Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO

Wrocław, dnia 23 lutego 2018 r.

Poz. 908

UCHWAŁA NR XXXVIII/277/2018

RADY POWIATU LUBIŃSKIEGO

z dnia 31 stycznia 2018 r.

w sprawie przyjęcia „Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2018 - 2021"

Na podstawie art. 4 ust. 1 pkt 7 i art. 12 pkt 11 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1868) oraz art. 87 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 2187 z późn. zm.), po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Rada Powiatu Lubińskiego uchwala, co następuje:

§ 1. Przyjmuje „Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2018 - 2021”, stanowiący załącznik do uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza Zarządowi Powiatu Lubińskiego. § 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Dolnośląskiego.

Przewodnicząca Rady:

J. Musiał Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 2 – Poz. 908

Załącznik nr 1 do uchwały nr XXXVIII/277/2018 Rady Powiatu Lubińskiego z dnia 31 stycznia 2018 r.

Program

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU LUBIŃSKIEGO

NA LATA 2018−2021

Lubin 2018

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 3 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami SPIS TREŚCI

Wprowadzenie………………………………………………………………………...... 3 I. Podstawa prawna opracowania Powiatowego Programu Ochrony nad Zabytkami….. 5 II. Uwarunkowania prawne ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w Polsce……… 7 II.1. Międzynarodowe dokumenty powiązane z ochroną środowiska…………… 8 II.2. Zadania i kompetencje organów powiatu w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami……………………………………………………… 13 III. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego……………………. 15 III.1. Polityka państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami….. 15 III.2. Relacje Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami z programami i dokumentami strategicznymi wykonanymi na poziomie województwa…. 17 III.3. Relacje Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami z programami i dokumentami strategicznymi wykonanymi na poziomie gmin wchodzących w skład powiatu……………………………………………... 21 III.3.1. Plany zagospodarowania przestrzennego, inne programy i dokumenty strategiczne opracowane przez gminy……………… 21 III.3.2. Gminne Programy Opieki nad Zabytkami i Gminne Ewidencje Zabytków…………………………………………………………. 25 IV. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego…………………… 32 IV.1. Relacje między programami opieki nad zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 20142017 i 20182021…………………………………………… 32 IV.2. Relacje powiatowego program opieki nad zabytkami z innymi programami i dokumentami strategicznymi powiatu……………………………………. 33 V. Charakterystyka krajobrazu kulturowego Powiatu Lubińskiego……… …………….. 34 V.1. Charakterystyka Powiatu Lubińskiego………………………………………. 34 V.2. Krajobraz kulturowy Powiatu Lubińskiego………………………………….. 39 V.2.1. Zabytki nieruchome Powiatu Lubińskiego………………………… 40 V.2.2. Zabytki ruchome Powiatu Lubińskiego……………………………. 57 V.2.3. Zabytki archeologiczne Powiatu Lubińskiego……………………... 60 V.2.4. Szlaki turystyczne, ścieżki kulturowe i edukacyjne w Powiecie Lubińskim…………………………………………….. 61 V.3. Muzea oraz stowarzyszenia, instytucje i organizacje pozarządowe związane z opieką nad materialnym i niematerialnym dziedzictwem kultury……………… 63 V.3.1. KGHM „Polska Miedź” i ochrona dziedzictwa kulturowego…………… 65 V.4. Obiekty zabytkowe stanowiące własność Powiatu Lubińskiego…………….. 68 V.4.1. Zespół pałacowo-parkowy w Szklarach Górnych………………… 68 V.4.2. Park pałacowy w Bukownej……………………………………….. 70 VI. Ocena szans i zagrożeń dla środowiska kulturowego Powiatu Lubińskiego………….. 73 VII. Założenia Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego………………….. 77 VIII. Instrumentarium realizacji Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego. 85 IX. Monitorowanie realizacji Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego….. 86 X. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami……………………..………..… 89 XI. Realizacja i finansowanie przez powiat zadań z zakresu ochrony zabytków……..…... 96 XII. Postanowienia końcowe……………………………..…………………….…………. 101 Materiały wykorzystane w tekście…………………..………………………………….... 102

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 4 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami WPROWADZENIE

Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2018-2021 został opracowany celem realizacji przepisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 2187 ze zm.). Zgodnie z art. 87 ust. 1 ww. ustawy zarząd powiatu sporządza na okres 4 lat powiatowy program opieki nad zabytkami, który po zatwierdzeniu przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków przyjmuje Rada Powiatu. Program staje się dokumentem prawa miejscowego i obowiązującym elementem polityki samorządowej. Proces realizacji i rezultaty jakie przynoszą, są monitorowane w trakcie i po zakończeniu trwania okresu programowego, co stanowi podstawę do oceny zrealizowanych działań i umożliwia podjęcie decyzji dotyczących ewentualnych korekt, czy zmian, które należy wprowadzić w następnych programach. Jest to dokument, w którym zawarte są kwestie ochrony dziedzictwa kulturowego na terenie powiatu. Przedmiotowy Program na lata 2018-2021 stanowi kontynuację poprzedniego programu opracowanego na lata 2014-20171, w którym wytyczono główne cele polityki władz samorządowych w tej dziedzinie oraz określono kierunki działań, sprzyjające realizacji założonych celów. Sprawozdanie z realizacji Programu na lata 2010-2013 oraz sprawozdanie z realizacji w latach 2014-2015 "Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2014-2017”, przeprowadzone zgodnie z obowiązkiem ustawowym, potwierdziło potrzebę i celowość tworzenia dokumentów zawierających problematykę dziedzictwa kulturowego na danym terenie. Dowiodło również prawidłowości nakreślonych w Programie na lata 2014-2017 kierunków rozwoju i podjętych w ich ramach działań, których następstwem były konkretne efekty, np. poprawa stanu technicznego zabytków. Szczegółowe informacje dotyczące przedsięwzięć podjętych w poprzednim okresie (2014-2017), zamieszczono w rozdziale XI obecnego Programu, pt. „Realizacja i finansowanie przez powiat lubiński zadań z zakresu ochrony zabytków”. Ilekroć w tekście pojawia się określenie Program, oznacza to Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2018-2021, kiedy w tekście występuje

1 Program opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2014-2017, został przyjęty do realizacji uchwałą nr LXII/363/2014 Rady Powiatu w Lubinie z dnia 29 października 2014. 3

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 5 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami określenie Ustawa, oznacza ono ustawę z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 2187 ze zm.). Do Programu dołączono aneks z aktualnymi2 danymi na temat obiektów zabytkowych, znajdujących się na terenie powiatu, udostępnionymi przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu.

2 stan na grudzień 2017 r. 4

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 6 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

I. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA POWIATOWEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Głównym aktem prawnym regulującym zasady ochrony i opieki zabytków w Polsce, jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 2187 ze zm.). Ustawa określa przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowalnych przy zabytkach, a także organizację organów ochrony zabytków. Podstawowym zadaniem na każdym poziomie samorządu lokalnego jest obowiązek sporządzania programów opieki nad zabytkami1. W myśl ustawy - wójt, burmistrz, starosta, prezydent miasta, czy marszałek województwa, powinni raz na 4 lata sporządzić program opieki nad zabytkami zlokalizowanymi na podległym terenie. Ochrona zabytków polega na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu: 1. Włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. 2. Uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej. 3. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania. 4. Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego. 5. Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami. 6. Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe, związane z wykorzystaniem zabytków. 7. Podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami.

1 Ustawa: art. 87 pkt 2. 5

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 7 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami W Ustawie zawarto tryb nadawania programowi opieki nad zabytkami mocy prawnej i sposób jej monitorowania. Program, po zaopiniowaniu przez właściwy urząd Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, zostaje przyjęty uchwałą przez radę powiatu. Z realizacji programu zarząd powiatu sporządza co dwa lata sprawozdanie, które przedstawia radzie do akceptacji2.

2 ibidem: art. 87 pkt-y 3,5,6. 6

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 8 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

II. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY ZABYTKÓW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE

Obowiązek ochrony dziedzictwa kulturowego dla rozwoju cywilizacyjnego oraz zadania państwa w przedmiotowym zakresie określa Ustawa Zasadnicza - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. W Preambule jest zapisane: „wszyscy obywatele Rzeczypospolitej zobowiązani, by przekazać przyszłym pokoleniom wszystko, co cenne z ponad tysiącletniego dorobku… (..)”. Artykuły 5 i 6 brzmią następująco: „Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolność i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”. „Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju”. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003 r. (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 2187 ze zm.) powiązała ochronę zabytków z ochroną szeroko pojętego dziedzictwa kulturowego, zawierając to pojęcie w kontekście naszego uczestnictwa w kulturze i historii Europy. Działania w sferze ochrony zabytków i opieki nad dziedzictwem kulturowym opierają się zarówno na organach rządowych i instytucjach państwowych pod nadzorem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jak i na władzy samorządowej wszystkich szczebli, instytucji naukowych i organizacji pozarządowych, a także indywidualnych przedstawicieli społeczeństwa (np. właściciele obiektów zabytkowych społeczni opiekunowie zabytków, pasjonaci i miłośnicy historii). Późniejsze zmiany wprowadzone do Ustawy, a zwłaszcza nowelizacja z 22 czerwca 2017 r.1, urzeczywistniły nowe prawo dostosowując je do codziennej praktyki i przystosowały do standardów obowiązujących w Unii Europejskiej.

1 ustawa z dnia 22 czerwca 2017 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2017 r. poz. 1595). 7

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 9 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

II. 1. Międzynarodowe dokumenty powiązane z ochroną zabytków

Podstawowe regulacje dotyczące ochrony dziedzictwa kulturowego zostały zawarte w ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 2187 ze zm.). Ustawa reguluje zasady ochrony i opieki nad zabytkami, definiuje podstawowe pojęcia wynikające z przedmiotu problematyki ochrony i opieki nad zabytkami, określa formy ochrony, zakres kompetencji dotyczący ochrony i opieki, zasady, pojęcia nadzorów konserwatorskich, wywozu zabytków poza granice kraju, zasady finansowania, zasady dokumentowania i ewidencjonowania, wreszcie problematykę społecznej opieki nad zabytkami. Pojęcie zabytku definiuje art. 3 ustawy – jest to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Określa elementy dziedzictwa kulturowego, które podlegają ochronie: 1. obiekty architektury i budownictwa, 2. dzieła sztuk plastycznych i rzemiosła artystycznego, 3. kolekcje, pamiątki związane z osobami, miejscami lub wydarzeniami historycznymi, 4. wytwory techniki, 5. zabytki archeologiczne, historyczne układy urbanistyczne lub ruralistyczne, 6. historyczne zespoły budowlane, dzieła budownictwa obronnego, 7. obiekty techniczne, cmentarze, układy i formy zaprojektowanej zieleni, miejsca pamięci. W art. 4 i 5 Ustawy zdefiniowano pojęcia ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Ochrona dóbr kultury należy do organów władzy publicznej i polega na stworzeniu warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych, umożliwiających zachowanie zabytków, ich zagospodarowanie i utrzymanie. Zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytku, udaremnienie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków, przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę, kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 10 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami środowiska – to zadania należące do organów administracji publicznej mające na celu ochronę zabytków. Właściciele zabytków zobowiązani są do opieki nad nimi. Realizacją tego obowiązku jest przede wszystkim utrzymanie zabytku oraz jego otoczenia we właściwym stanie, prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku oraz wykorzystanie go w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości. Ochronę i opiekę nad zabytkami sprawuje się także przez zaopatrzenie dóbr kultury w dokumentację naukową, sporządzanie ewidencji i rejestrów. Ustawa zawiera określenia czterech prawnych form ochrony zabytków, którymi są: 1. wpis do rejestru zabytków; 1 a) wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa, 2. uznanie za pomnik historii; 3. utworzenie parku kulturowego; 4. ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego2. W kolejnej części ustawa dookreśla obowiązki władzy administracji publicznej do prowadzenia: wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków3 oraz opracowania przez samorządy wszystkich szczebli programów opieki nad zabytkami4. Przyjęty 22 czerwca 2017 r. akt prawny o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz niektórych innych ustaw5 (Dz. U. z 2017 r. poz. 1595) wprowadza do Ustawy istotne zmiany, które mają na celu zwiększenie efektywności realizacji zadań w ramach polityki państwa w obszarze ochrony zabytków poprzez wprowadzenie kar za naruszenia przepisów ochrony zabytków. Rozszerzenie kompetencji Generalnego Konserwatora Zabytków w zakresie kształtowania obsady personalnej jako skuteczny nadzór oraz wyposażenie wojewódzkich konserwatorów zabytków w możliwość

2 art. 7, pkt 1-4 . 3 ibidem: art. 22. 4 ibidem: art. 87 ust. 2. 5 nowelizacja ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wprowadziła również zmiany w ustawie o gospodarce nieruchomościami oraz ustawie o ochronie przyrody. 9

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 11 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami orzekania o administracyjnych karach pieniężnych za naruszenie obowiązków związanych z opieką nad zabytkiem. W ustawie o ochronie zabytków doprecyzowano, że właściciel lub posiadacz zabytku wpisanego do rejestru lub zabytku znajdującego się w wojewódzkiej ewidencji zabytków ma obowiązek zawiadomić wojewódzkiego konserwatora zabytków o uszkodzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku oraz zagrożeniu dla zabytku, nie później niż w terminie 14 dni od dnia powzięcia wiadomości o wystąpieniu zdarzenia. Dotychczas przepis zobowiązywał do niezwłocznego przekazania informacji służbom konserwatorskim, co uniemożliwiało jednoznaczne określenie w jakim terminie obowiązek ten powinien zostać wykonany. Zmiana ma na celu realizację jednego z podstawowych zadań państwa, o którym mowa w art. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jakim jest strzeżenie dziedzictwa narodowego. Brak skutecznej egzekucji kompetencji należących do dysponentów zabytków spowodowało w ostatnich latach znaczącą degradację zasobu zabytkowego. Nowelizacja Ustawy wprowadziła również zmianę w ustawie o gospodarce nieruchomościami, polegającą na wymogu pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków w przypadku sprzedaży, zamiany, darowizny lub dzierżawy nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, będących cmentarzami ujętymi w wojewódzkiej ewidencji zabytków, a także wnoszenie tych nieruchomości jako wkładów niepieniężnych (aportów) do spółek. W przypadku zmian w ustawie o ochronie przyrody dodaje się zapis w sprawie usunięcie drzewa lub krzewu z terenu nieruchomości lub jej części wpisanej do rejestru zabytków, które może nastąpić po uzyskaniu pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków wydanego na podstawie art. 36 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Zezwolenie na usunięcie drzewa lub krzewu z terenu nieruchomości wydaje wójt, burmistrz albo prezydent miasta Działanie Ustawy określają następujące akty wykonawcze: 1. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (t.j. Dz.U. 2004 r. Nr 30, poz. 259). 2. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagród za odkrycie lub znalezienie zabytków archeologicznych (t.j. Dz. U. 2004 r. Nr 71, poz. 650).

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 12 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami 3. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 18 kwietnia 2011 r. w sprawie wywozu zabytków za granicę (t.j. Dz.U. 2011 r. Nr 89, poz. 510). 4. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (t.j. Dz. U. 2011 r. Nr 113, poz. 661). 5. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. 2004 r. Nr 212, poz. 2153). 6. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 16 sierpnia 2017 r. w sprawie dotacji celowej na prace konserwatorskie lub restauratorskie przy zabytku wpisanym na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1674). 7. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 10 stycznia 2014 r. w sprawie dotacji na badania archeologiczne (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 110). 8. Rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 9 kwietnia 2004 r. w sprawie organizacji wojewódzkich urzędów ochrony zabytków (t.j. Dz. U. 2004 r. Nr 75, poz. 706). 9. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 12 maja 2004 r. w sprawie odznaki „Za opiekę nad zabytkami” (t.j. Dz. U. 2004 r. Nr 124, poz. 1304 z późn. zm.). Uzupełnieniem treści Ustawy, są zapisy w innych Ustawach i rozporządzeniach, związane tematycznie z zagadnieniami ochrony dziedzictwa, kulturowego, które zostały uwzględnione w następujących aktach prawnych: 1. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz. U. 2017 r., poz. 1332 z późn. zm.). 2. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. 2016 r., poz. 2147 z późn. zm.). 3. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t. j. Dz. U. 2017 r., poz. 1073 z późn. zm.). 4. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. 2017 r., poz. 519 z późn. zm.).

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 13 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami 5. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 2134 z późn. zm.). 6. Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (t. j. Dz. U. 2017 r., poz. 862). 7. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (t.j. Dz. U. 2016 r., poz. 1817 z późn. zm.). 8. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach odziaływania na środowisko (t. j. Dz.U. 2017 r., poz. 1405 z późn. zm.). 9. Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (t.j. Dz. U. 2017 r., poz. 972 z późn. zm.). 10. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (t.j. Dz. U. z 2012 r., poz. 642 z późn. zm.). 11. Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (t.j. Dz. U. 2016 r., poz. 1506 z późn. zm.). 12. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1868); ustawa o samorządzie gminnym (Dz. U. 2017 r., poz. 1875). 13. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 26 sierpnia 2003 r. w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (t.j. Dz. U. 2003 r., poz. 1587). 14. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (t.j. Dz. U. 2004 r., Nr 118, poz. 1233). 15. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 26 sierpnia 2003 w sprawie sposobu ustalania wymagań dotyczących nowej zabudowy i zagospodarowania terenu w przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (t.j. Dz. U. 2003 r., Nr 164, poz. 1588). Inne akty prawne UNESCO i instytucji europejskich: 1. Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, Haga dnia 14 maja 1954 r. 2. Konwencja dotycząca środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury sporządzona w Paryżu dnia 17 listopada 1970 r.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 14 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami 3. Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjęta w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. 4. Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, sporządzona w Paryżu dnia 17 października 2003 r. 5. Konwencja UNESCO w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego, Paryż, dnia 20 października 2005 r. 6. Europejska Konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego, sporządzona w La Valetta, dnia 16 stycznia 1992 r. 7. Europejska Konwencja Krajobrazowa, sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000 r.

II. 2. Zadania i kompetencje organów powiatu w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami

Podstawowym aktem prawnym określającym zasady funkcjonowania i zakres działania powiatu, jest ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz. U. 2017 r., poz. 1868 ze zm.). W art. 4 ust. 1 ustawy wykazano kompetencji powiatu, zadania publiczne o charakterze ponadgminnym. W wymienionych zadaniach, znalazły się kwestie kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, a poza nimi, mające wpływ na obraz środowiska kulturowego regionu sprawy, związane z turystyką, ochroną środowiska i przyrody, promocją powiatu, współpracą z organizacjami pozarządowymi, edukacją publiczną, geodezją, kartografią i katastrem, gospodarką nieruchomościami, administracją architektoniczno-budowlaną i innymi. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami precyzuje zakres działań, prawa i obowiązki powiatu w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego6. Ustawodawca zapewnił władzom powiatu szereg instrumentów zapewniających realny i efektywny wpływ na stan dziedzictwa i krajobrazu kulturowego regionu. Zgodnie z art. 87 Ustawy zadaniem władz powiatu jest sporządzenie programu opieki nad zabytkami, który realizuje cele strategiczne nakreślone na szczeblu centralnym w Krajowym Programie Ochrony Zabytków.

6 Ustawa: art.: 12, 50 (ust. 3,4), 81, 87, 96 ust. 2, 103. 13

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 15 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Ustawodawca w art. 81 daje możliwość udzielenia dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru przez organ stanowiący powiatu, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale7. Według art. 96 ust. 2 Ustawy, powiaty, a także związki powiatów, mogą na podstawie stosownych porozumień, sprawować część kompetencji władczych wojewódzkiego konserwatora zabytków. Na mocy art. 12 ustawy starosta, w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, może umieszczać na zabytku nieruchomym wpisanym do rejestru znak informujący o tym, iż zabytek ten podlega ochronie. Art. 103 ustawy precyzuje kompetencje starosty w zakresie ustanawiania społecznych opiekunów zabytków; odbywa się to na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków. Zgodnie z art. 50 ust. 3 ustawy w przypadku wystąpienia zagrożenia dla zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru, polegającego na możliwości jego zniszczenia lub uszkodzenia, starosta, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, może wydać decyzję o zabezpieczeniu zagrożonego zabytku w formie ustanowienia czasowego zajęcia do czasu usunięcia zagrożenia. W przypadku, gdy nie jest możliwe usunięcie zagrożenia, zabytek nieruchomy może być na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków wywłaszczony przez starostę na rzecz Skarbu Państwa lub gminy właściwej, ze względu na miejsce położenia tego zabytku, w trybie i na zasadach przewidzianych w przepisach o gospodarce nieruchomościami. W Ustawie dużą rolę odgrywa działalność edukacyjna i popularyzatorska, ukierunkowana na lokalną kulturę. Ustawodawca obliguje także władze samorządowe do działań, które zwiększą atrakcyjność obiektów zabytkowych, co wiąże się z rozwojem turystyki, która może stać się alternatywą dla tradycyjnych gałęzi gospodarki. Ustawodawca również chciał podkreślić znaczenie roli działalności inicjatywnej, koordynującej, pomocniczej i organizatorskiej, należącej do władz powiatowych, w stosunku do działań i zamiarów gmin, wchodzących w skład powiatu.

7 katalog prac, które mogą zostać objęte dotacjami wymienia art. 77 Ustawy. 14

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 16 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

III. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2018 - 2021, spełnia zasadę komplementarności odnosząc się do dokumentów programowych i strategicznych, sporządzonych na różnych szczeblach władzy państwowej i samorządowej. Niektóre z nich poświęcone są wyłącznie tematyce ochrony dziedzictwa kulturowego (Narodowa Strategia Kultury, Krajowy Program Opieki nad Zabytkami), w innych temat ten stanowi jedną z wielu rozpatrywanych dziedzin życia społecznego i gospodarczego (wojewódzka strategia rozwoju, czy plan zagospodarowania przestrzennego województwa). Zasada zgodności i korelacji wszystkich dokumentów, umożliwia prowadzenie jednolitej polityki i wypracowanie wspólnych działań w kwestii ochrony dziedzictwa kulturowego i opieki nad zabytkami oraz stworzenia logicznego i sprawnego systemu zarządzania dziedzictwem, na wszystkich poziomach życia społecznego.

III. 1. Polityka państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami

Ustawowy obowiązek opracowania programów opieki nad zabytkami, nałożony został nie tylko na władze wszystkich szczebli administracji samorządowej, dotyczy on również Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, który jako zwierzchnik resortu odpowiedzialnego za realizację polityki państwa w dziedzinie kultury i dziedzictwa kulturowego narodu, powinien opracować Krajowy Program Opieki nad Zabytkami. Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2014-2017 został przyjęty dnia 24 czerwca 2014 r. uchwałą nr 125/2014 Rady Ministrów. Założenia programu polegają na wzmocnieniu działań organów ochrony zabytków, w tym współdziałanie z organami samorządu terytorialnego. W programie krajowym, za cel główny programu uznano: "Wzmacnianie roli dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków w rozwoju potencjału kulturowego i kreatywnego Polaków". Do realizacji celu głównego opracowano trzy cele szczegółowe: 1. wspieranie rozwiązań systemowych na rzecz ochrony zabytków w Polsce,

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 17 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami 2. wzmocnienie synergii działania organów ochrony zabytków, 3. tworzenie warunków do aktywnego uczestnictwa w kulturze, edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego oraz jego promocji i reinterpretacji. W programie zawarto katalogi działań, mające doprowadzić do osiągnięcia każdego z wymienionych celów. Opracowano szczegółowy harmonogram realizacji wraz z planem finansowym programu. Dokument jest uzupełniony o projekt systemu wdrażania, monitoringu i ewaluacji oraz analizę ryzyka. Ważnym rozwiązaniem dotyczącym zagadnień zawartych w Krajowym programie i uwzględnionym na każdym etapie prac nad dokumentem – to horyzontalne tematy wiodące, których problematyka została poruszona w co najmniej dwóch obszarach diagnozy oraz dwóch celach szczegółowych, są to: 1. podniesienie sprawności i skuteczności działań organów ochrony zabytków, w tym jakości merytorycznej decyzji administracyjnych (szkolenia, standaryzacja działań, itp.), 2. porządkowanie rejestru zabytków oraz stworzenie wiarygodnej metodologicznie diagnozy stanu zachowania zabytków nieruchomych (księgi rejestru A i C), 3. zwiększenie uspołecznienia ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; budowanie przez organy ochrony zabytków partnerskich relacji z obywatelami, jak i propagowanie postaw współodpowiedzialności społecznej za zachowanie zabytków (współpraca z mediami, wykorzystywanie mediów elektronicznych, konkursy, itp.), 4. wdrożenie procesów kształtowania postawy krajobrazowej wśród organów ochrony zabytków, 5. zwiększenie zaangażowania samorządów, ze szczególnym uwzględnieniem gmin, w ochronę i opiekę nad zabytkami oraz wzmocnienie zaangażowania społecznego na rzecz ochrony zabytków, w tym propagowanie parków kulturowych (ich stanowienie jest władczą kompetencją rad gmin) jako skutecznej formy ochrony zabytków. Strategiczne cele polityki państwa w obszarze ochrony dziedzictwa narodowego, opierały się na dokumencie pod nazwą Narodowa Strategia Kultury na lata 2004 - 2013, przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 21 września 2004 r. oraz jej uszczegółowieniu w Uzupełnieniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 – 2020, w której dominują dwa wymienione w nim priorytety: 1. aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe,

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 18 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami 2. edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego, mają na celu materialną poprawę stanu zabytków, ich adaptację i rewitalizację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców, turystów i inwestorów. Misją strategii jest zrównoważony rozwój kultury jako najwyższej wartości przenoszonej ponad pokoleniami, określającej całokształt historycznego i cywilizacyjnego dorobku Polski, wartości warunkującej tożsamość narodową i zapewniającej ciągłość tradycji i rozwój regionów. Wskazując fundamentalne pojęcia, podkreślono rolę kultury w życiu społecznym: „Kultura warunkuje rozwój społeczny i gospodarczy, kształtuje postawy obywateli i formy instytucjonalne państw”. Nie jest więc tylko elementem systemu, ani tym bardziej dziedziną życia społecznego, ale podstawą do wszelkich zmian instytucjonalno - ekonomicznych społeczeństw. 1. Wzrost efektywności zarządzania sferą kultury. 2. Zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju i dostępie do kultury. 3. Wzrost udziału kultury w PKB. 4. Zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków. 5. Modernizacja i rozbudowa infrastruktury kultury. 6. Wzrost uczestnictwa w kulturze. 7. Rozwój szkół artystycznych i zwiększenie liczby godzin edukacji kulturalnej w programach szkolnych. 8. Efektywna promocja twórczości. 9. Promocja polskiej kultury za granicą. 10. Ochrona własności intelektualnej i walka z piractwem. 11. Wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury. 12. Rozwój przemysłów kultury (kinematografia, media, design, wydawnictwa, fonografia).

III. 2. Relacje powiatowego programu opieki nad zabytkami z programami i dokumentami strategicznymi wykonanymi na poziomie województwa

Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego jest zgodny z założeniami polityki rozwoju województwa dolnośląskiego, które zawierają główne cele i kierunki

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 19 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami rozwoju, posiłkując się pojęciami i zjawiskami na wysokim poziomie ogólności. Przedmiotowy Program jest uzupełnieniem i uściśleniem dokumentów wojewódzkich w zakresie do konkretnych problemów i zagadnień, biorąc pod uwagę specyfikę regionu. Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku przyjęta przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego uchwałą Nr XXXII/932/2013 z dnia 28 lutego 2013 r. Główne filary dotyczące rozwoju Dolnego Śląska, to produkcja oraz usługi. Bogactwa naturalne, zasoby wiedzy oraz walory środowiska przyrodniczego i kulturowego, przygraniczne położenie pozwolą na eskalację znaczenia Dolnego Śląska jako regionu gospodarczego, będącego przykładem modelu złożonego z: - „Autostrady Nowej Gospodarki”- obszaru dynamicznego rozwoju przemysłu opartego na najnowocześniejszych technologiach oraz nowoczesnych usługach, skupionych wokół istniejących i projektowanych ciągów komunikacyjnych (transportowych i teleinformatycznych). - Obszarów o wybitnych wartościach przyrodniczych, uzdrowiskowych i kulturowych. Strategia zawiera wysoki potencjał turystyczny Dolnego Śląska: zróżnicowane walory krajobrazowe, przyrodnicze, w większości objęte ochroną prawną, walory kulturowe (zwłaszcza zasoby dziedzictwa materialnego). Województwo dolnośląskie zajmuje pierwszą pozycję w Polsce, które posiada ponad 83000 obiektów zabytkowych. Dużym udziałem w zasobach krajowych (24%) dysponują zespoły rezydencjonalne - zamki i pałace, oraz towarzyszące im zabytkowe kryteria kształtowanej zieleni - parki i ogrody (12%). Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego definiuje cztery podstawowe obszary integracji: 1. Wrocławski Obszar Integracji - Wrocław i otaczający go obszar, posiadający z nim silne powiązania funkcjonalne, 2. Legnicko - Głogowski Obszar Integracji - obszar zagłębia miedziowego oraz jego zaplecza (szczególnie istotny z punktu widzenia gminy), 3. Sudecki Obszar Integracji - południowy obszar województwa, 4. Zachodni Obszar Integracji - tereny leżące przy zachodniej granicy regionu. Działania w zakresie ochrony zabytków, wpisują się w cele związane z wieloma aspektami, ale przede wszystkim w działania związane z rozwojem turystyki. Turystyka powinna tworzyć jeden z filarów rozwoju społecznego i gospodarczego regionu. Materialne i kulturowe atrakcje należy uwzględnić dla promocji produktów turystycznych, które

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 20 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami skierowane będą zarówno do Dolnoślązaków, ale również do osób spoza regionu. Poza aspektami rekreacji i wypoczynku turystyka winna być uwzględniona jako instrument procesu edukacyjnego i wychowawczego. Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2014 – 2020. Po zakończeniu konsultacji społecznych w regionie oraz negocjacji z rządem w dniu 8 kwietnia 2014 r., Zarząd Województwa Dolnośląskiego przyjął Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego na lata 2014 - 2020. Przyjęty projekt został przekazany do Komisji Europejskiej i tym samym rozpoczął się ostatni etap prac nad Programem, którym są negocjacje końcowego kształtu dokumentu z Komisją. Po zakończeniu negocjacji z Komisją Europejską i przyjęciu Programu przez Zarząd Województwa Dolnośląskiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego 2014-2020, w dniu 18 grudnia 2014 r. został przyjęty przez Komisję Europejską. Tym samym zakończył się ostatni etap prac nad tworzeniem Programu, który będzie wdrażany w województwie dolnośląskim. W okresie objętym nowym RPO, Dolny Śląsk otrzymał większą kwotę na dofinansowanie rozwoju regionalnego, niż miało to miejsce w latach 2007 - 2013. Oznacza to, że na Dolny Śląsk na lata 2014-2020 zostaną skierowane środki w wysokości 2,25 mld EUR, tj. ponad 9 mld PLN. Rezultatem realizacji Programu będzie między innymi wzrost konkurencyjności i innowacyjności dolnośląskich przedsiębiorstw, rozwój infrastruktury transportowej, społecznej i gospodarczej, a także tworzenie nowych miejsc pracy i ograniczenie zjawiska wykluczenia społecznego w regionie. W RPO WD na lata 2014-2020 priorytet inwestycyjny 9.2. „Dziedzictwo kulturowe”. zawarte jest zadanie rewitalizacji obszarów zdegradowanych, które obejmują „kompleksowe działania obejmujące modernizację i adaptację istniejących budynków do funkcji społecznych, kulturalnych i edukacyjnych, zagospodarowanie przestrzeni publicznych”. Planowane wsparcie „będzie obejmować również działania dotyczące kompleksowej rewitalizacji społecznej, fizycznej, gospodarczej, środowiskowej oraz przestrzennej miejscowości uzdrowiskowych”. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego, dokument planowania strategicznego przyjęty przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego uchwałą Nr XLVIII/1622/2014 z dnia 27 marca 2014 r. określający działania, za pomocą których

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 21 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami samorząd województwa wpływa na rozmieszczenie funkcji terenów w przestrzeni i ich wzajemne powiązanie. Prace nad Planem zostały podjęte ze względu, że obowiązujący dotychczas Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego, wymagał dostosowania do aktualnych uwarunkowań przestrzennych, przepisów i dokumentów, na co wskazywały raporty o stanie zagospodarowania przestrzennego i rozwoju społeczno- gospodarczego województwa. Program Opieki nad Zabytkami Województwa Dolnośląskiego1. Jest to fundamentalny dokument określający politykę Samorządu Województwa Dolnośląskiego w obszarze opieki nad zabytkami, odnoszący się do realizacji zadań związanych ze sprawowaniem opieki nad dziedzictwem kulturowym i zarządzaniem zasobami zabytkowymi na Dolnym Śląsku. Głównym celem Programu jest zachowanie i zrównoważone wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego dla wzmacniania tożsamości Dolnego Śląska. Dziedzictwo przeszłości, to podstawa budowania związków mieszkańców z regionem. Obiekty dziedzictwa mogą być atrakcyjnymi miejscami przyciągającymi turystów i generującymi zyski dla gmin, na których terenie się znajdują. Zadania i działania wskazane do realizacji dotyczą m.in.:  poprawy skuteczności ochrony i stanu zachowania dziedzictwa kulturowego,  systematycznego wzmacniania i utrwalania tożsamości Dolnoślązaków,  budowania wiedzy o zabytkach i efektywnego zarzadzania tymi zasobami. Cele dotyczą województwa, jako całości, a także poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego niższych szczebli. Program zawiera warunki organizacyjne i finansowe ochrony i opieki nad zabytkami, w zakresie należącym do obowiązków Urzędu Marszałkowskiego. W sferze kulturowej, obejmującej system ochrony dziedzictwa kulturowego, przyjęto zasady kompleksowości działań ochronnych i rewaloryzacyjnych, łączenia ochrony środowiska kulturowego z ochroną środowiska przyrodniczego oraz promowania regionalnych walorów dziedzictwa kulturowego. Wdrażanie „Programu opieki nad zabytkami województwa dolnośląskiego” przewidziane jest na lata 2016-2020. Liczba obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków w województwie dolnośląskim wg danych DWKZ wynosi 40.697, w tym zabytki nieruchome w ilości 7.689 obiektów, stanowiska archeologiczne - 1.492 oraz zabytki ruchome - 31.516. Pod względem liczby zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków

1 Przyjęty przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego uchwałą nr XXIII/687/16 w dniu 28 czerwca 2016 r. 20

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 22 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami województwo zajmuje pierwszą pozycję w Polsce (przed województwami wielkopolskim i mazowieckim). Takie samo miejsce zajmuje również w odniesieniu do zabytków archeologicznych (tu przed województwami opolskim i wielkopolskim)2.

2 Program Opieki nad Zabytkami Województwa Dolnośląskiego. 21

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 23 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

III.3. Relacje powiatowego programu opieki nad zabytkami z programami i dokumentami strategicznymi, wykonanymi na poziomie gmin wchodzących w skład powiatu

Gminy wchodzące w skład Powiatu Lubińskiego, posiadają własne programy, plany i projekty strategiczne, dotyczące kierunków ich rozwoju, które w różnym stopniu uwzględniają również problemy dziedzictwa przeszłości.

III.3.1. Plany zagospodarowania przestrzennego, inne programy i dokumenty strategiczne opracowane przez gminy

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Samorządy wszystkich szczebli sprawują ustawowy obowiązek ochrony zabytków i opieki nad nimi, w zakresie właściwej polityki przestrzennej w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, a następnie poprzez ustalenia ochrony wartości kulturowych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Założenia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, posiadającym status prawa miejscowego, tworzą formę ochrony prawnej zabytków3. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami4 określa, jakie obiekty dziedzictwa kulturowego należy zawrzeć w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Dotyczy to zabytków nieruchomych, wpisanych do rejestru i ich otoczenia, innych zabytków nieruchomych uwzględnionych w gminnej ewidencji zabytków oraz parków kulturowych. Plany miejscowe powinny zawierać rozwiązania niezbędne w zapobieganiu zagrożeniom dla zabytków, zapewnieniu im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracaniu zabytków do najlepszego stanu.

3 Ustawa art. 7 pkt 4 ustawy. 4 art. 18 ust. 1, 2 oraz art. 19 ust.1. 22

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 24 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Wszystkie gminy Powiatu Lubińskiego dysponują studiami zagospodarowania przestrzennego5. W dużym stopniu teren powiatu pokryty jest również miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego6. Program Ochrony Środowiska dotyczy tematyki ochrony krajobrazu, postulując zachowanie i troskę o tradycyjny krajobraz miast i wsi. Autorzy wyliczają niekorzystne czynniki, zagrażające krajobrazowi kulturowemu obszarów wiejskich, wśród nich: presję budowlaną na tereny rolne, niedostateczne instrumenty prawne chroniące ład przestrzenny, wprowadzanie obcych form architektonicznych do zabytkowych układów przestrzennych, brak uregulowań sprzyjających rozwojowi i ochronie architektury regionalnej. Wobec czego postuluje się objęcie ochroną prawną zabytkowych założeń parkowych w oryginalnych granicach, historycznych nasadzeń na polach i wzdłuż tras komunikacyjnych i cieków wodnych oraz innych elementów zieleni kształtowanej, m.in. - układów zieleni cmentarnej oraz specyficznych krajobrazów wiejskich, z właściwą dla nich bioróżnorodnością. Strategia Rozwoju Gminy - programy wytyczające strategię rozwoju gminy, biorąc pod uwagę wszystkie przejawy życia społecznego, zwracają również uwagę na dobra kultury, znajdujące się na jej terenie. W strategii rozwojowej Lubina zakreślonej do roku 2020 przedstawiono wyzwania, jakim muszą sprostać władze samorządowe miasta. W dziedzinie kultury, wymieniono wśród nich m.in.: rewitalizację Rynku oraz ożywienie i upowszechnienie bogatej, różnorodnej tradycji. Ten pierwszy postulat nie wymaga wyjaśnień, druga kwestia dotyczy obecności w świadomości mieszkańców, twórczych dokonań dawnych mieszkańców regionu, a także tradycji kulturalnych miejsc, z których pochodzą mieszkańcy Lubina. Strategia zawiera postulaty rewindykacji dla Lubina zasobów muzealnych, rozproszonych po kraju oraz stałej ekspozycji dotyczącej dziejów i kultury Lubina na tle regionu, Polski i Europy.

5 studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubin uchwalone zostało uchwałą Rady Gminy Uchwałą Nr IX/35/2015 Rady Gminy Lubin z dnia 26 marca 2015 r. zmieniane uchwała- mi w następnych latach, z ostatnią zmianą nr XLVI/300/2017 Rady Gminy Lubin z dnia 27.02.2017 r., Uchwała nr IX/89/15 Rady Miejskiej w Lubinie z dnia 8 września 2015 r. w sprawie uchwalenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Lubina, Gminy Rudna – uchwałą nr XXIV/240/2013 Rady Gminy Rudna z dnia 23.12.2013 r., zmieniane uchwałami w następnych latach, z ostatnią zmianą – uchwa- ła nr XVI/146/2016 Rady Gminy Rudna z dnia 17.06.2016 r., Gminy Ścinawa – uchwałą LXXI/331/2009 Rady Miejskiej w Ścinawie z dnia 24.09.2009 r. zmieniane uchwałami w następnych latach, z ostatnią zmianą – uchwała XXXVI/218/17 Rady Miejskiej w Ścinawie z dnia 23.02.2017 r. 6 plany dostępne na stronie internetowej: http://planyzagospodarowania.pl/miejscowosci/dolnoslaskie/lubinski 23

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 25 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Strategia rozwoju gminy Rudna, obejmująca lata 2015-2022, kładzie duży nacisk na rozwój funkcji turystycznych gminy, w czym dużą rolę maja odegrać obiekty zabytkowe. Na terenie Gminy Rudna znajdują się obszary cenne przyrodniczo, zabytki i tereny o dużych walorach krajobrazowych. Powinny one zostać zachowane, choćby z tego względu, że mają duży wpływ na tożsamość gminy i stanowią element dziedzictwa obszaru, jak np. parki gminne, które wymagają dalszej rewitalizacji. Aby było to możliwe należy wykonać nową Inwentaryzację Przyrodniczą. Ważnym narzędziem realizacji tych działań jest właściwy plan zagospodarowania przestrzennego oraz realizacja działań edukacyjnych. Warto podkreślić również, że żadne z planowanych w ramach strategii zadań nie będzie bezpośrednio oddziaływać na znajdujące się na terenie gminy obszary chronione. W strategii zawarte zostały cele szczegółowe - w punkcie 1.2. uwzględniono następujące priorytety: 1.2.1. Uwzględnianie w tworzonych planach zagospodarowania przestrzennego kwestii związanych z zachowaniem dziedzictwa przyrodniczego i historycznego. 1.2.2. Popularyzacja dbałości o prywatne posesje i tereny wspólne. 1.2.3. Prowadzenie działań z zakresu edukacji ekologicznej i regionalnej, w tym na zbiorniku „Żelazny Most”. 1.2.4. Działania na rzecz zachowania, rewitalizacji, renowacji i odtworzenia obiektów zabytkowych. 1.2.5. Działania na rzecz zachowania i odtwarzania obszarów przyrodniczo cennych. Obowiązujący dotychczas dokument strategiczny, dotyczący rozwoju gminy wiejskiej Lubin, obejmujący lata 2015-2030 zawiera cele szczegółowe m.in. dotyczące zachowania walorów krajobrazowych, przyrodniczych oraz kulturowych poprzez prowadzenie odpowiedniej polityki przestrzennej i działań edukacyjnych oraz ochronnych. Uzasadnieniem wyboru powyższego celu szczegółowego jest informacja, że na terenie gminy wiejskiej Lubin znajdują się obszary cenne przyrodniczo, zabytki i tereny o dużych walorach krajobrazowych. Powinny one zostać zachowane, choćby z tego względu, że mają duży wpływ na tożsamość gminy i stanowią element dziedzictwa obszaru, jak itp. parki gminne, które wymagają dalszej rewitalizacji. Aby było to możliwe należy wykonać nową Inwentaryzację Przyrodniczą. Ważnym narzędziem realizacji tych działań jest odpowiedni plan zagospodarowania przestrzennego oraz realizacja działań edukacyjnych. Należy podkreślić również, że żadne z planowanych w ramach strategii zadań nie będzie bezpośrednio oddziaływać na znajdujące się na terenie gminy obszary Natura 2000 i inne obszary chronione. W sferze środowiskowej

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 26 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami przyjęto cel główny 1: „Zrównoważone wykorzystanie zasobów przyrodniczych, środowiskowych i kulturowych na rzecz rozwoju gminy” oraz cele szczegółowe: Cel szczegółowy 1.2. zostanie osiągnięty poprzez następujące priorytety: 1.2.1. Uwzględnianie w tworzonych planach zagospodarowania przestrzennego kwestii związanych z zachowaniem dziedzictwa przyrodniczego i historycznego. 1.2.2. Popularyzacja dbałości o prywatne posesje i tereny wspólne. 1.2.3. Prowadzenie działań z zakresu edukacji ekologicznej i regionalnej. 1.2.4. Działania na rzecz zachowania, rewitalizacji, renowacji i odtworzenia obiektów zabytkowych. 1.2.5. Działania na rzecz zachowania i odtwarzania obszarów przyrodniczo cennych.7 Strategia rozwoju miasta i gminy Ścinawa na lata 2015 – 2022. Gmina Ścinawa kojarzona jest głównie z położeniem w Zagłębiu Miedziowym. Nie oznacza to jednak, że na terenie gminy nie znajdują się obszary cenne przyrodniczo, zabytki i tereny o dużych walorach krajobrazowych. Powinny one zostać zachowane, choćby z tego względu, że mają duży wpływ na tożsamość gminy i stanowią element dziedzictwa obszaru, jak np. parki gminne, które wymagają rewitalizacji. Aby było to możliwe należy wykonać nową Inwentaryzację Przyrodniczą. Ważnym narzędziem realizacji tych działań jest odpowiedni plan zagospodarowania przestrzennego oraz realizacja działań edukacyjnych. Należy podkreślić również, że żadne z planowanych w ramach strategii zadań nie będzie negatywnie oddziaływać na znajdujące się na terenie gminy obszary Natura 2000 i inne obszary chronione. Cel szczegółowy 1.2. zostanie osiągnięty poprzez następujące zadania strategiczne: 1.2.1. Uwzględnianie w tworzonych planach zagospodarowania przestrzennego kwestii związanych z zachowaniem dziedzictwa przyrodniczego i historycznego. 1.2.2. Popularyzacja dbałości o prywatne posesje i tereny wspólne. 1.2.3. Rozwinięcie zlokalizowanej w Dziewinie bazy edukacji ekologicznej oraz szkolnego schroniska młodzieżowego. 1.2.4. Działania na rzecz zachowania, rewitalizacji, renowacji i odtworzenia obiektów zabytkowych. 1.2.5. Działania na rzecz zachowania i odtwarzania obszarów przyrodniczo cennych.8

7 Strategia Rozwoju Gminy Lubin na lata 2015 – 2030. 8 Strategia rozwoju miasta i gminy Ścinawa na lata 2015 – 2022. 25

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 27 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Inne programy, publikacje. Gmina Lubin, gmina Rudna i miasto Ścinawa posiadają niezwykle cenne, z punktu widzenia ochrony dziedzictwa kulturowego, kompleksowe opracowania naukowe pod nazwami: Studium Historyczno-Kulturowe Gminy Lubin, Zabytki Gminy Lubin (tekst. H. Rusewicz, fotografie: T. Folta), Studium Historyczno-Kulturowe Gminy Rudna i Studium Historyczno-Urbanistyczne miasta Ścinawa, wykonane przez zespół pracowników Regionalnego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków we Wrocławiu9. W studiach zaprezentowano charakterystykę obiektów zabytkowych i posiadających wartości kulturowe z terenu gminy Lubin i miasta Ścinawy. Opracowania zaopatrzono w bogaty materiał ilustracyjny, zawierający aktualne fotografie obiektów oraz archiwalną kartografię i ikonografię. Opracowania te stanowią gotowy materiał wyjściowy do opracowania koncepcji i kompleksowego harmonogramu prac rewitalizacyjnych na terenie obu gmin. Walory kulturowe gminy Lubin wymienia również Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego. Gmina Lubin na tle Subregionu Borów Dolnośląskich, która została opracowana w 2009 r. przez Karkonoską Agencję Rozwoju Regionalnego.

III.3.2. Gminne Programy Opieki nad Zabytkami i Gminne Ewidencje Zabytków

Gminne Programy Opieki nad Zabytkami, to fundamentalne dokumenty dotyczące zasobów dziedzictwa kulturowego gmin i określające politykę władz gminnych wobec zabytków i środowiska kulturowego. Programy opieki dla gminy wiejskiej Lubin10, obejmują lata 2016-2019 i powstały na bazie opracowanych w tym samym roku ewidencji zabytków. Gminne ewidencje zabytków, jako dokumenty operatywne, są poddawane ciągłym zmianom i powinny być okresowo aktualizowane, wraz ze zmianami, jakie następują w wykazach konserwatorskich, prowadzo- nych przez Delegaturę Legnicką Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu. Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Lubin na lata 2016-2019 jest kontynuacją poprzednich dokumentów:

9 obecnie: Narodowy Instytut Dziedzictwa Oddział Wrocław; studia powstawały kolejno w: 1994 i 2002 r. i są nieocenionym źródłem wiadomości na temat historii, rozwoju przestrzennego poszczególnych miejscowości objętych opracowaniem. 10 dokument pod nazwą Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Lubin na lata 2016 - 2019 został przyjęty uchwałą Rady Gminy Lubin nr XXXI/203/2016 z dnia 18 kwietnia 2016 r. 26

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 28 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Lubin na lata 2011-2015 (przyjętego Uchwałą Rady Gminy Lubin Nr XIII/61/2011 z dnia 18 sierpnia 2011 r.) oraz Programu opieki nad zabytkami Gminy Lubin (przyjętego Uchwałą Rady Gminy Lubin Nr XXXIII/134/2005 z dnia 30 września 2005 r.). W obszarze gminy Lubin: - rejestr zabytków nieruchomych obejmuje 77 zespołów i obiektów, - rejestr zabytków ruchomych obejmuje łącznie 245 obiektów w 14 zespołach, - rejestr zabytków archeologicznych obejmuje 17 stanowisk. Gminna Ewidencja Zabytków Gminy Lubin została uaktualniona w 2016 r. (Zarządzenie Wójta Gminy Lubin nr 808/2016 z dnia 22.08.2016 r.). Aktualizowana Gminna Ewidencja Zabytków gminy Lubin liczy 332 karty adresowe zabytków urbanistyki, architektury i budownictwa oraz założeń zielonych oraz 460 stanowisk archeologicznych. Gminna Ewidencja Zabytków gminy Lubin obejmuje łącznie 792 karty adresowe zabytków nieruchomych. Główne problemy związane z opieką nad zabytkami gminy Lubin: 1. Poprawa stanu zachowania obiektów zabytkowych leżących na terenie gminy Lubin, w tym rewitalizacja zespołów dworskich, parków oraz cennych przykładów zabudowy wiejskiej. 2. Ochrona zachowanych siedlisk historycznych wsi, w tym zabytkowych zespołów przestrzennych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wobec intensywnego ruchu inwestycyjnego na terenie gminy. 3. Potrzeba weryfikacji stanu prawnego oraz uściślenia decyzji o wpisie do rejestru zabytków wielu obiektów z terenu gminy. Program Opieki nad Zabytkami Gminy Rudna dotyczy lat 2016 - 201911, a jego realizacja również została poprzedzona wykonaniem gminnej ewidencji zabytków, któ- ra została wykonana w 2015 r. (Zarządzenie Wójta Gminy Rudna nr 692/2015 z dnia 08.09.2015 r.12). 1. Główne cele polityki gminnej związanej z opieką nad zabytkami: 1) planowane i konsekwentne realizowanie zadań samorządowych w zakresie ochrony zabytków; 2) powiązanie zadań służących ochronie wartości kulturowych ze strategią rozwoju gospodarczego oraz polityką przestrzenną gminy;

11 przyjęty Uchwałą nr XIII/108/2015 Rady Gminy Rudna z dnia 21 grudnia 2015 r. 12 https://gez.gisgminny.pl/rudna 27

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 29 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami 3) powstrzymanie degradacji zagrożonych obiektów zabytkowych i obszarów oraz pod- jęcie działań w celu poprawy stanu ich zachowania; 4) racjonalne wykorzystanie gminnych funduszy na prace konserwatorskie, remontowe i dokumentacyjne. 2. Działania związane z zahamowaniem procesów degradacji zabytków i zmierzające do poprawy stanu ich zachowania: 1) wykonywanie okresowych przeglądów zabezpieczeń obiektów zabytkowych zgodnie z gminnym planem ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych; 2) prowadzenie prac remontowych i konserwatorskich przy obiektach zabytkowych stanowiących własność gminy; 3) dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach niebędących własnością gminy wpisanych do rejestru prowadzonego przez konserwatora zabytków; 4) dofinansowanie prac konserwatorskich i robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Rudna, które znajdują się w strefie ochrony konserwatorskiej w zespole miejskim w miejscowości Rudna wpisanym do rejestru zabytków decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Wrocławiu z dnia 25 listopada 1956 r. (nr rej.: A/2681/380 lub w obrębie starego miasta w miejscowości Chobienia wpisanym do rejestru zabytków decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Wrocławiu z dnia 17 maja 1968 r. (nr rej.: A/2637/1941); 5) przygotowywanie informacji dla właścicieli zabytków o możliwościach pozyskania środków finansowych z innych źródeł na dofinansowanie prac przy obiektach zabytkowych; 6) podejmowanie działań w celu znalezienia użytkowników dla zdegradowanych obiek- tów zabytkowych na terenie gminy; 7) przyjęcie zasady nie rozdrabniania własności zespołów zabytkowych np. zespołów pałacowo – parkowych czy samych parków; 8) prowadzenie bieżących prac pielęgnacyjnych, porządkowych na terenie parków i cmentarzy;

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 30 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami 9) interwencja władz gminy przy rażących naruszeniach prawa budowlanego – zwłaszcza w zakresie samowoli budowlanych na obszarach objętych ochroną konserwatorską i przy obiektach ujętych w rejestrze oraz w ewidencji gminnej; 10) w miarę możliwości wszelkie inwestycje lokalizowane będą poza stanowiskami archeologicznymi. Działalność inwestycyjna związana z pracami ziemnymi w obrębie stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków podejmowana będzie po uzyskaniu zezwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. 3. Działania w zakresie planowania przestrzennego oraz gospodarce nieruchomościami. 4. Działania związane z rozszerzaniem zasobu i ochrony dziedzictwa kulturowego gminy: Weryfikacja obiektów pod kątem ewentualnego zwrócenia się do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z propozycją wpisania do rejestru zabytków oraz gminnej ewidencji obiektów zasługujących na objęcie ochroną prawną. 5. Działania informacyjne, popularyzacyjne i edukacyjne związane z promocją zabytków gminy i walorów krajobrazu kulturowego: 1) udostępnianie na stronie internetowej gminy informacji o zabytkach usytuowanych na terenie gminy oraz historii poszczególnych miejscowości; 2) wydawanie i wspieranie publikacji (w tym folderów promocyjnych, przewodników) poświęconych tematyce dziedzictwa kulturowego gminy; 3) dofinansowywanie szkolnych konkursów wiedzy o zabytkach gminy oraz wycieczek szkolnych, których celem jest poznawanie zabytków gminy; 4) organizowanie i wspieranie realizacji konkursów, wystaw i innych działań edukacyjnych związanych z dziedzictwem kulturowym; 5) wykorzystanie walorów dziedzictwa kulturowego przy ewentualnym opracowaniu szlaków turystycznych (np. pieszych, rowerowych); 6) umieszczanie tablic informacyjnych przy zabytkach. 6. Realizacja i finansowanie przez gminę zadań z zakresu opieki nad zabytkami: 1) Rada Gminy corocznie w uchwale budżetowej określi wysokość środków przeznaczonych na dotacje na prace przy zabytkach, które nie są własnością gminy oraz na prowadzenie bieżących prac remontowych, porządkowych, pielęgnacyjnych i zabezpieczających przy obiektach stanowiących własność gminy; 2) dotacje, o których mowa w pkt 1 będą udzielane na wniosek właścicieli zabytków na zasadach określonych w stosownej uchwale Rady Gminy Rudna;

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 31 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami 3) przy sprzedaży obiektów zabytkowych należących do gminy, wpisanych do rejestru zabytków prowadzonego przez konserwatora zabytków, gmina będzie stosować dozwolone prawem zniżki. Program Opieki nad Zabytkami Gminy Ścinawa, obejmuje lata 2016-202013 a jego realizacja również została poprzedzona wykonaniem gminnej ewidencji zabytków, która została opracowana w 2014 r. (Zarządzenie Burmistrza MiG Ścinawa Nr G/166/2014 z 24.09.2014 r.14). Do rejestru Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z obszaru gminy Ścinawa wpisano około 80 zabytków nieruchomych, z których najliczniej reprezentowane są kościoły oraz cmentarze (w większości przykościelne), a także parki dworskie i podwor- skie. Cennymi przykładami założeń architektury są zespoły pałacowo-parkowe (łącznie 5), choć część z nich utraciła walory zabytkowe. PRIORYTET I – DBAŁOŚĆ O ZACHOWANIE ISTNIEJĄCYCH WALORÓW ZABYTKOWYCH Cel szczegółowy I.1 Bezpośrednie wsparcie dla rewaloryzacji obiektów zabytkowych Działania: 1. Przeznaczanie środków finansowych z budżetu gminy na obiekty zabytkowe wpisane do rejestru zabytków. 2. Przeprowadzanie działań rewitalizacyjnych obiektów zabytkowych i terenów zielonych będących w administracji gminy. 3. Współpraca z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków. 4. Rewitalizacja i ochrona zabytków poprzez zamianę funkcji użytkowej. 5. Rewitalizacja Rynku w Ścinawie oraz obiektów takich jak np. pałacyk przy ul. Jana Pawła II. Cel szczegółowy I.2 Dbałość o ład przestrzenny i krajobraz kulturowy w Gminie Działania: 1. Ścisłe powiązanie działań przy obiektach zabytkowych z dokumentami planistycznymi gminy. 2. Odpowiednie działania planistyczne mające na celu zachowanie układu urbanistycznego Ścinawy oraz układów ruralistycznych poszczególnych miejscowości.

13 przyjęty Uchwałą nr XXIV/154/16 Rady Miejskiej w Ścinawie z dnia 30 czerwca 2016 r. 14 https://gez.gisgminny.pl/scinawa 30

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 32 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami 3. Odpowiednia konserwacja zabytkowej zieleni, stanowiącej krajobraz kulturowy. 4. Bieżąca opieka nad cmentarzami i miejscami pamięci. 5. Aktualizacja Gminnej Ewidencji Zabytków, m.in. poprzez inwentaryzację obiektów małej architektury, cmentarzy itp. 6. Działania związane z zachowaniem stanowisk archeologicznych z terenu gminy ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk o własnej formie krajobrazowej. Cel szczegółowy I.3 Określanie warunków współpracy z właścicielami obiektów zabytkowych, Działania: 1. Przekazywanie właścicielom oraz dysponentom obiektów zabytkowych informacji o możliwościach pozyskiwania dodatkowego wsparcia finansowego (zwłaszcza z funduszy europejskich). 2. Kontynuacja i przestrzeganie regulacji przyznawania środków finansowych z budżetu gminy dla właścicieli i dysponentów obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabyt- ków zawartych w uchwale, o której mowa w art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami na podstawie odpowiedniej uchwały Rady Miejskiej. 3. Okresowe przeglądy zabezpieczeń obiektów zabytkowych zgodnie z Gminnym Progra- mem Ochrony Zabytków na Wypadek Konfliktu Zbrojnego i Sytuacji Kryzysowych. PRIORYTET II – WYKORZYSTANIE DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W ZRÓWNOWAŻONYM ROZWOJU GMINY Cel szczegółowy II.1 Rozwój produktów turystycznych opartych na walorach dziedzictwa kulturowego Działania: 1. Rozwijanie istniejących produktów turystycznych opartych na szlakach turystycznych, kulturowych lub ścieżkach edukacyjnych. 2. Tworzenie nowych produktów wykorzystujących istniejące zasoby ze szczególnym uwzględnieniem drogi wodnej Odry. 3. Postawienie na innowacyjność projektów w celu pozyskiwania dodatkowych środków unijnych. 4. Udostępnianie poszczególnych obiektów zabytkowych osobom niepełnosprawnym. Cel szczegółowy II.2 Przystosowanie obiektów dziedzictwa kulturowego dla potrzeb turystyki weekendowej i jednodniowej

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 33 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Działania: 1. Opracowanie strategii promocji i rozwoju turystyki w celu wyznaczenia kierunków działań gminy. 2. Utworzenie punktów informacji turystycznej. 3. Promocja walorów turystycznych gminy w sąsiednich dużych miastach – Wrocławiu, Lubinie i Legnicy. 4. Współpraca z gminami ościennymi przy realizacji celów promocyjnych. 5. Współpraca z mediami tradycyjnymi i internetowymi w dziedzinie promocji lokalnych zabytków. 6. Utworzenie zaplecza noclegowego. Cel szczegółowy II.3 Działania rewitalizacyjne na terenie zabytkowego układu urbanistycznego Ścinawy Działania: 1. Opracowanie gminnego programu rewitalizacji w celu wyznaczenia najważniejszych kierunków rewitalizacji obiektu. 2. Prowadzenie najpilniejszych prac remontowych, dofinansowanych ze środków budżetowych, w porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. 3. Pozyskiwanie środków zewnętrznych na działania rewaloryzacyjne. Cel szczegółowy II.4 Odpowiednia ekspozycja i promocja najcenniejszych obiektów Działania: 1. Stworzenie jednolitego systemu identyfikacji wizualnej w postaci oznaczeń, tablic, drogowskazów itp. 2. Publikowanie folderów, ulotek oraz innych materiałów przybliżających zasoby historyczne mieszkańcom i turystom. 3. Atrakcyjne przedstawianie obiektów za pomocą iluminacji, tworzenia punktów widokowych, prezentacji multimedialnych i muzycznych. 4. Dbanie o aktualizację strony internetowej gminy wraz z umieszczeniem informacji o zasobie zabytkowym. 5. Wykorzystanie nowoczesnych technologii dostępnych w profesjonalnych serwisach internetowych, a także w urządzeniach mobilnych.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 34 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami 6. Aktualizacja i rozwijanie funkcjonalności interaktywnej mapy gminy poprzez odpowiednią warstwę systemu informacji przestrzennej z danymi na temat obiektów lokalnego dziedzictwa kulturowego. Cel szczegółowy II.5 Edukacja społeczeństwa w zakresie zachowania dziedzictwa kulturowego, Działania: 1. Wspieranie działalności organizacji pozarządowych związanych z historią i kulturą, placówek muzealnych, lokalnych galerii, bibliotek oraz innych instytucji kultury. 2. Organizacja spotkań, mających na celu upowszechnienie wiedzy na temat lokalnego dziedzictwa kulturowego. Cel szczegółowy II.6 Pielęgnowanie tradycji regionalnych, Działania: 1. Organizacja imprez kulturalnych promujących kulturę regionalną (w tym mających na celu promocję gminy i krzewienie kultury). 2. Tworzenie warunków do aktywnego uczestnictwa w kulturze, edukacji i promocji regionu (w tym wsparcie szeroko pojętych kół zainteresowań). 3. Edukacja i popularyzacja wiedzy o regionalnym dziedzictwie kulturowym (rzemiośle, tradycji, języku). 4. Promocja tradycji regionalnych za pośrednictwem zbiorów bibliotecznych i Internetu.15

15 Program Opieki nad Zabytkami Gminy Ścinawa na lata 2016-2020. 33

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 35 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

IV. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Władze Powiatu Lubińskiego kierują się w procesie zarządzania wytycznymi, określonymi w opracowaniach i diagnozach sporządzonych na ich zlecenie, obejmujących całokształt zjawisk i ważnych czynników dla życia mieszkańców powiatu. Treści zawarte w Programie Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2018-2021, korelują z innymi dokumentami programowymi i strategicznymi, w których poruszane są zagadnienia ochrony lokalnego dziedzictwa.

IV.1. Relacje między programami opieki nad zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2014 - 2017 i 2018 – 2021

Obecny Program opieki nad zabytkami, dotyczący lat 2018-2021, nawiązuje do poprzednich programów, które obejmowały lata 2010-2013, 2014-2017. Jest to program kontynuacji, a nie przemian. Opracowane przez Zarząd Powiatu Lubińskiego sprawozdanie z realizacji programu opieki nad zabytkami na lata 2010-20131 oraz sprawozdanie z realizacji w latach 2014-2015 "Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2014-2017”2, potwierdziło bowiem słuszność założeń pierwszego programu i dowiodło efektywności podjętych działań. W poprzednich dokumentach wysunięto priorytety polityki ochrony dziedzictwa kulturowego, które w dłuższej perspektywie mają doprowadzić do zrealizowania założeń celu, czyli do ewolucji wizerunku regionu kojarzonego jedynie z przemysłem miedziowym, w rejon wywodzący się nie tylko z bogactw naturalnych, ale także słynący z tradycji, historii i wytworów dziedzictwa kulturowego. Istotne miejsce w programie, zajmowała idea budowania tożsamości kulturowej i silnych związków mieszkańców z regionem i jego historią. Osiągnięcie tych zamierzeń, wiedzie przez usprawnienie procesu zarządzania dziedzictwem kulturowym, rozwój świadomości społecznej i popularyzację walorów

1 sprawozdanie zostało przedstawione Radzie Powiatu w Lubinie w dniu 27 marca 2014 r. zgodnie z uchwałą Zarządu Powiatu w Lubinie nr CCII/774/2014 z dnia 19 marca 2014 r. 2 sprawozdanie zostało przedstawione Radzie Powiatu w Lubinie w dniu 27 października 2016 r. zgodnie z uchwałą Zarządu Powiatu w Lubinie nr CII/336/2016 z dnia 5 października 2016 r. 34

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 36 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami dziedzictwa kulturowego wśród społeczności lokalnej, a także wypromowanie ich na zewnątrz. Te cele zostały zachowane w obecnym Programie. Przedstawione priorytety są dążeniami uniwersalnymi i stanowią podstawę właściwych działań w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego i opieki nad nim na wszystkich szczeblach administracji państwowej i samorządowej. Kierunki działań, przytoczone w poprzednich programach, nie uległy zmianom.

IV.2. Relacje powiatowego programu opieki nad zabytkami z innymi programami i dokumentami strategicznymi powiatu

Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2018 - 2021 został skorelowany z założeniami przyjętymi w budżecie Powiatu Lubińskiego, który za główny cel stawia sobie zrównoważony rozwój powiatu i nawiązując do art. 4 ustawy o samorządzie powiatowym, określa misję władz powiatu, jako dążenie do zaspokajania potrzeb zbiorowych mieszkańców, także w dziedzinie kultury i ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

Dokumenty wykazują również wspólnotę celów z Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Lubińskiego na lata 2017 – 2020 z perspektywą na lata 2021 - 20243, który wyraża cele i kierunki polityki ekologicznej samorządu Powiatu Lubińskiego i określa wynikające z niej działania. W programie przedstawiono m.in. analizę aktualnego stanu ochrony środowiska naturalnego w zakresie poszczególnych komponentów, określono hierarchię niezbędnych działań zmierzających do poprawy tego stanu, rodzaj i harmonogram realizacji przedsięwzięć proekologicznych, najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem oraz aspekty finansowe realizacji programu.

Ostatnim dokumentem dotyczącym zabytków Powiatu Lubińskiego, jakim dysponują władze powiatu, jest Plan ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych powiatu lubińskiego4. Wymóg opracowania planu został nałożony na władze wszystkich szczebli administracji terytorialnej rozporządzeniem Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r., w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek

3 Program Ochrony Środowiska Powiatu Lubińskiego na lata 2017 - 2020 z perspektywą na lata 2021 - 2024 przyjęty został uchwałą nr XIV/96/2016 Rady Powiatu w Lubinie z dnia 28.01.2016 r. 4 zatwierdzony przez Starostę Lubińskiego w dniu 30.03.2012 r. i uzgodniony z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, zaktualizowany w dniu 02.03.2017 r. 35

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 37 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych. Plany są okresowo aktualizowane i dostosowywane do zmieniających się warunków.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 38 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

V. CHARAKTERYSTYKA KRAJOBRAZU KULTUROWEGO POWIATU LUBIŃSKIEGO

V. 1. Charakterystyka Powiatu Lubińskiego

Położenie. Powiat Lubiński położony jest w północnej części województwa dolnośląskiego, na Wysoczyźnie Lubińskiej. Od północy sąsiaduje z powiatami: głogowskimi górowskim, od południa z legnickim, od wschodu z wołowskim, a od zachodu z polkowickim. Naturalną granicę wschodnią powiatu, na odcinku ok. 57 km, wyznacza płynąca w szerokiej dolinie Odra.

Powiat lubiński - usytuowanie na obszarze województwa dolnośląskiego (źródło: https://pl.wikipedia.org)

Obszar i podział administracyjny1. Powiat Lubiński zajmuje ok. 712 km2, co stanowi 3,57% obszaru Dolnego Śląska i 0,23% powierzchni kraju. Administracyjnie w skład powiatu wchodzą gmina miejska Lubin, gmina miejsko-wiejska Ścinawa i dwie

1 dane ze strony internetowej powiatu (http://www.powiat-lubin.pl/powiat/polozenie/) 37

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 39 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami gminy wiejskie: Lubin i Rudna. Siedzibą władz powiatowych jest miasto Lubin. Obszar powiatu pofalowany, z kulminacją w postaci Wzgórz Polkowickich w pn. części, poprzecinany jest siecią dolin rzecznych. Pod względem administracyjnym dzieli się na cztery jednostki: 1. gmina miejska Lubin - 40,7 km2, (5,72% pow. powiatu) 2. gmina miejsko-wiejska Ścinawa - 164,6 km2 (23,11%) 3. gmina wiejska Rudna - 216 km2 (30,42%) 4. gmina wiejska Lubin - 290,2 km2 (40,75%)

Źródło: www.gminy.pl

Komunikacja. Powiat ma dogodne położenie komunikacyjne – przy drodze krajowej nr 3, biegnącej z północy na południe, wzdłuż zach. granicy kraju. Droga, która po przebudowie ma stać się drogą ekspresową S3, łączy porty Szczecina i Świnoujścia z przejściem granicznym w Lubawce, a dalej - z Pragą i Wiedniem, przecinając w okolicach Legnicy autostradę A4. Przez Powiat Lubiński biegnie magistrala kolejowa Górny Śląsk – Szczecin. Warto podkreślić również, iż w Lubinie funkcjonuje port lotniczy o statusie lotniska

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 40 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami międzynarodowego, przy którym istnieje posterunek graniczny, umożliwiający odprawy celne i paszportowe, a w Ścinawie znajduje się port rzeczny na Odrze. Ludność2. Obszar powiatu zamieszkuje 102,461 tys. Osób, co stanowi około 3,6 % ludności województwa dolnośląskiego. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 150 osób na 1 km2, co lokuje powiat lubiński powyżej średniej krajowej. Stolicę powiatu - Lubin zamieszkuje 70,265 tys. osób, gminę Lubin - 14,945 tys., miasto i gminę Ścinawa - 9,760 tys., a gminę Rudna 7,581 tys.3. Powiat lubiński wyróżnia się także wysokim poziomem urbanizacji - ponad 78% ludności zasiedla miasta. Gospodarka. Powiat Lubiński jest zasobny w złoża surowców mineralnych. Występują tu: rudy miedzi i srebra, węgiel brunatny, anhydryty, kruszywa naturalne, surowce ceramiczne i inne. Podstawą rozwoju i pozycji regionu w gospodarce krajowej, jest eksploatacja rud miedzi, której złoża odkryto w latach 50-tych XX w. Przemysł Powiatu Lubińskiego zdominowany jest przez KGHM „Polska Miedź” S.A. Spółka jest potentatem w produkcji miedzi i srebra na świecie. Jej dynamiczny rozwój doprowadził do przekształcenia gospodarki regionu, w oparciu o najnowsze technologie. Mniejsze znaczenie w życiu gospodarczym powiatu odgrywają inne gałęzie przemysłu: odzieżowy, energetyczny, transportu i budownictwa. Na terenie miasta Lubina utworzono także podstrefę Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, zajmującą powierzchnię 28 ha. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w powiecie lubińskim wynosi 7 170,21 zł, co odpowiada 167.10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w Polsce. KGHM nie koncentruje się jedynie na sprawach gospodarczych. Spółka bierze czynny udział we wszystkich dziedzinach życia regionu, rozwinęła na szeroką skalę działalność społeczną, charytatywną, kulturalną. Działalność tę prowadzi przy pomocy specjalnie powołanych do tego celu fundacji: fundacja na rzecz regionalizmu, fundacja na rzecz dziedzictwa narodowego, fundacja na rzecz nauki, oświaty, wychowania i sportu, fundacja na rzecz kultury i sztuki i inne. Historia i dziedzictwo kulturowe. Ziemie pogranicza stanowiły zawsze tygiel kultur i religii, co sprzyjało wymianie doświadczeń ale stanowiło także zarzewie konfliktów. Ziemia lubińska dzieliła przez wieki burzliwe losy Śląska. Po podziale państwa polskiego na dzielnice (1138), znalazła się w granic oraz dzielnicy senioralnej (Małopolska, część

2 wykorzystano informacje ze strony internetowej powiatu (http://powiat lubin.pl/powiat/demografia/) 3 stan na dzień 30 kwietnia 2017 r. – źródło: http://www.powiat-lubin.pl/powiat/demografia/ 39

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 41 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Wielkopolski i ziemia łęczycka). W wyniku kolejnych walk i podziałów, między popadającymi w coraz większe rozdrobnienie księstwami śląskimi, ziemia lubińska związana była z księstwem głogowskim, głogowsko-żagańskim, okresowo także, z wydzielonym z niego - księstwem ścinawskim. Po hołdzie złożonym królestwu czeskiemu, ziemia lubińska weszła w skład władztwa królów czeskich (1329). Po okresie czeskim, Śląsk dostał się pod panowanie Habsburgów i stał się częścią monarchii habsburskiej, a po wojnach śląskich, w 1742 r. - wszedł w skład królestwa pruskiego. Fryderyk Wielki, nowy władca Śląska, przeprowadził wiele reform w celu scalenia swojego królestwa. Wtedy to właśnie przeprowadzono nowy podział administracyjny kraju, tworząc na Śląsku 48 powiatów, w tym Kreis Lüben – powiat lubiński, który istniał do 1945 r. oraz Kreis Steinau (Ścinawa), który przestał istnieć w roku 1932. Największym wydarzeniem w powojennej historii regionu, było odkrycie w 1957 r. bogatych złóż rud miedzi i towarzyszących im rud srebra. Odkrycie to zdeterminowało dalsze losy ziemi lubińskiej, stało się głównym czynnikiem rozwoju i bogactwa regionu. Ziemia lubińska była wielokrotnie, podobnie jak terytorium całego Śląska, nękana najazdami i wojnami, z których największe piętno wywarły: najazdy mongolskie, najazd husytów, wojna 30-letnia, wojny śląskie, wojny napoleońskie, pierwsza i druga wojna światowa oraz wiele lokalnych bitew i potyczek. Powiat Lubiński został utworzony po przejęciu ziem zachodnich przez państwo polskie po drugiej wojnie światowej. Jego dzisiejsze granice znacznie różnią się od granic przedwojennych, które zresztą także zmieniały się przez lata.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 42 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Granice powiatu w 1939 r. (źródło: http://www.lubin.pl/)

Powiat lubiński dziś. (źródło: materiały własne)

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 43 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

V.2. Krajobraz kulturowy Powiatu Lubińskiego

Charakter krajobrazu kulturowego Powiatu Lubińskiego, uwarunkowany został następującymi czynnikami, w znacznej części wspólnymi dla całego Śląska:  położenie geograficzne: dorzecze Odry, dobre gleby i warunki klimatyczne dogodne dla rozwoju rolnictwa, skutkowały powstawaniem osad rolniczych (obfitość obiektów o charakterze dworskim i rezydencjonalnym; założenia ruralistyczne);  skrzyżowanie ważnych historycznych szlaków paneuropejskich Drogi św. Jakuba - dawnego szlak pielgrzymkowego stworzyło warunki do powstawania osad handlowych o charakterze miejskim (średniowieczne miejskie układy urbanistyczne);  burzliwa historia Śląska, który po wymarciu polskich Piastów, przechodził w kolejnych wiekach pod panowanie czeskie, austriackie a w końcu pruskie i niemieckie, doprowadziła do przenikania się wpływów i kultur, co znalazło wyraz w obyczajach, sztuce i kulturze dawnych pokoleń;  przemiany gospodarczo-społeczne i rozwój przemysłu i infrastruktury XIX w., które stanowiły podłoże zerwania z tradycyjnym modelem egzystencji, spowodowały liczne migracje ludności, przyspieszyły tempo życia i doprowadziły do jego znacznego zróżnicowania, wyrazem tych tendencji jest eklektyzm w sztuce XIX-wiecznej, rozwój architektury przemysłowej;  zniszczenia wojenne i przemiany ustrojowe po 1945 r., które doprowadziły do znacznych ubytków w substancji zabytkowej i zmian własnościowych;  powojenne zmiany granic powiatu, połączone z odkryciem bogatych złóż miedzi, co doprowadziło do zmiany charakteru gospodarczego regionu z rolniczego, w wysoko uprzemysłowiony;  przemiany ustrojowe w Polsce, zapoczątkowane w 1989 r. - ich konsekwencją stała się komunalizacja i prywatyzacja części zabudowy, przywrócenie samodzielności decyzyjnej i kompetencji władzom samorządowym, przystąpienie do Wspólnoty Europejskiej, co otworzyło nowe możliwości finansowe i organizacyjne w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 44 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

V.2.1. Zabytki nieruchome Powiatu Lubińskiego

Zabytki, to szczególne ślady działalności ludzkiej, które są niezastąpionym źródłem informacji o życiu i działaniach człowieka oraz o historycznym rozwoju umiejętności artystycznej, naukowej i technicznej. Zabytki są zasobami nieodwracalnymi, decydującymi o tożsamości miejsca. Chcąc zachować łączność pomiędzy przeszłymi i przyszłymi pokoleniami, musimy je pielęgnować. Złożoność i interdyscyplinarność działań w tej sferze, zwłaszcza w warunkach gospodarki rynkowej, wymaga strategicznego zarządzania zabytkami opartego na długookresowej wizji rozwoju. Narzędziem realizacji strategii opieki nad zabytkami, są programy opieki nad zabytkami państwa, województwa, powiatu lub gminy.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 45 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiat Lubiński może się pochwalić bogatą historią i wielokulturową tradycją, co znalazło odbicie w znacznej ilości zróżnicowanych i interesujących obiektów zabytkowych, reprezentujących różne style i epoki. Aktualnie na terenie Powiatu Lubińskiego znajduje się 219 obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków4. W myśl art. 6 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami: „Ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania: 1) zabytki nieruchome będące, w szczególności: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji”. Są to zatem: kościoły, kaplice, dzwonnice, mury i wieże obronne, grodziska, zamki, dwory, pałace, ratusze, budynki mieszkalne i użyteczności publicznej, pawilony ogrodowe, folwarki, wiatraki, obiekty architektury przemysłowej (wieże ciśnień, dworce kolejowe), cmentarze, parki krajobrazowe i naturalistyczne; 11 (zbiorów) zabytków ruchomych – (głównie wyposażeń kościołów – ołtarze, organy, obrazy, rzeźby, chrzcielnice, ambony, stalle, wyroby rzemiosła artystycznego, epitafia, płyty nagrobne); 35 zabytków archeologicznych (cmentarzyska – z okresu wpływów rzymskich, łużyckie i średniowieczne; grodziska, urządzenia obronne i osady). W Programie Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2014 - 2017, omówione zostały grupy obiektów pominiętych lub niedostatecznie dotychczas eksponowanych, tj. zabytki techniki i przemysłu oraz niewymienione dotychczas, zabytki budownictwa obronnego. W obecnym programie omówionych zostanie kilka zabytków, o których nie wspomniano w poprzednich programach.

4 stan na grudzień 2017 r. (źródło: https://wosoz.ibip.wroc.pl/public/). 44

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 46 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami W rejestrze zabytków brak niestety wpisów dotyczących układów ruralistycznych, choć wsie Powiatu Lubińskiego, w dużym stopniu o metryce średniowiecznej, prezentują ciekawe, dobrze zachowane układy przestrzenne. W większości są to ulicówki i owalnice (Studzionki), występują także wsie rzędowe (Wysokie), wielodrożnice (Gola), wsie o luźnej, rozproszonej zabudowie (Kliszów) oraz osady folwarczne (Gorzelin). Zabudowa wsi towarzyszy na ogół skrajnie usytuowanym założeniom dworskim i pałacowym z folwarkami i parkami. Zdarzają się również mieszane układy przestrzenne, jak np. Radoszyce, z centralnym założeniem dworskim, dzielącym wieś na dwie części: ulicówkę i układ wielodrożny. Oprócz tego, na liście zabytków, można znaleźć ciekawy obiekt, taki jak zespół koszar w Lubinie, obecnie niestety rozparcelowany między różnych użytkowników i właścicieli, w znacznym stopniu zdekomponowany i przekształcony. Nadal niewielki udział w rejestrze ma architektura przemysłowa, w chwili obecnej znajdują się w nim cztery obiekty. W ostatnich latach wpisem do rejestru objęto dworzec kolejowy w Ścinawie i wieżę ciśnień w Lubinie. Ponownie zwraca się uwagę na potrzebę rychłego objęcia ochroną zabytków przemysłowych, wynika co najmniej z dwóch powodów: po pierwsze, na terenie powiatu znaleźć można przykłady ciekawej architektury przemysłowej, po drugie, obiekty tego typu, obecnie często nieużytkowane i niezabezpieczone, najbardziej narażone są na całkowitą destrukcję i bezpowrotne zniknięcie z krajobrazu miast i wsi. Region może się pochwalić bogatą historią i wielokulturową tradycją, co znalazło odbicie w znacznej ilości zróżnicowanych i interesujących obiektów zabytkowych, reprezentujących różne style i epoki. Wśród nich wymienić można dobrze zachowane układy urbanistyczne i ruralistyczne, obiekty architektury obronnej, zespoły rezydencjonalne i sakralne wraz z układami zieleni kształtowanej, architekturę miejską - kamienice mieszczańskie i budowle użyteczności publicznej, przykłady budownictwa wiejskiego, a także zabytki techniki, obiekty małej architektury, obiekty kultu (kapliczki i krzyże przydrożne), miejsca pamięci narodowej.

ARCHITEKTURA SAKRALNA

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 47 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami W zadowalającym stanie są obiekty sakralne, z których większość przez cały czas funkcjonowała zgodnie ze swoim przeznaczeniem i jako obiekty kultu, otoczone szacunkiem, znajdowały się pod pieczą wszystkich członków lokalnych społeczności. Zabytki pozostające w gestii skarbu państwa oraz stanowiące mienie komunalne, w wielu wypadkach prezentują stan niezadowalający. Podniszczone są też parki dworskie. We wszystkich nastąpiły ubytki w drzewostanie, spowodowane stratami wojennymi oraz brakiem pielęgnacji i dewastacją w okresie powojennym. Podjęta przez służby konserwatorskie w latach 70-tych XX w. akcja ewidencjonowania dworskich założeń parkowo-ogrodowych, zwróciła uwagę na kwestię zabytkowych parków. Dzięki ewidencji określono skalę problemu i wytyczono granice ochrony konserwatorskiej, pozwalające na objęcie tych terenów nadzorem konserwatorskim. Parki dworskie mogą pochwalić się pomnikowymi okazami drzew. Najstarszym i najbardziej okazałym pomnikiem przyrody dawnego województwa legnickiego jest dąb szypułkowy w Starej Rudnej, o obwodzie pnia 630 cm i wieku ok. 300 lat. Cztery pomnikowe dęby są ozdobą parku w Gorzelinie (ob. pnia 390-500 cm), a dwa, przy czym jeden odmiany stożkowej, - parku w Turowie (ob. pnia 410 i 300 cm; wiek 150-200 lat). Wśród lip wyróżnia się lipa drobnolistna o obwodzie pnia 490 cm w Górzycy. Można wspomnieć także o pomnikowym wiązie szypułkowym w Bukownie (350 cm), topoli białej w Szklarach Górnych (580 cm), trzech platanach klonolistnych w Zimnej Wodzie (360-450 cm) i miłorzębie japońskim w Chobieni (230 cm).

Kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej Najstarszy kościół w mieście wybudowany około poł. XIV w. w miejscu istniejącego wcześniej kościoła drewnianego. Do 1524 r. był katolicki, następnie do 1945 r. ewangelicki. W latach 1949-1959 odprawiano w nim nabożeństwa prawosławne. Od 1960 r. ponownie jest kościołem katolickim. Architektura Świątynia, której budowa, przerywana działaniami wojennymi, trwała od drugiej połowy XIV do początków XVI wieku. Jest kościołem orientowanym, murowanym z cegły w wątku polskim (gotyckim). Znajdują się w nim sklepienia: gwiaździste (nawa główna), krzyżowo -żebrowe (prezbiterium, nawy boczne), sieciowe (kaplica północna). Ołtarz

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 48 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami XVIII-wieczny, barokowy ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej został przywieziony z kościoła w Legnickim Polu po II wojnie światowej. Ponad tabernakulum, na ołtarzu kościoła znajduje się, otoczony złoconymi motywami roślinnymi, obraz z wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej – ku niemu zaś skierowane są dwie postacie kobiece, z których każda umieszczona jest pomiędzy dwoma kolumnami. Pierwsza przedstawiona jest w pozie ukazującej zachwyt, podziw – jedną ręką dotyka ona piersi a głowa jej uniesiona jest ku górze. Druga postać przedstawiona jest w modlitewnej pozie orantki – ma ona wzniesione lekko ku górze ręce. Ponad obrazem znajduje się niewielkich rozmiarów rzeźba pelikana karmiącego swą krwią pisklęta, będąca symbolicznym przedstawieniem Eucharystii, wyżej zaś, znak Boga Trójjedynego – trójkąt otoczony promieniami z wpisanym nań Imieniem Bożym. Dwa inne zachowane ołtarze, pierwotnie umieszczone w lubińskiej świątyni, obecnie znajdują we Wrocławiu. Późnogotycki pentaptyk Zaśnięcia NMP z 1522 roku został przeniesiony do poważnie zniszczonej w 1945 roku podczas oblężenia Wrocławia archikatedry św. Jana Chrzciciela, gdzie stanowi ołtarz główny. Jego twórcę określa się mianem Mistrza Ołtarzy Lubińskich. Natomiast tryptyk św. Seweryna z 1523 znajduje się w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Tabernakulum (sakramentarium) Znajduje się ono po lewej stronie od ołtarza; zostało wykonane z kamienia. Służyło do umieszczania w nim Najświętszego Sakramentu. Jest najcenniejszym zabytkiem w tej świątyni. Ambona Późnorenesansowa ambona z 1623 roku zdobiona jest w figury Świętych Apostołów i Ewangelistów, tych zaś ostatnich otaczają dodatkowo złote motywy roślinne. Poza postaciami Apostołów i Ewangelistów, które znajdują się na balustradzie kazalnicy (ambony), pojawiają się także figury i płaskorzeźby aniołów oraz rzeźba Chrystusa, którego prawa ręka wzniesiona jest wysoko ku górze, lewa zaś trzyma krzyż. Stalle Poza tradycyjnymi ławkami dla wiernych znajdują się ławy – niegdyś przeznaczone dla duchowieństwa, dziś służące laikatowi – ozdobione w niewielkich rozmiarów obrazki, na których czas odcisnął już swoje piętno. Niewiele na nich zatem zobaczymy, to co widać na jednej ze stall znajdujących się po prawej stronie od wejścia, to na przykład lew spoczywający u podnóża wieży albo dwa węże, czy też skrzyżowane z sobą łopaty.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 49 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Witraże W prezbiterium kościoła znajduje się pięć witraży. Na pierwszym z nich ukazano księcia Władysława, ojca Kordeckiego wpatrującego się w wizerunek Matki Bożej Częstochowskiej, a także obronę Jasnej Góry. Na drugim witrażu przedstawiono Ukoronowanie NMP, Pokłon Trzech Króli oraz św. Annę wraz z Maryją, na trzecim – Upadek Adama i Ewy, Boga w otoczeniu aniołów oraz stworzenia Boże; na czwartym przedstawiono m.in. Boże Narodzenie i Śmierć Chrystusa, a na piątym – Zesłanie Ducha Świętego, Chrzest Jezusa, Zwiastowanie NMP oraz św. Michała Archanioła. W prawej południowej nawie znajdują się trzy witraże. Na pierwszym z nich przedstawiono wydarzenia ewangeliczne, mianowicie: powołanie uczniów; cudowny połów ryb; rozmnożenie chleba. Na drugim ukazano wydarzenia, o których czytamy w Dziejach Apostolskich: uzdrowienie chorego przez Apostołów Piotra i Jana; wystąpienie św. Szczepana oraz męczeńską jego śmierć; na trzecim zaś nawrócenie Szawła oraz udzielanie chrztu i przekazywanie Ducha Świętego przez nakładanie rąk. W lewej północnej nawie, gdzie mieści się kaplica św. Barbary – patronki górników, znajduje się witraż, na którym przedstawiono m.in. wspomnianą świętą, jej nawrócenie i męczeńską śmierć oraz herb górniczego miasta Lubina.

Kościół Matki Boskiej Częstochowskiej, ul. Kołłątaja - budowla gotycka z XIV wieku

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 50 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Kościół Matki Boskiej Częstochowskiej z XVIII-wiecznym, barokowym ołtarzem głównym

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 51 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Cerkiew prawosławna Podwyższenia Krzyża Św. w Rudnej Kościół wzniesiono w latach 1417-1500, a jego patronką była początkowo św. Katarzyna. Od XVI wieku do 1694 roku oraz w latach 1707-1945 należał on do ewangelików, do 1956 roku katolików, a od tamtego czasu pełni funkcję cerkwi prawosławnej. Świątynia, z nawą główną i prezbiterium ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym, reprezentuje architekturę późnego gotyku. Na jej zewnętrznych ścianach zachowały się epitafia z XVII, XVIII i XIX wieku, z których część została przeniesiona ze zrujnowanego kościoła w Starej Rudnej. We wnętrzach znajduje się ozdobna ściana z ikonami, na której zachowały się części ołtarza głównego z czasów baroku i ambony z II połowy XVII wieku.

Cerkiew prawosławna Podwyższenia Krzyża Świętego w Rudnej

W średniowiecznym Lubinie istniały także inne, nie zachowane budowle sakralne: kaplice szpitali Św. Ducha i Św. Barbary oraz cmentarna p.w. Wszystkich Świętych. Na miejscu kaplicy cechu Św. Mikołaja wzniesiono w 1908 r. neogotycki kościół pw. Serca Jezusowego. Na miejscu zniszczonego, jeszcze parafialnego przed 1270 r. kościoła na Starym

Lubinie, wzniesiono w 1683 r. nowy o konstrukcji szkieletowej.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 52 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny na Starym Lubinie (http://www.wojciech.lubin.pl

Architektura obronna. Budowę murów miejskich w Lubinie rozpoczęto w połowie XIV w. z inicjatywy ówczesnego władcy Lubina, księcia Ludwika I. Najprawdopodobniej wznoszono je w miejscu starych wałów ziemnych wzmocnionych palisadą, które otaczając miasto spełniały funkcję obronną. Mury zostały wykonane z kamienia łupanego, cegły i głazów narzutowych, powiązanych wapienną zaprawą. Pierwotna wysokość murów wynosiła od 4 do 5 m., a grubość od 1,5 m. w partii szczytowej do ponad 2 metrów w partii przyziemnej. W XV w. mury obronne podwyższono średnio o 1 metr. W późniejszym okresie ubytki uzupełniono cegłą. Obronność murów wzmacniało łącznie piętnaście zamkniętych i otwartych od strony miasta baszt łupinowych. Wejścia do miasta strzegły bramy: Głogowska, Ścinawska i Legnicka, zwana również Wrocławską oraz furta kościelna. Najbardziej ufortyfikowana była brama Głogowska z basztą bramną. Brama Głogowska posiadała podwójne mury oraz przedbramie z potrójną fosą. Pozostałe bramy miały podwójne mury oraz przedbramia i podwójne fosy. Lubin należał do najbardziej ufortyfikowanych miast na Śląsku i w dużej mierze dzięki systemowi obronnemu, skutecznie oparł się dwukrotnym najazdom husytów w latach 1428 i 1431. Pod koniec XIV w. w południowej części murów wybito furtę kościelną dla pieszych, która prowadziła z przykościelnego placu do cmentarza, przeniesionego poza obręb murów. Furta została zabezpieczona niewielkim przedbramiem, a dodatkowe

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 53 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wzmocnienie obronne furty stanowiła, znajdująca się obok, kwadratowa baszta, nadbudowana w końcu XV w. i przekształcona w dzwonnicę, przewyższającą świątynię, z którą została połączona podwieszonym, ceglanym gankiem łękowym. Pierwotnie zwieńczenie murów i baszt od strony miasta stanowiły pomosty bojowe z blankami. Jedną z nich jest dzwonnica, stojąca w miejscu baszty z XV w. W XV i XVI w. w związku z coraz powszechniejszym użyciem broni palnej i zmianą działań oblężniczych, istniejący system obronny murów zmodernizowano i rozbudowano. Górne kondygnacje baszt wyposażono w strzelnice artyleryjskie, a za murem wzniesiono wały ziemne z drugą fosą. Do chwili obecnej na znacznym odcinku obwodu starego miasta, zachowało się w dobrym stanie około 70 % dawnych miejskich murów obronnych oraz część założeń fortyfikacyjno-obronnych. Z piętnastu baszt i półbaszt na planie prostokąta przetrwało sześć, w tym od południowego zachodu ceglana, pełniąca rolę wieży wartowniczej. Zachował się mur w południowo zachodnim narożniku miasta, odcinki muru oraz wieża przy kościele parafialnym pw. M. B. Częstochowskiej, mur okalający kompleks zamkowy oraz wieża bramy Głogowskiej.

Mur miejski na Wzgórzu Zamkowym, w głębi kaplica zamkowa (https://pl.wikipedia.org/)

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 54 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Kwadratowa baszta w południowo-wschodniej części muru, nadbudowana w końcu XV wieku i przekształcona w dzwonnicę (https://pl.wikipedia.org/)

Brama Głogowska - budowla gotycka z połowy XIV wieku w Lubinie usytuowana w północno-zachodniej części rynku. (https://pl.wikipedia.org/)

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 55 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

BUDYNKI UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ Budynkami użyteczności publicznej są barokowy ratusz w Lubinie oraz zachowaną wieżę ratusza w Ścinawie. Z kolei w Rudnej znajduje się Fryderycjański ratusz, zniszczony w czasie ostatniej wojny, odbudowano go w latach 90-tych, nawiązując do stylu pierwowzoru. Innymi obiektami architektonicznymi tej grupy, są budynki dworców kolejowych (Rudna, Lubin), szkoły (seminarium nauczycielskie w Ścinawie). Dworzec kolejowy w Lubinie Uroczyste otwarcie dworca kolejowego, wraz z pierwszą linią z Legnicy, nastąpiło w pierwszy dzień świąt Bożego Narodzenia, tj. 25 grudnia 1869 roku. Linię wybudowało Towarzystwo Kolei Wrocławsko–Świdnicko–Świebodzickiej. Postanowiono do Lubina doprowadzić drogę żelazną, by zapewnić dogodny dojazd do licznych zakładów przemysłowych (fabryka instrumentów, cukrownia, mleczarnia) oraz dla licznej jednostki wojskowej (Lubin był w tych latach miastem garnizonowym). W dniu 1 września 1871 roku otworzono linię do ówczesnego Gwizdanowa (dzisiaj Rudna Gwizdanów) i przedłużono linię z Legnicy, nadając jej nazwę Liegnitz - Lüben - Raudten. W dniu 15 września 1910 roku otworzono prywatną linię kolejową do Chocianowa, należącą do hrabiów zu Dohna z Chocianowa i von Ballestrem ze Szklar Górnych. Linią wożono ładunki do/z huty żelaza w Chocianowie. Linią kursowały przeważnie 2-3 pociągi pasażersko-towarowe, w jedną stronę wożąc również płody rolne z Trzebnic Lubińskich i Brunowa. Po zakończeniu II wojny światowej, linia przeszła pod władania PKP i regularny ruch pasażerski prowadziło się do roku 1985, a towarowy do 1987. Linię rozebrano, a częściowo rozkradziono w 1992 roku. Rozpoczęcie budowy kopalni miedzi w Lubinie, doprowadziło w latach 60 do budowy linii miedziowej do Polkowic, którą wozi się do dzisiaj urobki z kopalni do hut w Głogowie i Legnicy oraz przewozi linią pracowników kopalni. Regularnego ruchu pasażerskiego się na niej nie prowadziło. Zmieniono też nazwę stacji na nazwę, która istnieje do dnia dzisiejszego, tj. Lubin Górniczy. Wyremontowano w tym okresie dworzec kolejowy i w 1986 roku zakończono elektryfikację linii do Legnicy i Rudnej. Na stacji zaczynały i kończyły bieg pociągi osobowe oraz przejeżdżały wraz z postojem pociągi dalekobieżne do Warszawy, Szczecina, Krakowa oraz miast nadmorskich i górskich.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 56 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Regularny ruch pasażerski oraz funkcjonowanie kasy biletowej, prowadzono do 11 grudnia 2004 roku, oprócz sezonowych wakacyjnych kursów do Kołobrzegu i Bielska Białej. W lutym 2005 roku zamknięto budynek dworca dla osób zewnętrznych i funkcjonowała (do 2006 roku) tylko górna część biurowa, gdzie znajdywała się ekspedycja towarowa PKP Cargo. 9 grudnia 2007 roku przywrócono połączenia pasażerskie w stronę Legnicy, a 14 grudnia 2008 roku w stronę Rudnej Gwizdanowa. Powtórnie zawieszono ruch pasażerski 31 grudnia 2010 roku, gdzie ostatni pociąg żegnali mieszkańcy oraz telewizja z prasą. Po przejęciu dworca przez Miasto Lubin, w sierpniu 2012 roku budynek, mimo protestów mieszkańców, został wyburzony, aby w jego miejscu powstał węzeł przesiadkowy. Prowadzi się tylko spory ruch towarowy i średnio stację odwiedza 40 pociągów na dobę5.

Dworzec kolejowy w Lubinie – wejście główne - wygląd przed zburzeniem, https://kurierkolejowy.eu/

5 https://pl.wikipedia.org/wiki/Lubin_Gorniczy 55

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 57 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Dworzec kolejowy w Lubinie – wygląd przed zburzeniem, https://kurierkolejowy.eu/

Ratusz w Lubinie Ratusz wzniesiony w latach 1768-69 w miejscu już istniejącego założenia (kompleks gotyckich budynków, znacznie rozbudowany w dobie renesansu – 1515 rok), składającego się z zespołu trzech budynków (gmach ratuszowy, budynek Wagi Miejskiej i wieża, ośmioboczna w górnych kondygnacjach). Gruntowne rozbudowy ratusza dokonane zostały w XIX w. oraz latach 50 XX wieku. Ratusz jest budowlą murowaną, dwukondygnacyjną z podpiwniczeniem. Plan obiektu jest prostokątny z wydatnym ryzalitem w północnym narożu elewacji zachodniej. Układ wewnętrzny jest trzy- i czterotraktowy z dwoma sieniami, prowadzącymi od północy i południa do centralnego holu i klatki schodowej. Skromne elewacje dekorują ryzality pozorne zakończone trójkątnymi przyczółkami. Południowy przyczółek z płaskorzeźbionym frontem przedstawiającym oficjalny herb Lubina z lat 1820 – 1945. Budynek wieńczy wysoki, czterospadowy dach z lukarnami i czworoboczną wieżą zegarową, zakończoną cebulastym hełmem.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 58 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Stary Ratusz w Lubinie

Pałace i zamki  Pałac Radomiłów Zabytkowy, neobarokowy pałac zlokalizowany jest w odległości 9 km od Rudnej, w miejscowości Radomiłów. Został wzniesiony w 1905 r. z inicjatywy rodziny von Ballestrem, wywodzącej się z południowo-wschodniej Francji. W czasie wojny pałac służył za szpital wojskowy i miejsce dla rekonwalescentów z armii niemieckiej. Po wojnie miał wielu właścicieli – mieścił się w nim m.in. ośrodek szkolno-wychowawczy. Od 2014 r. pałac znajduje się w rękach prywatnych. Obecnie na jego terenie funkcjonuje centrum bankietowo- konferencyjne z bazą noclegową.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 59 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Pałac Radomiłów

 Lubin - Zamek (ul. Piastowska) Zamek lubiński był ulubioną rezydencją Ludwika I brzeskiego - księcia śląskiego. Warownia usadowiona była na wschód od miasta, leżała na nizinnym, bagiennym terenie, a jej system obronny wyposażony był w rozbudowany system fos, fortyfikacje nie były jednak sprzężone z systemem obronnym miasta. Do dziś budowla przetrwała w szczątkowym stanie, była w znacznym stopniu rozebrana. Jej struktura przestrzenna jest jednak dobrze znana, dzięki dużej ilości zachowanych źródeł i ikonografii. Z roku 1227 pochodzi dokument wymieniający siedzibę kasztelańską w Lubinie. Przed 1295 rokiem zostało ulokowane miasto. Zamek został wybudowany najprawdopodobniej na początku XIV wieku staraniem księcia Konrada II żegańskiego. W roku 1349 zamek został przebudowany dzięki księciu Ludwikowi I, który wcześniej go odzyskał. Na lata 1349-1359 przypada okres kiedy zamek pełnił funkcję głównej książęcej siedziby. Później funkcję tą pełniła warownia w Brzegu. Koniec prosperity zamku przyniosła wojna trzydziestoletnia, po zniszczeniach której nie został on nigdy w pełni odbudowany. W połowie XVIII wieku ze starego założenia zamkowego funkcjonowała jedynie kaplica, reszta części założenia była już rozebrana. Ostateczny kres pozostałościom po warowni

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 60 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami przyniósł 1945 rok. Zniszczona wtedy została również kaplica, pozostałości murów obwodowych zamku oraz nowszych budynków skupionych wokół głównego dziedzińca. Po zamku pozostała jedynie kaplica zamkowa, w której umieszczono salon wystawowy.

Kaplica zamkowa w Lubinie (https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_w_Lubinie)

Dawne cmentarze Lubina W tym miejscu słów kilka o już nieistniejących, a dawniej nieodzownie wplecionych w codzienność, lubińskich cmentarzach. Na przeciwko Izby Wytrzeźwień znajdował się do lat 50-tych XX wieku cmentarz, należący kiedyś do Szpitala Psychiatrycznego w Lubinie (od 1905 roku). Dziś miejsce szpitala zajęły m.in. budynki zarządu KGHM. Chowano tam zmarłych pacjentów owego szpitala, a w czasie II Wojny Światowej jeńców wojennych przebywających w szpitalu, który w czasie działań wojennych pełnił również rolę szpitala jenieckiego. To tutaj właśnie pochowano m.in. porucznika Ewarta Theodora Sconiersa – amerykańskiego oficera – dlatego obecnie ten kompleks nazywa się oficjalnie Parkiem Aliantów. W latach 60-tych XX wieku, na plac zaniedbanego wówczas cmentarza, wjechały buldożery i po prostu teren wyrównały, bez żadnego poszanowania dla zmarłych. Do dziś można natknąć się na pozostałości nagrobków wśród traw, a cały park – drzewostan, alejki, zachowały układ cmentarny.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 61 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Przez setki lat jedynym niezmiennym elementem kościelnego wzgórza na Starym Lubinie, pozostawał otaczający go cmentarz. Do końca lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku znajdowały się tutaj widoczne mogiły oraz zniszczone nagrobki i krzyże. Obecnie na terenie dawnego cmentarza młodożeńcy, którzy upodobali sobie odrestaurowany na przełomie wieków XX-XXI kościółek na miejsce małżeńskich ślubów, sadzą tutaj ozdobne „drzewka pamięci”, lub raczej „drzewka miłości i życia”. Cmentarz żydowski w Lubinie – kirkut społeczności żydowskiej niegdyś zamieszkującej Lubin. Nie wiadomo dokładnie kiedy powstał. Ma powierzchnię 0,8 ha. Znajduje się przy ul. Kruczej. Został zniszczony przez Niemców. Nie zachowały się żadne nagrobki. Obecnie w miejscu żydowskiego cmentarza znajduje się nowoczesny plac zabaw dla dzieci. Dzięki pozostałości starodrzewia nadal widoczny stary układ cmentarza. Wcześniejszy cmentarz żydowski znajdował się w średniowieczu na Ścinawskim Przedmieściu - dziś Park im. Wyżykowskiego w Lubinie. Dziś bez żadnych pozostałości6. Zabytki techniki. Wśród zabytków związanych z przemysłem i techniką, na obszerną wzmiankę zasługuje niewątpliwie zespół Dolnośląskiej Fabryki Instrumentów Lutniczych DEFIL (Langersche Klaviaturfabrik). W 2 połowie XIX w. w okolicach Lubina rozwinął się przemysł drzewny, stolarski i budowlany, czemu sprzyjała obfitość lasów. Wśród nowo powstałych firm znalazł się również tartak Langera i Gadebuscha współwłaścicieli berlińskiej fabryki mechanizmów fortepianowych F. Langer & Co., który wzniesiono na posesji położonej w pobliżu dworca kolejowego. Wkrótce produkcję rozszerzono o części mechaniczne instrumentów. Na przełomie lat 1922/23 wrocławscy architekci Fritz i Paul Röderowie zaprojektowali nowy, imponujący budynek fabryczny. Cały zespół fabryki zajmował powierzchnię 26 000 m2. W latach 1920-1925 w fabryce berlińskiej i lubińskiej rocznie powstawało ponad 20 tys. mechanizmów fortepianowych. Produkowano także części dla przemysłu instrumentowego, takie jak: główki do młotków, pudła rezonansowe, klawiatury i inne. Odbiorcami produktów firmy były uznane na świecie firmy: Steinway, Bechstein, Grotian-Steinweg, Ibach, i inne. Razem z zabudową fabryczną powstały trzy nowoczesne budynki mieszkalne dla urzędników i pracowników lubińskiego zakładu. Fabryka nie przetrwała światowego kryzysu lat 30 XX w., w 1935 r. ogłosiła upadłość. Jednak po pół roku została reaktywowana przez jednego z właścicieli, Gustawa Gedebuscha,

6 https://pl.wikipedia.org/wiki/Cmentarz_%C5%BCydowski_w_Lubinie 60

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 62 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami pod nazwą „Holz - und Metallwerke Lüben, Gustav Gadebusch, Langewerk in Lüben”. Asortyment wyrobów został poszerzony o meble kuchenne i konfekcję stolarską. W czasie II wojny światowej zakład był wykorzystywany do produkcji zbrojeniowej. Po wojnie kontynuowano pierwotną produkcję do 2005 r., kiedy to fabrykę ostatecznie zamknięto7. Obecnie jego miejsce przejęła firma Urbex Sp. Z o.o., zarządzająca obiektami po dawnym Defil-u.

Dawna willa właściciela na terenie fabryki Defil (www.dolny-slask.org.pl)

Ciekawą grupę zabytków techniki, prezentują obiekty związane z transportem. Oprócz kratownicowego mostu odrzańskiego w Ścinawie, wzniesionego wg projektu wrocławskich inżynierów konstruktorów Kellera i Schnappa w latach 1900 - 1903, należy wspomnieć najliczniejsze w tej grupie obiekty związane z kolejnictwem. Wśród nich tylko zespół zabudowań dworca w Ścinawie wpisany jest do rejestru zabytków, choć na uwagę zasługują opuszczone i niszczejące obecnie zespoły dworcowe, czy stacyjne, np. w Rudnej-Gwizdanowie, Chróstniku. Zachował się również mały stacyjny budynek

7 źródło http://www.lueben-damals.de/ 61

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 63 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami w Chobieni, przekształcony obecnie w dom mieszkalny. Obiekt wyjątkowy w tej grupie, zarówno pod względem konstrukcyjnym (wzniesiony w 1916 r., w konstrukcji ryglowej), jak i pod względem stanu zachowania - wyremontowany i odnowiony, dalej użytkowany, choć o zmienionej funkcji. Niewiele pozostało po kolejnym obiekcie, związanym tym razem z transportem rzecznym. W pobliżu mostu drogowego w Ścinawie widoczne są pozostałości dawnego portu rzecznego, kiedyś tętniącego życiem, dziś już niestety, nieistniejącego. Zachowały się tylko fragmenty dawnej zabudowy i urządzeń portowych (m.in. ruiny gospody Wurstgeschäft).

Budynek dworca w Rudnej - Gwizdanowie (www.dolny-slask.org.pl)

V. 2.2. Zabytki ruchome Powiatu Lubińskiego.

Zgodnie z art. 3, pkt 1 i 3 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zabytek „ruchomy”, to rzecz ruchoma, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, będących dziełem człowieka lub związanych z jego działalnością, stanowiących świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 64 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami W myśl art. 6, ust. 1, pkt 2 ww. ustawy, ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania, zabytki ruchome będące w szczególności: a) dziełami sztuk plastycznych rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, b) numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami, c) wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, d) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 Ustawy o bibliotekach z dnia 27 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. z późniejszymi zmianami), e) instrumentami muzycznymi, f) wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, g) przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne, bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. Zabytki ruchome, czyli stanowiące wyposażenie obiektów architektonicznych, ale także wolnostojące rzeźby, pomniki, krzyże pokutne lub dewocyjne, obejmuje się ochroną konserwatorską w zespołach lub indywidualnie, wpisując je do wojewódzkiego rejestru zabytków ruchomych. Na terenie Powiatu Lubińskiego, znajdują się 34 zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków (miasto Lubin: 3, Gmina Lubin: 14, gmina Ścinawa: 10, gmina Rudna: 7). Przyczyna tego jest bardzo prosta - rezydencje były znacznie bardziej narażone na zniszczenie i grabież w okresie powojennym, w okresie gospodarki kolektywnej na wsi, a także, niestety, w okresie przeobrażeń ustrojowych i likwidacji PGR-ów. W wyniku tych okoliczności, po dawnej świetności szlacheckich siedzib śląskich, pozostały tylko nędzne resztki, m.in. fragmenty rzeźbiarskiego, czy malarskiego wystroju elewacji i wnętrz pałacowych. Takie elementy dekoracji zachowały się w ruinach pałacu w Siedlcach, dworu w Składowicach, Krzeczynie Małym, Szklarach Górnych i in.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 65 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Kominek w pałacu w Szklarach Górnych www.dolny-slask.org.

Fragment wystroju rzeźbiarskiego fasady pałacu w Siedlcach(www.dolny-slask.org.pl)

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 66 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Kościoły obfitują w dzieła sztuki różnych epok - od gotyku poprzez renesans, manieryzm, barok, aż do czasów XIX- i XX-wiecznego eklektyzmu i sztuki nowoczesnej. W niewielkich kościołach wiejskich można znaleźć piękne przykłady renesansowej, manierystycznej i barokowej rzeźby sepulkralnej, wybitne okazy rzeźby i malarstwa o tematyce religijnej oraz rzemiosła artystycznego, szczególnie manierystycznego i barokowego. Tak jest m.in. w Chróstniku, Gogołowicach, Krzeczynie Wielkim, Miłoradzicach, Niemstowie, Oborze, Wielowsi, Zaborowie, Lubinie, Szklarach Górnych, itd.

Wnętrze kościoła w Szklarach Górnych(www.dolny-slask.org.pl)

V.2.3. Zabytki archeologiczne Powiatu Lubińskiego Sprzyjające warunki klimatyczne i glebowe dorzecza Odry oraz atrakcyjne położenie przy głównych szlakach komunikacyjnych, spowodowały, że ziemia lubińska od dawien dawna była miejscem intensywnego osadnictwa. Ślady bytności ludzi na tym terenie sięgają schyłkowego paleolitu (12 tys. - 8 tys. lat p.n.e.). Prezentują je zabytki w postaci nielicznych wyrobów krzemiennych, odkryte w Lubinie - Małomicach i w Orsku. W okolicach Lubina, Chobieni i Orska, zlokalizowano pozostałości obozowisk

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 67 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami po koczownikach z okresu mezolitu. Bardziej liczne są stanowiska ze śladami osadnictwa neolitycznego. Okres przejścia do osiadłego, związanego z uprawą roli i hodowlą bydła, obrazują pozostałości osad zlokalizowane w wielu miejscowościach, m.in.: Chobieni, Chróstniku, Dłużycach, Dziewinie, Gorzelinie, Gorzycy, Kłopotowie, Księginicach, Lubinie, Miłoradzicach, Mlecznie i innych. Ślady osadnictwa z kolejnych epok: brązu, łużyckiej, halsztackiej, zlokalizowano prawie w każdej miejscowości powiatu. Najciekawsze odkrycia pochodzą z Siedlec, gdzie w 1875 roku znaleziono skarb tzw. „kultury unietyckiej”8 oraz ze Ścinawy, skąd pochodzi brązowy sztylet. Znaleziska stanowiące wyposażenie grobów, odkryto w Chobieni, Kłopotowie, Niemstowie oraz w Starej Rudnej. Na terenie Powiatu Lubińskiego zlokalizowano 935 stanowisk archeologicznych w 86 miejscowościach.9 Są one chronione prawem miejscowym na mocy zapisów w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. W planach wyznacza się odpowiednie strefy ochrony konserwatorskiej, w których obowiązują określone rygory postępowania.

V.2.4. Szlaki turystyczne, ścieżki kulturowe i edukacyjne w Powiecie Lubińskim

Stan ilościowy i jakościowy tras turystycznych opisany został w Programie Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2014 - 201710. Obecny Program przypomina pokrótce rodzaj i przebieg wszystkich szlaków, ścieżek kulturowych i edukacyjnych oraz tras rowerowych. Aktualnie nie występuje już szlak II Armii Wojska Polskiego, ujęty w poprzednim Programie. Przez teren powiatu przebiega odcinek paneuropejskiej Drogi św. Jakuba, średniowiecznej drogi pielgrzymkowej z Europy wschodniej do Santiago de Compostela w Hiszpanii. Szlak oznaczony jest znakiem muszli, a odcinek biegnący przez Powiat Lubiński, nosi nazwę Miedzianej Drogi Św. Jakuba. Na trasie szlaku leżą miejscowości: Ścinawa - Siedlce - Lubin - Gorzyca - Brunów – Chocianów Krajowe szlaki turystyczne na terenie powiatu: Szlak Odry – niebieski, na obszarze Krainy Łęgów Odrzańskich 256 km:

8 kilka zausznic brązowych, okucia pasa, naszyjniki, różne fragmenty ozdób. Do obecnych czasów dotrwało jedynie kamienne naczynie, w którym przechowywany był skarb (źródło: Wikipedia). 9 grudzień 2017 r. (źródło: https://wosoz.ibip.wroc.pl/public/). 10 Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2014-2017, str. 39 - 40 66

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 68 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Chałupki - Opole - Wrocław - Lubiąż - Ścinawa – Chobienia - Głogów - Nowa Sól - Krosno Odrzańskie - Kostrzyń Szlak Dziadoszan (czerwony) Chobienia - Gwizdanów - Grodowiec - Jakubów - Góra św. Anny - Nowe Miasteczko - Kożuchów - Brzeźnica – Ochla Lokalne szlaki piesze: Szlak leśny (zielony) Bolesławiec - Chocianów - Lisiec - Krzeczyn Wielki - Lubin - Składowice - Toszowice - Stara Rudna - Rozłogi - Miłogoszcz - Górki - Chobienia Szlak zabytków (żółty) Lubiąż - Prochowice - Miłoradzice - Pieszków - Osiek - Lubin - Krzeczyn Mały - Przemków Szlak polskiej miedzi (niebieski) Złotoryja - Legnica - Chróstnik - Lubin - Grzybowa Góra - Rynarcice - Polkowice - Grodowiec – Głogów Lokalne szlaki rowerowe: dookoła Lubina (niebieski) Obora - Brunów - Gorzyca - Bolanów - Chróstnik - Gorzelin - Pieszków - Niemstów - Czerniec - Siedlce - Dąbrowa Górna - Ustronie - Składowice - Zalesie - Koźlice - Gola Czerwony (Ścinawa) Krzyżowa - Ręszów - Siedlce - Czerniec - Lubin - Gola - Rynarcice - Polkowice Zielony (Ścinawa) Raszówka - Gorzelin - Lubin - Obora Ponadto na terenie powiatu, funkcjonuje kilka ścieżek edukacyjnych:  Ścieżka przyrodnicza „Gogołowice” we wsi o tej samej nazwie; tematem jest środowisko przyrodnicze wsi,  Ścieżka edukacyjna Krzeczyn Wielki, Chróstnik, Rezerwat Zimna Woda,  Ścieżka edukacyjna Raszowa Duża, Raszowa Mała, Buczynka, Miłoradzice,  Ścieżka edukacyjna Siedlce, Księginice, Składowice,  Ścieżka edukacyjna wokół stawu na terenie kombinatu KGHM „Polska Miedź”. Wydaje się, że oprócz otwierania i wyznaczania tradycyjnych tras turystycznych, warto by było podjąć inicjatywę stworzenia nowych atrakcji o funkcjach rekreacyjno –

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 69 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami edukacyjnych. Nową formą, realizującą równocześnie funkcje poznawcze, edukacyjne, rekreacyjne, są zyskujące coraz większą popularność gry miejskie i questy11.

V. 3. Muzea oraz stowarzyszenia, instytucje i organizacje pozarządowe, związane z opieką nad materialnym i niematerialnym dziedzictwem kultury

Dziedzictwo niematerialne, to zwyczaje, przekazy ustne, sztuki widowiskowe i tradycje muzyczne, praktyki społeczno – kulturowe (zwyczaje, obrzędy, w tym m.in. rodzinne sposoby świętowania), wiedza i praktyki dotyczące przyrody i wszechświata, umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym i rękodziełem oraz związane z nimi przedmioty i przestrzeń kulturowa, które są uznane za część własnego dziedzictwa przez daną wspólnotę, grupę lub jednostki. Niematerialnym dziedzictwem kulturowym zajmuje się Narodowy Instytut Dziedzictwa. Na terenie Powiatu Lubińskiego istnieje placówka o charakterze muzealnym. Jest nią Muzeum Ziemi Lubińskiej, prowadzone przy szybie górniczym "Bolesław” przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Lubińskiej, a powstało pod patronatem KGHM. Celem placówki jest szerzenie i propagowanie wiedzy o Ziemi Lubińskiej, inicjowanie i popieranie życia kulturalnego i artystycznego, prowadzenie działalności oświatowej, uprawianie regionalizmu, organizowanie konferencji naukowych, promowanie sztuki, współpraca z organizacją byłych mieszkańców Lubina. Ekspozycja muzealna podejmuje tematykę maszyn górniczych, historii Zagłębia Miedziowego, minerałów miedzi. Placówka prowadzi również sprzedaż wydawnictw regionalnych. W swojej dotychczasowej działalności Muzeum może się pochwalić uczestniczeniem w wielu innych inicjatywach, dotyczących kultury i sztuki regionu, m.in.: wydanie wspólnie z Uniwersytetem Wrocławskim „Monografii Lubina” i „Monografii Gminy Wiejskiej Lubin”, organizacją międzynarodowych Biennale Grafiki „Cuprum”, prowadzeniem „Centrum Miedziorytu”, organizacją wystaw

11 Questing, to rodzaj gry polegającej na odkrywaniu dziedzictwa miejsca i tworzeniu nieoznakowanych szlaków, którymi można wędrować kierując się informacjami zawartymi w wierszowanych wskazówkach. Celem questingu jest rozwijanie poczucia tożsamości z danym regionem, szukanie wyjątkowości w ciekawych i zupełnie zwyczajnych miejscach, upowszechnianie wyjątkowych miejsc wyróżniających się krajobrazem, przyrodą, czy dziedzictwem kulturowym. To jednocześnie ciekawa metoda promocji regionów lub obiektów. 68

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 70 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami czasowych o zróżnicowanej tematyce, przygotowywaniem konkursów dla młodzieży o tematyce regionalnej i propagującej idee współpracy w ramach Unii Europejskiej. Towarzystwo zajmuje się działalnością edukacyjną i popularyzatorską, którą realizuje częściowo przez prowadzone przez siebie Muzeum Ziemi Lubińskiej, ale także przez podejmowanie współpracy z podobnymi sobie instytucjami, jak np. Stowarzyszenie Animatorów Kultury i Edukacji, którego inicjatywą było powstanie w 1985 roku wspomnianej wyżej monografii gminy Lubin i rok później − monografii Lubina, a w 2003 r. − dużej, ilustrowanej monografii miasta. W 2009 r. zrealizowano kolejne zamierzenia i wydano monografię gminy Rudna autorstwa St. Tokarczuka. Wśród pozarządowych instytucji społeczno-kulturalnych, wymienić także należy Stowarzyszenie Społeczno - Kulturalne Ziemi Ścinawskiej „Mała Ojczyzna” w Ścinawie, wydawcę Zeszytów Ścinawskich oraz Towarzystwo Przyjaciół Rudnej, animatora lokalnych imprez związanych z historią i kulturą regionu. Oprócz wspomnianych wyżej stowarzyszeń, zajmujących się historią i kulturą całego regionu, aktywne są również mniejsze, lokalne grupy, których działalność związana jest z poszczególnymi miejscowościami, skierowana na ich rozwój, na pielęgnowanie tradycji, często stanowiącej przeszczep z dawnych kresów wsch. II Rzeczpospolitej. Wśród nich wymienić można: Stowarzyszenie Mieszkańców Wsi Obora, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Gogołowice, Stowarzyszenie Wiejskie Dialog, Rozwój, Ekologia w Raszówce, Koło Stowarzyszenia Łemków w Liścu, Stowarzyszenie Aktywny Dziewin. W stolicy powiatu działa Ośrodek Kultury „Wzgórze Zamkowe”. Ośrodek dysponuje dwoma galeriami: Zamkowa i Jadwiga, mieszczącymi się w zabytkowych wnętrzach pozostałości zamku lubińskiego. Zajmuje się działalnością wystawienniczą oraz promocją i sprzedażą dzieł sztuki, a także organizacją warsztatów edukacyjnych i koncertów. Oprócz „Wzgórza Zamkowego” istnieje w Lubinie jeszcze jedna instytucja, która prowadzi działalność związaną z kulturą - Centrum Kultury „Muza”. Ośrodek dysponuje dwoma salami kinowymi, centrum konferencyjnym oraz restauracją „Pod Muzami”. Organizuje warsztaty, koncerty, sympozja oraz imprezy kulturalne. Aktywność instytucji kulturalnych skierowana jest przede wszystkim na zapewnienie sposobu spędzania wolnego czasu dzieciom i młodym mieszkańcom regionu (organizacja zajęć pozaszkolnych, koncertów i imprez rozrywkowych), ale także dorosłych mieszkańców Powiatu, m.in. Teatry w CK "Muza".

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 71 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Celem władz lokalnych powinno być rozwijanie społecznej aktywności w dziedzinie kultury oraz kultywowanie tradycji i tożsamości kulturowej na najniższych szczeblach samorządowych. Działanie to łączy się nierozerwalnie z propagowaną w Unii Europejskiej dewizą „jedność w różnorodności” (in veritate concordia). Powyższemu celowi służy idea gminnych ośrodków kultury. W mniejszych miejscowościach powiatu wiodącą rolę w organizacji życia kulturalnego, odgrywają gminne ośrodki kultury: Centrum Kultury w Rudnej, Chobieński Ośrodek Kultury, Centrum Turystyki i Kultury w Ścinawie, GOK Księginice, GOK Raszówka, przy których istnieją świetlice wiejskie, rozmieszczone w okolicznych sołectwach. Przy GOK Księginice od 2007 r. działa Zespół Wokalny „Jarzębina”, GOK Raszówka opiekuje się ośmioma zespołami artystycznymi (m.in.: Koniczynki, Leśne Echo). Oprócz propagowania lokalnej działalności artystycznej, GOK-i organizują wycieczki po regionie, konkursy krajoznawcze, zajmują się promocją regionalnych produktów. Instytucje kultury współpracują również z władzami samorządowymi, przy organizacji lokalnych imprez kulturalnych. Godne wzmianki są organizowane od 2009 r.: „Przegląd Zespołów Folklorystycznych” oraz „Święto Kapusty i Pieroga” a także starsze, cyklicznie odbywające się zdarzenia, m.in.: Inscenizacja Męki Pańskiej w Szklarach Górnych, Chwila z Rusińską i Łemkowską Kulturą w Liścu. W dobie postępującej globalizacji i powszechnej unifikacji działalność instytucji związanych z kulturą, jest nie do przecenienia w dziele pielęgnowania i zachowania dziedzictwa kulturowego na poziomie lokalnym. Wszystkie przedstawione wyżej przedsięwzięcia, są wynikiem zaangażowania mieszkańców w życie społeczno-kulturalne powiatu. Działalność ta jest możliwa dzięki zapałowi i pasji indywidualnych osób oraz wsparciu władz samorządowych, realizowanemu przez ich współpracę z organizacjami pozarządowymi. Plan takiej współpracy rokrocznie akceptowany jest uchwałą przez radę powiatu. Współpraca odbywa się w kilku obszarach, także w dziedzinie kultury, sztuki i ochrony tradycji i dziedzictwa kulturowego. Obejmuje ona m.in.:  podejmowanie działań na rzecz integracji społeczności lokalnej poprzez organizowanie imprez kulturalnych,  wspólne przedsięwzięcia z organizacjami pozarządowymi mające zasięg co najmniej powiatowy, w zakresie rozwoju kultury,

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 72 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami  promocja Powiatu Lubińskiego poprzez organizowanie oraz uczestnictwo w festiwalach, prezentacjach lub przeglądach krajowych i zagranicznych,  kultywowanie tradycji oraz kultury mniejszości narodowych,  wspieranie tradycji kulturalno-społecznych Powiatu Lubińskiego,  wydawanie niskonakładowych, niekomercyjnych publikacji poświęconych kulturze lub historii powiatu,  organizacja i promocja amatorskiego ruchu artystycznego, w tym osób niepełnosprawnych,  organizacja działalności wystawienniczej.

V.3.1. KGHM „Polska Miedź” i ochrona dziedzictwa kulturowego

Fundacja KGHM Polska Miedź powstała z myślą o tym, aby odważnie realizować wszelkie inicjatywy, mające na celu wsparcie i rozwój społeczności lokalnych. Celem Fundacji KGHM Polska Miedź, jest troska o lokalną tożsamość, tradycje i wsparcie finansowe tych obszarów, które są dla ludzi ważne, wspomaganie przede wszystkim tych dziedzin życia, które często ze względu na sytuację budżetową państwa, nie są dostatecznie finansowane. Fundacja KGHM Polska Miedź wspiera inicjatywy w czterech obszarach – kultury i tradycji, sportu i rekreacji, nauki i edukacji oraz zdrowia i bezpieczeństwa. Powstała w 2003 roku, w naturalny sposób kontynuując tradycję wieloletniej działalności prospołecznej Fundatora KGHM Polska Miedź S.A., światowego producenta m.in. miedzi i srebra z ponad 50-letnim doświadczeniem. Wartości wyznawane przez spółkę, do których należy bezpieczeństwo, współdziałanie, zorientowanie na wyniki, odpowiedzialność i odwaga, są wyznacznikiem dla codziennej działalności fundacji. Wśród wielu obszarów działalności fundacji, poczesne miejsce zajmuje ochrona dóbr dziedzictwa narodowego. Fundacja wspiera finansowo liczne inicjatywy na rzecz ratowania dolnośląskiego dziedzictwa kulturowego, przyczyniając się do poprawy stanu wielu obiektów zabytkowych, niektóre z nich ratując przed katastrofą budowlaną. „Ratujemy zabytki”, to projekt realizowany w obszarze „Kultura i tradycje”. Projekt flagowy zakłada ochronę dóbr dziedzictwa narodowego w regionie i w Polsce. Fundacja

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 73 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami KGHM Polska Miedź konsekwentnie od początku powstania wspiera rewaloryzacje, konserwacje, a także rewitalizacje wielu obiektów architektury sakralnej i świeckiej, zabytków ruchomych i obiektów kultury materialnej (w tym poprzemysłowej). Znakomitymi przykładami zaangażowania są: Zespół Pocysterski w Krzeszowie czy Kolegiata w Głogowie. Ważnym projektem, o którym warto wspomnieć, realizowanym również w ramach obszaru „Kultura i tradycje” z inicjatywy Fundacji, jest wydawnictwo pt. „Miedziorysy – Ludzie i tradycje Polskiej Miedzi”, którego celem jest przybliżanie losów ludzi, którzy przez wiele lat swego życia zawodowego związani byli z KGHM. Fundacja otrzymała trzecią nagrodę w kategorii Kultura, za odbudowywanie skarbów polskiej architektury. W 2015 r. Fundacja KGHM Polska Miedź przekazała na ratowanie zabytków wsparcie w kwocie 4 155 000,00 PLN12. W 2016 r. kluczowym obszarem działań Fundacji KGHM Polska Miedź, było wspieranie projektów z zakresu kultury i tradycji13:

Zestawienie darowizn przyznanych instytucjom z podziałem na obszary działań Fundacji KGHM Polska Miedź w 2016 r.:

Darowizny L.p. Dziedzina Kwota przyznana PLN % 1. Zdrowie i bezpieczeństwo 3 084 610,00 23 2. Nauka i edukacja 912 062,27 7 3. Sport i rekreacja 2 455 486,00 19 4. Kultura i tradycje 6 792 000,00 51 ŁĄCZNIE 13 244 158,27 100

Fundacja wsparła finansowo liczne inicjatywy związane z ratowaniem dziedzictwa kultury i tradycji na terenie Dolnego Śląska, przyczyniając się tym samym do poprawy stanu

12 http://fundacjakghm.pl/zabytki 13 http://fundacjakghm.pl/documents/10180/11439/sprawozdanie_dzialalnosc_2016.pdf 72

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 74 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wielu obiektów zabytkowych, a niektóre nawet ratując przed katastrofą budowlaną. W przeważającej części były to obiekty sakralne. W 2016 r. Fundacja KGHM Polska Miedź zaangażowała się również we wspieranie kultury i tradycji Dolnego Śląska, w szczególności na terenie Zagłębia Miedziowego, poprzez dofinansowanie różnorodnych wydarzeń artystyczno-kulturalnych. Wśród grona obdarowanych znalazły się rozmaite stowarzyszenia, towarzystwa kulturalne, ośrodki i centra kultury, a także muzea. W 2016 r. obszar kultura i tradycje znalazł się na pierwszym miejscu, pod względem wysokości udzielonego wsparcia. Na działania w tej sferze przeznaczono 51% ogólnej sumy dotacji, udzielonych przez Fundację Polska Miedź, co stanowiło kwotę 6 792 000,00 zł. Fundacja KGHM Polska Miedź wsparła finansowo realizację projektów propagujących i pielęgnujących tradycje przemysłu miedziowego, które są istotne dla tożsamości naszego regionu. Pomoc fundacji umożliwia organizację corocznych obchodów barbórkowych oraz rocznicowych, związanych z odkryciem złoża miedzi przez dr Jana Wyżykowskiego. Przygotowują je lokalne stowarzyszenia społeczno-kulturalne, m.in. Stowarzyszenie im. Jana Wyżykowskiego w Sieroszowicach, czy Towarzystwo Miłośników Ziemi Lubińskiej. Od wielu lat wśród obdarowanych, jest Złotoryjskie Towarzystwo Tradycji Górniczych, które otrzymało duże wsparcie finansowe na budowę skansenu „Miasteczka Górniczo-Hutniczego” w Leszczynie, k. Złotoryi.

V. 4. Obiekty zabytkowe stanowiące własność Powiatu Lubińskiego

W stosunku do poprzedniego Programu opieki nad zabytkami, obejmującego okres 2014 - 2017, nie nastąpiły zmiany w stanie posiadania obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków, pozostających we władztwie Powiatu Lubińskiego. W chwili obecnej Powiat Lubiński w dalszym ciągu jest właścicielem dwóch obiektów zabytkowych, chronionych prawem na mocy wpisu do rejestru zabytków województwa dolnośląskiego. Są to:  zespół pałacowo-parkowy w Szklarach Górnych, ob. Ośrodek Szkolno − Wychowawczy, w tym budynek pałacu i park pałacowy, Szklary Górne 51 c; - nr rejestru odpowiednio: A/3372/271 z 11.05.1961, A/3363/690/L z 25.06.1986;

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 75 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami  park pałacowy w Bukownej, Bukowna 13; - nr rejestru: A/2741/445/L z dn. 22.09.1976

V.4.1. Zespół pałacowo - parkowy w Szklarach Górnych, ob. Ośrodek Szkolno– Wychowawczy Dobra rycerskie we wsi Glezersdorf, wzmiankowane są od 1331 r. W XV w. majątek należał do rodziny von Dyherrn, przez cały XVI w. był we władaniu znanego rodu von Glaubitzów. Pierwsza, wzniesiona właśnie przez Glaubitzów siedziba obronna, była budowlą drewnianą o konstrukcji szkieletowej, postawioną na kamiennych fundamentach i otoczoną fosą. Na pocz. XVIII w. dobra przeszły w posiadanie lotaryńskiego rodu d’Hautoy de Bronne (1715 r.). Johann Heinrich d’Hautoy de Bronne wzniósł w l. 1715 - 1725 barokowy pałac (herby Johanna i jego żony Jakobiny z domu von Frankenberg-Ludwigsdorf, znalazły się na głównym portalu pałacu). Okazałą rezydencję w typie „entre cour et jardin”, wywodzącym się z tradycji rezydencji francuskich, zaprojektował znany architekt Jan Błażej Peintner. Bezdzietne małżeństwo przekazało testamentarnie posiadłość siostrze Jakobiny, która była żoną hrabiego Johanna Alberta von Clairon d’Haussonville. W XIX w. właścicielami posiadłości były rodziny Raabe i Fuhrmann-Karing. Od tych ostatnich nabył ją przedstawiciel bogatego górnośląskiego rodu szlacheckiego, przemysłowiec i właściciel kopalń i hut na Górnym Śląsku, Franz von Ballestrem z Pławniowic. Jego dziełem była gruntowna przebudowa pałacu ok. 1900 r. Z czasu tej właśnie przebudowy, pochodzą dwa boczne skrzydła pałacowe i nowy układ wnętrz. Przygotowany przez architekta Karla Grossera z Wrocławia projekt dalszej rozbudowy, ze względu na powojenne trudności, nie został zrealizowany. Ballestremowie byli właścicielami majątku do końca II wojny światowej.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 76 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Pałac w Szklarach Górnych, 2013 r. (źródło:www.dolny-slask.org.pl

Przy pałacu, od zach., założono na planie prostokąta, ozdobny regularny ogród typu francuskiego. W jego centrum umieszczono fontannę. W 1900 r., w wyniku rozbudowy pała- cu, dokonano szeregu zmian w otoczeniu rezydencji. Zasypano fosę oraz zlikwidowano mosty. Od frontu wzniesiono rampę dojazdową z balustradą, ozdobioną rzeźbami dwóch lwów. Po jej bokach powstały gazony obsadzone drzewami i krzewami. Po południowej stronie pałacu i ogrodu ozdobnego znajduje się park krajobrazowy z elementami romantycznymi. Do założenia parku, wykorzystane zostały rozległe łęgi porośnięte dębami, rozciągające się w południowej stronie ogrodu ozdobnego.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 77 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Pawilon parkowy w Szklarach Górnych, 2013 r. (źródło:www.dolny-slask.org.pl)

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 78 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami W północno-wschodniej części parku znajduje się duża polana. Istotnym elementem kompozycji parkowej, jest ozdobny staw, zasilany wodą płynącą rowem, formowanym na podobieństwo strumienia. Z licznych niegdyś elementów architektury ogrodowej, zachowały się ruiny wzniesionego około 1720 r. pawilonu z kolumnadą. Po bokach pawilonu umieszczono rzeźby − Personifikacje Czterech Pór Roku. Park wraz z ogrodem ma powierzchnię 8 ha. Rośnie tutaj około 70 gatunków drzew i krzewów. Najstarsze sadzone grupy drzew, to: dęby, lipy i kasztanowce, liczące dzisiaj około 170 lat. Zasadniczy drzewostan parku pochodzi z lat 80-tych XIX w. W 1900 roku wzbogacono go przez dosadzenie cyprysików, świerków, kasztanów, dębów, jedlic. Po wojnie w pałacu mieścił się PGR. W latach 1964 - 1965 przeprowadzono tu prace remontowo - adaptacyjne, a w 1969 - 1971 dokonano remontu kapitalnego i modernizacji, przystosowując budowlę do nowej funkcji − Zakładu Poprawczego Ministerstwa Sprawiedliwości, który mieścił się tu w latach siedemdziesiątych XX w. Obecnie zespół jest własnością Powiatu Lubińskiego i od 1983 r. − siedzibą Specjalnego Ośrodka Szkolno - Wychowawczego.

V.4.2. Park pałacowy w Bukownej

Siedziba rycerska w Bukownej wzmiankowana jest od 1359 r. Przez wieki majątek często zmieniał właścicieli, którymi byli przedstawiciele znacznych rodów szlacheckich: von Axleben Magnus, Pompeji, von Götz. W 1737 r. nabyli go benedyktyni z Legnickiego Pola. W ich rękach posiadłość pozostawała do czasu sekularyzacji zakonu w 1810 r. Podobnie jak inne majątki zakonne w państwie pruskim, dobra w Bukownej weszły wówczas w skład domeny królewskiej. W następnych latach były dzierżawione, a potem wykupione przez Franza von Rauera. Następni właściciele, pochodzenia mieszczańskiego, zmieniali się często, aż do 1937 r., kiedy to nastąpiła parcelacja majątku. We wsi z dawien dawna istniały dwie siedziby szlacheckie: wsch. z dworem obronnym, obecnie nieistniejącym i zach., w postaci zespołu pałacowo-parkowego z folwarkiem.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 79 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Meßtischblatt 1919 (frag.)

W zach. części zespołu, założono w 3 ćw. XIX w., park naturalistyczny o bogatym drzewostanie (buk, platan, topola, akacja, dąb, dąb czerwony, olcha, grab), przekształcony częściowo w leśny, na przełomie XIX i XX w. Najstarszym elementem kompozycji parkowej, jest staw hodowlany, otoczony groblą, po której poprowadzono drogę spacerową obsadzoną dębami. Od zach. i pd. kompozycję parkową zamknięto rzędami nasadzeń z lip, grabów i dębów. Drzewostan parkowy był uzupełniany luźnymi nasadzeniami, co nadało mu naturalny charakter leśny. Park obiegała promenada. Park towarzyszy budynkowi dawnego pałacu, który obecnie jest nieużytkowany (wcześniej pałac był siedzibą szkoły, hotelu robotniczego, biur spółdzielni produkcyjnej, ośrodka szkolno- wychowawczego). Budynek w znaczny sposób przebudowany w latach 70-tych, w wyniku remontu pozbawiony został dawnych cech stylowych, stracił większość walorów zabytkowych.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 80 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Bukowna. Ortofotomapa z widocznym parkiem (www.geoportal.pl)

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 81 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami VI. OCENA SZANS I ZAGROŻEŃ DLA ŚRODOWISKA KULTUROWEGO POWIATU LUBIŃSKIEGO

Na terenie Powiatu Lubińskiego znajdują się 219 zabytki nieruchome, wpisane do rejestru zabytków województwa dolnośląskiego. Z tego 23 obiekty znajdują się na terenie miasta Lubina, a 76 na terenie gminy wiejskiej Lubin, 39 położonych jest w granicach administracyjnych gminy Rudna, a 81 − na obszarze gminy Ścinawa. Istotną rolę w prowadzeniu odpowiedzialnej polityki samorządów, w kwestii dziedzictwa kulturowego, odgrywa właściwe planowanie przestrzenne. Stąd konieczność aktualizowania planów zagospodarowania przestrzennego, także pod kątem problematyki ochrony zabytków. Działania rozwojowe w dziedzinie mieszkalnictwa, handlu i usług, inwestycji drogowych lub przemysłowych, stwarzają zagrożenia dla kompozycji historycznych założeń urbanistycznych i ruralistycznych, niosąc za sobą niebezpieczeństwo ich zdysharmonizowania i dekompozycji. Niebezpieczeństwa takie dotyczą również poszczególnych obiektów architektonicznych, którym grożą przekształcenia, będące wynikiem dążeń do korzyści z nowoczesnych rozwiązań. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, mające status prawa miejscowego, powinny objąć wszystkie wrażliwe obszary na terenie powiatu, włączając w to oczywiście ochronę dziedzictwa kulturowego. Poważnym zagrożeniem dla dworskich zespołów zabytkowych na wsiach, jest rozdrobnienie własnościowe, które nastąpiło po upadku Państwowych Gospodarstw Rolnych. Utrudniło to znacznie podejmowanie kompleksowych działań konserwatorskich i rewitalizacyjnych. W wyniku parcelacji, budynki mieszkalne i gospodarskie, stały się na ogół własnością prywatną lub pozostają w dyspozycji Agencji Nieruchomości Rolnych, natomiast parki związane z tymi zespołami, stanowią często własność gminy. Stan techniczny obiektów jest na ogół zły. Główne elementy architektoniczne niektórych zespołów, takie jak dwory czy pałace, znajdują się w ruinie (Górzyn - kościół, Raszowa Duża - pałac, Orsk - pałac, Stara Rudna – kościół i pałac, Dziesław - pałac, Dziewin, Zaborów - pałac). Jako obiekt w bardzo złym stanie technicznym należy uznać Brodowice – dwór. Brak jest więc dominanty kompozycyjnej i ideowej, wokół której koncentrowało się całe założenie. Choć degradacja budowli została już częściowo zatrzymana, to jednak dalej grozi nam dekompozycja zabytkowych zespołów dworskich, z towarzyszącymi

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 82 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami im folwarkami, a często również i z zabudową przemysłową. Taka sytuacja wydaje się być wciąż dużym zagrożeniem dla środowiska kulturowego wsi powiatu lubińskiego. Większość założeń parkowych znajduje się w złym stanie. Parki uległy dewastacji, nastąpiły znaczne ubytki oryginalnego drzewostanu, porost samosiewu, na ogół zatarciu uległa kompozycja założenia. Zdarza się, że podejmowane prace renowacyjne w niektórych obiektach prowadzone są niekoniecznie zgodnie z pierwotnym charakterem parku. Wśród rejestrowych obiektów zabytkowych powiatu lubińskiego, nadal zauważalna jest znikoma ilość zabytków techniki. Postulowana w poprzednim programie opieki zmiana tego faktu, przez uzupełnienie rejestru o most odrzański w Ścinawie i zabudowę dawnej fabryki instrumentów lutniczych DEFIL w Lubinie, na razie nie odniosła skutku. Warto byłoby również rozważyć postulat wpisania do rejestru zabytków województwa dolnośląskiego, ważniejszych obiektów związanych z infrastrukturą kolejową. Biorąc pod uwagę specyfikę powiatu lubińskiego i kierunki rozwoju poszczególnych gmin, można analizując mocne i słabe strony regionu oraz szanse i zagrożenia dla jego rozwoju, wskazać czynniki mające istotny wpływ na dziedzictwo kulturowe. Analiza SWOT może być stosowana do budowania planów strategicznych powiatu, a także do wypracowania priorytetowych kierunków działań, dostosowanych do osiągnięcia zamierzonych celów. Poniżej zestawiono czynniki analizy dla Powiatu Lubińskiego, które mogą mieć wpływ na możliwości rewitalizacji dóbr kultury oraz ich ochronę.

ANALIZA SWOT

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 83 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami mocne strony słabe strony  korzystne położenie przy głównych trasach  brak lub nieprecyzyjne odniesienie się komunikacyjnych, kołowych, kolejowych, do problemów środowiska kulturowego rzecznych (A 4, E 65, Odra) w miejscowych planach zagospodarowania  lotnisko w Lubinie przestrzennego  dobry dojazd do portu lotniczego  niedostateczny poziom wykształcenia we Wrocławiu mieszkańców małych miejscowości  niski poziom bezrobocia,  zbyt mała aktywność społeczna z zaznaczającą się tendencją spadkową  brak poczucia wspólnoty kulturowej  korzystne warunki klimatyczne  niska świadomość mieszkańców i glebowe w zakresie możliwości wykorzystania zasobów  znaczna lesistość lokalnych  bogactwa naturalne  niska świadomość ekologiczna  historyczna i współczesna wielokulturowość i wiedza o regionie regionu  brak imprez kulturalnych  walory krajobrazowe o zasięgu ponadregionalnym  obiekty zabytkowe wszystkich kategorii  zły stan obiektów zabytkowych  wysokie walory turystyczno-wypoczynkowe  niedostateczny stan techniczny dróg  liczne szlaki turystyczne  słabość samorządów w pozyskiwaniu środków z  port rzeczny w Ścinawie UE  KGHM Polska Miedź S.A., jako potentat  dysproporcje w dochodach między gminami gospodarczy i znaczący mecenas kultury  niewystarczające nakłady na inwestycje  bliskość Czech i Niemiec w obrębie kultury spowodowane pilnymi  wysokie dochody gmin potrzebami w innych sferach życia społeczności  istnienie w Lubinie podstrefy Specjalnej lokalnych Legnickiej Strefy Ekonomicznej  brak wystarczających środków na ochronę  istnienie internetowej bazy wszystkich zabytków i racjonalne zarządzanie dziedzictwem atrakcji turystycznych i krajoznawczych na kulturowym stronie Powiatu Lubińskiego  niedobór placówek muzealnych w regionie szanse zagrożenia  wykorzystanie potencjału turystycznego  „piętno” KGHM i Lubina − stolicy polskiej Odry (współpraca z sąsiednimi powiatami) miedzi, powodujące kojarzenie regionu tylko z  budowa drogi ekspresowej S-5 przemysłem wydobywczym  położenie nacisku na rozwój turystyki  zanikanie kultury wiejskiej edukacyjnej i kulturowej  inwestycje mające negatywny wpływ  wykorzystanie walorów przyrodniczych w na środowisko celach turystycznych i rekreacyjnych  słaba integracja pomiędzy ludnością wiejską  zwiększenie i polepszenie poziomu bazy  małe możliwości uzyskiwania środków hotelowej i gastronomicznej na renowację obiektów zabytkowych  zwiększenie dostępności informacji dla  konkurencja sąsiednich regionów mieszkańców o możliwościach uzyskania  różnice w poziomie usług turystycznych dofinansowania inwestycji w Polsce i poza jej granicami  polepszenie stanu dróg  pogarszająca się koniunktura gospodarcza  akcja edukacyjna i propagatorska  kryzys finansów publicznych skierowano do społeczności lokalnych  słabe zabezpieczenia przeciwpowodziowe  uczestnictwo w Europejskich Dniach Dziedzictwa  aktywizacja społeczności lokalnych  zwiększenie efektywności w pozyskiwaniu środków unijnych

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 84 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami  remonty obiektów zabytkowych  stworzenie rozpoznawalnego produktu turystycznego związanego z dziedzictwem kulturowym  akcja promocyjna skierowana na zewnątrz (wydawnictwa promocyjne, reklama medialna, obecność na targach turystycznych)  położenie nacisku na problematykę dziedzictwa kulturowego w strategii rozwojowej powiatu

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 85 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami VII. ZAŁOŻENIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU LUBIŃSKIEGO

Wg ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, podstawową rolę w zarządzaniu dziedzictwem kulturowym na danym terenie, odgrywają gminy. Organy powiatu mają prowadzić działania o charakterze ponadgminnym, a zakres kompetencji i zadań powiatu w tej kwestii, jest dość ograniczony (określony w art. 103 ustawy o ochronie zabytków). Biorąc to pod uwagę, zadania powiatu w kwestii ochrony krajobrazu kulturowego, skupiają się głównie na funkcjach edukacyjnych, popularyzatorskich i promocyjnych. Promocja i propagowanie wartości kulturowych regionu za pomocą wydawnictw, folderów, szkoleń, konkursów, edukacji dzieci i młodzieży, ma w efekcie przynieść wzrost świadomości społecznej. Program opieki nad zabytkami na lata 2018 - 2021, nie rezygnując z priorytetów określonych w programie opieki na lata 2014 - 2017, proponuje władzom powiatu, podjęcie funkcji inspirującej, organizacyjnej i koordynującej wspólne działania rewaloryzacyjne podejmowane w gminach. Gminy Powiatu Lubińskiego posiadają sprecyzowaną wiedzę, zarówno o swoich najcenniejszych walorach kulturowych, jak i zagrożeniach dotyczących środowiska kulturowego. Starostwo Powiatowe realizując własne zadania w tym obszarze, występuje również, jako partner samorządów gminnych, dysponując możliwościami organizacyjnymi, prawnymi i całościowym spojrzeniem na zagadnienia Powiatu Lubińskiego. Niezbędne tutaj wydają się porównania prac studialnych na temat środowiska kulturowego poszczególnych gmin oraz analiza finansowa określonych działań, zmierzających do jego poprawy. Tego typu współdziałanie ułatwia uzyskanie dofinansowania większych przedsięwzięć, ze źródeł Unii Europejskiej. Niniejszy Program, tak jak poprzedni, wyznacza cele, których realizowanie prowadzić będzie do zmiany wizerunku regionu, kojarzonego wyłącznie z przemysłem miedziowym, w rejon bogaty również tradycją, historią i wytworami dziedzictwa kulturowego. Oczywistością jest, że Program powinien przyczynić się do umacniania tożsamości kulturowej regionu i silnych związków mieszkańców, z zamieszkałym przez nich terenem i jego historią. Podkreślić należy także wagę korelacji ochrony środowiska przyrodniczego z ochroną krajobrazu kulturowego. Traktowanie obu zagadnień równolegle, pozwala lepiej kształtować krajobraz regionu.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 86 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Na następnych stronach obecnego Programu, odwołując się do ciągłości działań samorządu powiatowego w kwestii ochrony dziedzictwa kulturowego, przytoczono priorytety sformułowane dla minionego czterolecia, które będą obowiązywać również w latach 2018 – 2021. PRIORYTET I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego regionu, jako jeden z głównych czynników jego rozwoju społeczno-gospodarczego. PRIORYTET II: Nowoczesne zarządzanie zasobem dziedzictwa kulturowego. PRIORYTET III: Działania promocyjne i edukacyjne związane z dziedzictwem skierowane do społeczności lokalnych w celu kultywowania tożsamości kulturowej oraz promocja zewnętrzna wartości kulturowych regionu. Poniższa tabela określa kierunki działań i zadania, prowadzące do osiągnięcia zamierzonych celów.

PRIORYTET I: REWALORYZACJA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO, JAKO JEDEN Z GŁÓWNYCH CZYNNIKÓW ROZWOJU SPOŁECZNO – GOSPODARCZEGO POWIATU kierunki działań zadania Zatrzymanie procesu degradacji  realizacja zadań własnych powiatu zabytków i doprowadzenie w kwestii rewaloryzowania do poprawy stanu ich zachowania i utrzymania obiektów zabytkowych, do których powiat ma tytuł prawny zespół pałacowo-parkowy w Szklarach Górnych, park w Bukownej;  podejmowanie starań o uzyskiwanie środków zewnętrznych na rewaloryzację zabytków będących własnością powiatu;  realizacja uchwał Rady Powiatu

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 87 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Lubińskiego w sprawie określania zasad udzielania i rozliczania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków:  uchwała Nr XLI/2652009 z dnia 24 września 2009 r. zmienionej uchwałą Nr XXX/233/2012 z dnia 25 października 2012 r. oraz uchwałą Nr LVI/342/2014 z dnia 28 maja 2014 r.,  uchwała Nr XV/109/2016 z dnia 25 lutego 2016 r.,  uchwała Nr XXVI/179/2017 z dnia 26 stycznia 2017 r.,  uchwała Nr XXXIII/231/2017 z dnia 24 sierpnia 2017 r.  zapoznawanie właścicieli i dysponentów obiektów zabytkowych z możliwościami uzyskania dotacji i środków pozabudżetowych na określone zadania z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami;  organizacja spotkań mających na celu promowanie standardów w zakresie rewaloryzacji i remontowania obiektów zabytkowych oraz możliwości pozyskiwania funduszy na ten cel, a także sprawnego

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 88 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami zarządzania nimi;  prowadzenie kolejnych edycji otwartych konkursów na wsparcie realizacji zadań publicznych w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony zabytków i opieki nad zabytkami;  zwrócenie uwagi na zabytki techniki w regionie (postulat wpisania do rejestru zabytków mostów na Odrze w Ścinawie i zabudowań fabryki instrumentów lutniczych DEFIL); Podejmowanie działań  przygotowywanie przez powiatowy umożliwiających tworzenie miejsc urząd pracy, w uzgodnieniu pracy związanych z opieką nad z poszczególnymi gminami, ofert zabytkami pracy sezonowej w zakresie prowadzenia bieżących robót pielęgnacyjnych, porządkowych i zabezpieczających ma terenach objętych ochroną

PRIORYTET II: NOWOCZESNE ZARZĄDZANIE ZASOBEM DZIEDZICTWA KULTUROWEGO kierunki działań zadania Działania organizacyjne i finansowe  podjęcie działań wskazujących związane z ochroną zabytków na znaczenie właściwego odniesienia i dziedzictwa kulturowego do problemów ochrony dziedzictwa kulturowego w tworzeniu nowych

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 89 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami i aktualizowaniu dotychczasowych planów zagospodarowania przestrzennego;  ustanawianie społecznych opiekunów zabytków w ramach realizacji zadań własnych powiatu; prowadzenie listy społecznych opiekunów zabytków;  zlecanie i dofinansowywanie prac studialnych i dokumentacyjnych dotyczących obiektów zabytkowych i dziedzictwa kulturowego regionu;  okresowa aktualizacja „Planu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych”;  cykliczne konsultacje z przedstawicielami gmin, w celu wypracowania wspólnej polityki ochrony dziedzictwa kulturowego;  współpraca z policją, służbami konserwatorskimi i służbami celnymi w sprawie kradzieży i nielegalnego wywozu obiektów zabytkowych za granicę (konferencje i szkolenia, m.in. nt. zabezpieczenia obiektów zabytkowych) Podejmowanie działań  znakowanie obiektów zabytkowych zwiększających atrakcyjność oraz pomników przyrody; zabytków dla potrzeb społecznych,  zaopatrywanie zabytków w tablice turystycznych i edukacyjnych informujące o ich historii i znaczeniu dla regionu;

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 90 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami  tworzenie nowych szlaków

tematycznych i kulturowych i włączanie ich w sieć istniejących

szlaków o zasięgu ponadregionalnym;  promowanie Ścinawy, jako ośrodka

turystyki wodnej w regionie (powiązanie współczesności

z historią portu);  wspieranie rozwoju izb muzealnych,

regionalnych, izb pamięci

PRIORYTET III: DZIAŁANIA PROMOCYJNE I EDUKACYJNE SKIEROWANE DO SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH W CELU BUDOWANIA TOŻSAMOŚCI KULTUROWEJ ORAZ PROMOCJA ZEWNĘTRZNA WARTOŚCI KULTUROWYCH REGIONU kierunki działań zadania Zapewnienie szerokiego dostępu  aktualizowanie i dalsza rozbudowa do informacji o dziedzictwie powiatowego systemu informacji kulturowym powiatu i promocji (bazy danych) środowiska kulturowego; Edukacja społeczności lokalnej  propagowanie dobrych praktyk w kwestii znaczenia dziedzictwa konserwatorskich; dla regionu  organizowanie i wspieranie organizacji konkursów, wystaw, imprez, kiermaszy, rajdów i festynów kulturowych;  dalsze upowszechnianie tematyki ochrony dziedzictwa kulturowego w systemie edukacji szkolnej, poprzez organizowanie odpowiednich

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 91 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami zajęć i konkursów;  ustanawianie nagród za osiągnięcia w dziedzinie upowszechniania dziedzictwa kulturowego regionu;  aktywna współpraca z mediami w celu promocji zabytków i upowszechniania działań, związanych z opieką nad zabytkami;  wspieranie działalności Towarzystwa Miłośników Ziemi Lubińskiej i Muzeum Ziemi Lubińskiej Działania pobudzające aktywność  propagowanie idei Lokalnych Grup i inicjatywę mieszkańców regionu. Działania wśród społeczności Integracja lokalnych społeczności wiejskiej (informacje na stronach wokół idei współpracy i rozwoju internetowych powiatu, broszury lokalnego wskazujące korzyści wynikających z działalności LGD);  wspieranie tworzenia programów odnowy wsi z położeniem nacisku na rewaloryzację historycznych układów ruralistycznych i kształtowanie kierunków rozwoju zespołów wiejskich, pod kątem zachowania charakterystycznych cech regionalnych; działania na rzecz ochrony materialnego i niematerialnego dziedzictwa wsi;  organizowanie konferencji, szkoleń, sympozjów poświęconych zabytkom, skierowanych do nauczycieli, organizacji społecznych, właścicieli

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 92 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami i użytkowników obiektów zabytkowych, pracowników kultury, młodzieży zainteresowanej problematyką ochrony dziedzictwa kulturowego Wspieranie rozwoju turystyki  współpraca z gminami i PTTK w kwestii zorganizowania centrów informacji turystycznej;  kontrola oznakowania szlaków turystycznych;  znakowanie ścieżek edukacyjnych;  wsparcie dla rozwoju infrastruktury turystycznej;  wspieranie rozwoju gospodarstw agro- i ekoturystycznych;  inicjowanie i pomoc w powstawaniu izb muzealnych, regionalnych, izb pamięci Popularyzacja dziedzictwa  wydawanie i wspieranie publikacji kulturowego regionu (w tym folderów promocyjnych, przewodników), poświęconych dziedzictwu kulturowemu i historii regionu;  organizacja masowych imprez turystyczno-kulturowych o charakterze ponadregionalnym;  uczestnictwo regionu w dorocznych Europejskich Dniach Dziedzictwa;  opracowanie mapy zabytków powiatu w atrakcyjnej formie, umożliwiającej wirtualne zwiedzanie obiektów;

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 93 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami  popularyzacja wybitnych postaci historycznych związanych z regionem 

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 94 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami VIII. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU LUBIŃSKIEGO

Zadania określone w poprzednim rozdziale, będą realizowane za pomocą następującego instrumentarium, którego podstawę stanowią obowiązujące przepisy prawne: — instrumenty prawne – wynikające z przepisów ustawowych (m.in.: wykonywanie decyzji administracyjnych, np. wojewódzkiego konserwatora zabytków, ustanawianie społecznych opiekunów zabytków, oznakowanie obiektów zabytkowych znakiem przewidzianym w ustawie, itp.); — instrumenty finansowe (m.in. finansowanie prac konserwatorskich i remontowych przy obiektach zabytkowych, będących własnością powiatu, korzystanie z programów uwzględniających finansowanie z funduszy europejskich oraz dotacje, subwencje, dofinansowania, nagrody, zachęty finansowe dla właścicieli i posiadaczy obiektów zabytkowych); — instrumenty koordynacji (m.in. poprzez realizacje projektów i programów dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewódzkich, powiatowych i gminnych strategiach, planach rozwoju lokalnego itp., współpraca w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami z gminami, organizacjami wyznaniowymi, z właścicielami zabytków); — instrumenty społeczne (m.in. poprzez działania edukacyjne, promocyjne, współdziałanie z organizacjami społecznymi, działania prowadzące do tworzenia miejsc pracy, związanych z opieką nad zabytkami); — instrumenty kontrolne (m.in. monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania dziedzictwa kulturowego).

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 95 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami IX. MONITOROWANIE REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU LUBIŃSKIEGO

Obowiązek prowadzenia kontroli stanu realizacji Programu Opieki nad Zabytkami, wynika z art. 87 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Zgodnie z cytowaną ustawą, Starosta Lubiński ma obowiązek sporządzenia sprawozdania ze stanu realizacji Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2018−2021 i przedstawienia go radzie powiatu w cyklu dwuletnim (monitoring mid-term i monitoring ex post). Celem monitoringu, jest zbieranie i analiza informacji dotyczących realizacji Programu na każdym etapie wdrażania. Proces monitorowania polega na przyglądaniu się zmianom, jakie zachodzą w wyniku realizacji celów programu, przez zdefiniowane w nim kierunki działań, na analizie zebranych danych i opracowaniu sprawozdań. Stanowi on podstawę oceny uzyskanych efektów oraz podejmowania ewentualnych inicjatyw korygujących i propozycji zmian. Kryteria prowadzenia oceny realizacji programu opieki będą następujące: W ramach priorytetu I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego, jako jeden głównych czynników rozwoju społeczno-gospodarczego:  poziom (w %) wydatków budżetu powiatu na ochronę i opiekę nad zabytkami;  wartość finansowa wykonanych prac remontowo-konserwatorskich przy zabytkach oraz liczba obiektów poddanych ww. pracom;  zakres współpracy z organizacjami pozarządowymi;  stan wojewódzkiej ewidencji i rejestru zabytków, w zakresie zabytków techniki powiatu lubińskiego;  sposoby i formy informowania o możliwościach uzyskania dotacji na zadania z zakresu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. W ramach priorytetu II: Nowoczesne zarządzanie zasobem dziedzictwa kulturowego:  liczba prac studialnych i ewidencyjnych (studia historyczno-urbanistyczne, studia krajobrazowe, katalogi typów zabudowy regionalnej);  zakres obowiązków pracownika na stanowisku, zajmującym się ochroną dziedzictwa kulturowego i opieką nad zabytkami;

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 96 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

 liczba społecznych opiekunów zabytków; liczba i zakres szkoleń specjalistycznych dla społecznych opiekunów zabytków;  liczba konsultacji i spotkań roboczych dotyczących problematyki dziedzictwa kulturowego z przedstawicielami gmin wchodzących w skład powiatu; wnioski i ustalenia wypływające z tych spotkań;  sposoby uzgodnionej współpracy z policją, służbami konserwatorskimi i celnymi, w sprawie ochrony dziedzictwa kulturowego przed kradzieżą i nielegalnym wywozem;  liczba utworzonych szlaków turystycznych, tras rowerowych, ścieżek edukacyjnych przyrodniczych, itp.;  stan oznakowania szlaków turystycznych i obiektów zabytkowych;  liczba utworzonych, zmodernizowanych elementów infrastruktury służących funkcjonowaniu i rozwojowi turystyki kulturowej;  działania podjęte w kwestii zaangażowania największych pracodawców w regionie (KGHM) w sprawę ochrony dziedzictwa kulturowego i rozwoju turystyki i wypoczynku;  działania podjęte w sprawie tworzenia programów odnowy wsi i popularyzację idei Lokalnych Grup Działania. W ramach priorytetu III: Działania promocyjne i edukacyjne skierowane do społeczności lokalnych w celu budowania tożsamości kulturowej oraz promocja zewnętrzna wartości kulturowych regionu:  liczba i rodzaj zrealizowanych konkursów, wystaw, kiermaszy, festynów na terenie powiatu;  strony internetowe podejmujące tematykę ochrony dziedzictwa kulturowego;  sposób wprowadzenia kwestii dziedzictwa kulturowego regionu do systemu edukacji szkolnej;  sposoby wsparcia Muzeum Ziemi Lubińskiej i stowarzyszeń pozarządowych zajmujących się sprawami dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków;  liczba nowopowstałych placówek paramuzealnych (izby pamięci, regionalne, muzealne);

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 97 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami  liczba zrealizowanych imprez turystyczno-kulturowych;

 sposób uczestnictwa powiatu lubińskiego w Europejskich Dniach Dziedzictwa;  sposoby popularyzacji wybitnych osób związanych z regionem;  liczba wydawnictw (w tym folderów promocyjnych, map, przewodników) związanych z historią i dziedzictwem kulturowym regionu.

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 98 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami X. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Fundusze na ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami oraz ochronę dziedzictwa kulturowego pochodzą ze środków publicznych (budżety jednostek samorządów terytorialnych wszystkich szczebli, dotacje wojewódzkiego konserwatora zabytków, fundusze europejskie) oraz środków podmiotów prywatnych (osoby fizyczne, fundacje, osoby prawne, kościelne). Zasadniczo na właścicielu i użytkowniku spoczywa obowiązek właściwego zabezpieczenia i utrzymania obiektu zabytkowego oraz prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku. Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami oraz ochronę dziedzictwa kulturowego, realizuje się w Polsce ze środków prywatnych (osoby fizyczne, fundacje, osoby prawne, kościelne) i publicznych (budżet państwa, budżety jednostek samorządów terytorialnych wszystkich szczebli, dotacje WUOZ, fundusze europejskie). Zasadniczo obowiązek utrzymania obiektów zabytkowych spoczywa na właścicielach i użytkownikach tych obiektów. Na dofinansowanie projektów, związanych z pracami przy zabytkach oraz projektów pośrednio związanych z ochroną dziedzictwa (promocja, informacja, edukacja), przeznacza się: 1. środki finansowe z budżetu państwa przyznawane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach programów ministerialnych, 2. środki z Funduszy Europejskich, dystrybuowane na poziomie krajowym, 3. środki z Regionalnych Programów Operacyjnych, dystrybuowane na poziomie województw, 4. środki z europejskich programów specjalnych, np.: Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Norweski Mechanizm Finansowy, itp., 5. środki wojewódzkie, przyznawane przez marszałków województw, 6. środki pochodzące z budżetu samorządów. Na stronach internetowych ministerstw Kultury i Dziedzictwa Narodowego (www.mkidn.gov.pl) oraz Rozwoju Regionalnego (www.mrr.gov.pl), znajdują się wyczerpujące informacje na temat programów operacyjnych, funkcjonujących

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 99 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami w 2017 roku, działających w obszarze dziedzictwa kulturowego, ochrony i opieki nad zabytkami. Podstawowym źródłem finansowania zabytków, są środki publiczne, pochodzące z budżetu państwa oraz budżetów poszczególnych samorządów. Finansowanie zabytków z tych źródeł, odbywa się na zasadzie współfinansowania prac przy obiektach zabytkowych, w oparciu o zapisy ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami1. Dysponentami powyższych środków są: Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Wojewódzcy Konserwatorzy Zabytków, organ stanowiący - gminy, powiatu, samorządu województwa. Dotacje są realizowane poprzez corocznie organizowane nabory wniosków. Dotacja może zostać udzielona osobie fizycznej, jednostce samorządu terytorialnego lub innej jednostce organizacyjnej, będącej właścicielem, bądź posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru lub posiadającej taki zabytek w trwałym zarządzie. Udzielana jest na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych, planowanych do przeprowadzenia w roku złożenia wniosku lub następnym, bądź na zasadzie refundacji poniesionych już nakładów przed upływem 3 lat po wykonaniu prac. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogłosił programy ministerialne, które będą realizowane w 2018 r. Wśród nich znalazł się program Dziedzictwo Kulturowe, w ramach którego zakreślono następujące, objęte dotacjami priorytety: 1. Ochrona zabytków. Dofinansowanie może dotyczyć:  prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, planowanych do przeprowadzenia w roku udzielenia dofinansowania;  prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, przeprowadzonych w okresie trzech lat

1 art. 77 Ustawy określa szczegółowo wykaz działań, które mogą podlegać dofinansowaniu, określa wysokość (na ogół 50% koniecznych nakładów), może być zwiększona w wypadku, jeżeli:  zabytek posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową,  wymaga przeprowadzenia złożonych pod względem technologicznym prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych  stan zachowania zabytku wymaga niezwłocznego podjęcia prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych; łączna kwota dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane, przy zabytku wpisanym do rejestru, udzielonych przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, wojewódzkiego konserwatora zabytków, bądź organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa, nie może przekraczać wysokości 100% nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót. 98

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 100 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami poprzedzających rok złożenia wniosku (po wykonaniu wszystkich prac lub robót określonych w pozwoleniu, wydanym przez wojewódzkiego konserwatora zabytków). 2. Wspieranie działań muzealnych. W ramach priorytetu można ubiegać się o dofinansowanie następujących rodzajów zadań:  organizacja czasowych wystaw muzealnych;  modernizacja stałych wystaw muzealnych;  tworzenie stałych wystaw muzealnych;  publikacja katalogów do wystaw muzealnych; konserwacja muzealiów, archiwaliów, starych druków, rękopisów, kartografii;  muzykaliów, ikonografii, grafiki artystycznej, dokumentów życia społecznego;  zakup wyposażenia pracowni konserwatorskich. 3. Kultura ludowa. Dofinansowaniu mogą podlegać następujące rodzaje zadań:  edukacyjne, w tym warsztatów, kursów i szkoleń dotyczących zagadnień szeroko pojętej kultury ludowej, w tym niematerialnego dziedzictwa kulturowego;  z zakresu szeroko pojętej animacji kulturowej i społecznej, prowadzonej w oparciu o niematerialne dziedzictwo kulturowe, wspomagających lokalne społeczności w twórczych działaniach nawiązujących do miejscowych tradycji;  publikacje książkowe z zakresu dziedzictwa kultury ludowej;  dotyczące dokumentacji, archiwizacji i udostępniania unikalnych zjawisk z zakresu dziedzictwa kultury ludowej, w tym sztuki i rękodzieła ludowego, gwary, muzyki, tańca, śpiewu, obrzędowości, obyczajowości;  popularyzujące unikalne i żywe elementy kultury ludowej, w tym konkursy, przeglądy, festiwale sztuki i rękodzieła ludowego;  dotyczące ochrony architektury regionalnej;  o charakterze artystycznym, inspirowanych tradycyjną twórczością ludową;  projekty badawcze i popularyzatorskie z zakresu antropologii kulturowej, etnologii i etnografii. 4. Ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą. W tym przypadku można ubiegać się o dofinansowanie działań ulokowanych na terenie Polski oraz poza jej granicami:  rewaloryzacja, prace remontowe i konserwatorskie w zabytkach polskich lub z Polską związanych, znajdujących się poza granicami kraju;

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 101 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami  rewaloryzacja, konserwacja, ochrona i zachowanie zabytkowych cmentarzy i miejsc pamięci narodowej poza granicami kraju;  dokumentowanie utraconego i rozproszonego polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą, w tym badań naukowych, kwerend bibliotecznych, archiwalnych i inwentaryzacji; publikacja oraz promocja badań naukowych nad dziedzictwem narodowym poza granicami kraju;  upamiętnianie wybitnych osób lub zdarzeń historycznych związanych z dziedzictwem narodowym poza granicami kraju;  pomoc instytucjom stowarzyszonym w Stałej Konferencji Muzeów, Bibliotek i Archiwów Polskich poza krajem oraz innym instytucjom emigracyjnym i organizacjom polonijnym, prowadzącym działalność w zakresie ochrony dziedzictwa narodowego. 5. Ochrona zabytków archeologicznych. Dotacja może obejmować:  ewidencję i inwentaryzację zabytków archeologicznych metodą badań powierzchniowych, w tym kontynuacja badań w ramach programu Archeologiczne Zdjęcie Polski oraz weryfikacja badań dotychczasowych;  nieinwazyjne badania archeologiczne, nie związane z planowanymi, bądź realizowanymi inwestycjami, wykorzystujące nowoczesne metody i sprzęt;  opracowanie wraz z obowiązkową publikacją książkową, wyników przeprowadzonych badań archeologicznych, w tym analiza i konserwacja pozyskanych w ramach tych badań zabytków. 6. Ochrona i cyfryzacja dziedzictwa kulturowego. Dofinansowaniu mogą podlegać następujące rodzaje zadań:  digitalizacja zasobów kultury i dziedzictwa narodowego uwzględniającą przeprowadzenie niezbędnych prac konserwatorskich;  udostępnianie cyfrowych zasobów za pośrednictwem urządzeń multimedialnych lub/oraz sieci rozległych (internetu) poprzez portale internetowe;  przechowywanie zasobów cyfrowych z zapewnieniem trwałości i bezpieczeństwa danych cyfrowych. Także Minister Nauki, na zasadach określonych w przepisach o regułach finansowania nauki, może przyznać środki finansowe na badania konserwatorskie,

100

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 102 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami architektoniczne, archeologiczne lub inne badania naukowe, związane z prowadzeniem prac konserwatorskich i restauratorskich przy obiektach zabytkowych2. Znaczący udział w finansowaniu opieki nad zabytkami w Polsce, mają wspólnotowe fundusze europejskie. Z końcem roku 2013 zamknięty został okres działania programów unijnych na lata 2007 - 2013. Rada Europejska podjęła już kluczowe decyzje w sprawie budżetu unijnego na lata 2014 - 2020. Po zatwierdzeniu ich przez Parlament Europejski, Polsce przyznano 82,5 mld euro na realizację polityki spójności. Znaczna część programów planowanych do realizacji w nowym okresie budżetowym, obejmującym lata 2014 - 2020, jest w fazie projektów i uzgodnień. Strona internetowa http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/, dostarcza aktualnych informacji na temat europejskich funduszy strukturalnych. W latach 2014 - 2020 w ramach funduszy strukturalnych, będą działały następujące programy rozwojowe:  Infrastruktura i Środowisko;  Inteligentny Rozwój;  Wiedza. Edukacja. Rozwój;  Polska Cyfrowa;  Polska Wschodnia;  Europejska Współpraca Terytorialna i Europejski Instrument Sąsiedztwa;  Pomoc Techniczna;  Regionalne Programy Operacyjne. W chwili obecnej funkcjonuje już Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020. W programie wyznaczono oś priorytetową VI, pod nazwą: „Ochrona i rozwój dziedzictwa kulturowego”. W ramach inwestycji odnoszących się do ochrony dziedzictwa kulturowego, wspierane będą finansowo projekty z zakresu ochrony, zachowania i udostępnienia, w tym turystycznego, zabytkowych obiektów o znaczeniu ponadregionalnym, projekty dotyczące renowacji zabytków nieruchomych wraz z otoczeniem, konserwacji zabytków ruchomych i ich digitalizacji. Wsparcie otrzymają działania mające na celu zwiększenie dostępu do zasobów kultury, poprawy jakości funkcjonowania instytucji kultury, także - poprzez podnoszenie standardów infrastruktury oraz zakup trwałego wyposażenia,

2 art. 83 Ustawy: Na zasadach określonych w przepisach o zasadach finansowania nauki, minister właściwy do spraw nauki może przyznać środki finansowe na badania konserwatorskie, architektoniczne, archeologiczne lub inne badania naukowe, związane z prowadzeniem prac konserwatorskich i restauratorskich przy zabytkach. 101

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 103 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami do prowadzenia działalności kulturalnej i edukacyjnej. Szanse na wsparcie uzyskają również szkoły i uczelnie artystyczne, które oferując m.in. przestrzeń dla działalności twórczej, czy wystawienniczej, pełniąc funkcje instytucji kultury. Na ukończeniu znajdują się prace nad Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Dolnośląskiego na lata 2014-2020. Nowy RPO WD 2014-2020, po uzgodnieniu z Komisją Europejską, będzie jednym z narzędzi realizacji Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020. Szacunkowa wartość alokacji środków Unii Europejskiej dla Dolnego Śląska, to 2,25 mld euro. Ze środków tych będzie realizowany, m.in., priorytet inwestycyjny 4.3. „Dziedzictwo kulturowe”. Planuje się wsparcie przedsięwzięć wykorzystujących unikalne walory i dziedzictwo województwa (m.in.: Dolnośląskie Warownie Fryderycjańskie, Dolina Pałaców Zamków i Ogrodów, Szlak Cysterski, Dolnośląskie Dziedzictwo Przemysłowe, Uzdrowiska). Realizowane będą przedsięwzięcia z zakresu ochrony, rozwoju, udostępniania i promocji zasobów dziedzictwa kulturowego. Wsparciem zostaną objęte zabytki nieruchome, wpisane do rejestru prowadzonego przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu wraz z ich otoczeniem, jak również zabytki ruchome, znajdujące się w zabytkach objętych wsparciem. Możliwe będzie przystosowanie obiektów zabytkowych, do pełnienia przez nie nowych funkcji (w szczególności do prowadzenia działalności kulturalnej i turystycznej). Ponadto wsparcie dotyczyć będzie rozwoju zasobów kultury, w tym podnoszenie jakości funkcjonowania instytucji kultury jako miejsc ochrony i prezentacji dziedzictwa materialnego i niematerialnego. Dofinansowane będą także przedsięwzięcia, dotyczące udostępniania i promocji materialnego dziedzictwa kulturowego regionu, przede wszystkim w zakresie popularyzacji jego zasobów, wśród turystów i mieszkańców regionu. Priorytet inwestycyjny może zostać objęty zasadami pomocy publicznej. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweski Mechanizm Finansowy, obok funduszy strukturalnych, stanowią największe źródło zewnętrznego finansowania kultury w Polsce. Środki przeznaczone przez trzy kraje EOG, które nie są członkami Unii Europejskiej: Norwegię, Islandię i Liechtenstein, aktywnie wspierają działania z zakresu infrastruktury kultury (informacje na stronie www.funduszngo.pl). Ochrona dziedzictwa kulturowego, realizowana jest również z funduszy państwowych. Ważna rola przypada w tym względzie Narodowemu Funduszowi Ochrony Środowiska

102

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 104 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami i Gospodarki Wodnej. Jest to fundusz celowy . Funkcjonuje on na podstawie ustawy z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska. Poza NFOŚiGW, ochronę środowiska wspierają także terytorialne i lokalne oddziały Funduszu. Ze środków funduszu dofinansowuje się prace konserwatorskie przy zabytkowych założeniach parkowych. Remonty obiektów sakralnych, wpisanych do rejestru zabytków, wspomagane mogą być również dotacjami krajowego Funduszu Kościelnego (dotacje nie obejmują zabytkowego wyposażenia wnętrz), który usytuowany jest w strukturze Departamentu Wyznań i Mniejszości Narodowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. Dotacje z Funduszu Kościelnego przyznawane są na wniosek osób prawnych, kościołów i innych związków wyznaniowych lub z inicjatywy własnej Zarządu Funduszu Kościelnego. Przy podejmowaniu decyzji o przyznaniu dotacji, zarząd korzysta z opinii przedstawicielstw, jakie przy funduszu mogą tworzyć osoby prawne kościołów i innych związków wyznaniowych oraz bezpośrednio władz kościelnych. Środki samorządowe. Z budżetu województwa mogą być udzielane dotacje celowe na realizację zadań, w związku z prowadzonymi pracami konserwatorskimi, restauratorskimi lub robotami budowlanymi przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, znajdującym się na obszarze województwa dolnośląskiego, posiadającym istotne znaczenie kulturowe. O dotację celową z budżetu województwa dolnośląskiego, w zakresie sprawowania opieki nad zabytkami, może ubiegać się osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna, posiadająca tytuł prawny do zabytku. Dotacja może być udzielona na dofinansowanie nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich i prac budowlanych przy zabytku, które wnioskodawca zamierza wykonać w roku złożenia wniosku. Podstawą udzielenia dotacji, jest wniosek o jej przyznanie. Samorządy lokalne również mają możliwość dofinansowywania prac remontowych i konserwatorskich przy obiektach zabytkowych na swoim terenie. Taką okazję stwarza art. 81 Ustawy. Istotnym źródłem finansowania opieki nad zabytkami, mogą być środki pozyskane od firm, fundacji, czy stowarzyszeń lub osób prywatnych. Rolę potężnego mecenasa kultury i największego biznesowego partnera władz, w kwestii ochrony dziedzictwa i opieki nad zabytkami, spełnia na terenie ziemi lubińskiej KGHM „Polska Miedź” S.A.

103

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 105 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami XI. REALIZACJA I FINANSOWANIE ZADAŃ Z ZAKRESU OCHRONY ZABYTKÓW

Zadania określone w Programie Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2014−2017, były realizowane głównie w wyniku działań finansowych władz powiatu. Decyzje, co do zakresu i rodzaju robót związanych z rewaloryzacją substancji zabytkowej, uzgadniano z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Obowiązek dbania o właściwy stan obiektów, spoczywa na ich właścicielach i dysponentach i to oni ponoszą koszty związane z pracami remontowymi i konserwatorskimi przy nich prowadzonymi. Właściciele mają możliwość korzystania również ze środków zewnętrznych, w postaci dotacji, dofinansowań, czy też darowizn. Finanse stanowią podstawowy problem, umożliwiający podjęcie efektywnej polityki w dziedzinie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym ziemi lubińskiej. W ramach realizacji zadań własnych powiatu, wydatkowano w latach 2014-2017 na prace przy zespole pałacowo-parkowym w Szklarach Górnych, do którego powiat ma tytuł prawny, następujące kwoty:

Lp. Obiekt Rodzaj prac Rok Koszt Źródła finansowania realizacji całkowity w tys. zł. inwestycji 1. Remont układu ciepłowniczego w Kotłownia c.w.u. na odcinku 2014 72 368,57 Budżet jednostki kotłownia- kuchnia+nadzór 2. Fundacja KGHM Polska Miedź + materiały – 10 000,00 zł Malowanie sypialni, świetlic i korytarzy w Bank Zachodni WBK Pałac internacie, pomieszczeń 2016-2017 63 355,00 w Lubinie + materiały – szkolnych i korytarzy 1 000,00 zł parteru Castorama Polska w Lubinie, materiały – 5 000,00 zł 3. Gruntowny remont Budżet jednostki– Pałac magazynu warzyw, Decyzja Pion obieralni warzyw 2015 7 000,00 nr 28/15 z dnia kuchenny i części korytarzy pionu 0.01.2015 r. oraz kuchennego 251/15 z dnia 104

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 106 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami 19.02.2015 r. Dolnośląskiego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego we Wrocławiu 4. 600,00 robocizna własna 850,00 – robocizna Doroczne odświeżające 2014 Pałac własna malowanie 2015 Pion 700,00 – Budżet jednostki pomieszczeń 2016 kuchenny robocizna kuchennych 2017 własna 670,00- robocizna własna

5. 400,00 – wszystkie Malowanie urządzeń Tereny 2016 elementy placu zabaw z projektu Budżet jednostki zielone 2017 150,00 – „Radosna Szkoła” elementy drewniane

Rada Powiatu Lubińskiego podjęła uchwały w sprawie określania zasad udzielania i rozliczania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków:  uchwała Nr XLI/2652009 z dnia 24 września 2009 r. zmienionej uchwałą Nr XXX/233/2012 z dnia 25 października 2012 r. oraz uchwałą Nr LVI/342/2014 z dnia 28 maja 2014 r.,  uchwała Nr XV/109/2016 z dnia 25 lutego 2016 r.,  uchwała Nr XXVI/179/2017 z dnia 26 stycznia 2017 r.,  uchwała Nr XXXIII/231/2017 z dnia 24 sierpnia 2017 r.

W latach 2014-2017 na prace przy zabytkach znajdujących się na terenie Powiatu Lubińskiego przeznaczono następujące środki finansowe: 2014:

Lp. Wykaz beneficjentów Zakres realizowanych prac Wysokość udzielonej dotacji Parafia Rzymsko – Katolic- „Remont elewacji południo- 1. 50 000,00 zł ka pw. Matki Boskiej wej kościoła

105

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 107 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Częstochowskiej w Lubinie p.w. Matki Boskiej Często- chowskiej w Lubinie” „Prace konserwatorskie i re- Parafia Rzymskokatolicka stauratorskie przy ambonie p.w. Narodzenia Najświęt- 2. oraz ołtarzu w kościele pw. 200 000,00 zł szej Maryi Panny w Świętej Rodziny w Parszowi- Wielowsi cach” „Remont posadzki prezbite- Parafia Rzymskokatolicka rium i ścian wewnętrznych w 3. pw. Podwyższenia Krzyża 20 000,00 zł kościele filialnym pw. Św. Świętego w Brunowie Józefa Robotnika w Gorzycy” „Konserwacja barokowego Parafia Rzymsko – Katolic- ołtarza głównego w kościele 4. ka pw. Chrystusa Króla w 80 000,00 zł parafialnym pw. Chrystusa Dłużycach Króla w Dłużycach”

2015:

Lp. Wykaz beneficjentów Zakres realizowanych prac Wysokość udzielonej dotacji „Remont dachu i elewacji Parafia Rzymsko – Katolic- prezbiterium kościoła filial- 1. ka p.w. Matki Bożej 50 000,00 zł nego Wniebowzięcia NMP w Bolesnej w Tymowej Dziesławiu”.

2016:

Lp. Wykaz beneficjentów Zakres realizowanych prac Wysokość udzielonej dotacji „Chrzcielnica i lichtarz sta- Parafia rzymskokatolicka nowiące elementy 1. pw. św. Michała Archanioła zabytkowego wyposażenia 10 000,00 zł w Olszanach kościoła filialnego pw. św. Wawrzyńca w Przychowej” „Konserwacja zabytkowej Parafia Prawosławna p. w. XVIII – wiecznej ambony 2. Podwyższenia Krzyża Świę- w kościele prawosławnym 18 000,00 zł tego w Rudnej p. w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Rudnej” Parafia Rzymsko Katolicka „Remont dachu kościoła fi- 3. 146 000,00 zł pw. Matki Bożej Bolesnej lialnego pw. Wniebowzięcia

106

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 108 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami w Tymowej Najświętszej Maryi Panny w Dziesławiu”

2017: Wysokość udzielonej Lp. Wykaz beneficjentów Zakres prac dotacji „Remont elewacji zabytko- Parafia Rzymskokatolicka wego kościoła 1. pw. Św. Apostołów Piotra 70 000 zł pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła w Chobieni i Pawła w Chobieni" "Wykonanie prac malarskich Parafia Prawosławna pw. drewnianego sufitu 2. Podwyższenia Krzyża Świę- w kościele prawosławnym 35 000 zł tego w Rudnej pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Rudnej" "Wymiana i konserwacja sto- Parafia Rzymsko-Katolicka larki w zabytkowym kościele 3. pw. Chrystusa Króla filialnym pw. Matki Boskiej 15 000 zł w Osieku Częstochowskiej w Pieszkowie" "Konserwacja barokowego Parafia Rzymskokatolicka ołtarza głównego – etap III, 4. pw. Św. Michała Archanioła 25 000 zł kontynuacja prac przy zwień- w Olszanach czeniu" "Zimna Woda, wzmocnienie konstrukcji dachu i renowacja fasad kościoła pw. Trójcy Świętej (1794 - 1797) Parafia Rzymskokatolicka w Zimnej Wodzie wraz 5. pw. Trójcy Świętej z pracami odtworzeniowymi 25 000 zł w Zimnej Wodzie kamiennych detali architektonicznych oraz wykonanie izolacji prze- ciwwilgociowej – ściana północna" "Remont wnętrz kościoła pw. Parafia Rzymskokatolicka Matki Bożej Częstochowskiej 6. pw. Matki Bożej Często- 40 000 zł w Lubinie (etap I – prezbite- chowskiej w Lubinie rium)" Prace konserwatorskie przy Parafii Rzymsko - Katolic- barokowej ambonie z 1705 r. kiej pw. Chrystusa Króla 7. z kościoła pw. Chrystusa 40 000 zł w Dłużycach Króla w Dłużycach

107

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 109 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Podobne uchwały przyjęły rady gmin, wchodzących w skład powiatu lubińskiego, które dorocznie (od 2006 r.) dofinansowują z własnych budżetów prace konserwatorskie, prowadzone przy obiektach zabytkowych z terenu gminy. W roku 2017 Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego3 dofinansowało prace konserwatorskie na terenie Powiatu Lubińskiego w kwocie 70 000 zł Parafii Rzymskokatolickiej pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Chobieni. Istotnym źródłem finansowania opieki nad zabytkami, mogą być środki pozyskane od firm, fundacji, czy stowarzyszeń lub osób prywatnych. Na terenie powiatu lubińskiego, najważniejszym tego typu podmiotem, jest KGHM „Polska Miedź” S.A. Z uwagi na zajmowaną pozycję dominującego przedsiębiorstwa w regionie, KGHM podjął działania, zmierzające do usunięcia zagrożeń wynikających z monokultury przemysłu miedziowego. W tym celu KGHM dąży do harmonijnej współpracy z samorządami lokalnymi, umożliwiając wspólne inicjowanie różnych form działalności gospodarczej, społecznej i kulturalnej. Działająca pod egidą kombinatu Fundacja Polska Miedź, wspiera znacznymi kwotami, m.in. działania w sferze ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Zestawienie darowizn przyznanych przez Fundację Polska Miedź w latach 2014-2016:

2014 123 923,00 zł. 2015 148 427,47 zł. 2016 68 450,00 zł.

3 http://www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/ministerstwo/budzet-ministerstwa/dotacje-celowe.php 108

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 110 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami XII. POSTANOWIENIA KOŃCOWE

1. Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami, przyjmuje Rada Powiatu, po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. 2. Realizacja Programu poddana będzie ocenie Rady Powiatu, po upływie dwóch oraz czterech lat od jego uchwalenia. 3. Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami, jest ogłaszany w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym. 4. W sprawach nieuregulowanych w programie, mają zastosowanie obowiązujące przepisy prawa.

109

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 111 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami MATERIAŁY WYKORZYSTANE W TEKŚCIE: 1. Akty prawa miejscowego Powiatu Lubińskiego i gmin: miejskiej i wiejskiej Lubin, Rudna, Ścinawa (Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, Strategie rozwoju, Programy Ochrony Środowiska, gminne ewidencje zabytków, Gminne Programy Opieki nad Zabytkami, i in.). 2. Materiały udostępnione w Delegaturze Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Legnicy, m.in.: karty ewidencyjne architektury i budownictwa, karty ewidencyjne zabytków ruchomych, opracowania ewidencyjne parków, karty ewidencyjne stanowisk archeologicznych. 3. Materiały i dokumentacja udostępnione przez NID O/Wrocław, m.in.: Studium historyczno-kulturowe gminy Rudna., 1994, Studium historyczno-kulturowe gminy Lubin, 2002, Studium historyczno-urbanistyczne Ścinawa miasto, 2002. 4. Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego, na lata 2010-2013. Wrocław 2010. 5. Sprawozdanie z realizacji „Programu Opieki Nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2010 – 2013”. 6. Sprawozdanie z realizacji w latach 2014-2015 "Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubińskiego na lata 2014-2017”. 7. Duncker A. Die Laendlichen Wohnsitze, Schloesser und Residenzen der Ritterschaftlichen Grundbesitzer in der Preussischen Monarchie nebst den Koeniglichen Familien ..., Berlin 1861-62. 8. Inwentaryzacja Przyrodnicza Gminy Lubin, Fundacja Ekologiczna Ziemi Legnickiej „Zielona Akcja”, Legnica 1997. 9. Katalog zabytkowych parków i ogrodów woj. legnickiego., pr. zb., Legnica 1997. 10. Rusewicz H., Świątynie powiatu lubińskiego, 2006. 11. Rusewicz H., Zamki, dwory i pałace powiatu lubińskiego, 2009. 12. Sternicki Cz., Tokarczuk ST., Monografia gminy wiejskiej Lubin. Lubin 1997. 13. Zabytki Sztuki w Polsce. Śląsk, Warszawa 2006. 14. Internet, m.in. strony gmin wchodzących w skład powiatu, strona powiatu, strony rządowe: (www.mkidn.gov.pl, www.mrr.gov.pl, http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/, oraz www.nid.pl, www.wikipedia.pl, http://architekturmuseum.ub.tu-berlin.de, http://www.palaceslaska.pl, http://www.lubiniokolice.pl, http://www.lueben- damals.de/kres/kreis.html, http://sites.google.com/site/henrykrusewicz/,

110

Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego – 112 – Poz. 908

Starostwo Powiatowe w Lubinie Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami https://wosoz.ibip.wroc.pl/public/?id=2705, http://www.mkidn.gov.pl/pages/strona- glowna/ministerstwo/budzet-ministerstwa/dotacje-celowe.php

ILUSTRACJE: 1. Materiały własne. 2. Fragment niemieckiej mapy topograficznej z 1919 r. 3. Fotografie archiwalne i współczesne różnych autorów, zamieszczone w internecie na stronach:  www.dolny-slask.org.pl  https://pl.wikipedia.org  www.gminy.pl  www.lubin.pl  www.wikipedia.pl  http://architekturmuseum.ub.tu-berlin.de  www.bildindex.de  www.glogow.pl/okolice/powiaty/lubinskiaaa.htm  www.lubin.pl  www.lueben-damals.de/kreis/kreis.html  www.geoportal.gov.pl

111