ACHTERGROND ACHTERGROND

25 jaar digitale mobiele telefonie in Nederland De geschiedenis van gsm

In maart 1980 ging autotelefoon van start, beter bekend onder de afkorting ATF. In 1985 kwam ATF2 om de capaciteit te vergroten en in januari 1989 was ATF3 een feit. Maar de mobiele telefonie ging pas Met een reclame van drie minuten echt los na de start van het eerste gsm-netwerk op 1 juli 1994. We kijken terug op de (netwerk) die vrijwel gelijktijdig op alle ontwikkelingen in die 25 jaar gsm in Nederland. Nederlandse televisiezenders te zien

Tekst Marco Mekenkamp was, presenteerde Ben zich als aan het Nederlandse publiek.

ij Nederlanders hebben In 1994 kwam een einde aan het PTT en Libertel benaderden de Libertel had in die tijd een opmerkelijk (vernoemd naar de hoofdsteden Brussel de naam dat we nieuwe telefoniemonopolie van de PTT (vanaf markt op hun eigen manier. De PTT abonnement: ‘Stand-by’, bedoeld en Kopenhagen). Door na de veiling technologieën heel snel 1998 KPN). De overheid had besloten communiceerde tarieven vooral voor mensen die alleen gebeld wilden frequenties van andere partijen als Scan de QR-code Womarmen. Dat was echter nog niet zo dat er concurrentie moest komen. Een exclusief btw terwijl Libertel juist worden. Het abonnement was met Orange en VEBA over te nemen, kreeg om het filmpje te bekijken. toen mobiele telefonie zijn intrede deed. licentie voor gsm zou worden verstrekt voor bedragen inclusief btw koos. “De 28,95 gulden (13,14 euro) in die tijd Brucop voldoende frequenties in handen In de Verenigde Staten werd in al 1946 aan een tweede bedrijf. Er waren diverse meeste gebruikers zitten, hebben we verhoudingsgewijs goedkoop, maar om toch een landelijk netwerk op te gestart met autotelefonie. In Nederland gegadigden, allen onder aanvoering van in Engeland geleerd, op de particuliere per ‘tik’ betaalde je wel 2,29 gulden bouwen. Dit werd het mobiele netwerk Ben begon daardoor wel met een moesten we daarop wachten tot 1980. banken. ABN AMRO vormde met onder markt”, vertelde C. Gent, lid van de raad (1,04 euro). Het bedrijf liet wel zijn Ben. achterstand. Telfort startte in En het was toen iets voor zakenmensen, meer Heidemij en Radio Holland een van bestuur van Vodafone, in september sociale gezicht zien: geregistreerde september 1998 en was daarmee de de ‘happy few’. In 1983 waren er 2.500 groep onder de naam NL Tel, ING zocht 1995 aan De Volkskrant. invalide autobezitters kregen per maand derde aanbieder van gsm in Nederland. abonnees. Dagblad NRC schreef op 4 samenwerking met het Britse Vodafone gratis gesprekstijd ter waarde van 50 Dutchtone kwam als vierde en Ben was januari 1991: ‘Het beeld van zakenlieden onder de naam MT2 terwijl Rabobank gulden ‘omdat bereikbaarheid voor hen in februari 1999 de hekkensluiter. Toch in gestreept-grijs, die wandelend op met Getronics en Bell South de strijd De PTT richtte zich met gsm in eerste van levensbelang is’. wist Ben zich, na PTT/KPN en Libertel, al straat met zaktelefoons zaken doen, is aan ging. Later mengde ook Deutsche instantie op de zakelijke gebruiker. snel op te werken tot de derde speler in in Amsterdam of Rotterdam nog vrijwel Telekom zich ook in de ‘beauty contest’ Het ATF-netwerk was echter nog En nog meer concurrenten Nederland qua marktaandeel, gevolgd onbekend. In steden als Stockholm, via dochter DeTeMobil. honderd procent goed én er was De concurrentie zorgde ervoor dat door Telfort en Dutchtone. Londen of New York wordt het een landelijke dekking. PTT wilde de beltarieven lager en ook toestellen alledaags verschijnsel.’ Ir. Wim van Eck, De eerste concurrent levenscyclus van ATF verlengen en steeds goedkoper werden. De Opvallen met reclames hoofd mobiele telecommunicatie van de Het was MT2 die van de Nederlandse zo investeringen terugverdienen. Nederlandse overheid besloot dus De nieuwkomers op de Nederlandse PTT, bevestigde dit beeld in diezelfde overheid de licentie voor het Men bedacht het merk Hi als om een veiling uit te schrijven om nog markt moesten natuurlijk proberen om krant: “De penetratie van de draadloze tweede gsm-netwerk kreeg. In consumentenmerk. Hi startte in meer aanbieders op de gsm-markt toe Cameraman Frans Bromet ging in zo snel mogelijk marktaandeel te pakken. telefoon is bij ons nog aan de lage kant.” 1995 startte het als Libertel (met 1996 en was op dat moment veel te laten. Na afloop van de veiling in 1998 de straat op om mensen te Wat dat betreft lagen er kansen genoeg, als belangrijkste aandeelhouders, goedkoper dan gsm. Dat trok klanten februari 1998 leek het erop dat er twee vragen of ze een mobiele telefoon want er waren nog niet zo heel veel 1 juli 1994 naast eerdergenoemde ING en aan, maar in een snelheid die ook landelijke aanbieders zouden bijkomen: hadden. Dat resulteerde in een mensen met een gsm. Iedere aanbieder Op 1 juli 1994 werd het eerste gsm-netwerk Vodafone, LIOF (een NV met als PTT niet verwacht had. De capaciteit het samenwerkingsverband van British filmpje, waarin voorbijgangers probeerde dat op zijn eigen manier. van Nederland in gebruik gesteld. Een aandeelhouders de Staat der van ATF was onvoldoende, waardoor Telecom en Nederlandse Spoorwegen antwoorden gaven als ‘Ik heb al een Telfort trok de aandacht met ‘Pak & Bel’, groot voordeel van gsm (de afkorting Nederlanden en de Provincie Limburg), klanten gedwongen overgezet (Telfort) en de combinatie van France antwoordapparaat’ en ‘Als mensen een toestel met simkaart verpakt in een stond eerst voor ‘Groupe Spécial Mobile’ Vendex International, Internatio- werden naar gsm. Dat betekende Telecom, Deutsche Telekom, Rabobank mij willen bereiken, dan kunnen ze soort van melkpak. Dutchtone gooide en later voor ‘Global System for Mobile Müller en Macintosh Retail Group) voor die klanten dat ze een nieuw en ABN AMRO (werknaam Federa, dat dat met een brief doen’. het over een heel andere boeg. Men communications’) was een veel betere met vooralsnog alleen dekking in toestel moesten aanschaffen en later het merk Dutchtone werd). huurde de Canadese acteur en komiek dekking en het digitaal verzenden van de Randstad. Medio 1996 was er bovendien nummerbehoud niet Leslie Nielsen in voor absurdistische, spraaksignalen. Bovendien was het grens- landelijke dekking. Het was Libertel die mogelijk was. Op 1 oktober 1999 Er waren ook partijen die slechts losse lachwekkende reclamespotjes. En Ben overschrijdend: met een gsm-toestel kon prepaid introduceerde onder de naam werden de ATF-netwerken gesloten. regiogebonden frequentiepakketten ging op 4 februari 1999 van start met een je ook in andere Europese landen bellen Libertel iZi. Prepaid bellen kostte in die Hi, dat later de doelgroep ‘jongeren’ wisten te bemachtigen, waaronder Scan de QR-code reclameboodschap van drie minuten (!) en gebeld worden. Daar hing natuurlijk beginperiode 1,35 gulden per minuut kreeg, stopte als merk in 2015. de combinatie van Belgacom en Tele om het filmpje te die bijna gelijktijdig op alle Nederlandse bekijken. wel een flink prijskaartje aan. (omgerekend ongeveer 0,61 euro). Denmark met werknaam Brucop televisiezenders te zien was. >>

26 | juni 2019 | ChannelConnect ChannelConnect | juni 2019 | 27 ACHTERGROND ACHTERGROND

Gegoochel met aandeelhouders Capital Partners, had hij uiteindelijk Toch draait het bij 5G minder om De opmerkende lezer heeft vast 56 procent van de aandelen Telfort in snelheid maar juist om een lagere opgemerkt dat er opmerkelijke handen. Ruim een half jaar later (juni latency, oftewel de vertragingsduur in aandeelhouders waren bij de nieuw- 2005) maakte KPN bekend Telfort te communicatie tussen apparaten. Bij 5G komers, als ook bij de combinaties kopen voor 980 miljoen euro. In juni zal data in 1 milliseconde verzonden van de ‘beauty contest’ die uiteindelijk 2007 schakelde Telfort zijn eigen kunnen worden, terwijl dat bij 4G door MT2/Libertel werd gewonnen. Die radionetwerk uit en klanten gingen over zo’n 50 milliseconden duurt. Zeker bij aandeelhouders stapten vaak na enige op het KPN-netwerk. In 2019 kondigde technieken als zelfrijdende auto’s is een tijd weer uit. Laten we beginnen met KPN aan dat de naam Telfort gaat lage latency essentieel. « Telfort (British Telecom en Nederlandse verdwijnen. Spoorwegen). De NS verkocht in 2000 zijn aandelen aan BT. Die laatste werd Bij Dutchtone stapte Deutsche Telekom al Acteur Leslie Nielsen maakte voor in 2001 gesplitst in een deel voor vaste vrij snel uit het consortium (om later juist Dutchtone diverse humoristische telefonie (BT Ignite) en mobiele telefonie in te stappen bij Ben).Wat later verkochten reclamefilmpjes, waaronder deze In 2006 ging Rabobank mobiele (BT Wireless). De mobiele tak werd niet de banken hun aandeel aan de Vendex die werd geschoten in Italië. abonnementen aanbieden onder de veel later losgemaakt van BT en ging KBB Groep. Nadat France Telecom alle naam Rabo Mobiel en was daarmee verder onder de naam mmO2 Plc, later aandelen Dutchtone had verworven en de eerste bank in Europa die zich op O2. In Nederland veranderde de naam ook Orange UK had gekocht, werd de de mobiele markt begaf. De reden Telfort daardoor in O2 (Netherlands) BV. naam veranderd in Orange, want onder Van 1G naar 5G En dan komen we in de buurt van 4G. was simpel: mobiel (contactloos) die naam werden vanaf dat moment alle Scan de QR-code De geschiedenis van 25 jaar gsm in Maar er was nog één tussenstapje, betalen was de toekomst. Men Toen in 2003 het Britse O2 en KPN mobiele activiteiten van France Telecom om het filmpje te Nederland startte dus op 1 juli 1994. namelijk LTE (Long Term Evolution), verwachtte dat dit binnen afzienbare bekijken. wilden fuseren, stond O2 Nederland samengebracht. In oktober 2007 werd Maar wie denkt dat gsm dus 1G is, waarbij snelheden van 326Mbps mogelijk tijd mogelijk zou moeten zijn. Dat dat in de weg. O2 trok zich daarom terug Orange Nederland overgenomen door vergist zich. Onder 1G wordt namelijk waren. Dit wordt 3,9G genoemd. LTE bleek niet het geval en in januari 2013 van de Nederlandse markt en verkocht T-Mobile, de mobiele tak van Deutsche (3G). Op 30 september 2002 kwam Ben het analoge mobiele netwerk verstaan, Advanced, dat snelheden tot 3Gbps maakte men bekend Rabo Mobiel zijn aandelen O2 (Netherlands) BV aan Telekom. volledig in handen van T-Mobile. Een de 1e Generatie dus. Gsm is derhalve mogelijk maakt, is het huidige 4G. En gefaseerd te gaan beëindigen. investeringsmaatschappij Greenfield half jaar later was het gedaan met de 2G. Nu 5G voor de deur staat, is het dat is het eindstation in de 25-jarige De reden: de mobiele activiteiten Capital Partners voor 25 miljoen euro. Het vertrek van Deutsche Telekom merknaam Ben, die werd ingeruild voor wel aardig om de tussenstappen nog geschiedenis van digitale mobiele stonden te ver van de kernactiviteiten Tevens nam het management deel in bij Dutchtone was in eerste instantie T-Mobile. Toch maakte Ben als merk een even te benoemen. GPRS, oftewel telefonie in Nederland. 5G komt er wel van de bank en de strategische het nieuwe bedrijf. In dat jaar werd vreemd. Maar later werd duidelijk wat de rentree in 2008, maar dan als mvno die General Packet Radio Service, was een aan (de frequentieveiling hiervoor zal redenen waren vervallen. ook de naam Telfort weer ingevoerd. Duitsers precies wilden. En dat was Ben. eerst alleen sim-only-abonnementen techniek als uitbreiding op bestaande op zijn vroegst in het voorjaar van 2020 Het samengaan van O2 en KPN ketste Dit was zoals gezegd een samenwerking aanbood. gsm-netwerken en werd daarom 2,5G plaatsvinden), waarbij theoretisch gezien overigens uiteindelijk in 2004 af. In van Belgacom en Tele Denmark. Maar genoemd. Met die technologie kon een snelheid van 800Gbps mogelijk Voorspellingen doen bleek lastig het najaar van 2004 werd een groot de belangstelling van de Duitsers werd Zwaar verliesgevend op een efficiëntere en snellere wijze moet zijn, maar 10Gbps realistischer is. In 1992 werd er al gesproken over aandelenpakket Telfort verkocht aan duidelijk toen ze in juli 2000 samen met Dat er uiteindelijk drie mobiele mobiele data verstuurd worden (tot de start van gsm als tweede mobiele investeerder Marcel Boekhoorn. Omdat Belgacom en Tele Denmark 320 miljoen netwerken overbleven, wekte geen 20kbps). Met 2,5G is er een constante netwerk. Op vrijdag 27 november van hij ook een belang had in Greenfield euro neerlegden voor een UMTS-licentie verbazing bij deskundigen. Voor verbinding maar gebruikers werden dat jaar publiceerde Het Financieele vijf netwerken was in Nederland alleen afgerekend op de hoeveelheid Dagblad een prognose over het gewoonweg geen ruimte. In 2003 verstuurde en ontvangen data. aantal gsm-gebruikers in Nederland. inventariseerde Algemeen Dagblad Men verwachtte toen dat in 2008 het dat de aanbieders sinds 1998 zo’n 1,3 EDGE was de volgende stap. Ook dit aantal van één miljoen gepasseerd miljard euro moesten toeleggen op hun werkte op bestaande gsm-netwerken (en zou worden. In werkelijkheid werd activiteiten. Het verklaart waarom het wordt daarom ook wel 2,75G genoemd) dat aantal al in het jaar 2000 gehaald. zwaar verliesgevende O2/Telfort – op maar was een uitbreiding op GPRS De groei zorgt voor onveiligheid in dat moment qua marktaandeel de vierde waarbij hogere snelheden (tot 60 kbps het verkeer: er wordt gesproken speler in Nederland – voor slechts 25 met mogelijke uitbreiding tot 1,3Mbps) over zeker vijftien doden en enkele miljoen van de hand werd gedaan. werden bereikt. UMTS (Universal Mobile honderden gewonden in 2001 als En ook vele jaren later bleek opnieuw Telecommunications System) wordt 3G gevolg van handheld bellen in de dat drie mobiele netwerken echt wel genoemd. Ook hier was weer sprake van auto. In maart 2002 komt er daarom genoeg is voor Nederland. In 2012 hogere snelheden (tot 2Mbps). Met de een verbod op het in de hand houden verwierf Tele2 mobiele frequenties en toevoeging van HSDPA (High Speed van een telefoon tijdens het rijden. bouwde een eigen netwerk op. Maar Downlink Packet Access) is er sprake Nederland was een van de laatste uiteindelijk zijn Tele2 Nederland en van 3,5G en zijn snelheden tot 14Mbps Europese landen die het verbod T-Mobile Nederland in 2019 gefuseerd mogelijk. En bij uitbreiding met HSDPA+ invoerde. en wordt het vierde netwerk ontmanteld. zelfs tot 84,4Mbps.

28 | juni 2019 | ChannelConnect ChannelConnect | juni 2019 | 29