Skei Hotel , Skei I Jølster 26.-27. Februar 2010

Skei Hotel , Skei i Jølster 26.-27. februar 2010

Vi merker levende verdier

Titusenvis av produsenter har nå tatt i bruk vårt elektroniske merkesystem for husdyr, CombiE.

Merker og øvrige produkter er tilpasset norske drifts- forhold, er godkjent etter internasjonale ISO-standarder og fungerer derfor mot avleserutstyr og vekter som følger standardene.

OS ID as Kundeservice: 62 49 77 00 2550 Os i Ø. www.osid.no INNHALD PROGRAM FOR ÅRSMØTE I SOGN • Program for årsmøte 2010 3 • Lokallag og lokallagsleiarar SFSG 2009 4 OG FJORDANE • Referat frå årsmøte i SFSG 2009 6 • Årsmelding 2009 for SFSG 10 SAU OG GEIT • Jordbruksforhandlingane 2009 16 Skei Hotel Skei i Jølster • Rekneskap 2008 frå styret i SFSG 19 • Referat frå leiarsamlinga i SFSG 2009 20 26.-27. februar 2010 • Årsmelding frå avlsutvalet for sau 24 • Ringstatistikk 2009 25 Fredag 26.02.2009 • Kåringsstatistikk for verelam 26 12.00-13.00 Lunsj • Beste verar i Sogn og Fjordane 2009 27 13.00-15.00 Beitebruk: Utvikling beitebruk. • Årsmelding ”Geit i vekst” 2009 28 Tal frå beitesesongen 2009. • Årsmelding frå gjetarhundnemnda 2009 31 FMLA: Rovviltforvaltning. • SNO-info og skadedokumentasjon Utvikling i utbetaling av rovvilt i Sogn og Fjordane 2009 32 erstatning. FMLA/SFSG. • Kontaktar i Statens Naturoppsyn 2010 35 Mattilsynet si rolle i samband • Styret i Sogn og Fjordane sau og geit 36 med beitebruk. Mattilsynet. • Sentrale e-postadressar 37 Beitesesongen 2009 frå næringa si side. SFSG.

15.00-15.30 Pause m/ kaffi og frukt

15.30-16.30 Geit i vekst. I redaksjonen for Verdien av prosjektet for geite- Sogn og Fjordane haldarar. Leidulf Rygg Bogstad. sau- og geitalslag si Vegen vidare etter prosjektpe- Årsmelding 2008: rioden på tre år. Ola Søgne- sand. Eli Berge Nesss og Leif Brekken - ansvarleg 16.30-16.45 Pause for stofftilfang og 16.45-17.50 Nytt frå Tine korrektur. Margaret 17.50-17.35 Nytt frå Felleskjøpet Skåre - annonsean- 17.45-18.50 Nytt frå Nortura svarleg. Knut Laasbye, 18.10-18.30 Gjennomgang av utkast til Gulaprent - ansvarleg jordbrukstingingar. SFSG. for formgjeving, fo- Hotel Loenfjord, Loen 26.-27. februar 2010 tohandsaming, ”pre- press” og korrektur. Laurdag 27.02.2009 09.00-10.00 Namneopprop, årsmøte- utsendingar Lokallaga sin time 10.30-13.00 Årsmøte med innlagde pausar 14.00 Lunsj og heimreise Tlf. 41410490 - Fabrikken, Løkkegata 9, 2615 Lillehammer [email protected] - www.gulaprent.no VELKOMEN!

Sogn og Fjordane Sau og Geit vil rette ein stor takk til annonsørane og alle som har hjelpt til med tekst og bilete til årsmeldinga! Foto: Tom Idar Kvam

LOKALLAG OG LOKALLAGSLEIARAR I SFSG 2009

Arnafjord saualslag Olav J. Dale 6893 Vik i Sogn 6 Askrova saualslag Johnny Jeppersen 6919 Tansøy 18 Askvoll Sau og Geit Noralf Høydal 6983 Kvammen 32 Aurland Sau og Geit Sigurd Vikesland 5741 Aurland 45 Breim Sau og Geit Lars Olav Vanberg, Kandal 6823 Sandane 34 Brekke Sau og Geit Kåre Krakhella 5961 Brekke 22 Bremanger Sau og Geit Karin Grotle Erlandsen 6727 Bremanger 30 Bygstad Sau og Geit Audun Bringeland 6977 Bygstad 12 Eid Sau og Geit Steinar Bugjerde 6770 Nordfjordeid 48 Eikefjord Sau og Geit Idar Øren 6940 Eikefjord 29 Feios Sau og Geit Rune Lunde 6895 Feios 7 Fjorden og Dale Sau og Geit Jens Sagevik 6963 Dale i Sfj 20 Fjærland saualslag Hans I. Haugen 6848 Fjærland 12 Flekke Sau og Geit Peter Kåre Igelkjøn 6968 Flekke 17 Fresvik Sau og Geit Jardar Bøthun 6896 Fresvik 11 Førde Sau og Geit Olav Kåre Kusslid 6800 Førde 53 Gaupne Sau og Geit Elling Lillesvangstu 6868 Gaupne 10 Gloppen Sau og Geit Morten Rygg 6823 Sandane 36 Guddal Sau og Geit Inger Helen Stenevik 6966 Guddal 10 Gulen Sau og Geit Arne Vilsvik 5966 Eivindvik 20 Hafslo Sau og Geit Tom Idar Kvam 6869 Hafslo 14

Hestad krins saualslag Knut Arne Laukeland 6977 Bygstad 8 Holmedal Sau og Geit Terje Mork 6982 Holmedal 29 Hornindal Sau og Geit Per Øen, Botnen 6763 Hornindal 17 Hyen Sau og Geit Bjørn Holme 6829 Hyen 17 Hyllestad Sau og Geit Eirik Koefoed 6958 Sørbøvåg 11 Indre Hafslo Sau og Geit Kristoffer J. Melheim 6873 Marifjøra 20 Jostedal Sau og Geit Ove Baggetun 6871 Jostedal 7 Jølster Sau og Geit Morten Årset 6847 Vassenden 65 Kvamsøy Sau og Geit Lars Halvard Ese 6899 Balestrand 6 Kyrjebø Sau og Geit Leif Brekken 5962 Bjordal 18 Leikanger Sau og Geit Marit Henjum Halsnes Henjavegen 40 6863 Leikanger 14 Luster Sau og Geit Per Høyheim 6875 Høyheimsvik 13 Lærdal Sau og Geit Hallvar Borlaug Haugen 6888 Steinklepp 53 Naustdal Sau og Geit Odd Vonen 6817 Naustdal 36 Nordalsfjord Sau og Geit Olav Myrhol 6723 Svelgen 15 Nordsida Sau og Geit Øystein Kongsvik 6717 Flatraket 19 Oldedalen Sau og Geit Rune Myklebust 6791 Oldedalen 28

Sande Sau og Geit Osvald Solemslid 6973 Sande i Sfj. 15 Selje Sau og Geit Mirjam Friberg 6750 Stadtlandet 28 Skjolden Sau og Geit Øyvind Samnøy 6877 Fortun 11 Sogndal Sau og Geit Lise Elvagjeng 6856 Sogndal 73 Solund Sau og Geit Kjell Olav Steinsund 6924 Hardbakke 18 Stavøy Sau og Geit Bjørnar Eikevik 6944 Stavang 13 Stryn Sau og Geit Matias Sølvberg 6795 Blaksæter 64 Vetlefjord saualslag Tor Sværen 6899 Balestrand 7

Vik Sau og Geit Per Aase 6893 Vik i Sogn 39 Vikane Sau og Geit Oddbjørn Reme 6793 Innvik 10 Viksdalen Sau og Geit Aud Marit Hage 6978 Viksdalen 40

Årdal Sau og Geit Erling Offerdal 6885 Årdalstangen 8

Helga Kvamsaas Førde 1

Tal lokallag 50

Medlemmar totalt 1192

Hovudmedlemmar 1118 Heidersmedlemmar fylkeslag: Husstandsmedlemmar 59 Jon Heggdal Støttemedlemmar 8 Asbjørn Alsaker Heidersmedlemmar lokallag 4 Heidersmedlemmar fylkeslag 2 Korrigert 18.01.2010

Heidersmedlemmar: Gunnstein Husdal 6887 Lærdal Hans B. Hamre 6730 Davik Arvid Sæther 6980 Askvoll Arne Skeie 6893 Vik i Sogn

REFERAT FRÅ Årsmøte og 60 Års-jubileum Sogn og Fjordane Sau og Geit 20.-21. Februar 2009 Hotell Loenfjord, Loen

Tal frammøtte: I enkelte område har Mattilsynet gått så langt at Representantar frå lokallag: 23 lokallag dei truar med beitenekt grunna store rovdyrtap. Representantar med stemmerett: 63 deltakarar Her må ein ta ein diskusjon med Mattilsynet om Representantar frå styret: 5 kva forvaltning vi skal ha av rovdyrområde. Vidare Andre representantar: 2 snakka Rekkedal om beitetap i 2008, erfaringar Innleiarar: 4 med radiobjølla og litt om kva framtidsretta bei- Innbedne gjester: 8 tebruk her i fylket kan bli framover. Fokus på rov- dyrbestanden i fylket, og uttak gjennom kontrollert Leiar Halvar Espeseth ønskte møtedeltakarar, gjes- jakt og bestandsregulering. ter og føredragshaldarar velkomne. Arne Sølvberg spelte ein slått som ei verdig opning av årsmøtet. Mattilsynet var på banen og snakka litt om Regio- ninndelinga/sonene i fylket for flytting /handel av Program fredag 20.februar dyr. Ser for seg avl og avlspyramiden etter same Gruppearbeid: Mogelegheiter og utfordringar i småfe- måte som i svinehaldet. Vidare vart det snakk litt haldet dei neste fem åra. Oppsummeringa frå grup- om fotråte. Det er teke prøver i 10 besetningar i pearbeidet vert utskrive på eige ark. fylket, det til no ikkje er påvist funn av fotråtebak- terie. Nytt frå Nortura v/Johannes Nedrebø Snakka om marknadssituasjon, slaktekvalitet og Nytt frå Felleskjøpet v/Dag Arne Helle kva som vert gjort i Nortura når det gjeld lam, Helle snakka om sortiment og pris på sauefòr frå villsau og kje. Vektgrensa på 25 kg var også tema. Felleskjøpet og nettsider. Underskot på lammekjøt, og klassifisering. Viktig å profilere lammekjøttproduksjon som matproduk- Laurdag 21. februar sjon og at det framleis ligg mogelegheiter for å auke saueproduksjonen litt. Utdeling av premiar - Eigar av beste bukk 2008: Eva og Noralf Nytt frå Tine v/Helga Kvamsås Høydal. Snakka om geitmjølkkvotar, geitmjølkproduksjon - Eigar av beste vær 2008: Marit og Dagfinn og satsinga på osteproduksjon. Held fram satsinga Kvamme. på Snøfrisk både nasjonalt og internasjonalt. Ek- - Eigar av beste geit 2008: Ester og Atle Løvland. sportsatsinga held fram der vi har ein god auke og vonar å komme opp i mot 500 tonn Snøfrisk for Innspel til Jordbrukstingingane 2009 perioden 2009-2011. Snakka også ein del om avls- Eli Berge Ness gjekk i gjennom Sogn og Fjordane arbeidet på geit. Sau og Geit sitt innspel til jordbrukstingingane 2009. Nytt frå Fylkesmannen v/Kristian Rekkedal Snakka om revidering av Regionalt miljøprogram, Omtala punkt: endring i tilskotsordningar. Fylkesmannen har sett • Auka i tilskot til husdyr på utmarksbeite. i gong ei prosjektstilling på Framtidsretta beitebruk • At ein held fast på ordninga med målpris når der ein skal ha fokus på mindre beitetap. Det skal det gjeld lammekjøtt. gjerast ein ekstra innsats i 2009 gjennom: • Styrking av investeringsordningane. - Møte med beitelaga i mars/april • Gjeninnføring av tilskot til påsettlam. - Samarbeid med Mattilsynet - Samarbeidstiltak I framlegget frå fylkesstyret ønskte ein å gjere til-

skotet til påsettlam til etterskotsvis betaling, knytt forskrifta. til registrering av lamming i sauekontrollen. Års- - Høyringsuttale regionalt miljøprogram. møtet kom med framlegg om å ta bort vilkåret om - Innspel ny lov om dyrevelferd. at dette skulle knytast til deltaking i sauekontrollen. - Forvaltningsplan for freda rovvilt i regionen. Avstemming for endring av punktet gjeninnføring av tilskot til påsettlam: 15 av 26 støttar endrings- Bruk av utmark: Rovdyr: Tap skulda jerv, med fo- forslaget. kus på Årdal der ein eigar misste 82 dyr. Bjørne/ jervejakt. Nytt frå lokallaga Terje Mork: Stiller spørsmål ved Mattilsynet sitt- Tal dyr på utmarksbeite har gått ned. innlegg fredag der det vart sagt at regelverket for transport av geit ikkje var det same som for sau. Styret fekk ros for eit framifrå godt arbeid og god Soneinndeling vert ikkje handheva på same måte årsmelding. som for sau. Dette må arbeidast vidare med, for dette er ikkje godt nok. • Årsmelding Alveld. Astrid Sandvik henviste til årsmeldinga som står i årsmeldinga. Spørsmål frå salen om fremje avlsarbeidet i ringane • Årsmelding i avlsutvalet for sau, Audun Nedrebø. Lærdal: Tilskot til kjøp av indeksværer. Samar- Audun gjekk igjennom årsmeldinga til avlsutvalet. beid om værhold og kåringssjå. Sal av værer går bra og har auka litt. Orienterte om Aurland: Kåringsjå, sponsing av semindunkar. væreringane som no har 13 aktive ringar. I alt 213 Sogndal: Tilskot for å få nye inn i sauekontrollen. medlemmer og registrert 12318 sau i ringarbei- RFID-avlesar ikkje god nok. det. Det er dette året sett inn 234 prøveværer, 7 Gjerdehald: Må prøve å få det offentlege til å ta mindre enn sist år, og 18 indeksværer meir enn i større del i felles gjerdehold i utmark. 2007/2008. Sal av værer går bra og har auka litt.

Årsmøtesaker Kåringssjåa har gått godt. Må prøve å få auka opp- Sakliste: slutning til avlsarbeidet. Viste også til oversyn over Tal røysteføre: 28 kåringsstatistikk, ringstatistikk og beste værer i fyl- Sak 1. Val av møteleiar: Halvar Espeseth ket i 2008. Poengterte at dommarane må sjå til å få Sak 2. Val av 2 til å skrive under møteboka: Terje inn reiserekningar i tide. Mork og Erling Offerdal Sak 3. Godkjenning av innkalling og sakliste: Audun la fram budsjett for avlsutvalet for 2009. Godkjend utan merknader. • Årsmelding for Framtidsretta sauehald. Halvar Sak 4. viste til årsmeldinga og sa prosjektarbeidet er godt Årsmelding 2008 i gong. Det skal arrangerast fleire fjøsmøter rundt i • Årsmelding frå styret. fylket. Eli Berge Ness la fram årsmelding frå styre. Har hatt eit spennande og travelt arbeidsår, og det er • Årsmelding for Geit i vekst. Ola Søgnesand meir optimisme i landbruket. Folk utanfor næringa gjekk gjennom årsmeldinga. Snakka om rådgjeving har fått opp auga for kor viktig det er å ha norsk- i geitehalde tog bygningsløysingar på geitebruk. produsert mat. Det har i mange år har vore gjort lite når det gjeld investeringar, og det ligg eit stort etterslep i oppda- Utfordringane og viktige saker har vore mange. tering av driftsapparat. Nedgongen i sauetalet ser no ut til å flate ut. Har gode prosjekt på Framtidsretta sauehald og Geit i - Sjukdomssanering gjennom friskare geiter. Vekst. Fylkeslaget har vore med å arrangert mark- - Landskapspleie med geit og kje. dagar i samarbeid med forsøksringane i Sogn og Fjordane. Arbeidet med Nasjonalt geitesenter held • Årsmelding avlsutvalet for geit. Noralf Høydal. fram, og er no etablert som SA i Brønnøysund. - Omtala avlsarbeidet i dei tre bukkeringangane som er i drift (Jølster, Breim og Sogndal). Fylkeslaget har hatt uttale på desse høyringane: - Organisering av framtidig avlsarbeid. - Handlingsplan for dyrevelferd - Organisasjonsmodell. - Høyring på endring i viltlova og rovvilt- - Kåring og utstillingar. Poengterte at dom-

marane må få inn reiserekningar i tide. Godtgjersle til sekretær, uendra: kr 4.000.- uendra Møtegodtgjersle pr møte, uendra: kr 600.- uendra • Årsmelding frå gjetarhundnemnda vart lest opp av Telefon til leiar, uendra: kr 3.500.- endra Jan Kåre Ravnøy. Året 2008 har vore eit år med Telefongodtgjersle til sekretær: kr 1.000,- NY store utfordringar, med blant anna gjennomføring av NM i Gjetarhund i Stryn. Dette vart eit svært Forslag frå Erling Offerdal på å ta kr 500,- frå tele- vellukka NM. Takka alle som har bidrege for å få til fongodtgjersle leiar og leggje til telefongodtgjersle eit godt gjennomført arrangement. sekretær 16 av 28 stemde for endring.

• Årsmelding SNO Det vart stemt på ny sats telefongodtgjersle for leiar Merknad til Årsmeldinga for Sogn og Fjordane Sau og sekretær. 26 stemde for endringane, 2 røysta og geit 2008: blankt. - Styret fekk ros for eit framifrå godt arbeid og god årsmelding. Desse satsane vart vedtekne: - Det vart gitt ros til Arne Rebni Øvreås som god Godtgjersle til leiar: kr 11.000.- uendra talsperon for næringa i rovviltsaker Godtgjersle til sekretær, uendra: kr 4.000.- uendra Møtegodtgjersle pr møte, uendra: kr 600.- uendra Årsmeldinga vart samrøystes godkjent Telefon til leiar, uendra: kr 3.000.- endra Telefongodtgjersle til sekretær: kr 1.500,- NY Jon Nummedal som representer Sogn og Fjordane Bondelag seier dei jobbar for å fremje arbeidet i Sak 8. Budsjett 2009 næringa. Totalbudsjett: Inntekter: kr 381.000.- Sak 5. Rekneskap 2008 Utgifter: kr 397.000,- Eigenkapital 1/1-09 kr 321 942.- Renteinntekter: kr 16.000,- Renteinntekter kr 16 324.- Årsunderskot kr 62 107.- Grep som må gjerast er å sjå på lokalisering av års- møte og lokallagsleiarsamlinga som ein vil prøve å Rekneskap er revidert og samrøystes godkjend med leggje til Skei. merknad/kommentar om at det er eit stort underskot, men som også sjåast på som stor aktivitet. I Det må vidare sjåast på kostnader med årsmel- rekneskapet ligg også innkjøp av kjeledressar til kå- ding. ringsdommarar for kr 12.000,- . Budsjettet for 2009 vart godkjent utan merknader. Sak 6. Framlegg til endring i styresamansetjing Første vara blir kalla inn til alle møte i SFSG. Ut frå Sak 9. Arbeidsplan Sogn og Fjordane Sau og den økonomiske utviklinga i laget, vil styret i SFSG Geit 2009 kome med framlegg om at 1.vara skal møte berre • Styremøte tysdag 24. mars i samband med års- på møte der nokon av dei faste medlemmene ikkje møtet i Stjørdal 25. og 26. mars. kan møte. 1. vara skal likevel ha tilsendt innkalling • Telefonmøte mai/juni. Ser for oss å bruk av og referat frå alle styremøte for å kunne halde seg meir telefonstyremøter. orientert om arbeidet i styret. • Markdag i samarbeid med forsøksringane og lokallag. Framlegg til vedtak: 1. vara møter berre på styremøter • Informasjonsmøte sauekontroll, avlsutval, der ein av dei faste medlemmene ikkje kan møte. Nortura og SFSG. • Leiarsamlinga/fagtur i samarbeid med Møre og Framlegget vart opplese og samrøystes vedteke. Romsdal Sau og Geit i midten av oktober. • Småfesamling i januar i samarbeid med Nortura. Sak 7. Godtgjersle til leiar, skrivar og møtegodt- • Arbeide meir med kystlam og fjell-lam. gjersle. • Årsmøte i februar.

Framlegg frå valnemda: Arbeidsplana samrøystes godkjent Godtgjersle til leiar: kr 11.000.- uendra

Sak 10. Val - Leif Brekken Tillitsvalde i Sogn og Fjordane Sau og Geit for - Margaret Skåre 2009: - Eli Berge Ness - Tom Idar Kvam Styre for 2009 - Halvar Espeseth ny leiar - attval (1 år - 2009) Varautsendingar til landsmøtet 2009 27 røyster - Lars Olav Vanberg - Leif Brekken, nestleiar - attval (2 år - 2009-2010) - Hilde Søgnesand 28 røyster - Anders Braanås - Margaret Skåre - styremedlem (2008-2009) - Olav Myrhol - Tom Idar Kvam - styremedlem attval (2 år 2009- 2010) 28 røyster Valnemda har vore - Eli Berg Ness styremedlem (2008-2009) - Ola Søgnesand (på val) - Leif Brekken vart attvald som nestleiar for 1 år. - Kjell Mardal - Brita Einemo Zwart Varafolk - Lars Olav Vanberg - attval 1 år - Ola Søgnesand går ut etter tre år. - Hilde Søgnesand - attval 1 år - Ny medlem i valnemnda: Noralf Høydal - Anders Braanås - attval 1 år - Olav Myrhol - attval 1 år Halvar Espeseth runda av årsmøtet og takka for til- liten som vart vist ved å velje han til leiar for eit Revisorar nytt år. Takka også valnemnda for godt arbeid, og - Kjell K. Erikstad - attval 1 år ikkje minst sekretæren Eli Berge Ness og kasseraren - Inge Erikstad - attval 1 år Ragnhild Sæle for eit framifrå godt arbeid. - Vararevisor: Øystein Årdal og Jon Helge Sandal

Utsendingar til landsmøtet 2009 Referentar - Halvar Espeseth Johannes Nedrebø - Erling Offerdal - Terje Mork

Foto: Leif Brekken

ÅRSMELDING FRÅ STYRET I SOGN OG FJORDANE SAU OG GEIT 2009

Styret har vore samansett slik: Arbeid i styret Styret har hatt seks møte, og handsama 36 saker. - Halvar Espeseth, Askrova, leiar Det er utsendt møtereferat til lokallaga. Styret - Leif Brekken, Ikjefjord, nestleiar hadde møte i samband med småfesamlinga i regi - Eli Berge Ness, Viksdalen, skrivar av Nortura på Skei i januar. Det var godt oppmøte - Margaret Skåre, Hjelledalen styremedlem på samlinga, nesten 100 deltakarar. Det er tydeleg - Tom Idar Kvam, Hafslo, styremedlem at mange småfehaldarar tykkjer det er viktig med fagleg påfyll og hyggeleg fagprat. I tillegg var sty- Lars Olav Vanberg, Kandalen, har vore første vara. ret utsendingar til landsmøtet til NSG i Stjørdal i I samsvar med årsmøtevedtak under årsmøtet i mars. Loen i 2009, har ikkje første vara møtt fast. Han har likevel fått alle møteinnkallingar og anna infor- Leiarsamlinga masjon som går til heile styret. Leiarsamlinga var også i år i samarbeid med Møre og Romsdal. Det blir langt å reise, så deltakinga var Jon Hegdal og Asbjørn Alsaker er æresmedlemmar ikkje så god som vi hadde håpa. Dei som deltok, i Sogn og Fjordane Sau og Geit tykte det var godt program og bra opplegg. Selje Sau og Geit la opp program for fredagen med om- - Erling Offerdal, Årdal - sit i styret i NSG. visning i Selje. Rune Myklebust, leiar Oldedalen - Leif Brekken - tredje vara til utmarksrådet i Sau og Geit, guida oss til Briksdalsbreen laurdag. NSG. Stor takk til dei! Det er kjekt at vi har dyktige og - Tom Idar Kvam har vore med i arbeidsgruppa i positive medlemmer som tek ei utfordring og stiller NSG som har utarbeidd handlingsplan rovvilt. opp kvar gong vi spør om noko. - Halvar Espeseth sat i kontrollutvalet i NSG til mars 2009. Medlemstal - Ola Søgnesand sit i fagrådet for geit (region Talet på medlemmar har gått ned med 24 siste året, vest). og er no 1.192. Det er talet på hovudmedlemmar - Helga Kvamsås sit i fagrådet for geit TINE som går mest ned. I år er det også mange lag som Meieriet Vest. kan vise til medlemsauke. Både Bygstad, Fresvik, Holmedal, Jølster, Luster, Selje og Årdal har auke i Medhjelparar: medlemstalet. Ekstra ros til Indre Hafslo med fire - Ragnhild Sæle frå Ålhus i Jølster gjer eit viktig nye, Aurland med fem nye og Stryn med ni nye arbeid som kasserar. medlemmar! Vi håpar dette kan vere med å mo- - Johannes Nedrebø, Nortura, skriv referat frå tivere andre lag til å få verve både sauehaldarar, årsmøte og leiarsamlingar. familiemedlemmar og støttemedlemmar.

I tillegg er Framtidsretta sauehald v/ Kjellfrid Støy- Talet på støttemedlemmar aukar. Dette tyder på at len, Geit i Vekst v/Ola Søgnesand, Tine v/Helga det også er folk utanfor næringa som er opptekne Kvamsås og Fylkesmannen i Sogn og Fjordane av kva vi driv med. Om vi som småfehaldarar og gode støttespelarar for småfenæringa. lagsmedlemmer er flinke å få til aktivitet og mar- knadsføre arbeidet vårt, kan det vere at vi får fleire Audun Nedrebø, leiar avlsutval sau og Jan Kåre medlemmar og endå meir aktivitet. Ravnøy, leiar gjetarhundnemnda, gjer også eit viktig arbeid for fylkeslaget.

10 Viktige hendingar 2009 plukke ut dei beste lamma, pågår det no ein disku- Rovdyr. Det var dokumentert at det var to jervar i sjon om ein skal avvikle kåringane. Sogn i starten av 2009. Etter ein sesong med uak- Rogaland fekk ikkje gjennomføre vanlege kåringar septable tap i Årdal, gjekk SNO inn og tok ut jer- i år, så der har dei prøvd seg med gardskåring. var. Resultatet vart eit uttak på 11 dyr, sju vaksne og fire kvalpar. Det var positivt at SNO gjekk inn Diskusjonen om kåringar engasjerer sauehaldarane og tok ansvar for å følje opp at ein ikkje skal ha rov- her i fylket! Det er mange som tek kontakt for å ta vilt her i fylket, i samsvar med nasjonale vedtak når opp dette, og signala er tydelege. Audun Nedrebø, det gjeld forvaltning av freda rovvilt. leiar i avlsutvalet og i regionutval avl, er tydeleg på at vi skal arbeide for framleis å kunne arrangere Spriket mellom registrerte dyr og talet på dyr som kåringar. Fylkesstyret er av same meining. Om det faktisk oppheld seg i området, er stort. Frå næringa blir slutt på tilskot til avlsarbeid frå sentralt hald, og folk som bur i området, har det vore sagt at ta- skal ein likevel kunne finansiere kåringane med ein let er mykje høgare enn det som var registrert. Det auke i kåringsavgifta på 20 kr. Ein må sjølvsagt ar- synte seg at dette var altfor rett. rangere kåringane i samsvar med retningsliner som gjeld. Ei anna erfaring ein kan trekkje ut frå det som hendt sist år, er at ein vil få eit betre resultat om Godt år. I lokalavisa Firda kunne ein laurdag 19.12. ein går inn for tidlegare uttak. Over heile landet lese at 2008 var eit godt år for sauebøndene på viser det seg at jerven er så vanskeleg å jakte på at Vestlandet. Inntektene hadde auka med 58 % sa- lisensjakta gjev lita utteljing. Set ein inn ressursar manlikna med året før, og dette gav ei inntekt på heilt i starten av året, er det betre sporingsforhold, 144.400 kr pr årsverk. Dette fortel to ting. Det eine og ein kan ta ut tispene før dei ynglar. Dette vil er at utviklinga går rette vegen. Den andre er at det også redusere kostnadane mykje. er lett å få ein stor prosenvis auke om startbeløpet ikkje er særleg høgt. 25-kilosgrensa. Denne grensa er no fjerna. Dette har vore eit sterkt ønske frå sauehaldarar her i fyl- Vi skal arbeide for at utviklinga held fram med å gå ket. Det er mange som har lagt ned mykje arbeid i rette vegen! For å få til dette treng vi mange enga- dette, og vi fekk det til! sjerte medlemmer.

Lykleprisen. Under landsmøtet i Stjørdal var det ut- Beitesesongen sommaren 2009 deling av heidersprisar. Lykleprisen, den nasjonale Etter ein svært god sesong 2008, der Sogn og Fjor- geiteprisen, gjekk til Ola Søgnesand frå Jølster. Han dane leverte beste lamma i landet, var vi spente på er tidlegare geitebonde, har vore fylkesleiar i Sogn korleis dette året ville bli. og Fjordane Sau og Geit, og arbeider no som prosjektleiar i Geit i Vekst. Etter uttak av 11 jervar i Årdal og Luster, vart det i år ein fredeleg sesong der. Det som ikkje er positivt, Fotrote. Utbrot av fotrote i heile buskapar her i lan- er at problemet flytta seg til Lærdal og Sogndal. I det har gjort at det har blitt innført retningsliner tillegg er det registrert kadaver etter jervedrap i Lus- m.a. når det gjeld å sleppe dyr frå smitta buskapar ter, Lærdal og Aurland. Gaupa er etablert i fylket. på fellesbeite. Sjukdommen har vore ei stor påkjen- Talet på registrerte ørnedrap har auka frå 4 i 2008 ning for dei som har blitt råka. Alle som har småfe til 17 i 2009. må respektere smittesonene som er innførte. Det er viktig for heile næringa. Det er buskapar i Gaular og Fjaler som har misst over 40 % av dyra sine, utan at ein har funne kada- Kåring. I samband med utbrot av fotrote, kostna- ver slik at ein kan påvise tapsårsak. dar med å gjennomføre kåringar og at enkelte stiller spørsmål ved om kåingane har noko føre seg for å I Sogn og Fjordane er det mykje utmark, og mange

11 område som det er vanskeleg for oss på to bein å Meir enn 30 personar deltok på turen. Stortings- ta seg fram i. Med auka rovviltbestand er det tru- politikar Per Olaf Lundteigen, Senterpartiet, var leg at det vil bli fleire rovdyr som trekkjer til fylket også med. vårt. Forvaltningsplanen for rovvilt seier at i Sogn og Fjordane skal det ikkje vere rovvilt, og her skal Veret var ikkje det beste. Det småyra alt før turen beitedyra prioriterast. Dette må vi bruke i arbeidet starta, men folk hadde kledd seg fornuftig og var for framleis å kunne hauste av ressursane i utmarka. klare for ein dag på fjellet. Humøret heldt heile tu- Det er ikkje rett at ein skal godta beitenekt i om- ren, sjølv om det vart litt vått. råde der det er vedteke at beitedyra skal prioriterast. Då må dei som sit med forvalningsansvaret gå inn å I Kroken vart turdeltakarane godt mottekne av Sol- oppfylle sin del av avtalen bjørg og Jens Veberg, som opna garden for heile turfølget. Det vart servert heilsteikt lam og anna Vi må ha godt tilsyn, og vi må samarbeide for å grillmat, medan ein fekk presentert dei faglege inn- registrere både endringar i flokken, tapte dyr og få legga. meldt inn registreringar av spor. Per Olaf Lundteigen var invitert til å halde politisk Nye område som blir råka av store tap må gjere seg innleiing og svare på spørsmål. San sette småfenæ- nytte av erfaringane dei har gjort i andre område. ringa inn i ein større samanheng, ved å viset til mat- Vi får meir bruk for organisasjonane, både Sau og varekonferansar i regi av FN. Her vart det sagt at Geit og beitelaga. I indre Sogn sit dei på mykje matproduksjon må vere oppgåve nr. 1 for alle land, kompetanse som det dessverre ser ut som vi kan det enkelte land må utnytte naturressursane sine til få bruk for i andre deler av fylket og. Skal vi kome å produsere mat for å sikre eiga matforsyning. nokon veg, må vi ta ansvar, engasjere oss og samarbeide. Lundteigen har engasjert seg i rovviltproblematik- ken. Organisasjonar som opplever kva problem og Sankinga i år vart ei våt oppleving. Fleire veker med utfordringar auken i tal rovvilt fører med seg for høljande regn gjorde det vanskeleg både å finne dyr, folk som bur i bygdene, må setje seg grundig inn og å få dyra over både elvar og myrer. i ting og kome fram med synet sitt. Ein må kunne meir enn motstandararne for å vinne debattane. Dette, saman med tidleg snøfall, gjorde at mange ”Vi må tore litt meir”, seier Lundteigen, og etterly- streva med å få heim dyra. Ein del dyr trekte til ser meir samarbeid mellom politikarar og næring. område der dei ikkje brukar å gå, og sauer med lam ”Vi er nokre på Stortinget som vil, seier han, men vart gåande att etter sanking. Mange har lagt ned då må vi få med oss dei dette er viktig for, og få mange, mange timar arbeid med å leite etter dyr. støtte for det vi gjer.” Det er også mange tilfeller i år der ein har leigt he- likopter for å få heim dyr. Etter den faglege delen var vi henta med båt og frakta attende til Indre Ofredal, som tidlegare var Konklusjonen på dette bør vere at vi i tida framover sentrum i Årdal. Alle var einige om at dette hadde ser på korleis vi kan styrke beitelaga for å få betre og vore ein strålande dag, til tross for at veret kunne meir effektivt tilsyn, for å kunne redusere tapa, for vore betre. Stor takk til Erling Offerdal og Årdal å vite i kva område det oppheld seg dyr, og for å få Sau og Geit for fin tur og godt opplegg. registrert rovdyr når dei kjem inn i beiteområde. Vi utfordrar eit anna lokallag til å ta på seg å skipe Fjelldag i Sogn tur komande år. Årdal Sau og Geit inviterte til fjelltur i august. Dette var ein fagdag for småfehaldarar, og lokallaga fekk Geit innbyding til å delta. Turen gjekk frå Ofredal i Årdal Utviklinga i geitehaldet er positiv, ein må kunne til Kroken i Luster, ein tur på om lag åtte timar. seie det er optimisme i næringa.

12 Utviklinga i tal bruk som sanerer er positiv, og ved 12.3. Kontrollutval, NSG utgongen av 2009 er det 68 % av bruka i Horda- 24.3 Representanskapsmøte NSG land, Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal som 25.3.26.3. Landsmøte NSG er sanerte eller påmelde til sanering. No er det vik- 02.04. Framtidsretta sauehald, Reset tig at prosjektet Friskare Geiter held fram heilt til 8.4 Styremøte SFSG, Førde ein har fått fullført saneringa. 9.6 Styremøte SFSG, Skei 20.8. Framtidsretta sauehald, Reset Det er mange som satsar på nybygging eller utbyg- 15.09. Geit i Vekst, Nordfjordeid ging i samband med sanering. Det er stor interesse 23.9. Styremøte SFSG, Reset for å kjøpe kvotar, og geitehaldarane er flinke å 25.9 Framtidsretta sauehald, Reset stille opp på møte og samlingar. 23.10.-25.10 Leiarsamling Stryn 30.11. Styremøte SFSG, Reset Prosjektet Geit i Vekst har vore viktig for mange 21.12. Framtidsretta sauehald, Reset geitehaldarar, og skal ha sin del av æra for optimis- men ein no kan sjå. Margaret Skåre 16.01.-17.01 Fagdagar småfe, Skei Finanskrisa har ført til ein reduksjon i eksporten av 20.02.-21.02. Årsmøte SFSG, Loen Snøfrisk. Geitmjølkkvoten er likevel sett til 100 % 7.3.8.3 Fylkesårsmøte bonde- og komande år, så Tine er tydeleg positive til å satse småbrukarlaget vidare på geitmjølkprodukta. 24.03.-26.03. Landsmøte NSG, Stjørdal 9.6 Styremøte SFSG, Skei Ein kan etter kvart også vente resultat i kvaliteten 11.8. Møte m. Kurt Oddekalv, Skei på geitmjølka etter innkryssing av fransk alpingeit. 17.8. Dialogmøte med landbruks- og Ein ventar dette skal gje betre ystekvalitet. matminister L.P. Brekk 21.08.-23.08 Geitedagar, Beitostølen Geitehelg på Skei 23.9. Styremøte SFSG, Førde Geit i Vekst arrangerte geitehelg på Skei 7. og 8. 23.10.-25.10. Leiarsamling, Stryn november. I tillegg til deltakarar frå dei tre pro- 07.11.-08.11. Geitehelg, Skei sjektfylka, kom her også geitehaldarar frå Roga- Tom Idar Kvam land, Hallingdal og Valdres. Tilbakemeldingane på 15.1. Styremøte SFSG, Skei samlinga var svært gode. 16.01.-17.01 Fagsamling småfe, Skei 16.2. Møte kontaktutval rovvilt, Byggsamling Skei Mattilsynet, Sogndal Framtidsretta sauehald arrangerte byggsamling på 20.02.-21.02 Årsmøte SFSG, Loen Skei 28.-29. november. Det var mellom 30 og 40 25.2. Årsmøte, Hafslo Sau og Geit deltakarar på samlinga. 24.03.-26.03. Landsmøte NSG, Stjørdal 3.4. Møte m. stortingspolitikarane frå Representajonar: fylket om rovvilt, Gaupne Halvar Espeseth 8.4. Styremøte SFSG, Førde 8.1. Framtidsretta sauehald, Reset 28.5. Møte m. Direktoratet for 15.01. Styremøte SFSG, Skei Naturforvaltn., kontaktutv. 16.01.-17.01. Fagsamling småfe, Skei Gaupne 2.2. Drøftingsmøte/jordbruksting- 9.6. Styremøte SFSG, Skei ingane, Skei 24.6. Møte handlingsplan rovvilt NSG, 10.2. Geit i Vekst, Reset Oslo 19.2. Styremøte SFSG, Loen 15.8. Fjelldag i Sogn, Årdal-Luster 20.2.21.2 Årsmøte SFSG, Loen 27.8. Møte handlingsplan rovvilt, NSG, 5.3.6.3. Årsmøte Sogn og Fjordane Bondelag Oslo

13 1.9. Dommarsamling, Kaupanger 23.10.-25.10. Leiarsamling, Stryn 23.9. Styremøte SFSG, Reset 9.11. Årsmøte Sande Sau og Geit, Sande 30.9. Møte handlingsplan rovvilt, NSG, 20.11. Distriktslandbruket si framtid. Oslo Dagkonferanse Skei 30.11. Styremøte SFSG, Reset 23.11. Kontakutval, rovvilt, Leikanger 16.11. Erfaringskonferanse beitebruk, 30.11. Styremøte SFSG, Reset Oslo 30.11. Rovviltmøte for Gaular og Fjaler, Tom Idar er kåringsdommar. Sande i Sunnfjord 16.12 Erfaringskonferanse beitebruk, Eli Berge Ness Oslo 15.1. Styremøte SFSG, Skei Eli har vore dommaraspirant hausten 09. I tillegg 16.01.-17.01 Fagdagar småfe, Skei sit ho i fagutval småfe, Nortura. 26.1. Årsmøte Viksdalen Sau og Geit 19.02. Styremøte SFSG, Loen Lars Olav Vanberg 20.02.-21.02. Årsmøte SFSG, Loen 15.1. Styremøte SFSG, Skei 24.03.-26.03 Landsmøte NSG, Stjørdal 16.01.-17.01. Fagsamling småfe, Skei 27.03 Regionutvalsmøte, Nortura, Loen 19.2. Styremøte SFSG, Loen 1.4. Sankelagsmøte, Sunnfjord, 20.02.-21.02. Årsmøte SFSG, Loen arrangert av Fylkesmannen 24.03.-26.03. Landsmøte, NSG 9.6. Styremøte SFSG, Skei 1.9. Dommarsamling, Kaupanger 15.8. Fjelldag i Sogn, Årdal-Luster 23.10.-25.10. Leiarsamling, Stryn 25.8. Sesongmøte, Nortura, Reset 07.11.-08.11. Geitehelg, Skei 01.09. Dommarsamling, Kaupanger Lars Olav er kåringsdommar. 28.09. Regionutvalsmøte, Nortura, Eid

Jon Erik 24 år, VM-helt frå Nordfjord

Skiskyttarkongen vår

I Nordfjord er det mange unge skiskyttartalent. Som lokal bank engasjerer vi oss og hjelper dei fram. At Sogn og Fjordane kan fostre ein ny skiskyttarkonge, det trur vi, det ønskjer vi og det satsar vi på.

I 2008 gav Sparebanken Sogn og Fjordane 25 millionar kroner i gåve og sponsorstønad til kultur, idrett og forsking i Sogn og Fjordane. Gjennom Furorestipendet og TOPP-idrettsutvikling bidreg vi til å løfte fram dei unge og talentfulle frå fylket.

Sparebanken Sogn og Fjordane - la oss fellesskape framtida vår

meirennbank.no ssf.no

14 KEGRANBERG09

Totalleverandør av skinn ... salg og leigeberedning

Granberg Garveri AS vart etablert i 1951 og var då blant landets minste garverier. I dag med ein årsproduksjon på over 60.000 skinn, 27.000 reg. kunder og 25 dyktige medarbeidarar, er Granberg Garveri AS blitt Norges største på beredning og salg av sau-, geit- og reinsdyrskinn. I tillegg produksjon og lager av det meste innan dekorasjons-, nappa-, vegetabilskgarva skinn og lær.

I bransjen sidan 1951...

5582 Ølensvåg - tlf. 52 76 50 00 - www.granberggarveri.no

Vi har det meste - rimelegare enn dei fleste Knarrhult`s Klippekrakk Klippeutstyr Varmgalvnisert klippe- Stort utval av krakk. Krakken vippast hengemaskiner, enkelt opp til rett håndklippe- arbeidshøgde. Ein lyfter maskiner, knivar berre 25 % av vekta på og kammar. dyret pga dei avrunda føtene. Framfallssele Råmjølkserstatning Drikkeutstyr for sjølvmontering Framfallsselen Reddar tusenvis med mange av lam. fordelar. Blå røyr - den store Smokksystemet du kan tena pengar på! slageren. Komplette lammebarar med smokkane monterte oppe. Leverast med 5 eller 10 smokkar i str. 20 til 65 liter. Enkel Lammebar, lag din eigen lammebar med fleire smokkar på same behaldar. Lengde 35, 45 og 60 cm. A/S Nessemaskin, Vi har alt du treng for montering av drikke- Be om gratisNessane, 6899 Balestrand, Tlf. 57 69 48 00 utstyr til husdyr. Mange modellar drikkekar, katalogar! stål- og plastrøyr, røyrdeler m.m. www.nessemaskin.no

15 Utviklinga for Hordaland, Sogn og Fjordane og JORDBRUKS- Møre og Romsdal har ikkje vore positiv siste åra. TINGINGANE 2010 Frå 1995 til 2008 er det lagt ned 25. 894 gardsbruk i desse tre fylka. Dette utgjer ei avvikling på 36 %. Dette er fylke med mange og små einingar, og på Sogn og Fjordane Sau og Geit vil prioritere desse mange gardane er det arbeidskrevjande å utnytte områda under jordbrukstingingane 2010: ressursgunnlaget. Mange av desse bruka har vore familiebruk og kombinasjonsbruk, der ein har ut- Auke i tilskot til husdyr, sau og ammegeit nytta ressursane ein har tilgong til best mogeleg. 1-50 I dag 930 Ny 1.200 Frå 1989-2008 har det fulldyrka arealet i desse tre 51-100 I dag 734 Ny 850 fylka blitt redusert med 144 800 dekar, ein ned- 101-201 I dag 270 Uendra gong på 13 %. 201-300 I dag 133 Uendra All statistikk viser at ein at stadig større del av over- Tilskotet skal også utbetalast til produksjonsdyr føringane gjennom jordbruksavtalen går til sentrale under eitt år. Sogn og Fjordane Sau og Geit mei- austlandsområde, Trøndelag og Jæren. Til store ner det skal haldast fast på at taket på utbetaling til og lettdrivne einingar som har gode til akseptable husdyr ligg på 300 dyr. inntekter av produksjonen dei har. Samstundes har overføringane til vestlandsfylka utvikla seg i negativ Auke i tilskot til dyr på utmarksbeite retning. Dette er ikkje rett. Auke for sau, lam, geit og kje frå 95 kr til 150 kr Eit argument ein ofte høyrer, er at ein må satse på Endring i satsar for arealtilskot i sone 5: større einingar. Dette vil føre til at berre dei mest Grovfor: lettstelte delane av fylket, der ein kan kome til med I dag Ny store landbruksmaskiner, vil bli drivne. Dette vil 0-200 dekar 208 kr 0- 99 dekar 270 kr gjere at ein får eit anna landbruk på Vestlandet, og Over 200 dekar 75 kr 100-199 200 kr at særpreget med velstelte bygder, små gardar med Over 200 75 kr kulturlandskap vil endre seg, og mykje av dette vil bli borte. Frå at landbruket i dag er ein stor, viktig Generell del og naturleg del av bygdesamfunnet, vil ein gå mot Dette er første jordbrukstingingane etter at Soria ei utvikling der det berre vil vere eit fåtal som driv Moria II vart lagt fram. I dette dokumentet heiter gard på heiltid.. Dette vil forsterke trendar ein ser det: ”Regjeringen vil sikre et landbruk med en variert alt no med at mange opplever bondeyrket som ei bruksstruktur over hele landet gjennom en klar dis- einsam næring. triktsprofil, og videreføre styrkingen av det grasbaserte husdyrholdet”. I 2009 var det ein milliard menneske som svalt i verda. FN seier at alle land bør ha som mål å vere Dette er viktige signal, både til Vestlandsjordbru- sjølvforsynte med mat. Det grasbaserte husdyrhaldet ket og til småfehaldarar. Vi håpar å sjå sjå resultat som tradisjonelt har stått sterkt på Vestlandet, må av det som er sagt. Jordbruksavtalen skal vere ein vere noko av det som blir sentralt i landbrukspolitik- politisk reiskap for at det skal vere mogeleg å drive ken dei neste fire åra, jfr. Soria Moria II. Jfr. Yngve jordbruk i heile landet. Inntekta frå landbruk skal Rekdal skog og landskap blir det hausta verdiar for gjere at gardsdrift er eit aktuelt og interessant alter- ein milliard ved beiting i utmark. Dette er verdiar nativ for nye generasjonar. Øystein Dale i World som ellers ikkje ville bli nytta. SFSG reknar med Watch Institute seier at i famtida er produksjon av å sjå att det som er nedfelt i Soria Moria gjennom mat det desidert viktigaste ein kan drive med, og at solid styrking av næring som på ein bærekraftig måte kjøtproduksjon bør byggje på ressursar som ikkje haustar ressursar i utmarka, i staden for å konkurrere kan nyttast som menneskeføde. om korn som kan brukast til menneskeføde.

16 Husdyrtilskot i småfenæringa. Gjennom prosjektet ”Geit i vekst For å følje opp distriktsprofilen i Soria Moria II, og har mange geitebønder i Hordaland, Sogn og Fjor- vidareføre styrkinga av det grasbaserte husdyrhal- dane og Møre og Romsdal fått råd og rettleiing det, bør husdyrtilskotet aukast. Auken skal leggast med tanke på ombygging eller nybygg av driftsbyg- til dei første satsane. ningar. For mange blir dette eit naturleg steg å ta i samband med at dei melder seg på saneringspro- Målsetjing sjektet ”Friskare geiter”, som er eit nasjonalt prio- Satsane for husdyrtilskot til sau, lam, ammegeit og ritert prosjekt. kje bør aukast slik: 1-50 Frå 930 i dag til 1.000 Også i sauenæringa er det fleire som utvidar eller 51-100 Frå 734 i dag til 750 byggjer nytt i samband med at ein overtek bruk. 101-200 270 (uendra) For mange er ei oppgradering av bygningane ein 201-300 133 (uendra) viktig føresetnad for å halde fram drifta og kanskje utvide. Tilskotet skal også utbetalast til produksjonsdyr under eitt år. Tilskotsprosenten til dei som skal byggje, må aukast. Samstundes må rammene for etableringstil- Sogn og Fjordane Sau og Geit meiner det skal hal- skot for dei som ønskjer å byggje driftsbygningar dast fast på at taket på utbetaling til husdyr ligg på for småfe, aukast, slik at ikkje ein auke i tilskotpro- 300 dyr. Dette er rett, med tanke på å få til best senten gjer at færre får tilskot. mogeleg fordeling av midlane ut frå strukturom- syn. Ein bør arbeide for å lage betre og meir langsiktige rammevilkår for dei som ønskjer å satse. Det bør Produksjonstilskot etter areal i sone 5 setjast av pengar i fond til dette formålet. Dette er eit område der ein kan vere med på ei strukturendring som kan slå positivt ut for dei tre Målsetjing fylka prega av nedgong, samstundes som ein kan Styrke tilskot til investeringar til opprusting av styrke det grovforbaserte husdyrhaldet. gamle bygningar og til nybygg. Ha meir langsiktige ordningar som gjev tryggare rammevilkår for dei Ein bør innføre eit nytt intervall, slik at ein betalar som ønskjer å satse. ut 270 kr pr. dekar for dei første hundre dekar, 200 for dei neste hundre, og 75 for det som er over 200 Sau og lam dekar I lokalavisa Firda kunne ein laurdag 19.12.09 lese at 2008 var eit godt år for sauebøndene på Vestlandet. Målsetjing Inntektene hadde auka med 58 % samanlikna med Satsane for arealtilskot i sone 5 bør endrast slik: året før. Dette gav ei inntekt på 144 400 kr. pr. års- Grovfor verk. Til samanlikning var snittinntekta for dei som I dag Ny kombinerte mjølkeproduksjon og gris 250 600 kr. 0-200 dekar 208 kr 0- 99 dekar 270 kr Over 200 dekar 75 kr 100-199 200 kr Utmarkstillegg Over 200 75 kr Her i fylket har drifta vore knytt til små einingar, noko som gjer at ein har lang erfaring med utnyt- Investeringsverkemidlar ting av utmarksressursar. I eit land der 95 % av Dårleg inntekt i småfenæringa gjennom fleire tiår arealet er utmark, er dette ein viktig måte å utnytte har ført til at det er stor trong for modernisering av ressursar på. Kvaliteten på slakta frå fylket viser eldre anlegg og bygningar. også at dette er beiteområde det vil vere ille å ikkje nytte. Her i fylket ser ein no optimisme og satsingsvilje

17 Reduksjon i tal på bønder med dyr på utmarksbeite, pinast. i kombinasjon med auke i tal rovdyr, gjer at dette er - At ein raskare kan finne skadde og døde dyr, i ferd med å bli ei driftsform som krev stadig meir gjev dokumentasjon av tapsårsaker. Dette gjer arbeid frå dyrehaldarane. Sogn og Fjordane er eit det i neste runde lettare å setje inn tiltak for å godt fylke for rovdyr. Her er store fjellområde der redusere tap. det kan vere vanskelegare å ta seg fram for folk, i - Det lettar sankinga. Etter hovudsanking er det alle fall med tanke på å registrere rovvilt lettare å peile inn enkeltdyr, slik at ein kan ha meir målretta ettersanking. I Sogn og Fjordane har utbetalingane for husdyr som dokumentert er tekne av freda rovvilt auka Målsetjing med 50 % siste året, til tross for at heile fylket vårt Tilskot til vidare utvikling av radiobjølle. Forbe- er i rovviltsone 1, der det ikkje skal vere rovvilt. tring av teknologi og lågare stykkpris. Her i fylket skal beitedyr prioriterast, heiter det i forvaltningsplanen. Mange legg ned mange ekstra Erstatning/omstillingar i område med rovdyr timar arbeid med tilsyn som resultat av at dei som At ein i dag har område der bønder må slutte med har vedteke forvalingsplanane for rovvilt ikkje opp- husdyr, er ei statleg styrt utvikling. Kostnadane fyller ansvaret sitt når det gjeld uttak i område som med dette bør ikkje gå av midlar som skal vere med er vedtekne skal vere fri for rovvilt. å styrkje landbruket.

Arbeidet dyra gjer med å halde turvegar i fjellet Målsetjing opne og hindre attgroing, bør godtgjerast. Kostnad til erstatning og omstilling i område med rovvilt skal dekkjast over budsjettet til miljøvern- Målsetjing departementet. Dei sit med forvaltningsansvaret. Tilskot til husduyr på utmarksbeite skal aukast til Gjeldande retningsliner for slike utbetalingar skal kr 150 pr dyr. likevel følgast.

Vidareutvikling av radiobjøller, og utbygging av Gjeninnføring av tilskot til påsettlam nettverk som gjer at dei kan nyttast i heile landet. SFSG ønskjer gjeninnføring av tilskot til påsettlam. Dette er viktig teknologi som kan vere av stor nytte Auka tal rovdyr, meir problem med flått og sjuk- for landbruket. Det er fleire moment som talar for domsproblematikk knytt til m.a. fotrote gjer at ein at dette er eit område som bør prioriterast. Beite- ii mange buskapar må setje inn fleire nye produk- bruksprosjektet i regi av SLF har gjort fleire erfarin- sjonsdyr pr. sesong. I tillegg til andre økonomiske gar som talar for auka bruk av radiobjøller. utfordringar knytt til dette er det urimeleg at det - Det er lettare å ha oversikt over kvar dyra opp- ikkje blir betalt tilskot til desse dyra. held seg. Slik får ein også betre kunnskap om beiteområda. Målsetjing - Når ein veit kvar dyra er, får ein meir effektivt Tilskot til produksjonsdyr under eit år (livlam) skal tilsyn. Ein treng ikkje bruke mykje tid i gjeninnførast område der det ikkje oppheld seg dyr. - Eigar blir varsla om dyr held seg unormalt Grunntilskot til lam over 23 kg lenge i ro på same plass. Ein kan då gå ut og SFSG ser ingen rimeleg grunn til at det skal vere re- sjå til det enkelte dyret. duksjon i grunntilskotet til lam over 23 kg. (Dette - Ein kan sjå på oppførselen til dyra om dei blir handlar i stor grad om førsteklasses lam som blir skremde, og ta ekstra tilsynsturar om ein trur leverte rett frå fjellbeite.) det er rovdyr på ferde i flokken. Dette har ei dyreetisk side. I Hedmark hadde dei avliva Målsetjing mange lam som låg skadde etter ulveangrep. Same grunntilskot på lam over 23 kg som lam un- Utan slik varsling kunne dyra blitt liggande og der 23 kg.

18 SOGN OG FJORDANE SAU OG GEIT REKNESKAP FOR 2009

Rekneskap Budsjett Regnskap Budsjett Inntekter: 2009 2009 2008 2010 Medlemspengar 230 100 180 000 174 410 230 000 Tilskot/inntekt avlsutval sau 129 406 136 000 125 070 120 000 Tilskot avlsutva geit 35 000 Annonseinntekter årsmelding 13 900 15 000 11 400 15 000 Prosjekt samarbeid sau BU midler 5 283 Sal rovviltplakat 24 875 5 000 Div. tilskot Fylkesmannen 40 000 30 000 Fylkesmannen freda rovdyr 50 000 50 000 Andre inntekter 400 Sum driftsinntekter 488 681 381 000 351 163 400 000

Utgifter Leiargodtgjerdsle 11 000 11 000 11 000 11 000 Telefongodtgjerdsle leiar 3 000 3 000 3 500 3 000 Skrivargodtgjerdsle/telf. 5 500 5 500 4 000 5 500 Årsmøte 25 495 25 000 33 926 25 000 Årsmelding 36 550 35 000 37 088 10 000 Leiarmøte 12 149 15 000 26 721 15 000 Andre møter 14 798 10 000 7 710 15 000 Reiseutgifter/diettgodtgjerdsle 93 240 95 000 94 869 120 000 Porto/kopiering/telefon 3 554 6 000 4 260 4 000 Godtgjerdsle kasserar 7 600 12 000 7 600 12 000 Arbeidsgjevaravgift 4 621 6 000 4 928 5 000 Utgifter avlsutval sau 115 664 136 000 125 467 120 000 Gjetarhund 13 169 10 000 8 853 14 000 Aktivitet lokallag Gåvepremiar/helsingar mm 1 682 1 500 1 500 Utgifter avlsutval geit 32 579 Utgifter Prosjekt Geit i Vekst 10 000 10 000 10 000 Utgifter til Framtidsretta Sauehald 20 000 10 000 5 000 Drifttilskot BSF 2 430 Støtte til dv tiltak 500 10 000 Rovviltplakat 17 500 Andre utgifter 4 237 6 000 16 593 20 000 Sum driftsutgifter 392 189 397 000 429 594 406 000

Renteinntekter 5 449 16 000 16 324 6 000 Renteutgifter Årsunderskot/Årsoverskot 101 941 (62 107)

BALANSE PR. 1. JANUAR 2010 Spb. Sogn og Fj. 3703 20 15213 70 628 Spb. Sogn og Fj. 3703 61 15409 11 916 Spb. Sogn og Fj. 3705 05 09836 292 299 Uteståande krav 27 480 Sum eige 402323

Skuld pr. 01.01.2010 18 498 Eigenkapital 383 825 Øreavrunding Sum gjeld og eigenkapital 402323

Ålhus 17.januar 2010

Ragnhild Sæle Halvar Espeseth Kasserar Leiar

19 REFERAT Leiarmøte for Sau og Geit 23. – 25. oktober 2009 Stryn Tal deltakarar: 30

Fredag 23. oktober Nytt frå saueavlen Vi fekk vere med på ein godt planlagt og framifrå Per Johan Lyse frå Rogaland møtte for Turid Sundt, fagtur til Selje i regi av Selje Sau og Geit. Det var eit tema var nytt frå saueavlen. I Vest har ein lege etter framifrå ver med naturopplevingar av dei sjeldne resten av landet når det gjeld indeks i mange år. med ein blikkstill dag på Stadlandet. Deltakarane Dette har endra seg siste åra, og Lærdal værering er frå Sogn og Fjordane møtte deltakarane frå Møre no i landstoppen, mellom anna med Sak Eggum. og Romsdal på Eid og køyrde samla i buss til Selje og Stadlandet. Vi fekk sjå kystgeit, hjortefarm og Lyse orienterte om desse sakene: besøkte ein uisolert driftsbygning for sau, alt med Delindeksar og vektlegging framover på NKS, informasjon av lokalt vertskap. Vi fekk ein frami- spæl og sjeviot. frå lunsj på Ervik fiskemottak, nydeleg fiskegrateng - NKS: Ingen endring i 2009. Det tyder same med tilbehør og dessert. vektlegging som før på lammetal. - Spæl: Noko større vektlegging av feitt, mindre Etterpå var vi i St. Svithun Kapell og fekk fortalt på slakteklasse, større vektlegging på morsei historia om forliset 30. september 1943 og korleis genskapar som er viktige i høve flokkinstinktet bygdefolket der ute greidde å berge mange i dårleg til spælen. haustvær - ei gripande historie. - Sjeviot: Inga endring i 2009.

Grunna stramt program orienterte Kjellfrid Støy- Gransking innan flokk. Kriterie: len om erfaringar i prosjektet Framtidsretta saue- - Buskapen må være medlem i ring hald under bussturen. Ho tok føre seg kva som har - Ringen skal eige værlamma og ha ansvaret vore gjort, og planar for prosjektet fram til det vert for innsettet. avslutta 1. mars 2010. Johannes Nedrebø orien- - Buskapen må granske minst 3 værar pr. år. terte om nytt frå Nortura. Her var vi innom mar- - Kravet til avkomsgruppa er minimum 20 knadssituasjonen, slaktesesongen på Førdeanlegget, slakt på NKS, 15 slakt på spæl og 10 slakt på omlegging/innsparingar i Nortura. Vidare vart det sjeviot. diskutert pris og klassing av kjeslakt der produsen- - Buskapen må levere minst 15 slakt etter tar ynskjer å få til ein slakteridag. Tema skal vere seminfar pr.år. slakting og klassing av geit/kje. - Ringen skal disponere dei granska værene. - Ringen får same granskingstilskott for værar Vi køyrde til Styn Hotell der resten av samlinga som vert granska innan flokk. føregjekk. Her vart det middag om kvelden, samt tjuvstart på gjennomgang av seminkatalog for året. Auka fokus på smittevrn Diskusjonane utover kvelden handla mykje om - Ringmedlemmer kan ikkje selje dyr over fylkes avl. grensene - Inga overføring av dyr mellom ulike avdelingar Laurdag 24. oktober - Ringmedlemmane kan ikkje hente livdyr Magnus opna dagen med song. (han/hodyr) utanfor ringen - Smittegruppene kan ikkje være over 2000 v.f.sau

20 Fokusområde for smittevern i sauenæringa Innkryssing av Fransk Alpingeit i norske mjølke- - Fjellbeite. Ulike buskapar har nærkontakt ved geit. Dette for å få inn eit nytt gen/ny gentype i saltsteinar og sanking geitemjølkproduksjonen. Dette er viktig for kvi- - Væreringar. Flytting av dyr mellom buskapar tostproduksjonen. - Kåring. Ulike buskapar står tett saman - Kjøp og sal. Kjøper ofte frå ulike buskapar. Eigenskapar: Oppfordrar alle bruksbuskapar til å finne seg - Smak ein seljarbuskap og halde seg til denne. (Ideelt - Frie fettsyrer sett skulle berre avlsbuskapar selt værar). - Ystbarheit - Utbytte av mjølka Semin 2009/2010 - Mange ulike smårasar Her er mykje godt arbeid gjort når det gjeld pro- - NKS- verar som er spesielt gode på duksjon og kvalitet. Men det må jobbast vidare morsegenskaper. med avl. Den franske geiterasen er meir brun i - NKS-risbitværar som er tekne inn grunna farge og noko meir høgstilt enn dei norske geitene. høg indeks. Målet med prosjektet er å kartleggje kva ulike nor- - Få spælværar. Mange gjekk ut grunna funn ske og franske variantar av genet vi har. Ho fortalde av Myostasin-mutasjon. (Liknande Belgisk blå) om kva datamateriale dei har brukt i dette forsø- - Import av fleire rasar (Sjeviot, Romney, ket med tal besetningar, tal dyr frå begge rasane og Charolais, Suffolk, Svartfjes + +). ulike prøver av mjølka. Endring av gen har mykje å seie for kvalitet og mjølkepris. Mjølkemengda ser Kåring det ikkje ut til å være stor skilnad på. - Grunn til restriksjonar i 2008: Fotråte - Grunn til restriksjonar i 2009: Blåtunge Konklusjon: Har stor tydning for dei to kvalitetsut- - Gardskåring innanfor restriksjonar for fordringane vi har: blåtunge. - Stabilisere og redusere innhold av feittsyrer i - Fylka må vise til rekneskap som syner at mjølka kåringa går i balanse (utan tilskot frå - Betre ystingseigenskapar og dermed kvaliteten regionutvalet) på ferdig ost. - Kåringa skal opp som sak på representasjonsmøtet til NSG i mars. Tur i Briksdalen - Meiningar for og i mot dagens kåring. Som avbrot i den teoretiske delen fekk vi være med på ein framifrå godt organsisert tur i Oldedalen Ellers informerte Per Johan om avlskongressen som med tur til Briksdalsbreen med Rune Myklebust skal være 13.-14. februar der alle interesserte kan som turleiar og kjentmann. Vidare fekk vi servert delta. Her vert tema: ein framifrå god lunsj hos Signe Aabrekk. Etter - Korleis er lammeslaktet om 10 år? lunsj delte vi oss i 2 grupper der nokre fekk omvis- - Morsauen: Nye eigenskapar inn i avlsarbeidet ning i geitefjøset til Rune Myklebust og dei andre - Eiga farlinje: Treng vi det, og kven skal avle var att hos Signe Aabrekk som fortalde om gards- den fram? matprosjektet sitt på bruket. - Avlsframgong kontra innavlsauke - Utplukk av avlsdyr på grunnlag av gen Innlegg frå prosjektet Geit i vekst etter nesten 3 år. - Norsk avlsarbeid i eit internasjonalt perspektiv Ola Søgnesand oppsummerte etter nesten 3 år i prosjektperioden. Prosjektet dekkjer Møre & Nytt frå Tine Romsdal, Sogn & Fjordane og Hordaland. Har Helga Kvamsås orienterte om Sunnylvenprosjek- som mål å sikre ein framtidsretta geitemjølkpro- tet. duksjon og betre helse på geitene. Punkt Ola var inne på her, var:

21 · Sjukdomssanering Vi bør få til ei felles innstilling til jordbrukstingin- · Bygningsløysingar der han nemnde viktige gane 2010 frå dei tre fylka på Vestlandet, (Møre & element som lys, ventilasjon, innreiing, Romsdal – Sogn & Fjordane og Hordaland). grovfòrhandtering og mjølking. · Kjøttproduksjon på kje som har som formål å: Laurdagskvelden var det middag og dans v/Eid - Avskaffe ei uetisk side ved geitmjølk- Spelemannslag. produksjon - Få til meir oppfòring av kje Søndag 25. oktober - Utvikle gode oppdretts- og fòringssytsem Magnus opna dagen med song. - Samarbeid med Nortura - Pilotprosjekt framfòring Lokallaga sin time: · Kjekjøtklassifisering - Askvoll v/Terje Mork: Fylkeslaget må prøve å bevare kåringane som dei er i dag. Dette er Jordbrukstingingar viktig for sauemiljøet, og eit sosialt Steinar Ness prøvde å setje oss inn i korleis jord- samlingpunkt. Mange har i år prøvd å få til brukstiningane går føre seg. Organisasjonar i meir samlasting av slakt der puljetillegget har jordbruket forhandlar om inntekstmogelegheiter i ganske mykje å seie når ein klarer å komme landbruket med Staten. Det er viktig å være frampå opp i heile lass. med innspel til forhandlingane! - Stryn har hatt kurs i kompetansebevis med 80 deltakarar. Småfenæringa er kanskje alt for beskjeden. Han sa - Ørsta har hatt kurs i kompetansebevis med at Soria Moria II seier noko om å styrke jordbruket 120 deltakarar. og matproduksjon, særleg på grasbaserte produk- - Viksdalen har mellom anna arrangert fårikål sjonane. Det betyr at småfenæringa må sjå på kva middag, i samarbeid med helselag og sokneråd. mogelegheiter som ligg her med omsyn til å kunne - Årdal har arrangert kurs i kompetansebevis, auke inntektene. samt arrangert ein flott fjelldag i Årdal - Lærdal v/Lars Nesse. Det er viktig med Inntektene til småfehaldarar kjem hovudsakleg frå sosiale arrangement, gjerne opplagt fagtur for å avrekning frå slakteri og meieri, og tilskot frå Sta- sjå fjøsbygningar etc. Gjerne fjøs som i ten. Jostedalen, Hallingdal eller i Sogn og Fjordane. - Selje. Har laga bondekafè med temamøter som Forklarte på ein ryddig og grei måte om: dei blant anna har fått Smil- midlar til Miljø Målpris: Pris ein kan oppnå ved å levere kjøtt/mjølk plankurs/møter. Dei søkte også Selje under visse forutsetningar, og dersom ein greier å næringsfond om stønad til HMS kurs. halde eit balansert marked. Ullsekkjar Tilskot: Er på ein måte faste pengar over Statsbud- Slik det er i dag skal lokallaga bestille ullsekkjar sjettet som bonden får utbetalt i februar og juni. gjennom fylkeslaget som tek opp samla bestilling Her er viktig å komme på banen med forslag og til Norilia. Norilia bestiller ullsekkjar ein gong i krav til neste forhandlingar. Døme på ulike tilskot, året i mai og får desse ut på sommaren til ullmot- er: taka. Det vart diskutert kva ein kunne gjære for å få · Areal og kulturlandskapstilskot fakturert ut sekkene til medlemmen og samstundes · Husdyrtilskot få att momsen. Her var nemnt idear som trekk/kg · Tilskot til dyr på inn- og utmarksbeite ull, trekk på tilskott til ull-lessing, etc. · Avløysartilskot Kan føye til at etter denne samlinga så vil Jølster sau Ramme og fordeling her er viktig. Det er rimeleg og geit prøve å distrubere ullsekkane ut til medlem- lett å få aksept frå opinionen for å drive med sau. mene gjennom kontaktpersonar som har ullsekkjar

22 på lager og som skriv liste på dei som hentar tom- Til slutt på samlinga takka Halvar og Inger Johan- sekkar. Dette vert fakturert gjennom avløysarlaget i ne for ei fin samling og orienterte om at samlinga kommunen der dei fleste saueeigarane er medlem- neste år vert 3.- 4. oktober i Isfjorden, i samband mer. Då får ein ut sekkene på ein grei måte og ein med NM i saueklipping. Magnus slutta av som får fakturert sekkene slik at ein får att momsen. seg hør og bør med song. Avløysarlaget må legge på prisen 50 øre – 1 krone på sekken for fakturering og arbeid med dette. Det Referent trur vi dei fleste står i. Johannes Nedrebø

Rovdyr Erling Offerdal seier vi har ein jobb i å samordne ein del både med omsyn til rovdyr, jordbruksfor- handlingar etc.

Organisasjonskurs v/Vinni frå NSG Vinni orienterte om NSG som organisasjon. Ho snakka om lagspermen som alle lokallaga bør ha. Denne inneheld nytt oppdatert materiell frå NSG. Ho delte ut ein perm til fylkeslaga. Lokallaga skal få tildelt perm seinare. Permen inneheld: - Litt fakta om NSG. Skiping, tal fylkes og lokallag, tal medlemmer. - Formålet til NSG - Strategiplan for 2008-2009 som omhandlar 1) Økonomi og marknad 2) Produksjonsvilkår 3) Faglege utfordringar 4) Eigen organisasjon 5) Politikarkontakt og alliansebygging 6) Informasjon, Handlingsplan, Arbeidsplan, møter, aktivitetar og oppgåver.

Vinni seier NSG har fått bra resultat når det gjeld pris pr. kg kjøtt. Det må no forhandlast om beite- tilskot, teljedato etc. Det er viktig at lokallaga kjem på banen med innspel.

Elles vart det orientert om organisasjons- og admi- nistrasjonsoppbygging og valkommiteen sine opp- gåver. Ho understreka at valnemnda er viktigaste organ i alle organisasjonar. Leiar i valnemnda skal være ein som er oppdatert i miljøet.

Til slutt orienterte ho om ord og tekniske uttrykk i møtesamanheng, innkallingsrutinar, heading på rett side av brevark, gode og dårlege innbydingar, innhald i referat og protokoll, rekneskapsoppsett, etc. Foto: Leif Brekken

23 årsmelding 2009 frå Avlsutvalet for sau i Sogn og Fjordane

Årsmelding 2009 923 lam møtte til kåring i 2009.Det er 100 lam Vi har også dette året hatt stor avlsframgang på mindre enn i 2008.Det er ikkje noko god forkla- sau fylket. Det gode arbeidet som vær ringane ring på kva som er grunnen til så stor nedgang gjer, er nok grunnen til det. Korleis det står til på eit år. Kåring avgifta vart auka med 30 kr til kr i bruksbuskapane, er litt meir usikkert, men det 100 pr møtt lam. Det er kåringssjå som har auke i er nok framgang der og. Tilbodet om å ta del tal lam møtt til kåring, så det kan ikkje vere auke i avlsframgangen ved å bruke kåra lam, indeks i kåringsavgifta som er grunnen. værar og semin er der. Så er det opp til sau haldarane, om dei vil gjere seg nytte av det . Dommarsamlinga 2009 var i Kaupanger. Den Nedgangen i sau talet har flata ut, men det er skulle vere i Sogn, for at vi skulle repetere døm- ikkje registrert nokon auke. ming av pels sau. Diverre fekk vi ikkje tak i spælsau, så spælsau dømminga vart teoretisk denne Avlsutvalet 2009 gongen. Det er særdeles godt frammøte på desse Audun Nedrebø, Ålhus, leiar samlingane. Denne gongen var det 30 fram møtte. Elling Lillesvangstu, Gaupne Turid Sundt , Kristen Risnes og Halvar Eri var Leif Brekken, Bjordal instruktørar. Det var teke inn 2 aspirantar som Johannes Nedrebø, Ålhus, Nortura var med på samlinga, Eli Berge Ness , Viksdalen Paul Egge, Stryn, 1.vara og Veronica Seim Beck, Vik i Sogn. Turid Sundt, Evanger, sekretær Sjå kåring statistikken.

Vær ringane Beste vær i 2009 Det er no 12 vær ringar i Sogn og Fjordane, etter Beste væren i 2009, er 200856726 Spiss Eggum at Aurland vær ring har gått saman med Lærdal. , indeks 148.Det er ein NKS vær, granska i ring Det er 199 ring medlemer i 2009, 14 mindre 166 Lærdal. Væren er fødd hjå Dagfinn Kvamme, enn i 2008.Det er registrert 12097 sauer i ring- Steinklepp. buskapane,221 mindre enn i 2008. Sjå statistikk over dei beste værane i fylket Det er sett inn 250 prøve værar og 72 elite værar 2009. for gransking i 2009.Det er 16 prøve værar meir og 18 elite værar mindre enn i 2008. Sjeviot 25 mai var avlsutvalet ansvarleg for eit møte Indeksen vart berekna 7 gonger. Den fyrste ( S1) i sjeviot miljøet. Føremålet var stake ut kursen kom 24 juli, og den siste (H 4) kom 18.no- vidare i avlsarbeidet for sjeviot. Thor Blichfeldt vember. og Turid Sundt var med på møtet. Det var innkalla 2 frå kvar sjeviotring , og 2 frå miljøet Kåringa utanom ring. Av konkrete vedtak som vart gjort Kåringa 2009 vart gjennomført etter same mal på møtet, kan ein nemne at det skal lagast ny som i 2008. Ein må ha fokus på det med å rasestandard for sjeviot. Det skal også importerast hindre smittespreiing. Lokallaga er flinke til å sjeviotsæd frå England. Begge vedtaka er utført. fylgje opp pålegga. Det er ikkje berre på sjølve kåringssjået, ein må ha fokus på å hindre smitte- Møter spreiing. Transport til å frå kåringssjå er sjølvsagt Avlsutvalet har hatt 2 møter og handsama 21 viktig å tenkje på. saker. Leiar har vore på årsmøte i ein værering,

24 og på 2 møter i studieringar, der tema var avl Slutt ord for helse og velferd på sau. Leiar var med på Eit tema som har vore mykje omtala dette året, årsmøtet til Sogn og Fjordane Sau og Geit, 2 er kåringa , og kva som skal skje med den i møter i regionutval for sau og 2 møter i avlsrådet framtida. Ein har inntrykk av at fleirtalet her i for sau. fylket, ynskjer å fortsette med kåringssjåa om lag slik vi har det no.

Signal frå avlsrådet går på at fylket kanskje misser tilskotet til avlsarbeid, på grunn av ned- skjering i avlsbudsjettet, og at ein meiner at det er feil at dette tilskotet vert brukt til kåring. Totalt utgjer denne summen 250 000 til saman for alle fylka.

 Dersom det skjer, vert det ein ny situasjon for  avlsutvalet, som det må takast stilling til i næ-   raste framtid.   Avlsutvalet vil med dette takke for samarbeidet  i året som har gått.   Ålhus, 20. januar 2010,  Audun Nedrebø     

Ringstatistikk for Sogn og Fjordane, Avlsesongen 2009/2010

Ring Rase Kontaktperson E-post adresse Medlemer Tal sau Prøveværar Eliteværar 163 Sunnfjord Sjeviotring Sjeviot Halgeir Tveit,6954 Stongfjorden Halg-t [email protected] 13 404 9 5

164 Vik Værering NKS Kåre Jostein Sylvarnes, 6894 Vangsnes [email protected] 19 1179 26 6

165 Sogndal Værering NKS Bjørn Hagen [email protected] 20 1323 25 4

166 Lærdal Værering NKS Lars Nesse,6888 Steinklepp [email protected] 23 1892 32 12

168 Nordfjord Værering NKS Einar Helge Haugstad, 6770 Nordfjordeid [email protected] 40 1959 48 7

169 Viksdalen Værering NKS Leif Magne Vigdal,6899 Balestrand [email protected] 16 740 13 4

177 Sogn Pelssauring Pelssau Leif Arne Norheim,Sogndal [email protected] 8 509 10 11

171 Jølster Sjeviotring Sjeviot Audun Nedrebø, 6748 Vassenden [email protected] 19 930 27 9

173 Gulen Værering NKS Malvin Færøy,5961 Brekke [email protected] 10 454 10 5

175 Sunnfjord Værering NKS Jan Asle Bolset, 6843 Skei [email protected] 13 1082 21 6

178 Luster Værering NKS Per Birger Lomheim,6869 Hafslo [email protected] 14 1289 21 3

180 Sogn og Fjordane Spælring Spæl Johannes Nedrebø, 6847 Vassenden [email protected] 4 336 8 0

Sogn og Fjordane 199 12097 250 72

25 % 11 14 VRAK VRAK 102 149 VRAKA 821 874 Sum 24 41 Andre 32 34 Pelssau KÅRA KÅRA 91 120 Sjeviot æl 63 72 Sp 611 609 NKS 923 Sum 1023 26 46 Andre 36 34 Pelssau 96 126 FRAMMØTTE KÅRINGSSTATISTIKK FORVÊRELAM Sjeviot Kåringsavgift 2009 (pr møtt lam): kr 100 - Tal kåringsjå: 22 - Tal dommarar dagar: 57 Tal kåringsjå: 22 - Tal Kåringsavgift 2009 (pr møtt lam): kr 100 - 70 94 Spæl 3 3 3 3 0 0 35 65 12 16 22 9 63 3 36 23 8 41 3 14 33 9 13 6 46 21 17 6 40 10 9 87 12 40 3 1 1 38 27 28 74 13 8 15 39 1 29 11 7 1 56 53 66 2 6 35 3 21 20 14 7 5 49 23 7 69 1 4 5 55 6 12 35 33 16 1 3 66 34 13 8 6 25 7 31 39 19 13 43 5 9 16 78 9 25 54 26 22 35 1 1 12 9 32 35 3 15 63 7 3 34 24 1 29 1 10 7 57 11 13 58 6 43 21 5 91 28 2 7 2 14 1 49 7 14 16 8 5 6 20 64 4 31 12 58 1 25 7 13 12 12 26 3 8 8 6 30 0 5 29 24 8 12 24 49 0 14 16 21 1 29 5 15 32 3 4 28 53 0 9 85 20 1 9 4 0 6 1 3 7 6 4 695 715 NKS STAD Jølster Viksdalen Høydalen Naustdal Vik Aurland Sandane Gulen Utvik Lærdal Breim Flekke Nordfjordeid Askvoll Stryn Førde Bremanger/Davik Hyen Luster Årdal Leikanger Solund Sum2009 Sum2008

26 beste vÊraR i sogn og fjordane 2009/2010

O- Kårings nr. Rase Far Oppdrettar Ring ind. Spiss 200856726 Spiss Eggum NKS 148 Dafinn Kvamme, Steinklepp 166 Bakken 200856019 Jægermeister NKS 147 Sak Eggum Aril Vonen, Naustdal 175

200656018 Jægermiester NKS 143 Sak Eggum Aril Vonen, Naustdal 175

200856724 Egg Eggum NKS 143 Lars Eggum Dagfinn Kvamme,Steinklepp 166

200856751 Goliat NKS 142 200755241 Lars Nesse,Steinklepp 166

200856749 David NKS 142 200755193 Lars Nesse, Steinklepp 166

200856400 Herkules NKS 142 Sak Eggum Magnar Hellebust,Vksdalen 169

200856541 Finbunuten NKS 141 Borris Svein Hønsi, Vik i Sogn 164 Corv 200656732 Corv Eggum NKS 141 Dagfinn Kvamme, Steinklepp 166 Hafjell 200856752 Flinten NKS 140 Lars Eggum Kåre Rudningen, Steinklepp 166

200856048 Kvarten Sjeviot 146 Kviten Leiv Sæterlid, Eikefjord 163

200856072 Varg Sjeviot 140 Vilder Vidar og Jorunn Heggheim 163

200856148 Brålder Sjeviot 140 Brå Mjølkelaget Da Mat-og,Stongfjorden 163

200856205 Spæl 134 200755864 Ole B. Årdal, Skei i Jølster 180

200856213 Spæl 132 200755864 Johannes Nedrebø, Ålhus 180

200856888 Kronprinsen Pelssau 137 Lurifaks Jarle Skartun, Sogndal 177

200856894 Lukkelan Pelssau 130 Lurifaks Leif Arne Nordheim, Sogndal 177

Foto: Leif Brekken

27 ÅRSrapport FRÅ GEIT I VEKST 2009

leiar vore på oppdrag både i Tine Midt, Aust og Sør. Det er eit vilkår at det blir skaffa ekstern finan- siering av utgifter til lønn, reise og opphald for å ta slike oppdrag.

Prosjektleiar finn det rett å gjere ei kort oppsummering av heile prosjektperioden i årsmeldinga i år. Ei meir omfattande oppsummering ligg på heimesida til prosjektet: www.tinevest.no

Kompetanseutvikling Prosjektleiar har god kjennskap til geitehald gjennom lang erfaring som geitebonde. I tillegg har han gjennom heile prosjektperioden delteke på kurs og aktuelle fagsamlingar. Prosjektleiar har også gjen- nomført Tine si omfattande opplæring kalla Råd- gjevarløftet.

Sjukdomssanering Prosjektleiar er regional koordinator og fagleg råd- gjevar i prosjektet ”Friskare geiter”.

Det har vore arrangert 17 lokale møte om sjukdomssanering. I tillegg har sanering vore tema på Geit i vekst er eit treårig prosjekt som starta fleire fagsamlingar i regi av Geit i Vekst. 01.01.07. Prosjektet er eigd av Sau og Geit og er retta inn mot geitehaldet i dei tre fylka Horda- Prosjektet har gjeve tilbod om gardsbesøk for vur- land, Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal. dering og rådgjeving om nødvendige tiltak i samband med sanering. Slik kan ein få svar på kva Ola Søgnesand er tilsett som prosjektleiar. saneringa vil føre med seg av arbeid og kostnader. Andel sanerte/påmelde geiteflokkar i Tine Vest var Prosjektet er treårig og skulle gå fram til 31.12. 25 % i 2006, ved utgongen av 2009 er 68 % av 2009. Med bakgrunn i at prosjektleiar frå juli 2008 geitmjølkbuskapane i Tine Vest.sanert eller på- også har vore tilsett som Tinerådgjevar for geitehal- meldt for sanering. darane i Indre Sogn, har prosjektet blitt forlenga med eit halvt år, finansiert av Tine Vest. Bygningsplanlegging Mange som sanerer, gjer samstundes eit val om å Hovudtrekk når det gjeld arbeidsåret 2009 er at satse aktivt på geitehald. I andre høve gjer trongen områda bygningar og sjukdomssanering har vore for fornying og modernisering av fjøsen at produ- viktige og tidkrevjande område. Kvar enkelt sak senten vel å sanere, slik sett heng desse områda tett krev at ein brukar tid på gardsbesøk og planlegging, saman. og seinare oppfølging av tiltaket. Det er stor interesse for fornying, påbygging og I tillegg til området for Geit i Vekst, har prosjekt- ombygging av driftsbygningar og investeringar som

28 gjer tilhøva betre både for geitene og røktar. 2008. Då opna det seg m.a. mulegheiter for å nytte kje til landskapspleie før dei blei sendt til slakt. I Prosjekt Geit i Vekst har til no arbeidd med 33 jordbruksavtalen for 2008/2009 vart vektgrensa for bygningsprosjekt innanfor prosjektområdet og tilskot til kjeslak gjennom jordbruksavtala auka frå 12 prosjekt utanfor området. I tillegg til dette har 3, 5 til 5,0 kg. til stor frustrasjon blant kjekjøt- prosjektleiar i samarbeid med ”Friskare geiter” hatt produsentane. Geit i Vekst gjorde eit omfattande gjennomgang av ytterlegare 25 driftsbyningar i arbeid for å få grensa justert tilbake og under siste samband med rådgjeving om sanering. jordbruksavtale vart 3,5 kg grensa gjeninnført.

I løpet av prosjektperioden er det gjort avtaler om Mjølkeproduksjon til saman fire visningsfjøs i dei tre fylka.. Den store avskalinga av geitmjølkbruk var den viktigaste grunnen til prosjektet Geit i Vekst, og eit Landskapspleie med geit og kje viktig mål for prosjektet var at regionen skulle klare Prosjektet har samarbeidd med FMLA i Sogn og å halde oppe sin relative del av gjeitmjølkproduk- Fjordane om å gje ut eit rettleiingshefte for lands- sjonen i landet. Det har i prosjektperioden framleis kapspleie med geit og kje. Heftet finn ein m.a. på vore ein nedgong i tal produsentar, men nedgon- heimesida til Geit i Vekst gen er bremsa kraftig opp. På same tid har regionen auka sin relative andel av produksjonen frå 32,5 % Vidare har ein samarbeidd med prosjektet ”Frå i 2006 til 35,7% i 2008. Dette viser ei positiv uvik- kratt til kroner” på Sunnmøre . ling, og tyder på optimisme i næringa!

Ein har også vore med å skipa andelslaget ”Pynte- Heimeside geita” i Ørsta kommune Prosjektet har eiga heimeside på www.tinevest.no der det vert lagt ut fagstoff og informasjon om akti- Prosjektet har i tillegg hatt rådgjeving om lands- vitetar i prosjektet. Her er det også gjestebok, så det kapspleie med geiter og kje, som t.d. ”Geiter i byn” kan vere mogeleg å få debattar og innspel på ulike i Førde. tema knytt til geitehald. Kor vellukka debattsidene blir, heng saman med kor flinke geitehaldarane er å Kjøtproduksjon nytte seg av gjesteboka. Prosjektet har samarbeidt godt med Nortura for å få til best muleg vilkår for produksjon av kjekjøt. Oppsummering Gjennom mange år har det vore betalt ein betre Frå starten av prosjektet og fram til no har pro- pris for kje mellom 3,5 og 7,0 kg innafor bestemte sjektleiar hatt mange interessante oppdrag og ut- klassar. Den øvre grensa på 7 kg fekk ein fjerna i fordringar, og prosjektet er blitt godt kjent i regio- Foto: Leif Brekken nen. Stundom har det vore ei utfordring å få gjort arbeidet innafor rimeleg tid men så langt har ein ikkje registrert klager eller missnøye.

Den store aktiviteten som har vore på fleire områ- der gjennom prosjektperioden syner at det er eit stort behov for målretta tiltak opp imot geitenæ- ringa.

Førde 25.01.2010

Ola Søgnesand - prosjektleiar -

29 NORTURA SA - vil satse for å styrke småfehaldet.

NORSKE EIGARAR OG NORSKE RÅVARER

På landsplan har vi i dag omlag dekning av lammekjøtt, men vi meiner det er viktig å jobbe aktivt for å oppretthalde og auke sauetalet i Sogn og Fjordane. Til dette treng vi gode vilkår og optimisme i næringa. Nortura vil arbeide for å oppretthalde eit godt fagmiljø, skape optimisme og prøve å halde oppe prisar og leveringsvilkår på småfe.

Utfordringa framover vert også å tenke nytt i forhold til slakteristruk- tur, slakteteknikk, slaktekvalitet, ullhandtering, samarbeidsløysingar, driftsformer, gjerdehald og utnytting av inn og utmarksbeiter. Utnytte framtidig teknologi som RFID øyremerke og Telespor ”Radio”-bjøller i forhold til oversikt over dyr i beiteområde, elektronisk registrering i forhold til veging av lam etc.

Nortura SA Medlemsenteret 800 30360

30 Årsmelding frå Gjetarhundnemnda i Sogn og Fjordane 2009

Gjetarhundnemnda består av: - Jan Kåre Ravnøy, leiar, Askvoll - Margrethe Garlid, Stryn - Kurt Magne Fardal, Luster

I 2009 har det vore arrangert åtte gjetarhundprøver, fire i Stryn, ei i Luster, to i Askvoll og ei i Olden.

Askvoll Sau og Geit arrangerte gjetarhundkurs i Kvammen i februar. Det var elleve deltakarar på kurset.

Egil Syversbråten har halde både kurs for nybyrja- rar og konkurransekurs i Markane.

I Sogn og Fjordane har ein starta unghundserie klasse 2 hausten 2009. Dette er prøver for hundar under fire år. Målet med å ha eigen unghundserie er at ein skal få meir trening på unghundane, noko som igjen aukar kvaliteten både på hund og førar. Det har vore arrangert tre prøver, to av dei i Mar- kane og ei i Olden. Sogn og Fjordane Sau og Geit står som arrangør. Serien vil bli avslutta våren 2010 som klasse 3, med høgare vanskegrad.

Sogn og Fjordane hadde sju ekvipasjar under NM. Beste deltakaren frå fylket i innleiande omgang var Halvor Tenden med hunden Drift. Dei kom på 11. plass. Dei åtte beste i innleiande runde gjekk vidare til finalen.

Fylkesmeisterskapet i gjetarhund vart arrangert i Askvoll. Første forsøket regna bort, det var så vått at det var ikkje mogeleg å gjennomføre dag to. Det vart utsett, og gjennomføringa på andre forsøk gjekk greitt.

Fylkesmeister i 2009 vart Kurt Magne Fardal frå Gaupne med hunden Kez.

Kvammen 21.01. Jan Kåre Ravnøy

31 SNO-info og skadedokumentasjon rovvilt i Sogn og Fjordane 2009

Statens naturoppsyn (SNO) og rovviltoppgåver i Sogn og Fjordane:

SNO er tillagt fylgjande ansvar i høve dei 4 store rovviltartane våre (bjørn, ulv, gaupe og jerv) + kongeørn.

· Ivareta nasjonale miljøverdiar, førebygge miljøkriminalitet og sikre biologisk mangfald · Skadedokumentasjon · Bestandsregistrering · Felling av rovvilt i offentleg regi

Skadedokumentasjon vert utført av rovviltkontaktar (RVK).

I Sogn og Fjordane har SNO 6 rovviltkontaktar fordelt på desse regionane.

Privat (P) Navn Ansvarsområde Tlf. kontor (A) Adresse E-mail adresse Mobil (M) Folven, Ingolf P: 57 87 52 21 Ta kontakt med RVK i naboregion Region Nordfjord 6798 Hjelledalen M: 481 31 838 eller regionalt rovviltansvarleg om Fortun, Einar P: 57 68 64 37 du ikkje får kontakt med næraste Region Sogn 6875 Høyheimsvik M: 976 22 053 RVK! Myhren, Finn Olav Hegrenes M: 992 02 664 Region Sunnfjord Dei lokale RVK-ane står for feltkon- 6847 Vassenden troll ved skader på husdyr og kontroll Hervik, Jarle M: 977 77 089 av meldingar om rovvilt. Lyngveien 46 Region Nordfjord P: 57 86 58 69 6823 Sandane Ved ein skadesituasjon på husdyr, der Otterhjell, Andreas Region Sogn P: 57 68 61 87 det er mistanke om at freda rovvilt er Lægene M: 977 72 812 skadevoldar, skal husdyreigar melda 6877 Fortun ifrå omgåande og påvisa kadaveret P: 57 63 36 53 Øydvin, Håkon for RVK. Husdyreigar bør sørgja for A: 57 63 35 66 Region Sogn 5745 at kadaveret vert tildekka slik at åtsel- M 995 67 650 etarar ikkje kjem til.

La det elles liggja mest mogleg urørt. Merk funnstaden så den er lett å finna att (markør i tre el.l). Bruk eventuelt GPS.

RVK skal gjera ei undersøking av kadaveret for å dokumentere dødsårsak med rapport og bilde, om dette let seg gjera. Om dødsårsak ikkje er mogleg å påvise, vert SNO si vurdering av dødsårsak ukjent. Med bakgrunn av RVK sin rapport, vil regionalt rovviltansvarleg i SNO setja endelig konklusjon, med

32 attendemelding til husdyreigar. Opplysningane vert lagt inn i ein database (Rovbase). Rovbasen finn du også på nett. www.rovbase.no. Desse opplysningane vil vera grunnlaget når Fylkesmannen handsamar søknader om erstatning.

Søknader om erstatning Det er Fylkesmannen som skal kontaktast ved spørsmål om rovviltforvaltning og erstatning for rovviltskadar. Eventuelle søknader om erstatning skal sendast Fylkesmannen innan 1. november same året skaden er registrert. Elles er forvaltning av rovvilt tillagt Rovviltnemnd i region 1 (Vest Agder, Rogaland, Hordaland, Sogn og Fjordane) og Direktoratet for naturforvaltning. SNO har ikkje forvaltningsansvar i høve rovvilt.

Bestandovervaking Bjørn, ulv, gaupe og jerv vert overvaka etter nasjonale overvakingsprogram.

For jerv vert dette gjort med innsamling av ekskrement for DNA-analyse, pluss kontroll av kjente hilo- kalitetar.

Bjørn: innsamling av ekskrement for DNA-analyse. Ulv: sporing og innsamling av ekskrement for DNA-analyse. Gaupe: registrering av familiegrupper, pluss akseringslinjer i einskilde fylke.

For kongeørn er det ikkje nasjonalt overvakingsprogram, men lokalt vert det gjennomført tilfeldig registrering av hekkelokalitetar og registrering av einskilde fuglar i artsobservasjoner.no

Situasjonen for Sogn og Fjordane 2009.Tal påviste rovviltskadar på husdyr har auka noko i høve til fjordåret, men dei fleste sakene er i indre Sogn.

RVK-ane har handsama totalt 223 saker.

Skadar av jerv er registrert i Leikanger, Sogndal, Luster, Lærdal og Aurland.

Gaupe : i Stryn, Horningdal, Eid, Balestrand, Leikanger, Sogndal, Luster og Lærdal. Kongeørn: spreidd i fylket.

Det har ikkje vore dokumentert skade etter bjørn eller ulv i fylket i år.

Tab 1. Påviste rovviltskadar på sau/gjeit i Sogn og Fjordane 2003-2009 fordelt på rovviltart. Dok/antatt. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Bjørn 0 0 0 16 0 13 0 Jerv 54 40 72 57 16 36 53 Ulv 0 0 0 0 0 0 0 Gaupe 10 14 27 21 9 11 16* Kongeørn 4 7 12 12 10 4 17 Freda rovvilt 1 0 0 1 0 1 0 Totalt 69 61 111 107 35 65 86 *) Ei sak i Volda.

33 Fig 1. Rovviltskadar i diagramform.

Fig 2. Tal saker handsama av RVK i Sogn og Fjordane

34 kontaktar i Statens Naturoppsyn 2010

SOGN OG FJORDANE 2009 SNO rovviltkontakter: Adresse Privat Arbeid Mobil Eid, Hornindal, Stryn (Selje og Vågsøy): Ingolf Folven 6798 Hjelledalen 57 87 52 21 481 31 838 Rune Holen Muristranda 975 95 102 6788 Olden Gloppen, Bremanger og Flora: Jarle Hervik Lyngveien 46 57 86 58 69 977 77 089 6823 Sandane Askvoll, Fjaler, Gaular, Jølster, Høyanger og Førde: Ny rovviltkontakt 2009

Leikanger, Luster og Sogndal: Einar Fortun 6875 Høyheimsvik 57 68 64 37 57 68 55 81 976 22 053 Andreas Otterhjell 6877 Fortun 57 68 61 87 977 72 812

Aurland, Lærdal og Årdal: Håkon Øydvin 5745 Aurland 57 63 36 53 57 63 35 66 995 67 650 HORDALAND 2009 SNO lokale rovviltkontakter: Adresse Privat Arbeid Mobil Etne og Sveio: Jens Chr. Dørheim 5580 Ølen 53 76 83 08 971 68 262

Kvinnherad og Stord: Leiv Trygve Varanes 5453 Utåker 53 48 45 54 950 56 952

Fusa, Kvam, Meland, Radøy, Samnanger og Tysnes: Hartvig Haugen 5645 Sævareid 56 58 31 96 970 13 594

Eidfjord, Granvin, Jondal, Odda, Ullensvang og Ulvik: Trine Hilstad 5780 Kinsarvik 53 66 32 13 959 41 673

Lindås, Masfjorden, Modalen, Vaksdal og Voss: Ingmar Slettemark Grove, 5700 Voss 56 51 54 07 957 09 271

SNO Eidfjord, Pb. 73, 5786 EIDFJORD [email protected] Tlf. 53 66 5175 / 95 90 98 76 SNO Rosendal, Rådhuset, 5470 Rosendal Regionansvarleg rovvilt Hordaland og S & F. Tlf. 53 48 34 10 / 97 023013 [email protected] Naturoppsyn Olaf Bratland [email protected] SNO Aurland, Fjordsenteret, 5745 AURLAND Tlf. 5763 22 11 / 48 09 43 64 SNO Bergen, Kaigt. 9, 5020 BERGEN Naturoppsyn Rein-Arne Golf Naturoppsyn Ragni Nordås [email protected] Tlf. 55 32 78 06 / 95 96 70 43 [email protected] SNO Sogndal, Pb. 88, 6851 SOGNDAL Tlf. 57 67 56 30 / 95 96 38 88 SNO Askøy, Nordre Haugland, 5314 Kjerrgarden Naturoppsyn Anne Rudsengen Tlf. 97 61 42 32 / P: 56 14 74 75 [email protected] Naturoppsyn Terje Haugland [email protected] SNO Florø, Kinnveien 26, 6900 Florø Tlf. 97 00 52 88 / P: 57 74 18 92 Naturoppsyn Tore Gundersen

35 STYRET I SOGN OG FJORDANE SAU OG GEIT

Leiar - Halvar Espeset Styremedlem - Tom Idar Kvam Askrova 6919 Tansøy 6869 Hafslo Mobil 91723792 Mobil 90933948 E-post: [email protected] E-post: [email protected]

Nestleiar - Leif Brekken Skrivar - Eli Berge Ness 5962 Bjordal 6978 Viksdalen Mobil 91798302 Mobil 95866050 E-post: [email protected] E-post: [email protected]

Styremedlem - Margaret Skåre 1. vara - Lars Olav Vanberg 6798 Hjelledalen 6823 Sandane Mobil 97709887 Mobil 97782286 E-post: [email protected] E-post: [email protected]

36 sentrale e-postadresser

Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, Landbruksavdelinga [email protected] Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, Miljøvernavdelinga [email protected]

Kommunane i Sogn og Fjordane: Askvoll [email protected] Aurland [email protected] Balestrand [email protected] Bremanger [email protected] Eid [email protected] Fjaler [email protected] Flora [email protected] Førde [email protected] Gaular [email protected] Gloppen [email protected] Gulen [email protected] Hornindal [email protected] Hyllestad [email protected] Høyanger [email protected] Jølster [email protected] Leikanger [email protected] Luster [email protected] Lærdal [email protected] Naustdal [email protected] Selje [email protected] Sogndal [email protected] Solund [email protected] Stryn [email protected] Vik [email protected] Vågsøy [email protected] Årdal [email protected]

Rovviltnemnda region 1 (Vest-Agder, Rogaland, Hordaland og Sogn og Fjordane) [email protected] Sogn og Fjordane Bondelag [email protected] Sogn og Fjordane Bonde- og småbrukarlag [email protected]

37 EIGNE NOTAT:

______

38 TINE Bygningsplanlegging

TINE Meieriet Vest tilbyr ﬁ rmanøytral planlegging av store som små bygningsprosjekt. Me har kompetansen du treng frå idè til etter innﬂ ytting, anten det gjeld ombygging eller nybygg.

TINE Bruksutvikling omfattar i tillegg til bygningsplanlegging, også økonomisk rådgjeving og driftsplanlegging, samt spisskompetanse innen fôring, helse, mjølkekvalitet mm.

TINE Meieriet Vest, Rådgiving og medlem – me kan mjølkeproduksjon!

I TINE Meieriet Vest kan du kontakte: Oddvar Sandal tlf.: 952 07 076 Svein-Åge Vangdal tlf.: 992 51 604 Olav Klungre tlf.: 971 66 131 Ola Søgnesand (geit) tlf.: 909 96 816 Kari des Bouvrie tlf.: 458 50 058 ...eller din lokale TINE-rådgjevar

39 TINE Rådgiver er din samarbeidspartner i bruksutvikling Fiskå Sauefôr - førstevalet i lammetida Erfarne sauebønder veit kor viktig det er med smakeleg, proteinrikt og stabilt kraftfôr i lammetida. Dei har erfart at dette gir god appetitt og høg lammetilvekst sjølv ved høge kraftfôrrasjonar etter lamming. I 20 år har vi hatt eit årleg aukande volum på kraftfôr til sau. Fast inn- slag av roesnitter og havre i Fiskå Sauefôr stabiliserer vommiljøet og gir god smak i denne kritiske fasen. Vidare har vi god innblanding av fiskemjøl fordi forsøk med sau har synt auka mjølkeyting og lammetilvekst når denne råvara nyttast. Også Crina® bidreg til lik smak frå parti til parti. Og resepten er stabil over tid. I tillegg har vi uslåeleg god service i alle ledd! Tilby kopplamma Fiskå KalveStart. Dette er det nye mais/soyabaserte spesialkraftfôret til unge drøvtyggarar. Den tynne smakelege pellet- sen (3 mm) lettar fôropptaket og gir høgare tilvekst på lamma. Kraftfôr frå Fiskå Mølle leverast i 40 og 800 kg sekkar, samt i bulk.

4120 Tau, tlf: 51 74 33 00 5590 Etne, tlf: 53 77 13 77 4660 Kristiansand, tlf: 38 12 77 50 40 7100 Rissa, tlf: 73 85 90 60 2270 Flisa, tlf: 62 95 54 44 Godt gjort er bedre enn godt sagt