Właściwości Prozdrowotne Roślin I Ich Metabolitów Wtórnych
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Właściwości prozdrowotne roślin i ich metabolitów wtórnych Właściwości prozdrowotne roślin i ich metabolitów wtórnych Redakcja: Monika Maciąg Kamil Maciąg Lublin 2018 Wydawnictwo Naukowe TYGIEL składa serdecznie podziękowania dla zespołu Recenzentów za zaangażowanie w dokonane recenzje oraz merytoryczne wskazówki dla Autorów. Recenzentami niniejszej monografii byli: prof. dr hab. Agnieszka Beata Piwowar prof. dr hab. Anna Płaza dr hab. n. farm. Agnieszka Markowska dr hab. Roman Prażak dr n. farm. Beata Chudzik-Rząd dr inż Anna Kiełtyka-Dadasiewicz dr n. med. Monika Sadowska dr n. farm. Anna Serefko dr n. farm. Aleksandra Szopa dr n. farm. Sylwia Zielińska Wszystkie opublikowane rozdziały otrzymały pozytywne recenzje. Skład i łamanie: Ilona Żuchowska Projekt okładki: Marcin Szklarczyk © Copyright by Wydawnictwo Naukowe TYGIEL sp. z o.o. ISBN 978-83-65932-42-6 Wydawca: Wydawnictwo Naukowe TYGIEL sp. z o.o. ul. Głowackiego 35/341, 20-060 Lublin www.wydawnictwo-tygiel.pl Spis treści Agata Zięba, Ewa Kędzierska, Ewa Gibuła Analiza właściwości farmakologicznych przetworów z Panax ginseng C.A.Mey. oraz Rhodiola rosea L. ze szczególnym uwzględnieniem wpływu ich suplementacji na kondycję i wydolność fizyczną ....................................................................................... 7 Marta Pawlicka, Kamil Bałabuszek, Anna Mroczek, Kamila Kasprzak, Halina Piecewicz-Szczęsna Wybrane rośliny lecznicze o działaniu hipoglikemizującym ............................................. 19 Barbara Krochmal-Marczak, Barbara Sawicka, Bernadetta Bienia Topinambur jako surowiec dla przemysłu farmaceutycznego .......................................... 28 Paula Ćwiek, Adam Grdeń, Agnieszka Malik Właściwości prozdrowotne morwy białej .......................................................................... 39 Marcelina Makuch, Paulina Terlecka, Marcin Makuch Zastosowanie lecznicze płucnicy islandzkiej Cetraria islandica (L.) ............................... 49 Dominika Rymarz, Alicja Tymoszuk Charakterystyka i zastosowanie lecznicze Harpagophytum procumbens Burch. DC ex Meissn. .................................................................................................................... 57 Barbara Sawicka, Dominika Skiba, Piotr Barbaś Właściwości odżywcze i zdrowotne Helianthus tuberosus L. ........................................... 65 Barbara Sawicka, Ali Hulail Noaema, Barbara Krochmal-Marczak Ziemniak (Solanum Tuberosum L.) jako roślina o wysokich wartościach odżywczych i właściwościach leczniczych ............................................................................................. 83 Mateusz Tomaszewski, Paulina Terlecka, Tomasz Łupina, Marcin Kulczyński, Ewa Piotrowska Zastosowanie metyloksantyn w astmie i przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc ............ 98 Eryk Cekała, Iwona Raciborska Wpływ suplementów diety na bazie fitoestrogenów na łagodzenie wczesnych objawów menopauzy ....................................................................................................................... 105 Kamila Kasprzak, Marta Pawlicka, Anna Oniszczuk Fitoestrogeny – wpływ na współwystępujące schorzenia i dolegliwości kobiet w okresie menopauzalnym ............................................................................................... 117 Aleksandra Kędziora, Krystian Ciechański, Leszek Szalewski Czarnuszka siewna – tradycyjny lek ziołowy w schorzeniach jamy ustnej. Przegląd piśmiennictwa i badań naukowych ................................................................. 127 Anna Biernasiuk, Małgorzata Zarzycka, Anna Malm Olejki eteryczne jako naturalne antymikotyki stosowane w kandydozach jamy ustnej .. 136 Paulina Terlecka, Mateusz Tomaszewski, Paulina Iwaniuk, Marcelina Makuch, Karol Terlecki Fitoterapia w zapaleniu błony śluzowej gardła i migdałków podniebiennych ............... 152 Indeks autorów ................................................................................................................. 161 Agata Zięba1, Ewa Kędzierska2, Ewa Gibuła3 Analiza właściwości farmakologicznych przetworów z Panax ginseng C.A.Mey. oraz Rhodiola rosea L. ze szczególnym uwzględnieniem wpływu ich suplementacji na kondycję i wydolność fizyczną 1. Wstęp W latach 1950-60, idea roślinnych leków zwiększających zdolność do przetrwania w niesprzyjającym środowisku zyskała na popularności. W tym okresie powstała również teoria „adaptogenów” zaproponowana przez rosyjskiego naukowca Lazareva. Teoria ta została oparta na założeniach Hansa Selye’sa [1] dotyczących stresu i mechanizmu adaptacyjnego, który składa się z trzech faz: pierwsza – reakcja alarmowa, stanowi ją pierwotna odpowiedź organizmu na działanie niekorzystnego czynnika. W organizmie dochodzi do nasilenia aktyw- ności sympatycznego układu nerwowego, wzrostu ilości amin katecholowych oraz glikokortykosteroidów we krwi. Faza alarmowa charakteryzuje się również wzmożonym tempem procesów katabolicznych w organizmie; druga – „opór, adaptacja” – związana jest z oporem organizmu, na skutek z długotrwałej ekspozycji na działanie niekorzystnego czynnika. W tej fazie dochodzi do wzrostu tempa procesów anabolicznych. Organizm wykształca pewnego rodzaju „odporność” na niekorzystny czynnik. Jeśli na tym etapie nie zostanie przywrócona homeostaza może dojść do rozwoju tzw. chorób adaptacyjnych; trzecia – „wyczerpanie” – dotyczy stanów, w których niekorzystny czynnik zbyt długo oddziałuje na organizm. Opór powstały w drugiej fazie słabnie, organizm nie jest w stanie dłużej opierać się działaniu stresora, co prowadzi do rozpoczęcia procesów chorobowych [1]. Adaptogeny są grupą substancji roślinnych [2], które modyfikują odpowiedź organizmu na niekorzystne czynniki stresowe. W uproszczeniu można to określić, jako wytworzenie odporności na stres, przy jednoczesnym wydłużeniu fazy adaptacji. Pod koniec 1960 roku, Bekhman i Dardimov zaproponowali teorię, wg której adaptogenami są wszystkie organizmy które podnoszą odporność na niekorzystne czynniki (fizyczne, psychiczne, biologiczne, chemiczne – inaczej stresory). Prowadzą 1 [email protected], Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Farmakologii z Farmakodynamiką, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Analityki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 2 Katedra i Zakład Farmakologii z Farmakodynamiką, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Analityki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 3 Katedra i Zakład Farmakologii z Farmakodynamiką, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Analityki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 7 Agata Zięba, Ewa Kędzierska, Ewa Gibuła one do przywrócenia naturalnego stanu dynamicznej równowagi. W tym okresie, głównym miejscem prowadzenia badań nad tą grupą roślin był Związek Radziecki. Związane to było z prowadzonym wtedy na terenie kraju projektem wyszukiwania biologicznie czynnych substancji w królestwie roślin. Główną przyczyną badań nad stresem stała się chęć wprowadzenia nowych leków i metod pozwalających na stymulowanie odpowiedzi na wydłużające się oddziaływanie stresorów, tak ażeby mimo niesprzyjających warunków możliwa była praca fizyczna i umysłowa [3÷5]. Zakres przeprowadzonych badań był ogromny, przeprowadzono aż 1009 badań (farmakologicznych i klinicznych), które zostały opublikowane w Rosji do 1982 roku. W większości z nich wykorzystano ekstrakty albo izolaty pozyskane z eleuterokoka kolczastego (Eleuterococcus senticosus, Maxim.). Obecnie wśród najbardziej znanych roślin o właściwościach adaptogennych wymienia się żeń-szeń właściwy (Panax ginseng C.A. Mey.) oraz różeniec górski (Rhodiola rosea L.) [6]. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie wyników przeglądu fachowej literatury dotyczącej wyżej wymienionych gatunków roślin. Autorzy szczególną uwagę zwracają na wpływ suplementacji przetworów z różeńca górskiego i żeń-szenia na wydolność i siłę fizyczną u ludzi. Dodatkowo chcieliby odpowiedzieć na pytanie czy ewentualne właściwości anaboliczne substancji są na tyle silne, że mogłyby zostać wykorzystane jako nowoczesne środki dopingujące w sporcie. 2. Panax ginseng (korzeń żeń-szenia, łac. Panax ginseng C.A. Mey., Familia: Araliaceae) Żeń-szeń jest jednym z najbardziej znanych ziół pochodzących z Azji. Zawiera on wiele związków aktywnych farmakologicznie. Najważniejszymi substancjami izolo- wanymi z jego korzenia są tetracykliczne saponiny triterpenowe, określane mianem ginsenozydów, poliacetyleny, polifenole, oraz kwasowe polisacharydy. Zaproponowano wiele teorii, które miały wyjaśnić mechanizmy działania przetworów z tego surowca. W Tradycyjnej Medycynie Chińskiej zakłada się, że pozwala on na przywrócenie Qi (energii życiowej) [7, 8]. Obecnie uważa się, iż żeń- szeń wpływa na aktywność osi podwzgórze-przysadka-kora nadnerczy (HPA), prawdopodobnie przez ograniczanie katabolicznego efektu wywieranego przez hormon stresu – kortyzol [9]. Biorąc pod uwagę właściwości antystresowe tego surowca, jego suplementacja może prowadzić do spadku zmęczenia oraz poprawy wytrzyma- łości organizmu podczas zawodów. Większość dotychczasowych badań skupiała się na wpływie na wydolność układu krążenia oraz wydolność tlenową, tylko niektóre z nich badają wpływ na aktywność psychomotoryczną. Rosnące zainteresowanie naukowców tym surowcem, związane jest z wielo- kierunkowym działaniem biologicznym przetworów żeń-szenia. Powszechnie znane są jego właściwości immunostymulujące (usprawniające odpowiedź układu odporno- ściowego), adaptogenne, poprawiające funkcje kognitywne, przeciwzapalne, antyno- wotworowe i pobudzające. Korzenie, łodygi i liście rośliny, ze względu na zawartość cennych