De reactie van mijn zoontje toen de sneeuwpop uitgelaten naar hem zwaaide was: „Ik ben bang”. Ik begreep dat. A4

Vr ijdag13 december 2013 ELKE VRIJDAG VERSPREID IN AMSTERDAM EN OMSTREKEN ’Ik haat Amsterdam’

Ik geloof niet dat enige hemel en andere soort wolken mij beter zouden kunnen inspireren.

In werkelijkheid ben ik ook opgejaagd geworden, in Amsterdam, van het ene krot naar het andere.

Amsterdam nu, in die laaiende zomer en met die ‘h i p p e’ troep van voortschuifelende, inerte imbecielen, dat is voor geen mens vol te houden.

Ik haat Amsterdam. (…) Amsterdam is een gedoemde stad. Ziedaar. Ik moest het even kwijt.

AMSTERDAM NIEUWS HOOGTE HOLLANDSE FOTO

A2-3 Gerard Reve, Amsterdammer tegen wil en dank | A4 Column Marscha Holman | Talk of the Town F i e t sgeva a r l i j k Amsterdam | A9 Bouwen in Ringzone | A10 Recensie Oceania, het favoriete restaurant van Jeroen Krabbé | A10-11 Age n d a N RC HANDEL SBLAD A2 A m st e rd a m V R I J DAG 13 DECEMBER 2013 A3

In Moeder en Zoon geeft Reve een vernie- beeld van Wim Kan en Corry Vonk maken tigende beschrijving van zijn volgende op het Leidseplein. adres, Oudezijds Achterburgwal 55: „He t was een krot, totaal vernield, uitgewoond Rac i sme en leeggesloopt toen het, na jaren van krui- In 1986 gaf het gemeentebestuur van Am- pen, smeken, kronkelen en zich voor de so- sterdam te kennen streng de hand te willen cialistische loketten vernederen, mij als houden aan het boycotten van personen woonruimte was toegewezen, en elke po- die voorkwamen op de zwarte lijst van de ging tot verbetering door herstel of verbou- Verenigde Naties vanwege hun bijval voor wing (…) was weggegooid geld en nutteloze de apartheid in Zuid-Afrika. Reve was daar m o e i te . ” in 1984 geweest en dermate enthousiast ge- worden dat hij er wel wilde wonen. Dat Re- Ho m o s c e n e ve nu op de zwarte lijst stond ontlokte hem Vermoedelijk in deze tijd kwam Reve in de reactie: „Ik ben blank, hoe kan ík op een aanraking met het oertrefpunt van de zwarte lijst staan?” Terugblikkend in 1998: leerscene in Amsterdam: een hotel in de „Ik mocht van de gemeente Amsterdam Heintje Hoekssteeg, van de latere uitbaters niet meer optreden in openbare gebou- van homobar Argos. En ook kwam Reve wen. Die boycot is nooit opgeheven. Toen over de vloer bij de legendarische Bet van ging de film De Avonden in première, en Beeren, van het nog altijd bestaande café ’t moest ik praten met die enge burgemees- Mandje op de Zeedijk. Verder bezocht hij ter, met die spuuglippen, hoe heet ’ie, Van het COC in de Korte Leidsedwarsstraat 49, Thijn. Ik had hem dood willen slaan.” L ater zo weten we van acteur Willem Nijholt die zou Van Thijn het boek Bezorgde Ouders hem daar ontmoette. „fasc i sti sch” noemen. In 1963 was Reve de eerste bekende Ne- Over zijn vermeende racisme is veel ge- derlander die het aandurfde op het nieuwe schreven. Regelmatig heeft hij zich nega- publieksmedium televisie zijn homoseksu- Destijds opzienba- tief uitgelaten over de snel veranderende aliteit te erkennen. Hij had opzien gebaard rend: Gerard Reve bevolkingssamenstelling in Amsterdam. met Op Weg Naar Het Einde waarin hij fel kust minister Mar- „Naar mijn mening en overtuiging was Ge- van leer trok tegen de gevestigde weer- ga Klompé bij de rard geen racist”, merkte boezemvriend stand: „De ergste menselijke zonde is de uitreiking van de PC Wim Bergmans op in diens rede bij de uit-

bereidheid zich in een hoek te laten trap- SPAARNESTAD FOTO Hooftprijs (1969). vaart in 2006. „Wel heeft hij zich van mis- pen. Ik wil niet in een hoek of verborgen plaatste grappen bediend. Ik denk dat zijn kelder leven.” Reve woont dan inmiddels maatschappelijk isolement debet was aan op een volgende Amsterdamse etage: Eer- een volstrekt verkeerde inschatting van ste Rozendwarsstraat 9. de rest van zijn leven er bepalend door lijkse vaste ontmoeting in Amsterdam: wat zijn woorden teweeg zouden bren- Dit zijn ook de jaren van zijn oriëntatie beïnvloed is. Natuurlijk, hij had na het bril- „Wij wilden dan enkele uren, maar niet lan- ge n . ” Een andere vriend, Rijkjan Sikkel, op het katholicisme. Hij bezocht de nacht- jante De Avonden met Op Weg Naar Het Ein- ger, blijven”. Graag zag hij dat Carmiggelt herinnert zich: „Bijna iedereen luisterde mis in de Mozes en Aäronkerk, of de schuil- de (1963) en Nader tot U (1966) al een on- langsging in zijn favoriete stadskerk in de altijd naar Gerard, was het in alles met hem kerk Ons’ Lieve Heer op Solder. Als hij zich aantastbare plaats verworven in de Neder- Kalverstraat, De Papegaai, om kaarsen eens. Een ongezonde en eenzame situatie, ‘ in 1966 in een kapel aan de Rustenburger- landse literatuur. Bovendien baarde hij in voor hem te branden: „Trek je van de offi- die hij zelf in stand hield.” Amsterdam is een straat laat dopen, woont hij alweer in het 1967 opzien met een rechtszaak wegens ciële prijs niets aan. Brand 4 kaarsen (ad 30 volgende appartement. Door een brand vermeende godslastering waarbij hij met cent) maar doe niet meer dan één gulden Over woekerd hadden Reve en zijn nieuwe geliefde Wil- succes zijn eigen verdediging voerde, het in de gleuf. Dan moet de paus maar een half Ook in Frankrijk op de berg, of beneden in lem van Albada halsoverkop het centrum zogenaamde Ezelproces. Maar in 1969 jaar wachten met zijn auto inruilen.” het dorp, hield Reve het op den duur niet moeten verlaten. Ze kregen vervangende kwam er ook nog eens formele erkenning vol. Nadat hij in 1993 naar Vlaanderen was ’ woonruimte aangeboden: Dubbelmonde- van staatswege: de prestigieuze PC Hooft- Gedoemde stad getogen verkocht Reve zijn huis in Le Poet- gedoemde stad hof 2. Aan een goede vriendin schreef Re- prijs. De zorgvuldig geregisseerde kus die Al dook hij er nog geregeld geliefden op, de Laval. In Het Boek Van Violet En Dood

FOTO HOLLANDSE HOOGTE HOLLANDSE FOTO ve: „We zijn erg tevreden met het nieuwe hij bij de uitreiking gaf aan minister Marga stad zelf kon niet meer op genade rekenen. (1996) rekende hij nog één keer af: “Hoe va- huis in Osdorp: stilte, ruimte, bomen & Klompé haalde alle kranten. Een feestelij- Zoals hij medio 1971 schreef: „A m s te rd a m ker ik er over had nagedacht, hoe meer ik De in 2006 overleden schrijver Gerard Reve was jarenlang goed bevriend met Simon Carmiggelt, ooit zijn leermeester bij Het Parool. Later raakten zij gebrouilleerd en verkocht Carmiggelt zijn Reve-brieven. groen, uitzicht, en niet opnieuw duizen- ke huldiging die de VPRO-tv vervolgens nu, in die laaiende zomer en met die ‘hip- begon in te zien dat de Fransen een soort den guldens aan verbouwing etc.” verzorgde vanuit de Vondelkerk pakte niet pe’ troep van voortschuifelende, inerte im- Amsterdammers waren met dezelfde men- Maar al spoedig vindt hij de woning „we l minder spraakmakend uit. Omdat Reve becielen, dat is voor geen mens vol te hou- senliefde mits die niks kostte; met dezelfde Gerard Reve Door Bert Boelaars De persoonskaart uit het bevolkingsregis- de verbasterde naam Het Wespennest erg ver afgelegen”. Ongetwijfeld speelde aan het eind hand in hand met zijn vriend de n . ” Aan Carmiggelt: „Ik wilde onderzoe- grofheid en slechte smaak; dezelfde heb- ter beslaat negen adressen waar Reve in speelt dit warenhuis een rol in De Avonden, mee dat hij in 1964 een huisje op het platte- door het middenpad de kerk uitliep dach- ken wat er veranderd was: de stad, het zucht; dezelfde haat jegens alles wat edel ‘ ’ reemd: ik ben er gebo- Amsterdam woonde. Daar is Van Hallstraat waaraan de schrijver in zijn vrije uren land van Friesland had verworven, in Gre- ten veel kijkers dat zij getrouwd waren. GERARD REVE menselijk leven, de j o n ge re n , het reizen, en kwetsbaar was; dezelfde vernielzucht Morgen zou hij 90 jaar ren en opgegroeid, 25 niet eens bij: het bovenhuis waar in 1923 werkte en dat als zijn debuutroman een onterp. Ook daar blijft Amsterdam in zijn Uitgever Geert van Oorschot had een va- of ik.” Zijn conclusie was toch wel eerlijk, en dezelfde geveinsde verontwaardiging zijn geworden. Een maar ik heb me er nooit zijn wieg stond. Al snel verhuisde het gezin enorm succes werd. Met zo’n zestig druk- gedachten, bijvoorbeeld in de Brief uit het kantiehuis in Zuid-Frankrijk, waar Reve Een van ‘De namelijk dat hij zelf veranderd was: „He t over vermeend onrecht, compleet met de thuis gevoeld.” Aldus naar Betondorp Watergraafsmeer. Gerard- ken en een succesvolle verfilming en to- huis genaamd ‘Het Gras’. Hij verhaalt hierin enkele malen te gast was. Dezelfde maand Grote Drie’ lawaai is niet noemenswaard hinderlijker preutsheid van de pooier. Ja hoor, het wa- Gerard Reve over Am- je, zoals hij genoemd werd, bezocht er de neelbewerking is het het meest bekende hoe hij een week nadat hij de Meedogenlo- van de toekenning van de literaire prijs, geworden, maar toen kon het me niets ren allemaal echte Amsterdammers; alleen groot deel van zijn V ” ‘ sterdam in 1971. Op 14 lagere school. Hij werd gepest en had wei- werk van Reve. Omdat het verhaal zich vol- ze Jongen op de Dam had waargenomen, 8.000 gulden, kocht hij niet ver van hem Gerard Kornelis van schelen. Alleen aan de overkant van het IJ, de tulpen en het draaiorgel ontbraken. Ei- s c h r i jve rs b e s t a a n december 1923 zag hij er het levenslicht, in nig vriendjes. „Ik was eigenlijk een erg on- ledig in Amsterdam afspeelt noemde histo- hem aan het werk had gezien bij het Water- „een halve berg, een bron, & een bos”. In het Reve werd op 14 in de tuin van het aloude horeca-etablisse- genlijk was ik dus voor niets twaalfhon- de Staatsliedenbuurt. In veel van zijn pu- gelukkig kind”, schrijft hij in Bezorgde Ou- ricus Richter Roegholt het „een door en looplein. De Dam, waarvan het monument het nabijgelegen dorp Le Poet-Laval kocht december 1923 ge- ment Het Tolhuis, heerste nog rust. derd kilometer naar het zuiden gevlucht.” woonde hij in blicaties vervult de „grote stad A.” een be- de rs . Op zijn twaalfde ging hij naar het Vos- door Amsterdams boek”. hem met walging vervulde: „Het is een per- hij later nog een flink woonhuis. In de ber- boren in Amster- In augustus ’71 bekent hij Carmiggelt: „Ik Toch, de robuuste bunker op de top bij langrijke rol. Hier vond hij inspiratie om te sius Gymnasium. „De ergste tijd uit mijn le- Het is geen Kort na de publicatie verruilde Reve het fekte uitdrukking van het gebrek aan natio- gen bij Vesc was hij toen al volop aan het dam. Hij ove r l e e d voel me erg opgejaagd en bedreigd, altijd. Vesc hield hij aan. Vermoedelijk was hij er Amsterdam. Met steeds schrijven, hoererij, het besef „dat een- ve n”, zo blikte hij in 1976 terug. Kort voor z w a a rd , ouderlijk huis voor een kleine etage in het nale cultuur: het is geen zwaard, geen lul, bouwen aan zijn Geheime Landgoed. op 82-jarige leef- In werkelijkheid ben ik ook opgejaagd ge- in 1999 voor het laatst. Daarna bleef het Ge- zaam is” enzovoort – maar ook een gestaag zijn vijftiende verjaardag verhuisde hij Suikerhofje, Prinsengracht 395. Nu woon- geen zuil en geen kruis: het mag niks zijn, Begin jaren zeventig vestigde Gerard Re- tijd in het Vlaamse worden, in Amsterdam, van het ene krot heime Landgoed leeg en raakte in verval. minder genoegen. Een groeiend gevoel van onbehagen. naar de Pijp: Jozef Israëlskade 116 éénhoog, geen lul, de hij midden in de stad. Een jaar later, op 9 want dan zou een of andere groep van hu- ve zich in het Limburgse Weert, waar hij in- Zu l t e , 8 april 2006. naar het andere. Tienduizenden guldens De ooit door Reve zelf gemetselde Maria- Gaandeweg uitte hij een flinke afkeer alwaar zich de vertelling afspeelt van zijn geen zuil december 1948, de dag van zijn huwelijk manisten of marxisten of negers of Joden trok bij ‘half broer ’ Guus van Bladel. Van en nooit eindigende overlast heeft het me grot is overwoekerd door braamstruiken, literaire tocht langs de van de stad, die zich op haar beurt even- winterverhaal uit 1947, De Avonden. Op zijn met de Amsterdamse dichteres Hanny Mi- of pedofielen er tegen kunnen zijn.” daaruit zette hij de uiteindelijke stap naar Gerard Reve (vanaf gekost. Tenslotte eerde de Gemeente Am- planten groeien via gaten in de muur naar min onbetuigd liet. In 1986 plaatste de ge- slaapkamer schreef de jongvolwassene en geen chaelis, trok hij naar Achtergracht 7. Frankrijk. Het appartement aan de Planta- 1973 voerde hij d e ze sterdam mij achtereenvolgens met twee binnen. Hoewel de kronkelweg naar boven plekken van een meente Reve op de zwarte lijst wegens zijn weemoedige teksten, zoals in een gedicht kr uis Enkele maanden later verhuisde het Ar ti s ge Kerklaan was in het voorjaar van 1970 naam) wordt, samen prijzen, één van f 2.500,- en één van f inmiddels is geasfalteerd blijft de plek nog houding jegens apartheid. Zelf sloeg de au- uit 1940: Ik voel mij hopeloos verlaten, / En kersverse echtpaar naar Galerij 14, waar nu Via woningruil kon Reve in januari 1968 verlaten. Journalist Antoine Bodar (die met 4.000,-, waarover ik, zo heette het, ‘ge e n altijd moeilijk vindbaar. Maar eenmaal bo- Amsterdammer tegen teur in steeds krassere bewoordingen te- in de schemerige straten / Schommelt de Gerard Reve over het Frederiksplein ligt. Tot zijn scheiding weer naar het centrum van de stad: Planta- naar eigen zeggen „alleen vriendschappe- en Willem Frederik belasting verschuldigd’ zou zijn. Maar ik ven is het uitzicht adembenemend. Even- rug. In 1998: „Op die stad zou een atoom- sneeuw omlaag. het Nationaal in 1956 was dit zijn officiële verblijfplaats. ge Kerklaan 43, schuin tegenover de ingang lijk” in contact stond met Reve) werd de Hermans, g e re ke n d moest er wel degelijk belasting over beta- als de herinnering aan de schrijver die hier wil en dank. bom gegooid moeten worden.” De oorlog brak uit en Reve maakte het Monument op de Maar hele periodes bracht Reve door in En- van Artis. Reve genoot van de dierentuin, nieuwe huurder. tot ‘De Grote Drie’ – len, voordat ik samen met mijn adviseur M. zwoegde om te kunnen zijn wie hij was. gymnasium niet af. Zijn vader in 1967 tegen Da m geland. Hij wilde als onafhankelijk auteur waar hij een abonnement op had. Overi- Op 9 april 1970 liet Reve zich uitschrijven de drie beste naoor- de zaak voor de belastingkamers van Amsterdam mag zich gelukkig weten dat Ischa Meijer: „Tja, Gerard wilde niet op zijn brood verdienen en dacht dat hij meer gens niet alleen om de dieren te bekijken: bij de burgerlijke stand. Voor hem was wo- logse schrijvers. respektievelijk rechtbank en gerechtshof de door frustraties ingegeven wens van Re- school. Een goed hoofd, dat wel. Maar hij kans op succes zou hebben door in het En- „Ik heb vandaag in de Zoologische Tuin ge- nen in Amsterdam een gruwel geworden. Zijn bekendste titels had uitgevochten en gewonnen. Ik haat ve niet is verhoord. Dit zeer tot zijn spijt, A d ve r t e n t i e had geen zin, hè. Toen heb ik hem op de gels te schrijven. Toen dat niet lukte be- wandeld, & jonge Vogeloppassers geil be- Hij zou de stad voorgoed de rug toekeren: zijn De Avonden Amsterdam. (…) Amsterdam is een ge- blijkens de aanbeveling die hij deed in een Grafische School gedaan. Daar werd-ie ge- keerde hij zich in 1957 weer tot het Neder- l o e rd”. Aan zijn ‘lijfar ts’ op de Wallen Jan „veel te laat weliswaar maar beter laat dan (1947) , Werther Nie- doemde stad. Ziedaar. Ik moest het even weinig bekend, titelloos gedicht dat vol- pest. Hij gebruikte woorden als niet-te-gen- lands en reisde terug naar Amsterdam, in Groothuyse schreef hij kort na zijn verhui- nooit. Het is een lugubere feesttent waarop land (1949) en Op kwijt .” gens kenners alleen maar op Amsterdam staan-de en zo.” Toch haalde hij in 1943 zijn zijn woorden toen nog „een stad des vre- zing: „Mogelijk blijf ik na vandaag nog een een vloek schijnt te rusten, want welke ga- Weg Naar Het Einde De jarenlange vriendschap met Carmig- kan slaan: Wij smeken U: / Lam, Lam, o eindexamen. In de hongerwinter raakte hij de s”. Aan Hanny: „Ik geloof niet dat enige paar dagen in Amsterdam, en vertoef ik ve- ve of welk talent men ook moge hebben: (19 6 3 ) . gelt kwam begin jaren tachtig bruusk tot Lam, met al Uw bloed, / toe doe het eens een betrokken bij overvallen op vermeende hemel en andere soort wolken mij beter le uren in de diergaarde, die, zoals je weet, wie daar blijft zitten zal nooit iets bereiken, een einde. Reve gaf een verdacht makende keer, / en gooi die bom: als U het nu niet doet, zwarthandelaren. En bij verzetskrant He t zouden kunnen inspireren.” veel rust en troost schenkt.” waarom dat zo is dat weet ik niet.” Ook na zijn dood uitleg aan een interview van zijn oude / dan doet U het niet meer. Parool leerde hij de tien jaar oudere Simon Na de aanvaarding van zijn gevoelens De twee jaren dat Reve zijn woning in Toch bleef Reve zijn geboortestad nog kan Reve nog altijd mentor: „Het is mede aan Simon Carmig- Carmiggelt kennen, die zijn leermeester voor mannen betrok Reve nu een kamer in Friesland afwisselde met zijn verdieping in vele malen bezoeken. Zijn oude vader en bogen op een g ro t e gelt te danken, dat oude mensen met hun Zaterdag 14 december spreekt Huub Mous werd na de bevrijding. de Johannes Vermeerstraat 51. Hij was toen de Plantagebuurt was zijn laatste periode stiefmoeder woonden er nog aan de Jozef schare bewonde- hond na het donker niet meer de deur uit over zijn boek Modernisme in Lourdes, Ge- ‘ ” HAARLEMMERDIJK 39 AMSTERDAM +>0?20 337 6473 WWW.RESTORED.NL Het dagblad was gevestigd aan de Nieu- al enige jaren samen met zijn eerste Grote in Amsterdam. In de roman Bezorgde Ou- Israëlskade, maar ook zijn vroegere huis- ra a r s , zie bijvoor- kunnen in Amsterdam. Toen de breuk on- rard Reve en de secularisering (15.00 uur, DESIGN | ACCESSORIES | INTERIOR | JEWELLERY | BOOKS | CERAMICS wezijds Voorburgwal. In de lunchpauze Liefde, Wim Schuhmacher – „een vrouw de rs (1988) kijkt hij terug op deze voor hem vrouw ’ Hanny bleef hij trouw bezoeken. beeld www.nader- herstelbaar bleek verkocht Carmiggelt zijn OBA, Oosterdokskade). Aansluitend ope- ging Reve geregeld de Bijenkorf in. Onder met een kraantje”. cruciale tijd. Er gebeurde dermate veel dat Met Simon Carmiggelt had hij een maande- t o t re ve . n l . Reve-brieven. Van de opbrengst liet hij een ning van de expositie Reve en de Dood.