Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1 : 50 000

PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000

Arkusz MUSZYNA (1052) I LELUCHÓW (1062)

Warszawa 2004

Autorzy: Izabela Bojakowska *, Jan Bromowicz**, Barbara Radwanek-Bąk*, Józef Lis*, Janusz Magiera **, Tomasz Malata*, Rafał Pająk*, Anna Pasieczna*, Robert Patorski*, Hanna Tomassi-Morawiec*

Główny Koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Majkowska* Redaktor regionalny: Barbara Radwanek-Bąk* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka

* - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** - Katedra Surowców Skalnych AGH., Kraków

Spis treści I Wstęp (B. Radwanek – Bąk) ...... 4 II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Magiera) ...... 4 III Budowa geologiczna (J. Bromowicz) ...... 7 IV Złoża kopalin (J. Bromowicz)...... 10 V Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Magiera) ...... 12 VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J. Bromowicz) ...... 14 VII Warunki wodne (R. Patorski) ...... 15 1 Wody powierzchniowe...... 15 2 Wody podziemne...... 16 3 Wody mineralne i lecznicze ...... 17 VIII Geochemia środowiska...... 19 1 Gleby (J. Lis, A. Pasieczna) ...... 19 2 Osady wodne (I. Bojakowska)...... 23 3 Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 25 IX Składowanie odpadów (R. Pająk)...... 27 X Warunki podłoża budowlanego (J. Magiera, B. Radwanek – Bąk)...... 29 XI Ochrona przyrody i krajobrazu (T. Malata) ...... 30 XII Zabytki kultury (J. Magiera) ...... 36 XIII Podsumowanie (J. Bromowicz, B. Radwanek – Bąk) ...... 37 XIV. Literatura...... 38

I Wstęp

Niniejsze objaśnienia dotyczą dwóch arkuszy mapy geośrodowiskowej: Muszyna i Leluchów. Ujęto je wspólnie ze względu na fragmentaryczny charakter arkusza Leluchów, którego jedynie niewielki obszar leży w granicach Polski, zaś większość na terytorium Sło- wacji. Arkusze Muszyna i Leluchów Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 zostały wykonane w Oddziale Karpackim Państwowego Instytutu Geologicznego w Krakowie w 2003 r. Przy ich opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Mapy geologiczno-gospodarczej Polski Muszyna w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym przez J. Bromowicza i J. Magierę w Katedrze Złóż Surowców Skalnych Wydzia- łu Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH w Krakowie oraz na arkuszu Leluchów, opracowanym przez W. Nowak w Przedsiębiorstwie Geologicznym S.A w Krakowie (1999). Mapę wykonano zgodnie z Instrukcją opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (2002) oraz niepublikowanym aneksem do Instrukcji, dotyczącym wykonania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Mapa geośrodowi- skowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnic- two i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpadów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Podstawą do wykonania mapy były materiały archiwalne uzyskane w Przedsiębiorstwie Geologicznym S.A. w Krakowie, w Oddziale Karpackim Państwowego Instytutu Geologicz- nego, w Małopolskim Urzędzie Wojewódzkim Wydział Zamiejscowy w Nowym Sączu oraz w Urzędach Gmin. Dane złożowe zamieszczone w kartach informacyjnych złóż pochodzą z dokumentacji geologicznych obszarów złożowych, które uzupełnione zostały wizją terenową. Zestawiono je w specjalnie opracowanej bazie danych.

II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Arkusze ograniczają południki: 20045’ i 21000’ długości geograficznej wschodniej oraz równoleżniki: 49020’ i 49030’ (arkusz Muszyna) oraz: 49010’ i 49020’ (arkusz Leluchów). Obszar arkuszy Muszyna i Leluchów położony jest w całości w obrębie województwa Mało- polskiego, w powiecie Nowy Sącz. Obejmuje on teren miasta Krynica i fragment miasta Mu- szyna oraz częściowo gminy: Krynica, Muszyna, Piwniczna, Łabowa i Nawojowa.

Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2000) omawiany obszar znajduje się w obrębie Zachodnich Karpat Zewnętrznych. W części centralnej i południowo- zachodniej jest to Beskid Sądecki, w narożu północno - wschodnim – Beskid Niski. (Fig. 1). Główną część terenu zajmuje silnie rogałęzione pasmo Jaworzyny Krynickiej, z jego kulmi- nacjami: Jaworzyną (1114 m n.p.m.), Runkiem (1079 m n.p.m.) i Wierchem nad Kamieniem (1083 m n.p.m.). Południowo-zachodnie zbocza tego pasma opadają do doliny Popradu. Są one rozcięte dolinami: Szczawnika, Potoku Żegiestowskiego, Wierchomlanki i wielu innych mniejszych potoków. Na północny-wschód pasmo opada ku dolinie Kamienicy Nawojow- skiej, a na południowy-wschód – ku dolinie Muszynki i Kryniczanki. Arkusz Leluchów obejmuje położone na południowy-wschód od dolin tych rzek, nieroz- ległe pasmo Gór Leluchowskich (904-934 m n.p.m.). Przez przełęcz Huta (772 m n.p.m.) pasmo Jaworzyny łączy się z Beskidem Niskim, zajmującym północno-wschodni narożnik terenu. Obszar obu arkuszy należy do karpackiej dzielnicy klimatycznej, z trzema piętrami (Hess, 1965): umiarkowanie ciepłym (poniżej 750 m n.p.m., obejmującym stoki Beskidu Są- deckiego i Niskiego) o średniej temperaturze rocznej ponad 60C, umiarkowanie chłodnym (w Beskidzie Sądeckim, do 1100 m n.p.m.), ze średnią temperaturą roczną 4-60C oraz chłod- nym (najwyższe partie Beskidu Sądeckiego), ze średnią temperaturą roczną 2-40C. Roczne sumy opadów wynoszą od 756 mm w Żegiestowie, 913 mm w Krynicy, do 1100 mm w szczytowych partiach gór (Manecki, (red.), 1998). Dominują wiatry zachodnie i północno- zachodnie, a także lokalne wiatry wiejące wzdłuż dolin. W okresie jesienno - zimowym czę- sty jest wiatr fenowy, wiejący z południa wzdłuż doliny Popradu, zwany ryterskim. Osiąga on prędkości ponad 30 m/s. Obszar objęty omawianymi arkuszami mapy ma charakter wybitnie uzdrowiskowo- turystyczny. Brak jest tam rozwiniętego przemysłu. Centrum uzdrowiskowym i kulturalnym jest Krynica. Drugim takim ośrodkiem jest Muszyna. Na rozległych obszarach Pasma Jawo- rzyny dominuje gospodarka leśna, w bezleśnych częściach dolin istnieje rodzinna gospodarka rolna i pasterska. Od wielu dziesięcioleci najbardziej istotne są jednak funkcje letniskowe istniejących tam wsi i osad. Niektóre z nich mają status miejscowości letniskowych. Ostatnio, po słowackiej stronie granicy, w rejonie Łopaty Polskiej, podjęto próbę budowy elektrowni wodnej, która będzie miała wpływ na rzekę Poprad. Atrakcyjne krajobrazowo tereny Beskidu Sądeckiego są miejscem specyficznej, rekre- acyjnej penetracji „przyuzdrowiskowej”, silnie stymulowanej wybudowaniem kolei gondo-

lowej na Jaworzynę. Zmniejszyło to znacznie atrakcyjność tego terenu dla turystyki kwalifi- kowanej.

Fig. 1 Położenie arkuszy Muszyna i Leluchów na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000). 1 - granice regionów, 2 - granice mezoregionów, 3 - granice państw. Mezoregiony Beskidów Zachodnich: 513.53 – Kotlina Sądecka, 513.54 – Beskid Sądecki Mezoregiony Beskidów Środkowych: 513.71 – Beskid Niski. Mezoregiony Obniżenia Orawsko-Podhalańskiego: 514.12 – Pieniny Osią komunikacyjną omawianego rejonu jest linia kolejowa Nowy Sącz – Prešov z odgałęzieniem do Krynicy oraz droga krajowa Nowy Sącz - Krynica. Drugim ważnym szla- kiem komunikacyjnym jest droga krajowa Stary Sącz - Piwniczna - Muszyna - Krynica, bie- gnąca wzdłuż przełomowej doliny Popradu i dolin Muszynki i Kryniczanki. Drogi lokalne wchodzą zwykle jedynie do dolnych części dolin. Centralna część terenu arkusza Muszyna, obejmująca pasmo Jaworzyny Krynickiej, nie jest dostępna dla ruchu kołowego.

III Budowa geologiczna

Budowa geologiczna obszaru objętego arkuszami Muszyna i Leluchów, z racji wystę- powania tu wód mineralnych, była przedmiotem zainteresowania geologów od początków rozwoju tej nauki w Polsce. Pierwsze mapy geologiczne rejonu Krynicy wykonał w latach trzydziestych ubiegłego wieku J. B. Pusch, a po nim C. M. Paul (Paul, 1884), W. Szajnocha (Szajnocha, 1891) i R. Zuber (Zuber, 1918). Nowoczesne, publikowane zdjęcie geologiczne Krynicy zawdzięczamy J. Nowakowi (Nowak, 1924. Budowę geologiczną na arkuszach Mu- szyna i Leluchów przedstawili W. Sikora i L. Watycha (Sikora, Watycha, 1964). Najnowsza szczegółowa mapa geologiczna tego terenu w skali 1:50 000 pochodzi z 1991 (Chrząstow- ski i in., 1993). Arkusze Muszyna i Leluchów usytuowane są we wschodniej części polskiego fragmen- tu płaszczowiny magurskiej, obejmując jej część środkową i południową. Istnieją tam dwie strefy tektoniczno-facjalne: bystrzycka i krynicka, zwane też podjednostkami, zbudowane z różnie wykształconych utworów paleogeńskich (Fig. 2). Pierwsza z wymienionych zajmuje północno-wschodnią część arkusza Muszyna, a jej granica z podjednostką krynicką przebiega przez centrum Krynicy, Słotwiny, Łosie i dalej ku północnemu zachodowi, nachylonymi ku dolinie Kamienicy stokami Jaworzyny Krynickiej. W profilu podjednostki krynickiej następuje przejście od utworów głównie ilastych do silnie piaszczystych, kilkakrotnie przerywane pojawieniem się pstrych łupków. Najstarsze z nich, górnokredowe (turon-senon), czerwone łupki ilaste, znane jako formacja łupków z Malinowej mają ponad 30 m miąższości. Nad nimi rozwinięta jest formacja szczawnicka (senon-paleocen), w postaci ponad 200 metrowego kompleksu złożonego z cienkoławicowych, drobnoziarnistych i wapnistych piaskowców przedzielonych podobnej miąższości pakietami zwykle bezwapnistych łupków. Podobnie rozwinięta jest wyżej położo- na w profilu formacja zarzecka, o miąższości około 1000 metrów, reprezentująca już w cało- ści trzeciorzęd (paleocen-eocen). Jej obszar występowania związany jest z północnym brze- giem podjednostki krynickiej, gdzie ciągnie się pasem o szerokości prawie 2 km na północ- nych stokach Jaworzyny Krynickiej. Podobnej szerokości pas wychodni rozwija się na jej stokach południowych. Lokalnie w spągu tej formacji pojawiają się pstre łupki, zaś w części środkowej profilu - kompleksy gruboławicowych piaskowców i zlepieńców egzotykowych o miąższości sięgającej 200 - 500 m, wydzielonych jako ogniwo krynickie. Ich wychodnie zaznaczają się obficie w okolicy Powroźnika.

Fig. 2 Położenie arkuszy Muszyna i Leluchów na tle szkicu geologicznego regionu wg Żytki i in. (1989). 1 – miocen; 2 - płaszczowina śląska; 3 – jednostka dukielska; płaszczowina magurska: 4 – jednostka raczańska, 5 – jednostka bystrzycka, 6 – jednostka krynicka; 7 – pieniński pas skałkowy; 8 - ważniejsze uskoki; 9 – granica państwa. Powyżej zalega formacja magurska złożona z trzech ogniw. Dolne - ogniwo piaskowca z Piwnicznej i górne - ogniwo piaskowca popradzkiego są złożone z gruboławicowych, zwię- złych, niekiedy gruboziarnistych piaskowców, z niewielkim udziałem cienkich pakietów łup- kowych. Miejscami zawierają one wkładki o większym udziale łupków i cieniej uławiconych piaskowców o miąższości rzędu 100 m. Piaskowcowe ogniwa formacji magurskiej rozdziela- ją łupki pstre o miąższości sięgającej 50 m, znane jako ogniwo łupków z Mniszka. Na omawianych arkuszach szczególnie silnie rozwinięte jest ogniwo piaskowca z Piwnicznej, o miąższości przekraczającej 1000 m. Zajmuje ono przeważającą część obszaru wychodni przynależnych do podjednostki krynickiej. Obecność odpornych na procesy denudacji pia- skowców sprawia, że jest to kompleks grzbietotwórczy ułożony w dwóch pasach. Bardziej północny buduje grzbiet Jaworzyny, południowy zaś sięga po granice państwa.

Ogniwo piaskowca popradzkiego, którego miąższość, przy nieznanym stropie jest mniejsza od 100 m, pojawia się na niewielkim obszarze w okolicy Andrzejówki. Strop omawianego profilu stanowi formacja malcowska o miąższości około 100 m i wieku sięgającym po starszy oligocen. Budują ją ogniwa: margli z Leluchowa, łupków ze Smereczka i piaskowców malcowskich. Jej wychodnie zlokalizowane są na niewielkiej prze- strzeni w rejonie Leluchowa. W podjednostce bystrzyckiej, podobnie jak w poprzednio omówionej, w ponad półtora- kilometronym profilu zawartym pomiędzy pakietami pstrych łupków, wyraźnie wzrasta za- piaszczenie. Najstarszymi skałami znanymi z powierzchni są pstre łupki, przynależne do formacji łupków z Łabowej, o rozpoznanej miąższości nie przekraczającej 100 m. Wyżej w profilu usytuowana jest formacja beloweska zbudowana z silnie wapnistych, niebieska- wych łupków i cienkoławicowych, silnie wapnistych, drobnoziarnistych piaskowców o łącz- nej miąższości rzędu 100 m. W rozwiniętej nad beloweską formacji żeleźnikowskiej, o miąższości sięgającej 300 m i bardzo zbliżonym wykształceniu, pojawiają się pojedyncze ławice zwięzłych, ciemnoniebie- skich margli łąckich, o charakterystycznej jasnoniebieskiej barwie po zwietrzeniu. Formację magurską w podjednostce bystrzyckiej reprezentuje ogniwo z Maszkowic oraz przechodzące z podjednostki krynickiej ogniwo łupków z Mniszka. Pierwsze z wymienionych, o miąższości około 600 m, jest charakterystyczne obecnością gruboławicowych pia- skowców i margli łąckich w towarzystwie łupków i osadów podmorskich osuwisk. Na mapie ich wychodnie, nie rozdzielone od formacji żeleźnikowskiej, zajmują większość obszaru wy- stępowania podjednostki bystrzyckiej. Ogniwo łupków z Mniszka, w postaci głównie czer- wonych łupków, pojawia się jako cienkie smugi wzdłuż strefy kontaktu obu wyróżnianych podjednostek. Osady czwartorzędowe reprezentowane są przez plejstoceńskie i holoceńskie żwiry, gliny i piaski tarasów erozyjno-akumulacyjnych, zalegające na różnej wysokości ponad pozio- mem rzek i potoków, przez rozwinięte na stokach rumosze skalne typu gołoborzy, deluwialne i soliflukcyjne gliny z rumoszem skalnym oraz utwory koluwialne. Najwyżej notowano żwiry na wysokości 70 m nad Popradem oraz 30 - 35 m nad Kryni- czanką. Niższe poziomy żwirów, glin i piasków występują na wysokościach 22 - 25 m, 15 - 18 m oraz 5 - 12 m n.p. rzek. Kojarzone są one z kolejnymi zlodowaceniami począwszy od południowopolskich. Występują one głównie w dolinie Popradu i jego dopływach, a jedynie te najniżej położone zanotowano w dorzeczu Kamienicy. Tarasy holoceńskie (zale-

wowy - łęgowy i rędzinny), o wysokościach nie większych niż 5 m n.p. rzeki, występują we wszystkich dolinach. Miąższość rzecznych żwirów i otoczaków na wyższych tarasach nie jest rozpoznana. Wynosi ona najprawdopodobniej od kilku do kilkunastu metrów. Żwiry są tam silnie zaglinione. Miąższość osadów tarasów: łęgowego i rędzinnego w granicach 7 do 14 m została rozpoznana w dolinie Popradu w Żegiestowie i Muszynie. Pokrywy ilaste i gliniaste z rumoszem skalnym występują powszechnie w dolnych czę- ściach stoków. Szczególnie rozległe są w dolinach Kryniczanki, Mochnaczki i Szczawnika. Ich miąższość wynosi najczęściej 0,5 – 3 m, osiąga jednak miejscami prawie 8 m. Rumosze z gliną i zwietrzeliną piaskowca mogą mieć jeszcze większe miąższości, do 18 m. Niewielkie gołoborza rozwinięte są na stromych wychodniach piaskowców z Piwnicznej. Osuwiska występują szczególnie często w obrębie wychodni utworów podjednostki krynickiej. Często uwarunkowane jest to budową geologiczną i powiązane z rozwojem lejów źródliskowych (Margielewski, 1992). Z osadami koluwialnymi związane są niewielkie wy- stąpienia torfów i namułów torfiastych, usytuowane głównie w dolnych częściach stoków.

IV Złoża kopalin

W obrębie arkusza Muszyna udokumentowano 4 złoża kopalin skalnych: piaskowców, kruszyw naturalnych i surowców ilastych ceramiki budowlanej a także wody mineralne i lecznicze. W ostatnich latach z powodu wyczerpania zasobów i kolizyjnej lokalizacji skre- ślono z ewidencji trzy z nich: kopalin ilastych: „Krynica” i „Krynica - Cygański Potok” oraz kruszywa żwirowego – „Poprad” (Przeniosło (red.), 2002) (Tabela 1). Na fragmencie obszaru leżącego w granicach arkusza Leluchów nie udokumentowano żadnego złoża. Jedynym obecnie ujętym w ewidencji zasobów kopalin na omawianym terenie jest złoże „Wierchomla”, położone w pobliżu ujścia potoku Wierchomlanka do Popradu, przy drodze i linii kolejowej Stary Sącz - Krynica. Występują w nim piaskowce formacji magurskiej przy- należne do ogniwa piaskowców z Piwnicznej. W kategoriach A-C1 rozpoznano tam prawie 41 mln ton tych piaskowców. W ponad 200 metrowym profilu odsłoniętym w ścianie kamie- niołomu, ponad 80% miąższości stanowią gruboławicowe, muskowitowe piaskowce szaro- głazowe z nielicznymi, cienkimi wkładkami zapiaszczonych mułowców. Są to piaskowce głównie drobno- i średnioziarniste w większości zwięzłe, o barwie szarej, po zwietrzeniu żół- tobrunatnej, w ławicach o miąższościach od 40 do 720 cm. Spoiwo piaskowców jest polimi- neralne, złożone z krzemionki, węglanów i minerałów ilastych. Powierzchnia złoża wynosi 22,6 ha, średnia miąższość w granicach dokumentowania 71,5 m (2,0-164,0 m), grubość nad- kładu średnio 5,5 m (Nowak, 2000).

Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby Stan Numer Wiek geologiczne bilan- Kategoria Wydobycie Zastosowanie Przyczyny agospodaro * Klasyfikacja złóż złoża Rodzaj kompleksu sowe rozpoznania z - (tys t, ) kopaliny konflik- Nazwa złoża na ma- kopaliny litologiczno- (tys t) wania złoża towości pie surowcowego Klasy Klasy złoża wg stanu na 31.12. 2002 r. 1 - 4 A – C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Wierchomla pc Tr 41 988 A+B+C1 G 216 Sd, Sb 2 B K, U Krynica g(gc) Q - - ZWB - - - - - Krynica- g (gc) Q - - ZWB - - - - - Cygański Potok Poprad ż Q - - ZWB - - - - - Rubryka 3: pc - piaskowiec, ż - żwir, g (gc) – gliny ceramiki budowlanej Rubryka 4: Tr - trzeciorzęd, Q - czwartorzęd * Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – A, B, C1; złoże zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) - C1

11 Rubryka 7: złoża: G - zagospodarowane, ZWB – złoże wykreślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: kopaliny skalne: Sd - surowce drogowe Rubryka 10: złoża: 2 – powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: złoża: B – konfliktowe Rubryka 12: K - ochrona krajobrazu, U – ogólna uciążliwość dla środowiska

Właściwości fizyczno-mechaniczne piaskowców ogniwa z Piwnicznej znane są z dokumentacji geologicznej złoża (Kaczmarczyk, 1998; Miklaszewski, 1973). Gęstość pozorna wynosi 2,53 – 2,67 g/cm3 (średnio 2,60 g/cm3 ), nasiąkliwość wagowa 0,52 – 1,98 % (średnio 1,07%), wytrzymałość na ściskanie w stanie powietrzno-suchym 56-194 MPa (średnio 90 MPa), ścieralność na tarczy Boechmego 0,31 - 0,46 cm (średnio 0,38 cm). Powyższe właściwości świadczą o dobrej jakości piaskowców i pozwalają na produkcję z nich kruszyw drogowych i kolejowych. Piaskowce te należą do najlepszych spośród objętych dokumentacjami geologicznymi piaskowców karpackich (Peszat (red.), 1975; 1976 a, b). Na uwagę zasługują tu: wysoka wytrzymałość na ściskanie i niewielka nasiąkliwość. Kruszywa naturalne w ilości 44 tys.t zostały rozpoznane w złożu „Poprad”, usytuowanym na kamieńcu i tarasie zalewowym rzeki Poprad w Muszynie. Z powodu położenia w obrębie kamieńca złoże nie było nigdy eksploatowane i zostało skreślone z ewidencji zasobów kopalin. Dwa złoża kopalin ilastych ceramiki budowlanej udokumentowano w obrębie glin delu- wialnych zalegających w dolnej części wschodnich stoków doliny Kryniczanki. Są to złoża: „Krynica” i „Krynica - Cygański Potok” (Gaweł, 1956), (Paździor, 1966). Ze względu na wy- czerpanie zasobów, słabą jakość kopaliny i zabudowę terenu zostały one skreślone z ewidencji zasobów kopalin. Klasyfikację sozologiczną złóż uzgodniono z geologiem wojewódzkim. Ze względu na ochronę zasobów jedyne udokumentowane złoże „Wierchomla” zaliczono do klasy 2 – skoncentrowanych w określonym regionie, zaś ze względu na wymagania ochrony środowiska do klasy B, konfliktowych, a wiec możliwych do eksploatacji po spełnieniu określonych warun- ków. Złoże to znajduje się w granicach Popradzkiego Parku Krajobrazowego. Wody podziemne mineralne i lecznicze udokumentowano w licznych miejscach na terenie gmin uzdrowiskowych Krynica, Muszyna i Piwniczna. Ich zasoby dyspozycyjne wynoszą prawie 4.000 m3/dobę. Opisano je szczegółowo w rozdziale poświęconym warunkom wodnym

V Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkuszy Muszyna i Leluchów na większą skalę wydobywa się piaskowce. W przeszłości na potrzeby lokalne podejmowano wydobycie kopalin ilastych dla produkcji czer- wonej ceramiki budowlanej. Eksploatację piaskowców na skalę przemysłową prowadzi się od kilkudziesięciu lat ze zło- ża „Wierchomla”. Obecnie kamieniołom ten jest wielopoziomowym wyrobiskiem stokowym o wysokości przekraczającej 100 m, długości i szerokości około 400 m. Skałę urabia się meto- dami strzałowymi. Ze względu na położenie w obrębie parku krajobrazowego i znaczną kolizyj- ność wynikającą ze skali eksploatacji i sposobu urabiania złoża, ograniczono wielkości stosowa-

nych jednorazowo środków strzałowych. Złoże eksploatowane jest na podstawie koncesji ważnej do końca 2004 r. Powierzchnia ustanowionego obszaru górniczego „Wierchomla III” wynosi ponad 71 ha, zaś terenu górniczego aż 180 ha. Urobek przewozi się ją samochodami do zakładu przeróbczego, znajdującego się u podnóża kamieniołomu. Kamieniołom ten dostarcza kruszywa budowlanego i kamienia łamanego dla drogownictwa, kolejnictwa i budownictwa. Ostatnio uru- chomiono też niewielką produkcję elementów foremnych i łupanki. W toku produkcji powstaje znaczna ilość odpadów mineralnych. Stanowią one około 20% całości wydobycia (Tabela 2). Są to łupki, osady osuwisk podmorskich oraz stropowe części ławic piaskowców, bogate w detrytus zwęglonych szczątków roślin. Materiał ten składowany jest na zwałowisku wewnętrznym, skąd, po sezonowaniu, jest odzyskiwany w ilości ok. 15 %, w postaci mieszanki drobnej, granulowanej 6-16 mm, stosowanej w drogownictwie. Drugie zwa- łowisko, zewnętrzne, położone jest na stoku wzdłuż doliny Wierchomlanki. Zawiera nieselek- cjonowany materiał z nadkładu i odpady mineralne. Jest częściowo zalesione. Materiał z pozostałej części ma być w przyszłości użyty do rekultywacji wyrobiska. Przewidziane jest zalesienie i utworzenie terenu rekreacyjnego.

Tabela 2 Odpady mineralne Miejscowość Ilość odpadów Sposób Powierzchnia Nr Kopalnia Rodzaj odpa- (stan na rok 2002) wykorzy- Gmina zwałowiska obiektu dów stania (ha) Użytkownik Powiat (tys m3*) odpadów 1 2 3 4 5 6 7 8 Wierchomla Wierchomla Do rekul- 1 PPHU „Zrąb” Piwniczna Zdrój Ek, Pr, 4,5 750,9 0 tywacji Sp. z o.o. wyrobiska nowosądecki Wierchomla Wierchomla 2 PPHU „Zrąb” Piwniczna Zdrój Pr, 3,5 766,2 0 Sd Sp. z o.o. nowosądecki Rubryka 4 - Ek – zwały ekspoatacyjne, Pr – zwały przeróbcze Rubryka 6 - składowanych Rubryka 7 - wykorzystanych Rubryka 8 - Sd – kruszywo drogowe Oprócz kamieniołomu złoża „Wierchomla”, w okolicy znajduje się szereg nieczynnych już dziś, mniejszych wyrobisk. Są one w większości usytuowane wzdłuż dróg Piwniczna - Muszyna oraz Powroźnik - Tylicz. Ulegają naturalnej rekultywacji poprzez zarastanie. Świadczy o tym znacznie większa liczba kamieniołomów dostępnych do badań jeszcze przed kilkunastu laty (Bromowicz, 1989; Peszat, (red.), 1975). Na mapie zaznaczono większe wyrobiska lub też takie, gdzie eksploatację zaniechano stosunkowo niedawno. Obecnie na obszarze objętym arkuszami

Muszyna i Leluchów nie prowadzi się wydobycia kopalin ilastych. Były one eksploatowane ze złoża „Krynica” w latach 1918 - 1988. W położonej obok wyrobiska cegielni wypalano cegłę pełną. Ślady eksploatacji gliny widoczne są także w obrębie pobliskiego złoża „Krynica- Cygański Potok”. Obecnie teren ten jest częściowo zrekultywowany i zabudowany. Kruszywa naturalne nie były nigdzie na omawianym obszarze wydobywane na skalę prze- mysłową. Okresowa, niekoncesjonowana eksploatacja prowadzona była w wielu miejscach z kamieńca i niskiego tarasu Popradu, Muszynki i Kryniczanki. Ślady tej eksploatacji zostały prawie całkowicie usunięte przez ostatnie, intensywne powodzie.

VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Występujące w obrębie arkuszy Muszyna i Leluchów kopaliny skalne: piaskowce, gliny i żwiry prawie całkowicie znajdują się w obrębie Popradzkiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny, a w dużej części także w obszarach górniczych wód mineralnych, w strefach ochronnych uzdrowisk i w lasach ochronnych. Uniemożliwia to wyznaczenie obszarów prognostycz- nych. Rozważono natomiast perspektywy udokumentowania piaskowców, wyznaczając kilka ob- szarów perspektywicznych mimo istniejącej kolizyjności z ochroną przyrody ożywionej. Prze- mawiają za tym: kilkusetletnia tradycja eksploatacji, dobra jakość kopaliny (jedna z najbardziej korzystnych w całych Karpatach) i dobre geologiczno-górnicze warunki występowania (Bro- mowicz, 1989; Peszat (red.), 1975). Obszary perspektywiczne wyznaczono w południowo - zachodniej części omawianego terenu, między Muszyną a Wierchomlą. Wcześniej przeprowadzo- ne badania (Jura, Znańska, 1969, Poręba, 1991) wykluczyły udokumentowanie złoża piaskow- ców na południe od Muszyny. Warunki geologiczno-górnicze eksploatacji piaskowców ogniwa z Piwnicznej są bardzo korzystne. Zawartość składników płonnych w obrębie ich wychodni na omawianych arkuszach nie przekracza 10%. Mają bardzo korzystne właściwości fizyczno-mechaniczne. Ich średnia na- siąkliwość objętościowa nie przekracza 4% a wytrzymałość na ściskanie jest zawsze powyżej 90 MPa. Piaskowce są grubo i bardzo grubouławicone (Bromowicz, 1993). Jedynie obecność podmorskich osuwisk, zaznaczająca się większym udziałem mułowców i łupków, może być przyczyną zróżnicowania profili i stanowić pewne utrudnienie w pracach dokumentacyjnych. Obszar perspektywiczny wyznaczono w obrębie szerokiej synkliny Zubrzyka - Żegiestowa (Chrząstowski i in., 1991, 1993), na południowo-zachodnich stokach pasma Jaworzyny. W tym obszarze usytuowany jest czynny kamieniołom w Wierchomli, kilka starych kamieniołomów w dolinie Wierchomlanki, w Żegiestowie, przy drodze od tej miejscowości do Andrzejówki

oraz w Miliku. Wszędzie tam ukazują się grubo i bardzo grubouławicone piaskowce z niewielka ilością łupków. Ich właściwości fizyczno-mechaniczne są korzystne. Świadczą o tym wyniki badań przeprowadzonych w pobliskim złożu „Wierchomla”. Piaskowce ogniwa z Maszkowic posiadają również korzystne właściwości fizyczno- mechaniczne. Gorsze są natomiast warunki geologiczno-górnicze ewentualnej ich eksploatacji. Wynika to ze znacznego udziału skał płonnych: łupków, margli i osadów podmorskich osuwisk, który może sięgać 70% (w północnej części ich występowania). Na południu, w pobliżu kontaktu z podjednostką krynicką, wyraźnie spada zawartość składników płonnych, z racji zaniku margli łąckich i większego udziału piaskowców gruboławicowych. Piaskowce te były tam eksploatowane, o czym świadczą wyrobiska w Krynicy, Roztoce i Łosiach. Mając jednakże na uwadze ich usytuowanie w obszarach zalesionych obszarów Popradzkiego Parku Krajobrazowego i są- siedztwo wyżej omówionego obszaru perspektywicznego w obrębie utworów o lepszych para- metrach, zrezygnowano z ustalania perspektyw w obrębie tego ogniwa. Czwartorzędowe gliny deluwialne pokrywają rozległe fragmenty stoków. Ich miąższość wynosi najczęściej 0,5-3 m, osiągając miejscami około 8 m. Zostały one rozpoznane surowcowo w dwóch złożach: „Krynica” i „Krynica-Cygański Potok”. Jakość glin określono tam jako śred- nią. Wykształcenie ich jest ponadto zmienne: w różnym udziale występują w nich rumosze piaskowcowe i łupkowe, a także żwir i otoczaki. Osady te nie stanowią zatem na omawianym obszarze atrakcyjnego źródła surowca ceramiki budowlanej. Żwiry o znaczeniu surowcowym występują tylko w stosunkowo wąskich dnach dolin Po- pradu, Muszynki i Kryniczanki. Ich miąższość jest tam na ogół znaczna i w dolinie Popradu mo- że sięgać kilkunastu metrów. Także jakość jest dość dobra (Bromowicz, 1998). Brak znaczenia perspektywicznego tych żwirów dla rozpoznawania złóż wynika głównie z konieczności ochrony krajobrazu atrakcyjnej doliny Popradu.

VII Warunki wodne

1 Wody powierzchniowe Obszar arkuszy Muszyna i Leluchów należy do trzech zlewni trzeciego rzędu: Popradu, Kamienicy (Kamienicy Nawojowskiej) i Białej (Białej Tarnowskiej). Na arkuszu Leluchów na odcinku od Obrucznego, granicą państwa (w kierunku północnym) przebiega europejski dział wodny (między zlewnią Bałtyku a Morza Czarnego). Omawiany obszar cechuje się bogactwem źródeł. Występują one głównie w obrębie wychodni formacji magurskiej i mają przeważnie charakter szczelinowy. Mniej liczne związane są

z niszami osuwisk. Grupują się generalnie w dwóch obszarach: w dolinach Kryniczanki, Mu- szynki i ich dopływów oraz w dolinach dopływów Poradu: Łomniczanki, Wierchomlanki, Poto- ku Żegiestowskiego i Milika. W pierwszym z tych obszarów przeważają źródła wód mineralnych i leczniczych, w drugim – zwykłych. Czystość wód powierzchniowych badana jest w sieci monitoringu regionalnego i lokalnego jedynie w Popradzie (punkt pomiarowy za Piwniczną – poza omawianym arkuszem), Muszynce (punkt pomiarowy powyżej ujęcia wód komunalnych dla Krynicy i 3,3 km poniżej Powroźnika). Na odcinku granicznym Ćwirć – Muszyna Poprad prowadzi wody pozaklasowe ze względu na zanieczyszczenia fizykochemiczne, na pozostałym odcinku rzeki wody odpowiadają III klasie czystości ze względu na zanieczyszczenia fizykochemiczne i bakteriologiczne. Pozostałe badane wody są w ocenie ogólnej wodami III klasy (Raport, 2002). Przyczynami zanieczyszczeń dla Popradu są głównie ścieki komunalne i przemysłowe z terenu Słowacji oraz ścieki komunalne z uzdrowisk po polskiej stronie. Zanieczyszczenia w Muszynce to głównie ścieki komunalne z Krynicy i innych małych miejscowości. Na omawianym obszarze znajdują się cztery większe ujęcia wód powierzchniowych (Po- prawski, 1997). Jest to ujęcie wody dla Muszyny z potoku Szczawnik, pobierające dla celów komunalnych do 57 m3/godz i z potoku Szczawniczek – do 42 m3/h, oraz dwa ujęcia wody dla Krynicy, pobierające, również dla celów komunalnych, z Czarnego Potoku 86 m3/h i z Muszynki w Powroźniku 45 m3/godz. Ujęcia w Powroźniku i na Czarnym Potoku mają ustanowione strefy ochrony pośredniej.

2 Wody podziemne Omawiany obszar cechują warunki hydrogeologiczne i hydrograficzne charakterystyczne dla terenu Karpat. Występują tam dwa wyraźne poziomy wód podziemnych: w utworach alu- wialnych i zwietrzelinowych, w ośrodku porowym oraz w podłożu fliszowym, w ośrodku o charakterze szczelinowo-porowym (Porwisz, Mądry, Operat, 1997). Pierwszy poziom ma niewielkie znaczenie, jakkolwiek jego wody są sporadycznie ujmowane w studniach kopanych na potrzeby gospodarcze miejscowej ludności. Mało wykorzystanym źródłem zaopatrzenia w wodę są wody użytkowe pochodzące z osadów fliszowych gdyż cechuje je zróżnicowane choć raczej niskie, rzędu kilku do kilkunastu m3/h, wydajności ujęć. W obrębie obszaru arkusza Muszyna wg Kleczkowskiego (1990) znajduje się kilka głów- nych zbiorników wód podziemnych: czwartorzędowe: południowe fragmenty GZWP nr 437 – dolina Dunajca i nr 434 doliny Białej oraz dwóch zbiorników trzeciorzędowychw warstwach

magurskich: Magura-Nowy Sącz, nr 438 i Magura-Gorce nr 439. Zbiorniki te nie mają dotych- czas opracowanych dokumentacji zasobów wód podziemnych.

Fig. 3 Położenie arkuszy Muszyna i Leluchów na tle głównych zbiorników wód podziemnych wymagających szczególnej ochrony wg Kleczkowskiego (red.) (1990). 1 - obszary najwyższej ochrony (ONO) dla współwystępowania wód słodkich i mineralnych w strefie przypo- wierzchniowej masywu karpackiego, 2 – obszary najwyższej ochrony (ONO); 3 - obszary wysokiej ochrony (OWO), 4 - granica GZWP w ośrodku szczelinowo - porowym, 5 – granice GZWP w ośrodku porowym, 6 – granica państwa, Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodonośnych: 434 - zbiornik doliny Białej Tarnowskiej czwartorzędowy (Q), 437 - zbiornik doliny Dunajca (Nowy Sącz); czwartorzędowy (Q), 438 - zbiornik warstw magurskich (Nowy Sącz); trzeciorzędowy (Tr), 439 - zbiornik warstw magurskich (Gorce); trzeciorzędowy (Tr).

Cały teren Beskidu Sądeckiego i Niskiego po dolinę Kamienicy stanowi obszar najwyższej ochrony (ONO) dla współwystępujących wód zwykłych i mineralnych.

3 Wody mineralne i lecznicze Omawiany obszar obfituje w podziemne wody lecznicze i mineralne. Zasoby tych wód zo- stały udokumentowane w Muszynie, gdzie występują szczawy wodorowęglanowo - wapniowe,

magnezowe, sodowe i żelaziste, w Krynicy-Zdroju – szczawy wodorowęglanowo - sodowe jod- kowe i szczawy wodorowęglanowo - wapniowe magnezowe i sodowo-żelaziste oraz w Żegiestowie – szczawy wodorowęglanowo - wapniowe i magnezowe. Są to wody typu infil- tracyjnego, o ogólnej mineralizacji od 1,1 g/l do 27 g/l (Poprawski, 1997) Znane, ale nie udokumentowane są one również w okolicach Leluchowa. Zasoby dyspozycyjne statyczne wód podziemnych leczniczych i o właściwościach leczniczych, wynoszą, według stanu na 31 grudnia 2002 r.: 57,4 m3/h dla złoża Krynica Zdrój, 57,2 m3/h dla złoża Piwniczna Zdrój 46,5 m3/h dla złoża Piwniczna Zdrój Zasoby eksploatacyjne wynoszą odpowiednio: 33,56 m3/h (Krynica Zdrój), 10,60 m3/h (Piwniczna Zdrój) i 58,43 m3/h (Muszyna Zdrój). Ponadto niewielkie zasoby eksploatacyjne znane są ze złóż Leluchów – 0,4 m3/h, Milik – 3,08 m3/h i Andrzejówka 10,10 m3/h (Przenio- sło (red.), 2002). Największy roczny pobór wód leczniczych wykazuje obecnie uzdrowisko Mu- szyna Zdrój. W 2002 r. wyniósł on 161 367,6 m3 . Wydobycie wód mineralnych odbywa się z licznych naturalnych źródeł. Ponadto wody te są ujmowane dalszymi kilkudziesięcioma otworami wiertniczymi (Maślankiewicz i in., 1996; Mądry, Porwisz, 1996). Dla wód leczniczych i mineralnych tych uzdrowisk ustanowiono rozle- głe obszary i treny górnicze wód leczniczych i mineralnych: Krynica, Muszyna, Żegiestów, Ty- licz i Łomnica. Znaczna część omawianego terenu objęta jest dodatkowo strefą ochronną „C” uzdrowisk: Krynica, Muszyna, Żegiestów i Piwniczna. Tłem dla przedstawianych informacji na planszy B jest stopień zagrożenia głównego użyt- kowego poziomu wodonośnego, zaczerpnięty z arkusza Muszyna i Leluchów Mapy hydrogeolo- gicznej Polski w skali 1: 50 000 (MPH) (Porwisz, Mądry, Operat, 1997). Na mapach hydroge- ologicznych wyznaczono obszary dla pięciu stopni zagrożenia wód podziemnych, przedstawianych na arkuszu odpowiednim kolorem: - stopień bardzo wysoki – obecność licznych ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności poziomu głównego (a, ab), niektóre z nich spowodowały już zanieczyszczenie wód podziemnych - stopień wysoki – obecność ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności poziomu głównego (a, ab) wód podziemnych

- stopień średni – obszar o niskiej odporności (a, ab) ale ograniczonej dostępności* (parki narodowe, rezerwaty, masywy leśne) poziomu głównego (b) z ogniskami zanie- czyszczeń - stopień niski – obszar o średniej odporności poziomu głównego (b) bez ognisk zanie- czyszczeń - stopień bardzo niski – obszar wysokiej odporności poziomu głównego (c) lub o śred- niej odporności poziomu i ograniczonej dostępności.

VIII Geochemia środowiska

1 Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie stan- dardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanieczyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkuszy 1052 Muszyna i 1062 Leluchów zamieszczono w tabelach 3 i 4. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi zawartości prze- ciętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regu- larnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o oczkach 1 mm.

* „dostępność obszaru” jako jeden z elementów kwalifikujących dany teren była uwzględniana na mapach MHP realizowanych od roku 2000 r.

Tabela 3 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) (arkusz 1052) Zakresy zawartości w Wartość przeciętnych Wartość przeciętnych (median) Wartości dopuszczalne stężeń w glebie lub ziemi (Rozporzą- glebach na arkuszu (median) w glebach na w glebach obszarów niezabudo- 4) dzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) 1052-Muszyna arkuszu 1052-Muszyna wanych Polski Metale N=8 N=8 N=6522 Frakcja ziarnowa < 1mm, Grupa B 2) Grupa C 3) mineralizacja HCl (1:4) Grupa A 1) Głębokość (m ppt) Głębokość (m ppt) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 21-116 51,5 27 Cr Chrom 50 150 500 8-15 10,5 4 Zn Cynk 100 300 1000 31-63 48,5 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-0,8 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 3-8 5 2 Cu Miedź 30 150 600 4-15 7 4

20 Ni Nikiel 35 100 300 7-20 10 3 Pb Ołów 50 100 600 8-24 17 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 0,05-0,09 0,06 <0,05

Ilość badanych próbek gleb z arkusza 1052-Muszyna w poszczególnych grupach zanie- 1) czyszczeń grupa A As Arsen 8 a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na Ba Bar 8 podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, Cr Chrom 8 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia Zn Cynk 8 dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów tych stężenia zachowują standar- Cd Kadm 8 dy wynikające ze stanu faktycznego, Co Kobalt 8 2) grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod Cu Miedź 8 stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, Ni Nikiel 8 nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów Pb Ołów 8 przemysłowych, użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, Hg Rtęć 8 3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arkusza 1052-Muszyna do poszcze- 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 gólnych grup zanieczyszczeń (ilość próbek) N – ilość próbek 8

Tabela 4 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) (arkusz 1062) Zawartości w glebach na arkuszu 1062- Wartość przeciętnych (median) Wartości dopuszczalne stężeń w glebie lub ziemi (Rozporzą- Leluchów w glebach obszarów niezabudo- 4) dzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) wanych Polski Metale N=1 N=6522 Frakcja ziarnowa < 1mm, Grupa B 2) Grupa C 3) mineralizacja HCl (1:4) Grupa A 1) Głębokość (m ppt) Głębokość (m ppt) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 52 27 Cr Chrom 50 150 500 8 4 Zn Cynk 100 300 1000 28 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 4 2 Cu Miedź 30 150 600 5 4 Ni Nikiel 35 100 300 7 3 21 Pb Ołów 50 100 600 15 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 0,90 <0,05

Ilość badanych próbek gleb z arkusza 1062-Leluchów w poszczególnych grupach za- 1) nieczyszczeń grupa A As Arsen 1 a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na Ba Bar 1 podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, Cr Chrom 1 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia Zn Cynk 1 dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów tych stężenia zachowują standar- Cd Kadm 1 dy wynikające ze stanu faktycznego, Co Kobalt 1 2) grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod Cu Miedź 1 stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, Ni Nikiel 1 nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów Pb Ołów 1 przemysłowych, użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, Hg Rtęć 1 3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arkusza 1062-Leluchów do poszcze- 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 gólnych grup zanieczyszczeń (ilość próbek) N – ilość próbek 1

Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc słabo związana i łatwo ługowalna. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 godziny. Oznacze- nia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectro- metry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Per- kin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwaranto- wały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IA- EA/Soil 7). Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wy- kreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartogra- fii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna próbka na 1 cm2 mapy). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie punktowej. Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporządzeniem...,2002). Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawartość co najmniej jednego pierwiastka przewyższała górną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. Ze względu na niewielki zasięg badanego obszaru na terenie arkusza 1062-Leluchów po- brano tylko jedną próbkę gleby. Zawartości wszystkich badanych pierwiastków nie przekroczyły górnej granicy wartości dopuszczalnych w tej grupie. Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopuszczalnych metali określonych w Rozporządzeniu..., 2002, jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (Tabela 3, Tabela 4). Przeciętne zawartości badanych pierwiastków w glebach arkusza 1052 Muszyna są około dwukrotnie wyższe niż wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Porównywalne są tylko zawartości arsenu. Wyższe koncentracje metali w glebach arku-

sza związane są z podwyższonym tłem geochemicznym tych pierwiastków w glebach Karpat i ich przedpola w stosunku do obszaru Niżu Polskiego. Pod względem zawartości metali, wszystkie spośród badanych próbek spełniają warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne użytkowanie. Przeciętne wartości arsenu, cynku, kadmu, miedzi, ołowiu i rtęci w glebach arkusza 1062 Leluchów są identyczne lub zbliżone do wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Kilkakrotnie wyższe wartości przeciętne zanotowano dla baru, chromu, kobaltu i niklu, co związane jest z podwyższonym tłem geochemicznym tych pierwiastków w glebach regionu (Karpat i ich przedpola). Badana próbka pod względem zawartości metali, spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunkcyjne użytkowanie gleb. Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożliwiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całych arkuszy. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2 Osady wodne Kryteria oceny osadów Do oceny jakości osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ciężkimi zastosowano kryteria zawarte w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jakości osadów wodnych ze względów eko- toksykologicznych zastosowano wartości PEL (ang. Probable Effects Levels) – określające za- wartość pierwiastka, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 4 zamieszczono dopuszczalne zawartości pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, warto- ści PEL oraz tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski. Materiał i metody badań laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawierającej wyniki badań geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Próbki osadów są pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworzący się osad charakteryzuje się większą zawartością frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcję ziarnowa

drobniejsza niż 0,2 mm. Zawartości arsenu, kadmu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku ozna- czono metodą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą królewską, a oznaczenia zawar- tości rtęci wykonano z próbki stałej metodą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu tech- niki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Prezentacja wyników Lokalizację miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójkąta ob- wiedzionego odmiennymi kolorami dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych lub niezanieczyszczonych i o przekroczonych wartościach PEL. Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawartość, co najmniej jednego pierwiastka przewyższała górną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego każdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decydujących o za- nieczyszczeniu. Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu Muszyna zlokalizowany jest jeden punkt obserwacyjny sieci geochemicznego monitoringu osadów wodnych – na rzece Poprad w Muszynie. Osady Popradu w Muszynie cha- rakteryzują się podwyższona zawartością chromu, cynku, miedzi niklu i rtęci w stosunku do wartości tła geochemicznego. Jednak są to zawartości, przy których nie obserwuje się występo- wania ujemnego oddziaływania na organizmy wodne.

Tabela 5 Zawartość pierwiastków w osadach rzecznych. Rozporządzenie Poprad PEL** Tło geochemiczne Pierwiastek MŚ* Muszyna Zawartość (ppm) Arsen (As) 30 17 <5 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 28 Cynk (Zn) 1000 315 73 128 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 <0,5 Miedź (Cu) 150 197 7 30 Nikiel (Ni) 75 42 6 14 Ołów (Pb) 200 91 11 14 Rtęć (Hg) 1 0,49 <0,05 0,10 * - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r. ** - PEL – zawartość, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne.

Dane prezentowane na mapie umożliwiają jedynie oceny zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygnałem dla odpo- wiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawartości dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka lub wielopierścieniowych węglowodo- rów aromatycznych.

3 Pierwiastki promieniotwórcze Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radio- ekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, przecina- jących Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwier- dzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda po- miarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofi- zykę” Brno (Czechy). Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż obu profili: profilu zachodniego i wschodniego wahają się w przedziale od około 40 do około 60 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 50 nGy/h i jest nieco wyższa od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h.

1052W PROFIL ZACHODNI 1052E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5484771 5480160 5481567 5476590 m 5480011 m 5471573

5473748 5469683

5471811 5467848

0 10203040506070 0 102030405060 nGy/h nGy/h

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5484771 5480160 5481567 5476590 m 5480011 m 5471573

5473748 5469683

5471811 5467848

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 0123456 kBq/m2 kBq/m2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rzędnych - opis siatki kilometrowej arkusza)

Pomierzone dawki promieniowania są dość wysokie i wykazują niewielkie zróżnicowanie, co świadczy o tym, że występujące na badanym obszarze utwory geologiczne charakteryzują się podobną radioaktywnością. Powierzchnię arkusza Muszyna budują przede wszystkim trzecio- rzędowe łupki i piaskowce, a podrzędnie utwory kredowe o podobnym wykształceniu. W bardzo niewielkich ilościach na arkuszu występują piaszczyste utwory czwartorzędowe. Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahają się w przedziale do około 0,5 do około 5 kBq/m2 wzdłuż profilu zachodniego, a wzdłuż profilu wschodniego - od około 2 do około 6 kBq/m2.

IX Składowanie odpadów

Przy określeniu warunków, jakim powinny odpowiadać obszary predysponowane do lokalizowania składowisk uwzględniono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” oraz w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowia- dać poszczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfiko- wane rozwiązania w stosunku do wyżej wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczności z możliwością późniejszych weryfikacji i uszczegółowień na etapie projektowania składowisk. Tworzenie analizowanej warstwy tematycznej odbywa się na drodze etapowej delimitacji przestrzennej obszarów i ograniczeń, prowadzącej w pierwszej kolejności do ustalenia terenów bezwzględnie wyłączonych z dalszej analizy z uwagi na wymogi ochrony litosfery, hydrosfery, biosfery oraz dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego. W wybranych przypadkach, etap ten prowadzi do wyłączenia całej powierzchni arkusza z dalszych rozważań. Na obszarze arkusza Muszyna (1052) bezwzględnemu wyłączeniu z lokalizowania skła- dowisk wszystkich typów odpadów podlegają: - powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów w obrębie dolin rzek: Popradu, Muszynki, Kamienicy Nawojowskiej, Czarnego Potoku, Jastrzębika, Kryniczanki, Szczawnika oraz większych potoków, - tereny w granicach rezerwatów przyrody oraz kompleksy leśne o powierzchni powyżej 100 ha, - strefy osuwisk, - tereny o nachyleniu powyżej 10º, - obszary zwartej zabudowy.

Na terenie arkusza Muszyna (1052) na podstawie analizy dotyczącej wyznaczenia preferowanych obszarów dla składowania odpadów wytypowano obszary występowania łupków pstrych: łupki z Hanuszowa (eocen strefy facjalnej krynickiej), łupki z Łabowej (paleocen strefy facjalnej bystrzyckiej), uznanych za utwory spełniające przyjęte kryteria izolacyjności. Po rozpa- trzeniu etapu delimitacji przestrzennej, stwierdza się, że analizowane obszary nie kwalifikują się do wyznaczenia jako preferowane tereny do lokalizacji składowisk. Teren arkusza to obszar gór- ski pokryty gęstą szatą roślinną i pocięty siecią wąskich wciętych dolin rzecznych. Dodatkowe ograniczenia wynikają z występowania na powierzchni prawie całego arkusza strefy ochronnej „C” uzdrowiskowa oraz obszaru górniczego dla wód mineralnych. Ze względu na wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk analizowano tylko te obszary, gdzie bezpośrednio na powierzchni występują grunty spoiste (spełniające wymagane kryteria przepuszczalności), a ich strop znajduje się nie głębiej niż 2,5 m p.p.t. Obszary spełniające kryteria izolacyjności znajdujące się w rejonie Andrzejówki, nie zosta- ły znaczone na mapie z uwagi na zbyt małą powierzchnie nieprzekraczającą 12 ha. W jednym z nich znajduje się składowisko odpadów komunalnych. Ponadto są to tereny o walorach rekreacyjno – uzdrowiskowych położone pomiędzy dwoma uzdrowiskami: Żegie- stów – Muszyna. Rzeźba terenu stale modelowana jest przez ruchy masowe, a doliny rzeczne są narażane na zalewy (powódź w Krynicy w 2000r.). Tłem dla przedstawianych informacji na planszy B jest stopień zagrożenia głównego użyt- kowego poziomu wodonośnego, zaczerpnięty z arkuszy Muszyna i Leluchów Mapy hydrogeolo- gicznej Polski w skali 1:50 000 (MHP) (Porwisz, Mądry, Operat, 1997). Na mapach hydroge- ologicznych wyznaczono obszary dla pięciu stopni zagrożenia wód podziemnych, przedstawianych na arkuszu odpowiednim kolorem: − stopień bardzo wysoki – obecność licznych ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności głównego użytkowego poziomu wodonośnego, niektóre z nich spowodowały już zanieczyszczenie wód podziemnych, − stopień wysoki – obecność ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności poziomu głównego wód podziemnych,

− stopień średni – obszar o niskiej odporności poziomu głównego, ale ograniczonej do- stępności*: parki narodowe, rezerwaty, masywy leśne, bez ognisk zanieczyszczeń lub obszar o średniej odporności poziomu głównego z ogniskami zanieczyszczeń, − stopień niski – obszar o średniej odporności poziomu głównego, bez ognisk zanie- czyszczeń, − stopień bardzo niski – obszar wysokiej odporności poziomu głównego lub o średniej odporności poziomu i ograniczonej dostępności. Jak wynika z przytoczonych wyżej kryteriów stopień zagrożenia wód podziemnych jest funkcją nie tylko parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodono- śnego na zanieczyszczenia), ale także czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń, czy obszarów prawnie chronionych. Dlatego też obszarów tych nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów.

X Warunki podłoża budowlanego.

Przydatność podłoża dla celów budowlanych na obszarze arkuszy Muszyna i Leluchów określono dla terenów położonych poza obszarami chronionymi tj. poza Popradzkim Parkiem Krajobrazowym, zwartymi kompleksami leśnymi i poza chronionymi użytkami rolnymi i zielonymi. Tereny chronione stanowią ponad 80 % obszaru arkuszy. Kwalifikacją warunków geologiczno – inżynierskich objęto jedynie doliny Kamienicy, Mochnaczki, Bereścianki i ich dopływów Za korzystne dla budownictwa uznano tereny, na których występują: grunty skaliste, grunty spoiste (zwarte, półzwarte i twardoplastyczne) oraz grunty sypkie średniozagęszczone, na których nie ma zjawisk geodynamicznych, a głębokość wody gruntowej przekracza 2 m. Za niekorzystne uznano przede wszystkim tereny na których zwierciadło wód gruntowych występuje na głębokości mniejszej niż 2m, a ponadto narażone na powodzie, podmokłe i zabagnione oraz o spadkach powyżej 20%. Niekorzystne warunki występują na stokach, na których występuje gruba pokrywa zwietrzelinowa, nawet jeśli ich nachylenie jest mniejsze niż 20%. Ponadto wzię- to pod uwagę rozmieszczenie udokumentowanych kartograficznie osuwisk (Chrząstowski i in., 1991, 1993). Tereny korzystne dla budownictwa występują w dolnych częściach niezalesionych stoków wyżej wymienionych dolin, z wyłączeniem głęboko wciętych i stromych koryt rzek i potoków,

*„dostępność obszaru” jako jeden z elementów kwalifikujących dany teren była uwzględniana na mapach MHP

oraz na większych, połogich polanach śródleśnych. Partie grzbietowe i stoki zbudowane są z tworów fliszowych, z przewagą piaskowców, pokryte zazwyczaj zwietrzeliną piaszczysto- gliniastą o niewielkiej miąższości (często poniżej 1 m), korzystne dla budownictwa są osady żwirowo - piaszczysto - gliniaste wyższych tarasów rzecznych. Zaznaczono je w okolicach Mochnaczki Wyżniej i Piorunki w północno - wschodniej części obszaru arkusza Muszyna. Tereny niekorzystne, to wspomniane, głębokie wcięcia dolinne, górne części stoków dolin rzek i potoków oraz większość śródleśnych polan, gdzie spadki przekraczają 20 %. Na całym analizowanym obszarze występują liczne, niekiedy rozległe osuwiska i obszary osuwiskowe. Poza obszarem Popradzkego Parku Krajobrazowego, który wyłączono w rozważań, kilka nieaktywnych osuwisk występuje: w okolicy Berestu, Roztoki Wielkiej oraz w dolnych częściach stoków dolin potoków uchodzących do Kamienicy. Są to najczęściej osuwiska o charakterze strukturalnym - mieszane, skalno - zwietrzelinowe.

XI Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkuszy Muszyna i Leluchów jest niezwykle bogaty w chronione elementy przyrody i krajobrazu. Największą powierzchnię zajmują lasy, pełniące tu funkcje ochronne (wodo- chronne, glebochronne, masowego wypoczynku). Status taki mają lasy Skarbu Państwa, admini- strowane przez Nadleśnictwa: Piwniczna i Muszyna oraz Leśny Zakład Doświadczalny w Krynicy, należący do Akademii Rolniczej w Krakowie. Kategorię lasów gospodarczych mają lasy prywatne, lasy wspólnot leśnych i leśno-gruntowych. Na omawianym terenie gleby chronione występują na niewielkich powierzchniach w dnie doliny Popradu, Muszynki i Kryniczanki. Są to gleby aluwialne typu mad, należące do klas boni- tacyjnych III i IVa i reprezentujące następujące kompleksy przydatności rolniczej: zbożowo- pastewny mocny, pszenny górski i zbożowy górski (częściowo, bez gleb brunatnych wyługowa- nych i kwaśnych). Za chronione uznano także użytki zielone (łąki) na podłożu organicznym (torfowe, torfowo - mułowe i mułowo - torfowe). Stwierdzono je w trzech miejscach w rejonie Mochnaczki Wyżniej. Klasyfikację gleb i użytków zielonych przeprowadzono w oparciu o mapy glebowo - rolnicze w podziałce 1:25 000, wykonane przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Glebo- znawstwa w Puławach. Na terenie obu arkuszy mapy znajduje się Popradzki Park Krajobrazowy i jego strefa ochronna, utworzone w 1987 r. Park obejmuje w całości pasmo Jaworzyny Krynickiej, Góry Leluchowskie oraz wzniesienia na wschód od Krynicy. Otulina sięga do drogi Nowy Sącz –

realizowanych od 2000 roku

Krzyżówka – Mochnaczka Wyżna. Istnieje tam ponadto 14 zatwierdzonych, leśnych rezerwatów przyrody (Tabela 6). W większości z nich chroni się buczynę karpacką i las jodłowy z zespołem buczyny karpackiej, a w rezerwacie „Las Lipowy Obrożyska” ochroną objęty jest las liściasty ze znaczna przewagą lipy drobnolistnej, charakterystycznej dla pierwotnych lasów modrzewiowo - lipowych. Ponad to, planuje się utworzenie bardzo dużego (ok. 20 km2) rezerwatu leśnego „Ja- worzyna Krynicka”, który swym zasięgiem obejmie rezerwaty „Barnowiec”, „Łabowiec”, „Uhryń”, „Lembarczek”. Pozostała część obszaru arkusza objęta jest Obszarem Chronionego Krajobrazu Woje- wództwa Nowosądeckiego. Ponadto na omawianym terenie zatwierdzonych jest 26 pomników przyrody żywej – drzew pojedynczych i występujących w grupach oraz kilkanaście pomników przyrody nieożywionej: 6 źródeł wód mineralnych, mofeta, stawek osuwiskowy, fragment koryta potoku, skałka i ściana piaskowcowa (Tabela 6).

Tabela 6 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody (ark. Muszyna 1052)

Nr Forma Gmina Rok zatwier- Rodzaj obiektu obiektu Miejscowość ochrony dzenia (pow. w ha) na mapie Powiat 1 2 3 4 5 6 Barnowiec, Łabowa, Piwniczna, Łabowiec, Muszyna Uhryń, L – „Jaworzyna Krynicka” 1 R Składziste; * (2054,32) Wierchomla nowosądecki Wielka; Szczawnik Łabowa 1957, 1983, L – „Barnowiec” 2 R Barnowiec nowosądecki 2003 (44,57) Łabowa L – „Łabowiec” 3 R Łabowiec 1957, 2003 nowosądecki (53,85) Łabowa L – „Uhryń” 4 R Uhryń 1957, 2003 nowosądecki (16,52) Łabowa L – „Rezerwat w Łosiach im. prof. M. 5 R Nowa Wieś 1962 Czai” nowosądecki (2,13) Wierchomla Piwniczna L – „Lembarczek” 6 R 1985 Wielka nowosądecki (47,16) Wierchomla Piwniczna L – „Wierchomla” 7 R 1983 Wielka nowosądecki (25,37) Muszyna L – „Żebracze” 8 R Szczawnik 1995 nowosądecki (44,67) Żegiestów, Muszyna K, L – „Łopaty Żegiestowskie” 9 R * Andrzejówka nowosądecki (211,80)

Nr Forma Gmina Rok zatwier- Rodzaj obiektu obiektu Miejscowość ochrony dzenia (pow. w ha) na mapie Powiat 1 2 3 4 5 6 Muszyna L - „Las lipowy Obrożyska” 10 R Muszyna 1957, 1983 nowosądecki (98,67) Muszyna, Muszyna K, L – „Kraczonik” 11 R * Leluchów nowosądecki (501,15) Muszyna L – „Hajnik” 12 R Dubne 1974 (16,63 - planowane poszerzenie do nowosądecki 90,04) Wojkowa Muszyna 13 P 1990 Pż - jesion wyniosły Muszyna nowosądecki Wojkowa Muszyna 14 P 1990 Pż - jesion wyniosły Muszyna nowosądecki Łabowa Pn, S - zespół skał pod Wierchem nad 15 P Składziste 1990 nowosądecki Kamieniem Krynica 16 P Piorunka 1964 Pż – lipa nowosądecki Piwniczna 17 P Łomnica Zdrój 1998 Pn, Ź – „Źródło Stanisława” nowosądecki Piwniczna Pn, P - koryto pot. Łomniczanka, im. 18 P Łomnica Zdrój 1982 nowosądecki Zofii i Stefana Alexandrowiczów Wierchomla Piwniczna Pn, Ź – „Źródło Hanny”, typu 19 P 1998 Wielka nowosądecki szczawa Wierchomla Piwniczna Pn, Ź – „Źródło Jerzego”, typu 20 P 1998 Wielka nowosądecki siarczkowego Wierchomla Piwniczna Pn, Ź – „Za kapliczką”, typu 21 P 1998 Wielka nowosądecki siarczkowego Wierchomla Piwniczna Pż – drzewostan „Jodły na 22 P 1990 Wielka nowosądecki kamieniach” Muszyna Pż – drzewostan jodłowo-bukowy 23 P Szczawnik 1990 nowosądecki „Uroczysko Szczawnik” Wierchomla Piwniczna 24 P 1978 Pż – 2 lipy Wielka nowosądecki Wierchomla Piwniczna 25 P 1998 Pn, S – ściana piaskowcowa Wielka nowosądecki Piwniczna Pn, S – skałki piaskowcowe „Pusta 26 P Wierchomla 2002 nowosądecki Wielka II” Wierchomla, Piwniczna, Muszyna Pn, S – skałki piaskowcowe „Pusta 27 P 2002 Żegiestów nowosądecki Wielka I” Krynica Pż – skupisko buka odroślowego 28 P Krynica 2003 nowosądecki „Tańczące Buki” Krynica 29 P Krynica 1990 Pn, S – „Diabelski Kamień” nowosądecki Pż – drzewostan bukowy „Las pod Krynica Krynica 30 P 1990 Jaworzyną” z utw. skalnymi Czarny Potok nowosądecki „Zagubione Skałki” (1,48) 31 P Szczawnik Muszyna 1998 Pn, Ź – „Za Cerkwią”, typu szczawa

Nr Forma Gmina Rok zatwier- Rodzaj obiektu obiektu Miejscowość ochrony dzenia (pow. w ha) na mapie Powiat 1 2 3 4 5 6 Czarny Potok nowosądecki Złockie Muszyna Pn – mofeta CO im. prof. 32 P 1998 2 Czarny Potok nowosądecki Świdzińskiego Jastrzębik Muszyna Pn, Ź – „Źródło Iwony”, typu 33 P 1998 Czarny Potok nowosądecki szczawa Krynica Krynica 34 P 1982 Pż – dąb Jastrzębik nowosądecki Krynica Dolna Krynica 35 P 1990 Pż – 11 lip, 1 modrzew Jastrzębik nowosądecki Andrzejówka Muszyna 36 P 1965 Pż – 11 lip Krynica nowosądecki Milik Muszyna 37 P 1998 Pn, Ź – „Kazimierz”, typu szczawa Krynica nowosądecki Muszyna 38 P Muszyna 1969 Pż – 3 lipy nowosądecki Muszyna 39 P Muszyna 1978 Pż – 5 modrzewi nowosądecki Muszyna 40 P Muszyna 1995 Pż – 20 lip drobnolistnych nowosądecki Muszyna 41 P Muszyna 1995 Pż – dąb szypułkowy nowosądecki Muszyna 42 P Muszyna 1969 Pż- 5 lip nowosądecki Muszyna 43 P Muszyna 1969 Pż – lipa nowosądecki Muszyna 44 P Muszyna 1969 Pż – lipa nowosądecki Muszyna 45 P Muszyna 1968 Pż - 1 lipa i 1 sosna wejmutka nowosądecki Muszyna 46 P Muszyna 2003 Pż - sosna wejmutka nowosądecki Muszyna Pż - aleja drzew pomnikowych (32 47 P Muszyna 1969 nowosądecki lipy) Pn, F - staw poch. osuwisk. z otacz. Powroźnik Muszyna 48 P 1978 jodłowym drzewostanem „Czarna Muszyna nowosądecki Młaka”

Tabela 7 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody (ark. Leluchów 1062)

Nr Gmina Forma Rok zatwier- Rodzaj obiektu obiektu Miejscowość ochrony dzenia (pow. w ha) na mapie Powiat 1 2 3 4 5 6 Muszyna L – „Sucha Góra - Kurczyn” 1 R Muszyna * nowosądecki (125,60) Muszyna, Muszyna K, L – „Kraczonik” 2 R * Leluchów nowosądecki (501,15) Muszyna L – „Hajnik” 3 R Dubne 1974 (16,63 - planowane poszerzenie do nowosądecki 90,04) Muszyna 4 P Leluchów 1965 Pż – lipa (79) nowosądecki Muszyna 5 P Leluchów 1965 Pż – lipa (78) nowosądecki Muszyna 6 P Leluchów 1965 Pż – lipa (77) nowosądecki Rubryka 2: R - rezerwat, P - pomnik przyrody Rubryka 5: * - obiekt projektowany Rubryka 6: rodzaj obiektu: rodzaj rezerwatu: L - leśny, K - krajobrazowy; - rodzaj pomnika przyrody: Pż - przyrody żywej, Pn - przyrody nieożywionej; F – forma morfologiczna

Na omawianym obszarze brak jest zatwierdzonych stanowisk dokumentacyjnych. Propo- nuje się utworzenie dwóch stanowisk (Tabela 8): w strefie głębokich osuwisk strukturalnych w Łabowcu, oraz w dawnym kamieniołomie piaskowców magurskich w Krynicy.

Tabela 8 Wykaz proponowanych stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieożywionej Numer Gmina Rodzaj obiektu Miejscowość Uzasadnienie obiektu na mapie Powiat 1 2 3 4 5 1 Łabowiec Łabowa O Przykład rozwiniętych na dużą skalę głębokich osuwisk nowosądecki strukturalnych i ich wpływu na powstanie różnych form morfologicznych 2 Krynica O Odsłonięcie – świadek intensywnej niegdyś eksploatacji Krynica piaskowców budowlanych; ukazuje wykształcenie nowosądecki ogniwa piaskowców z Maszkowic (formacja magurska), z charakterystycznym odwróceniem warstw Rubryka 4: rodzaj obiektu: O – odsłonięcie

Stanowisko w Łabowcu położone jest na zachodnim stoku góry Kobylarka, w górnej części doliny Łabowczańskiego Potoku. Powinno ono objąć skalne ambony i basztę, stanowiące fragmenty nisz osuwisk (Margielewski, 1992). Widoczny jest tam kontakt gruboławicowych, często zlepieńcowatych piaskowców ogniwa krynickiego i łupkowo-piaskowcowego kompleksu formacji zarzeckiej. Stanowisko w Krynicy, położone obok ścieżki spacerowej na Górze Parkowej, może stać się bardzo atrakcyjnym elementem popularyzującym wiedzę geologiczną. Powinno ono objąć kamieniołom łącznie z pobliskim osuwiskiem oraz źródłami wód mineralnych i leczniczych. Obydwa proponowane stanowiska są ujęte w opracowaniu (Alexandrowicz, Poprawa (red.), 1998). Najciekawsze miejsca omawianego terenu udostępnione są licznymi szlakami turystycz- nymi. Najważniejszy z nich, główny szlak beskidzki (czerwony), poprowadzony jest grzbietem pasma Jaworzyny Krynickiej i przez Krynicę prowadzi w Beskid Niski. Inny, ważny szlak (nie- bieski), prowadzi z Żegiestowa Zdroju przez Rynek do Krynicy. Pozostałe szlaki mają charakter łącznikowy. Omawiany obszar położony jest częściowo w obrębie dwóch ekologicznych obszarów wę- złowych o znaczeniu międzynarodowym (Fig. , Tabela 9): Beskidu Sądeckiego (43M) i Beskidu Niskiego (44M), będącego elementami krajowej sieci ekologicznej „ECONET” (Liro (red.), 1998). Góry Leluchowskie stanowią ostoję przyrody o znaczeniu europejskim, rejestrowaną w systemie „CORINE” (Dyduch-Falniowska i in., 1999).

Tabela 9 Proponowane ostoje przyrody wg CORINE / NATURA 2000 NATURA 2000 Numer Nazwa Powierzch- Motyw Typ Status ostoi Ilość (Fig. 5) ostoi nia (ha) wyboru Gatunki siedlisk 1 2 3 4 5 6 7 8 Pasmo 634 9 783 L, M Zb, Ss, Kr - Ss 6-15 Jaworzyny Góry Czer- 636 5 809 L, M, W Sd, Fa, Kr - Pł, Pt, Ss 1-5 chowskie Rubryka 1: numeracja wg. (Dyduch-Falniowska i in., 1999) Rubryka 4: L – lasy, W – wody śródlądowe, M – murawy i łąki Rubryka 5 i 7: Sd – siedlisko, Zb – zbiorowisko, Fa - fauna, Kr – krajobraz, Pł – płazy, Pt – ptaki, Ss – ssaki

Fig. 5 Położenie arkusza Muszyna i Leluchów na tle mapy systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE (Dy- duch-Falniowska i in., 1999) System ECONET 1 - granica obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 43M - Obszar Sądecki, 44M - Obszar Beskidu Niskiego, 2 - biocentra i strefy buforowe, 3 - korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 37m - Sądecki Dunajca System CORINE Ostoja przyrody: 4 - o powierzchni większej niż 100 ha: 617 - Beskid Niski, 628 - Radziejowa, 631 - Pieniński Pas Skałkowy 634 - Pasmo Jaworzyny, 636 - Góry Czerchowskie, 5 - o powierzchni mniejszej niż 100 ha: 621 - Stawy koło Mostek, 631e - Biała Woda, 631f - Wąwóz Homole, 631g - Wysokie Skałki, 635 - Młaka nad Jaworkami

XII Zabytki kultury

Najstarszą miejscowością na omawianym obszarze jest Muszyna, której początki sięgają XIII wieku. Przez pięć wieków była ona stolicą „państwa muszyńskiego”, należącego do biskup- stwa krakowskiego. Od XVIII wieku postępuje wykorzystanie miejscowych wód mineralnych. Rozwój miasta jako uzdrowiska datuje się od roku 1930. Zespół urbanistyczny Muszyny został uznany w 1983 r. za zabytek. Ponadto ochronie konserwatorskiej podlegają ruiny zamku, kościół parafialny pod wezwaniem św. Józefa, pięć kapliczek, cmentarz wojskowy, kaplica cmentarna

rodziny Krynickich, budynek nadleśnictwa, budynek Muzeum Regionalnego oraz 13 domów przy ul. Kościelnej i Świerczewskiego. Drugie miasto – Krynica – znane jest jako uzdrowisko od końca XVIII wieku. Zabytkami są tam liczne wille przy Bulwarach Dietla i ulicach: Kościuszki, Pułaskiego, Piłsudskiego, No- wotarskiego, Kraszewskiego, łazienki borowinowe i łazienki mineralne przy ul. Nowotarskiego, dawny Dworzec Zdrojowy, kościół NMP Wniebowziętej, cerkiew w Krynicy Dolnej oraz cmentarz wojskowy z I Wojny Światowej, stanowiący obecnie część cmentarza komunalnego. Liczne są, rozproszone na całym omawianym obszarze, zabytkowe cerkwie, w większości zamienione na kościoły (w: Wierchomli, Żegiestowie, Andrzejówce, Szczawniku, Miliku, Ja- strzębiku, Łosiach, Słotwinach). Ochronie konserwatorskiej podlegają ponadto dwa spichlerze (w Szczawniku i Andrzejówce) oraz pensjonat „Warszawianka” w Żegiestowie. Brak jest udokumentowanych stanowisk archeologicznych. Hipotetyczna jest obecność drewnianego grodu pod ruinami zamku na wzgórzu Baszta w Muszynie.

XIII Podsumowanie

Arkusze Muszyna i Leluchów obejmują obszar o dość jednorodnych warunkach naturalnych i gospodarczych. Jest to obszar górski, o unikalnych w skali europejskiej walorach uzdrowiskowych oraz o wysokiej wartości letniskowej i turystycznej. Wydobywa się tam kopaliny skalne – piaskowce oraz wody mineralne i lecznicze. W przeszłości eksploatacja piaskowców była dość intensywna, o czym świadczą liczne, różnej wielkości wyrobiska, wśród których największym jest czynny kamieniołom w Wierchomli. Do- starcza on kruszywa budowlanego, drogowego i kolejowego na skalę regionalną. Dalsza pro- spekcja i eksploatacja innych surowców mineralnych powinna być podporządkowana celowi nadrzędnemu ochronie wód i krajobrazu. Ewentualne, przyszłe poszukiwanie i dokumentowanie złóż innych surowców, powinno mieć na celu co najwyżej pozyskanie kopaliny charakterystycznej dla regionu lub też podtrzymanie regionalnej tradycji. Taką regionalną kopaliną są piaskowce magurskie. Tej koncepcji służyć mają zaproponowane obszary perspektywiczne. Wody mineralne i lecznicze stanowią obecnie najcenniejszy i najbardziej intensywnie eks- ploatowany surowiec tego regionu. Łącznie z walorami krajobrazowymi oraz unikalnym mikro- klimatem uzdrowisk tej rangi co Krynica, Muszyna i Żegiestów decydują one o jego unikalności, wytyczając równocześnie funkcje i kierunki zagospodarowania tego terenu - turystyka, rekreacja i lecznictwo uzdrowiskowe. Na obszarze arkuszu Muszyna nie wyznaczono preferowanych terenów pod lokalizację składowisk odpadów. Występują tutaj dwa kontrolowane składowiska odpadów komunalnych,

które pokrywają zapotrzebowanie okolicznych mieszkańców w zakresie składowania odpadów. Pierwsze składowisko zlokalizowane jest w Andrzejówce, a drugie Uroczysko – Głębokie znajduje się w wyrobisku poeksploatacyjnym złoża glin czwartorzędowych „Krynica Cygański Po- tok”.

XIV. Literatura

ALEXANDROWICZ Z., POPRAWA D. (red), 1998 – Ochrona georóżnorodności polskich Kar- pat. Arch. Inst. Ochrony Przyrody PAN, Kraków. BROMOWICZ J., 1989 – Wpływ zmienności facjalno-litologicznej piaskowców magurskich na możliwości uzysku kruszyw łamanych. Arch. Katedry Złóż Surowców Skalnych, AGH, Kraków. BROMOWICZ J., 1993 – Prognozy poszukiwawcze piaskowców magurskich na podstawie zna- jomości ich zbiornika sedymentacyjnego. Gospodarka Sur. Min., Kraków. BROMOWICZ J., 1998 – Zmiany właściwości fizyczno-mechanicznych piaskowców magurskich wywołane procesem kruszenia. Materiały VI Seminarium z cyklu „Metodyka rozpoznawania, dokumentowania złóż kopalin i obsługi geologicznej kopalń”, Kraków. BROMOWICZ J, MAGIERA M, NOWAK W., 1999 – Mapa geologiczno- gospodarcza Polski w skali 1: 50 000.Arkusz Muszyna i Leluchów, Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., War- szawa CHRZĄSTOWSKI J., NESCIERUK P. WÓJCIK A., 1991 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000 arkusz Muszyna. Wyd. Kart. Polskiej Agencji Ekologicznej S.A., War- szawa. CHRZĄSTOWSKI J., NESCIERUK P. WÓJCIK A., 1993 – Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Arkusz Muszyna i arkusz Leluchów. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. DYDUCH-FALNIOWSKA A. i in., 1999 – Ostoje przyrody w Polsce Instytut Ochrony Przyro- dy PAN. Kraków. GAWEŁ S., 1956 – Dokumentacja uproszczona złoża glin dla cegielni „Krynica”. Prezydium Woj. Rady Nar., Woj. Zarząd Przemysłu w Krakowie, Grupa Wiertnicza, Kraków. HESS M., 1965 – Piętra klimatyczne w polskich Karpatach Zachodnich. Zesz. Nauk. UJ, Prace Geograficzne, Kraków. INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2002 –Państw. Inst. Geol., Warszawa.

JURA B., ZNAŃSKA M., 1969 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego wykonanego w rejonie Muszyny-Leluchowa za złożami piaskowca dla potrzeb budownictwa. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KACZMARCZYK E., 1998 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoża piaskowców magurskich „Wierchomla” w kat. A+B. Zakład Badawczo-Projektowy GeoConsulting, Sp. z o.o., Kraków. KLECZKOWSKI A. S., (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony. Inst. Hydrogeologii i Geol. Inży- nierskiej AGH, Kraków. KONDRACKI J., 2000 – Geografia regionalna Polski. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa. LIRO A (red), 1998 – Strategia wdrażania Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET – Polska, Wyd. Fundacji IUCN – Poland. Warszawa . LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa MANECKI A., (red.), 1998 – Strategia zrównoważonego rozwoju (ekorozwoju) Karpat w granicach Województwa Nowosądeckiego. PAN, Inst. Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią, Kraków. MAŚLANKIEWICZ E., MĄDRY J., OPERACZ T., PORWISZ B., 1996 – Pakiet informacyjny dotyczący wód mineralnych uznanych za lecznicze w uzdrowisku Muszyna oraz miej- scowościach Powroźnik, Jastrzębik, Szczawnik i Złockie. Przeds. Geologiczne S.A., Kra- ków. MĄDRY J., PORWISZ B., 1996 – Pakiet informacyjny dotyczący wód mineralnych uznanych za lecznicze w uzdrowisku Krynica. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. MIKLASZEWSKI K., 1973 – Dokumentacja geologiczna złoża piaskowców „Wierchomla”

w kat. C1 z określeniem jakości kopaliny w kat. B. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. MARGIELEWSKI W., 1992 – Formy osuwiskowe pasma Jaworzyny Krynickiej w Popradzkim Parku Krajobrazowym. Chrońmy Przyrodę Ojczystą. Kraków. NOWAK J., 1924 – Geologia Krynicy. Kosmos, Lwów. NOWAK J., 2000 – Dodatek do dokumentacji geologiczno – złożowej piaskowców magurskich „Wierchomla”, Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAUL C. M., 1884 – Geologische Karte der Gegend zwischen Tarnów und Krynica in Galizien. Verhandl. d. geol. Reichsanstalt, Wien.

PAŹDZIOR B., 1966 – Orzeczenie geologiczne dotyczące surowca ilastego dla cegielni „Kryni- ca”. Przeds. Technol.-Geol. Przem. Mat. Bud., Kraków. PESZAT C., red., 1975 – Objaśnienia do mapy surowców skalnych Karpat 1:100 000, część I: Kamienie drogowe i budowlane oraz surowce węglanowe. Arch. Katedry Złóż Surowców Skalnych, AGH, Kraków. PESZAT C., 1976 – Własności techniczne i przydatność przemysłowa piaskowców karpackich. Górn. Odkrywkowe, Katowice. PESZAT C., 1976 – Piaskowce karpackie, ich znaczenie surowcowe i perspektywy wykorzysta- nia. Zesz. Nauk. AGH Geologia, Wydawn. AGH, Kraków. POPRAWSKI L., 1997 – Dokumentacja zasobów dyspozycyjnych i eksploatacyjnych wód podziemnych (zwykłych i leczniczych) na obszarze gmin uzdrowiskowych Krynica, Muszy- na i Piwniczna. Przeds. Prod.-Usługowo-Handlowe „Hydrogeo”, Wrocław. PORWISZ B., MĄDRY J., OPERAT T., 1997 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Muszyna. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PORWISZ B., MĄDRY J., OPERAT T., 1997 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Leluchów. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PORĘBA E., 1991 – Inwentaryzacja złóż kopalin stałych do lokalnej produkcji materiałów budowlanych na terenie miasta i gminy Muszyna. Przeds. Geologiczne S.A., Kraków. PRZENIOSŁO S. (red) 2003 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych Polski, stan na 31. 12 2002 Państ. Inst. Geol. Warszawa. RAPORT o stanie środowiska w Województwie Małopolskim 2002r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Wojew. Insp. Ochr. Środ. W Krakowie. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 paździer- nika 2002 r. , poz. 1359. SIKORA W., WATYCHA L., 1964 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Mu- szyna. Wyd. Geol., Warszawa. SZAJNOCHA W., 1891 - Atlas geologiczny Galicyi, ark. Gorlice, Grybów i Muszyna, 1:75 000. Wydział Krajowy Królestwa Galicyi i Lodomeryi, Kraków. ZASADY dokumentowania złóż kopalin stałych, 1999 – Ministerstwo Środowiska. Warszawa. ZUBER R., 1918 - Flisz i nafta. Prace naukowe II, Lwów. ŻYTKO K. I in., 1988-89 - Map of the tectonic elements of the Western Carpathians and their foreland, 1:500 000; w: Poprawa D., Nemcok J., red., – Geological atlas of the Western Outer Carpathians and their foreland. Państw. Instytut Geolog., Warszawa.