PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000 Arkusz MUSZYNA (1052) I LELUCHÓW (1062) Warszawa 2004 Autorzy: Izabela Bojakowska *, Jan Bromowicz**, Barbara Radwanek-Bąk*, Józef Lis*, Janusz Magiera **, Tomasz Malata*, Rafał Pająk*, Anna Pasieczna*, Robert Patorski*, Hanna Tomassi-Morawiec* Główny Koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Majkowska* Redaktor regionalny: Barbara Radwanek-Bąk* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka * - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** - Katedra Surowców Skalnych AGH., Kraków Copyright by PIG and MŚ, Warszawa, 2004 Spis treści I Wstęp (B. Radwanek – Bąk) ............................................................................................. 4 II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Magiera) .............................................. 4 III Budowa geologiczna (J. Bromowicz) ............................................................................... 7 IV Złoża kopalin (J. Bromowicz)......................................................................................... 10 V Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Magiera) ............................................................ 12 VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J. Bromowicz) ................................... 14 VII Warunki wodne (R. Patorski) ......................................................................................... 15 1 Wody powierzchniowe................................................................................................. 15 2 Wody podziemne.......................................................................................................... 16 3 Wody mineralne i lecznicze ......................................................................................... 17 VIII Geochemia środowiska................................................................................................... 19 1 Gleby (J. Lis, A. Pasieczna) ......................................................................................... 19 2 Osady wodne (I. Bojakowska)...................................................................................... 23 3 Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) .............................................. 25 IX Składowanie odpadów (R. Pająk)................................................................................... 27 X Warunki podłoża budowlanego (J. Magiera, B. Radwanek – Bąk)................................ 29 XI Ochrona przyrody i krajobrazu (T. Malata) ................................................................... 30 XII Zabytki kultury (J. Magiera) .......................................................................................... 36 XIII Podsumowanie (J. Bromowicz, B. Radwanek – Bąk) ..................................................... 37 XIV. Literatura......................................................................................................................... 38 I Wstęp Niniejsze objaśnienia dotyczą dwóch arkuszy mapy geośrodowiskowej: Muszyna i Leluchów. Ujęto je wspólnie ze względu na fragmentaryczny charakter arkusza Leluchów, którego jedynie niewielki obszar leży w granicach Polski, zaś większość na terytorium Sło- wacji. Arkusze Muszyna i Leluchów Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 zostały wykonane w Oddziale Karpackim Państwowego Instytutu Geologicznego w Krakowie w 2003 r. Przy ich opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczo- ne na arkuszu Mapy geologiczno-gospodarczej Polski Muszyna w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym przez J. Bromowicza i J. Magierę w Katedrze Złóż Surowców Skalnych Wydzia- łu Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH w Krakowie oraz na arkuszu Leluchów, opracowanym przez W. Nowak w Przedsiębiorstwie Geologicznym S.A w Krakowie (1999). Mapę wykonano zgodnie z Instrukcją opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (2002) oraz niepublikowanym aneksem do Instrukcji, dotyczącym wykonania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Mapa geośrodowi- skowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnic- two i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpadów), warunki podłoża budow- lanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Podstawą do wykonania mapy były materiały archiwalne uzyskane w Przedsiębiorstwie Geologicznym S.A. w Krakowie, w Oddziale Karpackim Państwowego Instytutu Geologicz- nego, w Małopolskim Urzędzie Wojewódzkim Wydział Zamiejscowy w Nowym Sączu oraz w Urzędach Gmin. Dane złożowe zamieszczone w kartach informacyjnych złóż pochodzą z dokumentacji geologicznych obszarów złożowych, które uzupełnione zostały wizją terenową. Zestawiono je w specjalnie opracowanej bazie danych. II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Arkusze ograniczają południki: 20045’ i 21000’ długości geograficznej wschodniej oraz równoleżniki: 49020’ i 49030’ (arkusz Muszyna) oraz: 49010’ i 49020’ (arkusz Leluchów). Obszar arkuszy Muszyna i Leluchów położony jest w całości w obrębie województwa Mało- polskiego, w powiecie Nowy Sącz. Obejmuje on teren miasta Krynica i fragment miasta Mu- szyna oraz częściowo gminy: Krynica, Muszyna, Piwniczna, Łabowa i Nawojowa. 4 Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2000) omawiany obszar znajduje się w obrębie Zachodnich Karpat Zewnętrznych. W części centralnej i południowo- zachodniej jest to Beskid Sądecki, w narożu północno - wschodnim – Beskid Niski. (Fig. 1). Główną część terenu zajmuje silnie rogałęzione pasmo Jaworzyny Krynickiej, z jego kulmi- nacjami: Jaworzyną (1114 m n.p.m.), Runkiem (1079 m n.p.m.) i Wierchem nad Kamieniem (1083 m n.p.m.). Południowo-zachodnie zbocza tego pasma opadają do doliny Popradu. Są one rozcięte dolinami: Szczawnika, Potoku Żegiestowskiego, Wierchomlanki i wielu innych mniejszych potoków. Na północny-wschód pasmo opada ku dolinie Kamienicy Nawojow- skiej, a na południowy-wschód – ku dolinie Muszynki i Kryniczanki. Arkusz Leluchów obejmuje położone na południowy-wschód od dolin tych rzek, nieroz- ległe pasmo Gór Leluchowskich (904-934 m n.p.m.). Przez przełęcz Huta (772 m n.p.m.) pa- smo Jaworzyny łączy się z Beskidem Niskim, zajmującym północno-wschodni narożnik tere- nu. Obszar obu arkuszy należy do karpackiej dzielnicy klimatycznej, z trzema piętrami (Hess, 1965): umiarkowanie ciepłym (poniżej 750 m n.p.m., obejmującym stoki Beskidu Są- deckiego i Niskiego) o średniej temperaturze rocznej ponad 60C, umiarkowanie chłodnym (w Beskidzie Sądeckim, do 1100 m n.p.m.), ze średnią temperaturą roczną 4-60C oraz chłod- nym (najwyższe partie Beskidu Sądeckiego), ze średnią temperaturą roczną 2-40C. Roczne sumy opadów wynoszą od 756 mm w Żegiestowie, 913 mm w Krynicy, do 1100 mm w szczytowych partiach gór (Manecki, (red.), 1998). Dominują wiatry zachodnie i północno- zachodnie, a także lokalne wiatry wiejące wzdłuż dolin. W okresie jesienno - zimowym czę- sty jest wiatr fenowy, wiejący z południa wzdłuż doliny Popradu, zwany ryterskim. Osiąga on prędkości ponad 30 m/s. Obszar objęty omawianymi arkuszami mapy ma charakter wybitnie uzdrowiskowo- turystyczny. Brak jest tam rozwiniętego przemysłu. Centrum uzdrowiskowym i kulturalnym jest Krynica. Drugim takim ośrodkiem jest Muszyna. Na rozległych obszarach Pasma Jawo- rzyny dominuje gospodarka leśna, w bezleśnych częściach dolin istnieje rodzinna gospodarka rolna i pasterska. Od wielu dziesięcioleci najbardziej istotne są jednak funkcje letniskowe istniejących tam wsi i osad. Niektóre z nich mają status miejscowości letniskowych. Ostatnio, po słowackiej stronie granicy, w rejonie Łopaty Polskiej, podjęto próbę budowy elektrowni wodnej, która będzie miała wpływ na rzekę Poprad. Atrakcyjne krajobrazowo tereny Beskidu Sądeckiego są miejscem specyficznej, rekre- acyjnej penetracji „przyuzdrowiskowej”, silnie stymulowanej wybudowaniem kolei gondo- 5 lowej na Jaworzynę. Zmniejszyło to znacznie atrakcyjność tego terenu dla turystyki kwalifi- kowanej. Fig. 1 Położenie arkuszy Muszyna i Leluchów na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000). 1 - granice regionów, 2 - granice mezoregionów, 3 - granice państw. Mezoregiony Beskidów Zachodnich: 513.53 – Kotlina Sądecka, 513.54 – Beskid Sądecki Mezoregiony Beskidów Środkowych: 513.71 – Beskid Niski. Mezoregiony Obniżenia Orawsko-Podhalańskiego: 514.12 – Pieniny Osią komunikacyjną omawianego rejonu jest linia kolejowa Nowy Sącz – Prešov z odgałęzieniem do Krynicy oraz droga krajowa Nowy Sącz - Krynica. Drugim ważnym szla- kiem komunikacyjnym jest droga krajowa Stary Sącz - Piwniczna - Muszyna - Krynica, bie- gnąca wzdłuż przełomowej doliny Popradu i dolin Muszynki i Kryniczanki. Drogi lokalne wchodzą zwykle jedynie do dolnych części dolin. Centralna część terenu arkusza Muszyna, obejmująca pasmo Jaworzyny Krynickiej, nie jest dostępna dla ruchu kołowego. 6 III Budowa geologiczna Budowa geologiczna obszaru objętego arkuszami Muszyna i Leluchów, z racji wystę- powania tu wód mineralnych, była przedmiotem zainteresowania geologów od początków rozwoju tej nauki w Polsce. Pierwsze mapy geologiczne rejonu Krynicy wykonał w latach trzydziestych ubiegłego wieku J. B. Pusch, a po nim C. M. Paul (Paul, 1884), W. Szajnocha (Szajnocha, 1891) i R. Zuber (Zuber, 1918). Nowoczesne, publikowane zdjęcie geologiczne Krynicy zawdzięczamy J. Nowakowi (Nowak, 1924. Budowę geologiczną na arkuszach Mu- szyna