Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

STRATEGIASTRATEGIA ROZWOJUTURYSTYKIROZWOJUTURYSTYKI WWWW POWIECIE ZAWIERCIAŃSKIM

Starostwo Powiatowe w Zawierciu, wrzesie ń 2004 r.

1 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim I. Charakterystyka powiatu zawiercia ńskiego

Poło Ŝenie geograficzne Powiat zawiercia ński poło Ŝony jest w południowo – wschodniej cz ęś ci województwa śląskiego nad Wart ą. Jego poło Ŝenie geograficzne wyznacza unikalna w skali kraju rze źba terenu, wyst ępowanie malowniczych i niezwykłych form morfologicznych Wy Ŝyny Krakowsko – Cz ęstochowskiej. Sąsiaduje on od północy z powiatem myszkowskim, od północnego-wschodu z włoszczowskim, od wschodu z j ędrzejowskim, od południowego-wschodu z miechowskim i olkuskim, a od zachodu z powiatem b ędzi ńskim. Jest powiatem ziemskim. Zajmuje obszar 1003 km 2, zamieszkiwany przez około 125 tys. mieszka ńców. W swoich granicach jednoczy 10 gmin w tym: dwie miejskie - Zawiercie, Por ęba, cztery miejsko - wiejskie - Łazy, Ogrodzieniec, Pilica, Szczekociny oraz cztery wiejskie - Irz ądze, Kroczyce, Włodowice, śarnowiec. Na terenie powiatu znajduje si ę 6 miast i 167 miejscowo ści. Stolic ą powiatu jest Zawiercie – najwi ększy o środek administracyjny i przemysłowy w rejonie. W obecnych granicach administracyjnych zajmuje powierzchnie 85,24 km 2 i liczy ok. 55 tys. mieszka ńców. Zawiercie jest wa Ŝnym w ęzłem komunikacyjnym, kolejowym i samochodowym. Mo Ŝna st ąd dojecha ć do Warszawy, Gdyni, Krakowa, Zakopanego, Suwałk, Pragi, Budapesztu i Wiednia. Liniami autobusowymi mo Ŝna dojecha ć do Krakowa, Tarnobrzegu i wszystkich atrakcyjnych miejscowo ści le Ŝą cych na Jurze Krakowsko–Cz ęstochowskiej. Miasto Zawiercie poło Ŝone jest na Wy Ŝynie Krakowsko-Wielu ńskiej, w odległo ści 43 km od Katowic, 45 km od Cz ęstochowy, 67 km od Krakowa, gdzie wyst ępuje najwi ększa koncentracja ruchu turystycznego, 111 km od Kielc i tylko jeden przystanek od stolicy Polski – Warszawy, jad ąc CMK (2 godziny) - wielkiego centrum rozwoju gospodarki, kultury i nauki. Natomiast 28 km od Zawiercia znajduje si ę Port Lotniczy w Pyrzowicach.

Powierzchnia Teren powiatu zawiercia ńskiego podobnie jak całej Jury zbudowany jest ze skał wapiennych, powstałych z resztek ro ślin oraz szkieletów i pancerzy zwierz ąt Ŝyj ących w ciepłym morzu okresu jurajskiego, około 150 milionów lat temu. Wschodnia cz ęść powiatu poło Ŝona na Wy Ŝynie Cz ęstochowskiej zbudowana jest z wapieni górnojurajskich, „osta ńce” z wapieni skalistych, natomiast utwory triasowe Progu

2 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

Wo źnickiego i wierzchowina z wapieni płytowych. Wy Ŝyna Cz ęstochowska stanowi wyra źnie zaznaczaj ące si ę wzniesienie mi ędzy Wy Ŝyn ą Śląsk ą a Nieck ą Nidzia ńsk ą. Powierzchnia jej spada stromo na zachód i łagodnie na wschód, co wpływa na znaczne zró Ŝnicowanie wysoko ści wzgl ędnej. Granic ę pomi ędzy podstawowymi jednostkami geologicznymi, zachodni ą nizinn ą, a wschodni ą wy Ŝynn ą stanowi kuesta jurajska. Jest to próg powstały w zwi ązku z tym, Ŝe warstwy skalne, które tworz ą Wy Ŝyn ę pochylone s ą ku wschodowi, a od zachodu s ą wypi ętrzone i stromo opadaj ą w dolin ę Warty. Biegnie ona od Choronina po okolice Zawiercia i Ogrodzie ńca. Do charakterystycznych cech znacznej cz ęś ci powiatu nale Ŝą tak Ŝe zjawiska krasowe. To one przyczyniaj ą si ę do modelowania skałek jurajskich, zwanych osta ńcami, nadaj ąc im przeró Ŝne kształty: iglic, grzebieni, bram oraz postaci ludzkich i zwierz ęcych. Dla obszarów krasowych charakterystyczne jest równie Ŝ ubóstwo wód powierzchniowych i wydobywanie si ę wód podziemnych w postaci tzw. wywierzysk (Warta, Czarna Przemsza). Poza tym wody deszczowe dr ąŜą w podziemnych szczelinach i wypłukuj ą z nich mniej odporny materiał tworz ąc w ten sposób liczne jaskinie zdobione ró Ŝnymi formami naciekowymi tj. stalagmitami, stalaktytami, Ŝebrami, misami. Dzi ęki tym zjawiskom jaskinie przybieraj ą ró Ŝnorodne kształty: korytarzy, studni, gł ębokich kominów i otwartych schronisk.

Sie ć hydrologiczna Na terenie Powiatu zawiercia ńskiego znajduj ą si ę źródła trzech rzek: Czarnej Przemszy, Warty i Pilicy, które uchodz ą do głównych rzek Polski: Odry i Wisły. Warta – najwi ększy prawy dopływ Odry ma 808,2 km długo ści. Wypływa ona ze źródeł krasowych w Kromołowie poło Ŝonym 6 km na wschód od Zawiercia, na wysoko ści 380 m n.p.m. Pocz ąwszy od Zawiercia spływaj ą do niej ścieki przemysłowe z zakładów przemysłowych i komunalnych. Czarna Przemsza – bierze swój pocz ątek we wsi Bzów na wysoko ści 385 m n.p.m. W poł ączeniu z Biał ą Przemsz ą tworzy lewy dopływ Wisły. Na skutek spi ętrzenia jej wód powstał du Ŝy zalew w Przeczycach. Pilica – najdłu Ŝszy lewy dopływ Wisły ma 319 km długo ści. Wypływa 6 km na wschód od ruin zamku w Podzamczu, na wysoko ści 348 m n.p.m., ze źródeł krasowych o du Ŝej wydajno ści. Na terenie powiatu znajduj ą si ę tak Ŝe liczne zbiorniki wodne pełni ące funkcje zarówno gospodarcz ą jak i rekreacyjn ą. Znajduj ą si ę one w: Siamoszycach, Przyłubsku, Dzibicach, Rudnikach, Włodowicach, Pilicy, Szczekocinach, Józefowie i na Kr ępie.

3 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

Klimat Klimat powiatu jak i Wy Ŝyny Krakowsko – Cz ęstochowskiej jest bardzo zró Ŝnicowany. Wpływ na to ma przede wszystkim: zmienno ść ukształtowania terenu, rodzaj ro ślinno ści, rodzaj gleb oraz ró Ŝnice w deniwelacji. Powiat zawiercia ński nale Ŝy w cało ści do dzielnicy klimatycznej Cz ęstochowsko – Kieleckiej. Średnia temperatura roczna waha si ę w granicach 7 – 8 °C, a ilo ść opadów wynosi 650 – 700 mm. W roku przypada średnio 20 – 40 dni mro źnych. Średni czas zalegania pokrywy śnie Ŝnej wynosi około 80 dni. Okres wegetacyjny na obszarze powiatu trwa 210 – 220 dni. Przewa Ŝaj ą wiatry słabe 2 –5 m/sek. i bardzo słabe 2 m/sek., o kierunku zachodnim i południowo – zachodnim. Dni pogodnych jest najwi ęcej w miesi ącu maju średnio 23, a pochmurnych w grudniu 15 – 20. Najwi ększa średnia temperatura wyst ępuje w lipcu 17 °C, a najni Ŝsza w styczniu -3°C.

Fauna i flora Ro ślinno ść i świat zwierz ęcy powiatu zawiercia ńskiego stanowi wa Ŝny czynnik wykorzystania środowiska dla celów wypoczynkowych i turystycznych. Rozległe i zwarte kompleksy le śne zajmuj ą 294 km², co stanowi około 30% ogólnej powierzchni powiatu. W strukturze lasu dominuj ą zbiorowiska sosnowe. Lasy li ściaste, głównie bukowe, porastaj ą wyró Ŝniaj ące si ę w krajobrazie wzniesienia skalne. Do najpi ękniejszych nale Ŝą : Góra Zborów, Skały Rz ędkowickie, Kroczyckie, Podlesickie, Morskie oraz wzgórza w okolicy Podzamcza. Sporadycznie wyst ępuj ą d ęby, graby i brzozy. Cenne tereny przyrodnicze powiatu zawiercia ńskiego obj ęte s ą dodatkow ą ochron ą jako rezerwaty tj.: Góra Chełm (gm. Łazy), Smole ń (gm. Pilica), Góra Zborów (gm. Kroczyce) i Ruskie Góry koło miejscowo ści Smole ń i Ryczów. Ochronie podlegaj ą unikalne formy skalne oraz du Ŝe skupiska ro ślin kserotermicznych (go ździk siny). Wzgórza wapienne porasta buczyna sudecka, ciepłolubna buczyna storczykowa i ni Ŝowa oraz bogate gatunkowo runo le śne. Ochronie podlegaj ą m. in. bluszcz pospolity, śnie Ŝyczka przebi śnieg, ró Ŝne gatunki ro ślin storczykowatych oraz ponad 300 gatunków ro ślin naczyniowych, z których ponad 20 to gatunki prawnie chronione np. widłak go ździsty, rojnik pospolity, bluszcz pospolity, naparstnica zwyczajna i inne.

4 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

Świat zwierz ęcy powiatu nie jest ju Ŝ tak bogaty ze wzgl ędu na znaczne zag ęszczenie ludno ści, brak du Ŝych kompleksów le śnych i koncentracj ę przemysłu. Ze zwierzyny drobnej napotka ć mo Ŝna sarny, zaj ące, kuropatwy, ba Ŝanty, przepiórki, lisy, rzadziej dziki. Powszechnie spotykamy wiewiórki, krety, je Ŝe, nietoperze, a na terenach podmokłych pi Ŝmaki i wydry. W jaskiniach, szczelinach skalnych i ruinach zamków napotka ć mo Ŝna sowy, pustułki, drozdy skalne, orliki krzykliwe, pliszki górskie i je Ŝyki. Wśród bezkr ęgowców, najliczniejsz ą grup ę stanowi ą kolorowe motyle, a w śród nich pa ź królowej i pa ź Ŝeglarz. Spotka ć mo Ŝna równie Ŝ szereg gatunków modraszków, paj ąków i mi ęczaków. Spo śród płazów najcz ęś ciej spotykane s ą Ŝaby, traszki, jaszczurki, zaskro ńce, padalce oraz Ŝmije zygzakowate. Najliczniej reprezentowan ą grup ą kr ęgowców s ą ptaki, których stwierdzono na terenie powiatu ponad 150 gatunków. Spotka ć mo Ŝna sokoły w ędrowne, jastrz ębie, myszołowy, kruki, gawrony, kawki, sroki, sójki, gile, szpaki, jemiołuszki, kanie, kosy i wiele innych gatunków ptaków.

Zarys historii Dzieje ziemi zawiercia ńskiej si ęgaj ą okresu lodowcowego tzn. 180-150 tys. lat p.n.e. Znaleziska krzemiennych narz ędzi i ko ści zwierz ąt, pozwalaj ą przypuszcza ć, Ŝe pierwszym człowiekiem na tych ziemiach był my śliwy. Z przed 120 tys. lat p.n.e. pochodz ą ślady człowieka znalezione w jaskini Okiennik koło Skar Ŝyc i Dziadowej Skale koło Podlesic. W okresie stopniowego ocieplenia klimatu, na ziemie polskie wkroczył człowiek zajmuj ący si ę prymitywnym rolnictwem. Około 1000 r. p.n.e. na terenie Polski pojawił si ę lud kultury łu Ŝyckiej. Z tego okresu pochodz ą znaleziska w Blanowicach, łu Ŝyckie cmentarzyska, grodziska (k. Udorza) oraz liczne stanowiska jaskiniowe i otwarte w okolicach Podlesic i na Górze Birów. Wiek VIII stanowi pocz ątek tworzenia si ę na tym terenie plemion polskich. Obszar dzisiejszego powiatu znalazł si ę w granicach silnego pa ństwa Wi ślan. Z tego okresu pochodz ą nazwy wielu miejscowo ści, które wywodz ą si ę ze słów staropolskich tj.: Siewierz, Zawiercie, Kroczyce, Irz ądze i wiele innych. W okresie rozbicia feudalnego ziemia zawiercia ńska została podzielona na dwie cz ęś ci. Siewierz i najbli Ŝsze okolice znalazły si ę w granicach Śląska, a pozostała cz ęść dzisiejszego powiatu wchodziła w skład Małopolski. Obie cz ęś ci wraz z ziemi ą zawiercia ńsk ą zostały zniszczone i wyludnione podczas najazdu mongolskiego w XIII wieku.

5 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

W latach panowania Kazimierza Wielkiego 1333-1370 na omawianym terenie wybudowane zostały pierwsze zamki w Smoleniu, Ogrodzie ńcu, Bobolicach i Mirowie, tworz ąc system obronny granic Korony przed Śląskiem b ędącym pod panowaniem czeskim. W wieku XIV-XVI nastał okres stabilizacji politycznej i intensywnego rozwoju gospodarczego. Kształtowała si ę wi ęc wielka własno ść ziemska (królewska, szlachecka, duchowna), powstaj ą folwarki, rozwija si ę produkcja przemysłowa (młyny, tartaki, prochownie, papiernie), górnictwo ołowiu, złota, srebra, rud Ŝelaza. Od XV w. ziemia zawiercia ńska znajdowała si ę na pograniczu śląsko - małopolskim. Była widowni ą wszystkich wydarze ń, jakie rozgrywały si ę na tych terenach. Najazdy husytów, walki wewn ętrzne pomi ędzy ksi ąŜę tami śląskimi, a nast ępnie najazd szwedzki zwany „potopem” w latach 1655-1657 doprowadziły do zniszczenia ziemi zawiercia ńskiej. Zniszczeniu uległy niemal wszystkie zamki, miasta i wsie. Kolejne walki ze Szwedami w 1702 r. spowodowały długotrwał ą stagnacje gospodarcz ą, która przezwyci ęŜ ona została dopiero w XIX wieku. Mieszka ńcy Zawiercia i okolic brali tak Ŝe czynny udział w Powstaniu Ko ściuszkowskim. 6 czerwca 1794 r. pod dowództwem Tadeusza Ko ściuszki stoczona została jedna z wa Ŝniejszych bitew pod Szczekocinami. Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 r. północna cz ęść Jury wraz z ziemi ą zawiercia ńsk ą znalazła si ę w granicach pa ństwa pruskiego, które utworzyło z tych ziem tzw. Nowy Śląsk, a pozostała cz ęść powiatu wchodziła w skład zaboru austriackiego, a granica przebiegała wzdłu Ŝ rzeki Pilicy. Po upadku powstania styczniowego na terenach dzisiejszego powiatu zawiercia ńskiego nast ąpił rozwój przemysłu włókienniczego, Ŝelaznego, hutnictwa i górnictwa metali nie Ŝelaznych. W tym okresie powstawały pierwsze fabryki. W 1880 r. zało Ŝono Fabryk ę Maszyn Krawczyka, w 1884 Huta Szkła – Reich i Spółka, 1886 Ku źnia Ernesta Erbe (obecna Odlewnia śeliwa S.A), w latach 1900-1910 wybudowano Hut ę śelaza Huldczy ńskiego (obecna Huta Zawiercie). W oparciu o dost ępne surowce zwłaszcza wapienie i gliny rozwin ął si ę przemysł ceramiki budowlanej i u Ŝytkowej oraz przemysł cementowy - Wysoka, Ogrodzieniec. Kluczow ą rol ę w rozwoju, odegrała budowa kolei warszawsko-wiede ńskiej, a nast ępnie dworca kolejowego w stylu regencji w latach 1890-1920. W okresie I wojny światowej obszar całej Wy Ŝyny Krakowsko-Cz ęstochowskiej zaj ęty został przez wojska niemieckie i austriackie, a nast ępnie przez wojska rosyjskie. Dopiero z chwil ą odzyskania niepodległo ści w 1918 r. Wy Ŝyna ponownie znalazła si ę w granicach pa ństwa polskiego. Rok ten rozpocz ął okres budowy pa ństwa, scalania dzielnic, a jednocze śnie był to okres inflacji, braku stabilizacji wewn ętrznej oraz wielkich trudno ści ekonomicznych, które

6 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim doprowadziły do wybuchu strajków robotniczych, m.in. w Wolbromiu, Kluczach, Olkuszu i Zawierciu. Po uzyskaniu niepodległo ści ziemia zawiercia ńska wchodziła w skład powiatu będzi ńskiego. Dopiero w styczniu 1927 r. wył ączono z niego gminy tj.: Mierz ęcice, Siewierz, Rokitno Szlacheckie, Por ębę, Kromołów, Włodowice, Mrzygłód, Pi ńczyce, Koziegłówki, Rudniki Wielkie, Niegowe oraz Zawiercie i utworzono z nich powiat z siedzibą władz w Zawierciu. W czasie II-ej wojny światowej cz ęść ziem powiatu została wł ączona do Rzeszy, a cz ęść znalazła si ę w Generalnej Guberni. Granica mi ędzy nimi przebiegała na północny wschód od linii Warty. Najbli Ŝszym punktem celnym na wschód od Zawiercia było Podzamcze. Zawiercie znalazło si ę na głównej linii oporu. W mie ście działały podziemne organizacje zbrojne. Jedn ą z pierwszych w kraju była organizacja ZWZ o nazwie „Płomie ń”. Powiat ten zajmował wyj ątkowe miejsce w rozwoju ruchu oporu. Decydowało o tym przede wszystkim poło Ŝenie geograficzne i usytuowanie administracyjne. Ziemia zawiercia ńska ze wszystkich stron otoczona była lasami, co znacznie ułatwiało działalno ść grupom partyzanckim. Walczyły tu liczne oddziały partyzanckie Gwardii Ludowej i Armii Ludowej, które w walce z okupantem współdziałały z Armi ą Krajow ą i Batalionami Chłopskimi. Du Ŝą aktywno ści ą wykazały si ę oddziały: GL „Tadka Białego”, oddział AL. Jacka Świerkota „Tatar” oraz radziecki „Newskiego”. Podczas ofensywy styczniowej w 1945 r. cała Wy Ŝyna została oswobodzona z r ąk okupantów. Władza w kraju została przej ęta przez Polsk ą Parti ę Robotnicz ą (PPR), Polsk ą Parti ę Socjalistyczn ą (PPS) i Stronnictwo Ludowe (SL), które wprowadziły ustrój demokracji ludowej. Ponownie rozpocz ął si ę okres odbudowy. Przeprowadzono nacjonalizacje przemysłu i kluczowych gał ęzi gospodarki oraz reform ę roln ą. Zrealizowano wiele inwestycji komunalnych, zaopatrzono ludno ść w wod ę, zelektryfikowano wsie, wybudowano nowe drogi. Wa Ŝną inwestycj ą było wybudowanie w latach 1973-1975 pierwszego odcinka Centralnej Magistrali W ęglowej w Zawierciu do Radzic, przez rejon Skał Kroczyckich. W tych samych latach na pd-zach. kra ńcu Zawiercia inwestorzy z Polski i NRD wybudowali nowoczesn ą prz ędzalnie „Przyja źń ” obecnie Prz ędzalnia „Zawiercie”. W latach 1962-69 mieszka ńcy Zawiercia ze zgromadzonych środków społecznych wybudowali O środek Sportu Turystyki i Wypoczynku wraz ze stadionem, basenem k ąpielowym, hal ą sportow ą oraz hotelem. W 1983 z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Ziemi Zawiercia ńskiej (TMZZ) wybudowany został Miejski O środek Kultury (MOK), w którym znajduje si ę sala teatralno - kinowa, galeria wystawowa oraz zaplecze dla społecznej działalno ści dzieci, młodzie Ŝy i starszych mieszka ńców miast.

7 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

W 1965 roku do Zawiercia przył ączono wsie: Marciszów, Kosowa Niwka, Ło śnice i cz ęść Blanowic, a w 1975-1976 doł ączono Por ębę, Kromołów, Skar Ŝyce, śerkowice, Bzów, reszt ę Blanowic i kilka innych. Od 1998 roku zgodnie z nowym podziałem administracyjnym kraju, Zawiercie ponownie zostało stolic ą Powiatu Zawiercia ńskiego.

II. Walory Turystyczne Powiatu

Walory wypoczynkowe Korzystne poło Ŝenie powiatu, atrakcyjne tereny turystyczno-rekreacyjne, liczne zabytki historyczne i krajobrazowo-przyrodnicze oraz du Ŝa lesisto ść tworz ą doskonałe warunki do wypoczynku. Walory wypoczynkowe to zespół cech środowiska naturalnego: • niezb ędnych – czyste powietrze, cisza, niski stopie ń urbanizacji, walory estetyczne krajobrazu • korzystnych - walory widokowe krajobrazu, warunki do uprawiania czynnego wypoczynku, w ędrówek pieszych, kolarskich, wodnych w lecie oraz narciarskich i sportów zimowych w zimie, a tak Ŝe walory lecznicze. Te wszystkie warunki spełnia Wy Ŝyna Krakowsko-Cz ęstochowska, która jest jednym z najatrakcyjniejszych terenów wypoczynkowych w Polsce. Sąsiedztwo du Ŝych uprzemysłowionych i zurbanizowanych miast, tj.: Cz ęstochowa, Katowice, D ąbrowa Górnicza, Sosnowiec, Zawiercie, w których od lat rozwija si ę przemysł wydobywczy i hutniczy, negatywnie wpływa na warto ści estetyczne krajobrazu oraz warunki zdrowotne. Prowadzi to poniek ąd do zanikania bogatej gatunkowo fauny i flory oraz niszczenie charakterystycznych wapiennych skałek. Jednak poza du Ŝymi miastami istnieje jeszcze wiele miejsc ekologicznie czystych, do których przemysł nie dotarł. Takim miejscem jest wła śnie obszar Jury. Pi ękne malownicze przestrzenie le śne, s ąsiaduj ące z polami uprawnymi, ł ąkami, skaliste wzgórza poro śni ęte jurajsk ą ro ślinno ści ą, doliny, osta ńce, jaskinie oraz ruiny zamków s ą prawdziw ą uczt ą dla duszy i ciała turysty. Tak zró Ŝnicowany krajobraz, z uroczymi zak ątkami, świe Ŝym powietrzem, sprzyja relaksowi i dobremu samopoczuciu z dala od miejskiego zgiełku, w ciszy, w kontakcie z przyrod ą i bogat ą histori ą tych miejsc. Najwi ększ ą atrakcj ą powiatu zawiercia ńskiego s ą ruiny średniowiecznych zamków zwanych „Orlimi Gniazdami”. O ich atrakcyjno ści decyduje fakt, i Ŝ zostały one wybudowane 8 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim lub inaczej mówi ąc wkomponowane w otaczaj ące je skały i wzniesienia. Ka Ŝdy z nich ma ciekaw ą, cz ęsto dramatyczn ą histori ę i legend ę. Niezaprzeczalnym atutem tego obszaru s ą równie Ŝ jego walory widokowe. Wyró Ŝniaj ące si ę w krajobrazie wapienne wzgórza z licznymi osta ńcami skalnymi, o przedziwnych fantastycznych kształtach pozwalaj ą na oderwanie si ę od rzeczywisto ści i przeniesienie si ę w czasy naszych pradziadów. Do najbardziej atrakcyjnych na terenie powiatu zalicza si ę: Okiennik Skar Ŝycki, Góra Zborów, skałki rz ędkowickie i kroczyckie i wiele innych. Stanowi ą one doskonały obszar ćwiczebny dla taterników i miło śników sportów wyczynowych. Liczne jaskinie kryj ące si ę w tych skałach s ą doskonałym miejscem do uprawiania speleologii. Powiat zawiercia ński zachwyca przepi ęknymi panoramami krajobrazów, pocz ąwszy od krajobrazu przemysłowego po cenne tereny przyrodnicze, pasma osta ńców, przez krajobrazy kulturowe, le śnie i rolnicze. Z jednego z najwy Ŝszych wzniesie ń w powiecie, jakim jest Góra Zborów wznosz ąca si ę na wysoko ści 462 m n.p.m. rozci ąga si ę najpi ękniejszy widok na Wy Ŝyn ę Krakowsko-Cz ęstochowsk ą oraz Szlak Orlich Gniazd. Z zamku „B ąkowiec” w Morsku roztacza si ę wspaniały widok na Gór ę Zborów, a ze szczytu skał okalaj ących zamek roztacza si ę przepi ękny widok na Gór ę Janowskiego z ruinami Zamku Ogrodzienieckiego na tle pagórów Pasma Smole ńsko - Niegowonickiego. Równie pi ękna panorama rozci ąga si ę z Okiennika Wielkiego. Widok ograniczony jest tylko od strony południowej. Doskonałym miejscem widokowym jest tak Ŝe Góra Birów, wzniesienie w Blanowicach i inne, ale ka Ŝde z nich wywołuje ogromne i niezapomniane wra Ŝenie. Doskonałym miejscem do wypoczynku zwłaszcza weekendowego i świ ątecznego mieszka ńców powiatu i okolic, s ą o środki wypoczynkowe utworzone w pobli Ŝu zbiorników wodnych. Dopełniaj ą one pi ękny krajobraz powiatu. Niektóre z nich dysponuj ą basenami, boiskami, kortami tenisowymi, polami namiotowymi itp. Wi ększo ść zbiorników jest zarybiona, co umo Ŝliwia w ędkowanie. S ą one równie Ŝ doskonałym miejscem dla amatorów sportów wodnych. Znajduj ą si ę one w miejscowo ściach tj.: Siamoszyce, Przyłubsko, Kostkowice - Dzibice, Jozefów, Rudniki, Pilica itd. Nie s ą to jedyne miejsca, które naprawd ę warto obejrze ć. Gwarantuj ę, Ŝe ka Ŝdy turysta znajdzie tu co ś, co go zainteresuje, zaspokoi jego doznania estetyczne i da mu satysfakcj ę z po Ŝytecznie sp ędzonego czasu.

Walory krajoznawcze Walory krajoznawcze s ą przedmiotem zainteresowa ń poznawczych turysty. Obejmuj ą one elementy kultury materialnej i duchowej (zabytki, folklor, obiekty kultury narodowej) oraz

9 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim osobliwo ści przyrody (parki zabytkowe, jaskinie, źródła, wodospady, ogrody botaniczne i zoologiczne) Walory krajoznawcze dziel ą si ę na: 1. Walory przyrodnicze: a. Ukształtowane bez ingerencji człowieka to: osobliwo ści flory i fauny, skałki i grupy skalne, w ąwozy, doliny i przełomy rzeczne, wodospady, źródła, wywierzyska, jaskinie i inne obiekty geologiczne. b. Utworzone przez człowieka: parki zabytkowe, muzea i zbiory przyrodnicze, ogrody botaniczne i zoologiczne. c. W których ingerencja człowieka miała miejsce, jednak nie wpłyn ęła na zasadniczy charakter i znaczenie samego waloru: punkty widokowe, parki narodowe, parki krajobrazowe. 2. Walory kulturowe (antropogeniczne): to muzea i rezerwaty archeologiczne, zabytki architektury i budownictwa, obiekty unikatowe i muzea specjalistyczne, obiekty historyczno-wojskowe, miejsca i muzea martyrologii, współczesne imprezy kulturowe, miejsca pielgrzymkowe.

Walory przyrodnicze Najwi ększym atutem jurajskiego krajobrazu s ą białe wapienne skały zwane ota ńcami góruj ące majestatycznie w śród jurajskiej ro ślinno ści. Tworz ą one niezapomniany pejza Ŝ, mieni ący si ę barw ą kolorów, zmieniaj ącą si ę o ka Ŝdej porze roku. Powstały one z resztek ro ślin oraz szkieletów i pancerzy zwierz ąt Ŝyj ących w ciepłym morzu jurajskim. Wyst ępuj ą one pojedynczo lub całymi zespołami tworz ąc jakby u śpione miasta o odr ębnych wn ętrzach krajobrazowych. To wła śnie nasi przodkowie wykorzystywali ich naturalne ściany skalne oraz strome stoki do budowy swych zamków i stra Ŝnic. Za najpi ękniejsze zespoły skałek znajduj ące si ę powiecie zawiercia ńskim uznaje si ę: Skały Kroczyckie tworz ące zespół wysokich wzniesie ń, ci ągn ących si ę ok. 5 km łukiem w kierunku północno-wschodnim. Swym kształtem przypominaj ą wachlarz. W ich skład wchodzi 9 elementów, które tworz ą nierozerwaln ą cało ść , oddzielonych od siebie gł ębokimi dolinkami o stromych zboczach. Najpi ękniejszym elementem jest Góra Zborów zwana takŜe Gór ą Berkow ą. Jej bloki skalne uło Ŝone grupami przypominaj ą domy lub bramy z trawiastymi uliczkami i wąwozami, swym wygl ądem przypomina skamieniałe miasto. Osta ńce wchodz ące w jej skład maj ą niezwykle oryginalne kształty, co znalazło wyraz w nadanych im nazwach np.: J ędza, Wielbł ąd, Zakonnica, Lalka i inne.

10 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

Skały Rz ędkowickie tutaj znajduje si ę jeden z najpi ękniejszych okazów skalnych na Jurze, uznany za pomnik przyrody nieo Ŝywionej Okiennik Wielki. U szczytu skała ta przebita jest długim, bo 7 metrowym tunelem, w kształcie okna, którego średnica osi ąga 5 metrów. Sw ą sylwetk ą przypomina zamek obronny. Znalezione tu narz ędzia krzemienne z okresu środkowego paleolitu świadcz ą o tym, Ŝe był on niegdy ś zamieszkiwany przez ludzi. Skały Doliny Wod ącej stanowi ą najciekawsze skupisko osta ńców na Jurze w postaci ró Ŝnorodnych grup i zespołów skalnych. Wiele z nich jak np.: Zawsie, Pociejówka, Zegarowa, Jasna obj ęte s ą ochron ą prawn ą jako pomniki przyrody nieo Ŝywionej. W samym środku Doliny znajduj ą si ę pi ękne formy „Skał Zegarowych” wznosz ących si ę na wysoko ść 477 m n.p.m., które są doskonałym punktem widokowym na Dolin ę Wod ącą z ruinami zamku w Smoleniu i Pasmo Smole ńsko-Niegowonickie. Równie pi ękne zespoły skałek wyst ępuj ą w rejonie Podlesic, w Morsku, tutaj znajduje si ę Okiennik Mały, skały w okolicach Podzamcza, których kształty przypominaj ą skamieniałego rycerza, w ęŜ a, brodacza i Ŝab ę oraz skały w okolicach Ryczowa. Oprócz malowniczych form skalnych, atrakcj ą jurajskich krajobrazów s ą licznie wyst ępuj ące tu jaskinie i schroniska skalne, b ędące typowymi formami krajobrazu krasowego. Powstały one na skutek chemicznego rozpuszczania w wodzie wapieni jurajskich. Na obszarze powiatu liczne jaskinie znajduj ą si ę w: Podlesicach - do najpi ękniejszych nale Ŝy Jaskinia śabia, Jaskinia Sulmowa, Studnia Szpatowców i Jaskinia Gł ęboka. W Kroczycach - Jaskinia Wielkanocna, Jaskinia w Kroczycach, Piaskowa. W Ryczowie - Jaskinia w Straszykowej Górze, Jaskinia w Zamczysku, Jaskinia z Kominem. W Smoleniu - Jaskinia Zegar, na Bi śniku i Jaskinia Psia i wielu innych miejscach. Naturaln ą ozdob ą podziemnych korytarzy jaski ń s ą ciekawe formy naciekowe: stalagmity, stalaktyty, Ŝebra, misy, niestety w wi ększo ści jaski ń formy te zostały zniszczone przez eksploatacje kalcytu i odwiedzaj ących je turystów.

Walory antropogeniczne Powiat zawiercia ński to region bogaty nie tylko w pi ękn ą przyrod ę, ale tak Ŝe w liczne zabytki, b ędące wynikiem działalno ści człowieka. Najwi ększ ą atrakcj ą s ą znajduj ące si ę na tym terenie zamki warowne zwane potocznie „Orlimi Gniazdami”, ze wzgl ędu na niebotyczne usytuowanie na szczytach trudno dost ępnych wapiennych skał, co kojarzy je z poło Ŝeniem gniazd orłów. Niemal wszystkie powstały za panowania Kazimierza Wielkiego (1333-1370), tworz ąc lini ę zamków i stra Ŝnic obronnych Korony. Ich świetno ść sko ńczyła si ę wraz z

11 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim najazdem wojsk szwedzkich w XVIII wieku. Po dzi ś dzie ń podziwia ć mo Ŝemy jedynie ruiny tych monumentalnych budowli, które kryj ą w sobie ciekawe historie, legendy oraz dobre i złe duchy. Najpi ękniejszym i najwi ększym z po śród ruin zamkowych nie tylko na Jurze, ale i w Polsce, s ą ruiny zamku w Ogrodzie ńcu, które wznosz ą si ę na jednej z najwy Ŝszych na Jurze Górze Janowskiego (504 m n.p.m.). Zamek ten nazywany jest „Małym Wawelem”, ze wzgl ędu na imponuj ące rozmiary i poł ączenie naturalnej obronno ści miejsca ze sztuk ą fortyfikacyjn ą. Przepi ękne ruiny otoczone s ą licznymi osta ńcami skalnymi tworz ąc pi ękny i niezapomniany, pełen uroku widok Wy Ŝyny Krakowsko-Cz ęstochowskiej. Zamku ten nale Ŝy do najpi ękniejszych na świecie – tak zespoliły si ę tu resztki dzieła r ąk człowieka z ruinami przyrody – osta ńcami. Wielk ą atrakcj ą dla turystów s ą organizowane na zamku biesiady staropolskie, które umo Ŝliwiaj ą przeniesienie si ę w czasy średniowiecza. Poza tym odbywaj ą si ę tu co roku liczne festyny, pokazy artystyczne, koncerty i inne. Do najstarszych na Jurze zamków, nale Ŝy zamek w Smoleniu, którego historia si ęga a Ŝ XIII wieku. Wznosi si ę na szczycie najwy Ŝszej w okolicy góry wapiennej 486 m n.p.m. Jest to typ zamku samoistnego, b ędącego świadkiem minionej epoki. Został wzniesiony przy głównej drodze prowadz ącej z Krakowa na Śląsk, zapewniaj ąc bezpiecze ństwo kupcom oraz ochron ę zachodniej granicy Małopolski. Ruiny zamku z pot ęŜ ną cylindryczn ą wie Ŝą i ostrołukow ą bram ą wjazdow ą s ą pi ęknym zabytkiem tej okolicy. Do ła ńcucha obronnego dawnej Rzeczypospolitej nale Ŝał tak Ŝe zamek Morsko nazywany „B ąkowcem”, wybudowany w XIV wieku przez ród Włodków. Obecnie ruiny zamku, zarys wałów i fosy znajdują si ę na terenie o środka wypoczynkowego. Poza ruinami zamków na terenie powiatu zachowało się tak Ŝe wiele pałaców i dworków wraz z zespołami parkowymi. Niegdy ś były one wizytówka pozycji społecznej i materialnej ziemia ństwa. Pochodz ą one głównie z okresu od XVIII do XIX wieku. Wi ększo ść z nich została zniszczona w wyniku działa ń wojennych i rabunków. W najlepszym stanie zachował si ę XVII- wieczny pałac w Pilicy. Pozostałe pałace bardziej dotkni ęte przez historie znajduj ą si ę we Włodowicach (go ścił tu niegdy ś Jan III Sobieski), Szczekocinach, na Wierbce, Wysokiej, Por ębie i w Zawierciu. Zespoły parkowe oraz dworki znajduj ą si ę m. in. W Bzowie, Gieble, Irz ądzach, Udorzu, Wygiełzowie i w Zawadzie. W powiecie zawiercia ńskim znajduje si ę ponad 20 zabytkowych ko ściołów z cennymi rze źbami, malowidłami, zabytkowymi organami i ambonami oraz kryptami z grobowcami wła ścicieli ziemskich. Niegdy ś stanowiły one element rodzimego krajobrazu kulturowego. Do najstarszych ko ściołów nale Ŝą : ko ściół św. Jakuba w Gieble, ko ściół św. Wacława w Irz ądzach,

12 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim ko ściół św. Wojciecha w Łanach Wielkich, ko ściół św. Jana Chrzciciela w Pilicy, ko ściół św. Mikołaja w Kromołowie, kolegiata p.w. św. Piotra i Pawła w Zawierciu, a tak Ŝe w Skar Ŝycach, Szczekocinach, Włodowicach, Chruszczobrodzie, Ogrodzie ńcu, Niegowonicach i Ci ągowicach. Niemal w ka Ŝdej miejscowo ści znajduj ą si ę kapliczki, a wiele z nich to obiekty zabytkowe pochodz ące z okresu XVI-XIX wieku. Spo śród wielu zabytków nale Ŝy równie Ŝ wymieni ć zabytkowy spichlerz w Udorzu, jeden ze starszych zabytków techniki w województwie śląskim, wie Ŝe wsadu wielkopiecowego w Por ębie, a tak Ŝe wie Ŝe ci śnie ń w Łazach. Inne obiekty godne obejrzenia to: kirkut (cmentarz Ŝydowski) w Kromołowie, układ urbanistyczny średniowiecznego rynku we Włodowicach, zabytkowe chałupy w Jeziorowicach, Kroczycach i Woli Libertowskiej, układ urbanistyczny osiedla robotniczego TAZ w Zawierciu, a tak Ŝe stare hale fabryczne z XIX w. w Por ębie. W wielu miejscowo ściach znajduj ą si ę tak Ŝe liczne pomniki i tablice upami ętniaj ące odwag ę i m ęstwo walcz ących partyzantów i Ŝołnierzy. Intensywny rozwój przemysłu, gwałtownie post ępuj ąca urbanizacja oraz masowy ruch turystyczny powoduje przekształcenie cennych krajobrazów w odstraszaj ące krajobrazy przemysłowe. W wyniku tego najcenniejsze tereny pod wzgl ędem przyrodniczym i krajobrazowym obj ęte zostały dodatkow ą ochron ą jako rezerwaty przyrody. Na terenie powiatu powstały ju Ŝ cztery takie rezerwaty: Rezerwat Góra Chełm – jest najstarszym le śnym rezerwatem, utworzonym w 1957 r. Jego powierzchnia zajmuje 12,56 ha. Ochronie podlega tu starodrzew bukowy porastaj ący malownicze osta ńce wapienne, oraz 20 gatunków ro ślin naczyniowych. Na terenie rezerwatu znajduje si ę ście Ŝka dydaktyczna.

Rezerwat Góra Zborów – jest to rezerwat przyrody nieo Ŝywionej powstały w 1957 r. o powierzchni 45 ha. Ochronie podlegaj ą skały wapienne tworz ące najbardziej malownicz ą grup ę osta ńców Jury. W skład rezerwatu wchodz ą dwa grzbiety skalne: Góra Zborów i Kołoczek.

Rezerwat Smole ń – jest to rezerwat le śny o powierzchni 4,32 h, utworzony w 1959 r. Ochronie podlega las bukowo – grabowo - modrzewiowy z przewag ą buczyny sudeckiej, która ma charakter reliktowy wyst ępuj ący na wzgórzu z ruinami XIV-wiecznego zamku.

Rezerwat Ruskie Góry – jest to najmłodszy rezerwat le śny utworzony w 2000 r. o powierzchni 153 ha. Ochronie podlega buczyna sudecka i jaworzyna górska porastaj ące skały o zró Ŝnicowanych kształtach, a tak Ŝe ok. 20 gatunków ro ślin i ptaków. Zespół Śląskich Parków Krajobrazowych zaprojektował powstanie zespołu przyrodniczo - krajobrazowego „Podzamcze”, który b ędzie obejmował tereny wokół ruin zamku wraz z osta ńcami, lasami i ł ąkami. Jego powierzchnia ma wynosi ć ok. 207 ha. Projektowany jest tak Ŝe 13 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim rezerwat florystyczny „Las Por ęba”, który ma chroni ć unikatowe stanowisko cieszynianki wiosennej wraz z fragmentem lasu gr ądowego z bogatym runem, a tak Ŝe rezerwat ścisły „Por ęba Stawki”, który ma obj ąć obszar po dawnej eksploatacji w ęgla i rudy z fragmentami wyrobisk. Oba rezerwaty maj ą zajmowa ć powierzchnie 61 ha. Poza rezerwatami na terenie powiatu zarejestrowano 40 pomników przyrody o Ŝywionej i nieo Ŝywionej m. in. stare drzewa np. d ąb szypułkowy „Bartek” w Por ębie, który ma a Ŝ 720 lat, grupy skałek, osta ńce oraz jaskinie. Ciekawym zjawiskiem przyrodniczym typowym dla obszarów krasowych s ą tak Ŝe zimne, obfite źródła, wypływaj ące z dolnych partii szczelin skalnych zwane wywierzyskami. Na terenie powiatu spotyka ć je mo Ŝemy w miejscowo ściach: Zdów, Blanowice, Rudniki i in., wiele z nich zostało ju Ŝ zniszczonych. Najwi ększe wra Ŝenie wywieraj ą wydajne źródła warstwowe w uroczysku Centurii, której wody zaliczane s ą do najczystszych w tym regionie.

Walory specjalistyczne

Obficie obdarowany przez natur ę teren powiatu zawiercia ńskiego, ró Ŝnorodno ść ukształtowania powierzchni stwarza ogromne mo Ŝliwo ści dla uprawiania ró Ŝnych form turystyki kwalifikowanej. Uprawianie tego typu turystyki wymaga od turysty dobrego przygotowania technicznego, psychicznego i sprawno ściowego oraz umiej ętno ści zachowania si ę w środowisku naturalnym i obiektach turystycznych. Cz ęsto wymagane jest potwierdzenie umiej ętno ści odpowiednimi dokumentami formalnymi. Celem tej turystyki jest przede wszystkim wypoczynek, rekreacja, poprawa zdrowia i sprawno ści fizycznej turysty przy jednoczesnym wszechstronnym poznaniu kraju. Powiat zawiercia ński jest wła śnie miejscem, które sprzyja rozwojowi turystyki aktywnej. Oferuje prawdziwe atrakcje zwolennikom turystyki pieszej, rowerowej, wspinaczki, speleologii, baloniarstwa i innym.

Szlaki turystyczne

W zwi ązku z rozwojem turystyki istnieje pilna potrzeba tworzenia nowych szlaków turystycznych. Wytyczane one musz ą by ć po najatrakcyjniejszych obszarach, w oparciu o gospodarstwa agroturystyczne i ście Ŝki ekologiczne.

14 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

Przez teren powiatu zawiercia ńskiego przebiegaj ą liczne szlaki turystyczne piesze i rowerowe. Zwolennicy pieszych w ędrówek znajd ą tutaj szlaki charakteryzuj ące si ę ró Ŝnym stopniem trudno ści.

Turystyka piesza Najlepiej rozwini ętą form ą turystyki na terenie powiatu jest turystyka piesza. W samym Zawierciu zaczynaj ą si ę liczne szlaki turystyczne np.: Ŝółty szlak „Zamonitu” i zielony „1000- lecia Pa ństwa Polskiego”. Najwa Ŝniejszymi i najcz ęś ciej odwiedzanymi ze wzgl ędu na swoje walory krajobrazowe s ą dwa: czerwony szlak „Orlich Gniazd” (z Krakowa do Cz ęstochowy), najstarszy znakowany szlak na Jurze, utworzony w 1950 r. z inicjatywy K. Sosnkowskiego oraz niebieski szlak „Warowni Jurajskich” (z Rudawy do Mstowa). Oba szlaki s ą niezwykle atrakcyjne pod wzgl ędem krajoznawczym. Dzi ęki nim mo Ŝemy zobaczy ć wszystkie najpi ękniejsze zabytki dawnej architektury i przepi ękne krajobrazy jurajskie. Prowadz ą one wzdłu Ŝ ruin zamków warowno-obronnych znajduj ących si ę na terenie powiatu w Smoleniu, Ogrodzie ńcu, Morsku, śarnowcu, fortalicjum w Wiesiółce oraz stra Ŝnicy w Ryczowie.

Piesze szlaki turystyczne

1. Szlak czarny na odcinku: Góra Zborów-przeł ęcz Zborów-Kołoczyk Ł ączna długo ść trasy wynosi: 2 km 2. Szlak czarny na odcinku: Józefów-Kr ępa Ł ączna długo ść trasy wynosi: 6 km 3. Czarny szlak na odcinku: Kroczyce -Rz ędkowice Łączna długo ść trasy wynosi: 8 km 4. Szlak czerwony „Szwajcarii Zagł ębiowskiej” na odcinku: Zawiercie - Chechło Ł ączna długo ść trasy wynosi: 14 km 5. Szlak zielony na odcinku: Mrzygłód - Góra Zborów- Zalew Kostkowice Ł ączna długo ść trasy wynosi: 16 km 6. Szlak zielony „Tysi ąclecia”na odcinku: Siewierz-Ku Ŝnica Sulikowska-Ci ągowice-Łazy- Rokitno Szlacheckie-Hutki Kanki - śelazko - Podzamcze - Bzów - Kromołów - Skar Ŝyce. Ł ączna długo ść trasy wynosi: 38 km 7. Szlak Ŝółty na odcinku: Borowe Pole - Rudniki - Skar Ŝyce - Piaseczno Ł ączna długo ść trasy wynosi: 13.4 km

15 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

8. Szlak Ŝółty „Kosynierów” na odcinku: Szczekociny-Kopiec Ko ściuszki-Moskorzew Ł ączna długo ść trasy: 16 km 9. Szlak Ŝółty „Zamonitu” na odcinku: Bobolice - Zdów - Kroczyce - Siamoszyce - Mokrus - Giebło - Podzamcze - Kr ępa - Centuria - Niegowonice Ł ączna długo ść trasy: 42 km 10. Szlak Ŝółty na odcinku: Zawiercie- Por ęba Ł ączna długo ść trasy wynosi: 7 km 11. Szlak czerwony „Orlich Gniazd” na odcinku: Mirów – Bobolice – Zdów – śerkowice – Karlin – Podzamcze – Pilica – zamek Smole ń – Krzywopłoty – Góry Bydli ńskie – Bydlin Ł ączna długo ść trasy: 47.05 km 12. Szlak niebieski „Warowni Jurajskich” na odcinku: Ogorzelnik, Zdów, Podlesice, Skar Ŝyce, Pomro Ŝyce, Zawiercie, Ogrodzieniec, Podzamcze, Zło Ŝeniec, Dłu Ŝec. Ł ączna długo ść trasy: 51.55 km 13. śółty szlak Pustynny na odcinku: Pustynia Bł ędowska - Ryczów Ł ączna długo ść trasy wynosi: 28 km 14. Szlak czarny „ Partyzantów Ziemi Olkuskiej” na odcinku: Udórz, K ąpiele Wielkie, Ryczów, Rodaki, Chechło, Niegowonice Ł ączna długo ść trasy: 36 km 15. śółty szlak pieszy na odcinku : Por ęba Dzier Ŝna ( dawniej Je Ŝówki ) – Udórz – zamek Smole ń Ł ączna długo ść trasy : 10.8 km

Rowerowe szlaki turystyczne

Miło śnikom turystyki rowerowej sprzyja g ęsta sie ć dróg utwardzonych i asfaltowych. Niektóre odcinki charakteryzuje małe nat ęŜ enie ruchu samochodowego, co wi ąŜ e si ę z małym st ęŜ eniem spalin, co sprzyja bezpiecze ństwu i zdrowiu turystów. Ttakimi drogami s ą: 1. Zawiercie - Kromołów – Bzów – Fugasówka - Zawiercie, 2. Zawiercie – Blanowice – Piaseczno - Lgota Murowana, 3. Pilica - Giebło – Kiełkowice – śerkowice - Morsko,

16 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

4. Ogrodzieniec - Niegowonice przez Centuri ę lub Rokitno Szlacheckie i inne. Przez teren powiatu przebiega tak Ŝe Jurajski Szlak Rowerowy Orlich Gniazd, który podobnie jak pieszy ł ączy Kraków z Cz ęstochow ą. Szlak ten wiedzie przez drogi o ró Ŝnej nawierzchni od asfaltowych, utwardzonych dróg gruntowych, a Ŝ po drogi le śne i polne.

Oprócz tego szlaku na terenie powiatu znajduj ę si ę wiele ście Ŝek rowerowych np: 1. Trasa o długo ści 11,5 km: Zawiercie, Blanowice, Pomro Ŝyce, Skar Ŝyce, 2. Trasa o długo ści ok. 43 km: Ogrodzieniec, Podzamcze, Karlin, Giebło, Pilica, Kocikowa, Ryczów, śelazko, Podzamcze, Ogrodzieniec

3. Czerwony jurajski szlak rowerowy „Orlich Gniazd” na odcinku: Zamek Morsko - Skar Ŝyce - śerkowice - Karlin - Bzów - Podzamcze - Ryczów - ZłoŜeniec - Smole ń - Krzywopłoty - Zamek Bydlin Ł ączna długo ść trasy: 40,0 km 4. Szlak czarny na odcinku: Mrzygłód - Por ęba - Zazdro ść Ł ączna długo ść trasy: 10,6 km 5. Szlak zielony obej ściowy Góry Chełm na odcinku: Hutki Kanki Ł ączna długo ść trasy wynosi: 2,5 km 6. Szlak Ŝółty na odcinku: Udórz - śarnowiec Ł ączna długo ść trasy: 8,5 km 7. Zielony szlak rowerowy na odcinku: Łazy - Niegowonice -Niegowoniczki - Błojec - Skałbania - Chechło - Pustynia Bł ędowska Ł ączna długo ść trasy: 16,8 km

Wy Ŝej wymienione szlaki spełniaj ą wa Ŝną rol ę dla rozwoju i promocji turystyki w regionie, jednak Ŝe ich oznakowanie oraz stan nawierzchni na niektórych odcinkach pozostawiaj ą wiele do Ŝyczenia. Kolejnym ich mankamentem jest pokrywanie si ę tras szlaków pieszych, rowerowych i konnych. Dotyczy to równie Ŝ nieoznakowanych szlaków konnych. Ponadto powinna powsta ć wypo Ŝyczalnia sprz ętu rowerowego. Ponadto przez teren powiatu zawiercia ńskiego przebiega Transjurajski Szlak Konny o długo ści 130 km, prowadz ący z Cz ęstochowy do Nielepic koło Krakowa oraz nieoznakowane szlaki konne wyznaczone przez o środki je ździeckie. Turystyka konna jest zupełnie nowym zjawiskiem, choć ta forma aktywnego wypoczynku cieszy si ę od dawna du Ŝą popularno ści ą w Polsce i w krajach europejskich. Baz ą

17 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim rozwoju powinny by ć istniej ące stadniny koni, kluby je ździeckie, o środki wczasowe i kolonijne oraz gospodarstwa agroturystyczne. Wy Ŝej wymienione szlaki spełniaj ą wa Ŝną rol ę dla rozwoju i promocji turystyki w regionie, jednak Ŝe ich oznakowanie oraz stan nawierzchni na niektórych odcinkach pozostawiaj ą wiele do Ŝyczenia. Kolejnym ich mankamentem jest pokrywanie si ę tras szlaków pieszych, rowerowych i konnych. Dotyczy to równie Ŝ nieoznakowanych szlaków konnych. Ponadto powinna powsta ć wypo Ŝyczalnia sprz ętu rowerowego. Celem tych i innych szlaków i ście Ŝek rowerowych jest zapewnienie bezpiecze ństwa turystom pieszym, a tym samym rowerzystom oraz ochron ę cennej przyrody i zabytków powiatu.

Wspinaczka skałkowa Okazałe wzgórza wapienne z licznymi osta ńcami skalnymi przyci ągaj ą na teren powiatu licznych turystów z całej Polski. Najwi ększ ą popularno ści ą w śród miło śników tego sportu ciesz ą si ę skałki w rejonie Rz ędkowic i Podlesic. Działaj ą tu dwie szkoły wspinaczkowe, które zajmuj ą si ę szkoleniem przyszłych alpinistów oraz organizacj ą zawodów dla skałołazów. Doskonałym miejscem do uprawiania wspinaczki s ą tak Ŝe: zamek ogrodzieniecki, Góra Birów w Podzamczu, skalny grzbiet mi ędzy Mirowem a Bobolicami, Straszykowe Skały w Ryczowie, skała „Apteka” w pobli Ŝu Góry Zborów i Okiennik Mały, który uwa Ŝany jest za najwspanialsz ą ścian ę wspinaczkow ą.

Pozostałe formy turystyki kwalifikowanej W ostatnich latach wzrosła aktywno ść ludzi, a co za tym idzie zwi ększyło si ę zainteresowanie uprawianiem turystyki konnej i je ździectwa. Trend ten nie omin ął tak Ŝe Jury. Licznie powstaj ące o środki je ździeckie oferuj ą instrukta Ŝ oraz wynajem koni do jazdy w terenie. Na terenie powiatu zawiercia ńskiego istnieje obecnie 8 stadnin, które znajduj ą si ę w: Irz ądzach, Chruszczobrodzie, Rudnikach, Ogrodzie ńcu, Zawierciu, Ryczówku i Udorzu. Ponadto przez teren powiatu zawiercia ńskiego przebiega Transjurajski Szlak Konny o długości 130 km, prowadz ący z Cz ęstochowy do Nielepic koło Krakowa oraz nieoznakowane szlaki konne wyznaczone przez o środki je ździeckie. Powiat zawiercia ński stwarza tak Ŝe mo Ŝliwo ści uprawiania sportów zimowych, w tym zwłaszcza narciarstwa biegowego. Doskonałymi terenami dla narciarstwa biegowego, które umo Ŝliwiaj ą długie zjazdy i niezbyt m ęcz ące podej ścia s ą m. in.: okolice Ryczowa i Zło Ŝeńca, Ruskiej Góry, trasa prowadz ąca szlakiem pieszym z Zawiercia do Centurii przez Józefów, trasa z

18 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

Pilicy do Cisowej przez wzgórze św. Piotra i szereg gł ębokich dolinek oraz Pasmo Smole ńsko- Niegowonickie. Szczególnie uprzywilejowane w tym zakresie jest Pasmo Smole ńsko- Niegowonickie o lepszym ni Ŝ okolica obni Ŝeniu terenu. Ponadto mo Ŝna tak Ŝe uprawia ć narciarstwo zjazdowe. Istniej ą nawet wyci ągi w Grabowej, w Smoleniu i w Morsku. Dysponuj ący wyci ągiem stok w Morsku jest sztucznie na śnie Ŝany i o świetlony noc ą. Specjalistyczn ą aktywno ści ą dost ępn ą w powiecie zawiercia ńskim jest speleologia. Licznych grotołazów niemal z całej Polski przyci ągaj ą du Ŝe skupiska jaski ń wyst ępuj ące w skałkach kroczyckich, podlesickich, w Pa śmie Smole ńsko-Niegowonickim, i Górze Zborów. Zbiorniki wodne i k ąpieliska, a tak Ŝe akweny wodne w Siamoszycach, Przyłubsku, Kostkowicach, Pilicy umo Ŝliwiaj ą nie tylko wypoczynek, ale s ą doskonałym miejscem dla wędkarzy i miło śników sportów wodnych.

III. Zagospodarowanie turystyczne powiatu zawiercia ńskiego.

Powiat zawiercia ński charakteryzuje si ę znacznym potencjałem turystycznym. Korzystne poło Ŝenie powiatu, atrakcyjne tereny turystyczno-rekreacyjne, liczne zabytki historyczne i krajobrazowo-przyrodnicze oraz du Ŝa lesisto ść tworz ą doskonałe warunki do wypoczynku. Pi ękne malownicze przestrzenie le śne, s ąsiaduj ące z polami uprawnymi, ł ąkami, skaliste wzgórza poro śni ęte jurajsk ą ro ślinno ści ą, doliny, osta ńce, jaskinie oraz ruiny zamków s ą prawdziw ą uczt ą dla duszy i ciała turysty. Tak zró Ŝnicowany krajobraz, z uroczymi zakątkami, świe Ŝym powietrzem, sprzyja relaksowi i dobremu samopoczuciu z dala od miejskiego zgiełku, w ciszy, w kontakcie z przyrod ą i bogat ą histori ą tych miejsc. Powiat zawiercia ński zachwyca przepi ęknymi panoramami krajobrazów, pocz ąwszy od krajobrazu przemysłowego po cenne tereny przyrodnicze, pasma osta ńców, przez krajobrazy kulturowe, le śne i rolnicze. Zagospodarowanie turystyczne, okre ślane tak Ŝe mianem infrastruktury turystycznej, to zespół obiektów i urz ądze ń stanowi ących wyposa Ŝenie danego obszaru, szlaku lub miejscowo ści, umo Ŝliwiaj ące zaspokojenie potrzeb ruchu turystycznego. Zagospodarowanie turystyczne tworz ą: • baza noclegowa, która umo Ŝliwia turystom przebywanie poza miejscem stałego zamieszkania dłu Ŝej ni Ŝ jeden dzie ń, • baza gastronomiczna • baza komunikacyjna, stanowi ąca o dost ępno ści przestrzeni turystycznej oraz ułatwiaj ąca poruszanie si ę w jej granicach • baza towarzysz ąca, gwarantuj ąca turystom pozostałe usługi.

19 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim GMINY MIEJSKIE: ZAWIERCIE, POR ĘBA

• ZAWIERCIE

Dzielnice ZAWIERCIE : Blanowice, Borowe Pole, Bzów, Karlin, Kromołów, Marciszów, Morsko, Pomro Ŝyce, Skar Ŝyce, Warty, śerkowice.

ATRAKCJE TURYSTYCZNE ZAWIERCIA I OKOLIC.

1. Ruiny zamku Morsko w Zawierciu Ł ęŜ cu. 2. Okiennik Wielki - jeden z najciekawszych i najbardziej znanych obiektów na Jurze. 3. Widokowe wzgórze nad Blanowicami. 4. Wzniesienie pomi ędzy Pomro Ŝycami a Skar Ŝycami z szerokim widokiem na skaliste osta ńce jurajskie.

Zawiercie - Centrum 1. Neogotycka kolegiata pw. św. Piotra i Pawła Apostołów z 1900 roku. 2. Budynek Biblioteki Miejskiej przy ulicy Szama ńskiego. 3. Dworzec PKP z 1912 roku. 4. Zespół willowy przy ulicy 3-go Maja. 5. Układ urbanistyczny osiedla robotniczego TAZ - początek budowania 1880 rok. 6. Huta Szkła Gospodarczego, ul. Towarowa 18.

Zawiercie - Bzów 1. Dwór z I-szej połowy XIX wieku. 2. Źródła rzeki Czarnej Przemszy

Zawiercie - Kromołów 1. Ko ściół parafialny pw. św. Mikołaja wzmiankowany w 1221 roku z neorenesansowym ołtarzem głównym i barokow ą kamienn ą chrzcielnic ą. 2. Cmentarz wyznania moj Ŝeszowego pochodzi z XVIII wieku, posiada du Ŝo nagrobków z reliefowymi przedstawieniami wieku XVIII i XIX. 20 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

3. Źródła rzeki warty pod Kaplic ą św. Jana Nepomucena.

Zawiercie - Skar Ŝyce 1. Barokowy ko ściół pw. Św. Floriana i Świ ętej Trójcy z 1610 roku. 2. Skałka „Okiennik Wielki”.

Zawiercie - Marciszów 1. Kapliczka murowana z I-szej połowy XIX wieku.

BAZA NOCLEGOWA

1. Hotel „Senator Rossini” , Zawiercie, 2. Hotel „VILLA VERDE”***, Zawiercie , 75 miejsc noclegowych. 3. Hotel O środka Sportu i Rekreacji , Zawiercie, 36 miejsc noclegowych 4. Ośrodek Rekreacyjnyw Morsku- Zawiercie, Morsko- Ł ęŜ ec, 131 miejsc noclegowych 5. Hotel Turystyczny Przedsi ębiorstwo PKS S.A. , Zawiercie, 43 miejsca noclegowe 6. Schronisko Młodzie Ŝowe w Karlinie 7. Gospodarstwa Agroturystyczne - Krystyna Łachan, Bzów , 50 miejsc noclegowych - Bogusław Witek, Bzów, 14 miejsc noclegowych - El Ŝbieta Gł ąb, Zawiercie – Karlin, 15 miejsc noclegowych

Stan bazy noclegowej w Zawierciu - stolicy powiatu jest zadawalaj ący, bior ąc równie Ŝ pod uwag ę jej zró Ŝnicowany standard. W Zawierciu mog ą bowiem zatrzymywa ć si ę go ście dysponuj ący poka źnym portfelem. Dla nich poleca si ę Hotel „VILLA VERDE”*** w Zawierciu, oferuj ący 75 miejsc noclegowych lub Ośrodek Rekreacyjny w Morsku w Zawierciu, Morsko- ŁęŜ ec, który posiada: pole namiotowe (woda, sanitariaty, kuchnia), 15 czteroosobowych domków campingowych – ł ącznie 60 miejsc noclegowych, hotel na 31 miejsc, 2 pomieszczenia kolonijne po 40 miejsc, kawiarnie w zamku, dwa baseny letnie a tak Ŝe dwa wyci ągi narciarskie. Najwi ększymi atrakcjami turystycznymi w pobli Ŝu s ą ruiny zamkowe w Ogrodzie ńcu- 10 km, Mirowie, Bobolicach, Olsztynie Góra Zborów - 2 km, a tak Ŝe ruiny XIV wiecznego zamku Bąkowiec na terenie o środka. Wymienione hotele nale Ŝą do najekskluzywniejszych i jednocze śnie najdro Ŝszych hoteli na terenie powiatu. Dla mniej zamo Ŝnych turystów, Zawiercie oferuje Hotel „Senator Rossini”; Hotel O środka Sportu i Rekreacji, dysponuj ący 36 miejscami noclegowymi; Hotel Turystyczny Przedsi ębiorstwo PKS S.A., oddaj ący do dyspozycji 43 miejsca noclegowe; Ponadto w Karlinie mie ści si ę schronisko młodzie Ŝowe i dwa gospodarstwa agroturystyczne w Bzowie daj ące 64 miejsca noclegowe i parkingi strze Ŝone.

21 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

Obiekty noclegowe oferuj ą ł ącznie około 358 miejsc noclegowych. Baza noclegowa skoncentrowana jest głównie w miejscowo ściach: Zawiercie, Zawiercie Morsko-ŁęŜ ec, a tak Ŝe w sołectwie Karlin i w dzielnicy Zawiercia – Bzowie.

BAZA GASTRONOMICZNA

Lokale 1. „Arena” - lokal z dyskotek ą 2. „Beczka” - lokal z dyskotek ą 3. „Blue Cafe” - lokal z dyskotek ą 4. „Novum” - lokal z dyskotek ą 5. Irish Pub 6. „Bocianówka” 7. „Tivoli” 8. „U Stacha” 9. Kawiarnia „Olimpia”

Restauracje 1. „Senator Rossini” 2. „Kryształowa” 3. „Sportowa” 4. „Szafir” 5. Grecka „Irini” 6. „Hoang Long” – bar orientalny 7. Restauracja i kawiarnia w O środku „Morsko”

Pizzerie 1. Pizzeria “La Stazione” 2. Pizzeria „Margherita” 3. Pizzeria „Secondo” 4. Pizzeria „Riva”

Bary 1. „Pstr ąg” 2. „Alibi” 3. „My śliwski” 4. „Cocktail Bar” 5. „Feniks” 6. „Gwiazda” 7. Kawiarnia „Magda” 8. „Karolinka” 9. Drink Bar 10. „Okay” Drink Bar 11. „Smakosz” 12. „Uni-Bar” 13. „Break”

22 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

14. Bar u Taty 15. Bar Uniwersalny 16. Bar Uniwersalny „Hamburger” 17. Kawiarnia “Krzy ś”

Zajazdy 1. Zajazd Turystyczny 2. Zajazd u Gieszczyka – Cafe Club „Sorriso”

Mała gastronomia 1. „Agatka” 2. „Mini Bar” 3. Mała Gastronomia

Baza gastronomiczna w Zawierciu nale Ŝy do najlepiej rozwini ętych w powiecie. Na terenia miasta Zawiercie znajduje si ę ponad 40 obiektów gastronomicznych. S ą to liczne lokale typu barowego - 17 obiektów, zajazdy - 2, restauracje - 7, których jest najwi ęcej w całym powiecie zawiercia ńskim. Natomiast w O środku „Morsko” usługi gastronomiczne serwuj ą potrawy z ró Ŝnych stron świata oraz tradycyjne staropolskie jadło. Ponadto tylko w Zawierciu znajduj ą si ę 4 pizzerie, a tak Ŝe obiekty i lokale z dyskotekami.

Parkingi

1. Era. Spółdzielnia, Parking samochodowy nr 32, Zawiercie, ul. Wierzbowa, tel. (0 32) 672 24 72 2. Parking całodobowy dla autobusów Zakład Komunikacji Miejskiej w Zawierciu, ul. Polska 21, tel. (0 32) 67 230 03 3. Parking, Zawiercie, ul. Le śna 10 4. Parking strze Ŝony, Zawiercie, ul. Kard. Wyszy ńskiego 5. Parking przy Miejskim O środku Kultury w Zawierciu, ul. Piastowska Czynny: od 7:00 do 15:00, parking niestrze Ŝony, 2 zł/h 6. Parking, Zawiercie, ul. Dojazd. Niestrze Ŝony. 7. Parking, Zawiercie, ul. 11-go Listopada. 8. Parking, Rudniki k/Zawiercia, ul. Blanowska 9. Parking strze Ŝony dla samochodów osobowych czynny: 24 h/dob ę, ul. Le śna 22.

• POR ĘBA

Dzielnice POR ĘBA: Kierszula, Krzemi ęda, Niwki

23 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

BAZA NOCLEGOWA

1. Hotel „As” w Por ębie, Pokoje noclegowe 2. Ośrodek rekreacyjny w Por ębie, 3. Kwatera Zofia Wo źniak, Por ęba, Pokoje noclegowe

BAZA GASTRONOMICZNA Restauracje 1. Restauracja „Witra Ŝ” 2. Restauracja „As”

Zajazd 1. Zajazd „Orion“

Bary 1. Mini bar 2. „Tik Tak” 3. PUB „Skorpion” 4. Bar „Skrzat” 5. Tawerna „Cypr”

Mała Gastronomia 5 Barów Gastronomicznych w Por ębie

Lokal z dyskotek ą 1. „Peyotl”

W Gminie Por ęba znajduje si ę 15 obiektów gastronomicznych. W śród nich dominuj ą bary, których jest 6 i 5 barów gastronomicznych. Ponadto w Por ębie s ą dwie restauracje „Witra Ŝ” i „As”, a tak Ŝe lokal z dyskotek ą „Peyotl”

24 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

GMINY MIEJSKO-WIEJSKIE: ŁAZY, OGRODZIENIEC, PILICA, SZCZEKOCINY

• ŁAZY miasto i wsie ŁAZY: Błojec, CenturiaChruszczobród, Chruszczobród-Piaski, Ci ągowice, Dębina, Grabowa, Hutki-Kanki, Jeziorowice Ku źnica Masło ńska, Mitr ęga, Niegowonice, Niegowoniczki, Rokitno Szlacheckie, Trzebyczka, Turza, Wiesiółka, Wysoka, Zazdro ść

Gmina Łazy w znacznym stopniu predysponuje do rozwoju funkcji turystyczno- rekreacyjnej, a przede wszystkim w zakresie wypoczynku sobotnio-niedzielnego, ze wzgl ędu na: dobre poł ączenia kolejowe, poło Ŝenie na obszarze Jury Krakowsko-Cz ęstochowskiej, urozmaicone ukształtowanie terenu z licznymi pagórkami, wapiennymi skałami i jaskiniami, rozległe obszary le śne, warto ści kulturowe znajduj ące swoje korzenie w obiektach i zespołach obiektów zabytkowych, warto ści krajobrazowe, wyst ępowanie cennych elementów przyrodniczych, bogat ą i interesuj ącą faun ę i flor ę, które obejmuj ą siedliska ro ślin chronionych, legowiska ptaków, płazów i gadów oraz ostoje zwierząt, czyste rzeki i stawy. Walory krajobrazowe i ekologiczne powoduj ą, Ŝe tereny zwłaszcza wschodniej cz ęś ci gminy doskonale nadaj ą si ę do uprawiania ró Ŝnych form turystyki: pieszej, samochodowej, czy rowerowej. O warto ściach tych decyduj ą formy geomorfologiczne oraz bogactwo flory i fauny. Prawie połowa obszaru gminy le Ŝy w granicach Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. Atrakcj ę turystyczn ą stanowi zespół malowniczych osta ńców wapiennych w okolicy Niegowonic oraz rezerwat przyrody, obejmuj ący Gór ę Chełm w Hutkach Kankach. Piesz ą wędrówk ę ułatwiaj ą, przechodz ące przez obszar gminy, cztery szlaki turystyczne: Szwajcarii Zagł ębiowskiej, Tysi ąclecia, Zamonitu oraz Partyzantów Ziemi Olkuskiej. Miejscem

25 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim wypoczynku sobotnio-niedzielnego s ą okolice rzeki Centurii, a rejon w pobli Ŝu źródeł rzeki jest miejscem odwiedzanym szczególnie przez w ędkarzy. Kompleksy le śne doskonale nadaj ą si ę do organizowania rodzinnych pikników w plenerze, a bogate runo le śne przyci ąga zbieraczy borówek, poziomek i grzybów. Na amatorów aktywnego wypoczynku czeka tak Ŝe stadnina koni nieopodal Chruszczobrodu i wyci ąg narciarski w Grabowej. W gminie odbywaj ą si ę liczne imprezy kulturalne i sportowe, niektóre o znaczeniu ponadregionalnym. Do imprez o zasi ęgu ogólnopolskim naleŜą m.in.: wy ścig kolarski Szosami Zagł ębia, zawody modeli lataj ących na uwi ęzi, zawody wspinaczkowe na sztucznej ścianie. W Rokitnie Szlacheckim co roku organizowany jest Festiwal piosenki turystycznej, w Ci ągowicach – koncert organowy w ko ściele św. Bartłomieja, a okolice źródeł rzeki Centurii goszcz ą uczestników rajdu turystycznego Centuria . Na terenie Łaz znajduj ą si ę zbiorniki wodne: Zalew Mitr ęga (Ogólna powierzchnia o środka wynosi 23 ha, w tym lustro wody ma powierzchni ę 5,3 ha. Teren wokół zbiornika jest zalesiony, a całkowita powierzchnia poro śni ęta drzewami wynosi 5 ha. Zalew jest zarybiony i wszystkie osoby posiadaj ące kart ę w ędkarsk ą mog ą tutaj łowi ć ryby. W obr ębie o środka znajduje si ę kr ąg dla modeli lataj ących, z którego korzystaj ą członkowie Sekcji Modelarstwa Lotniczego w Łazach. Ponadto s ą tutaj tak Ŝe asfaltowe boiska do koszykówki i siatkówki.). Ponadto w gminie Łazy wyst ępuj ą obiekty zabytkowe m.in. Pałac szlachecki w Wysokiej z XVIII wieku, Ruiny dworku w Rokitnie Szlacheckim z XVIII – XIX wieku.

BAZA NOCLEGOWA

Kempingi: 1. Kemping OAZA , Grabowa 40 miejsc noclegowych

Ośrodki wypoczynkowe 1. Ośrodek Harcerski Komendy Hufca ZHP Sosnowiec, Hutki Kanki 2. Ośrodek wypoczynkowy przy źródle Centurii , Hutki Kanki, Centuria, 40 miejsc noclegowych 3. Ośrodek Rekreacyjny Parnas, Chruszczobród 4. Szkolne Schronisko Młodzie Ŝowe w Grabowej, 43 miejsca noclegowe 5. Pole biwakowe przy źródle Centurii, Hutki Kanki

W Gminie Łazy baza noclegowa skoncentrowana jest przede wszystkim wokół o środków wypoczynkowych i rekreacyjnych. O środek wypoczynkowy „Parnas” w Chruszczobrodzie oferuje 15 miejsc noclegowych i jest to pensjonat o wysokim standardzie usług wraz z pełnym domowym wy Ŝywieniem. Posiada sal ę wypoczynkow ą z TV i video, mini-bar i letni ą kawiarni ę

26 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim na tarasie. O środek jest malowniczo poło Ŝony w śród ł ąk i lasów Jurajskiego Parku Krajobrazowego, nieopodal najwy Ŝszego wapiennego wzniesienia Wy Ŝyny (504 m), gdzie znajduj ą si ę ruiny zamku Ogrodzieniec. Parnas jest o środkiem o charakterze rekreacyjno-je ździeckim i proponuje swoim go ściom czynny relaks na świe Ŝym powietrzu. Dysponuje kilkunastoma wspaniale utrzymanymi ko ńmi, w tym wysokiej klasy sportowej (wyczynowe) oraz niezb ędn ą kadr ą szkol ącą zawodników i prowadz ącą zaj ęcia rekreacyjne. Główne atrakcje to jazdy konne: mane Ŝowe, terenowe, organizowane rajdy, przeja ŜdŜki bryczk ą. Zim ą organizowane s ą kuligi oraz istnieje mo Ŝliwo ść korzystania z boiska do koszykówki i wypo Ŝyczalni rowerów. Ośrodek przygotowany jest ponadto do prowadzenia zaj ęć z zakresu hipoterapii dla dzieci niepełnosprawnych i niewidomych, ze schorzeniami narz ądów ruchu i upo śledzeniami umysłowymi. Pensjonat zaprasza równie Ŝ amatorów w ędkowania, dla których przygotowano zarybiony staw i nawet najwi ęksi pechowcy mog ą tu liczy ć na szcz ęś cie w „łowach”. Kolejnym miejscem, w którym znajduj ą si ę miejsca noclegowe jest O środek Harcerski. Jednak jest on czynny tylko w sezonie letnim. Na terenie o środka organizowane s ą obozy harcerskie i kolonie zuchowe przez Komend ę Hufca ZHP z Sosnowca. Zuchy śpi ą w pawilonach znajduj ących si ę na terenie obozu, a dzieci starsze w wieku 11 – 15 lat mieszkaj ą pod namiotami. O środek poło Ŝony jest na Jurze Krakowsko-Cz ęstochowskiej, w pobli Ŝu rezerwatu Góra Chełm i rzeki Centurii, słyn ącej z czystej wody. Bardzo dobra lokalizacja sprzyja uprawianiu pieszych w ędrówek. Ponadto w Grabowej znajduje si ę Szkolne Schronisko Młodzie Ŝowe, które zapewnia 43 miejsca noclegowe w pokojach 2, 3, 5 i 10-osobowych z wszelkimi wygodami. Na jego terenie znajduje si ę równie Ŝ kuchnia, świetlica, sala gimnastyczna, boisko szkolne oraz pole biwakowe. Jest to bardzo dobre miejsce wypadowe w Jur ę. W okresie zimowym istniej ą tutaj doskonałe warunki do uprawiania sportów zimowych. W Grabowej znajduje si ę równie Ŝ kemping Oaza, oferuj ący 40 miejsc noclegowych.

BAZA GASTRONOMICZNA

Zajazdy 1. „Mini Zajazd ” w Ci ągowicach, ul. Zwyci ęstwa 73 a, 2. Zajazd w Niegowonicach, ul. D ąbrowska 12

Restauracje 1. Restauracja „Zodiak” w Łazach, ul. Ko ściuszki 19 2. Restauracja w Ośrodku Rekreacji „ Parnas” w Chruszczobrodzie , ul. Dworcowa 28, 3. Restauracja „Retro ” w Chruszczobrodzie, ul. Mickiewicza 189, 27 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

Kawiarnie 1. Dring Bar „Paragraph 22 ” w Łazach, ul. Ko ściuszki 30 2. Kawiarnia „ Mi ś”, ul. Daszy ńskiego 7, 3. Kawiarnia „ Picolo” w Niegowonicach , ul. Piaskowa 1, 4. Kawiarnia w Wysokiej, ul. Robotnicza 1 5. Kawiarnia Coco-Loco Pub w Łazach, ul. Targowa 1

Bary

1. „Swojska Karczma” w Ci ągowicach, ul. Zwyci ęstwa 73 2. Dring Bar „Flamingo” w Łazach, ul. Spółdzielcza 2, 3. Bar „EKO” w Łazach, ul. Daszy ńskiego 12 a 4. Bar „Max” w Łazach, ul. 19 stycznia 5, tel. 0 504 260 365 5. Bar w Łazach, ul. Spółdzielcza 2 6. Mini Bar w Łazach, ul. 19-go Stycznia 52 7. Bar w Łazach, ul. Cz ęstochowska 12/109 8. Bar w Łazach, ul. Ko ściuszki 30 9. Bar Senior w Chruszczobrodzie, ul. Mickiewicza 2, tel. (032) 67 29 824 10. Bar „EDSON” w Niegowonicachul. Grabowska, 11. Bar w Niegowonicach, ul. D ąbrowska 46 a 12. Bar „Nad Strumykiem” w Niegowonicach, ul. Ko ściuszki 34 13. Bar w Niegowonicach, ul. Piaskowa 1 14. Uni Bar w Wysokiej, ul. Robotnicza 2, tel. (032) 672 93 61 15. Bar w Rokitnie Szlacheckim, ul. Ko ściuszki 17 16. Bar „ U Ani” w Ci ągowicach, ul. Zwyci ęstwa 73a, 17. Bar u Marka w Łazach, ul. Ko ściuszki 49

W Gminie Łazy wyst ępuje ł ącznie około 27 obiektów gastronomicznych. Dominuj ą głównie bary, których jest 18 głównie w Łazach. Restauracje wyst ępuj ą zaledwie w Chruszczobrodzie – 2 a tak Ŝe w Łazach - 1. Natomiast kawiarnie skoncentrowane s ą przede wszystkim w centrum gminy - w Łazach - 2, jedna w Niegowonicach i Wysokiej.

Parkingi 1. Parking, miedzy poczt ą a ko ściołem , ul. Kościuszki, Łazy 2. Parking, ul. Dworcowa 3. Parking przy zalewie 4. Parking przy „Serpentynach” przy trasie 790, Niegowonice 5. Parking le śny przy zje ździe na Centuri ę przy trasie 790 6. Parking w Niegowonicach naprzeciwko zabytkowego ko ścioła barokowego 7. Parking przed Urzędem Miasta 8. Parking na Górze Kromołowiec w Niegowonicach. 9. Łazy, ul. Traugutta, Staszica 10. Niegowonice ul. Ko ściuszki 11. Rokitno Szlacheckie ul. Ko ściuszki

28 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

• OGRODZIENIEC

Miasto i wsie OGRODZIENIEC: Fugasówka, Giebło, Gulzów, Józefów, Kiełkowice, Mokrus, Podzamcze, Ryczów, Ryczów-Kolonia, śelazko

Gmina Ogrodzieniec jest poło Ŝona w centralnej cz ęś ci Jury Krakowsko-Cz ęstochowskiej. Miasto i gmina Ogrodzieniec stanowi fragment Jurajskiego Parku Krajobrazowego, a zarazem fragment Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd.

Atrakcje turystyczne w Ogrodzie ńcu

1. Ruiny średniowiecznego zamku z XIV wieku w Podzamczu. 2. Pó źnobarokowy ko ściół z 1787 roku w Ogrodzie ńcu 3. Roma ński ko ściół z XIII wieku w Gieble 4. Dworek szlachecki w Gieble 5. Ruiny stra Ŝnicy w Ryczowie z XIV wieku. 6. Szlaki piesze i rowerowe 7. Kompleksy stawów śródle śnych w Józefowie 8. Ośrodki rekreacyjne

BAZA NOCLEGOWA

Hotele: 1.Pokoje go ścinne „BONER”, Podzamcze, 7 miejsc noclegowych 2. Hotel Turystyczny w śelazku

Kwatery: 29 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

Kwatera, Fugasówka Kwatera, Kiełkowice Kwatera, Podzamcze

Gospodarstwa agroturystyczne: Podzamcze - 8 gospodarstw agroturystycznych Ogrodzieniec - 2 gospodarstwa agroturystyczne Kiełkowice - 1 gospodarstwo agroturystyczne śelazko - 1 gospodarstwo agroturystyczne Ogółem 12 gospodarstw agroturystycznych

Pola namiotowe: Podzamcze: 3 pola namiotowe Ogrodzieniec: 1 pole namiotowe Ogółem 4 pola namiotowe

BAZA GASTRONOMICZNA Karczma 1. „ Karczma Jurajska” w Podzamcz, Pl. Jurajski 1

Restauracje 1. Restauracja „Karczma Rycerska” podziemia Zamku Ogrodzienieckiego w Podzamczu

Bary

1. „Bar w Ratuszu” w Ogrodzieniecu, Plac Piłsudskiego 2. Pub „Złota Baszta” w Ogrodzieniecu, Plac Wolno ści 24 3. „Bar pod Zamkiem” w Podzamczu, Plac Jurajski 4. Bar „Pod wozem stodoła” w Podzamczu, Plac Jurajski 5. „Bar pod Kasztanem” w śelazku, ul. Turystyczna 5 6. Bar w Ogrodzieniecu, Słowackiego 11/10 7. PHU "Na Jurze" w Podzamczu, Zamkowa 19 Ponadto, w sezonie letnim na terenie gminy funkcjonuj ą liczne punkty handlowo- gastronomiczne.

Parkingi 1. Parking przy ul. Ko ściuszki w Ogrodzie ńcu ( przed siedzib ą Spółki „Zamek” i JART) 2. Parking przy Urz ędzie Miasta i Gminy w Ogrodzie ńcu, ul. Plac Wolno ści 25 3. Parking na terenie O środka Rekreacyjnego "Kr ępa" (płatny okresowo) 4. Parking przed Ko ściołem 5. Przy cmentarzu (2) 6. W Cementowni

Podzamcze gm. Ogrodzieniec 1. Parking płatny -strze Ŝony przy Rynku. 2. Parking przy drodze na Pilic ę (za Hotelem Boner) 3. Parking przy polu namiotowym „SKALNY” (droga na Górę Birów) 4. Usługi parkingowe, ul. Krakowska 7

30 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

5. Parking, przy ul. Partyzantów 6. Parking płatny niestrze Ŝony na placyku w centrum Podzamcza 7. Parking dozorowany w Podzamczu, ul. Zamkowa 10

W sezonie letnim du Ŝa ilo ść parkingów udost ępniona jest na prywatnych posesjach.

● PILICA .

Miasto i wsie PILICA: Biskupice, Dobra, Cisowa, Dobra Kolonia, Dobraków, Dzwonowice, Dzwono- Sierbowice, Jasieniec, Kidów, Kocikowa, Kleszczowa, Podle śna, Przychody, Sierbowice, Siadcza, Sławniów, Smole ń, Szyce, Solca, Wierbka, Wierzbica, Zarzecze, Zło Ŝeniec

Atrakcje turystyczne Pilicy

1. Zespół pałacowo - parkowy w Pilicy 2. Ko ściół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela 3. Ko ściół i klasztor oo. Reformatorów z 1746 r. 4. Ko ściół św. Walentego z XVIII w. 5. Ko ściół pw. św. Jerzego z 1630 6. Ruiny ko ścioła Marków 7. Zespół pałacowo - krajobrazowy w Smoleniu 8. Ruiny pałacu wraz z dworkiem w Wierbce

BAZA NOCLEGOWA

Pole namiotowe i biwakowe: 1. Pole namiotowe w Smoleniu 2. Pole biwakowe w Zło Ŝeniec

Ośrodek wypoczynkowy: 1. Ośrodek Wypoczynkowy B ędzi ńskich Zakładów Energetycznych w Pilicy, 42 miejsca noclegowe

Dom Pielgrzyma i Turysty przy Klasztorze Ojców Franciszkanów, Biskupice, 40 miejsc noclegowych

31 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

Kwatery:

Kwatery w Smoleniu Kwatery w Zło Ŝeńcu

BAZA GASTRONOMICZNA

1. „U Ry śka” w Pilicy, ul. Armii Krajowej 12 2. „Złoty Róg” w Pilicy, ul. Mickiewicza 54

Parkingi 1. Parking, ul. Zawiercia ńska. 2. Parking wokół rynku. 3. Wierbka, przy zakładzie OSPEL 4. U stóp wzgórza zamkowego w „Smoleniu”, jest obozowisko oraz parking niestrze Ŝony. 5. Parking, Aleksander Szczerbi ński , Zło Ŝeniec 50a

• SZCZEKOCINY

Miasto i wsie SZCZEKOCINY: Bonowice, Bógdał, Brzostek, Chałupki, Dru Ŝykowa, Goleniowy, Grabiec, Gustawów, Łąkietka, Małachów, Nowa Ołudza, Przył ęk, Rędziny, Rokitno, Siedliska, Starzyny, Szyszki, Tegobórz Wólka, Ołudzka.

Atrakcje turystyczne Szczekocin

1. Zespół pałacowy z XVIII wieku 2. Ko ściół parafialny św. Bartłomieja z około 1620 r. 3. Barokowa figurka św. Floriana na placu T. Ko ściuszki 4. Pomnik Tadeusza Ko ściuszki

32 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

5. Kopiec Ko ściuszki 6. Kopiec Grochowskiego

BAZA GASTRONOMICZNA

Restauracje 1. Restauracja „Caro” w Szczekocinach, Pl. T. Ko ściuszki 6 2. Restauracja "Elemi" w Szczekocinach, Plac Ko ściuszki 6 3. Restauracja „Popularna” w Szczekocinach, ul.Krakowska 1

Zajazdy 1. Zajazd „Złoty Ba Ŝant” w Szczekocinach 2. Zajazd „Cypisek” w Szczekocinach, ul. śeromskiego 181 3. Zajazd „Bingo” w Szczekocinach, Bonowice 57 a 4. Zajazd "Pstr ąg" w Goleniowach, ul. Wyzwolenia 22 5. Zajazd Bingo w Bonowicach Bary 1. „Cafe-Margo” w Szczekocinach, ul. Krakowska 21 2. Bar „Drink” w Szczekocinach, ul. Śląska 3 3. „MIR-POL” w Szczekocinach, ul. Krakowska 2 4. Bar „Karolina” w Goleniowach, ul. Wyzwolenia 22

Parkingi 1. Parking przy ko ściele Pl. Panny Marii 2. Parking przy szpitalu ul. Jana Pawła II 3. Parking naprzeciwko Domu Handlowego (A&D) przy rynku 4. Parking przy O środku ul. Jana Pawła II.

33 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

GMINY WIEJSKIE: IRZ ĄDZE, KROCZYCE, WŁODOWICE, śARNOWIEC

• IRZ ĄDZE

Wsie IRZ ĄDZE : Bodziejowice, Mikołajewice, Sadowie, Wilgoszcza, Wilków, Witów, Wo źniki, Wygiełzów, Zawada, Zawadka

Atrakcje turystyczne Irz ądz

1. Ko ściół parafialny pw. św. Wacława z 1326 r. 2. Zabytkowy zespół parkowo - dworski z XVIII w. w Irządzach 3. Zabytkowy zespół parkowo - dworski w Zawadzie 4. Zabytkowy zespół parkowo - dworski w Wygiełzowie

BAZA NOCLEGOWA Motele: Motel „Amazonka” w Zawadzie Pilickiej, 50 miejsc noclegowych + dostawki czyli 100 miejsc noclegowych

BAZA GASTRONOMICZNA

Zajazdy 1. Zajazd Amazonka w Zawadzie Pilickiej 130,

34 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

Restauracje 1. Restauracja „Pstr ąg” w Zawadzie Pilickiej 2. Restauracja „Paradise” w Irz ądzach

Bary 1. Bar „Pod lip ą” w Witówie

• KROCZYCE

Wsie: KROCZYCE: Biała Błotna, Dobrogoszczyce, Dzibice, Gołuchowice, Huta Szklana, Kostkowice LgotaMurowana, Lgotka, Piaseczno, Podlesice, Pradła, Przyłubsko, Siamoszyce, Siedliszowice, Siemi ęrzyce, Szypowice, Trzciniec

Atrakcje turystyczne Kroczyc 1. Ko ściół parafialny pw. św. Jacka i Magdaleny z przełomu XIX i XX wieku w Kroczycach 2. Pasmo Skał Kroczyckich z rezerwatem Góra Zborów 3. Kaplice w Kroczycach i Podlesicach 4. Tradycyjne drewniane zabudowania gospodarstw chłopskich w wielu wsiach gminy

BAZA NOCLEGOWA Kempingi : 1. Go ściniec Jurajski w Podlesicach 2. Ośrodek Wypoczynkowy - Ciechan - Zdrój – Siamoszyce, 60 kempingów

Hotele: 1. „Ostaniec” *** w Podlesicach, 98 miejsc noclegowych 2. Go ściniec Jurajski w Podlesicach , 42 miejsca noclegowe

35 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

Zajazdy: 1. Zajazd Jurajski w Podlesicach, 92 miejsca noclegowe 2. Zajazd Magda w Kroczycach, 30 miejsc noclegowych + 4 pokoje dla osób niepełnosprawnych Ośrodki wypoczynkowe: Ośrodek Wypoczynkowy - Ciechan - Zdrój – Siamoszyce , 30 miejsc noclegowych

Pola namiotowe: 1. Ośrodek Wypoczynkowy - Ciechan - Zdrój - Siamoszyce - pole namiotowe na 500 namiotów 2. Pole namiotowe w L gotce, miejsce na 25 namiotów 3. Go ściniec Jurajski, Podlesice - pole namiotowe na 200 namiotów

Schroniska młodzie Ŝowe: Schronisko sezonowe dla młodzie Ŝy w Kroczycach, 60 miejsc noclegowych Gospodarstwa agroturystyczne: 4 gospodarstwa agroturystyczne w Kroczycach, 64 miejsca noclegowe 13 gospodarstw agroturystycznych w Podlesicach , 94 miejsca noclegowe 1 gospodarstwo agroturystyczny w Białej Błotnej, 9 miejsc noclegowych 1 gospodarstwo agroturystyczny w Lgtce Murowanej, 6 miejsc noclegowych

W Gminie Kroczyce wyst ępuje bardzo duza ilo ść gospodarstw agroturystycznych. Jest ich ł ącznie około 19 i oferuj ą turystom 173 miejsca noclegowe. Gospodarstwa agroturystyczne znajduja si ę głównie w Podlesiach – 13, w centrum Kroczyc jest ich tylko 4, pozostałe znajduj ą si ę w Białej Błotnej i Lgocie Murowanej. Ponadto nale Ŝy równie Ŝ podkre śli ć, Ŝe dwa gospodarstwa agroturystyczne w Kroczycach zostały nagrodzone w konkursie „Zielone Lato” 1997 i 2000.

BAZA GASTRONOMICZNA Restauracje 1. Restauracja w hotelu „OSTANIEC” w Podlesicach 2. Go ściniec Jurajski w Podlesicach 3. Restauracja „Pod Skałk ą” w Kroczycach, ul. Batalionów Chłopskich 8

Zajazdy 1. „Zajazd Jurajski” w Podlesicach 2. Zajazd Turystyczny „Amonit” w Kroczycach, ul. Ł ąkowa 4 3. Zajazd „Magda” w Kroczycach, ul. Armii Ludowej

Mała gastronomia 1. Mała Gastronomia, Szypowice 2 2. Punkt małej gastronomii, Kostkowice 30

Bar

36 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

1. SZAŁAS w Kroczycach, ul. Przybyszów 17 2. Michałowa Karczma w Podlesicach 3. Bar Uniwersalny w Podlesicach 4. Disco-bar „Pod Borowikiem” w Pradłach, ul. Le śna 2 5. Bar w Kroczycach, ul. 22 Lipca 2 6. Bar Uniwersalny w Pradłach, ul. Wyzwolenia 12, 7. Bar Uniwersalny w Siedliszowicach 8. Bar „Karczma” w Pradłach, ul. Wyzwolenia 9. Bar piwny „Pod Winogronem” w Kroczycach, ul. Kopernika 13 10. ZPUH „Zenit” w Kroczycach, ul. Ko ściuszki 4 11. Bar Uniwersalny „Beata” w Siamoszycach 34 12. Bar Uniwersalny w Kostkowicach 13. Bar Uniwersalny w Siamoszycach 14. Bar Uniwersalny Pineks w Rz ędkowicach 15. Bar Uniwersalny Pod Skałk ą w Rz ędkowicach 16. Bar Uniwersalny Rz ędkowice 162, 17. Bar Uniwersalny w Zdowie 18. Bar „Ranczo” w Przyłubsku, ul. Kr ęta 5

Parkingi 1. Parking, skrzy Ŝowanie ulic Myszkowskiej i Koziegłowskiej. 2. Parking przy Ko ściele 3. Podlesice, przy drodze do Katowic 4. Zajazd „Magda” Kroczyce, ul. Armii Ludowej 75 tel. (0 34) 315 21 84 5. Kroczyce, ul. Armii Ludowej 75, tel./fax.: (0 34) 315-21-84, 6. Hotel „Ostaniec”- parking strze Ŝony Podlesice 72 tel. (034) 315 50 01-5 7. Podlesice 72 k/Kroczyc, tel. (0 34) 315 50 01-5 8. Przy restauracji "Pod Skałk ą” Kroczyce ul. Batalionów Chłopskich 8 tel. (0 34) 315 20 33 9. Du Ŝy parking przy drodze Zawiercie- Kielce, mi ędzy Pradłami (gm. Kroczyce) a Szczekocinami przy barze "Pstr ąg 10. W centrum Kroczyc przy ko ściele i kiosku 11. Du Ŝy parking u stóp kompleksu Góry Zborów.

• WŁODOWICE

Wsie WŁODOWICE: Góra Włodowska, Hucisko, Morsko, Parkoszowice, Rudniki, Rz ędkowice, Skałka, Zdów.

37 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

Prawie cały obszar Gminy Włodowice le Ŝy na terenie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Najwa Ŝniejszym walorem przyrodniczym Włodowice s ą Skałki Rz ędkowickie, które stanowi ą grup ę skalnych osta ńców i bloków skalnych np. Wysoka, Okiennik Mały, Urwiste Skały, zbudowanych z wapieni skalistych. Na terenie Skałek Rz ędkowickich znajduje si ę Jaskinia Sopli Lodu i 6 schronów: Schron Komin w Studnisku, Schron pod Studniskiem, Schron małe Okno Rz ędkowickie, Schron Okno Rz ędkowickie, Schron Gara Ŝ, schron w skałce z jaskiniami. Ponadto do walorów turystycznych gminy Włodowic mo Ŝna zaliczy ć równie Ŝ ko ściół św. Bartłomieja we Włodowicach, ruiny pałacu we Włodowicach, układ urbanistyczny Włodowic, dworek rodziny Taszyckich w Rudnikach, a tak Ŝe kamienn ą zabudow ę, jaka mo Ŝna spotka ć na terenie całej gminy.

BAZA NOCLEGOWA Hotel: 1. Mini hotel w Rz ędkowicach, 10 miejsc noclegowych

Schronisko młodzie Ŝowe: 1. Szkolne Schronisko Młodzie Ŝowe w Rz ędkowicach ,24 miejsca noclegowe, + 20 miejsc sezonowych- lipiec ,sierpie ń

Pola namiotowe: 1. Pole namiotowe "Zajazd Pod Skałk ą" w Rz ędkowicach

Ośrodek wypoczynkowy: 1. Ośrodek wypoczynkowy „Orle Gniazdo” , Hucisko, 45 miejsc noclegowych

Ośrodek rekreacyjny: 1. Jurajskie Centrum Wspinaczki i Rekreacji , Rz ędkowice, 20 miejsc noclegowych

Ośrodek sportowy: 1. Ośrodek sportowy firmy „AMIGO” , Rudniki, 20 miejsc noclegowych

Gospodarstwa agroturystyczne: 1. Wanda Kita, Rz ędkowice 33, 20 miejsc noclegowych, Parking bezpłatny. 2. Małgorzata i Andrzej Wikarek, Hucisko 64, 12 miejsc noclegowych, Parking bezpłatny, 3. Małgorzata i Ryszard Machura , Hucisko 87, 13 miejsc noclegowych 4. Jadwiga Dydak , Rz ędkowice 156, 10 miejsc noclegowych. 5. Janina i Janusz Myga , Rz ędkowice, 10 miejsc noclegowych, Parking bezpłatny 6. Danuta i Zbigniew Wach, Rz ędkowice, 17 miejsc noclegowych, Parking 7. Janina Haładus , Rz ędkowice 107, 20 miejsc noclegowych, Parking bezpłatny.

BAZA GASTRONOMICZNA

Bary 1. Bar uniwersalny "Włodowiczanka" we Włodowicach, ul. śarecka 41 2. Kawiarnia”Cezar” we Włodowicach, Rynek 10 3. Bar Małej Gastronomii "Mirage" we Włodowicach, ul. Rynek 20

38 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

4. Kawiarnia "Strumyk" w Rudniki , ul. Górnicza 156 5. Bar Uniwersalny "Pineks" w Rz ędkowicach, ul. Jurajska 67 6. Bar uniwersalny "Pod Skałk ą" w Rz ędkowicach, ul. Jurajska 103 7. Bar w Rz ędkowicach nr 162 8. Bar w Rudnikach, ul. Górna 10 9. Bar uniwersalny "U Renia" w Górze Włodowskiej, ul. Myszkowska 42,

Parkingi: 1. Parking, ul. Rynek. 2. Parking le śny za Kopaninami w kierunku Mrzygłodu 3. Parking w Morsku, pod wyci ągiem narciarskim

Gospodarstwa agroturystyczne oferuj ą ł ącznie 102 miejsca noclegowe, w tym 5 gospodarstw w Rz ędkowicach (77 miejsc noclegowych ) i 2 w Hucisku (25 miejsc noclegowych ) Prawie przy ka Ŝdym gospodarstwie parking bezpłatny dla turystów Rudnikach ( 20 miejsc noclegowych), w Mini hotelu w Rz ędkowicach, (10 miejsc noclegowych), w O środku . Pozostałe miejsca noclegowe znajduj ą si ę w Ośrodku sportowym firmy „AMIGO” w Wypoczynkowy „Orle Gniazdo” w Hucisku (45 miejsc noclegowych), a tak Ŝe w Jurajskim Centrum Wspinaczki i Rekreacji w Rz ędkowicach (20 miejsc noclegowych). Ponadto Szkolne Schronisko Młodzie Ŝowe w Rz ędkowicach udost ępnia (24 miejsca noclegowe i 20 miejsc sezonowych w Rz ędkowicach i Hucisku. Natomiast w samym centrum Włodowice nie ma Ŝadnej bazy noclegowej. Dlatego te Ŝ baza noclegowa w Gminie Włodowice jest słabo rozwini ęta. miesi ącach lipiec, sierpie ń) Podsumowuj ąc cała baz ę noclegow ą w gminie Włodowice mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe obiekty noclegowe oferuj ą ł ącznie 221 +20 miejsc tylko sezonowych. Baza noclegowa skoncentrowana jest zaledwie w dwóch miejscowo ściach na terenie gminy: w Na terenie gminy znajduje si ę 10 obiektów gastronomicznych. S ą to głównie bary i kawiarnie, mieszcz ące si ę we wsiach: Włodowice – 3 lokale, Rz ędkowice – 3 lokale, Rudniki – 2 lokale, Zdów i Góra Włodowska po jednym lokalu typu barowego. Kolejn ą słab ą stron ą jest brak parkingów. Brakuje parkingów strze Ŝonych w miejscowo ści Rudniki, Rz ędkowice, Parkoszowice, a tak Ŝe w okolicy malowniczych punktów widokowych jak np. Skałki Rz ędkowickie.

39 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

• śARNOWIEC

Wsie śARNOWIEC: Brzeziny, Chlina, Jeziorowice, Koryczany, Łany Małe, Łany Średnie, Łany Wielkie, Małoszyce, Otola, Otola Mała, Udórz, Wola Libertowska, Zabrodzie.

Atrakcje turystyczne Gminy śarnowiec

1. Gotycki ko ściół pw. Narodzenia NMP z 1528 roku 2. Ko ściół pw. św Wojciecha z zabytkowymi malowidłami ściennymi z XV wieku w Łanach Wielkich 3. Spichlerz dworski z 1784 roku w Udorzu 4. Zabytkowy zespół parkowy w Udorzu 5. Ko ściół pw. św. Bartłomieja w Chlinie 6. Zabytkowe chałupy z Ii połowy XIX wieku w Jeziorowicach, Koryczanach i Woli Libertowskiej.

BAZA NOCLEGOWA

Ośrodek wypoczynkowy: 1. O środek Wypoczynkowo-Szkoleniowy METIS, Jeziorowice, 100 miejsc noclegowych

BAZA GASTRONOMICZNA

Restauracja 1. Restauracja „Grace” w śarnowcu, ul. Traktorzystów 1

Bar 1. Bar „Max” w śarnowcu, ul. Warszawska 1

40 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

Parkingi 1. Parking, śarnowiec-Rynek

BAZA NOCLEGOWA POWIATU ZAWIERCIA ŃSKIEGO

HOTELE MOTELE KWATERY GOS. POLA SCHRO KEMPINGI ZAJAZDY OŚR. OŚR. OŚR. AGROTUR NAMIOT NISKA WYPOCZ. REKR SP+ORT. KROCZYCE 2 19 3 1 2 2 1 IRZ ĄDZE 1 OGRODZIENIEC 2 3 12 4 POREBA 1 1 WŁODOWICE 1 1 7 1 1 1 1 1 PLICA 3 2 2 1 SZCZEKOCINY ŁAZY 1 1 2 1 śARNOWIEC 2 1 ZAWIERCIE 4 1 2 1 1 2 1

Wbrew wi ększo ści opinii baz ę noclegow ą w powiecie mo Ŝna uzna ć, pod wzgl ędem ilo ści miejsc, za nienajgorsz ą. Bior ąc pod uwag ę wszystkie istniej ące obiekty, które dysponuj ą miejscami noclegowymi okazuje si ę, Ŝe ich ilo ść nie jest taka mała. Na terenie powiatu według danych Jurajskiej Organizacji Turystycznej wyst ępuje: Hotele - 10 Motele – 1 Kwatery – 9 Gospodarstwa agroturystyczne – 42 Pola namiotowe – 12 Schroniska - 6 Kempingi – 6 Zajazdy – 2 Ośrodki wypoczynkowe - 5 Ośrodki rekreacyjne - 2 Ośrodki sportowe – 1

Powiat zawiercia ński dysponuje 96 obiektami noclegowymi.

41 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

Najlepiej rozwini ętą baz ę noclegow ą dysponuje gmina Kroczyce. Jest to jedna z najciekawszych miejscowo ści na mapie powiatu. Posiada znane w Polsce tereny uprawiania wspinaczki skałkowej oraz speleologii, które przyciągaj ą licznych turystów z całej Polski. Obiekty noclegowe oferuj ą ponad 1300 miejsc noclegowych w 30 obiektach noclegowych, skoncentrowanych głównie w dwóch miejscowo ściach, Podlesicach i Kroczycach. Powiat zawiercia ński posiada niezadowalaj ącą infrastruktur ę turystyczn ą. Dotyczy to głównie bazy noclegowej, chocia Ŝ w ostatnich latach zauwa Ŝalny jest zdecydowany post ęp w tym zakresie. Przestały funkcjonowa ć niektóre schroniska młodzie Ŝowe, które nie posiadały zadowalaj ącego standardu, a w ich miejsce pojawiły si ę liczne gospodarstwa agroturystyczne, nowoczesne hotele i pensjonaty. Ogrodzieniec miejscowo ść nazywana „Perł ą Jury” ze wzgl ędu na najwspanialsze ruiny średniowiecznego zamku, licznie odwiedzane przez turystów niemal z całego świata posiadaj ą 21 obiektów noclegowych z czego 12 to gospodarstwa agroturystyczne.

W gminie Włodowice obiekty noclegowe oferuj ą ł ącznie 201 miejsc noclegowych całorocznych, oraz 20 miejsc sezonowych w schronisku młodzie Ŝowym. Ponadto miejsca noclegowe dost ępne s ą równie Ŝ na polu namiotowym w Rz ędkowicach. Baza noclegowa skoncentrowana jest zaledwie w dwóch miejscowo ściach na terenie gminy: w Rz ędkowicach i Hucisku. Zawiercie – stolica powiatu oddaje do dyspozycji turystów 12 obiektów noclegowych, z czego 4 to hotele – 143 miejsca. Ł ącznie oferuje ponad 600 miejsc noclegowych. Spo śród wszystkich gmin powiatu najsłabiej rozwini ęta baza noclegowa wyst ępuje w gminach tj.: Pilica – 8 obiektów, Łazy – 5, śarnowiec – 3, Por ęba – 2, Irz ądze – 1 oraz Szczekociny – brak obiektów noclegowych. Ogólnie rzecz bior ąc stan bazy noclegowej jest zadawalaj ący, bior ąc równie Ŝ pod uwag ę jej zró Ŝnicowany standard. Mog ą bowiem zatrzymywa ć si ę u nas go ście dysponuj ący poka źnym portfelem, dla nich poleca si ę Hotel „Villa Verde” w Zawierciu, Hotel „Ostaniec” w Podlesicach lub Hotel Morsko w Zawierciu – Ł ęŜ ec, a wymienione hotele nale Ŝą do najekskluzywniejszych i jednocze śnie najdro Ŝszych hoteli na terenie powiatu. Tury ści, którzy wol ą mniej luksusowe warunki wypoczynku mog ą równie Ŝ skorzysta ć z noclegów w licznie wyst ępuj ących zajazdach, schroniskach młodzie Ŝowych i o środkach wypoczynkowych. Osobom lubi ącym wypoczynek w ciszy, w bliskim kontakcie z przyrod ą, z dala od miejskiego zgiełku poleca si ę zakwaterowanie na wsi w pokojach go ścinnych, samodzielnych mieszkaniach lub domach wakacyjnych poło Ŝonych zazwyczaj w pobli Ŝu malowniczych krajobrazów Jury.

42 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

BAZA GASTRONOMICZNA POWIATU ZAWIERCIA ŃSKIEGO RESTAURACJ ZAJAZD BAR PIZZERI MAŁA KAWIARNI E Y Y E GASTRONOMI E A KROCZYCE 3 3 17 2 IRZ ĄDZE 3 1 OGRODZIENIE 2 5 C POR ĘBA 2 1 3 7 WŁODOWICE 1 7 1 2 PILICA 2 SZCZEKOCINY 3 4 2 1 ŁAZY 3 2 21 2 śARNOWIEC 1 2 ZAWIERCIE 6 2 20 4 3 3

Baza gastronomiczna powiatu nie nale Ŝy do najlepiej rozwini ętych, a ich standard cz ęsto pozostawia wiele do Ŝyczenia .. Najwi ęcej obiektów gastronomicznych znajduje si ę w samym Zawierciu - 38, Łazach – 27 i Kroczycach – 25 obiektów. Wg danych JOT na terenie powiatu znajduj ą si ę: 1. Restauracje – 23 obiekty 2. Zajazdy – 13 obiektów 3. Bary - 80 obiektów 4. Pizzerie – 4 obiekty 5. Mała gastronomia – 13 obiektów 6. Kawiarnie – 8 obiektów W strukturze bazy gastronomicznej powiatu dominuj ą głównie bary – 80 obiektów (niektóre punkty gastronomiczne trudno niekiedy zaliczy ć do konkretnego rodzaju, bowiem w swojej działalno ści ł ącz ą kilka funkcji, np. piwiarnia z barem) i restauracje – 23 obiekty (niektóre z nich znajduj ą si ę w obiektach noclegowych). Najmniej na terenie powiatu jest pizzeri, znajduj ą si ę one tylko w Zawierciu oraz kawiarni. Najmniej obiektów gastronomicznych wyst ępuje w gminie: • Ogrodzieniec – 7 obiektów • Irz ądze – 4 obiekty • śarnowiec – 3 obiekty • Pilica – 2 obiekty

43 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

IV. Strategia rozwoju turystyki w powiecie zawiercia ńskim.

ANALIZA SWOT DOTYCZ ĄCA ROZWOJU TURYSTYKI W POWIECIE ZAWIERCIA ŃSKIM

MOCNE STRONY SŁABE STRONY • warunki umo Ŝliwiaj ące uprawianie ró Ŝnorodnych • brak główna słabo ści ą jest sama stolica powiatu – form turystyki aktywnej zró Ŝnicowan ie walorów Zawiercie, które jest najmniej atrakcyjnym i najmniej przyrodniczo - krajobrazowych nastawionym na obsług ę turystów miejscem w całym • nasycenie obiektami zabytkowymi powiecie, a jego wizerunek mo Ŝe rzutowa ć na cały powiat • znacz ący udział obszarów chronionych - • całkowity brak wykorzyst ania znakomitego poł ączenia rezerwaty i parki krajobrazowe kolejowego Zawiercia i dzi ęki temu reszty powiatu • liczne szlaki turystyczne • zbyt mała ilo ść turystów przyje ŜdŜaj ących z odleglejszych • korzystne usytuowanie w stosunku do du Ŝych regionów Polski aglomeracji miejskich - blisko ść potencja lnych • du Ŝy udział podró Ŝy jednodniowych podczas których klientów (Kraków, Cz ęstochowa) tury ści wydaj ą w powiecie małe kwoty pieni ęŜ ne lub wcale • stosunkowo dobry stan środowiska • nie tylko słaba komunikacja publiczna w powiecie, ale przyrodniczego i zadawalaj ąca ogólnodost ępna tak Ŝe jej niedostosowanie do potrzeb turystów powierzchnia le śna • słabo rozwini ęta i przestarzała baza turystyczna i • dobre warunki do rozwoju turystyki wiejskiej i rekreacyjna - szczególnie podstawowa: noclegowa i agroturystyki gastronomiczna, niekiedy jej brak • istnienie podstawowej, cho ć niewielkiej bazy • brak bazy towarzys zącej, szczególnie o środków turystycznej i paraturystycznej rekreacyjno - sportowych • niskie ceny • zanieczyszczenie atrakcyjnych dla turystyki rzek, akwenów • utworzenie Jurajskiej Organizacji Turystycznej wodnych, lasów • stosunkowo mało sezonowy charakter • zły stan infrastruktury wiejskiej - niska jako ść usług oferowanego produktu turystycznych • relatywnie dobra, zewn ętrzna dost ępno ść • zły stan techniczny, słaba przepustowo ść i jako ść dróg komunikacyjna powiatu • słaba dost ępno ść komunikacyjna wewn ątrz powiatu • pozytywny wizerunek Jury w śród mieszka ńców • słaby wizerunek powiatu jako obszaru podró Ŝy zwłaszcza Polski południowej i nie tylko turystycznych na rynku mi ędzynarodowym, niska jako ść oraz zbyt mała poda Ŝ usług turystycznych na rynku • słabo rozwini ęty system informacji turystycznej i dost ęp do informacji • słaba promocja powiatu i jego produktów • wyspecjalizowanych kadr SZANSE ZAGRO śENIA

• nowe trendy w turystyce i rekreacji • niedocenianie atrakcyjno ści powiatu przez jego • wzrost zainteresowania aktywnym mieszka ńców wypoczynkiem, turystyk ą weekendow ą i • post ępujące niszczenie obiektów zabytkowych uzdrowiskow ą • niewykorzystanie turystyczne rzek, stawów i akwenów • stopniowy rozwój turystyki na obszarach wodnych wiejskich • niedoinwestowanie powiatu jaki i słabe zainteresowanie • blisko ść innych komplementarnych terenów mo Ŝliwo ściami inwestycyjnymi turystycznych np. Krakowa • malej ąca rentowno ść szeregu usług • przedłu Ŝenie sezonu turystycznego poprzez • narastaj ące bezrobocie i niskie dochody mieszka ńców zwi ększenie liczby posezonowych imprez • brak dostatecznego przygotowania usługodawców i • wzrost zainteresowania aktywnym mieszka ńców do obsługi ruchu turystycznego wypoczynkiem, turystyk ą weekendow ą i • konkurencja ze strony obszarów górskich na rynkach uzdrowiskow ą Górnego Śląska i Zagł ębia oraz Krakowa • mo Ŝliwo ść pozyskani a środków z programów • moda na wyjazdy zagraniczne pomocowych Unii Europejskiej • niekorzystny wizerunek Polski za granic ą • du Ŝa aktywno ść turystyczna mieszka ńców z • restrukturyzacja przemysłu na Górnym Śląsku i Zagł ębiu, du Ŝych miast wzrost bezrobocia i spadek zamo Ŝno ści mieszka ńców • popularyzacja krótkich i cz ęstych wyjazdów do obszarów odległych o 1 – 2 godz. jazdy

44 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim WIZJA

POWIATU ZAWIERCIA ŃSKIEGO

Powiat harmonijnego rozwoju, zagospodarowany turystycznie

z wykorzystaniem swoich walorów przyrodniczych,

kulturowych, krajobrazowych i historycznych.

MISJA

POWIATU ZAWIERCIA ŃSKIEGO

Rozwój ruchu turystycznego w powiecie szczególnie

turystyki weekendowej,

specjalistycznej i hobbystycznej.

Rozwijanie zainteresowa ń turystyczno-krajoznawczych

wśród turystów, a tak Ŝe mieszka ńców

powiatu zawiercia ńskiego.

45 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim Program rozwoju turystyki w powiecie zawiercia ńskim

Zasoby turystyczne Jury Krakowsko-Cz ęstochowskiej oraz jej poło Ŝenie geograficzne, a tak Ŝe aktualne tendencje popytu na rynkach turystycznych pozwalaj ą ustali ć cztery (wiod ące) obszary strategiczne dla rozwoju turystyki w powiecie zawiercia ńskim:

I. Turystyka aktywna (przygodowa) i specjalistyczna II. Turystyka zainteresowa ń (hobbystyczna) III. Turystyka wiejska IV. Turystyka pielgrzymkowa

Poło Ŝenie Jury Krakowsko-Cz ęstochowskiej w stosunku do obszarów generuj ących popyt na usługi turystyczne oraz wzgl ędy ekonomiczne gospodarki turystycznej regionu wskazuj ą na potrzeb ę kreowania dwóch głównych form ruchu turystycznego: • turystyki weekendowej, • turystyki pobytowej .

I Obszar strategiczny : TURYSTYKA AKTYWNA I SPECJALISTYCZNA

Obejmuj ąca szeroki zakres rekreacji przy wykorzystaniu walorów środowiska naturalnego oraz specjalne urz ądzenia i usługi.

Cel strategiczny : Rozwój turystyki pieszej, rowerowej, konnej.

Zadania: 1. Oznakowanie szlaków poprzez ustawienie tablic informacyjnych na pocz ątku szlaków. 2. Stworzenie systemu szlaków tematycznych z folderami w oparciu o istniej ące znakowane trasy piesze ( np. szlakiem zabytkowej architektury, szlakiem pomników przyrody). 3. Poł ączenie działa ń podmiotów turystycznych świadcz ących swe usługi przy konkretnych trasach czy szlakach we wspólne oferty i nada ć im rang ę produktów markowych. 4. Wzbogacenie systemu usług podstawowych i komplementarnych w otoczeniu szlaków. 5. Poł ączenie z innymi produktami (np. pobytami wypoczynkowymi, kolonijnymi, Zielone Szkoły, zwiedzaniem zabytków).

46 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

6. Organizowanie imprez promuj ących turystyk ę piesz ą, rowerow ą czy konn ą, np. zawody kolarskie, rajdy ogólnopolskie, zloty, obozy w ędrowne. 7. Wyznacza ć raczej nowe ście Ŝki i szlaki rowerowe, a nie piesze, gdy Ŝ spada zainteresowanie turystyk ą piesz ą na rzecz rowerowej. 8. W przypadku ście Ŝek rowerowych rozdziela ć ruch rowerowy i samochodowy. 9. Tworzenie szlaków turystyki konnej w oparciu o istniej ące stadniny koni, pami ętaj ąc, Ŝe szlaki turystyki konnej nie powinny prowadzi ć po trasach turystyki pieszej. 10. Opracowanie folderów i ulotek opisuj ących istniej ące szlaki piesze i rowerowe. 11. Zorganizowa ć miejsca postojowe na szlaku (szałasy, ławki, kosze na śmieci). 12. Oznakowanie punktów widokowych. 13. Zorganizowanie wypo Ŝyczalni rowerów i serwisów. Utworzenie ku źni w o środkach je ździeckich. 14. Zorganizowanie punktów sprzeda Ŝy wydawnictw, pami ątek.

Cel strategiczny : Popularyzacja wspinaczki skałkowej i speleologii.

Zadania: 1. Utrzymanie i modernizacja istniej ących o środków szkoleniowych wspinaczki skałkowej i jaskiniowej. 2. DąŜ enie do współpracy podmiotów działaj ących w tej dziedzinie przy organizacji wspólnych ofert i imprez. 3. Rozwa Ŝyć mo Ŝliwo ści rozwoju wspinaczki skałkowej w nowych miejscach w powiecie. 4. Przygotowa ć i udost ępni ć kolejne jaskinie do zwiedzania nie wyczynowego. 5. Łączenie z innymi produktami np. turystyk ą konn ą lub rowerow ą 6. Wyposa Ŝenie w urz ądzenia zapewniaj ące bezpiecze ństwo. 7. Zapewnienie usług instrukta Ŝowych. 8. Zorganizowa ć wypo Ŝyczalnie i serwis sprz ętu, punkty sprzeda Ŝy uzupełniaj ących akcesoriów. 9. Prowadzi ć rozmowy z wła ścicielami lub zarz ądcami gruntów, lasów, osta ńców skalnych, jaski ń w sprawie ich u Ŝytkowania.

Cel strategiczny : Rozwój Turystyki wodnej.

Zadania:

47 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

1. Uzupełnienie i modernizacja infrastruktury socjalnej k ąpielisk. 2. Zagospodarowanie zbiorników wodnych w Przyłubsku, Kostkowicach, Dzibicach, Białej Błotnej i przystosowanie ich do wypoczynku mieszka ńców i turystów. 3. Organizowanie spływów kajakowych (Szczekociny-Pilica). 4. Budowa o środków rekreacji wodnej, równie Ŝ z usługami w zakresie nauki pływania i Ŝeglowania. 5. Budowa i modernizacja parkingów, przystani, miejsc wodowania i serwisów. 6. Budowa stanic wodnych, pól biwakowych, kampingów i innych obiektów bazy noclegowej. 7. Zorganizowanie wypo Ŝyczalni sprz ętu wodnego ( pontony, rowery wodne, kajaki).

Cel strategiczny: Rozwój turystyki w ędkarskiej .

Zadania: 1. Prowadzenie racjonalnej gospodarki hodowlanej w zbiornikach wodnych. 2. Zakładanie stawów hodowlanych z mo Ŝliwo ści ą odpłatnego w ędkowania. 3. Przygotowanie i oznakowanie stanowisk do w ędkowania. 4. Opracowanie informatora o łowiskach, zasadach i przepisach, okresach ochronnych, specjalistycznej bazie noclegowej oraz imprezach. 5. Organizowanie imprez w ędkarskich, które mo Ŝna ł ączy ć z innymi okazjami. 6. Rozwija ć pobyty w ędkarskie w oparciu o gospodarstwa agroturystyczne. 7. Wydzielanie specjalnych sektorów na łowiska dla dzieci z nauk ą w ędkowania. 8. Przystosowanie zbiorników wodnych, stawów hodowlanych, rzek, specjalnych stanowisk wędkarskich. 9. Budowa bazy noclegowej przystosowanej do potrzeb w ędkarzy. 10. Budowa w ędzarni, urz ądze ń do przechowywania ryb. 11. Zorganizowanie wypo Ŝyczalni sprz ętu, punktów sprzeda Ŝy sprz ętu i wyposa Ŝenia uzupełniaj ącego.

Cel strategiczny: Popularyzacja rekreacji powietrznej

Zadania: 1. Zlokalizowanie miejsc dla rekreacji powietrznej. 2. Powołanie o środków szkoleniowych i zapewnienie im kadry instruktorskiej.

48 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

3. Przeszkolenie pilotów do obsługi ruchu turystycznego. 4. Organizowanie imprez popularyzuj ących formy rekreacji. 5. Łączenie w pakiety z innymi produktami. 6. Budowa pól startowych, l ądowisk. 7. Zorganizowanie o środków szkoleniowych. 8. Zorganizowanie wypo Ŝyczalni sprz ętu.

Cel strategiczny: Rozwój turystyki narciarskiej. Narciarstwo biegowe i zjazdowe.

Zadania: 1. Rozpoznanie, wyznaczenie i przygotowanie szlaków dla narciarstwa biegowego (szlaki otwarte lub zamkni ęte-pętle). 2. Oznakowanie szlaków i umieszczenie stałych tablic informacyjnych. 3. Lokalizowanie punktów pocz ątkowych szlaków w rejonie przystanków komunikacji zbiorowej. 4. Rozpoznanie mo Ŝliwo ści wyznaczenia nowych terenów dla narciarstwa zjazdowego. 5. Poprawienie standardu technicznego dotychczasowych urz ądze ń wyci ągowych. 6. Przystosowanie i utrzymanie parkingów, miejsc odpoczynku i wyposa Ŝenie w punkty gastronomii. 7. Przygotowanie kadry przewodnickiej i instruktorskiej. 8. Wyznaczenie miejscowo ści, które b ędą pełniły funkcj ę w ęzłów na szlakach narciarskich – zorganizowa ć serwis narciarski (bie Ŝą ca informacja o warunkach pogodowych, naprawa i wypo Ŝyczalnia sprz ętu, punkty sprzeda Ŝy uzupełniaj ących akcesoriów). 9. Wypromowanie imprez turystycznych w oparciu o turystyk ę narciarsk ą. 10. Łączenie z innymi produktami (zimowe pobyty urlopowe i weekendowe, zielone szkoły). 11. Przygotowanie stoków i tras zjazdowych. 12. Budowa i przygotowanie wyci ągów narciarskich, urz ądze ń na śnie Ŝaj ąch, urz ądze ń do konserwacji szlaków – ratraki. 13. Budowa parkingów, punktów serwisowych, wypo Ŝyczalni sprz ętu. 14. Zorganizowa ć usługi transportowe, instruktorskie, ratunkowe.

II Obszar strategiczny: TURYSTYKA ZAINTERESOWA Ń (HOBBYSTYCZNA )

49 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim Cele strategiczne:

WYPRAWY GEOLOGICZNE – zbieranie, rozpoznawanie, klasyfikowanie, datowanie skal i minerałów. WYCIECZKI BOTANICZNE – rozpoznawanie, klasyfikowanie, oznaczanie ro ślin, indywidualne zielniki. PODGL ĄDANIE DZIKIEJ PRZYRODY – obserwowanie Ŝycia ptaków, gadów, płazów, owadów i innych zwierz ąt w ich naturalnym środowisku WYCIECZKI DO MIEJSC HISTORYCZNYCH – zwiedzanie miejsc historycznych, ukierunkowana na konkretne okresy historyczne lub rodzaj obiektu np. warownie jurajskie. PLENERY DLA ARTYSTÓW – pobyty i wycieczki plenerowe dla malarzy, rze źbiarzy, fotografików – plenery dla profesjonalistów i amatorów.

Zadania: 1. Utrzymanie i promowanie istniej ących szlaków i ście Ŝek dydaktycznych. 2. Tworzenie nowych ście Ŝek dydaktycznych i miejsc zainteresowa ń, oznakowanie i opisanie poprzez ulotki i foldery. 3. Ochrona przyrody ( status pomników przyrody, prezentacja nietypowej fauny i flory, rezerwaty). 4. Biologia (pokaz przerostów słojów, zwierz ąt Ŝyj ących na drzewach – paso Ŝytów). 5. Historia osadnictwa ( zagospodarowanie pozostało ści dawnych osad np. Góra Birów, szkółki archeologiczne, prezentacja Ŝycia w osadach historycznych). 6. Łączenie z innymi produktami w tym zwłaszcza z Zielonymi Szkołami. 7. Organizowanie plenerów i wystaw poplenerowych. 8. Przygotowanie przewodników i instruktorów. 9. Opracowanie informatorów tematycznych. 10. Budowa sieci ście Ŝek dydaktycznych i miejsc zainteresowa ń. 11. Przygotowanie bazy szkoleniowej. 12. Zorganizowanie usług przewodnickich i instruktorskich.

III Obszar strategiczny: TURYSTYKA WIEJSKA

Zadania: 1. Poszerzenie liczby gospodarstw oferuj ących usługi turystyczne. 2. Rozwini ęcie usług agroturystycznych w gminach, w których brak bazy noclegowej.

50 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

3. Specjalizowa ć gospodarstwa agroturystyczne z uwzgl ędnieniem kryterium lokalizacji i oferowanych usług w zakresie rekreacji (posiadanie wokół gospodarstw przestrzeni rekreacyjnej – miejsca pod namioty, trawnika do gier i zabaw, miejsce na grilla, place zabaw dla dzieci). 4. Zach ęcanie wła ścicieli gospodarstw agroturystycznych do podnoszenia jako ści usług i staranie si ę o skategoryzowanie gospodarstwa. 5. Nadawanie charakteru atrakcji turystycznych niektórym tradycyjnym zaj ęciom rolniczym np. Ŝniwa, do Ŝynki, wykopki, miodobranie, kwitnienie jabłoni (uczestnictwo w Ŝyciu codziennym rolników). 6. Rozwijanie alternatyw uprawowych i hodowlanych jako podstaw produktu turystycznego np. winoro śl, zioła, hodowla strusi, i in. 7. Rozwijanie usług gastronomicznych na bazie gospodarstw rolnych. 8. Promowanie potraw kuchni regionalnej, poprzez: sklepy i karczmy urz ądzone w wiejskim stylu, sprzedaj ące tradycyjne potrawy i produkty (kuchnia regionalna – pra Ŝonki). Niew ątpliw ą atrakcj ą dla turystów jest mo Ŝliwo ść posmakowania regionalnej kuchni. 9. Podtrzymywanie i rozwijanie tradycji jarmarków ludowych, odpustów, organizowanie imprez folklorystycznych. 10. Zorganizowanie szkole ń w zakresie świadczenia usług turystycznych na wsi. 11. Organizowanie obiektów pokazowych, gdzie mo Ŝna przygl ąda ć si ę, a nawet uczestniczy ć w okre ślonej produkcji ró Ŝnych produktów (młyny, serowarnie, piekarnie, pasieki, warsztaty tkackie, pracownie garncarskie, szklarskie, wikliniarskie, ceramiczne) z mo Ŝliwo ści ą zakupu. 12. Wyznaczenie punktów informacji turystycznej. 13. Zorganizowanie punktów sprzeda Ŝy pami ątek regionalnych.

IV Obszar strategiczny: TURYSTYKA PIELGRZYMKOWA

Zadania: 1. Opracowanie tras tematycznych zwiedzania powiatu zawiercia ńskiego motywowanych tematyk ą religijn ą i sakraln ą np. Szlak Sanktuaria Maryjne na Jurze, Klasztory Jurajskie, Szlakiem Jurajskich kapliczek, krzy Ŝy, itp. 2. Zorganizowanie lub przystosowanie bazy noclegowej o zró Ŝnicowanym standardzie. 3. Wyznaczenie i udost ępnienie do zwiedzania ko ściołów – uzgodni ć z proboszczami godziny i warunki otwarcia. 4. Organizowanie koncertów w ko ściołach, klasztorach.

51 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

5. Wyznaczenie tras pielgrzymkowych. 6. Oznakowanie obiektów sakralnych. 7. Zorganizowanie punktów sprzeda Ŝy dewocjonaliów.

52 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim Zaplanowane działania: 1. Promocja turystyki i regionu Zakładamy wspólna promocj ę powiatu i turystyki. Przewidujemy ł ączenia działa ń administracji, podmiotów gospodarczych z bran Ŝy oraz organizacji pozarz ądowych.

2. Projekty graficzne. Opracowanie jednolitych projektów graficznych folderów, ulotek, tablic informacyjnych, prezentacji multimedialnej itp.

3. Oferty turystyczne. Przygotowanie dobrej oferty, logistyczne zgranie wszystkich realizatorów usługi turystycznej oraz zapewnienie jej finansowania. Tworzenie i sprawdzanie ofert jest mo Ŝliwe tak Ŝe na mała skal ę. W takiej działalno ści nie zast ąpione s ą lokalne stowarzyszenia zajmuj ące si ę turystyk ą i rekreacj ą. Współpraca z osobami, które znaj ą nasz region i z potrzeby serca zajmuj ą si ę ta działalno ści ą jest kapitałem, którego nie mo Ŝna pomin ąć (JOT).

4. Szkolenia i wymiana do świadcze ń. Organizacja specjalistycznych szkole ń przeznaczonych dla podmiotów z bran Ŝy. W pierwszej kolejno ści dla prowadz ących agrogospodarstwa i hodowców koni.

5. Aktualizacja informacji. Aktualizacji informacji o walorach środowiska i mo Ŝliwo ściach bazy jako stałe zadanie dla lokalnych organizacji turystycznych. Monitorowanie i katalogowanie oczekiwa ń klientów w tym zakresie.

6. Grupa wsparcia. Współpraca organizacji turystycznej z podmiotami zainteresowanymi rozwojem turystyki i rekreacji na terenie powiatu ( samorz ądy powiatowe i gminne, wła ściciele obiektów turystycznych, gospodarstw agroturystycznych, bazy gastronomicznej, stadnin koni, ZHP, PTTK, PZW, GOPR, PZN, Zarz ąd Jurajskich Parków Krajobrazowych, Zarz ąd Lasów Pa ństwowych, gminne o środki kultury, Jurajskie Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej, Parafie, wła ściciele i gestorzy akwenów wodnych, szkoły wspinaczkowe).

53 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

7. Produkcja pami ątek turystycznych zwi ązanych z obszarem powiatu . Pami ątki sentymentalne 1. Zamek na kamieniu wapiennym 2. Kwiatek zatopiony w akrylu 3. Brelok z zamkiem 4. Puzzle

Przedmioty u Ŝytkowe z logo 1. Koszulki 2. Czapeczki i daszki 3. Chustki 4. Peleryny przeciwdeszczowe 5. Smycz 6. Zegarki plastikowe 7. Odblaski 8. Karty telefoniczne 9. Latarki kieszonkowe 10. Zapałki 11. Podkładki 12. Kubki 13. Notesiki 14. Widokówki 15. Znaczki pocztowe 16. Długopisy 17. Ołówki

Pami ątki ekscentryczne 1. Ogniwo z ła ńcucha czarnego psa z Ogrodzie ńca ( legenda) 2. Łapka czarnego psa 3. Kosmyk włosów pi ęknej Olimpii 4. List Olimpii do Stanisława Kmity przechwycony przez jej ojca Seweryna Bonera. 5. Denar skradziony kupcom na trakcie królewskim 6. Łzy Bo Ŝenny z nad czarnego jeziora 7. Chusteczka z monogramem Białej Damy ze Szczekocin.

Wnioski ko ńcowe

Powiat zawiercia ński i jego korzystne usytuowanie na Wy Ŝynie Krakowsko - Cz ęstochowskiej, bogata historia, tajemnicze ruiny średniowiecznych zamków, legendy z nimi zwi ązane, białe osta ńce, lasy, jaskinie, przepi ękne krajobrazy, to bogactwo, które powinien zobaczy ć na własne oczy ka Ŝdy wra Ŝliwy na pi ękno człowiek. Pobyt tutaj mo Ŝe by ć natchnieniem dla historyka, geologa, malarza, fotografika. Walory krajobrazowe s ą najwi ększym atutem powiatu, które mog ą si ę w przyszło ści przyczyni ć do tego, Ŝe mógłby on si ę sta ć kiedy ś jednym z wa Ŝniejszych terenów turystycznych

54 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

Polski. Ale aby do tego doszło lokalne władze powinny skupi ć si ę na podnoszeniu jego atrakcyjno ści, rozbudowie i udost ępnieniu jego walorów ludziom. Podstawowym kierunkiem aktywizacji powiatu powinno by ć wykorzystanie i przystosowanie jego terenów dla celów turystyczno - wypoczynkowych. Wyzwaniem dla polityki rozwoju powiatu jest przede wszystkim modernizacja i rozbudowa bazy turystyczno – rekreacyjnej, która stanowi niejako motor rozwoju małej przedsi ębiorczo ści, wzrostu dochodów ludno ści oraz poprawie kondycji ekonomicznej gmin i powiatu. Jej rozwój sprzyjałby poprawie ładu przestrzennego i ochronie środowiska. W znakomity sposób przyczyniłoby si ę to do ukształtowania nowego, atrakcyjnego wizerunku powiatu poprzez: - rozwój turystyki krótkoterminowej i świ ątecznej, rehabilitacyjnej, rozwój turystyki w ramach aktywnych form wypoczynku (tzw. sporty nowoczesne) - zagospodarowanie zbiorników wodnych w Przyłubsku, Kostkowicach, Dzibicach, Białej Błotnej i przystosowanie ich do wypoczynku mieszka ńców i turystów (budowa sanitariatów, okresowych punktów gastronomicznych, wypo Ŝyczalnie sprz ętu wodnego, rowerowego, stworzenie infrastruktury technicznej w postaci ławek, koszy na śmieci, placu zabaw dla najmłodszych, itp. Wa Ŝnym elementem jest tak Ŝe oczyszczenie terenów przyległych do akwenów wodnych. - budowa punktów gastronomicznych i noclegowych przy głównych drogach powiatu zawiercia ńskiego - rozbudowa infrastruktury turystycznej poprzez budowę tanich hoteli, pól namiotowych i campingowych, budowa tzw. małej gastronomii - zagospodarowanie i wykorzystanie dla potrzeb turystyki budynków po szkołach i istniej ących placówkach o światowych i utworzenie w nich schronisk młodzie Ŝowych. - podniesienie standardu bazy noclegowej, - budow ę obiektów umo Ŝliwiaj ących uprawianie sportów wodnych w tym tak Ŝe budowa parków wodnych oraz otwarcie całorocznej trasy narciarskiej. - stworzenie planu atrakcyjnego zagospodarowania wolnego czasu turystów poprzez szerok ą ofert ę rozmaitych form turystycznych na ka Ŝdą por ę roku. Wymaga ć to b ędzie rozbudowy infrastruktury turystycznej obejmuj ącej m.in.: budow ę szlaków turystycznych np. konnych, popraw ę oznakowania ju Ŝ istniej ących szlaków i miejsc atrakcyjnych, organizacj ę rozmaitych atrakcji turystycznych, w tym tak Ŝe imprez kulturalno – sportowo – folklorystycznych, wykorzystuj ąc w tym celu walory Jury na terenie powiatu. Mog ą to by ć np. imprezy i zawody wspinaczkowe, organizowanie turystyki w zakresie łowiectwa, wędkarstwa, je ździectwa, pokazy wspinaczki skałkowej itd. Stworzenie warunków, które umo Ŝliwiałyby uprawianie sportów i rekreacji osobom niepełnosprawnym.

55 Strategia Rozwoju Turystyki w Powiecie Zawiercia ńskim

- rozwój komplementarnej infrastruktury turystycznej jak: pływalnie, korty tenisowe, wypo Ŝyczalnie ksi ąŜ ek, pism, place zabaw, skanseny (parowozów w Łazach, rękodzielnictwa), klubów folklorystycznych, pracowni słu Ŝą cych zaspakajaniu zainteresowa ń turystów, pól golfowych, kr ęgielni itd. Poza wy Ŝej wymienionymi zadaniami nale Ŝy równie Ŝ pomy śle ć o: - rozbudowie i modernizacji dworca kolejowego w Zawierciu, który powinien zosta ć wyposa Ŝony w poczekalnie z miejscami siedz ącymi, bufet, całodobowy punktu informacji turystycznej, sanitariaty - zwi ększeniu liczby poł ącze ń autobusowych w sezonie, czyli okresie wzmo Ŝonego ruchu turystycznego - zagospodarowaniu Parku Miejskiego im. A. Mickiewicza w Zawierciu, poprzez zało Ŝenie instalacji świetlnej, zwi ększenie liczby ławek, utworzenie placu zabaw dla dzieci i ście Ŝki zdrowia - zało Ŝeniu w centrum Zawiercia wypo Ŝyczalni samochodów, rowerów i motocykli - organizowaniu dla mieszka ńców jak i turystów przybywaj ących na teren powiatu obozów w ędrownych, 2-3 dniowych rajdów z przewodnikiem, wycieczek pieszych lub autokarowych po Jurze lub w pobliskie okolice. - budow ę i modernizacj ę dróg powiatowych ułatwiaj ących dost ęp do gmin turystycznych i zabytków oraz budow ę parkingów strze Ŝonych i niestrze Ŝonych głównie przy kąpieliskach, atrakcjach turystycznych, zabytkach. W wyniku ci ągle rosn ącej liczby samochodów, które w coraz wi ększym stopniu zajmuj ą miejsca na chodnikach, ulicach i placach budowa parkingów usprawni ruch drogowy i zapewni bezpiecze ństwo pieszym. Poza tym parkingi strze Ŝone b ędą przynosiły dodatkowy dochód. - istotn ą pomoc ą dla turystów przybywaj ących na teren powiatu byłoby tworzenie sieci punktów informacji turystycznej, koordynacj ą której zajmowałby si ę powiatowy punkt informacji turystycznej współpracuj ący z gminnymi punktami informacyjnymi.

56