Zał ącznik 1 do Uchwały Nr XIII/84/2016 Rady Gminy Chynów z dnia 25 lutego 2016 r.

G M I N N Y P R O G R A M O P I E K I N A D Z A B Y T K A M I NA LATA 2016 - 2019

UZGODNIONO:

Wojewódzki Urz ąd Ochrony Zabytków w Warszawie Delegatura w Radomiu

OPRACOWAŁ:

Wójt Gminy Chynów

Grudzie ń 2015 SPIS TRE ŚCI

1.0.Wst ęp 3 2.0.Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami 4 2.1.Cele programu w świetle Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami 4 3.0.Definicje podstawowych poj ęć z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami 5 3.1.Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami 7 4.0.Strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami 10 4.1.Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2030 11 4.2.Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego 13 4.3.Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami 2012-2015 13 4.4.Kształtowanie to Ŝsamo ści regionu oraz kreowanie i promocja jego produktu 16 4.5.Współpraca mi ędzyregionalna i mi ędzynarodowa 17 5.0.Strategia Rozwoju Powiatu Grójeckiego na lata 2004-2020 18 5.1.Ogólna charakterystyka gminy 19 5.2.Funkcje terenów 22 5.3.Zabytki nieruchome 25 5.4.Zabytki ruchome 26 5.5.Zabytki archeologiczne 27 5.6.Zweryfikowana Gminna Ewidencja Zabytków (GEZ) 31 6.0.Cele Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami (GPOnZ) 33 6.1.Podstawowe priorytety 35 6.2. Działania zwi ązane z ochrona zabytków le Ŝą cych na terenie gminy 36 6.3.Wdro Ŝenie programu 37 6.4.Instrumenty finansowe 37 6.5.Podsumowanie 38 7.0.Zakres ochrony konserwatorskiej dla obiektów ujętych w rejestrze zabytków 39 7.1.Zakres ochrony konserwatorskiej dla obiektów ujętych w GEZ 39

1.0.Wst ęp

Dziedzictwem kulturowym nazywamy dorobek materialny i duchowy poprzednich pokole ń, a jednocze śnie to dorobek naszych czasów. Najcz ęś ciej kojarzymy dziedzic- two kulturowe z architektur ą i sztuk ą oraz archeologi ą. Jednak do spu ścizny po przod- kach nale Ŝą dawne formy uprawy roli, sposoby produkcji wyrobów charakterystycznych dla danego regionu, a tak Ŝe rozmaite przejawy Ŝycia i rozwoju społeczno ści, co stanowi cało ść naszej kultury. Nale Ŝy zatem pami ęta ć o bogactwie nieodnawialnych źródeł in- formacji o Ŝyciu i działalno ści przodków oraz o konieczno ści zachowania tych źródeł dla przyszłych pokole ń. Wzrasta świadomo ść potrzeby ochrony zabytków w śród mieszka ń- ców naszej gminy. Dbało ść o nale Ŝyty stan i atrakcyjny wygl ąd obiektów zabytkowych stała si ę naszym obywatelskim obowi ązkiem. Remonty i rewaloryzacja poszczególnych obiektów stanowi szans ę na ich urato- wanie. Stworzenie programu opieki nad zabytkami jest konieczno ści ą przewidzian ą ustaw ą oraz zapotrzebowaniem społecznym. Stanowi tak Ŝe istotny czynnik w upo- wszechnianiu wiedzy i pomocy skierowanej do wła ścicieli zabytków w dbaniu o ich do- br ą kondycj ę. nie stanie si ę atrakcyjna dla turystów, je Ŝeli jej zabytki b ędą za- niedbane, b ądź niewła ściwie promowane czy eksponowane. To niepowtarzalny urok zadbanych domów, miejsc pami ęci narodowej oraz walory klimatyczne stanowi ą oso- bliwy charakter tego miejsca. Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Chynów na lata 2016-2019 jest do- kumentem o charakterze uzupełniaj ącym w stosunku do innych aktów planowania w gminie (Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Chynów, Uwarunkowania Rozwoju. Kierunki Zagospodarowania Przestrzennego Gminy). Wy Ŝej wymienione dokumenty okre ślaj ą polityk ę administracyjn ą w zakresie podejmowanych działa ń dotycz ących inicjowania, wspierania i koordynowania prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego, a tak Ŝe upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Program opieki nad zabytkami jest podstaw ą współpracy mi ędzy samorz ądem gminy, wła ścicielami zabytków i wojewódzkim kon- serwatorem zabytków. Taka współpraca, rozwijana w kolejnych latach, powinna przy- nie ść , nie tylko lokalnej społeczno ści wymierne korzy ści, a najistotniejsza z nich, to za- chowanie naszego dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokole ń. 2.0.Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami

Gminy zgodnie z ustaw ą z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o samorz ądzie gminnym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r., poz.1045) w zakresie zada ń własnych realizuj ą sprawy dotycz ące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami (art.7 ust.1 pkt.9). Obowi ązek sporz ądzenia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami nakłada na gmin ę art.87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz.1446, z pó źniejszymi zmianami). Ustawa reguluje zasady ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, definiuje poj ęcie zabytku, okre śla formy ochrony, kompetencje organów ochrony zabytków (w tym administracji rz ądowej i samorz ą- dowej), formy finansowania opieki nad zabytkami i ich ewidencjonowania i inne.

2.1. Cele programu w świetle Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami

Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Chynów na lata 2016-2019 zgod- nie z przytoczon ą powy Ŝej ustaw ą ma na celu: - zapoznanie z zasobami dziedzictwa kulturowego, dziejami i zabytkami gminy, w tym z wykazem obiektów wpisanych do rejestru zabytków województwa mazowieckiego oraz z wykazem gminnej ewidencji zabytków (GEZ), - zapoznanie z uwarunkowaniami prawnymi dotycz ącymi ochrony i opieki nad zabytkami, - rozpoznanie potrzeb dotycz ących podejmowania działa ń zmierzaj ących do powstrzymania procesów degradacji zabytków i doprowadzenia do poprawy stanu ich zachowania, - podejmowanie działa ń w zakresie stałego podnoszenia świadomo ści społecznej o warto ściach duchowych i materialnych otaczaj ących nas krajobrazów i konieczno ści wi ększej troski ka Ŝdego o ich ochron ę, nale Ŝyte kształtowanie i piel ęgnacj ę, - podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych, - współpraca z wła ścicielami zabytków dla zapewnienia im wła ściwej opieki, - wskazywanie potencjalnych źródeł pozyskiwania środków na realizacj ę zada ń renowacyjnych, remontowych oraz dotycz ących rewaloryzacji obiektów zabytkowych, - podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo Ŝliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z ochron ą i opiek ą nad zabytkami.

3.0.Definicje podstawowych poj ęć z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami definiuje poj ęcie zabytku, wprowadza poj ęcia ochrony i opieki nad zabytkami. Zabytek jest to nieruchomo ść lub rzecz ruchoma, ich cze ść lub zespoły, b ędące dzie- łem człowieka lub zwi ązane z jego działalno ści ą i stanowi ące świadectwo minionej epoki lub zdarzenia, których zachowanie le Ŝy w interesie społecznym. Ze wzgl ędu na posiadan ą warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą. Zabytki pogrupowano w trzech kategoriach jako zabytki nieruchome, ruchome i archeologiczne. W my śl ustawy ochronie i opiece podlegaj ą (bez wzgl ędu na stan zachowania): 1) zabytki nieruchome będące, w szczególno ści: a)krajobrazami kulturowymi, b)układami urbanistycznymi i zespołami budowlanymi, c)dziełami architektury i budownictwa, d)dziełami budownictwa obronnego, e)obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f)cmentarzami, g)parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h)miejscami upami ętniaj ącymi wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji. 2) zabytki ruchome będące, w szczególno ści : a)dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki u Ŝytkowej, b)kolekcjami stanowi ącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporz ądkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, c)numizmatami oraz pami ątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, piecz ęciami, odznakami, medalami i orderami, d)wytworami techniki, a zwłaszcza urz ądzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narz ędziami świadcz ącymi o kulturze materialnej, charakterystycznej dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentuj ącymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e)materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r. poz.642, z pó źniejszymi zmianami), f)instrumentami muzycznymi, g)wytworami sztuki ludowej i r ękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, h)przedmiotami upami ętniaj ącymi wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji. 3) zabytki archeologiczne będące, w szczególno ści: a) pozostało ściami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami działalno ści gospodarczej, religijnej i artystycznej. Ponadto „Ochronie mog ą podlega ć nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej”, (art.6.2 ustawy). Ochrona zabytków (art.4 ustawy ) polega, w szczególno ści, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działa ń maj ących na celu: - zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umo Ŝliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, - zapobieganie zagro Ŝeniom mog ącym spowodowa ć uszczerbek dla warto ści zabytków, - udaremnienie niszczenia i niewła ściwego korzystania z zabytków, - przeciwdziałanie kradzie Ŝy, zagini ęciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granic ę, - kontrol ę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, - uwzgl ędnianie zada ń ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Opieka nad zabytkami (art.5 ustawy) sprawowana przez jego wła ściciela lub posiadacza polega, w szczególno ści, na zapewnieniu warunków: - naukowego badania i dokumentowania zabytku, - prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, - zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie, - korzystania z zabytku w sposób zapewniaj ący trwałe zachowanie jego warto ści, - popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.

3.1.Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce

Zabytki zostały obj ęte ochron ą zadeklarowan ą jako konstytucyjny obowi ązek pa ństwa i ka Ŝdego obywatela (art.5, art.6 ust.1 i art.86 Konstytucji Rzeczpospolitej Pol- skiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997 r., nr 78, poz.483, z pó źniejszymi zmiana- mi). W my śl art.7 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad za- bytkami (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz.1446, z pó źniejszymi zmianami) formami ochrony zabytków s ą: - wpis do rejestru zabytków, - uznanie za pomnik historii, - utworzenie parku kulturowego, - ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Zabytki znajduj ące si ę na terenie województwa wpisuje do rejestru zabytków wojewódzki konserwator zabytków. Wpisu do rejestru mo Ŝna dokona ć z urz ędu, b ądź na wniosek wła ściciela zabytku nieruchomego lub wieczystego u Ŝytkownika gruntu, na którym znajduje si ę zabytek nieruchomy. Do rejestru mo Ŝna równie Ŝ wpisa ć otoczenie zabytku wpisanego do rejestru, a tak Ŝe nazw ę geograficzn ą, historyczn ą lub tradycyjn ą tego obiektu. Podobna procedu- ra dotyczy zabytków ruchomych, rejestr zabytków ruchomych prowadzi tak Ŝe wojewódz- ki konserwator zabytków. Sposób rejestracji zabytków reguluje w/w ustawa oraz Rozpo- rz ądzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granic ę niezgodnie z prawem (Dz. U. z 2011 r., Nr 113, poz.661). Na wniosek ministra wła ściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodo- wego, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, w drodze rozporz ądzenia, mo Ŝe uzna ć za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy, przedsta- wiaj ący szczególn ą warto ść , okre ślaj ąc jego granice. Minister wła ściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, taki wniosek mo Ŝe zło Ŝyć po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytków. Rada Gminy, w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, na pod- stawie uchwały, mo Ŝe utworzy ć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zabezpieczenia wyró Ŝniaj ących si ę krajobrazowo terenów z obiektami nierucho- mymi charakterystycznymi dla danej miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. W uchwale winny si ę znale źć : nazwa parku kulturowego, jego granice, sposób ochrony, a tak Ŝe zakazy i ograniczenia. Po uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabyt- ków, wójt sporz ądza plan ochrony parku kulturowego, a nast ępnie ów plan zatwierdza rada gminy. Inn ą form ą ochrony obiektów i obszarów zabytkowych s ą postanowienia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, którego projekt konsultowany jest z wojewódzkim konserwatorem zabytków zgodnie z ustaw ą z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r., poz.199). Niestety wi ększo ść planów miejscowych utraciła w 2004 r. moc prawn ą. Realizacja zada ń w dziedzinie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem samorz ądów. Reguluje te kwesti ę art.7 ust.1, pkt 9 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o samorz ądzie gminnym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r., poz.1045), dokument okre śla zadania własne gminy: ,, zaspakajanie zbioro- wych potrzeb wspólnoty nale Ŝy do zada ń własnych gminy. W szczególno ści zadania własne obejmuj ą sprawy (...) kultury, w tym (...) ochrony zabytków i opieki nad nimi”. Kolejnym dokumentem planistycznym w gminie jest Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, które wykonuje si ę obligatoryjnie dla cało ści gminy, lecz nie jest powszechnie obowi ązuj ącym przepisem gminnym (art.6 ust.7), a jedynie wewn ętrznym zobowi ązaniem władz gminy, czyli tzw. aktem kierownic- twa wewn ętrznego. Zgodnie z ustaw ą o zagospodarowaniu przestrzennym priorytetem studium jest okre ślenie polityki przestrzennej gminy (art.6 ust.1) ze szczególnym uwzgl ędnieniem uwarunkowa ń wynikaj ących z przepisów szczegółowych odno śnie wyst ępowania obiek- tów i terenów chronionych. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego powinien zawiera ć ochron ę: - zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia, - innych zabytków nieruchomych, znajduj ących się w gminnej ewidencji zabytków, - parków kulturowych. W my śl ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ka Ŝda gmina pro- wadzi gminn ą ewidencj ę zabytków (GEZ), która stanowi podstaw ę do sporz ądzenia Programu Opieki nad Zabytkami. Ewidencja ta jest prowadzona jako zbiór kart adreso- wych zabytków nieruchomych z terenu gminy, obj ętych wojewódzk ą ewidencj ą zabyt- ków (art. 21 i 22 ustawy). Sam wpis zabytków nieruchomych do GEZ nie przes ądza o formie ich ochrony, jednak obok zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia, stanowi przesłank ę do obj ęcia tych zabytków ochron ą w formie zapisu w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miej- scowym planie zagospodarowania przestrzennego. Gminna ewidencja zabytków sta- nowiła podstaw ę do sporz ądzenia niniejszego programu.

Inne bardzo istotne uregulowania prawne w kwestii ochrony zabytków znajdziemy w nast ępuj ących dokumentach: - Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy - Prawa budowlanego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r., poz.443). - Ustawa z dnia 23 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r. poz.1434). - Ustawa z dnia 6 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r., poz.1651). - Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomo ściami (tekst jednolity: Dz. U. 2015 r., poz.782). - Ustawa z dnia 25 pa ździernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalno ści kulturalnej (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r., poz.406, z pó źniejszymi zmianami). - Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o działalno ści po Ŝytku publicznego i o wolontariacie oraz ustawy o fundacjach (Dz. U. z 2015 r., poz.1339).

Ochron ę zabytków znajduj ących w bibliotekach i muzeach reguluj ą akty prawne: - Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r., poz.987, z pó źniejszymi zmianami). - Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r., poz. 642, z pó źniejszymi zmianami). - Ustawa z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz. U. z 2015 r., poz.566).

4.0.Strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami

Narodowa Strategia Kultury na lata 2004-2013 przyj ęta przez Rad ę Ministrów w dniu 21 wrze śnia 2004 r. oraz Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 przyj ęte w 2005 r. stanowi rz ądowy dokument tworz ący ramy dla nowo- czesnego mecenatu pa ństwa w dziedzinie kultury, a w szczególno ści dla współcześnie pojmowanej polityki kulturalnej pa ństwa, funkcjonuj ącej w warunkach gospodarki ryn- kowej, a tak Ŝe zbie Ŝnej z interesami Polski i Unii Europejskiej. Podstawowym celem strategii jest działanie na rzecz równomiernego rozwoju kultural- nego regionów w Polsce. Przyj ęto nast ępuj ące priorytety: - aktywne zarz ądzanie zasobem stanowi ącym materialne dziedzictwo kulturowe, celem poprawy stanu zabytków, ich adaptacj ę i rewitalizacj ę oraz zwi ększenie do nich mieszka ńców, turystów i inwestorów. Realizacja tych zada ń umo Ŝliwi zwi ększenie atrakcyjno ści regionów, a tak Ŝe wykorzystanie przez nie potencjału zwi ązanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym. - edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. Dokumentem, który słu Ŝy do wdro Ŝenia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury w kwestii materialnej spu ścizny kulturowej Polski jest Narodowy Program Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego”. Program ten jest zgodny z Narodowym Planem Rozwoju (Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r., tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz.1448) oraz zało Ŝeniami do krajowego programu ochrony zabyt- ków. Podstaw ą do realizacji Narodowego Programu Kultury „Ochrona zabytków i dzie- dzictwa kulturowego” jest uznanie obszaru dziedzictwa jako wykładni ę rozwoju i upo- wszechniania kultury, a tak Ŝe za potencjał regionów, słu Ŝą cy wzrostowi konkurencyjno- ści i promowania regionów dla turystów, inwestorów i mieszka ńców. W Narodowym Programie Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego” wyznaczone zostały strategiczne cele polityki pa ństwa w dziedzinie ochrony zabytków: - przygotowanie skutecznego systemu prawno-finansowego wspierania ochrony i opieki nad zabytkami, - podj ęcie prac nad kompleksowym systemem edukacji o tematyce dziedzictwa kulturowego, - poszukiwanie narz ędzi wzmacniaj ących efekty działalno ści słu Ŝby konserwatorskiej, - ograniczenia w dowolnym opiniowaniu konserwatorów poprzez nało Ŝenie na nich odpowiedzialno ści za post ępowanie niezgodne z prawem, - intensyfikacja ochrony i promowania dziedzictwa kulturowego, ze szczególnym uwzgl ędnieniem kompleksowej poprawy stanu zabytków nieruchomych.

4.1 .Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2030 Innowacyjne Mazowsze

Zamierzeniem strategicznym „Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2030” (Uchwała Sejmiku Województwa Mazowieckiego Nr 158/13 z dnia 28 pa ź- dziernika 2013 r.) jest promocja i zwi ększanie atrakcyjno ści turystycznej i rekreacyjnej regionu w oparciu o walory środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego. Ce- lem działa ń promocyjnych jest budowanie trwałego i stabilnego wizerunku Mazowsza, jako obszaru o du Ŝym potencjale rozwojowym, którego dynamiczny rozwój oparty jest na wysokich walorach kulturowych, przyrodniczych oraz krajobrazowych. Promocja re- gionu powinna by ć ekspozycj ą jego mocnych stron, tj.: bogate dziedzictwo kulturowe regionu (zachowana i utrwalona spu ścizna materialna i niematerialna) oraz zró Ŝnicowa- nie kulturowe i obyczajowe poszczególnych podregionów, istnienie cennych terenów dolin rzecznych, kompleksów le śnych oraz obszarów uj ętych w Europejskiej Sieci Eko- logicznej NATURA 2000. Wymiernym efektem prowadzonej promocji będzie nie tylko rozwój funkcji turystycznych i przyci ągni ęcie turystów, ale tak Ŝe aktywizacja obszarów wiejskich, dla których jedn ą z szans rozwoju jest rozwój agroturystyki oraz innych form turystyki. W tym celu podj ęte b ędą nast ępuj ące działania : - wzmocnienie dotychczasowych kierunków działa ń samorz ądu, propaguj ących zasoby dziedzictwa kulturowego oraz rozwój kultury w regionie, - rewitalizacja zespołów zabytkowych i wykorzystanie ich do rozwoju funkcji turystycznych, - wsparcie tworzenia lokalnych parków kulturowo-historycznych wokół istniej ących z zabytków architektury umo Ŝliwiaj ących rozwój funkcji turystycznych, - rozwój sieci szlaków turystycznych w obr ębie województwa mazowieckiego, w tym sieci dróg o znaczeniu turystycznym, szlaków i ście Ŝek rowerowych oraz wł ączenie ich do sieci, - w s ąsiednich województwach. Główne zamierzenia strategiczne dotycz ące turystyki i kultury: - wykreowanie pasm turystyczno-kulturowych na rzecz rozwoju usług turystyczno- rekreacyjnych (w tym zwłaszcza w oparciu o unikalne walory najwa Ŝniejszych ci ągów ekologicznych, takich jak dolina Wisły), przy jednoczesnym upowszechnianiu wiedzy o historii regionu i jego bogactwach, - rozbudowanie zaplecza turystycznego (m.in. hoteli, pensjonatów, schronisk młodzie Ŝowych), - promowanie turystyki i sportów wodnych poprzez wyznaczanie i utrzymanie szlaków wodnych, rozwój Ŝeglugi rzecznej oraz zaplecza towarzysz ącego np. porty, przystanie, stanice, o środki turystyki wodnej, - rozwijanie zintegrowanego systemu promocji i informacji turystycznej, - utworzenie we współpracy z samorz ądami lokalnymi, regionalnej sieci obsługi ruchu turystycznego, - dostarczaj ącej autoryzowanej oferty turystyczno-wypoczynkowej dla ró Ŝnych segmentów rynku turystyki i wypoczynku w regionie, - tworzenie dogodnych warunków do rozwoju kompleksów wypoczynkowych, rekreacyjnych i balneologicznych wraz z zakładami geotermalnymi oraz ich promocja, - promocja warto ści turystycznych regionu przy u Ŝyciu reklamy i upowszechniania wiedzy we współpracy z organizatorami turystyki, - promowanie bogactwa Kampinoskiego Parku Narodowego, parków krajobrazowych, unikalnych tradycji: kurpiowskich, łowickich, podlaskich, kołbielskich oraz innych, czemu słu Ŝyć b ędą organizowane wystawy twórczo ści regionalnej, - wspieranie inicjatyw maj ących na celu promocj ę działalno ści sprzyjaj ącej integracji Mazowsza, jako regionu o bogatej historii, warto ściach przyrodniczych i wyrazistej to Ŝsamo ści, - wspieranie działalno ści Biura Przedstawicielskiego Województwa Mazowieckiego w Brukseli, które umo Ŝliwia efektywn ą promocję Mazowsza w Unii Europejskiej - zorganizowanie Regionalnej Organizacji Turystycznej oraz lokalnych organizacji turystycznych, - powołanie Centrum Folklorystycznego skupiaj ącego najciekawsze i unikalne wytwory kultur regionalnych, - wydawanie publikacji promocyjnych oraz kreowanie pozytywnego wizerunku regionu w mediach.

4.2.Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego

Celem polityki „Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazo- wieckiego” (Uchwała Nr 180/14 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 7 lipca 2014 r.) w zakresie ochrony i wykorzystania warto ści kulturowych jest kształtowanie to Ŝsamo ści kulturowej Mazowsza. Polityka ta adresowana jest do rejonów miast i miejscowo ści charakteryzuj ących si ę najcenniejszymi układami urbanistycznymi, warto ściami krajobrazowymi, tradycj ą historyczn ą i zabytkowymi obiektami architektonicznymi. Materialnym i przestrzennym wymiarem tej polityki jest ochrona obszarów o najcenniejszych elementach krajobrazu kulturowego i historycznego takich jak: - krajobrazy kulturowe, - krajobraz kulturowy wsi i małych miast, - zespoły budownictwa drewnianego, - ośrodki to Ŝsamo ści kulturowej regionu, - układy ruralistyczne i urbanistyczne, - miejsca pami ęci narodowej. W sferze świadectw kultury niematerialnej polityka województwa b ędzie realizowana poprzez: - propagowanie wiedzy o regionie i małych ojczyznach, - piel ęgnowanie odr ębno ści kulturowej i wspieranie to Ŝsamo ści ludowej, - promowanie walorów kulturowych regionu oraz regionalnego folkloru poprzez ró Ŝne formy organizacji imprez folklory styczno - kulturowych oraz informacje w mediach i wydawnictwach docieraj ących do szerokiej rzeszy odbiorców, - edukacja w zakresie historii regionu i jego to Ŝsamo ści kulturowej, - wykorzystywanie nowoczesnych technologii do zwi ększenia mo Ŝliwo ści edukacyjnych zapoznania si ę z dorobkiem kultury regionalnej i spu ścizny kulturowej.

4.3.Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata 2012-2015

Celem strategicznym „Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami na lata 2012-2015” (Uchwała Nr 42/12 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 12 marca 2012 r.) jest utrwalanie dziedzictwa kulturowego regionu w celu budowania to Ŝsamo ści regionalnej oraz promocji turystycznej Mazowsza w kraju i za granic ą w poł ączeniu z aktywizacj ą obywatelsk ą i zawodow ą społeczno ści lokalnych, kreowanie turystycz- nych pasm przyrodniczo - kulturowych. Cele operacyjne: - zachowanie materialnej i niematerialnej spu ścizny historycznej regionu, - ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego wsi i miast historycznych, - utrwalanie zasobów dziedzictwa kulturowego w świadomo ści mieszka ńców, - promocja walorów kulturowych Mazowsza z wykorzystaniem nowoczesnych technologii, - zwi ększenie dost ępno ści obiektów zabytkowych poprzez ich wykorzystanie dla funkcji turystycznych, kulturalnych i edukacyjnych, kreowanie pasm przyrodniczo-kulturowych. Głównymi działaniami zachowania materialnej i niematerialnej spu ścizny historycznej regionu s ą: - opieka nad zabytkami nieruchomymi - rozpoznanie i weryfikacja zasobów środowiska kulturowego, - integracja systemów ochrony krajobrazu, przyrody i dziedzictwa kulturowego, - eksponowanie zabytków o szczególnej warto ści, - ośrodków krystalizuj ących regionalny krajobraz kulturowy, - wa Ŝniejszych stanowisk archeologicznych - zabytków ruchomych zwłaszcza wytworów sztuki czy rzemiosła ludowego. Zapobieganie degradacji zabytków: - wspieranie rewaloryzacji obiektów zabytkowych i działa ń słu Ŝą cych opiece nad zabytkami, - opracowanie zasad współpracy samorz ądów: wojewódzkiego, gminnych i powiatowych przy realizacji zada ń ochrony zabytków, zwłaszcza warunków i form współpracy z wła ścicielami zabytków, - opracowanie zasad post ępowania w sytuacjach kryzysowych zagro Ŝenia materialnego istnienia zabytków i ich wdra Ŝanie, - budowanie społecznej akceptacji dla ochrony zabytków; prowadzenie stałej współpracy z WUOZ w Warszawie Delegatura w Radomiu w zakresie opracowania i monitorowania listy zabytków zagro Ŝonych w istnieniu. Kształtowanie postaw promuj ących działania chroni ące zabytki: - upowszechnianie standardów wytycznych do prac konserwatorskich, restauratorskich, zabezpieczaj ących, ratowniczych i interwencyjnych. Głównymi działaniami ochrony i kształtowania krajobrazu kulturowego wsi i miast historycznych s ą: - wypracowanie modelu wdra Ŝania lokalnych programów rewitalizacji centrów małych miast historycznych, - promowanie tradycyjnych wzorców lokalnej architektury, - wspieranie rewitalizacji zespołów ruralistycznych i urbanistycznych. Głównymi działaniami utrwalania zasobów dziedzictwa kulturowego w świadomo ści mieszka ńców s ą: - kreowanie wyobra Ŝeń na temat to Ŝsamo ści historycznej i kulturowej Mazowsza, z uwzgl ędnieniem specyfiki lokalnej, - wykorzystanie to Ŝsamo ści i warto ści dziedzictwa jako elementu rozwoju regionalnego i lokalnego, - wspieranie działa ń organizacji pozarz ądowych w realizacji zada ń zwi ązanych z edukacj ą regionaln ą, - wspieranie twórczo ści artystycznej, ludowej o znaczeniu lokalnym, regionalnym i ogólnonarodowym, - promowanie najlepszych rozwi ąza ń w zakresie realizacji programów edukacyjnych o historii regionu (np. w formie konkursów). Głównymi działaniami promocji walorów kulturowych Mazowsza z wykorzystaniem no- woczesnych technologii s ą: - opracowanie i wdra Ŝanie systemu informacji o najcenniejszych zabytkach regionu, ze szczególnym uwzgl ędnieniem Warszawy jako metropolii o znaczeniu europejskim, - wykorzystanie nowoczesnych technologii do zwi ększania dost ępno ści dorobku kultury regionalnej, - promocja kultury ludowej Mazowsza, - wykorzystanie to Ŝsamo ści kulturowej jako elementu marketingowego. Głównymi działaniami zwi ększania dost ępno ści obiektów zabytkowych poprzez ich wy- korzystanie dla funkcji turystycznych, kulturalnych i edukacyjnych s ą: - kreowanie pasm (powi ąza ń) przyrodniczo-kulturowych w województwie ze szczególnym uwzględnieniem szlaków nadrzecznych, - wspieranie działa ń dotycz ących komercyjnego wykorzystania obiektów zabytkowych na cele kulturalne, turystyczne i edukacyjne,

- opracowanie modelu wykorzystania zada ń opieki nad zabytkami dla generowania nowych miejsc pracy. 4.4.Kształtowanie to Ŝsamo ści regionu oraz kreowanie i promocja jego produktu

Kreowanie i promocja produktu regionalnego, nie tylko przyczyni się dobudowania i wzmacniania to Ŝsamo ści i atrakcyjno ści regionu, ale tak Ŝe stanowi ć b ędzie wa Ŝny element jego promocji w wymiarze krajowym i europejskim. Województwo mazowieckie ze wzgl ędu na swoje walory kulturowe, turystyczne i przyrodnicze ma ogromne mo Ŝli- wo ści promowania lokalnych, niepowtarzalnych produktów ści śle zwi ązanych ze środo- wiskiem geograficznym, kultur ą oraz gospodark ą regionu. W zwi ązku z tym zostan ą podj ęte nast ępuj ące działania polegaj ące na: - utworzeniu instytucjonalnych ram, np. za pomoc ą regionalnego systemu certyfikacji, dla wspierania rozwoju marek regionalnych ( np. tradycyjnych produktów Ŝywno ściowych czy produktów turystycznych), - wspieraniu organizacji i stowarzysze ń regionalnych i lokalnych, które nie tylko kultywuj ą warto ści tradycyjne, ale równie Ŝ kreuj ą aktywne postawy społeczne, lokalny patriotyzm, a tak Ŝe integruj ą społeczno ści lokalne w dostosowywaniu si ę do nowych warunków społeczno - gospodarczych, - ochronie i promocji, którymi powinny zosta ć obj ęte zespoły urbanistyczne i dziedzictwo drewniane (w tym cenne krajobrazy kulturowe wsi i małych miast), - promocji unikalnych zabytków architektury, miejsc pami ęci narodowej oraz zamieszkania i pobytu wielkich twórców identyfikuj ących si ę z regionem, - wspieraniu rozwoju dziedzin nauki, w tym humanistycznych, maj ących istotny wpływ na zachowanie i popularyzacj ę dziedzictwa kulturowo - historycznego Mazowsza, - kreowaniu regionalnych o środków to Ŝsamo ści kulturowej, - piel ęgnowaniu i kultywowaniu lokalnych tradycji i zwyczajów, znajomo ści historii regionu, - wprowadzenie zintegrowanego systemu informacji kulturalnej, promuj ącego dziedzictwo kulturowe i tradycj ę, funkcjonuj ącego jako portal internetowy, dzi ęki któremu podawane będą informacje o wydarzeniach kulturalnych, wystawach, targach regionalnych i zagranicznych promuj ących Mazowsze, - promocji odr ębno ści historyczno - kulturowej Mazowsza, nurtów kultury ludowej i wysokiej, d ąŜą c do zahamowania pogł ębiaj ącej si ę dysproporcji miedzy nimi poprzez aktywne wsparcie o środków i środowisk lokalnych, a tak Ŝe popraw ę dost ępu do kultury skupionej w Warszawie dla ludno ści spoza stolicy, - organizowaniu okoliczno ściowych i stałych imprez lokalnych (targów, festiwali, konkursów), - podj ęciu szerszych działa ń promocyjnych w śród regionów polskich i europejskich, - prezentowaniu szerokiej oferty zwi ązanej z kultur ą regionu (obrz ędy, r ękodzieło, tradycje, kapele i zespoły folklorystyczne) oraz opracowanie katalogu ofert produktów regionalnych, - ekspozycji regionalnych produktów ekologicznych i turystycznych, uwzgl ędniaj ących lokalne tradycje, - upowszechnianiu wiedzy o regionie poprzez organizowanie seminariów, debat, dyskusji oraz imprez.

4.5.Współpraca mi ędzyregionalna i mi ędzynarodowa

Wspólne inicjatywy miedzy regionami przyczyni ą si ę do lepszego gospodarowania zasobami regionu oraz wspólnej realizacji przedsi ęwzi ęć , cz ęsto o kluczowym charak- terze, które przyczyni ą si ę do ich promocji. 1.Ochrona środowiska na jednorodnych obszarach o cennych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, sztucznie rozdzielonych granicami administracyjnymi, tj. na terenie parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu i obszaru funkcjonalnego „Zielone Płuca Polski”. 2.Wspieranie realizacji inicjatywy turystyczno- rekreacyjnej „Zielony Szlak Rowerowy Mazowsza” w ramach Europejskich szlaków rowerowych Euro Velo i Greenways. 3.Utworzenie miejsca promocji regionu, słu Ŝą cego jednocze śnie ró Ŝnym celom - inwe- stycj ą tak ą b ędzie centrum kongresowo - wystawiennicze skupiaj ące wokół siebie wa Ŝ- ne wydarzenia w regionie o znaczeniu mi ędzynarodowym i regionalnym.

5.0.Strategia Rozwoju Powiatu Grójeckiego na lata 2004-2020

Specyfika powiatu grójeckiego - czyli to, co na pierwszy rzut oka ró Ŝni ten region od innych w kraju - to stosunkowo niskie bezrobocie i gospodarka oparta na sadownic- twie oraz przetwórstwie. Pełny opis tego regionu uzupełnia niezwykle atrakcyjne poło- Ŝenie w dorzeczu Pilicy, Jeziorki i Mogielanki oraz tradycje historyczne powiatu grójec- kiego” jest to hasło „Strategii Rozwoju Powiatu Grójeckiego na lata 2004-2020" (Uchwa- ła Nr XVIII/153/2004 Rady Powiatu Grójeckiego z dnia 20 lipca 2004r.). Tradycyjna go- spodarka powiatu grójeckiego nie stoi w sprzeczno ści z działaniami gospodarczymi po- dejmowanymi w obszarze turystyki, co wi ęcej atrakcyjne poło Ŝenie powiatu grójeckiego i wybitne nie raz dziedzictwo kultury narodowej, wci ąŜ dost ępne dla zwiedzaj ących zwi ększaj ą szanse powiatu na sukces przedsi ęwzi ęć turystycznych. Okresy świetno ści, bujnego rozkwitu regionu i czasy tragicznych wydarze ń przy- pominaj ą zabytki, których w powiecie grójeckim zachowało się do ść du Ŝo np. pałace, dwory, kapliczki i miejsca upami ętniaj ące walki narodowo - wyzwole ńcze. Ponadto powiat grójecki obfituje w tereny o osobliwych zaletach przyrodniczych, cze ść z nich obj ęta jest europejsk ą sieci ą ekologiczn ą „Natura 2000”. Konsekwencj ą zalet przyrodniczych powiatu jest wyst ępowanie obszarów o wysokich walorach turystyczno - wypoczynkowych, w znacznym stopniu niezagospodarowanych. Zało Ŝenia Strategii Rozwoju Powiatu Grójeckiego na lata 2004-2020 : - promocja powiatu, - utworzenie baz danych, - obj ęcie opiek ą i ochron ą obiektów zabytkowych, miejsc pami ęci narodowej, - rewaloryzacja obiektów zabytkowych, - rozwój sieci szlaków turystycznych, a tak Ŝe bazy turystyczno- rekreacyjnej. Przy opracowywaniu strategii powiatu, uwzgl ędnione s ą główne zało Ŝenia zawar- te w Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego. „Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Grójeckiego” dostrzega wysoki potencjał tkwi ą- cy w zabytkach regionu i jego poło Ŝeniu geograficznym. Głównymi obszarami atrakcyj- no ści turystycznej powiatu grójeckiego s ą dolina rzeki Pilicy (południowa granica gmin Nowe Miasto, Mogielnica i Warka), oraz rezerwaty przyrody zlokalizowane w gminach Belsk Du Ŝy, Pniewy, Grójec, Mogielnica. Na terenie powiatu znajduje si ę wiele obiektów zabytkowych, które s ą traktowane jako atrakcje turystyczne. Za czynniki atrakcyjno ści powszechnie uznaje si ę równie Ŝ placówki muzealne i miejsca zwi ązane z upami ętnie- niem wydarze ń historycznych. Dalsze uregulowania prawne w zakresie ochrony zabyt- ków znajduj ą si ę w Powiatowym Programie Opieki nad Zabytkami (Uchwała Nr X/54/2015 Rady Powiatu Grójeckiego z dnia 26.06.2015 r.). Na terenie powiatu istniej ą warunki dla rozwoju gospodarstw agroturystycznych. Działalno ść agroturystyczna za- czyna rozwija ć si ę w gminie Nowe Miasto, która posiada ciekawe walory przyrodnicze i krajobrazowe. 5.1.Ogólna charakterystyka gminy

Poło Ŝenie gminy Chynów. Obszar gminy poło Ŝony jest nad rzek ą Czarn ą, w powiecie grójeckim, w środkowej cz ęś ci województwa mazowieckiego, w odległo ści około 40 km w kierunku południowym od Warszawy. Blisko ść metropolii warszawskiej ma du Ŝe zna- czenie dla szans rozwojowych gminy ze wzgl ędu na usytuowanie jej w strefie aktywiza- cji gospodarczej, stanowi ącej efekt oddziaływania Warszawy. Tereny tej strefy, w stosunku do pozostałych obszarów Mazowsza, s ą atrakcyjniejsze dla lokalizacji dzia- łalno ści gospodarczej oraz jako miejsce zamieszkania. Warszawa generuje tak Ŝe du Ŝe zapotrzebowanie na funkcje rekreacji i wypoczynku. Urozmaiceniem powierzchni terenu gminy s ą wzniesienia i wały wydmowe o łagodnych kształtach. Ta lekko falista wyso- czyzna morenowa przeci ęta jest dolin ą rzeki Czarnej dziel ącą obszar gminy na cz ęść zachodni ą i wschodni ą. Lasy stanowi ą ok. 13 % powierzchni, wyst ępuj ą w formie roz- proszonej, stanowi ą istotny element krajobrazu podnosz ąc jego walory estetyczne. Po- ło Ŝenie lasów w s ąsiedztwie gleb o niskiej przydatno ści rolniczej, w rejonie dost ępnym komunikacyjnie szczególnie dla Warszawy, czyni wspomniany obszar gminy atrakcyj- nym dla lokalizacji budownictwa letniskowego i mieszkalnego. Gmina poło Ŝona jest w rejonie ukształtowanej specjalizacji sadowniczej o znaczeniu krajowym w tzw. – „gró- jecko-wareckim zagł ębiu sadowniczym” obszar ten obejmuje 11 gmin, w których sady zajmuj ą ponad 46 ty ś ha, produkuj ąc 1/3 owoców w kraju. Rze źba. Równina Warszawska b ędąca cz ęś ci ą makroregionu Niziny Środkowomazo- wieckiej, to zdenudowana wysoczyzna morenowa płaska, poło Ŝona na zachód od Wi- sły. Jej rze źba jest wynikiem działalno ści lodowca. Formami zwi ązanymi z topnie- niem stagnuj ącego lądolodu s ą obni Ŝenia powytopiskowe, cz ęsto bezodpływowe o pła- skim dnie. Elementami rze źby zwi ązanymi z akumulacja szczelinowa brył martwiej ące- go lodu s ą pagórki kemowe. Spadki s ą niewielkie i mieszcz ą si ę w granicach 2-5%. Warunki geologiczno-gruntowe w gminie s ą na ogół korzystne dla lokalizacji zabudowy i produkcji rolniczej, chocia Ŝ zró Ŝnicowane. W obszarach dolinnych, zagł ębie ń tereno- wych o płytkim zaleganiu wód gruntowych – wyst ępuj ą utwory aluwialne i grunty ba- gienne wykształcone w postaci namułów organicznych, miejscami zatorfionych. S ą to grunty organiczne, nieskonsolidowane, nawodnione – niekorzystne dla budownictwa, predysponowane do pełnienia funkcji u Ŝytków zielonych. Obszary wysoczyznowe zbu- dowane s ą na ogół z utworów piaszczystych ró Ŝnych granulacji z glin ą piaszczyst ą w podło Ŝu. Mi ąŜ szo ść tych utworów wynosi ponad 4,5 m, poziom wód gruntowych zale- ga na gł ęboko ści wi ększej ni Ŝ 2,0 m ppt. S ą to grunty o warunkach korzystnych dla bu- downictwa. Na omawianym obszarze wyst ępuj ą w przewadze obszary wysoczyznowe o ograniczonych warunkach fizjograficznych z uwagi na wyst ępowanie przypowierzch- niowych wód gruntowych, z gruntami podło Ŝa gliniastymi o zró Ŝnicowanej konsystencji i stopniu skonsolidowania. S ą to obszary kwalifikuj ące si ę do zabudowy z ograniczeniami – zalecana zabudowa bez podpiwnicze ń. W dolinach rzek i cieków oraz na ich obrze Ŝu wyst ępuj ą grunty kwalifikuj ące si ę warunkowo do zabudowy - posadowienie budynków powinno by ć poprzedzone badaniami geotechnicznymi gruntu. Warunki glebowe w gminie Chynów s ą zró Ŝnicowane. W północnej cz ęś ci gminy wyst ę- puj ą głównie grunty klasy V i VI kompleksu Ŝytniego słabego i najsłabszego, oraz bru- natne wyługowane i kwa śne (Pieczyska, fragment Sułkowic). W środkowej cz ęś ci gmi- ny – wyst ępuj ą tak Ŝe grunty klas III i IV kompleksu pastewnego mocnego i (w przewa- dze) Ŝytniego b. dobrego i dobrego, gleby bielicowe i pseudobielicowe, czarne ziemie zdegradowane i gleby szare (południowo-wschodnia część Sułkowic, Nowe , i wschodnia cz ęść Woli Chynowskiej). W obr ębie Edwardowa (a tak Ŝe w dolinie rzeki Czarnej) wyst ępuj ą grunty klasy V i VI, kompleksu pastewnego słabego, Ŝytniego sła- bego i najsłabszego, oraz brunatne wyługowane i kwaśne. Zło Ŝa surowców. Nie wyst ępuj ą udokumentowane zło Ŝa surowców i nie odnotowano ich eksploatacji. Wody podziemne. Obszar gminy poło Ŝony jest w zasi ęgu trzeciorz ędowego Głównego Zbiornika Wód Podziemnych „Subniecka Warszawska – cz ęść centralna” Nr 215A i czwartorz ędowego Głównego Zbiornika Wód Podziemnych „Dolina Środkowej Wisły” Nr 222. Zbiornik ten jest głównym poziomem u Ŝytkowym dla studni wierconych. Wodono ścem s ą utwory piaszczyste i Ŝwirowe, wody maja charakter porowy. Zbiornik wyst ępuje na ró Ŝnych gł ęboko ściach w zale Ŝno ści od budowy geologicznej, wykształ- cenia litologicznego osadów oraz ukształtowania terenu. GZWP „Subniecka Warszaw- ska – cz ęść centralna obejmuje ¾ powierzchni gminy. Wodono ścem s ą piaski pylaste i drobnoziarniste, wody maj ą charakter porowy. Poziom ten nie ma znaczenia u Ŝytko- wego. Wody powierzchniowe. Obszar gminy poło Ŝony jest w dorzeczu lewobrze Ŝnych dopły- wów Wisły. Przez teren ten przebiega dział wodny II rz ędu, który oddziela dorzecza Je- ziorki (Pieczyska, Drwalew) i Czarnej (Sułkowice, , Chynów, Wola Chy- nowska, Edwardów). Przepływa przez niego równie Ŝ Rzeka Czarna z bezimiennymi dopływami, dopływy rzeki Jeziorki s ą równie Ŝ bezimienne. Wi ększo ść dopływów to cieki regulowane, pełni ące rol ę rowów melioracyjnych. Klimat. Zgodnie z podziałem Polski na dzielnice rolniczo-klimatyczne (wg R. Gumi ńskie- go) gmina poło Ŝona jest w dzielnicy środkowej. Charakterystyczny dla tej dzielnicy jest najni Ŝszy opad roczny w Polsce, wynosz ący poni Ŝej 55 mm/rocznie. Liczba dni mro źnych wynosi 30 do 80 w ci ągu roku, z przymrozkami 100 – 110, okres wegetacyjny trwa 210 – 220 dni. Cz ęsto ść opadu gradowego jest mała. Modyfikuj ąco na klimat wpływaj ą lokalne warunki fizjograficzne. Obszary wysoczyznowe o zwierciadle wód gruntowych zalegaj ą- cym gł ębiej ni Ŝ 2 m ppt, dobrze przewietrzane, maja korzystne warunki termiczne. Zde- cydowanie niekorzystne warunki termiczne posiadaj ą tereny o płytko zalegaj ących wo- dach gruntowych w dolinach rzecznych i przy naturalnych obni Ŝeniach terenu. Obserwuje si ę tu inwersje temperatury, du Ŝą wilgotno ść powietrza, cz ęste zaleganie mgieł, zwi ęk- szone amplitudy dobowe temperatur w lecie. Du Ŝa rol ę w kształtowaniu mikroklimatu spełniaj ą tereny le śne (wi ększe zwarte powierzchnie wyst ępuj ą w południowej cz ęś ci Woli Chynowskiej, w Edwardowie i nieci ągłe w Pieczyskach). Wpływaj ą łagodz ąco na przebieg temperatury rocznej i wilgotno ści, osłabiaj ą pr ędko ść wiatru. Drzewostan le śny wydziela fitoncydy, olejki eteryczne o wła ściwo ściach bakteriobójczych . Zwarte kompleksy le śne wpływaj ą korzystnie na warunki klimatyczne i bioklimatyczne sąsiaduj ących terenów. Lasy wyst ępuj ące na obszarze gminy nale Ŝą do IV krainy Mazowiecko-Podlaskiej. Dzielnicy Wysoczyzny Rawskiej. Lesisto ść gminy jest niska (na koniec 1999 r. wynosiła 13,4 %). Na lasy prywatne przypada tu 69,8 % powierzchni. Lasy na obszarze gminy s ą w przewadze borami sosnowymi na siedliskach boru mieszanego świe Ŝego. Gatunkiem panuj ącym jest sosna, w domieszce wyst ępuj ą: d ąb, brzoza i inne li ściaste. Drzewostan jest młody, w wieku 20-60 lat. Znaczenie rekreacyjne jest niewielkie ze wzgl ędu na mło- dy wiek, zwarty drzewostan i zagro Ŝenie po Ŝarowe.

5.2.Funkcje terenów

Funkcje poszczególnych miejscowo ści s ą zró Ŝnicowane; jest to w du Ŝym stopniu uwarunkowane jako ści ą rolniczej przestrzeni produkcyjnej (gleb) jak i stanem zainwe- stowania w zakresie funkcji pozarolniczych oraz dost ępem do systemów komunikacji (kolej, drogi). Wie ś Drwalew , poło Ŝona przy drodze obecnie przy odcinku starej drogi krajowej relacji Grójec – Góra Kalwaria, a tak Ŝe w znacznym procencie na gruntach dobrej przydatno- ści dla rolnictwa (w otoczeniu dawnego pałacu) jest wielofunkcyjna: - w zachodniej cz ęś ci wsi wyst ępuje zabudowa zagrodowa zwi ązana z niewielkimi gospodarstwami rolnymi, - w cz ęś ci środkowej, na południe od istniej ącej drogi powstały zespoły osiedlowe wielorodzinne zwi ązane ze zlokalizowanym na gruntach podworskich, na północ od w/w drogi, zakładem przemysłowym „Biowet”, - w cz ęś ci wschodniej (tak Ŝe na południe od drogi) rozlokował si ę zespół małych domów mieszkalnych zwi ązany z wielkoobszarowym gospodarstwem rolnym, u Ŝytkuj ącym pozostałe grunty podworskie; w północnej cz ęś ci tych gruntów znajduj ą si ę kubaturo we obiekty obsługi w/w gospodarstwa rolnego. Miejscowo ść charakteryzuje si ę wykształconym układem przestrzennym, na który skła- daj ą si ę zlokalizowane po północnej stronie drogi : - zabytkowy kościół parafialny oparty o plac wiejski, - zabytkowy zespół pałacowo-parkowy, - obj ęta ochron ą konserwatorsk ą aleja na przedłu Ŝeniu głównej osi zało Ŝenia pałacowo- parkowego, zako ńczona zabytkowym pawilonem, - zespół współczesnych obiektów przemysłowych (poza układem zabytkowym). Oba osiedla mieszkaniowe, zlokalizowane po południowej stronie drogi s ą od niej odsu- ni ęte, a tak Ŝe pomi ędzy sob ą rozdzielone przestrzeni ą niezabudowan ą. Osiedle „Biowetu” jest lepiej wyposa Ŝone – ulice maj ą utwardzone chodniki, wyst ępuje ziele ń towarzysz ąca, w s ąsiedztwie funkcjonuje stadion sportowy. Na zapleczu obu osiedli znajduj ą si ę zespoły gara Ŝy boksowych. Wie ś pełni funkcje uzupełniaj ącego o środka usługowego gminy Chynów – z funkcjonuj ącym zespołem szkół gminnych, przychodni ą lekarsk ą i poczt ą. Tereny upraw rolnych zajmuj ą przestrzenie poło Ŝone na północnych i południowych obrze Ŝach wsi. Niewielkie powierzchnie le śne wyst ępuj ą w otoczeniu, stadionu i cmentarza oraz w południowo-wschodnim kra ńcu wsi. Wie ś Pieczyska charakteryzuje si ę wykształconym układem przestrzennym, aczkolwiek mniej bogatym, ni Ŝ Drwalew. Dominant ą układu jest zabytkowy ko ściół parafialny p.w. Narodzenia NMP, przed którym tak Ŝe rozci ąga si ę plac wiejski, s ąsiaduj ący od zachodu z remiz ą stra Ŝy po Ŝarnej. We wsi funkcjonuje ponadto szkoła gminna. Podstawow ą funkcja wsi jest rolnictwo z zabudowa zagrodow ą. Wyst ępuj ą w przewa- dze grunty klas V i VI, nie daj ące perspektyw wysokich efektów uprawy. St ąd kształtuj ą- cą si ę funkcj ą jest rekreacja, przejawiaj ąca si ę w dokonywanych podziałach gruntów na działki budownictwa letniskowego w północnej cz ęś ci wsi (Michalin), w której wyst ępuj ą niewielkie powierzchnie le śne. W przewadze nie powi ązane z sob ą powierzchnie le śne wyst ępuj ą tak Ŝe w środkowej i wschodniej cz ęś ci wsi. Powi ązania komunikacyjne wsi zapewnia droga powiatowa relacji Drwalew - Chynów. Na obszarze wsi wyst ępuje po- mnik przyrody nieo Ŝywionej – głaz narzutowy (gnejs szary), przy którym wybudowano kapliczk ę i ogrodzenie, w otoczeniu starodrzewu. Z miejscem zwanym „cudnym kamie- niem” zwi ązana jest legenda. Wie ś Sułkowice charakteryzuje si ę wykształcon ą funkcj ą pozarolnicz ą, zwi ązan ą z istnieniem tu Centrum Szkolenia Policji w Legionowie – Zakładu Szkolenia Przewod- ników i Tresury Psów (obiekt zamkni ęty). Z istniej ącą funkcj ą zwi ązana jest zabudowa o charakterze dydaktyczno-hotelowym oraz mieszkaniowa wielorodzinna. Na terenach wsi zlokalizowane s ą ponadto osiedla zabudowy jednorodzinnej. Rozwojowi mieszkal- nictwa sprzyja poło Ŝenie w s ąsiedztwie linii kolejowej relacji Warka – Warszawa ze sta- cj ą kolejow ą „Sułkowice”, opart ą o poprzeczny układ drogowy – drog ę powiatow ą relacji Chynów – Sułkowice. Układ przestrzenny wsi Sułkowice, oparty o drog ę powiatow ą i stacj ę kolejow ą ma charakter współczesny, bez wyró Ŝników i dominant. We wsi funk- cjonuje szkoła gminna. We wsi wyst ępuj ą szcz ątkowe, rozproszone powierzchnie le- śne. W krajobrazie wyodr ębnia si ę dolina rzeki Czarnej, do ść płaska, z utrudnionym od strony wsi dost ępem z uwagi na rozlokowanie obiektów zamkni ętych. Znaczniejsze zró Ŝnicowanie rze źby wyst ępuje w południowej cz ęś ci doliny – na terenach prywatnych, uŜytkowanych w przewadze jako ł ąki i pastwiska. Wie ś Chynów zlokalizowana jest na odcinku starej drogi relacji Grójec - Góra Kalwaria i odgał ęziaj ącą si ę drog ę powiatow ą do stacji kolejowej „Chynów”. Istotnym elementem to Ŝsamo ści wsi jest zabytkowy drewniany ko ściół p.w. św. Trójcy z XIV w., zlokalizowa- ny w centrum wsi - na osi widokowej wzdłu Ŝ drogi. W s ąsiedztwie znajduje si ę zespół szkół gminnych oraz o środek zdrowia. Pod wzgl ędem funkcji rolniczej i zwi ązanej z ni ą zabudowy zagrodowej wie ś Chynów dzieli si ę na dwa rejony: wschodni oparty o dobrej jakości gleby (zabudowa w centrum wsi i wzdłu Ŝ drogi do stacji kolejowej) i zachodni – w otoczeniu rzeki Czarnej i na jej zachodnim brzegu, z du Ŝym udziałem u Ŝytków zielo- nych, na słabszych gruntach, z zabudow ą opart ą o gminne drogi gruntowe. We wsi wy- st ępuj ą szcz ątkowe rozproszone powierzchnie le śne. Północnym obrze Ŝem wsi prowa- dzi nowa trasa drogi krajowej Nr 50 z dwupoziomowym w ęzłem zapewniaj ącym bezko- lizyjne poł ączenie z drogami powiatowymi i dotychczasowym przebiegiem drogi Nr 50. Wie ś Nowe Grobice (fragment południowy) to w przewadze grunty rolne dobrej bonita- cji, z rozproszona zabudowa zagrodow ą. Teren rozcinaj ą szlaki komunikacyjne : prze- biegaj ąca w układzie południkowym dwutorowa linia kolejowa Warka – Warszawa i krzy Ŝuj ąca si ę z nim droga krajowa Nr 50. Wie ś Edwardów jest mał ą zarówno pod wzgl ędem powierzchni jak i liczby ludno ści. Za- budowa zagrodowa skupia si ę w południowej cz ęś ci wsi wzdłu Ŝ drogi powiatowej relacji Wola Chynowska – . W ci ągu tej zabudowy znajduje si ę mała przetwórnia owocowo-warzywna. W przewadze wyst ępuj ą gleby słabe, cz ęść obszaru pokrywaj ą lasy o nieci ągłej strukturze (znaczniejsze powierzchnie w dolinie rzeki Czarnej). W ob- rębie jednej z enklaw le śnych – przy drodze do Milanowa (na granicy własno ści nale Ŝą- cej do Stefana Tyworka) ro śnie d ąb szypułkowy – pomnik przyrody o Ŝywionej. W struk- turze przestrzennej wyodrębnia si ę dolina rzeki Czarnej, do ść płaska, o naturalnej kr ętej „ście Ŝce” wodnej, ze skupiskami leśnymi i zadrzewieniami. Na bazie doliny sugeruje si ę wprowadzenia zabudowy letniskowej wzdłu Ŝ drogi przez wie ś, w oparciu o istniej ące podziały własnościowe. Cz ęść gruntów, głównie w dolinie Czarnej proponowana jest do zalesienia. Wie ś Wola Chynowska – to obszarowo najwi ększa wie ś na terenie gminy. Zarówno pod wzgl ędem sprawowanych funkcji, jak i struktury przestrzennej Wol ę Chynowsk ą mo Ŝna podzieli ć na dwie cz ęś ci: cz ęść zachodnia wzdłu Ŝ starej drogi krajowej Nr 50 charakte- ryzuje si ę skupiona zabudow ą o mieszanych funkcjach i ł ącznie z s ąsiaduj ącym frag- mentem przydro Ŝnym wsi Chynów skupia instytucje i zwi ązane z obsług ą Gminy: Urz ąd Gminy, Bank Spółdzielczy, lecznic ę weterynaryjn ą; tu znajduje si ę znacz ąca przestrze ń publiczna w postaci zespołu usług komercyjnych z placem – parkingiem do zagospoda- rowania. W tym rejonie Woli Chynowskiej zlokalizowane s ą tak Ŝe obiekty drobnego przemysłu, magazynowe, stacja paliw. Grunty w tej cz ęś ci wsi s ą w przewadze słabych klas bonitacyjnych, wyst ępuj ą nieci ągłe powierzchnie le śne. W tej cz ęś ci wsi przewija si ę ciek rzeki Czarnej, słabo wyodr ębniony w rze źbie terenu. Cz ęść wschodnia i połu- dniowa wsi Wola Chynowska poło Ŝona jest na glebach dobrych klas, słabo zaludniona, z zabudow ą zagrodow ą o charakterze w przewadze nieci ągłym, rozlokowan ą wzdłu Ŝ istniej ących dróg powiatowych i gminnych. W południowej cz ęś ci wyst ępuj ą pojedyncze rozproszone zagrody. Pas przy granicy z gruntami wsi Kr ęŜ el jest pokryty lasem – po dokonaniu dolesie ń b ędzie miał charakter zwarty. W dolinie Czarnej, ograniczaj ącej ob- szar tej cz ęś ci wsi od zachodu, wyst ępuj ą u Ŝytki zielone i enklawy leśne a tak Ŝe stawy, zasilane wodami rzeki. Dominuj ącą funkcj ą tej cz ęś ci wsi jest rolnictwo. Niewielki zespół usługowy grupuje si ę w rejonie stacji kolejowej Chynów.

5.3.Zabytki nieruchome

Zabytki nieruchome na terenie gminie to przede wszystkim zabytki architektury sakralnej to ko ścioły w Chynowie i w Pieczyskach, zespół ko ścielny w Drwalewie, dzwonnice w Chynowie i Drwalewie, rze źby i płyty nagrobne w Chynowie i Drwalewie, kapliczki przydro Ŝne w Budziszynie, Drwalewie, Pieczyskach oraz cmentarze w Chyno- wie, Drwalewie i Pieczyskach. Architektur ę świeck ą na obszarze gminy reprezentuj ą: pałac z parkiem, oficyn ą, pawilonem oraz z zabudowaniami gospodarczymi w Drwale- wie. Dwór z parkiem wraz zabudowaniami dworskimi i folwarcznymi w Budziszynie, park z dworkiem w śyrowie, dworek w Zalesiu. Na terenie gminy brak jest warto ścio- wych przykładów budownictwa drewnianego. Stan utrzymania zabytków nieruchomych jest bardzo ró Ŝny. Dobrze utrzymane są ko ścioły. W dostatecznym stanie s ą natomiast zespoły pałacowo-dworsko-parkowe oraz zespoły zabytkowej zieleni. Układy prze- strzenne zabytkowych parków s ą cz ęsto nieczytelne, zaro śni ęte samosiewami, przez co utraciły swój dawny wygl ąd. Wykorzystywane przez długi czas niezgodnie z funkcj ą lub pozostaj ące bez zagospodarowania - wymagaj ą dzi ś szybkich działa ń rewaloryzacyj- nych. Wiele zabytków wymaga podj ęcia prac remontowych i rewaloryzacyjnych. Niektó- re z nich stopniowo poddawane pracom remontowo-konserwatorskim odzyskuj ą dawną świetno ść . Na terenie gminy zarejestrowanych jest 90 zabytków nieruchomych (w tym 45 stanowisk archeologicznych).

Gmina Budziszyn zespół dworski: XIX 168/A/58 08.12.1958 Chynów 35/A/80 26.04.1980 - dwór - park Chynów ko ściół par. p.w. XVI 43/A/54 10.05.1954 ś w. Trójcy, drew- 41/A/80 28.04.1980 niany Drwalew zespół ko ścioła par. XVIII 44/A/80 28.04.1980 ś p.w. w. Piotra i Pawła: - ko ściół - dzwonnica - ogrodzenie z kaplicami - aleja lipowa do pałacu zespół pałacowy: poł. XIX 350/A/62 02.02.1962 45/A/80 28.04.1980 534/A/93 01.10.1993 - pałac - oficyna - pawilon - park

Pieczyska ko ściół par. p.w. XVII 107/A/81 06.04.1981 Narodzenia NMP 1876 śyrów park XIX/XX 301/A/85 19.07.1985

5.4.Zabytki ruchome

Zabytki ruchome w gminie wpisane do rejestru zabytków to przede wszystkim wy- posa Ŝenie ko ściołów w Chynowie, Drwalewie i Pieczyskach. Składają si ę na nie : ołta- rze główne, boczne, ambony, chrzcielnice, ławy, konfesjonały, meble, naczynia litur- giczne, wota, rze źby, obrazy, świeczniki, tabernakula, feretrony, szaty liturgiczne, dzwony. Zabytki ruchome stanowi ące wyposa Ŝenie pałaców i dworów s ą w zdecydo- wanej mniejszo ści. Na terenie gminy zarejestrowanych jest 60 zabytków ruchomych ( wpisanych i nie wpisanych do rejestru zabytków).

5.5.Zabytki archeologiczne

Stanowiska archeologiczne z terenu gminy zostały odkryte na podstawie bada ń archeologicznych Archeologicznego Zdj ęcia Polski (AZP), które był realizowane w la- tach 70-80 tych XX w. Na terenie gminy zarejestrowanych jest 45 stanowisk archeolo- gicznych datowanych od epoki kamienia po okres nowoŜytni. Zabytkowy materiał ce- ramiczny z tych bada ń jest przechowywany w Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu, w Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce oraz w Pa ństwowym Mu- zeum Archeologicznym w Warszawie.

WYKAZ STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH GM. CHYNÓW, STAN NA 15.12.2015 R. UKŁAD WG. OBSZARÓ W AZP (PRECYZYJNA LOKALIZAC JA DOST ĘPNA W ARCHIWUM WUOZ W W-WIE DELEGATURA W RADOMIU

LP MIEJSCOWO ŚĆ NUMER FUNKCJA KULTURA CHRONOLOGIA NUMER AZP 1 Pieczyska 1 63-66/1 osada pó źne średniowiecze nowo Ŝytno ść 2 Pieczyska 2 63-66/2 osada średniowiecze XIV-XVI w. 3 Michalin 1 63-66/3 osada średniowiecze XI-XV w. 4 Sułkowice 1 63-67/1 osada wczesne średniowiecze nowo Ŝytno ść 5 Sułkowice 2 63-67/2 osada okres rzymski wczesne średniowiecze epoka brązu 6 Sułkowice 3 63-67/3 osada wczesne średniowiecze pó źne średniowiecze nowo Ŝytno ść 7 Hipolitów 1 63-67/4 ślad osad. epoka brązu ślad osad. wczesne średniowiecze

8 Hipolitów 2 63-67/5 osada okres rzymski wczesne średniowiecze 9 Chynów 63-67/6 osada wczesne średniowiecze Poduchowny 1 nowo Ŝytno ść 10 Stanisławów 1 63-67/7 osada trzciniecka wczesna epoka brązu

11 Sułkowice 4 63-67/8 osada średniowiecze XIV-XVI w.

12 Orzechów 1 63-68/1 ślad osad. trzciniecka 2 okres epoki br ązu ślad osad. średniowiecze XI-XV w.

13 Machcin 1 63-68/2 cmentarzysko XI-XVI w.

14 1 63-68/3 osada średniowiecze XIV-XVI w. 15 Staniszewice 2 63-68/4 osada XV-XVII w. 16 Staniszewice 3 63-68/5 osada średniowiecze XIV-XVI w. 17 Staniszewice 4 63-68/6 osada średniowiecze XIV-XVI w. 18 Drwalew 1 64-66/19 ślad osad. wczesne średniowiecze XII-XIII w. ślad osad. pó źne średniowiecze

19 Ostrowiec 1 64-66/20 ślad osad. okres nowo Ŝytny

20 Wola Siwowska 3 64-66/21 ślad osad. staro Ŝytno ść ślad osad. przeworska młodszy okres rzymski ślad osad. wczesne średniowiecze XI-XIII w. ślad osad. wczesne średniowiecze

21 Wola Siwowska 1 64-66/22 ślad osad. łu Ŝycka epoka br ązu - wczesna epoka Ŝelaza ślad osad. przeworska młodszy okres przedrzymski ślad osad. wczesne średniowiecze

ślad osad. XII-XIV w.

22 Wola Siwowska 2 64-66/23 ślad osad. ś redniowiecze XIII-XIV w. 23 Budziszyn 1 64-67/1 obozowisko nieme ńska neolit IV-III tys. B.C.

24 Budziszyn 2 64-67/2 znalezisko wczesne średniowiecze lu źne

25 Janów 1 64-67/4 osada wczesne średniowiecze XI-XII w.

26 Michałów (dzi ś 64-67/5 osada nieme ńska neolit IV-III tys. B.C. Milanów) 1 27 Edwardów 1 64-67/6 ślad osad. epoka kamienia - epoka Ŝelaza ślad osad. nieme ńska neolit IV-III ty ś. B.C.

28 Edwardów 2 64-67/7 ślad osad. pucharów neolit IV-III ty ś. B.C. lejkowatych 29 Chynów 4 64-67/8 ślad osad. ceramiki neolit IV-III ty ś. B.C. sznurowej 30 Chynów 5 64-67/9 ślad osad. trzciniecka wczesna epoka brązu 31 Irenów 1 64-67/10 ślad osad. pucharów neolit IV-III ty ś B.C. lejkowatych ślad osad. trzciniecka I-II okres epoki br ązu ślad osad. wczesna epoka brązu

32 Edwardów 3 64-67/11 ślad osad. schyłek młodszego okresu rzymskiego

ślad osad. pocz ątek wczesnego średniowiecza okres nowo Ŝytni XVI-XVII w.

33 Budziszyn 3 64-67/12 ślad osad. neolit - epoka brązu 34 Budziszyn 4 64-67/13 ślad osad. pó źne średniowiecze XIV -XV w. 35 1 64-67/14 ślad osad. epoka kamienia ślad osad. epoka Ŝelaza ślad osad. przeworska młodszy okres rzymski

36 Gliczyn 2 64-67/15 ślad osad. świderska IX tys. B.C. ślad osad. pucharów neolit IV-III ty ś B.C. lejkowatych lub nieme ń- ska 37 Edwardów 4 64-67/16 ślad osad. wczesne średniowiecze XI-XII w.

38 Edwardów 5 64-67/17 ślad osad. łu Ŝycka epoka brązu ślad osad. przeworska okres rzymski ślad osad. przeworska okres rzymski

39 Wola 64-67/18 ślad osad. pó źne średniowiecze Chynowska 1 XIV-XV w. 40 1 64-67/19 ślad osad. pó źne średniowiecze (XIV) XV-XVI w. 41 Chynów 2 64-67/20 ślad osad. pó źne średniowiecze XIV-XV w.

42 Chynów 3 64-67/21 ślad osad. Nieme ńska neolit IV-III ty ś B.C. typu lini ńskiego lub ceramiki sznurowej

43 śelechów 1 64-68/4 ślad osad. pó źne średniowiecze XIII-XIV w.

44 śelechów 2 64-68/5 ślad osad. mezolit – epoka brązu ślad osad. pó źne średniowiecze XIV-XV w. ślad osad. okres nowo Ŝytni XVII-XVIII w. 45 śelechów 3 64-68/6 ślad osad. pó źne średniowiecze XIV-XV w.

5.6.Zweryfikowana Gminna Ewidencja Zabytków (GEZ) stan na 15.12.2015 r.

GMINA : CHYNÓW

Lp. Miejscowo ść Obiekt, czas powstania Uwagi

2 kapliczka, murowana, II ćw. XX w.,

3 Barcice Drwalewskie kapliczka, murowana, I poł. XX w.,

5 Budziszyn kapliczka, murowana, lata 20-30 lata XX w., 6 Budziszyn pałac, murowany, 1825 rej. zabytków

7 Budziszyn park krajobrazowy, I ćw. XX w. rej. zabytków

8 Budziszyn budynek gospodarczy, spichlerz, murowany, I ćw. XX w., 9 Budziszyn obora, murowana, I poł. XX w.,

11 Budziszyn budynek administracyjny 2, muro- wany, I poł. XX w., 16 Budziszynek kapliczka, murowana, 1920,

17 Budziszynek dwór, murowany, 1900,

19 Chynów ko ściół parafialny p.w. św. Trójcy, rej. zabytków drewniany, około 1725,

21 Chynów dzwonnica, drewniana, XIX w., rej. zabytków

23 Chynów dom, murowany, lata 20-30 XX w.,

24 Dobiecin kapliczka, murowana, I ćw. XX w., 25 Drwalew ko ściół parafialny p.w. św. Piotra rej. zabytków ul. Grójecka 20 i Pawła, murowany, 1768-1774, 26 Drwalew dzwonnica, murowana, 1768-1774 rej. zabytków ul. Grójecka 20 27 Drwalew ogrodzenie ko ścioła, murowane, rej. zabytków ul. Grójecka 20 1768-1774, 28 Drwalew kapliczka, figura Matki Boskiej przy ul. Grójecka 20 ko ściele, murowana, I ćw. XX w., 29 Drwalew pałac, murowany, poł. XIX w., rej. zabytków

30 Drwalew park krajobrazowy, poł. XIX w., rej. zabytków

31 Drwalew oficyna pałacowa, murowana, rej. zabytków poł. XIX w., 32 Drwalew pawilon /oficyna 1/, murowana, rej. zabytków poł. XX w., 33 Drwalew ku źnia, murowana, pocz. XX w.,

34 Drwalew zabudowania gospodarcze, obora i 4 budynki o tej samej konstrukcji, murowane, pocz. XX w., 35 Drwalew zabudowania gospodarcze, stajnie i 3 budynki o tej samej konstrukcji, murowane, pocz. XX w., 36 Drwalewice kapliczka, murowana, 1843,

39 Pieczyska kapliczka, murowana, poł. XVIII/poł. XIX w., 40 Pieczyska ko ściół parafialny, p.w. Narodzenia rej. zabytków NMP, murowany,

41 Pieczyska dom, drewniany, pocz. XX w.,

43 Pieczyska kapliczka – figura świ ętego, muro- wana, XIX/XX w., 48 24 kapliczka, murowana, pocz. XX w., 49 Watraszew kapliczka, lata 50-te XX w.,

55 Wola śyrowska kapliczka, murowana, pocz. XX w., 56 Zalesie dom, murowany, 1929, 57 Zalesie budynek, murowany, szkoła pod- stawowa, 1966, 58 śelechów kapliczka, murowana, II poł. XVIII w., 60 śyrów park krajobrazowy, XIX/XX w., rej. zabytków

61 śyrów kapliczka, murowana, 1933,

6.0.Cele Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami (GPOnZ)

Celem programu opieki nad zabytkami w gminie Chynów jest wzmocnienie ochro- ny i opieki nad zabytkami oraz poprawa ich stanu zachowania poprzez opracowanie systemowych rozwi ąza ń realizowanych przez władze gminy. Słu Ŝą temu : - aktualna inwentaryzacja zasobów zabytkowych gminy GEZ (gminna ewidencja zabytków), - włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania gminy, - wykorzystanie zasobów zabytkowych i walorów gminy, - podejmowanie rozwi ąza ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i inwestycyjnych, - zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, - wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami, - okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, - monitoring stanu zachowania i sposobu wykorzystania zabytków, - uwzgl ędnienie wydatków na ochron ę zabytków w bud Ŝecie gminy, - wypracowanie systemu pomocy finansowej na zabytki, poprzez odpisy podatkowe, - dotacje z bud Ŝetu gminy na prace konserwatorskie przy najcenniejszych zabytkach, - promocja dziedzictwa kulturowego zwłaszcza zabytków w rozwoju turystyki, - prowadzenie edukacji na rzecz ochrony dziedzictwa.

Głównym celem programu ochrony i opieki nad zabytkami jest poprawa stanu technicznego i estetycznego zabytków w gminie poprzez : - wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania gminy, - uwzgl ędnienie uwarunkowa ń ochrony zabytków ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, - zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, - wyeksponowanie poszczególnych zabytków i walorów krajobrazu kulturowego, - podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami, - okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków. Propozycje działa ń w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami : - aktualizacja inwentaryzacji zabytków nieruchomych, ruchomych i archeologicznych we współpracy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, - Gminna Ewidencja Zabytków (GEZ) - bie Ŝą ca jej aktualizacja, - monitoring stanu i sposobów wykorzystania zabytków, - współpraca z placówkami o światowymi, stowarzyszeniami, organizacjami społecznymi, fundacjami, ko ściołami i zwi ązkami wyznaniowymi w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami, - promocja warto ści materialnych oraz warto ści niematerialnych, dziedzictwa kulturowego, zwłaszcza zabytków w rozwoju turystyki i przedsi ębiorczo ści, - wypracowanie systemu pomocy finansowej na zabytki, poprzez odpisy podatkowe, w tym z usług turystycznych, z kar za zniszczenie i nieprawidłowe uŜytkowanie zabytków i z innych źródeł, - prowadzenie i doskonalenie edukacji na rzecz ochrony dziedzictwa na wszystkich poziomach szkół za szczególnym uwzgl ędnieniem tradycji lokalnych i idei małych ojczyzn, - współpraca z wła ścicielami i u Ŝytkownikami obiektów zabytkowych w zakresie ochrony obiektów zabytkowych.

6.1.Podstawowe priorytety

1. Wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. 2.Uwzgl ędnienie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego I dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej. 3.Zahamowanie procesów degradacji zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego. 4.Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego. 5.Podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw wspieraj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami. 6.Okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem zabytków. 7.Podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo Ŝliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami. Pa ństwo realizuje swoje obowi ązki wzgl ędem zabytków mi ędzy innymi za po- średnictwem organów samorz ądowych ró Ŝnego szczebla. W tym wzgl ędzie władzom gminy, przypisana została istotna rola w kreowaniu ochrony dziedzictwa kulturowego na podległych im terenach. Gminy z jednej strony s ą wła ścicielem du Ŝej ilo ści dóbr kultury materialnej, z drugiej strony dysponuj ą aparatem administracyjnym umo Ŝliwiaj ącym prowadzenie wła ściwej polityki wzgl ędem tej sfery Ŝycia publicznego. Celem tego programu opracowanego w oparciu o GEZ jest stworzenie cało ścio- wej i wieloletniej strategii ochrony zabytków znajduj ących si ę na terenie gminy realizo- wanej w 4-letnich cyklach - etapach, środkami optymalnymi, dost ępnymi przez gminę, zarówno prawnymi (zapisy dotycz ące ochrony zabytków w planach zagospodarowania przestrzennego) jak te Ŝ finansowymi (przeznaczenie pewnej cz ęś ci bud Ŝetu gminy na ochron ę zabytków). Kierunek podejmowanych przez gmin ę działa ń, mających na celu szeroko poj ętą ochron ę dziedzictwa kulturowego, okre śla gminny program opieki nad zabytkami.

6.2.Działania zwi ązane z ochron ą zabytków le Ŝą cych na terenie gminy

1.Przygotowanie wła ścicieli i dysponentów obiektów zabytkowych do absorpcji programowych funduszy Wspólnoty Europejskiej. 2.Przygotowanie aktualnych informacji o mo Ŝliwo ściach pozyskiwania środków finansowych z zakresu ochrony zabytków (Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Wojewódzki Konserwator Zabytków, Zarz ąd Województwa Mazowieckiego, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Pomoc mieszka ńcom gminy w wyszukiwaniu i pisaniu programów na pozyskiwanie środków finansowych z funduszy unijnych i poza unijnych ( środki norweskie i szwajcarskie). 3.Podj ęcie stosownej uchwały przez Rad ę Gminy o udzielaniu dotacji na prace remontowe i konserwatorskie i roboty budowlane przy obiektach zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków (dotacje mog ą by ć udzielane osobom posiadaj ącym tytuł prawny do zabytku znajduj ącego si ę na terenie gminy i wyka Ŝą si ę wkładem własnym na wykonanie prac). 4.Prowadzenia ksi ąŜ ki budowlanej obiektu przez wła ścicieli zabytków. 5.Udost ępnienie do naukowego badania i dokumentowania zabytku. 6.Prowadzenie prac konserwatorskich restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku. 7.Zabezpieczenie i utrzymanie zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie. 8.Korzystanie z zabytku w sposób zapewniaj ący trwałe zachowanie jego warto ści. 9.Popularyzowanie i upowszechnianie wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. 10. Aktualizacja GEZ po dwóch latach obowi ązywania programu, polegaj ąca na wykre śleniu z ewidencji obiektów nieistniej ących i gruntownie przebudowanych (zmiana bryły budynku, układu i wielko ści otworów okiennych, skucie wystroju elewacji itp.) oraz wprowadzeniu nowych obiektów, dot ąd nie obj ętych ewidencj ą, a posiadaj ących warto ści zabytkowe, wa Ŝne dla kulturowej to Ŝsamo ści regionu.

6.3.Wdro Ŝenie programu

W realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami wykorzystane zostan ą in- strumenty ogólne okre ślone w programach rz ądowych i wojewódzkich, w tym w „Krajo- wym programie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2014-2017” (Uchwała Nr 125/2014 Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 2014 r.) oraz w innych dokumentach o charakterze planistycznym i strategicznym a tak Ŝe narz ędzia i środki własne gminy oraz partnerów uczestnicz ących w realizacji wojewódzkiego konserwatora zabytków, pa ństwowych i samorz ądowych instytucji kultury, jednostek samorz ądu terytorialnego, ko ściołów i zwi ązków wyznaniowych oraz organizacji pozarz ądowych. Powodzenie realizacji programu wymaga współdziałania Wójta zarówno z jednostkami samorz ądu poło Ŝonymi na terenie powiatu, województwa tak równie Ŝ z organizacjami poza rz ądowymi, stowarzyszeniami zajmuj ących si ę ochron ą zabytków. Zakłada si ę, Ŝe cele okre ślone w gminnym programie opieki nad zabytkami b ędą osi ągalne w wyniku : - wspólnego działania władz gminy z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, z wojewódzkim konserwatorem zabytków, z jednostkami samorządu terytorialnego na bazie zwi ązków o charakterze programowym (np. porozumienia, umowy, wspólne podmioty). - z inicjatywy własnej, władz powiatu lub województwa.

6.4.Instrumenty finansowe

System finansowania ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest do ść skompli- kowany. Najogólniej źródła finansowania tej sfery mo Ŝna podzieli ć na : 1. źródła publiczne (bud Ŝet pa ństwa, bud Ŝety jednostek samorz ądu terytorialnego wszystkich szczebli, środki unii europejskiej, inne źródła zagraniczne), 2. źródła prywatne ( środki osób fizycznych, organizacji pozarz ądowych, stowarzysze ń, fundacji, ko ścielnych osób prawnych itp.). Finansowanie gminnego programu opieki nad zabytkami b ędzie realizowane z wykorzystaniem środków z wielu źródeł. B ędą to zarówno środki bud Ŝetowe jak i fundusze strukturalne, a tak Ŝe środki prywatne.

6.5.Podsumowanie

Poprzez prowadzenie wła ściwej polityki władze samorz ądowe mog ą i powinny wy- tycza ć oraz kreowa ć wła ściwe postawy obywateli wobec zachowanego dziedz ictwa. Do najwa Ŝniejszych zada ń w tym wzgl ędzie nale Ŝy: 1.Edukacja mieszka ńców w zakresie konieczno ści ochrony miejscowego dziedzictwa kulturowego. Propagowanie idei poszanowania lokalnej specyfiki budowlanej i zachowania ci ągło ści tradycji. Wskazane s ą takie inicjatywy jak organizowanie spotka ń dla ludno ści z pracownikami słu Ŝb konserwatorskich, tworzenie ście Ŝek edukacyjnych dla młodzie Ŝy szkolnej, maj ące na celu u świadomienia roli zabytków w krajobrazie kulturowym. Mog ą temu słu Ŝyć dydaktyczne ście Ŝki turystyczne, np. szlak gin ących zawodów. Wskazywanie i promowanie najlepszych realizacji inwestycji zwi ązanych z zabytkami. 2.Administracyjne egzekwowanie rygorów okre ślonych mi ędzy innymi w planach zagospodarowania przestrzennego, głównie w zakresie wysoko ści zabudowy jej charakteru i funkcji, a tak Ŝe ochrony wyznaczonych obszarów i budynków. Wa Ŝną rzecz ą jest równie Ŝ skuteczna egzekucja prawa budowlanego, a co za tym idzie walka z samowolami budowlanymi. To wła śnie prawdopodobnie samowole budowlane przyczyniły si ę do utraty cech zabytkowych przez znaczn ą cz ęść budynków. Nale Ŝą do nich głównie wymiany okien, najcz ęś ciej wi ąŜą ce si ę z poszerzeniem otworów, zmiany kształtu dachu, dowolny dobór poszycia, zbijanie tynków i docieplanie kosztem podziałów architektonicznych wystroju. 3.Ochrona i promocja odr ębnych cech lokalnych, piel ęgnacja tradycji oraz poszanowanie dla technicznego i przemysłowego dziedzictwa gminy. 4.Rozwój i promocja walorów turystycznych, z wykorzystaniem w tym celu obiektów zabytkowych, a w szczególno ści zespołów rezydencjonalno-folwarcznych. 5.Monitoring umów dotycz ących sprzeda Ŝy zabytków osobom i przedsi ębiorstwom prywatnym, pod k ątem realizacji zobowi ąza ń tych podmiotów wzgl ędem zakupionych obiektów. 6.Wykorzystanie zabytkowych zasobów gminy do aktywizacji gospodarczej np. w obszarze turystyki i rekreacji. 7.Współpraca ze słu Ŝbami konserwatorskimi województwa.

7.0.Zakres ochrony konserwatorskiej dla obiektów ujętych w rejestrze zabytków

Wszelkie działania projektowe, remontowe i inwestycyjne zwi ązane z tymi obiek- tami wymagaj ą pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków.

7.1.Zakres ochrony konserwatorskiej dla obiektów ujętych w GEZ

Wymagają zachowania - brak ingerencji w: bryły obiektu i dachu co do kształtu i rodzaju materiału, podziały w elewacji, wystrój architektoniczny, stolark ę okienn ą i drzwiow ą co do wielkości, kształtu, wewn ętrznych podziałów oraz detalu ozdobnego. Dopuszcza si ę stosowanie nowych technologii we wn ętrz obiektu. Wszelkie działania projektowe, remontowe i inwestycyjne zwi ązane z tymi obiek- tami, wykraczaj ące poza wy Ŝej wymieniony zakres, wymagaj ą uzgodnienia z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Ustala si ę nast ępuj ące zadania, które powinny by ć uwzgl ędniane przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami, wspierają- ce wła ścicieli lub posiadaczy zabytków, wynikaj ące z ustawy o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami, a mianowicie: 1.Zahamowanie procesu degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania. 2.Wyeksponowania poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego. 3. Zwi ększenie atrakcyjno ści zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych. 4. Wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na ochron ę i opiek ę nad zabytkami. 5.Realizacji przedsi ęwzi ęć umo Ŝliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z ochron ą i opiek ą nad zabytkami.