Proste stwierdzenie, że Japonia j est i naj popularniej si wśród czytelników. Ko- kraj em niezwykłym, o wyjątkowej i specy biety-superbohaterki także zaznaczaj ą od ficznej kulturze, dodatkowo pełnej sprzecz czasu do czasu swoj ą obecność, niemniej ności, nikogo j uż chyba nie zaskakuj e, staje jednak często są umieszczone na drugim się wręcz wytartym frazesem. Niemniej , planie, j ako pomocnice, wsparcie dla przy podej mowaniu poszczególnych zagad herosów pierwszego planu, czasem jako nień związanych z ową kulturą fakt ten oka partnerki w romansie czy potencjalne zuj e się nadal aktualny i inspiruj ący, bez szwarccharaktery (wroginie?). Stosunkowo względu na to, czy zaj muj emy się elemen rzadko też zdarza się, aby doczekały się tem przynależącym do tak zwanej tradycji, osobnych, autonomicznych publikacj i. czy też bardzo świeżymi zj awiskami. Próby Ciekawym punktem wyjścia byłaby przyjrzenia się danemu problemowi na tle refleksja nad przyczynami tego stanu całokształtu kultury nie tylko prezentuj ą in rzeczy, jak też analiza wyglądu fizycznego, teresuj ące reguły kulturowe (lub też wyjątki stopnia atrakcyjności oraz stroj ów używa od nich) rządzące w tej społeczności; mogą nych przez włodarzy supermocy oboj ga płci także być ciekawym punktem wyjścia dla w tego rodzaju publikacj ach i produkcj ach. analiz międzykulturowych i porównaw Gdy spróbuj emy spoj rzeć na pro czych. blem superbohaterstwa w sposób bardziej Jeśli za główne hasło wywoławcze globalny, zauważymy ogromne dyspropor uznamy pojęcie superbohatera, to szereg cj e: inne kręgi kulturowe niż amerykański skojarzeń u przeciętnego odbiorcy kultury (nawet Europa!) nie wytworzyły ich tak popularnej będzie zawierał przede wszyst wielu, nie byli oni nigdy tak znaczący ani kim amerykańskich bohaterów komikso powszechnie rozpoznawalni - niekiedy na wych i filmowych. Ich naj ważniej szą cechą wet w ogóle nie zaistnieli (lub zaistnieli na jest nie tylko posiadanie „supermocy” (choć przykład wyłącznie j ako lokalna parodia de facto nie wszyscy je mieli), ale w głów powszechnie znanych herosów, co próbo nej mierze przynależność do amerykańskie wano zrobić choćby na polskim gruncie14 °). go społeczeństwa (poprzez fakt zamieszki Na analizowanej w ten sposób mapie świata wania w USA lub bycia oficj alnym obywa zdecydowanie wyróżnia się Japonia. Nie telem). Na jeszcze wyższym poziomie znaj dziemy tam j ednak szeregu „mięśnia ogólności wyraźnie rzuca się w oczy ich ków w obcisłych trykotach” (choć tacy płeć - są to niemal wyłącznie mężczyźni. 14° To oni są zarówno naj potężniej si i naj sku Przykładem może być polski komiks internetowy o superbohaterach: KOPS, [on-line:] teczniej si w opowiadanych historiach, jak http://kops.pl/ [17.°7.2°12]
52 okazjonalnie też się zdarzali141). Japońska („magiczne dziewczyny”, najczęściej kultura popularna nie byłaby sobą, gdyby określane po angielsku jako magical&girls) nie podeszła do tematu na swój własny odnosi wyjątkowe sukcesy czytelnicze i nie sposób, wysoce przetwarzając i filtrując tylko. obce wpływy i wątki. Oczywiście najlepiej, Być może istota tego fenomenu tkwi najszerzej i najbarwniej rzecz się przedsta nie tylko w fakcie, że są to historie przezna wia w japońskich komiksach - mangach - czone dla nastoletnich (w jak najszerszym oraz ich animowanych, telewizyjnych od rozumieniu tego słowa) dziewcząt, a więc powiednikach, anime. Co ciekawe, pierw niemałej grupy konsumenckiej. Ich forma szym, co przychodzi na myśl na hasło „su- i treść najwyraźniej odpowiada pewnemu permoce”, są nie historie o zmutowa zapotrzebowaniu ze strony odbiorczyń - nych/kosmicznych wojownikach-mężczyz- i to zarówno tych w wieku „docelowym” nach, a raczej komiksy i animacje o nasto jak i tych całkiem dorosłych, jako że one letnich dziewczętach, które dzięki swemu także nierzadko sięgają po takie tytuły. wielkiemu sercu, przyjaźni i poświęceniu Alternatywna, najczęściej magiczna, wizja ratują świat przed złem. rzeczywistości, którą oferują historie maho Oczywiście w japońskiej popkultu shojo, służy przyjemnemu oderwaniu się od rze heroicznych i magicznych chłopców codzienności, nawet w przypadku nasto i mężczyzn także nie brakuje. Wśród latek obfitującej w znaczną ilość stresu ogromnej różnorodności gatunków i podga- i rywalizacji, na gruncie szkolnym i nie tunków są też i takie142, oferujące męskim tylko. Natomiast ustanowienie właśnie (acz nie tylko) czytelnikom opowieści młodych dziewcząt bohaterkami opowieści o wojownikach, którzy (naturalnie!) walczą o niezwykłych czynach, walce i zwycię ze złem przy pomocy swej magii, sztuk żaniu zaspokaja - być może - pewne walki, czy innych przymiotów ducha lub potrzeby, niewystarczająco dostrzegane ciała. Napotykając kolejnych, coraz potęż w głównym nurcie kultury: potrzeby kobie niejszych wrogów, sami się rozwijają, cej aktywności w świecie zewnętrznym, zdobywają przyjaciół, szacunek, pozycję. potwierdzania własnej skuteczności, Wiele z tych serii, ciągnących się po budowania solidarności z innymi kobie kilkadziesiąt tomów, jest w ścisłej czołówce tami, walki o uniwersalne wartości. najpopularniejszych tytułów ogółem143. Ujmując rzecz z drugiej strony, nie Mimo to ich bohaterowie nie do końca można pominąć pozycji, jaką owo zjawisko wpisują się w schemat, do jakiego jesteśmy zdobyło sobie we współczesnej kulturze po przyzwyczajeni w kulturowej kategorii pularnej. Z jednego z wielu podgatunków superbohaterstwa. Znacznie lepiej pasują tu gatunku niekoniecznie uniwersalnego1 - paradoksalnie - bohaterki mang awansowało do symbolu niemal całej ja przeznaczonych dla dziewcząt i młodych pońskiej popkultury, głównie za sprawą kil kobiet. W obrębie gatunku zwanym shojo ku ogromnie popularnych serii, ze sławną ( jap. „dziewczyna”, „dziewczynka”) Sailor Moon na czele. Także na Zachodzie, specjalny podgatunek maho shojo
14 1 Jak choćby Zetman Masakazu Katsury; ostatnio 144 Często przyjmuje się, że mangi dla chłopców są japońscy twórcy coraz częściej podejmują też pró „uniwersalne”, i faktycznie czytają je także dziew by tworzenia własnych animowanych ekranizacji częta/kobiety; mangi dla dziewcząt są jakiegoś ro znanych na Zachodzie tytułów, jak Batman, Iron- dzaju „niszą”, która przeznaczona jest tylko dla man, X-men. osób płci żeńskiej, chociaż zdarzają się chłopcy/mężczyźni je czytający (jest to jednak 142 Gatunek ten określany jest jako shonen co w języ bardzo rzadkie). Można spróbować to porównać ku japońskim dosłownie oznacza „chłopiec”. do przeprowadzania podziałów na „literaturę” i 143 Jak choćby Dragon Bali Akiry Toriyamy, Naruto „literaturę kobiecą” - podziału w gruncie rzeczy Masashiego Kishimoto, Bleach Tite Kubo, One opartego na uprzedzeniach i stereotypach Piece Eiichiro Ody. płciowych.
53 w tym również w Polsce, to właśnie „ma ny królestwa lub innych zaszczytów147. giczne dziewczyny” dzięki publikacjom W większości tego typu historii mamy i telewizyjnym emisjom utorowały mandze epizodyczną fabułę - każdy odcinek i anime drogę do stałego miejsca w po poświęcony jest jakiemuś problemowi, w wszechnej świadomości odbiorców. W pol rozwiązaniu którego magia głównej skim środowisku fanów japońskiej popkul bohaterki odgrywa ważną rolę. Przy okazji tury zgodnie uznaje się, że bez Sailor Moon produkcje takie prezentują obraz polski fandom nie zaistniałby lub też zaist społeczeństwa swoich czasów, różne niałby dużo później i na znacznie mniejszą szczególnie istotne wówczas problemy skalę145. i ewentualne ich rozwiązania, zaś postaci Zanim powstały klasyczne dzieła mogły służyć i służyły promowaniu nurtu maho shojo, powoli rozwijały się pewnych postaw i zachowań148. i różnicowały gatunki na wyższym pozio Po etapie produkcji, w których obda mie ogólności - a więc shojo i shonen. rzona magią dziewczyna przybywała z da Pierwsze mangi shojo tworzyli - tak jak lekich, obcych krain, pojawiły się takie, w zresztą wszystkie mangi w ogóle aż do lat których czarodziejką mogła zostać każda 6°. - wyłącznie mężczyźni. Za najważ dziewczynka - niezbędne było jedynie po niejszą w tym czasie pozycję uznaje się siadanie magicznego przedmiotu, umożli klasyczną historię pod tytułem Ribbon no wiającego działanie magii i magiczne trans Kishi autorstwa „boga mangi” Osamu formacje własnej osoby. Taką animacją Tezuki, znaną u nas jako Czopi i księż było przykładowo Czarodziejskie zwiercia- niczka lub Princess Knight. Publikowana dełko (Himitsu no Akko-chan) z 1969 roku od 1953 roku, zyskała olbrzymią popu czy też Hime-chan no Ribbon z 1992 roku. larność i położyła podwaliny pod rozwój Dodatkowym novum w tego typu historiach całego gatunku. Nie można zakwalifikować jest także to, iż główne bohaterki dzięki jej do maho shojo, acz zawierała ona już magii zmieniają swoją powierzchowność - pewne jego elementy (główna bohaterka transformują się w kogoś innego (najczę musi często przebierać się za kogoś ściej w dorosłe osoby, pełniące określone innego). funkcje czy zawody), by móc zrealizować Za pierwszą klasyczną i przełomową konkretny cel lub misję149. Ten element magical girl uznaje się Sally, bohaterkę ani pozostał w mangach i anime tego gatunku me z 1966 roku, które było emitowane tak na stałe, ulegając jednak także pewnej że w Polsce pod tytułem Sally Czarownica. modyfikacji - nieco później transformacja Reprezentuje ono pewien schemat, później przybrała postać stałego „stroju do walki”, wielokrotnie powtarzany w kolejnych pro który obecnie jest uważany za jedną dukcjach: oto młoda czarownica (lub też z najbardziej charakterystycznych cech czarodziejka) zostaje wysłana z magicznej, maho shojo. pozaziemskiej krainy na Ziemię, do współ Jako że omawiane tu historie komik czesnego (zazwyczaj japońskiego) społe sowe i telewizyjne były niezwykle popular- czeństwa. Czasem jest to specjalny czas tre ningu i ćwiczenia magicznych umiejętno 147 Przykładowo w znanym w Polsce anime Bia — ści, czasem kara za przewinienia146lub pole Czarodziejskie wyzwanie (oryg. Majokko Megu- do udowodnienia, że jest się godnym koro chan), 197 r. 14 8 M. Studzińska, Syrenka* która została Japonką, 145 K. Wojdyło, Potęgo księżyca działaj!, „Otaku” nr „Otaku” nr 25 (5/2°1°), ss. 24-25. (anime Syrenka 34 (1/2°12), s. 1°.; K. Wojdyło, I t’s kind o f magic. Mako z 197° r.); M. Studzińska, Dziewczynka z Top 10 Magical Girls, „Otaku” nr 26 (6/2°1°), s. magicznym lusterkiem, „Otaku” nr 27 (1/2°11), s. 3 . 31 (anime Czarodziejskie zwierciadełko z 1969 r.).
146 Jak w anime Magiczne Igraszki (oryg. Majokko 14 9 Historia Magical girls “Kompendium Kawaii” nr Tickle) z 1978 r., również emitowanym w Polsce. 1, 1999, ss. 95-98.
5 ne, produkowano ich stopniowo coraz wię torstwo opierało się na prostym pomyśle - cej. Poszukiwano też nowatorskich rozwią zamiast jednej wojowniczki otrzymaliśmy zań, zacierano też niekiedy granice między całą ich grupę. Zespół superbohaterek stał gatunkami. Magiczne dziewczęta osadzano się odtąd kolejnym ze standardów gatunku. w bardzo różnorodnych realiach (jak cho W przypadku Sailor Moon każda z magicz ciażby Sarutobi Ettchan z 1971 o czaro- nych wojowniczek posiadała wyraziście za dziejce-ninja, czy sławna Cutey Honey z rysowaną osobowość, postarano się także 1973 r. - o żeńskim androidzie, który w sy o pogłębioną charakterystykę postaci tuacjach alarmowych przemienia się w wo drugoplanowych, a także czarnych charak jowniczkę walczącą ze złem, wykorzystując terów. Całość umieszczono na tle struktury do tego nie magię, a technologię)15°. Układu Słonecznego (poszczególne posta Ewolucji ulegały też cele „magicz cie „pochodzą” z różnych planet bądź nych dziewczyn” - od radzenia sobie przy innych obiektów kosmicznych) oraz pomocy magii z problemami dnia codzien w kontekście greckiej i japońskiej mito nego, osobistymi i społecznymi (głównie logii. Zarówno manga, jak i anime zyskały najstarsze serie), poprzez starania o czynie olbrzymią popularność i ustanowiły abso nie dobra (Kiki’s Delivery Service z 1989) lutny kanon elementów obowiązkowych dla czy walkę z pospolitą przestępczością (Cu- gatunku. Dla wielu osób seria ta stała się tey Honey), aż do stawiania czoła magicz symbolem nie tylko maho shojo, ale także nym siłom zła, które (jak zwykle) planują japońskiej animacji w ogóle czy też całej zniszczyć lub podbić świat (Wedding Peach sfery japońskiej popkultury152. z 1994). Zdarzały się też czarodziejki, które Z czasem twórcy (właściwie twór dążyły do sobie tylko znanych celów (jak czynie - jako że od lat 7°. kobiety-autorki zdjęcie przypadkowej klątwy z siebie lub mają coraz więcej do powiedzenia, zwłasz kogoś - przykładem może być znana w Pol cza w dziedzinie mangi) podejmują kolejne sce Superświnka z 1994 r.) lub nie zawsze eksperymenty gatunkowe, dowolnie bawiąc postępowały zgodnie z prawem - jak choć się ustanowionymi regułami i modyfikując by złodziejka dzieł sztuki Jeanne z Kamika je. Grupa autorek ukrywająca się pod pseu ze Kaito Jeanne z 1998 roku. Jednak nawet donimem Clamp stworzyła dwie mangi w takich przypadkach ich postępowanie w stylu maho shojo, które zostały uznane za było szlachetne i w gruncie rzeczy polegało jego klasyczne pozycje, choć de facto są w na pomaganiu ludziom i walce ze złem. Ko dużym stopniu parodiami. Magic Knight lejne dekady i nowe produkcje przynosiły Rayearth (1993) jest na pozór także coraz głębsze portrety psychologiczne karkołomnym, acz udanym połączeniem bohaterek i ich środowiska społecznego, gatunków: klasycznego fantasy, maho umożliwiając odbiorcom lepsze zrozu shojo oraz „wielkich robotów”, do czego mienie przekazu, a nierzadko także i silną dochodzi jeszcze wzruszająca i zaskakująca identyfikację z postaciami z ekranu czy kart fabuła. Card Captor Sakura (1996), komiksu. spełniając cały kanon wymagań Wielkim przełomem okazała się być gatunkowych, jednocześnie je wykpiwa - seria Sailor Moon znana w Polsce pod tytu „obowiązkowa” transformacja wojowniczki łem Czarodziejka z Księżyca151. Jej nowa- zostaje zastąpiona przez dziwaczne stroje, dostarczane jej niemal pod przymusem 15° Ibidem, ss. 92, 96. przez wtajemniczoną przyjaciółkę. 151 Pełny tytuł to Bishójo Senshi Sailor Moon (dosł. Rozmaitych parodii jest zresztą znacznie Piękna wojowniczka Sailor Moon). Seria komik sowa autorstwa Naoko Takeuchi, licząca 18 to odcinków specjalnych; stworzono także seriale ak mów, wychodziła w latach 1991-1997, anime na torskie, a nawet musical. jej podstawie to: licząca 2°° odcinków seria tele 152 K. Wojdyło, Potęgo księżyca działaj! „Otaku” nr wizyjna (1992-1997), trzy filmy kinowe i kilka 34 (1/2°12), ss. 1°-12.
55 więcej - od zwariowanych komedii, takich cych abstrakcyjnie zaklęć, poprzez (bardzo jak Puni Puni Poemi (2°°1) po wariacje częste) wykorzystywanie podstawowych znanych historii w wersji „tylko dla żywiołów, aż do magicznych przedmiotów. dorosłych”. Zdarzają się także maho shojo Te z kolei czasem wyglądają jak fantazyjna nawet w wersji chłopięcej - do gatunku broń biała (np. w Magic Knight Rayearth), zalicza się D.N.Angel (2°°4), opowieść a czasem przyjmują formę bogato zdobio o chłopcu zmieniającym swą postać i doko nej różdżki czy berła (Sailor Moon, Card nującym wielu niezwykłych czynów. W tej Captor Sakura) lub też innych przedmio różnorodnej grupie nie brak też oczywiście tów, obowiązkowo uroczych (Tokyo Mew produkcji odtwórczo powtarzających znane Mew), zdobnych w klejnoty, złocenia, schematy - jak choćby wydane w Polsce wstążki i skrzydełka. Tokyo Mew Mew (2°°1). Trzeba jednak Bardzo często też wojowniczki przyznać, że gatunek wciąż pozostaje przed walką z wrogiem muszą się przygoto żywotny i nadal potrafi zaskakiwać - wać, przyjmując drugą tożsamość i specjal dowodem może być chociażby bardzo ny strój lub cały wygląd. Tak zwane trans świeża produkcja Puella Magi Madoka formacje to niezwykle ważna (choć często Magica, okrzyknięta przez fanów jednym powtarzająca się w kolejnych odcinkach z najlepszych anime roku 2°11, prezen w identyczny sposób) scena w wielu pro tująca wszystkie znane wcześniej elementy dukcjach maho shojo154. Z kolei magiczny w nowatorski (może nawet kontrowersyjny) przedmiot inicjujący przemianę lub umożli sposób153. wiający walkę zazwyczaj przyjmuje postać Co składa się na ów kanon, świad biżuterii (pierścień, broszka, naszyjnik) czący o przynależności do historii o ma albo akcesorium kosmetycznego (lusterko, gicznych dziewczętach? Na pewno jest to puderniczka). Warto dodać, iż w starszych magia, występująca już w samej nazwie ga seriach bohaterki najczęściej przemieniały tunku. W różnych okresach rozwoju maho się w dorosłych pełniących pewne funkcje shojo magia bywała immanentna (czaro czy zawody lub też podszywały się pod dziejki przybywały ze świata gdzie każdy konkretną osobę, a od czasów Sailor Moon był obdarzony magiczną mocą, lub też po transformacja zapewnia wojowniczce stały prostu posiadały ją od zawsze jak Sally czy „strój bojowy”. On także przybiera różne Mako), mogła być darem, który miał możli formy, zależne tylko od wyobraźni autorów; wość otrzymać każdy w postaci ma stroje mogą przypominać tradycyjny ubiór gicznego przedmiotu (lusterko, puderniczka japoński (Kamikaze Kaito Jeanne), lub broszka) lub też pozostawała uśpiona, klasyczny mundurek szkolny (Sailor Moon) drzemiąca w danej postaci od zawsze, a je czy nawet suknię ślubną (Wedding Peach). dynie wymagała przebudzenia czy wyzwo Innym nieodzownym elementem lenia (przypadek Sailor Moon lub Sakury). każdego niemal maho shojo jest występo Często też bywa i tak, że wybrana do roli wanie pomocnika - magicznej istoty lub wojowniczki osoba wydaje się przypadko zwierzęcia, które wprowadza bohaterkę w wa - potem zaś okazuje się, iż to właśnie świat magii, uwalnia jej magiczny poten ona i tylko ona posiada niezwykle potężną cjał, służy radą i pomocą w walce. Istoty te moc, pozwalającą ocalić cały świat. także wpisują się w zasadę „urocze i słod Magiczne ataki także mogą przyj kie” - przyjmują kształt zbliżony do zwie mować różnorodną postać: od wyglądają rząt domowych czy maskotek, co ułatwia im ukrycie swojej prawdziwej tożsamości 153 K. Wojdyło, Magiczna makabra „Otaku” nr 3° (4/2°11), ss. 13-15. Ów stopień nowatorstwa jest 15 Jest to też czasem element budzący kontrowersje, na tyle duży, iż niektórzy zastanawiają się, czy ten jako że niekiedy pokazuje się przez moment na tytuł w ogóle nadaje się do oglądania go przez gość (choć zawoalowaną) bardzo młodej bohater dzieci. ki.
56 przed niewtajemniczonym otoczeniem ście zarówno do analogicznych superboha- głównej bohaterki. Czasem jednak okazuje terów z Zachodu, jak i do realiów japoń się, że mają swoje własne cele, niekoniecz skiego społeczeństwa, wymagającego od nie zgodne z deklarowaną na początku mi kobiet uległości, pokory i posłuszeństwa. sją, przekazywaną następnie czarodziejce; Mimo dużego udziału w fabule wątków ro bywa że to one są autorami głównej intrygi mansowych zwraca uwagę znaczna nieza czy też najważniejszymi wrogami (jak leżność bohaterek od mężczyzn czy chłop choćby Mokona w Magic Knight Rayearth, ców - walka jest tu przede wszystkim do Fynn Fish z Kamikaze Kaito Jeanne czy meną dziewcząt, a rodzice, bracia czy uko Kyubei z Madoka Magika). Często jednak chani raczej przeszkadzają lub co najwyżej stają się jednym z najbardziej rozpoznawal wspierają bohaterkę z daleka, nie biorąc nych symboli danej serii, a także znakomi udziału w najważniejszym boju, a często tym elementem marketingowym, gdy prze nawet sami musząc być przez nią ratowa- noszone są do świata realnego w postaci au ni155. W tym kontekście znacząco wzrasta tentycznych maskotek czy gadżetów, kupo rola kobiecej przyjaźni, lojalności i współ wanych później przez fanów. pracy, zwłaszcza tam, gdzie mamy do W ogromnej większości produkcji czynienia z całą drużyną wojowniczek. maho shojo musi pojawić się jeszcze jeden W związku z tym produkcje maho shojo nie składnik - jest to oczywiście romans. unikają też tematów kontrowersyjnych, jak Główna bohaterka, zazwyczaj w wieku na choćby relacje homoseksualne między bo stoletnim, często przeżywa właśnie swoją haterami (Sailor Moon, Card Captor Saku- pierwszą miłość lub też zakochuje się ra). Niektóre, szczególnie te dla nieco star w trakcie trwania serii. Najczęściej jej wyb szych nastolatek, zawierają też pewną daw ranek to także osoba obdarzona magiczną kę erotyki, co budziło dużo zastrzeżeń u za mocą, działająca na podobnym polu co cza chodnich odbiorców156. Zdarzało się także, rodziejka, czasem po stronie czarnych cha że pozytywne podchodzenie do tematu ma rakterów. Zazwyczaj w dramatycznym fina gii prowokowało oskarżenia o satanizm czy le serii okazuje się, że bohaterka, aby ocalić okultyzm157. świat, musi stoczyć walkę (czasem na Bez względu na to, jak oceniamy śmierć i życie) z ukochanym - zaprzeczyć cały gatunek i jego poszczególne egzempli- swoim uczuciom lub zupełnie je przefor- fikacje, ma on swój znaczący udział w sfe mułować, zdobyć się na rezygnację albo rze japońskiej kultury popularnej i jej eks najwyższe poświęcenie - jest to w każdym pansji na cały świat. Z punktu widzenia ba razie najtrudniejsza próba, niezbędna jed dacza kultury intryguje z kolei specyficzne nak, by ocalić świat czy osiągnąć jakiś cel. podejście do problemów walki i poświęce Mimo takich trudności niemal wszystkie nia, kobiecości i męskości, indywidualności maho shojo kończą się dobrze: świat i konformizmu, bycia w społeczeństwie zostaje uratowany, zadanie spełnione, a bo i wykraczania poza nie. Analizując rozwój haterowie mogą żyć długo i szczęśliwie... maho shojo można też prześledzić pewne aż do pojawienia się kolejnego złoczyńcy. zmiany w japońskim społeczeństwie i men
Analiza najważniejszych cech gatun 155 J. Brown, Female protagonists in shojo manga — ku i fenomenu jego popularności może być from the rescuers to the rescued. 2°°8, praca ma polem do ciekawych refleksji medioznaw- gisterska, [on-line:] http://scholarworks.umass.e- czych, socjologicznych czy genderowych. du/theses/137/ [15.°5.2°12]. Niewątpliwie wizerunek silnych, aktyw 156 K. Wojdyło, Szatan mieszka w mandze? „Otaku” nr 38 (5/2°12), ss. 46-47. nych, walczących fizycznie lub przy pomo 157 M. Więczkowska, Manga i anime. „Wychowaw cy magii nastoletnich dziewcząt - lub ca”, nr 7-8/2°°2, [on-line:] http://www.wycho- wręcz dziewczynek - pozostaje w kontra wawca.pl/miesiecznik/7-8_115-116/11.htm [15.°5.2°12].
57 talności, obserwując przy okazji wiele in 197°. nych ciekawych zjawisk. Z pewnością jest 11. Majokko Megu-chan (Bia — czarodziej to jeden z tych elementów wiedzy o świecie skie wyzwanie), 1974. kultury, którego nie sposób pominąć. 12. Majokko Tickle (Magiczne Igraszki), 1978. 13. Mizusawa M. Hime-chan no Ribbon, 1992. 14. Nagai G. Cutey Honey, 1973. BIBLIOGRAFIA: 15. Oda E. One Piece, 1997. 1. Brown J., Female protagonists in shojo 16. Puella Magi Madoka Magica, 2°11. manga — from the rescuers to the re- 17. Puni Puni Poemi, 2°°1. scued. 2°°8, praca magisterska, [on-li- 18. Sugisaki Y., D.N. Angel, 1997. ne: ] http: //scholarworks.umass.edu/the- 19. Ai to Yuki no Piggu Gaaru Tonde Burin ses/137/ [15.°5.2°12]. (Superswinka), 1994. 2. Historia Magical girls “Kompendium 2°. Takeuchi N., Sailor Moon, 1991. Kawaii” nr 1, 1999. 21. Tanemura A., Kamikaze Kaito Jeanne, 3. Studzińska M., Dziewczynka z magicz 1998. nym lusterkiem „Otaku” nr 27 (1/2°11). 22. Tezuka O., Ribbon no Kishi, 1953. 4. Studzińska M., Syrenka, która została 23. Tomita S., Yazawa, N., Wedding Peach, Japonką, „Otaku” nr 25 (5/2°1°). 1994. 5. Więczkowska M., Manga i anime. 24. Toriyama A., Dragon Ball, 1984. „Wychowawca”, nr 7-8/2°°2, [on- 25. Yokoyama M., Mahotsukai Sally (Sally line: ] http://www.wychowawca.pl/mie- Czarownica), 1966. siecznik/7-8_115-116/11.htm 26. Yoshida R., Tokyo Mew Mew, 2°°°. [15.°5.2°12]. 6. Wojdyło K., Its kind o f magic. Top 10 Magical Girls, „Otaku” nr 26 (6/2°1°). 7. Wojdyło K., Magiczna makabra „Ota ku” nr 3° (4/2°11). 8. Wojdyło K., Potęgo księżyca działaj!, „Otaku” nr 34 (1/2°12). 9. Wojdyło K., Szatan mieszka w mandze? „Otaku” nr 38 (5/2°12).
ZRODŁA: Akatsuka F., Himitsu no Akko-chan (Czarodziejskie zwierciadełko), 1962. 2. Clamp Card Captor Sakura, 1996. 3. Clamp Magic Knight Rayearth, 1993. . Ishinomori S., Sarutobi Ettchan, 1971. 5. Kikis Delivery Service (Podniebna Poczta Kiki), 1989. Katsura M., Zetman, 2°°2. 7. Kishimoto M., Naruto, 1999. 8. KOPS (Komiks O Polskich Superboha- terach), [on-line:] http://kops.pl/ [17.°7.2°12]. 9. Kubo T., Bleach, 2°°1. 1°. Maho no Mako-chan (Syrenka Mako),
58