De Gouden Koets Als Dynamisch Erfgoed
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
DE GOUDEN KOETS ALS DYNAMISCH ERFGOED EEN ANALYSE VAN DE PUBLIEKE BEELDVORMING SINDS 1896 Claartje America 12795755 Masterscriptie Publieksgeschiedenis Begeleider Drs. Laura van Hasselt Datum: 30 november 2020 Inhoud Inhoud ................................................................................................................................... 1 Voorwoord ............................................................................................................................ 2 Abstract................................................................................................................................. 3 Inleiding ................................................................................................................................ 4 Historiografisch debat: veelzijdig en complex ................................................................. 6 Theoretisch kader: erfgoed dynamiek ............................................................................ 9 Methode en bronnen: ................................................................................................... 11 Hoofdstuk 1: Geschenk of offensief? ................................................................................... 13 Het idee van de Oranjevriendenkring ........................................................................... 13 Een nationaal product .................................................................................................. 16 Wat is er te zien? ......................................................................................................... 18 ‘Een anachronistische koets’ ........................................................................................ 24 Conclusie ..................................................................................................................... 27 Hoofdstuk 2: Van sprookje tot klappenvanger ..................................................................... 28 De eerste keer (1901-1903) ......................................................................................... 28 Een politiek sprookje (1909-1940) ................................................................................ 32 WOII en E55: vrijheid en eenheid (1940-1955) ............................................................ 35 Bommen en bezwaren (1963-2002) ............................................................................. 39 Conclusie ..................................................................................................................... 43 Hoofdstuk 3: Omstreden erfgoed ........................................................................................ 44 Haal het eraf (2011) ..................................................................................................... 44 De Grauwe Koets (2015) ............................................................................................. 49 Het museum (2020) ..................................................................................................... 51 Verandering en toekomst? ........................................................................................... 54 Conclusie ..................................................................................................................... 56 Conclusie ............................................................................................................................ 58 Literatuur............................................................................................................................. 62 Bronnenmateriaal ................................................................................................................ 64 Bijlagen ............................................................................................................................... 68 1 Voorwoord Mijn interesse in de Gouden Koets is ontstaan tijdens mijn stage bij het Amsterdam Museum. Tijdens deze stage heb ik meegeholpen aan het historische onderzoek voor de tentoonstelling over de Gouden Koets die in het voorjaar van 2021 geopend zal worden. Ik had nooit verwacht zo’n complexe geschiedenis te leren kennen. Tijdens dit onderzoek hebben veel verschillende mensen geholpen en ondersteund. Speciale dank aan Annemarie de Wildt als mijn stagebegeleider bij het Amsterdam Museum voor alle expertise en begeleiding. Ook wil ik Tom van der Molen bedanken voor de kennis over beeldtradities en beeldspraak. Een grote dankbetuiging gaat uit naar Jeffry Pondaag, Barryl Biekman, Harry van Bommel, Nugah Shrestha, Irene Stengs en Pieter Verhoeve voor het delen van hun visies, inzichten en persoonlijke ervaringen. Ik wil iedereen op het hart drukken de interviews met extra aandacht te lezen aangezien niet alle onderwerpen aanbod zijn gekomen in de tekst. Mijn oprechte dank aan mijn scriptiebegeleider Laura van Hasselt. Onze gesprekken gaven mij altijd nieuwe motivatie om door te gaan in deze vreemde coronatijd. Tot slot wil ik graag mijn vader Frank America en mijn goede vriendin Leonie Derks bedanken voor hun geduld tijdens het nakijken van deze stukken. 1 Afbeelding voorpagina: Nationaal Archief, Den Haag, 2.24.01.07 Fotocollectie Anefo, bestanddeelnummer 254-7028, Opening Staten-Generaal; de Gouden Koets, september 1963, Den Haag. 2 Abstract Deze scriptie gaat over de complexe geschiedenis van de Gouden Koets. De Gouden Koets is onderdeel geworden van de Nederlandse identiteit, de koets is cultureel erfgoed geworden. Vanaf 2011 roept het paneel ‘hulde der koloniën’ boosheid op onder de Nederlanders met een achtergrond in de voormalige koloniën. Deze discussie wordt voornamelijk in de maatschappij gevoerd. Uit deze discussie komt de vraag op: Hoe is het publieke beeld over de Gouden Koets veranderd sinds haar bouw in 1896 (tot 2020)? Om deze geschiedenis te begrijpen is de term ‘dynamisch erfgoed’ van Willem Frijhoff gebruikt. De geschiedenis van de Gouden Koets laat zien hoe de publieke opinie verandert en hoe verschillende perspectieven al sinds 1896 naast elkaar bestaan. Het verhaal van de koets laat zien waar erfgoed vandaan komt. Erfgoed wordt geconstrueerd, maar het wordt in het heden als echt ervaren en gevoeld. Een inzicht in de historie de Gouden Koets helpt erfgoed uit te leggen en te begrijpen. Het gaat over vraagstukken van identiteit, racisme, macht en toebehoren. Erfgoed is net als cultuur en identiteit altijd in beweging. Het is belangrijk te laten zien dat verschillende groepen verschillende ideeën hebben hoe erfgoed wordt ingevuld. 3 Inleiding ‘De Gouden Koets hoort in een slavernijmuseum thuis’2 Dit is de slogan waarmee de petitie tegen de Gouden Koets op 8 juli 2020 geopend werd. De actiegroep Politieke Jongeren, voornamelijk actief op Instagram, startte deze petitie naar aanleiding van de moord op George Floyd door een politieagent in Minnesota. Deze daad ontketende woede en verdriet over de hele wereld. Overal werden Black Lives Matter protesten georganiseerd die zich verzetten tegen institutioneel racisme. Politieke Jongeren ziet dat het institutioneel racisme niet alleen in organisaties terug te vinden. Het is ook overal op straat aanwezig. De Gouden Koets is hier een voorbeeld van. Politieke Jongeren riep de Tweede Kamer op de Gouden Koets in een museum te plaatsen waar bezoekers kunnen leren over de koloniale geschiedenis van Nederland. Naast deze goedlopende petitie, verschenen er gelijksoortige oproepen op het internet.3 ‘Weg met de slavenafbeeldingen op de gouden koets’4, ‘Verban de racistische Gouden Koets’5 of ‘Verkoop de Gouden Koets’6, zijn slechts enkele voorbeelden. De petities richtten zich voornamelijk tegen een van de zijpanelen van de Gouden Koets: ‘Hulde der Koloniën’.7 Op dit paneel is de Nederlandse Maagd in het midden afgebeeld. Zij ontvangt geschenken en vereringen van mensen uit voormalig West- en Oost-Indië. De opvatting dat de Gouden Koets racistische connotaties bevat, is niet nieuw. Al eerder kwam ‘De Hulde der Koloniën’ van de Gouden Koets in opspraak. Op 16 September 2011 schreef kamerlid Harry van Bommel (Socialistische Partij) in samenwerking met Jeffry Pondaag van het Komite Utang Kehormatan Belanda, Barryl Biekman van het Landelijk Platform Slavernijverleden en Mariko Peters kamerlid van GroenLinks een pleidooi in NRC Next. Deze oproep was ook gericht tegen de racistische afbeeldingen van ‘Hulde der Koloniën’. Dit viertal kwam tot eenzelfde conclusie als Politieke Jongeren: ‘Wellicht wil koningin Beatrix de regering een duwtje in die richting geven door het paneel ‘Hulde der 2 Nugah Shrestha, ‘De Gouden Koets hoort in een slavernijmuseum thuis’ (8 juni 2020), https://petities.nl/petitions/de-gouden-koets-hoort-in-een-slavernijmuseum-thuis?locale=nl (23 september 2020). 3 Op 23 november 2020 is de petitie 7961 keer ondertekend. De petitie loopt nog altijd, maar de koets is intussen aan het Amsterdam Museum beloofd. 4 Channel, ‘Weg met de slavenafbeeldingen op de gouden koets’ (9 juni 2020), https://petities.nl/petitions/weg-met-de-slavenafbeeldingen-op-de-gouden-koets?locale=nl (23 september 2020). 5 Antonio, ‘Verban de racistische Gouden Koets’ (9 juni 2020), https://petities.nl/petitions/verban-de- racistische-gouden-koets?locale=nl (23 september 2020). 6 Dees V., ‘Verkoop de Gouden Koets’, (16 juni 2020), https://www.petities.nl/petitions/verkoop-de- gouden-koets?locale=en (23 september 2020). 7 Voor een inzicht in de voorstelling zie bijlage 6. 4 Koloniën’ van de Gouden Koets te verwijderen en plaats te geven waar het thuishoort - het Rijksmuseum’.8 Toentertijd werd