Recreatie in De Oostvaardersplassen Anno 2005
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Recreatie in de Oostvaardersplassen anno 2005 Aanbod, gebruik, waardering en beleving Stichting Kennis en Innovatiecentrum Recreatie in de Oostvaardersplassen anno 2005 colofon © Stichting Recreatie, november, 2005 Auteurs: Marije Veer, Ruben Abma, Rob Berkers Foto’s: Hans Breeveld, Staatsbosbeheer Kaarten: Staatsbosbeheer, Stichting Recreatie - Doede de Jong, Willem Hoffmans In opdracht van: Staatsbosbeheer regio Oost, contactpersonen Feitze Boersma, Guido Stooker Uitgever: Stichting Recreatie, Kennis- en Innovatiecentrum Raamweg 19 2596 HL Den Haag telefoon 070-427 54 54 fax 070-427 54 13 e-mail [email protected] website: www.stichtingrecreatie.nl Recreatie in de Oostvaardersplassen anno 2005 INHOUDSOPGAVE Samenvatting 5 1 Inleiding 9 1.1 De Oostvaardersplassen in historisch perspectief 9 1.2 Evaluatie 10 1.3 Opzet 10 1.4 Leeswijzer 12 2 Recreatieve inrichting en aanbod 13 2.1 Recreatie in de eerste jaren (tot 1996) 13 2.2 Recreatie vanaf 1996 14 2.3 Beleving en toegankelijkheid 15 2.4 Recreatieve inrichting, voorzieningen en activiteiten 17 2.5 Achtergronden 25 2.6 Toekomst en toekomstwensen 28 3 Concepten voor recreatie in begeleid-natuurlijke gebieden 31 3.1 Historie 31 3.2 Concepten Stichting Recreatie 31 3.3 De Oostvaardersplassen en de concepten 34 4 Gebruik en waardering – bestaande gegevens 37 4.1 Een algemene indruk 37 4.2 Recente gegevens 39 5 Enquête gebruik, waardering en beleving 45 5.1 Inleiding 45 5.2 Resultaten basisenquête 46 5.3 Resultaten aanvullende vragen 59 6 Natuurbeleving in de Oostvaardersplassen 71 6.1 Inleiding 71 6.2 Profiel van de geïnterviewden 72 6.3 De meerwaarde van het bijzondere karakter van het gebied 72 6.4 Recreatieve toegankelijkheid 73 6.5 De beleving van ‘natuurontwikkeling’ 75 6.6 Grote grazers 77 7 Conclusies en reflectie 79 BIJLAGE 1 De Enquete 85 BIJLAGE 2 Bronnen 92 Stichting Recreatie, Kennis en Innovatiecentrum 3 Recreatie in de Oostvaardersplassen anno 2005 SAMENVATTING In 2005 evalueert Staatsbosbeheer het beheer van de Oostvaardersplassen van de afgelopen 10 jaar. De Stichting Recreatie evalueerde daartoe de recreatiefunctie, maar geeft in het laatste hoofdstuk van de rapportage ook enkele onderwerpen in overweging. Ook komen bestaande toekomstplannen aan bod. Dit rapport heeft betrekking op de Oostvaardersplassen mét de omliggende gebieden Oostvaardersveld, Fluitbos, Kotterbos en Hollandse Hout. Vooral de aspecten aanbod, gebruik, waardering en beleving krijgen aandacht. Methoden van onderzoek waren literatuurstudie, interviews en een enquête onder recreanten, een analyse van reacties in een ‘gastenboek’ en interviews met medewerkers van Staatsbosbeheer. Hoofdconclusies Veel bezoekers zijn erg enthousiast over de Oostvaardersplassen. Eenderde noemt een bezoek aan het gebied een unieke belevenis, vrijwel alle andere bezoekers vinden de Oostvaardersplassen ‘gewoon’ een mooi natuurgebied. Tijdens interviews en in het gastenboek waren uitspraken als ‘indrukwekkend’ en ‘overweldigend’ geen uitzondering. Het zijn vooral de vogels, de ongereptheid/wildernis en de grote grazers die bijzonder worden gevonden. Voor bijna de helft van de respondenten speelt de bijzondere aard van het gebied een grote rol voor het bezoek. Resultaten op een rijtje • Waarde: De Oostvaardersplassen is een uniek en als zeer waardevol erkend natuurgebied van voor Nederlandse begrippen zeer grote omvang en uitgestrektheid. De natuur- en landschapswaarden hebben de recreant (potentieel) veel te bieden. Het gebied ligt tussen twee van de snelst groeiende steden van Nederland en aandacht van Staatsbosbeheer voor de recreatiefunctie is dan ook van groot belang (Natuur bij de Stad). • Recreatiebeleid: Het beheer van de Oostvaardersplassen ligt maatschappelijk gevoelig. Er is veel overleg nodig tussen beheerders, ecologen, mens- en maatschappijgerichte partijen en de bestuurlijke omgeving. Dat heeft invloed op (het tempo en aard van) de ontwikkeling van de recreatieve functie. Wijzigingen in beheer en inrichting worden vooral stapsgewijs en voorzichtig doorgevoerd. • Recreatieconcept: Een groot deel van de Oostvaardersplassen kan niet zelfstandig bezocht worden door recreanten. Toegang onder begeleiding en beleefbaarheid vanaf de randen spelen de hoofdrol. In 1997 zijn door de Stichting Recreatie drie concepten ontwikkeld voor recreatie in ‘wilde’ natuurgebieden: Kijknatuur, natuurpark en zwerfnatuur. Aan het eerste concept is door Staatsbosbeheer uitgebreid invulling gegeven. Voor het tweede concept zijn al veel inrichtingsmaatregelen uitgevoerd en/of zijn vergevorderde plannen. Aan het zwerfnatuurconcept kon, vanwege juridische aspecten, tot op heden nog weinig invulling gegeven worden. • Zonering: De gebieden om de Oostvaardersplassen heen zijn (of worden) ingericht voor de opvang van recreanten. Vrijwel alle recreatievoorzieningen liggen daar en langs de randen van de Oostvaardersplassen. Verdere recreatieve ontwikkeling van deze gebieden is voorzien. Verder beschouwt Staatsbosbeheer de Oostvaardersplassen samen met de bossen in en om Almere en Lelystad als een totaal-concept en wil deze gebieden daarom ook als zodanig zoneren, inrichten en beheren. Stichting Recreatie, Kennis en Innovatiecentrum 5 Recreatie in de Oostvaardersplassen anno 2005 • Bezoekersprofiel: Bijna de helft van de bezoekers komt uit Flevoland; 1/3 deel komt uit West-Nederland. Het merendeel van de respondenten (87%) komt vanuit de eigen woonplaats. Soms worden voor een bezoek grote afstanden afgelegd. Het bezoek is uitgesmeerd over het gehele jaar. Het merendeel (3/4) van de bezoekers komt alleen of met zijn tweeën naar het gebied. Een vrij groot deel van de bezoekers is geïnteresseerd, betrokken en weet veel van de specifieke natuurwaarden en het gevoerde beheer. • Bezoekintensiteit: De Oostvaardersplassen trekt jaarlijks circa 200.000 bezoekers. Het herhalingsbezoek is hoog. Een op de drie respondenten komt minimaal een keer per maand, waarvan 10% (vrijwel) wekelijks. De gemiddelde verblijfsduur bedraagt 2,5 uur: 2/3 deel van de bezoekers blijft 1-2 of 2-4 uur in het gebied. • Bereikbaarheid: De Oostvaardersplassen is met het openbaar vervoer slecht bereikbaar. Ruim 2/3 van de bezoekers komt met de auto en ruim 1/4 met de fiets. Deze laatste groep bestaat vooral uit bezoekers van lokale herkomst. • Openstelling: Het kerngebied van de Oostvaardersplassen is niet of slechts onder begeleiding toegankelijk. De belangrijkste redenen daarvoor zijn de begaanbaarheid, het voorkómen van verstoring van fauna en veiligheids- en aansprakelijkheidskwesties bij publieksinteractie met grote grazers. Circa 90% van de bezoekers is op de hoogte van de beperkte openstelling. Een grote meerderheid (circa 90%) staat er positief tegenover. Men heeft vooral begrip voor de argumenten of men vindt dat dit het gebied juist bijzonder maakt. • Recreatieactiviteiten: Naast ‘van het uitzicht genieten’, zijn wandelen, fietsen en natuurstudie (‘vogels kijken’) de belangrijkste recreatieve activiteiten. Met 17 locaties bezit het gebied een relatief zeer hoog aantal observatievoorzieningen (kijkhutten, -schermen, -heuvels). Bijna 2/3 deel van de bezoekers gebruikt de uitkijkpunten. Een gelijk aandeel van de respondenten vind dat er voldoende ‘kijkgelegenheid‘ is en dat deze van voldoende kwaliteit is. • Excursies: Elk jaar worden zo’n 300 à 350 excursies georganiseerd voor 6000 à 8000 bezoekers. De excursies zijn merendeels voor het publiek, maar ook excursies voor bestuurders, beleidsmakers en internationale relaties nemen een belangrijke plaats in. • Informatievoorziening: Het huidige (verouderde) bezoekerscentrum trekt jaarlijks circa 25.000 bezoekers. Bijna 2/3 van de respondenten kwalificeert het als goed. Velen vinden ook dat zij voldoende en goede informatie krijgen via de informatiepanelen. Voor informatie over het gebied en de activiteiten maakt men gebruik van vele bronnen. De bezoekers betrekken de algemene informatie over het gebied vooral van vrienden/familie, uit regionale/lokale kranten of via tijdschriften. Staatsbosbeheer is hier voor slechts een klein deel een bron. Op het verkrijgen van gerichte informatie (wat, waar en wanneer) en voorlichting over het beheer is de informatievoorziening door Staatsbosbeheer (infocentrum, boswachters) wel de belangrijkste bron. • Waardering: De bezoekers hebben een grote waardering voor het unieke karakter van het gebied. De vogelrijkdom, het natuurlijke, ongerepte, ruige karakter, de rust en weidsheid van het gebied en de grote grazers worden erg gewaardeerd. De bijzondere aard van de Oostvaardersplassen is voor ruim 2/3 van de bezoekers reden om het gebied te bezoeken. Ongeveer 25% gaf aan dat het gebied ‘gewoon in de buurt ligt’, dus de Oostvaardersplassen als uitloopgebied te beschouwen vanuit hun woonplaats. 6 Stichting Recreatie, Kennis en Innovatiecentrum Recreatie in de Oostvaardersplassen anno 2005 • Tevredenheid: Vrijwel alle kwaliteitsaspecten scoren (ruim) boven de tevredenheidsnorm (hierin zijn zowel belang als waardering meegenomen). Het hoogst scoren de bereikbaarheid, de afwisseling tussen bos en open ruimte en de veiligheid. De laagste tevredenheidscore is er voor het omgevingslawaai, het aantal andere mensen dat men tegenkomt en het aantal en de kwaliteit van de zitbanken. Belangrijke aandachtspunten voor de toekomst derhalve. • Beheer: Het overgrote deel van de respondenten (86%) weet dat in de Oostvaardersplassen de natuur zoveel mogelijk haar eigen gang kan gaan (‘natuur op eigen benen’). Ongeveer 1/3 deel vindt de Oostvaardersplassen een unieke belevenis, die men nergens