Februari 2012

Factsheet: Samenwerkingsplannen tussen Nederland en Israël in 2012

Introductie

In het regeerakkoord van de VVD en het CDA staat Israël als enige land expliciet vermeld. De regering stelt dat de banden met Israël verder moeten worden aangehaald en verdiept1. Dit voornemen, gesteund door gedoogpartner PVV, vindt zijn uiting onder meer in het instellen van een Nederlands-Israëlische Samenwerkingsraad en in pleidooien voor een ‘economische vrede’, waarbij economische samenwerking een impuls zou moeten geven aan het vredesproces. Tevens biedt Nederland hulp aan bij de exploitatie van gasvelden voor de kust van Israël en de Gazastrook. De motieven voor deze intensivering kunnen tevens begrepen worden als behorend tot het bredere pleidooi van de Nederlandse regering voor ‘economische diplomatie’ als pijler van het Nederlandse, buitenlandse beleid.

Toespraak Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie op de Technion in Haifa, Israël, op 14 juni 2011

Op 14 juni 2011 hield Minister Maxime Verhagen een toespraak op de Technische Universiteit van Haifa, Israël, waarbij voor het eerst uiteen werd gezet hoe het huidige kabinet de komende tijd vorm zal geven aan de samenwerking tussen Nederland en Israël2. Verhagen gaf tijdens zijn toespraak aan dat de Nederlandse regering inzet op het ‘in kaart brengen van nieuwe mogelijkheden van innovatie door en samenwerking tussen de twee landen’, binnen het bedrijfsleven en de wetenschap. Verhagen gaf aan dat dit ook bevorderlijk zou kunnen zijn voor het vredesproces; volgens de minister is een duurzame vrede in het Midden-Oosten alleen mogelijk ‘wanneer Israëli’s en Palestijnen in welvaart leven’ en er sprake is van een ‘economische vrede’. Zodoende zullen niet alleen de economische banden tussen Nederland en Israël, maar ook tussen Nederland en de Palestijnse Gebieden worden verstevigd, aldus Verhagen.

Zijn toespraak illustreerde hij met enkele concrete voorbeelden van mogelijke samenwerking tussen Nederland en Israël, en tussen Nederlandse en Israëlische bedrijven. Verhagen noemde het Amerikaans-Israëlische bedrijf Better Place, een bedrijf dat zich richt op elektrisch rijden, samenwerking bij het exploiteren van recentelijk ontdekte gasvelden voor de kust bij Haifa en de Gazastrook, en samenwerking op het gebied van landbouw en irrigatie. Tenslotte verwees Verhagen in zijn toespraak ook naar de Nederlands-Israëlische Samenwerkingsraad (NISR), die voor het eerst zal samenkomen in juni 2012, en naar een Memorandum of Understanding dat Nederland met Israël zal gaan tekenen op het vlak van wetenschap en technologie.

Naar aanleiding van het bezoek van de minister aan Israël en zijn toespraak op de Technion, werden Kamervragen gesteld door (PvdA) en Mariko Peters (GroenLinks)3. De vragen hadden betrekking op het zakendoen met bedrijven in Israëlische nederzettingen in de Palestijnse Gebieden, de NISR, op het Memorandum of Understanding en op de exploitatie van het gasveld voor de kust van de Gazastrook. Verhagen en Minister van Buitenlandse Zaken Rosenthal gaven aan dat

1 ‘Regeerakkoord VVD-CDA’, Rijksoverheid.nl, 30-09-2010, http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en- publicaties/rapporten/2010/09/30/regeerakkoord-vvd-cda.html 2 ‘Innovation Nations Promoting Stronger Relations Between The And Israel In A Changing Middle East’, Rijksoverheid.nl, 14-06-2011, http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en- publicaties/toespraken/2011/06/14/innovation-nations-promoting-stronger-relations-between-the-netherlands-and- israel-in-a-changing-middle-east.html 3 ‘Vragen van de leden Peters (GroenLinks) en Timmermans (PvdA) aan de ministers van Buitenlandse Zaken en van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie over de economische betrekkingen tussen Nederland en Israël’, overheid.nl, 16-11-2011, https://zoek.officielebekendmakingen.nl/ah-tk-20112012-671.html

E: [email protected] | T: 020 679 58 50 | www.eajg.nl | Facebook: eenanderjoodsgeluid | Twitter: EAJGnieuws

Steun het werk van Een Ander Joods Geluid met een donatie op rekeningnummer 7401063. Een Ander Joods Geluid is erkend als ANBI, giften zijn fiscaal aftrekbaar de regering het Nederlandse bedrijven niet verbiedt zaken te doen met bedrijven in de nederzettingen, maar het wel ‘ontmoedigt’. Ook ziet Nederland er op toe dat overheidsinstellingen geen zaken doen met de nederzettingen, en hun diensten actief weigeren. Tijdens de begrotingsbehandelingen van het Ministerie van Buitenlandse Zaken in november 2011 gaf Minister Rosenthal aanvullend aan dat de Nederlandse ambassade in Tel Aviv tevens Nederlandse bedrijven informeert ‘over de internationaalrechtelijke aspecten van ondernemen in bezet gebied’4.

Op de vragen over de NISR antwoordden de ministers dat het doel ervan was ‘een politieke impuls te geven aan verdere samenwerking tussen andere actoren (politiek, georganiseerd bedrijfsleven, wetenschap en technologie, maatschappelijk middenveld)’. Het Memorandum of Understanding waar Verhagen aan refereerde is een uitbreiding van een samenwerkingsovereenkomst die in 1993 tussen Nederland en Israël werd ondertekend en die zich richt op industrieel onderzoek en industriële ontwikkeling. Nederland heeft soortgelijke overeenkomsten met China, India, Japan en Zuid-Korea.

Over de exploitatie van het gasveld voor de kust van de Gazastrook merkten Rosenthal en Verhagen tenslotte op dat het gasveld ‘niet gedeeld is [tussen Israël en de Palestijnse Autoriteit] en dat Israël zelfstandig tot ontwikkeling ervan kan besluiten’. Tegelijkertijd gaven de ministers aan dat de zeegrenzen tussen de Gazastrook en Israël bepaald zullen worden binnen de zogeheten ‘finale statusonderhandelingen’ om tot een Palestijnse staat te komen en dat de afbakening van het veld derhalve ‘geschiedt bij overeenkomst, op basis van het internationaal recht’.

Begrotingsbehandelingen van het Ministerie van Buitenlandse Zaken

Tijdens de begrotingsbehandelingen van het Ministerie van Buitenlandse Zaken in de Tweede Kamer in november 2011 stond de relatie tussen Nederland en Israël prominent op de agenda. In de Memorie van Toelichting bij de begroting van het Ministerie wordt gerefereerd naar de NISR in het kader van de eerste pijler van het nieuwe Nederlandse buitenlandse beleid, ‘veiligheid’, waarbij de focus binnen de Samenwerkingsraad op innovatie en handel mede in het belang is van ‘een duurzame oplossing van het Palestijns-Israëlische conflict’5. Als antwoord op vragen vanuit de Tweede Kamer over de NISR gaf Minister Rosenthal aan dat de Nederlandse regering ‘in samenspraak met de Israëlische regering doelstellingen, aanpak en middelen’ aan het uitwerken is6. Verder meldde Rosenthal dat de Samenwerkingsraad ‘niet alleen een regeringscomponent [zal] hebben, maar ook een zakelijke, een wetenschappelijk/innovatieve en een maatschappelijke component’. Ook wist de minister te melden dat binnen de Europese Unie Duitsland, Polen, Tsjechië en Italië Nederland zijn voorgegaan in het instellen van een Samenwerkingsraad met Israël.

Naar aanleiding van een vraag of de minister de mening deelde dat het ‘ongewenst’ is dat het bedrijf Better Place batterijwisselstations heeft in de bezette gebieden en daarmee ook profijt haalt uit de bezetting, antwoordde Rosenthal dat het ‘bedrijven als Better Place niet verboden [is] om producten of diensten aan te bieden in de Bezette Gebieden’.

Eerste bijeenkomst Nederlands-Israëlische Samenwerkingsraad (NISR)

Op de persbijeenkomst na de ministerraad op 20 januari, de dag na het bezoek van de Israëlische premier Benjamin Netanyahu aan Nederland, maakte premier Rutte bekend dat de eerst bijeenkomst van de Nederlands-Israëlische Samenwerkingsraad zal gaan plaatsvinden op 7 juni 2012 in Israël7. De premier benadrukte dat Nederland en Israël belangrijke handelspartners van elkaar zijn en dat het kabinet die economische samenwerking graag wil bevorderen. In het kader van de NISR zal ook een handelsmissie meereizen van 3 tot en met 7 juni, om ‘de kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven te

4 ‘Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (V) voor het jaar 2012. No 10. Verslag houdende een lijst van vragen en antwoorden’, overheid.nl, 07-11-2011, https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-33000-V-10.html 5 ‘Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (V) voor het jaar 2012. Memorie van toelichting’, overheid.nl, 21-09-2011, https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-33000-V-2.html 6 ‘Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (V) voor het jaar 2012. No 10. Verslag houdende een lijst van vragen en antwoorden’, overheid.nl, 07-11-2011, https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-33000-V-10.html 7 ‘Ministerraad 20 januari 2012’, Rijksoverheid.nl, 20-01-2012, http://www.rijksoverheid.nl/regering/het- kabinet/ministerraad/2012/ministerraad-20-januari-2012.html

E: [email protected] | T: 020 679 58 50 | www.eajg.nl | Facebook: eenanderjoodsgeluid | Twitter: EAJGnieuws

Steun het werk van Een Ander Joods Geluid met een donatie op rekeningnummer 7401063. Een Ander Joods Geluid is erkend als ANBI, giften zijn fiscaal aftrekbaar verkennen’8. De missie zal zich specifiek richten op de Israëlische olie-, gas- en energiesector9. Vooruitlopend op de nauwere economische samenwerking tussen Israël en Nederland heeft ook de Kamer van Koophandel Nederland-Israël een ambitieuze doorstart gemaakt10.

Opinie Een Ander Joods Geluid

Een Ander Joods Geluid vindt dat uitbreiding van de bilaterale en multilaterale betrekkingen met Israël afhankelijk gemaakt dient te worden van het substantieel terugdringen van het democratisch tekort in Israël zelf, het beëindigen van de bezetting van de Palestijnse Gebieden en het tot een politiek vergelijk komen met de Palestijnen. Juist onder deze Israëlische regering onder leiding van Benjamin Netanyahu is een veelheid aan antidemocratische wetten aangenomen dan wel in voorbereiding, en gaat het bouwen en uitbreiden van Israëlische nederzettingen in de bezette Palestijnse Gebieden onverminderd door. Het door de ministers Verhagen en Rosenthal beleden uitgangspunt dat economische samenwerking het vredesproces ten goede komt, is een onbewezen stelling. Is vrede afhankelijk van het BNP? Is het huidige sociaaleconomische ontwikkelingsniveau van Israël ontoereikend om onderhandelingen met de Palestijnen te voeren? En zo ja, welk ontwikkelingspeil zou dat dan wel mogelijk maken? Daarbij miskennen beide ministers een heel andere analyse van de stagnatie van het vredesproces, namelijk de ideologische en politieke onwil van de regering Netanyahu om de Palestijnse Gebieden op te geven en daarmee de bezetting te beëindigen. Er is volgens Een Ander Joods Geluid veel voor te zeggen de stelling van de ministers om te draaien: uitbreiding van de economische en politieke samenwerking zal de Israëlische regering nog verder stijven niets aan de bezetting te doen, of aan de binnenlandse situatie van antidemocratische wetgeving. De Netanyahu-regering wordt door toenemende samenwerking beloond voor zijn huidige beleid. Juist een einde aan de bezetting en een vredesakkoord tussen Israël en de Palestijnen zouden de hoogste prioriteit moeten hebben in het Nederlandse beleid ten opzichte van Israël, en is in het belang van zowel Palestijnen als Israëli’s. Met de vooropgestelde intensivering van de economische samenwerking tussen de twee landen wordt echter geen enkele druk uitgeoefend op de Israëlische regering om een twee-statenoplossing te realiseren, in tegenstelling tot een groot aantal lidstaten binnen de Europese Unie die de afgelopen tijd de noodzaak om deze druk op te voeren wél onderkennen. Dat Nederlandse bedrijven slechts ‘ontmoedigd’ worden om zaken te doen met de illegale nederzettingen, terwijl dat overheidsorganen verboden is, is halfslachtige politiek. Een ‘ontmoedigingsbeleid’ dat hand in hand gaat met intensivering van de economische betrekkingen, ontbeert zelfs de schijn van geloofwaardigheid.

Daarnaast is vooral de exploitatie van gasvelden controversieel te noemen. Naar aanleiding van het bericht dat Israël het bedrijf Noble Energy toestemming had gegeven het gasveld Noa North voor de kust van de Gazastrook te exploiteren, verklaarde de Palestijnse Autoriteit dat Israël erop uit is de Gazaanse gasvoorraden te ‘stelen’11. De exploitatie werd lange tijd door de Israëlische regering zelf tegengehouden omdat de vrees bestond dat een deel van de gasreserve in de economische zone van de Gazastrook zou liggen, dat onder de jurisdictie valt van de Palestijnse Autoriteit12. Een veel passender houding zou volgens Een Ander Joods Geluid daarom zijn om, in afwachting van volledige duidelijkheid over eigendomsrechten van de natuurlijke rijkdommen, daarop geen voorschot te nemen in de vorm van hulp bij de eenzijdige en onomkeerbare exploitatie en winning door Israël.

8 ‘Handelsmissie Nederlandse expertise voor de Israëlische gassector’, Agentschap NL, 26-01-2012, http://www.agentschapnl.nl/agenda/handelsmissie-nederlandse-expertise-voor-de-israelische-gassector 9 ‘Nederlandse expertise voor de Israëlische gassector’, Kurtz Marketing & Management, http://www.kurtzmarketing.com/handelsmissie/ 10 Achsa Vissel, ‘Betrekkingen Nederland-Israël’, NIW, 25-10-2011, http://www.niw.nl/betrekkingen-nederland- israel/ 11 Charles Kennedy, ‘Natural Gas Issues Inflame Palestinian-Israeli Dispute’, Oilprice.com, 16-06-2011, http://oilprice.com/Latest-Energy-News/World-News/Natural-Gas-Issues-Inflame-Palestinian-Israeli-Dispute.html 12 Amiram Barkat, ‘Ministry gives nod to develop Noa gas field’, Globes, 13-06-2011, http://www.globes.co.il/serveen/globes/docview.asp?did=1000653642&fid=1725

E: [email protected] | T: 020 679 58 50 | www.eajg.nl | Facebook: eenanderjoodsgeluid | Twitter: EAJGnieuws

Steun het werk van Een Ander Joods Geluid met een donatie op rekeningnummer 7401063. Een Ander Joods Geluid is erkend als ANBI, giften zijn fiscaal aftrekbaar