Urania Nr 5/2001
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Eta Carinae To zdjęcie mgławicy otaczającej gwiazdę // Carinae uzyskano za po mocą telskopu kosmicznego Hubble a (K. Davidson i J. Mors). Porównując je z innymi zdjęciami, a w szczególności z obrazem wyko nanym 17 miesięcy wcześniej, Auto rzy stwierdzili rozprężanie się mgła wicy z szybkością ok. 2,5 min km/h, co prowadzi do wniosku, że rozpo częła ona swe istnienie około 150 lat temu. To bardzo ciekawy i intrygujący wynik. Otóż największy znany roz błysk )j Carinae miał miejsce w roku 1840. Wtedy gwiazda ta stała się naj jaśniejszą gwiazdą południowego nie ba i jasność jej przez krótki czas znacznie przewyższała blask gwiaz dy Canopus. Jednak pyłowy dysk ob serwowany wokół)/ Carinae wydaje się być znacznie młodszy - jego wiek (ekspansji) jest oceniany na 100 lat, co może znaczyć, że powstał w cza sie innego, mniejszego wybuchu ob serwowanego w roku 1890. Więcej na temat tego intrygują cego obiektu przeczytać można we wnątrz numeru, w artykule poświę conym tej gwieździe. NGC 6537 Obserwacje przeprowadzone teleskopem Hubble’a pokazały istnienie wielkich falowych struktur w mgławicy Czerwonego Pająka (NGC 6537) w gwiazdozbiorze Strzelca.Ta gorąca i „wietrzna” mgławica powstała wokół jednej z najgorętszych gwiazd Wszech świata, której wiatr gwiazdowy wiejący z prędkością 2000-4500 kilometrów na sekundę wytwarza fale o wysokości 100 miliardów kilometrów. Sama mgławica rozszerza się z szybkością 300 km/s. Jest też ona wyjątkowo gorąca — ok. 10000 K. Sama gwiazda, która utworzyła mgławicę, jest obecnie białym karłem i musi mieć temperaturę nie niższą niż pół miliona stopni — jest tak gorąca, że nie widać jej w obszarach uzyskanych teleskopem Hubble’a, a świeci głównie w promieniowaniu X. Czerwony Pająk jest odległy od nas ok. 3000 lat światła. Obrazy zostały uzyskane przez HST w pięciu barwach, w których uwidoczniły się emisje jonów siarki, azotu, wodoru, tlenu oraz emisje atomowego tlenu. ESA/NASA i G. Mellema (Leiden) 0.11 U R A N IA - PosTtPY A s t r o n o m ii 5 Szanowni i Drodzy Czytelnicy, Dwa wydarzenia astronomiczne miały miejsce w czasie, jaki minął od naszego ostatniego spotkania z numerem 4 „ Uranii-Postępów Astronomii całkowite zaćmienie Słońca 21 czerwca br. i wielka opozycja Marsa też przypadająca w tym dniu. Pierwsze w tym millennium zaćmienie było widoczne z ziem południowo-centralnej Afryki i zostało wykorzystane do wielkich akcji edukacyjnych przez państwa, przez które przebiegał cień Księżyca. W tym numerze przedstawiamy fotografie i relację naocznych świadków tego zjawiska, uzyskane w Angoli, ale mamy nadzieję, że napłyną dalsze informacje z innych krajów, w szczególności z Zambii, skąd dostaliśmy piękne wyrazy pamięci obserwatorów zaćmienia o naszej Redakcji. Mars jest ciągle obiektem niesłabnącego zainteresowania. Przybliżamy go naszym P. T. Czytelnikom w kilku kolejnych obrazach jego powierzchni, uzyskanych ostatnio przez stacje kosmiczne. Z innych publikowanych tu materiałów chciałbym zwrócić Państwa uwagę na artykuł profesora Klima Czuriumowa, kierownika Katedry Astronomii Uniwersytetu w Kijowie na Ukrainie, który przedstawia ciekawą historię rozpadu komety C/1999 S4 (Linear) oraz na artykuł Weroniki Sarwy, studentki astronomii z Torunia, o ciekawej gwieździe Eta Carinae i je j mgławicy. Profesor Tadeusz Dworak z Krakowa w swej pracy zawodowej wykorzystuje zdjęcia satelitarne Ziemi do badań w dziedzinie ochrony i monitoringu środowiska geograficzno-przyrodniczego. W krótkim artykule odsłania nam garść tajników tego rodzaju badań i pokazuje, jak wyglądają okolice Krakowa i jak dymy z Kombinatu w Nowej Hucie rozprzestrzeniają się nad krakowską starówką. Organizatorzy Olimpiady Astronomicznej w Chorzowie, Henryk Chrupała i Jerzy Kuczyński, w oparciu o wieloletnie doświadczenia radzą, jak należy sporządzać na piśmie opracowania i prace przeznaczone na konkursy astronomiczne. Myślę, że rady te powinni sobie wziąć do serca zarówno aktywni miłośnicy astronomii, opracowując swoje obserwacje, jak i studenci zarówno fizyki, jak i astronomii, przygotowując swoje prace seminaryjne i dyplomowe. Dla ambitnych nauczycieli i uczniów zapewne okaże się interesująca metoda wykazania zgodności praw Keplera z prawem powszechnej grawitacji, przedstawiona przez dra Piotra Gronkowskiego z WSP w Rzeszowie. Krzysztof Rochowicz kontynuuje przegląd obiektów mgławicowych Katalogu Messiera. Jesteśmy już wśród obiektów noszących numery 92 do 99. A Tomasz Sciężor dostarcza nowych dowodów niezwykłej aktywności Sekcji Obserwacji Komet w PTMA i przygotował kalendarzyk astronomiczny już na listopad i grudzień tego roku. W kolejnych latach przypadnie nam świętować kilka astronomicznych jubileuszy. Już w lutym 2002 roku przypada 80 rocznica pojawienia się pierwszego zeszytu URANII, a następnie przypadną jubileusze osiemdziesięciolecia powstania Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii i Polskiego Towarzystwa Astronomicznego. Najbliższą rocznicę „ Uranii” chciałbym uczcić zjazdem byłych redaktorów, sesją naukową na temat współczesnych problemów popularyzacji nauki i ciekawym, publicznym wykładem w Centrum Astronomicznym w Warszawie. A może nasi Czytelnicy mają jakieś inne pomysły? Bardzo proszę o sugestie. Myślę, że w Polsce niewiele jest czasopism popularno-naukowych, które mogą się poszczycić tak długą historią. I chyba powinniśmy to wykorzystać do popularyzacji i naszego pisma, i Nauki, której służymy! Życzę Państwu pożytecznej i przyjemnej lektury ( ( . > Andrzej Woszczyk Toruń, w sierpniu 2001 r. s *-« ..- ■ r 5/2001 U R A N IA - Po s t ę p y A s t r o n o m ii 193 czytelnicy piszą... 001(33 Szanowny Panie Profesorze, swoich wyników z wynikami in W nawiązaniu do artykułu nych obserwatorów...” Tu może być reklama Twojej Firmy! Piotra Urbańskiego „50 lat ama Te karcące słowa prof. Mer torskich obserwacji Słońca w gentalera nas bardzo zdziwiły. Nasz cennik jest następujący: Polsce” w numerze 3/01 „Ura W odpowiedzi (B. Szczepkow cała strona kolorowa: 1000.00 zl nii” chciałbym podać parę szcze ski i A. Wróblewski — „Jeszcze cała strona czarno-biała: 400.00 zl gółów z własnych wspomnień. o obserwacjach Słońca”, „Ura Przy mniejszych formatach dla stron czarno-białych: Astronomią zainteresowa nia” XXIV (1953), s. 241) napi 1/2 str.: 300.00 zł łem się będąc jeszcze uczniem saliśmy więc, że według naszej w gimnazjum. Od 1 stycznia najlepszej wiedzy, zaczerpnię 1/4 str.: 200.00 zł 1949 r. zacząłem systematycz tej z licznych źródeł, nasza me 1/8 str.: 100.00 zł — ten rozmiar traktujemy jako ne obserwacje plam słonecz toda obliczania liczb Wolfa jest najmniejszy „moduł”. Podobnie jest ze stroną kolo nych za pomocą niewielkiej lu poprawna. Zacytowaliśmy od rową. nety morskiej. Zachęciłem też powiedni wyjątek z książki Istnieje możliwość negocjowania warunków. potem do obserwacji mojego „Sołnce i jewo nabliudenie” W. szkolnego kolegę Bohdana Szaronowa: „Za piamę należy Zapraszamy na nasze lamy! Szczepkowskiego. Opracowa uważać: a) każde oddzielne ją nie obserwacji z pierwszych 17 dro lub część jądra, oddzieloną miesięcy, do maja 1950 r. opu jasnąmateriąlub półcieniem, b) blikowałem w „Uranii” (rocznik każdy odosobniony skrawek Kupię paralaktyczny, stan bardzo XXII, (1951) s. 162. półcienia nie zawierający jąder, Sprzedam... dobry. Tel. (033)8534918 Posiadamy folię Fuji (w arku Tak się złożyło, że w tym sa c) każdą „porę” (tzn. jądro bez Sprzedam teleskop firmy szach 50x38 cm) doskonale mym numerze „Uranii” ukazał półcienia)”. Podaliśmy też parę „Uniwersał” model nr 5 (New nadającą się na filtry i okulary się apel prof. Mergentalera o innych tytułów, w których była ton 90/900), montaż paralak- słoneczne. Cena jednego ar nadsyłanie obserwacji Słońca tak właśnie zdefiniowana meto tyczny (jeszcze 4 lata gwa kusza 10,50 zł (z VAT’em). Za do Wrocławia do wspólnego da obliczania liczb Wolfa. rancji); cena 1000 zł. opracowania. Odpowiedź prof. Mergenta mówienia przez Internet: sum- Tel. (063)2753618 [email protected] lub na ad Późniejsze wydarzenia do lera ukazała się w tym samym Sprzedam teleskop systemu res Redakcji „Uranii-PA”. dziś stanowią dla mnie do dziś numerze „Uranii” (s. 243): „W Newtona firmy „Uniwersał", zagadkę. W „Uranii” XXIV parę dni po tym, jak został wy W tej rubryce zamieszczamy bez średnica zwierciadła 150 mm, (1953) na s. 147 ukazał się ar drukowany mój apel o obserwo płatnie ogłoszenia naszych Czy ogniskowa 900 mm, statyw telników (do 250 znaków). tykuł prof. Mergentalera, w któ wanie Słońca tak, by liczyć jako rym napisał m.in.: pojedynczą plamę, to wszystko, „Przy opracowaniu obserwa co jest zawarte w jednym pół jeszcze przez kilka lat, ale stop Myślę, że tego krótkiego cji różnych autorów, którzy przy cieniu, otrzymałem szereg li niowo coraz więcej uwagi po tekstu nie muszę tłumaczyć na słali mi swoje materiały, miałem stów, a ostatnio ob. ob. B. święcaliśmy gwiazdom zmien polski. mianowicie pewne kłopoty z ob Szczepkowski i A. Wróblewski nym. Andrzej Kajetan serwacjami warszawskimi ob. nadesłali do „Uranii” swoje uwa I jeszcze uwaga na zakoń Wróblewski Szczepkowskiego i Wróblew gi na ten temat, z którymi dzięki czenie. W 1963 r. ukazał się Warszawa skiego. Kłopot polegał na tym, uprzejmości Redaktora mogłem w Warszawie nr 4. redagowa Szanowny Panie Profesorze, że trudno było dla ich serii wyli zapoznać się przed ich wydru nego przez dr Jana Gadom Numer 3 (693) pisma reda czyć średni współczynnik redu kowaniem. Okazało się, że skiego „Dodatku Naukowego gowanego przez Pana jest na kujący ich obserwacje na sys wszyscy miłośnicy obserwują do Uranii". W tym wydawanym