J aargan~ 9 nr. 1 april 1994

Driemaandelijks tijdschrift van de Vereniging van Kranten- en Tijdschriftenverzamelaars ISSN - No. 0920 - 418('

In Perscentrum Nieuwspoort: Oud papier, opnieuw bekeken De dood van een koning doet krantenverkoop fors stijgen Het Centrum: ooit een krant, nu een boek

• 1

U komt toch ook? Zaterdag 7 mei nmu de voorjaarsbeurs met veiling in Delft. bie p. 2)

Komunista zustane komu"istou i kdyby trakare padaly Onze vertrouwde rubrieken:

Dagblad(en) in focus Nocenzurované novlny 6. 3/1991 Venováno Alexandru Dubëekovl

De franstalige kranten van Canada Be. obledu na to, je anebo nenl-IJ sarnetová revoluce yYsledkem nejaké dobody svedenÎm KSC, vjmluméje, n. kabo je a na kabo neni sametoyá. Over verzamelen gesproken Y.Dh'fd",m

VVrrvá/W!l vu.:r.ny lidi kt .poIl.lpnld. ~il4 n&in I Juolll novlTTy udflW/I, l4.k0Yé to budlrto miL! I JII'II"II t&dy plO vu 111 Dnes pom1ouv~me: Krantencuriosa Dl.lbéeka, pitharta, 90c!.al:'sJ:lus, 7sf.lchny, ktefi dosud ud.r=~jl inforoacni ;::;anopol, cssn, ~nisterstvo rnitra, XVety a Rlldli právo, plk. Uit de verzameling van L. Nierynck Halilhoad,üH... . Z obsahu: Petr Pitbart navr:!oll na fád -Rudé k..rivy" • Návrb programov)'ch clltl Bnuti za obëan9kou avobodu" predgeda KAN nohdan ovoták vyz'ÎVÎ1 SPR -RSè kdi9kulSi odemokracil • Protiko::::lUn1.5ticky odboj • Lidov}' dOoml tentokrát bez boje • Dokonè:eni: 'I'otalisti f6risti· p;oDec revoluce v En verder: ~echách • Odstáto.ov.in1 ti.!lku aneb p;doci'/ t"Ukou monopol na lnfonnaco • VONN infor.Il~)e • èe~kY ~ plynojem (po.vodni recenze vyatavy a ana.~."lé:i:ou I • Ptilohy: Tajny rozbovor 11 Alexeje::l zäkem + " svódectvi nedávno ollvobozeného politickébo ," . vlÏznéHaria..!"\.aJofika- * De Tsjechische pers na de _ .•••••• '.'" ';', • PCl)b..lII fl.ozmnobJlll RorlJfullll fluwelen revolutie ( ... en verneem .III11Il1lIllIlIlIlIlIlIlIlUIlIllDUlIllUllllllllllllllllllllllllllllillIlOIlUlUIllIUlIIUl!lIlUIIIIIIIUIHIIIIUlIIIIUlIIUlIlIlIUllIlIlIUlIIIUlIIlIlIlIlIlIJllUllllillllllllllillllllllJlIlIlIJUUlIllllIUlIlIIlllIJi 5~~~~~~~~ ~ 9~~ ~9~~~.~~~;~9?~;~9~~;,~ 9?~; !9~~:!9óB-: Je wat Rudà Kràvo betekent!) ;0 hanbe jménem Dubeek debolsevizace -1 ~68'-1968-1968-- i ~ 0 0-1968 -1968--196 8-19 6 8-1968--19 66_ De Chileense dagbladpers PQlItlelly a m?,Al", " • .0,,16 1o?1 \/,':11 ~ nlteh!v' 1Ib

NLG 2,567.20 EVENEMENTEN Afgezien van onze reeks wissel­ Samenvattend hebben we dus zo'n NLG 1,200.= op ons eigen tentaanstellingen te Den Haag vermogen ingeteerd. Er staat nu op onze renterekening nog onder de noemer "Oud Papier Op­ een bedrag van NLG 3,231.86. nieuw Bekeken", waarover elders Het saldo over het afgelopen jaar zou er iets anders uitzien in dit nummer meer, gaan we dit als we de tentoonstellingsmaterialen niet in één keer zouden jaar natuurlijk nog een paar hebben afgeschreven zoals nu, maar over een aantal jaren ge­ aktiviteiten organiseren. Om spreid. Het voordeel is nu dat we er in één keer af zijn, en achteraan te beginnen is daar dat er op een gegeven moment nog een "meevallertje" in zit onze gebruikelijke najaarsbeurs, wanneer we deze spullen niet meer kunnen gebruiken en van de samen met de Papierbeurs van de hand doen. Overigens vallen de totaalcijfers niet echt tegen Documentatiegroep '40-'45; deze gezien de aanschaf van deze materialen en de portokosten die zal op 5 november a.s. plaats­ veel hoger uitvallen dan in '92, iets wat we dus al wisten vinden, echter dit jaar niet te en wat ons heeft genoodzaakt de contributie met 5 gulden per Barneveld maar in het TREFPUNT, jaar te verhogen.- De penningmeester RoeIenengweg 25, in het naburige Voorthuizen. Verder zijn we bezig een uitstapje te organi­ seren naar Henk Groenhof's welbekende Junior Antiquariaat CLUB NIEUWS te Nieuw-Buinen, dat steeds ver­ der uitgebereid en geperfecti­ Ledenbestand oneerd wordt, en naar het Ver­ Op het moment dat we dit schrij­ SORRY m TE LAAT zamelmuseum te Veendam. Hier is ven hebben van de ca.150 leden voorlopig de datum van 10 sep­ die in de meest recente leden­ tember voor geprikt; nadere lijst staan vermeld nog geen 10Ó Dit nummer komt, helaas, details verneemt U te zijner hun contributie (NLG 40.=) voor enkele weken te laat bij u tijd, maar zeker we~ tijdig. 1994 betaald. Voor de leden die nog niet hebben betaald voegen aan. De reden was een Tenslotte zal op zaterdag 7 mei wij een aanmaning bij, in de dringende opname in het a.s. een voorjaarsbeurs met hoop dat deze per ommegaande zal ziekenhuis van ons lid veilins worden gehouden in het worden gehonoreerd. Intussen Legermuseum, Korte Geer 1 te hebben zich vier nieuwe leden U. Nimmegeers, die voor Delft. We hopen hier ook zoveel aangemeld: de productie van dit mogelijk leden van de Documen­ 251 W.C.Haagsma, Onder de Wieken tatiegroep '40-'45 tegen te 25, 9774 PV ADORP nummer moest instaan. komen. 252 H.van der Werf, 't Veld 4, Hij wordt stilaan weer We doen dit weer - 7751 ZR DALEN (knipsels "de oude". jaar: de ti~ over politieke onderwerpen) 253 F.Oremus, Ernst Casimirstr. 21, 2713 BD ZOETERMEER (tijdschriften) 254 R.J.Fekkes, Koningspage 70, 7371 ZX BEEKBERGEN Uiteraard van harte welkom! Eén adreSWijziging valt er te noteren: 209 H.Pley, Rijnsoever 113, 2221 PA KATWIJK AAN ZEE Drie leden hebben te kennen ge­ geven hun lidmaatschap per 1 jan j.l. te willen beëindigen: 040 A.M.M.Meertens, Heerlen 147 G.Eindhoven, Wilnis 173 L.J.v.d.Bijl, Voorschoten "Oud papier~ opnieuw bekeken" liefde voor oud Het samenwerkingsproject van de VKTV met het Perscentrum Nieuws­ (krante )papier gaat poort in Den Haag loopt als een trein. Nieuwspoort krijgt elke week enthousiaste reacties op het soms wel heel ver door ons tentoongestelde werk. [n het Haagse perscentrum Nieuwspoort is tot 15 januari 1994 de expositie 'Oud Papier opG Na de openingstentoonstelling nieuw bekeken' te zien. De tentoonstelling, saG over de geschiedenis van de pers mengesteld door de Vereniging van Kranten draaien er in de eerste helFt van en Tijdschriften Verzamelaars (VKTV) heeft de dit Jaar drie wisseltentoonstel­ ontwikkeling van de Nederlandse pers tot lingen die gewijd zijn aan 1939 tot thema. "' achtereenvolgens de verkiezingen Het is de eerste in een serie wisseltentoonstel· voor de gemeenteraden, de Tweede lingen die de VKTV wil houden rond allerlei actuele onderwerpen. De tentoonstellingen Kamer en het Europees Parlement. zijn ook te huur. De ruim 150 aangesloten le­ Het VKTV-bestuur wil er na de den van de vereniging leveren geschikt materi­ zomer graag mee doorgaan. Op aal aan. De VKTV wil zich door dit soort acti­ stapel staan tentoonstellingen viteiten wat meer profileren. "Bij elkaar vor­ over "verschenen en verdwenen men onze verzamelingen een uniek en ontzet­ nummers" en "Nederland 50 Jaar tend gespecialiseerd archief. Dat mag best wat bevrijd" (mei 1885). bekender zijn", aldus VKTV -secretaris Oostra. Inmiddels druppelen de eerste nieuwe leden (hartelijk welkom! ) door MONIQUE BRANDT binnen" Na de opening in november hadden we een kleine vloedgolF aan publiciteit. Op dit moment e liefde voor oud papier kan worden kranten, televisie en soms ver gaan. Secretaris D. radio na elke wisseling gericht Oostra van de Vereniging van Kranten aangeschreven. en Tijdschriften Verzamelaars kent enkele gevallen waarbij de vel'2:amel· drift wel zeer hartstochtelijk woedt. Verschillende leden helpen elke Zo moest een van de leden van 'zijn' keer mee. hetzij in Nieuwspoort, vereniging op last van de huurbaas hetzij door materiaal beschikbaar verhuizen, omdat de fundering van zijn woning het dreigde te begeven te stellen. Anderen dragen onder het gewicht van zijn verzame· Financieel bij. Er is al ruim 600 Iing kranten, boeken en foto's. De gulden binnen! Overigens houdt de man woont nu in een speciaal uit penningmeester zich met het beton opgetrokken huis. "Ja, hoe loopt dat. Je krijgt een verzameling, je gironummer 385 3388 ten name praat erover, je werkt eraan en voor­ van de VKTV in Emmeloord nog dat je het weet is je huis vol", lacht steeds van harte aanbevolen! Oostra. Hoewel de vruchten van onze Zelf is hij ook een bevlogen verzame­ tentoonstellingen de vereniging laar van inmiddels ruim 12.000 dag· als geheel ten goede komen, bladtitels uit de hele wereld, maar hij proberen we op dit punt namelijk blijft relativeren. "Een hobby moet zoveel mogelijk selF-supporting wél leuk blijven. Ik ben ook best fanatiek, ik heb een speciale kamer die te draaien. De grootste uitgave voor mijn hobby is ingericht, maar ik vormde uiteraard de aanschaF van sla geen vakanties over omdat ik Iie· panelen en een vitrine. Dat ver aan mijn verzameling wil wer­ bedrag wordt in een keer ken." Oostra is sinds jaren secretaris van de aFgeschreven, maar het materiaal in 1985 opgerichte vereniging. Doel behoudt uiteraard nog Jaren zijn was 'de band tussen kranten en tijd· waarde. Wellicht dat we na mei schriftenverzamelaars in Nederland volgend Jaar het land intrekken en andere landen te verstevigen, het uitwisselen van ruilmateriaal te be­ met bijvoorbeeld een reizende vorderen en ter zake dienend materi­ tentoonstelling langs bibliothe­ aal aan de leden door te geven.' De ken. Nieuwspoort, aan Lange Poten VKTV organiseert sinds kort exposi· 10 in Den Haag, is behalve in de ties en al veel langer ruilbeurzen en ontmoetingsdagen. Ook is er -natuur­ vakanties elke werkdag geopend_ lijk- een krant vol nieuwtjes en tips voor verzamelaars: 'Au Courant'_

[)

Het is 1984. Henry A. Grunwald en Ray Cave maken een rondreis door het Midden-Oosten. In de hoofdstad van syrie, Damascus, moeten de mannen een dag wachten op een onderhoud met presi­ dent Assad, die bi jna nooitbuitenlanders ontvangt. Na nog meer nutteloze uren in het hotel kondigt Grunwald aan te zullen vertrekken. syrische beambten zeggen dat Assad verkou­ den is en onmogelijk bezoek kan ontvangen. 'Ik ben ook verkou­ den, we vliegen vanavond nog naar cairo', antwoordt Grunwald. Binnen een uur vindt een bijeenkomst plaats en worden de mannen in een limousine met escorte naar het gereedstaande vliegtuig gebracht. Waaraan hadden een paar onbekende Amerika­ nen deze unieke VIP-behandeling te danken ? zij waren de maChtigste journalisten in de enorme organisatie van 'Time magazine', en zi j bepaalden de onderwerpen, die prominent in het weekblad aan de orde kwamen. uiteindelijk maakten en kraakten zij reputaties door de keuze van de 'coverstory'. In de eerste jaren van het bestaan van 'Time' werd nog betrek­ kelijk weinig aandacht geschonken aan het tijdschrift. De verhalen waren niet origineel, 'Time' bevatte een soort samen­ vatting van het nieuws uit andere persorganen. oprichter Harry Luce, die ook aan de wieg stond van bladen als 'Fortune I , 'Life' en 'Sports Illustrated', wilde een blad dat de nieuwe elite, goed opgeleide zakenmensen en de middenstand, zou informeren. Naast politiek moesten ook kunst, cultuur en religie in kort bestek aan bod komen. De hardwerkende Ameri­ kaan had immers geen tijd zich op alle gebieden uitgebreid te informeren. Luce, niet voor' niets een zoon van een missiona­ ris, zag voor zichzelf de taak weggelegd om het nieuwe Amerika de 'noodzakelijke' informatie in hapklare brokken aan te bieden. Deze ideeen wer~te - hi j in de dertiger jaren uit, en zijn 'bladenpakket' was een' doorslaand succes. Journalistieke integriteit was voor hem maar gedeeltelijk belangrijk, met zijn nieuws aansluiten bij de 'hartslag' van de Amerikanen vond hi j veel interessanter. zi jn instincten op dit gebied waren feilloos, hij was zijn lezers altijd een stap voor, Luce was een echte trendsetter, die een enorme invloed had op de publieke opinie. Naast de fotoreportages van 'Life' stond het omslagverhaal van 'Time' daarbij centraal. Vooral na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelden Luce en zijn opvolgers een speciaal concept voor de verdeling van de 52 covers. De politieke actualiteit kreeg de meeste aandacht, maar daarnaast moest een aantal covers besteed worden aan filmsterren, rijke zakenlieden, filosofen, sporters en ' algemene onderwerpen I. Bovendien werd al vroeg begonnen met de verkiezing van de 'man van het jaar'. Met stemmen had dit niets te maken, de machtsverhoudingen binnen de redactie beslisten wie deze belangrijke titel kreeg toebedeeld. 5

Door de jaren kreeg de cover van 'Time' een bi jna magische betekenis. Amerikanen, en eigenli jk alle beroemde wereldbur­ gers, deden alles om te worden opgenomen in het walhalla van journalistieke heiligverklaring. Wie niet op de omslag van 'Time' had gestaan telde eigenlijk niet mee. Vandaar dat vooraanstaande 'Time'-journalisten in paleizen, zakencentra en theaters als koningen werden ontvangen en meestal werden ondergebracht in de mooiste hotelkamers of gastenverbli jven. Hoewel een plaats op de 'Time'-cover de laatste jaren minder exclusief is geworden omdat er nu, naast de Amerikaanse, vier verschillende 'regionale edities' verschijnen, houden beroemd­ heden er wereldwijd nog steeds dubieuze praktijken op na om de 'ultieme erkenning' te verdienen. In de eerste 35 jaar van 'Time' werd de cover meestal bepaald, of in elk geval goedgekeurd door Harry Luce. Zijn persoonlijke smaak was daarbij zeer belangrijk. Zo hield hij jarenlang een omslagverhaal over Jean-Paul Sartre tegen omdat hij diens pessimistische levensvisie verwierp. Hij vond dat de Ameri­ kaanse jeugd beschermd moest worden tegen het verwerpeli jke doemdenken uit Europa. Mensen die hi j bewonderde, zoals de Chinese leider Tsjang Kai-Shek of Dwight Eisenhower, kregen meerdere covers, waarop zij als onaantastbare helden stonden afgebeeld. De tegenstander van Eisenhower als presidentskandi­ daat, de liberaal Adlai Stevenson, werd in de kolommen van 'Time' genadeloos neergesabeld en afgeschilderd als een onbe­ trouwbare half-communist. Toen een redacteur eens waagde op te merken dat 'Time' eigenlijk geen nieuwsmagazine mocht heten omdat het blad voornamelijk opinies bevatte zei Luce : "WeIl, I invented the idea, so I guess I can call i t anything I like". Toch was hij genoeg journalist om zich niet blind te staren op zijn persoonlijk oordeel. Hoewel hij een bloedhekel had aan Franklin Roosevelt en diens 'New Deal'-politiek haat­ te, werd de president drie keer verkozen tot 'Man of the year' ('32, '34 & '41). Begin jaren zestig droeg Luce, die zijn einde voelde naderen, de macht als 'editor in chief 'over aan Hedley Donovan. De belangrijkste bureaufunctie, 'managing editor', ging naar otto Fuerbringer. Luce had er voor gezorgd dat zijn opvolgers journalistiek zeer deskundig, maar ook politiek conservatief waren. Fuerbringer werd wegens zijn autoritaire neigingen ook wel 'De ijzeren kanselier' genoemd. Zo werd in 1965 overwogen om de Beatles 'Men of the year' te maken. De regeringsgezinde Vietnam-lobby in de 'Time/-gelederen zorgde er echter via Fuerbringer voor dat de keus uiteindeli jk viel op generaal Westmoreland , zi jn portret uitgevoerd in onverwoestbaar bak­ steen. Had deze hoekige militair immers niet beloofd het karwei binnen twee jaar te klaren ? Het fiasco van de Vietnam-berichtgeving bracht in de hele Amerikaanse journalistiek, ook bij 'Time', grote veranderin­ gen. De tijd dat politici en bekende reporters onder een goed glas het nieuws bepaalden was voorbij. Voor het eerst werd de nieuwsjager belangrijk ; hij bepaalde zijn eigen bronnen, en mededelingen van autoriteiten werden per definitie gewan­ trouwd. 'Time' maakte een progressieve periode mee (1968-1980) waarin vooral de behandeling van de Watergate-affaire bewonde- ring oogstte. Met de komst van Reagan, en belangrijker, met de keuze van de a-politieke Ray Cave als 'managing editor' veranderde de toon van het ti jdschrift. Op de cover verschenen steeds meer mo­ dieuze onderwerpen als 'Cats', 'Ice-cream l en 'Babies'. Hoewel de politieke reporters bijna misselijk werden van deze trendy verhalen kregen Cave en zijn staf commercieel gelijk. De oplage steeg en de nummers met een populair onderwerp op de cover braken alle verkooprecords . Want de 'Time' -cover en de smaak van het publiek hebben altijd een eenheid gevormd. Zo is er het voorbeeld van Richard Nixon, die nooit een president was die bi j de Amerikanen veel enthousiasme losmaakte. De cover waarop zi jn enorme verkiezingsoverwinning werd gevierd (1972) werd in de kiosken dan ook bijna niet verkocht. De edi ties met omslagen gewi jd aan het Watergate-schandaal, toen 'Tricky Dick 1 steeds dieper wegzakte in zi jn eigen leugens, waren daarentegen in recordtijden uitverkocht. De invloed van 'Time' en het omslagverhaal is moeilijk te bepalen. Lyndon Johnson merkte eens op dat de steun van 'Time' voor zijn vietnam-politiek hem twee divisies waard was. Hoewel LBJ grossierde in dit soort enorme uitspraken, raakte hij waarschijnlijk de kern van de betekenis van 'Time'. Het tijd­ schrift had zich door de jaren ontwikkeld tot spreekbuis van het gemiddelde Amerika. Afwijken van de meningen die in 'Time' gevormd en verwoord werden betekende vervreemding van het Amerikaanse meerderheidsstandpunt. Het was en is daarbij niet of nauwelijks aan de orde of dat standpunt gebaseerd is op feiten en correcte informatie. Natuurli jk wil dit niet zeggen dat er in de kolommen van 'Time' onzin te vinden is, en ook de dagen van de Luce-dicta­ tuur zijn definitief voorbij. Het blad wordt zeer professio­ neel gemaakt en de hoofdredactie kan putten uiteen zee van talent en, niet onbelangrijk, een groot budget. En nog steeds is daar de kop op de cover, Michael Jackson of Madonna, Clin­ ton of zijn vrouw, Saddam Hussein of Yasser Arafat. In miljoenen huiskamers is de held of de misdadiger een week lang te gast voor hij verkreu­ keld bi j het oud papier belandt. Wanneer reputaties al lang zijn verbleekt (wie kent nog 'Man of the year 1984' Peter ueberroth) bI i j ft de grote erkenning bestaan eens stonden zij op de cover van 'Time' ! Klaas Kornaat De beste samenvatting van de Time/Life geschiedenis is nog steeds te vinden in het onvolprezen boek van David Halberstam X 8 The powers that be'. omvangri jk maar zeer lezenswaard is 'The intimate history of a publishing enterprise' (Robert Elson) . Rest mij nog de onvermijdelijke verzamelaarsoproep : wie heeft er nog complete, oude 'Time'-afleveringen ? Aanwinsten worden zeer gew~rdeerd, ik heb eventueel ook ruilmateriaal (kranten, tijdschrift.-en, eerste/laatste nummers, jubilea etc). Dagbladen in focus Geschiedenis van de Franse kranten In.. Canada

I 'Wat ik "in Canada heb gevonden I vruchten strekten zich uit tot hele stroomgebied van de Missis­ is twee naties die binnen één aan de bosrand in de verte. sippi omvatte, van New Orleans I staatkundig verband met elkaar (Nouvelle Orléans) tot in Idaho, in oorlog zijn", aldus bracht de DE KERK en waarvan Ouébec, samen met I Graaf van Durham, die in 1838 Missionarissen maakten deel uit labrador en een groot deel van was uitgezonden om de opstanden van de allereerste groepen kolo­ de Atlantische provincies van in Frans-Canada te onderzoeken, nisten die vanuit het toen nog Canada, maar een klein deel uit­ verslag uit van zijn missie aan Franse moederland in Ouébec maakte. Van een staatkundige de Britse regering. De opstand arriveerden, en de invloed van organisatie was echter nauwe­ van 1837, die zonder veel moeite de Kerk van Rome bleef tot ver lijks of geen sprake. Moest er door de Britten was onderdrukt, I in onze eeuw overheersend. Na de een besluit worden genomen, dan was de climax geweest van een verovering van Ouébec door de I gebeurde dat in Parijs. Nieuw jarenlang verzet tegen de Britse Britten hielden de parochie­ Frankrijk was dan ook veeleer heerschappij. Durham veroordeel­ scholen de Franse taal in leven. een net van handels routes dan de de in zijn ogen ijdele poging Toen hij met de Act of Union een georganiseerde staatkundige om een Frans-Canadese nationali­ werd geconfronteerd, richtte eenheid. teit in stand te houden temidden bisschop Ignace Bourget van van de Angelsaksische kolonieën Montréal een kerkblad op, en BEVERVEllEN en staten van Noord Amerika, en wierf hij priesters in Frank­ Franse - maar niet alleen Franse stelde voor de Franstaligen te rijk om het tekort aan kerkelijk - schepen visten al vroeg in de doen ondergaan in een nieuwe, kader op te vullen. In 1855 "I 16e eeuw op kabeljauw in de hoofdzakelijk Engelstalige kolo­ werden de kerkelijke parochies wateren rond Newfoundland. In nie, te vormen uit een samen­ tevens als burgerlijke gemeenten een later stadium voeren ze de smelting van de gebieden die nu erkend, waarmee ze ook voor St.Laurens op om met de Huron en bekend staan als de provincies seculiere aktiviteiten de aan­ Algonquin Indianen ruilhandel te Ouébec en Ontario. gewezen centra werden. Tegen bedrijven. Vooral de beverhuiden 1890 lanceerde de kerk een be­ waren gewild; in Europa gingen I ACTE VAN VERENIGING weging om de "deugden van het de pelzen voor grof geld van de Aldus geschiedde. In 1841 werd platteland" ten voorbeeld te hand. Franse 'trappers· togen al de "Province of Canada' in het stellen aan het zondigde en spoedig de wildernis in, waarbij leven geroepen do~r de aanvaar­ gevaarvolle stadsleven, waardoor ze met die stammen verbonden ding in het parlement te West­ de onderlinge samenhang van de aangingen, maar andere stammen, minster van de Acte van Verenig­ plattelandsbevolking van Ouébec zoals de Iroquois, op hun weg ing ("Act of Union"), waarmee I nog verder werd verstevigd. vonden. tevens het Engels de enig toe­ gestane officiële taal werd. DE TAAL JAMES BAV Toch doorstond de Frans-Canadese De Franse taal is het meest in Maar veel meer last kregen de cultuur, die al meer dan 200 I het oog lopende aspect waardoor Fransen van de Engelsen, die ook jaar oud was toen Durham in het Ouébec zich vandaag de dag van een deel van deze lukratieve I land arriveerde, deze bewuste en de rest van Canada onderscheidt. handel wilden, en aan de James met kracht ten uitvoer gelegde I Wetsvoorstel no.101, in 1977 Bay, het zuidelijkste stukje van poging tot assimilatie. De veer­ door het provinciale parlement de Hudson Baai, een handels post kracht van de Ouébécois vond aangenomen, bepaalt dat het stichtten die al spoedig veel haar inspiratie voornamelijk in Frans de officiële taal is van succes had. Dit was in 1668; de Franse taal, in het Rooms­ de provincie. De wet vereist nu twee jaar later werd met goed­ Katholieke geloof, en in een dat de overheid, de scholen en keuring van de Engelse koning kenmerkend vestigingspatroon dat het zakenleven het Frans bezigen Karel 11 de Hudson Bay Company geconcentreerd was rond boeren­ en geen enkele andere taal. Deze opgericht. Het werkgebied van bedrijven die eigendom waren en nieuwe ééntaligheid in Ouébec I deze compagnie zou het hele bleven van dezelfde families. werkt uiteraard de Engelstaligen gebied omvatten dat op de baai in heel Canada op hun zenuwen. I afwaterde. De Fransen beschouw­ lANGGEREKTE KAVELS Deze kwestie, en de tegenzin die den dit als een dodelijke be­ Smalle stroken land, tot op de ontstond als reaktie op Ouébec's dreiging voor hun handel, en dag van vandaag zichtbaar op eis om als "afzonderlijke samen­ vielen in de jaren 1680 en '90 luchtfoto's, en die doen denken leving" te worden erkend, torpe­ HBC-forten aan, waarvan ze er aan de verkaveling rond Stap­ deerde de overeenkomst van Meech twee tientallen jaren lang in horst in ons eigen land, hebben Lake, die in 1987 de positie van bezit hielden. vanaf de jaren 1630 steeds aan Ouébec binnen Canada vastlegde. I die bijzonder hechte Ouébecse Toen deze ongeratificeerde over­ VREDE VAN UTRECHT families behoord. De percelen eenkomst in juni 1990 afliep, I Desondanks bleef de Franse staan haaks op de St.Laurens bestond er ernstige vrees dat positie in Noord Amerika zwak. rivier, de levensader van de Ouébec, dat de grondwet van 1982 In dat hele uitgestrekte Nieuw kolonie. Dit stelsel van ver­ al evenzeer weigerde te onder- I Frankrijk woonden in 1700 minder kaveling was al in 1660 zo sterk tekenen, zich zou afscheiden. dan 25.000 kolonisten; veruit de ingeburgerd dat de koloniale Dit toonde intussen wel aan dat meesten langs de St.Laurens. De bestuurders niet bij machte de "ijdele poging' van de Frans­ Britse onderdanen die toen aan waren de mensen te bewegen om Canadezen om hun culturele erf­ de oostkust van het continent zich in dorpen te vestigen. De goed te bewaren tot op de dag woonden waren al tienmaal zo praktische voordelen lagen dan van vandaag succesvol is ge­ sterk in aantal. Frankrijk en ook voor de hand: de boeren weest. Engeland voerden tussen 1702 en konden vrij van elkaar wonen 1713 oorlog, niet alleen in maar toch ook niet te ver van NIEUW FRANKRIJK Noord Amerika maar ook in Europa elkaar verwijderd, en het was Wat deden die Fransen eigenlijk in het kader van de Spaanse I gemakkelijk bij het ploegen. De in Noord Amerika? Een wereldrijk Successieoorlog. Bij de Vrede houten boerderijen lagen aan de stichten? Er zijn jaren geweest van Utrecht aan het eind daarvan weg of aan de rivier, bij de dat 'Nieuw Frankrijk" op de stond Frankrijk Rupert's Land I veestallen en de tuin. Velden kaart werd aangeduid als een (het Hudson Baai gebied), Acadia met tarwe, gerst, haver en peul- driehoek die zo goed als het (de huidige Maritime Provinces

Vereniging van Kranten- en Tijdschriftenverzamelaars 0 VKTV 0 in het Oosten van Canada) en l op eigen initiatief. De overigen 1841 gevormd toen beide gebieden Newfoundland af aan de Britten. stonden onder contract, al of weer werden verenigd. I Wat in Utrecht werd verzuimd was niet als soldaat, of kwamen als De bevolking van Neder-Canada het vaststellen van grenzen: nog gevangenen het land binnen. In nam intussen sterk in aantal tientallen jaren lang werden I 1663 maakte Koning Lodewijk XIV toe, en telde in 1840 al 600.000 grote gebieden door beide landen van Guébec een kroonkolonie, en zielen. Zo'n 50.000 van hen I betwist. stuurde er 800 meisjes uit arme waren immigranten die er zich gezinnen naar toe als bruiden. vanuit de Britse Eilanden hadden DE KOLONISATIE Daarmee kwam de bevolkingsgroei gevestigd nadat het gebied deel I De eerste Franse pogingen om pas los: hoge geboortecijfers, was gaan uitmaken van het Britse langs de St.Laurens een kolonie waar de lange koude winters en Rij k. Engelstaligen waren in de I van de grond te krjjgen faalden. de verveling ook wel iets mee te steden Montréal en Québec al Jacques Cartier had in 1535 de I maken zullen hebben gehad, deden snel in de meerderheid, en kre­ rivier voor het eerst bevaren in de bevolking toenemen van 3.000\ gen ook in de Oostelijke Kantons een poging een route naar Indië in 1663 tot 65.000 in 1759. De (Eastern Townships), tegen de te vinden. Zes jaar later kwam kolonie bleef het echter vaak grens met de Verenigde Staten hij terug met een groep Franse aan de stok houden met de Engel­ aan, de overhand. Wrevel van de kolonisten. Nog twee jaar later sen, meestal 'in tandemS met zijde van de Franssprekenden namen die en masse de benen. Het Europese oorlogen. De Zeven­ tegen deze expansie van Engels­ duurde tot 1608 alvorens een I jarige Oorlog, die in Europa sprekenden resulteerde in 1837 tweede poging werd gewaagd: begon in 1756, was in Noord in een kortstondige opstand. Samuel de Champlain stichtte in Amerika al twee jaar eerder van Economisch ging het intussen dat jaar de stad Guébec, bedoeld start gegaan. niet slecht. Zo'n 50 dorpen als handelspost voor pelzen. I dienden als marktcentra voor de Toen de Britten in 1629 met een DE VEROVERING plattelandsbevolking, en zelfs vloot arriveerden en de stad "Nooit was een nederlaag smade­ was er omstreeks 1850 al enige drie jaar lang bezet hielden was lijker dan die van ons leger,' industrie gevestigd: metaal­ er nog nauwelijks een boer die klaagde een Franse ambtenaar in; gieterijen, houtzagerijen en een ploeg in de grond had ge­ 1759, toen de stad Guébec door leerlooierijen waren in opkomst. stoken. de Britten werd ingenomen. Het Nagenoeg de hele vallei van de volgende jaar viel ook Montréal. St.Laurens was al in cultuur. LA COMPAGNIE Het verdrag dat in 1763 een eind De Franse rechten in het gebied aan de Zevenjarige Oorlog maakte CONFEDERATIE van de St.Laurens werden in 1632 beroofde Frankrij k van al zij n I In 1867 zetten de Franstaligen I hun grieven opzij en stemden toe in een confederatie waarvan de Provincie Canada deel uitmaakte naast Nieuw Brunswijk en Nova Scotia. Tot wederzijdse opluch­

87e .nn6e, no 19 QUI!BEC, MERCREDI19 JANVIER 1983 ting werden Guébec en Ontario 136paget Seeillar. aparte provincies binnen deze confederatie, die in het alge­ meen wordt beschouwd als het ENKELE REEDS begin van de Canadese natie. VERDWENEN * DAGBLADEN ECONOMISCHE GROEI Montréal werd de belangrijkste Canadese havenstad, spoorweg­ A l'Assemblé. nollonole knooppunt, en het centrum voor " n'y IJ jamais au I L'UN, Ie PO et Ie Re ferQnt industrie en geldwezen, voor het d'insurredion au_~.~~~:: I fronl commun sur Ie chomage grootste deel op grond van de I ,e,.' ti -plal' investeringen van Engelsspreken­ de Canadezen en van Amerikanen. I In 1911 had de stad al een half eindelijk erkend in een verdrag bezittingen in Noord Amerika, miljoen inwoners, een aantal dat met de Britten. Veertig Franse behalve de eilandjes St.Pierre in de daarop volgende 20 jaar I immigranten arriveerden nog in en Miquelon bij Newfoundland, werd verdubbeld. Aan het eind datzelfde jaar. Trois-Rivières die tot op heden nog steeds van de jaren '60 verloor de stad werd gesticht in 1634, Montréal Frans gebied zijn. haar eerste plek aan Toronto, in 1642. Het bestuur werd door De "Quebec Act" die in 1774 door maar nog steeds is het een zeer de Franse kroon toevertrouwd aan het Parlement te Westminster belangrijk economisch zwaarte­ een Compagnie, die op haar beurt werd aangenomen garandeerde punt. Op het platteland was het "seigneurs' benoemde: edelen, I vrijheid van godsdienst voor de een ander verhaal: weliswaar ex­ klerken of kooplieden die in een Rooms-Katholieken, en deed ook porteerde Québec tientallen bepaald gebied de zeggenschap I de Seigneuries en het Franse jaren lang veel zuivelprodukten van de Compagnie vertegenwoor­ burgerlijke recht in Guébec naar Engeland, maar toch bleven digden. Elke ·seigneurie' werd voortbestaan. Gebieden die op bedrijven die alleen produceer­ verkaveld in langgerekte stroken dat moment nog niet in cultuur den voor het eigen levensonder­ grond, en de pachters moesten I waren gebracht werden echter houd van de familie een algemeen pacht betalen, niet alleen voor niet aan Seigneurs toegewezen voorkomend verschijnsel, vooral hun land maar ook voor het recht maar verdeeld in kantons en op de minder vruchtbare gronden. om te vissen, bomen te vellen en verkocht. Armoede, schaarste aan goede de graanmolen van de Seigneurie akkerbouwgrond en de hoop op te gebruiken. Pachters konden SEGREGATIE EN WREVEL goedbetaalde banen in de indu­ niet uit hun woning en van hun Op aandringen van loyalisten, strie maakten dat tussen 1840 en land worden verdreven zolang ze die zich na de Amerikaanse on­ 1930 zo'n 900.000 Québ~cois van aan hun verplichtingen voldeden, afhankelijkheidsoorlog in Canada het platteland hun heil elders en konden zelfs hun boerderijen I hadden gevestigd, werden de I gingen zoeken. verkopen, verhuren en vererven. Engels- en Franssprekende delen Desondanks kwamen de Franse van de bevolking in 1791 bij wet DE VERZORGINGSSTAAT kolonisten niet bepaald in grote van elkaar gescheiden. Frans­ In de jaren '60 ontketende de drommen het land binnen. In de Canada werd Neder-Canada: het Liberale Partij van Guébec een 150 jaar dat de Fransen het in zuidelijke deel van de huidige soort maatschappelijke omwente­ de St.Laurens Vallei voor het provincie Guébec. Engels-Canada ling, waarbij het provinciale zeggen hadden kwamen in totaal werd Opper-Canada genoemd, en budget tussen 1960 en '67 meer slechts 10.000 personen uit zou later de kern vormen van de dan werd verdubbeld. Guébec ont­ Frankrijk zich hier blijvend huidige provincie Ontario. De trok het onderwijs aan de greep I vestigen. Van hen kwamen er 500 ·Province of Canada" werd in van de Kerk, en voerde elementen

Vereniging van Kranlen- en Tijdschriftenverzamelaars 0 VKTV 0 Mo~hh!, urn.dJ H «tot'J J9l~ ... VOtuMf XXIX - H~ 251

UCAtTIO~1 IJ AP"'IHIIHAHOH HOII $01.11 ti NU1!VO HO UT, II0Ut·OAMI .uOHlUMUITI'Al LA r01T1 MOHUUt [J)HlOH QUOHOIf:Ntl! TOUIUS IUVICU CAIiAI~~ l,.I"",t,ül w".,\,.",' lioo nUtHOHI, UItI. 1111' .,lt (.lk.I•• t (rrplrob.-l''''''''­ ,- UWOH I'01TALI 10115. PII-IM1(1I1I IJ IITII

M",~,I""lI"", 8U.. "IlH Md>

M!M.

r...... iI.I 11 I!!IIlI OoIurliMt",ipb__ tA .. """,c!t2J ~~~~ ,I'>!I~,"",J '

Schroders & parlenair.e~ a,cquierlle bloc de,51 % d'acliol/s de BriUsh Telecom Mltel, trouve un nouveau

van de verzorgingsstaat in, naar Europees voorbeeld. Het in 1944 I wanneer men zich de moeite ge­ Québec: "Le Journal de Québec" door de provincie opgerichte troost om de Franse taal te be­ (103.000) wordt bijgeteld. Deze Hydro-Québec nam in die jaren de zigen. Het probleem daarbij is beide dagbladen, opgericht in meeste elektriciteitsmaatschap- I dat het QUébécois, zeker voor 1964 en 1967, behoren tot de pijen in de provincie over, en een Nederlander die al de nodige Québecor group. De oudste Frans­ vormde aldus de eerste grote moeilijkheden heeft met het ver­ talige krant in Canada die nog 'Franstalige' onderneming die op staan van het Franse Frans, erg steeds dagelijks verschijnt is voet van gelijkheid met de grote lastig te volgen is. 'La Presse" (1884), de kwali­ • Engelssprekende' bedrij ven kon I teitskrant uit Montréal die een concurreren. Vandaag de dag pro­ KRANTEN oplage van zo'n 190.000 heeft. duceert Québec een kwart van de I De provincie Québec is meer dan Naast deze vier grote jongens is eindprodukten die in Canada wor­ 40 keer zo groot als Nederland, er alleen nog een handjevol re-/ den vervaardigd, naast grote maar telt nog steeds maar half gionale en plaatselijke dagbla­ hoeveelheden ijzer, koper, hout zo veel inwoners, die dan ook den in het Frans: 'Le Devoir" en papier, en natuurlijk elek­ nog bijna allemaal langs de St. uit Montréal (1910, 33.000); "Le triciteit. Deze economische ex­ Laurens of in de Cantons de Nouvelliste' uit Trois-Rivièresl pansie gaf een cruciale impuls l'Est wonen. Daar verschijnen (1920, 52.000); 'La Tribune" uit aan de drang naar politieke af­ dan ook de - niet zeer talrijke Sherbrooke (1910), en met 38.000 scheiding. In die jaren '60 liet - Franstalige dagbladen die de veel groter dan de Engelstalige I het 'Front de Libération du I provincie rijk is. De grootste stadgenoot "The Record" (1897) Québec" zo'n 200 bommen ontplof­ qua oplage is "Le Journal de die een oplage heeft van 6400 - fen om aan zijn eisen kracht bij Montréal' (308.000), zeker als als hij nog bestaat; 'La Voix de te zetten. In 1976 kozen de Qué­ daar de zusterkrant uit de stad l'Est' uit Granby (1945, opl. bécois nog massaal voor de Parti Québécois, maar vier jaar later I bleek de drang naar volledige onafhankelijkheid al weer wat te zijn bekoeld. Maar het verhaal is nog steeds niet afgelopen.

KEURIG NETJES VAN STEEN Wie vandaag de dag de provincie Québec bezoekt voelt zich veel dichter bij Europa dan waar dan ook elders in Noord Amerika. De stad Québec - zeker de in zijn geheel beschermde binnenstad - doet zeer sterk aan de oude wereld denken. Maar ook de naar beschermheiligen vernoemde dor­ pen langs de St.Laurens zijn anders dan elders op dit ruim bemeten continent: de huizen zijn overwegend van steen ge­ bouwd in plaats van van hout, en het geheel maakt een nette, ver­ zorgde indruk. Ook in de Canton~ de l'Est, die ondanks de Engelse plaatsnamen thans weer helemaal I verfranst zij~. Deze verzorgde , TONERS GARlJif UD aanblik lijkt in Québec in haast • ~t!.",CIf""", .... "a. nog sterkere mate de norm te I T,l141l·2121 .- zijn dan in de rest van Canada "~'~' waar ook in de grote steden ' '1. gribusachtige toestanden bijkans ,"OUJME14' MEIlCfUDIUlJAOUT,JNt onbekend zijn. De bevolking is er uiterst vriendelijk, vooral EEN AANTAL WEEKBLADEN; SOMMIGE UIT DE MARITIME PROVINCES

Vereniging van Kranten- en Tijdschriftenverzamelaars 0 VKTV 0 11 ------'------, Mil 'to ()Uotid't"~----~--:------I HOBEHT SNAlL' s, INNEHU.::rn-lEI\I aal, wel menukaarten ~ een enkele L~-!lc.· St" ,JHan ~ ILt t _ hei Wanneer het niet zo akelig folder of ander kleln drukwerk I k" Ghi_colJ t üni (30, OOü) , was had de VKTV er allang eens een~oor de middenstande~s an andero hL,-t jU1.g" F,'aw

ACADIENS Overigens z1Jn de Franstaligen in de Maritimes geen verdwaalde Ouébécois, wat men misschien ge­ neigd is te denken, maar noemen ze zich Acadiens: bewoners van de voormalige Franse kolonie Acadie (Acadië), die naast deze gebieden ook ooit delen van wat nu de Verenigde Staten is heeft omvat. Met name is dit het geval voor de staat Maine, die de naam draagt van de streek rond Le I Mans in Frankrijk. Ten tijde van de Amerikaanse Onafhankelijk- I heidsoorlog zijn de Franse kolo­ ni~ten die daar toen woonden in meerderheid naar Nova Scotia en New Brunswick getrokken. Ze DUITSE KRANTEN IN RUSLAND Duitse media. Een deel van de J spreken hun eigen soort Frans, Ons lid Herr Dach in Berlijn kopij is afkomstig van het Duitse dat afwijkt van dat van de Oué­ stuurde ons een artikel uit een ministerie van buitenlandse zaken bécois, en n6g moeilijker is te Berlijnse krant over de Duits- in Bonn, die in dit opzicht een I volgen voor niet-ingewijden, al­ talige pers .in de voormalige taak van de voormalige DDR heeft hoewel het in sterkere mate met Sovjet-Unie. Vroeger, v66r de overgenomen. Dat de Duitstaligen Engelse woorden is doorspekt. revolutie van 1916, waren het er een enorme kulturele achterstand Hun vlag is niet de blauw-witte vele tientallen. Daarna zijn del goed hebben te maken blijkt o.m. vlag met de Franse koninklijke meeste verdwenen. Nu hebben er eenuit het moeten verklaren van be­ lelies van Ouébec, maar eigen­ aantal de draad weer opgepakt, en grippen als Muesli en de talrijke aardig genoeg de driekleur van zijn andere nieuw begonnen. I anglicismen die ook het Duits zijn de Franse republiek, voorzien Op dit moment zijn er in totaal binnengeslopen. Ook allerlei be­ van een gele ster boven in het negen: "Deutsche Allgemeine Zeit- grippen zoals Aktiengesellschaft blauwe vlak.- DJO ung" te Alma Ata, Kazakhstan; I moeten worden uitgelegd.- I "Königsberger Kurier" te Kalinin ############################## grad; "Nachrichten" te Ulyanovsk; Dit artikfll is een vertaling van "Neues Leben" te Moskou; "Ihre I GEVRAAGD I TE KOOP I TE RUIL: een tekst van Peter Winkier voor Zeitung" te Omsk; "St.Petersburg­ Illegale kranten en stencils uit de National Geographic Society, ische Zeitung"; 'Zeitung der I de Tweede Wereldoorlog. André de met enige toevoegingen; de dag­ Deutschen Kyrgyzstans· te Bishkek Rijek, tel. 01608-33787. bladgegevens komen uit het in Kirgyzstan; 'Zeitung für Dich' Editor & Publisher Yearbook. te Slavgorod in West-Siberië; en TE KOOP: i.z.g.s. originele oude ·Zeitung der Wolgadeutschen" tel ingebonden kwartalen kranten, o.a. Saratov. De oplagen zitten tussen Haagsche Courant, Het Binnenhof,1 5000 en 15000, en de distrubitie Rotterdams Dagblad, NRO, Utrechts GEZOCHT: Adressen van bureaus die vindt uitsluitend plaats per I Dagblad, Het Vaderland, Algemeen in strips en cartoons handelen in abonnement. Tegenwoordig bevatten Dagblad, Leeuwarder Courant; l het binnen- en buitenland. Dus de de Duitstalige kranten een breed tussen 1860 en 1970. Per heel jaar z.g. Features Syndicates. Klaas I scala aan nieuws en andere infor­ of per kwartaal te koop. Voor . Vanderspoel, Henri Dunantiaan 71, matie over politiek, taalonder-I informatie Leo of Ton Koot, tlf. 9728 He GRONINGEN wijs, ekonomie, en berichten u~t 079-16.41.96. ,

Vereniging van Kranten- en Tijdschriftenverzamelaars 0 VKTV 0 kolommetje "de Stem der wereld" gehangen, met opmerkelijke uit­ spraken uit andere kranten. Zo wordt tot onze schrik de grote voorspeller Nostradamus geciteerd uit "The Strand" (Londen). De man, die al opvallend accuraat door Klaas Salverda was gebleken in zijn voorspelling omtrent de tweede wereldoorlog, Historisch (1) heert de dag van het einde der Afvoerbuizen die door de wereld in juli 1888 geplaatst ... archierkasten lopen. Brandwerende maatregelen zijn nagenoeg Voorts een citaat uit de "Daily onbekend. Dat bleek papier­ Mai 1" (eveneens Londen), onder de specialist Judith Horenk de kop "Hoebestaatet ",: Graarr die eind januari op "Lord Rothermere, president van uitnodiging van de Russische Associated Newspapers en Frank rederatie een bezoek aan Moskou Owen, hoordredacteur van de Daily bracht. We citeren haar uit Mail zijn in New Vork. Ik heb een "Trerpunt", een blaadje van ons coctailparty te hunner ere ministerie van WVC. Archierbeheer gegeven, waarvoor ik veertig in de voormalige Sovjet Unie gasten vroeg. Er kwamen zeven en staat nog in de kinderschoenen. vijrtig". Internationale hulp is onont­ beerlijk om over enkele jaren de Heel mooi - ook vanwege de brieven van Stalin nog te kunnen illustratie - vonden we zijn lezen, zegt Judith. Het staats­ vondst in een Haags blaadje: archier van de militaire geschie­

denis is echt droevig. i En in Be~uidenhoutkw8rtier (Den Haag) lazen WIJ. '; ,;. Een van de dingen die haar het Uw StofziIiger of Strijkijzer stuk? meest opvielen tijdens haar , Verpruts het niet zelf' bezoek aan enkele Russische Laat onB het vakkundig doen archieven was het volstrekte Techn. '.' Bureau' "ELECTRON" onvermogen van de medewerkers om , C, de Wolf keuzen te maken. Ze denken in Camphuysstraat iS2" Tel. 77 06 83 vaste patronen, is Judiths ervaring. Zo worden alle documenten keurig netjes in dezelrde soort dozen bewaard. Maar met arwijkende rormaten weten ze zich absoluut geen raad. "Die vouwen or knippen ze gewoon door", aldus de papierspecialist in het WVC-periodiek.

Historisch (2) Van een VKTV-lid uit Rijswijk kreeg ik een aantal voorpagina's van Elseviers Weekblad uit 1848. Historisch (3) Elseviers verscheen toen nog op Maar ook in 1884 wordt in eigen kranterormaat. Op pagina 2 stond land geschiedenis geschreven. Zo wekelijks "Praetvaeria". Een zijn in de twee weken voorargaand curieuze rubriek, volgeschreven aan de raadsverkiezingen in door een anonieme maar ietwat horecagelegenheden en bioscopen melancholieke redacteur. Zo tror in de Randstad 160.000 kaarten het hem dat 82,2 procent van de verspreid, om de kiezers er op vrouwen lucirers van links naar attent te maken, dat een stem op rechts aanstrijken. de Centrumdemocraten een stem Aan het rubriekje werd een tegen verdraagzaamheid is. Op de

-13 kaart wordt bewust een relatie gelegd tussen de uitspraken van Janmaat en de NSB, die er soortgelijke denkbeelden op na­ hield. Dit onder de noemer: "deze keer kan niemand zeggen dat-ie het niet wist". Volgens het Instituut voor publiek en politiek, die de kaart heeft laten verspreiden, plaatst te partij van Janmaat zich buiten de discussie.

sterke emoties, waarbij de vitale energie wisselend is, mogelijk door vermoeidheidsverschijnselen. Hij kan nogal scherp uit de hoek komen. Er is een sterke realiteitszin. (. .. ) In het persoonlijk leven is hij een beetje dromerig; heeft gevoel voor drama en fantasie, dat niet altijd strookt met de realiteit. Zakelijk kan hij streng, onbuig­ De kaart. een wrang collectors zaam zijn en gedisciplineerd item, is mogelijk nog te actief. Hij is zelf gevoelig voor bestellen bij het Instituut in schouderklopjes, maar deelt die Utrecht, tel. 030 - 333494. niet uit omdat voor hem vanzelf spreekt dat mensen foutloos zijn. Historisch (4) ( ... ) Bij harde confrontat ies Historisch vonden we ook de tendeert hij tot retireren. notities die president Clinton na ( ... ) " afloop van een persconferentie in Brussel achterliet. Het Algemeen Dagblad. de krant die onder meer door een hoofdredactioneel ,spreekuur en een groot aantal aanpassingen in de krant op dit moment zo aardig-vernieuwend J;;l bezig is. legde beslag op de aantekeningen en drukte ze op de voorpagina af. . rt.. . .'~. I De krabbels werden voorgelegd aan ~2 .. ~~1~:~'~~'~' • het Algemeen Schriftkundig Bureau E & W Waisvisz in Diemen. In het dagblad van woensdag 12 Januari kwam het bureau tot het volgende Verzamelwoede beeld van zijn karakter en In TV Magazine, de vroegere Vara­ gemoedstoestand: gids, schreef Boudewijn Büch een column over verzamelwoede. Ook "De notities zijn geschreven met voor VKTV'ers een bekend thema: "Als boekenverzamelaar heb ik, zei: "Dat is aardig van u en als geloof ik. wel een beetje faam. u het toch nakijkt. kunt u dan Het is inderdaad zo dat ik even nagaan welk merk fiets dat dagelijks boekhandels bezoek. is, want ik verzamel fietsen op pakjes uit de hele wereld thuis postzegels" . krijg en vele uren per dag met Toen ik dat van de grafisch mijn neus in het papier zit. Maar ontwerper hoorde. vond ik het ik verzamel meer. onder andere niet eigenaardig dat er iemand in di ngen waarVOOl~ ik mij misschien Nederland is die fietsen-op-post­ een beetje schaam. Een paar jaar zegels verzamelt. Integendeel. ik geleden zou ik het niet hebben vond het leuk. omdat verzamelaars durven opschrijven. maar ik en zeker fanatieke ver'zamelaars verzamel buiten boeken ook land­ leuk zijn. Hoe gekker het onder­ kaarten. schelpen. postzegels. werp is dat zij verzamelen, hoe miniboekjes. beeldjes van Goethe leuker ik het vind". en nog een paar andere zaken. Met postzegels heb ik nog de Mi ni boekJ es meeste moeite en dat geldt ook Büch noemde ook mini boekjes. Het voor mensen in mijn omgeving. Die boekje hieronder moet met twee zeggen: "Postzegels? Dat is toch pincetten worden vastgehouden. Op iets voor oude mannen en leden de achtergrond ziet u. als de van postzegelclubs?" Vroeger zou copieermachine een beetje ik dat ook gedacht en gezegd meewerkt. een oog. Het gaat. zo hebben, maar het is niet waar. lazen we in een regionale krant, Postzegels geven inzicht in om een verzamelwerk met 300 culturen, staatkundige toestanden gedichten uit de tijd van de en communicatie. Chinese Tang-dynastie. De uitgave In het bijzonder verzamel ik telt 75 pagina's en het heeft postzegels waarop uitgestorven twee jaar werk gekost om het te beesten staan afgebeeld en maken. Om het te lezen is meer postzegels met landkaart jes. Mijn dan een leesbrilletje nodig. want échte specialisme is postzegels het werkje is welgeteld negen met eilandkaartjes. Dat er deze kubieke millimeter. oftewel grof­ eeuw tenminste één postzegel­ weg de grootte van een pupil. oorlog is uitgebroken. zegt Geen gewoon boekje dus. genoeg over het belang van postzegels. ( ... )

Onlangs raakte ik in gesprek met een van Nederlands meest voor­ aanstaande land-. steden- en metronetkaartenverzamelaars. Hij is ook grafisch ontwerper en vertelde mij dat hij een serie postzegels had ontworpen. Op één van de postzegels die hij ontworpen heeft, is een boerderij afgebeeld. Toen de postzegel een paar weken verspreid was. kreeg hij een telefoontje van iemand die zei: "U heeft die mooie zegel van die boerderij ontworpen. is het niet? Nou. tegen de boerderij Handschrift op die zegel staat een fiets ... " Vanaf april wordt het mogelijk De ontwerper moest even nadenken: elke week poëzie. proza. "Staat daar een fiets? 0 ja. nou. tekeningen of combinaties daarvan dat zou ik even na moeten kijken. die gemaakt zijn door Nederlandse want die fiets is natuurlijk wel en Vlaamse auteurs en beeldend erg klein'. kunstenaars op de fax te krijgen. De opbel Ier gromde tevreden en Dan start Facsimile. een fax- tijdschrift voor literatuur en gevolg van ontwikkelingen in de kunst, dat in het handschrift van mediawereld gedurende de de auteur of beeldend kunstenaar afgelopen tien Jaar. Een periode wordt geproduceerd. bericht het waarin de rol van de traditionele ANP. opiniebladen meer en meer door de Facsimile wil de traditie van het dagbladen is overgenomen. handschrift in ere herstellen. Volgens hoofdredacteur/uitgever Daarnaast zal het blad tekeningen Aysso Reudink zijn de meeste, brengen of collages van bestaande opiniebladen een tekeningen en handschrift. Aan papieren copie geworden van het het eind van een Jaargang krijgen vluchtige medium televisie. Maar de abonnees een gedrukte editie bij een deel van het lezers­ van alle verschenen bladen in een publiek bestaat volgens hem verzameldoos. Die editie toenemende behoefte aan gedegen verschijnt in een oplage van 1500 achtergrondinformatie. exemplaren. Uitgever van het In een interview in een van de tijdschrift is de onlangs kranten voegt Reudink daar aan opgerichte Stichting Facsimile. toe dat zijn blad zo goed bewaarbaar is: "Het probleem met Kranten lezen een krant is, dat je die De meeste leraren maatschappiJ­ uiteindelijk toch weggooit. Soms leer vinden dat leerlingen in het knip Je een stuk eruit, maar dat voortgezet onderwijs moet worden kost veel tijd en moeite en is verplicht de krant te lezen. Dat dus niet plezierig". meldt de Stichting Krant in de Klas, die een enquête heeft laten Houdingen houden onder de leraren. De Ik eindig met een mooi stukje tegenstanders vinden het ver­ over leeshoudingen. Waarschijn­ plicht lezen van kranten een zaak liJk uit NRC Handelsblad en mij voor de ouders, niet voor de onlangs toegestuurd, zonder school. Veel docenten gebruiken datum. Blijf vooral inzenden! de krant als leermiddel. Krante­ artikelen worden - ook bij Klaas Sal verda proefwerken en schoolonderzoeken - als lesteksten gebruikt en , Er is v'eel het mooist, maar niets is mooier dan een leerlingen krijgen geregeld , lezende mens, of het moet een niet'lezende:mens zijn, maar dan wel met een boek in zijn,hand, voor huiswerkopdrachten waarbij ze in , zich uitstarend -langzaam maakt hij zich de woar­ de krant moeten kijken. , den uit het boek eigen, Of nog mooier: twijfelend turend. , " Wat ontroert is de aandacht, een vorm van zicht· Een nieuw blad , bare afwezigheid, Het lichaam is daar, maar'de geest Vlak voor het afsluiten van deze ,is eruit weggetrokken. Hoe aangrijpend is het, ie. mand toi onderbreking van zijn lectuur gedwongen rubriek lag een nieuw opinieblad te zien. Voor onze ogen keert langzaam zijn geest in in de schappen. Het heet "Opinie" zijn lichaam terug. Hij is weer aanwezig. Dat is de verrijzenis des vlezes. ' , maar presenteert zich als "on­ , Het lichaam verraadt de mate van overgave. Nog afhankeliJk opinieforum" en komt, van de. week iag ik een meisje zitten, in de drukte voorlopig in een oplage van van een openbaar gebouw, op een stoelzondel' leunirigen, het boek wat los in haar handen, hel 20.000 exemplaren, maandelijks lichaam ontspannen in een flauwe boog. Haar geest uit. De hoofdredacteur - verder was in een hiernamaals. Misschien ben je het mooist , als je er nie,! bent. We hadden met die hele etende er zijn er twee eindredacteuren - drinkende massa bloemen' om haar heen kunnen zetelt in Zaltbommel. "Opinie" zetten, ze zou het niet hebben gemerkt. " " , biedt een verzameling verhalen. , Heel mooi is ook de lezer die even iets opzoekt, in een hoek van een ,boekwinkel of bibliotheek. Hij veelal geschreven door mensen met loopt, hij staat, hij pakt en hij geeft de geest. Als de , titels voor hun naam. De auteurs ,ziel' nog een vogel was, zouden wij die op zien schrijven op persoonlijke titel. vliegen. Alleen de handen leven nog, elke echte lezer leest ook met zijn vingertoppen. staat in het colofon. (Maar wie Ook de bijziende lezer is mooi. Hij duwt zijn bril Lanneke Verschoor. behalve naar boven en maakt de wereld rondom hem on­ zichtbaar. Alleen het boek bestaat nog, bijna.liefko· columnist van "Opinie" is?) zend dichtbij' gehouden. De verziende lez.er is nog Het ontstaan van het maandblad is mooier: hij zet zijn bril voor je af en keert ZlC~ZO tot 'jou en'dewereld., Je bestaat. " " volgens het eerste redactionele Ik ben een krampachtige lezer. Twee ellebogen op voorwoord niets minder dan het tafel, het hoofd' ondersteund, het boek als prooi. Gespannen.' Mijn ziel wil er niet uit. Hieronder voor de geinteresseerde de lijst van 'Man of the year' (1927-1986).

1927 - Charles Lindbergh / 1928 - Walter Chrysler 1929 - Owen Young / 1930 - Gandhi / 1931 - pierre Laval 1932 - Franklin Roosevelt / 1933 - Hugh Johnson 1934 - Franklin Roosevelt / 1935 - Haile Selassie 1936 - Wallis simpson / 1937 - Tsiang Kai-Shek 1938 - Adolf HitIer / 1939 - Josef Stalin 1940 - Winston Churchill / 1941 - Franklin Roosevelt 1942 - Josef Stalin / 1943 - George Marshall 1944 - Dwight Eisenhower / 1945 - Harry Truman 1946 - James Byrnes / 1947 - George Marshall 1948 - Harry Truman / 1949 - Winston Churchill 1950 - 'The American fighting man' 1951 - Mohammed Mossadegh / 1952 - Elizabeth 11 1953 - Konrad Adenauer / 1954 - John Foster Dulles 1955 - Harlow curtice / 1956 - 'Hungarian freedom fighter' 1957 - Nikita croetsjov / 1958 - Charles de Gaulle 1959 - Dwight Eisenhower / 1960 - 'American Scientists' 1961 - John Kennedy / 1962 - Paus Johannes XXIII 1963 - Martin Luther King / 1964 - Lyndon Johnson 1965 - Generaal William Westmoreland 1966 - 'De generatie onder 25 jaar' / 1967 - Lyndon Johnson 1968 - Astronauten Anders, Borman & Lovell 1969 - 'The middle Americans' / 1970 - Willy Brandt 1971 - Richard Nixon / 1972 - Nixon & Henry Kissinger 1973 - Rechter John Sirica / 1974 - Koning Faisal 1975 - 'De vrouw' / 1976 - Jimmy Carter 1977 - Anwar Sadat / 1978 - Deng xiaoping 1979 - Ayatollah Khomeini / 1980 - RonaId Reagan 1981 - Lech Walesa 1982 - 'Machine of the year' 'The computer moves in' 1983 - Reagan & Andropov / 1984 - Peter Ueberroth 1985 - Deng Xiaoping / 1986 - Corazon Aquino

In de vo'!.'t{ende 'Au Courant' het Duitse ti jdschrift 'Der Spie-:. ~

Volgens de meest recente gegevens hebben het Qverlijden van Koning Boudewijn en de gebeurtenissen er­ mische Tijd, een blad dat normaal omheen een ware explosie in de niet op maandag verschijnt, kwam oplagecijfers van de Belgische op de maandag na het overlijden dagbladen tot gevolg gehad. Bij van de Koning met een speciale een aantal kranten voorziet men editie. Over het geheel noteerde men bij de FET een toename van 50% zelf~ dat deze positieve ontwikke­ len van 353.000 en 355.000 geboekt, ling kan worden doorgetrokken naar in de oplagen. Het Laatste Nieuws Cijfers die de volgende maandag en uit Brussel verdubbelde op de de lange termijn. De e~rste week dinsdag met 457.000 en 392.000 nog van augustus hebben, om maar iets beide maandagen haar oplagen; ge­ eens ruim werden overtroffen. Óit middeld was er sprake van een te noemen, de .bladen van de IPM­ nog afgezien.van de speciale edi­ groep (La Libre Belgique en La toename van 380.000 naar 500.000 ties van dit Brusselse dagblad: op stuks. De bladen van de Vlaamse Dernière Heure) hun oplages met zondag 1 augustus 110.000, op za­ 250% zien toeneMen. Eerstgenoemde Uitgevers Mij. (De Standaard en terdag de 7e 213.000 en zondag de Het Nieuwsblad) noteerde een toe­ krant verscheen op de donderdag 8e augustus 301.000 stuks. vóór de begrafenis in 250.000 name van circa 50%, Het Belang van exemplaren. De speciale edities Limburg 43% en Het Volk sprak van ANDERE FRANSTALIGE KRANTEN 200.000 exemplaren meer dan ge­ van beide bladen over Albert en Tijdens het weekend van de begra­ Pao la bereikten elk een oplage van woonlijk. fenis bereikten de speciale Zoals gezegd verwachten sommige 200.000 stuks; van deze edities edities van La Libre Belgique en redacteurs dat deze indrukwekkende werden er zelfs 100.000 (LB) c.q. La Dernière Heure, die net als ~ie 50.000 (DH) bijgedrukt. van Le Soir in de boekhandel en cijfers, die terug zijn te voeren op buitengewone omstandigheden, gewoon op straat werden verkocht, toch ook in enige hernieuwde en LE SOIR oplagen van 220.000 stuks. De Le Soir, die het normaal gesproken blijvende belangstelling van het regionale Franstalige dagbladen, publiek in het gedrukte nieuws­ bij 180.000 exemplaren houdt, ver­ zoals La Meuse en La Lanterne in kocht op de maandag na het over­ medium zal resulteren. De bladen lijden van de Koning 376.000 stuks Luik, zagen hun oplages met 35% van de IPM hebben alvast besloten en de beide volgende dagen elk een toenemen. Die van de groep 'Vers om voorlopig elke dag maar een kwart miljoen. Het nummer van de l'Avenir" te Namen boekten soort­ paar procent méér kranten te laten donderdag, waarin een .dubbele gelijke resultaten. drukken dan te doen gebruikelijk. koninklijke poster was opgenomen alsmede een stamboom, bereikte DE VLAAMSE DAGBLADEN (vertaald uit een Franstalig zelfs een oplage van 423.000. Op De Vlaamse pers bleeft natuurlijk artikel dat ons werd toegezonden vrijdag en zaterdag werden aantal- niet achter. De Financiëel-Ekono- door de Heer M.Deblanc uit Ivoz­ Ramet, België. Merci beaucoup!)

AANGEBODEN I KOOP: 61 nummers BHet Leven B t.w. 1922 (ix), 1924 (2x), 1925 (4x), 1926 (7x), 1927 (2x), 1928 (4x), 1929 (19x), 1930 (7x), 1931 (ix), 1933 (2x), 1934 (4x), 1935 (ix) en 1937 (7x). Alle nummers NLG 3.50 p.st. exclusief portokosten. 88 nummers BPanoraaaB t.w.: 1930 (ix), 1933 (ix), 1935 (4x), 1936 (2x), 1937 (ix), 1939 (2x), 1946 (3x), 1947 (14x), 1949 (4x), 1951 (2x), 1952 (3x), 1954 (ix), 1955 (3x), 1957 (ix), 1958 (5x), 1959 (4x), 1960 (3x), 1961 (ix), 1965 (ix), 1967 (ix), 1968 (ix), 1971 (ix). Alle nummers NLG 2.= p.stuk exclusief portokosten. 26 nummers DRevue/Nieuwe Revu· t.w.: 1953 (3x), 1954 (4x), 1957 (ix), 1958 (2x), 1959 (ix), 1962 (ix), 1965 (4x), 1966 (4x), 1967 (ix), 1968 (2x), 1969 (3x). Alle nummers NLG 2.= p.stuk exclusief portokosten. 32 nummers DWereldkrcniek/De Week D t.w. 1946 (5x), 1947 (24x), 1950 (ix), 1953 (ix), 1954 (ix). Alle nummers NLG 2.= p.stuk exclusief portokosten. Voorts ·Spiegel HistoriaelD 1966-1969 1e-4e jaargang in verzamelbanden, totaal NLG 75.= excl. portokosten. Tenslotte BHa.erD midwinternummer 1941, NLG 10.= excl.porto.

A.Turkenburg, Spechtenkaap 170, 3607 KJ MAARSSENBROEK AANGEBODEN IN RUIL OF TE KOOP UIT PERSOONLIJKE COLLECTIE -0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0 Jaargangen en/of partijen kranten/tijdschriften

1) VADERLANDSCHE BYZONDERHEDEN (Á'dam-H.Arends)1786 - Nrs.1-52 - gebonden fl. 2) DE NEDERLANDSCHE SPECTATOR(Leyden)P.v.d.Eyk)1757 Nrs.209-260 - 52 nrs. fle 3) LE JOURNAL DES VOYAGES (Paris) Nos.1-35 1 Mai-31 D~~ 1925 ill-gebonden (honderden onderwerpen met alle gekleurde voorplaten) fl@ 30,-- 4) .:QE POST VAN DEN NEDER-RHYN(Utrecht)Pieter 't Hoem W8S - nrs .. 365-416 fl .. 135,-- 5) THE GENTLEMAN'S MAGAZINE:AND HISTORICAL CHRONICLE (Londen) - 12 nos Jan-dec 1788 (met alle kopergravures) in band fl. 145,-- 6) DE TOEKOMST, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND ill. (Den Haag) pro-Duits blad 1e jg nos 1-52 (3 april 1915 - 25 maart 1916) in twee banden. 2e jg nos 1-40 (1 april 1916 - 30 dec 1916) in band. Samen 3 banden fl. 95,-- 7) LILLER KRIEGSZEITUNG 8 juli - 27 dec 1916 nos. 113-122 en 1-51. samen 61 nummers in één band. Met alle meestal ontbrekende soms gekleurde Kriegsflugblatter,Beiblatt met karikaturen. fl. 135,-- 8) DE ARTISTENBEURS.(A'dam)Onafhankelijk tijdschrift voor Musici en Artisten 1945 1946 - losse urs (17) fl. 12,50 9) ONZE LICHTE MUZIEK (A'dam) Trbjdschrift 'Toor Ned.Amusementsmuziek. 1945-1956 (13 urs) fl. 12,50 10) Collectie van 116 losse DrS 'Tan tijdschriften op het gebied van ar­ tisten,musici,dirigenten,zangers,enz met als titels "Bam",Noma", "Muziekleven", "de Algemene", "de Hakkeband", Huismuziek". Jaren 1946-1956. ~e collectie fl. 45,-- 11) ZINRYK EN SCHERTZEND WOORDENBOEK (A I dam) By S. Baalde Cl 1761 - 3e deel nrs .. 105-155. '.51 nrs. met o.a"vertogen over de. woorden:speelhuis, rykdom en l!I.I'~oede,:ondeugende vrouw, wraak, 'welleven, zinnelykheid, fl .. 16j, __ 12~ SIGNAAL Ned .. uitgave .. 'jaar 1942 (urs.1-20,22,24)Totaal 22 :nrs.geboden fl. 75,-- 13) LE NATIONAL 1831/1832 (Pàris) 500 losse nummers samen fl. 150,-- 14) JOURNAL DU SOIR (Paris)_ 1807-1811 - 500 nummers samen fl. 175,-- 15) NOUVELLES D'AMSTERDAM 2 jan - 28 dec 1742 nos 1-104 (2 urs ontbreken) fl. 285,-- 16) NOUVELLES D'AMSTERDAM jan-dec 1743 nos 1-105 (4 nrs ontbreken) geb. fl. 285,-- 17) DE TIJD.NOORD-HOLLANDSCHE COURANT (A'dam) 2 aug - 31 dec 1855 nos .. 2511-2637 (127 nrs) , fl. 175,-- 18) idem 1 jan - 31 dec 1859(ontbr.59 nrs)totaal 240 urs. fl. 250,-- 19) TEE NBW ENGLAND FARMER (Boston-USA) July 1825-july1827 - 85 nos. flo 70,-- 20) DE STAD ANTWERPEN. GeIll.weekblad voor Vlaanderen 5 jan-29 juni 1934 fl. 30,-- 21) idem volledig jaar 193:3 - geb~den - 52 nrs.. fl .. 50,-- 22) DAS AUSLANDoEin Tagblatt. Stuttgart 1839 (1 juli-30 dec.)nos.182-364 Totaal 182 nummers (vnl .. geografie) fl .. 85,-- 23) KLADDERRADATSCH (Berlin)Humoristisch-Satyriches Wochenblatt)in band Jan-dec 1868 'nrs .. 1 - 60. fl .. 85,-- 24) EVERYBODY'S (Londen) Illustrated weekly 1948 (Jan '-Dec, )52 nos geb. fl .. 35,-- 25) DE POST VAN DEN NEDER-RHYN (Utrecht P~er 't Hoen - met zijn portret in kopergravure. Nos. 1 - 614 (+615-624) 1781-1798 - Kompleet fl. 650 ,-- in 12 in leer gebonden delen. 26) JOURNAL POLITIQUE (Leyde) Jaargang 1808 kompleet in 105 losse nummers. il. 275,-- 27) NOUVELLES EXTRAORDINAIRES DE DIVERS ENDROITS (Gazette de Leide) Jan-dec 1791 (Jan-dec) 102 losse nummers. fl .. 300,-- 28) DE VRAAG-AL (Leijden) 4e deel nos. 157-208 - totaal 52 nrs. 1792 fl. 175,-- 29) ALGEMEENE KONST-EN LETrER-BODE VOOR HET JAAR 1824 (Haarlem) nrs .. 1-27 Jan-juni 1824 in band fl. 85,-- 30) JANUS VERREZEB 1787-1796 nrs" 53-104 (Utrecht) .. 52 urs in band. fl .. 135,-.. ALLES EXCLUSIEF PORTO ======L .. Nierijnck .. Verdila~ 85 4384 LD Vlissingen. ======KRANTENCURIOSA uit de verzameling van Louis Nierijnck (deel 17)

Betreffende een unieke Post-Ryder die een 'bloedreegen'beschrijft, enk~le merk­ waardige Afrikaanse kranten, een mysteri­ eneral News "'t::w St::A LINt\. HU{ TltI!'ITAf'I UA. CU:'j)"""M ,,,,[WII~"I ~n, .. ,,,,, .. u,~,,, Jf'P'J(,'\! :O' lI', 011" ~OST SE.~Utll \H.\lII~.U eus Engels schoolkrant je uit Japan en een hhnufV ,9~7 ",Ut ", Iho rrlll .. ~ ',mr' - ·TI'(M"'lnO-""'-.:nIt>('! ... 'J .... I> .... hll"I~" .. u.'I""',"'I" ~.~tS ~T flELJ:;N"HlI""3n"~'f"~',.."n'j\"~'''''".'\J ,hll""".' ~,,J,,,,tJ(W""'l ""'U" . curieuze collectie Leeuwarden ,m r (I,UI! U3 ~unlw I "U""U>~ ~n ~n"',,",,,""'~'" ",,,.,'.1 l",unold' u"n~"I'n" .. " I,u,,~ l"tmlnf'),~I'-C~'I~HI<"''''~nr \,Jn",,'''fJIO''~'!! IJ \ 'J UnolCf (k",'''(l,,' J' II ~ 11 h'.'~r"".,·." m,",,~~r "I 'P!1r""W!l,H\ ".' ",,, 1.\ I "",/fm .I' ," .. ",n,', .. , ~ II!~Chl<:r I,t;,.n.I 1\ l"jlJ,"" " ""~,,ol ",I<' ~I~.I~~~~ ~';.l:,o~~nf::~~'~~' uln,'" ',I"m""," I .m ... J ,'" Gevonden op een verzamelbeurs twee ",:I\JII ,H Ih~ ! ,,,'~'"n,.;n! "I ~i Ild"". I',.""j,,," "" ,,,,:nlul "'" "'" .. :~ hu IttJI ,,(.nu, J 1',-m<1nl~l. "h."o.I"" ' mJlnl.",eJ"<"l .. ttn "'"",m"""'I!',"," """"" I.'""", Afrikaanse kranten met grote nieuwskoppen ... ,,~n'''\f'. '>1 Htl~nJ Jnolt .Iron""" 11" "Ol ,'!IC ", 'I"... , ,,"~"<"' ,"n,~ J \t~" ,," 1~~ ''''''''/'>,'''''ol ".,,",~~ 1',',,,,,,, " Hdrn3Jnll\.Jr>t'1""nih31In,' C,'tl,,»,"r 11,,·r.'"J,'" uit de tijd van de 2e wereldoorlog. L'ECHO ,~",,, liJ., ,"Jolt a oJ'Hf,,,.n I.' r'hlon -.l~ Cunn, h" ,"" MI'r>u>C

l"I)~n:'-Ti'> toont de bekende V op de voorpagina en ver­ \ ,~"r;1~1 .'~,-", '("I'r"''',\ 11"-lh\\,tI",,,, t '!lf \",.n,,~n I ,,~'\U' meldt verder alleen oorlogsnieuws. W~""j ~",I r \ r.lJ"UlIll~n<.l (..-t .." ""nt Eu,"'" , """"«1ltU"i'o.-... , 1,1~"J Nt'" ~"J I'c"",ul I'MI~I~I\ \U\,rll,~me,,"JJ\lJ H'k'" ~'Echo dil Katanga \JJ,<".",t,·

~Pt:(;IAL ,\NNUlI,n:ME'''iT .__ ~'''''-~ """' fl,,--:, ____ ~ __ H(, \IJIr.l' ,)~!;'<" [1,,-,1'(11, 11 ~~, 'W"" ,liJ". , J___ .. _____ . _. ,,~n~,,'u, J"n~l><)n ''''''Mil' 'h,' '~I'~" .'1 '"" .,1< '," h~rtt",,,m", "ll,,-lIh""""1 "'-",,11 ',-y, ",.'\! """"~ !I", '" • ,,, ....,'11," " ~'~lJ '" J","''''''''- '1" ':-;-:::;;r,'::'::;-'~'\~::'~'I _-'L~j!...'_t.'.~__ \. "~:.'::':- q,~ ,n",,,,,,"'" ,,~, .h".,t.ro h. H," \IJI<"," >" ...... , " ... ~ .... ,,'"''' n~nlM hr "'ft~" r;~ "l __I :~~~if~~" .~_ ~~~ ~~.:=J~:_ê_=~=k_A:'.:~: __ ~.=~.~,=~:.. ~_ ." .... A.", .... Nft '''4_ M•• .f1 " Jh • ..,,,,~ 1'141 I ..... ". ... ,.", 1,!'In t •• n. Mijn collectie is eind vorig jaar - - -M.Chu~chill,a~~~~pag~ó ~~~'ch~is rnili'l~i;es verrijkt met oude couranten van Leeuwarden. anglais, arriVé WashingIon Te beginnen met exemplaren uit __e~t t ______a ~ 1795 van de LEEU\vARDER COURANT van Ferwerda 1 On in"n~ns dl'llilr,,"el11~ll. ni"",," dilIIS Ic yulle de Lcn~,ilycn waarbij ook enkele 'extra couranten'. Opval­ lend in deze nummers is de tekst "vrijheid, Nc)lIv{'lIc~ de cc ."nlin In",l""..... n''''QII1~ : Lil vk.uir~ d'T\\lchinlek gelijkheid,broederschap" in hoofdletters van dè schrijfstijl. De krant verscheen tweemaal ""2~~:~:,,:~:::::~:::,,,,", ;?t:~r.~~~~~~0i1 \[~m[~f~:g ~~~f~~~ per week n.l.op woensdag en zaterdag en die LE COURIER DtAFRI~TJE (Léopold­ da~nduiding wordt opgenomen in de titel. ville)van 7 mei 1945 brengt het nieuws van Verder zijn de nummers van beide da.gen af­ de overwinning op Duitsland en doet verslag zonderlijk genummerd. van het einde van de oorlog in Europa met een enorme kop 'Victoire' op de voorpagina van een speciale editie. Voordien had ik gee idee hoe een Afrikaanse krant van de oorlog verslag deed.

lE rOURRIEM D AI-IHQllE i F' • Iti/9Vit ~~~,"'tt

•• nJ/",\I lt! G~ " ,. \ f r o,LE COURRIER Ir 1'111< ~,,~ r 11. uw !HI "'11''''

~-.-~z:s:w ON LES A EUS... LES BOCHES• ! I LA V/eTO/RE... II~ GUERRE EST FlNIE EN EUROPE . -". . -... Op Tristan da Cunha verschijnt geen k1t;ant meer,maar onlangs werd mij de TRISTAN DA CUNHA NEWSLETTER toegezonden. Het blad is een uitgave van de TDC Association in Engeland. Het is een maandblad waar naast het Wat zeldzamer lijkt me het verenigingsnieuws ook de gebeurtenissen op ADVERTENTIE BLAD VAN LE2.1J\vARDEN. Onder deze het eiland zelf worden vermeld. Bijzonder in­ titel verscheen slechts één nummer, nel. dat teressant voor de eiland-liefhebbers omder van 10 dec 1813. Eén ander exemplaar hiervan onsl bevindt zich in het Fries Museum. Met het volgende nr van 13 dec 1813 wordt de titel LEEUWARDER ADVERTENTIE-BLAD. Hetzelfde museum vermeldt de aanwezigheid van de nrs. van 15 dec tlm 29 dec 1813. Zelf bezit ik nu in mijn verzameling het unieke nr van 31 dec 1813. T . I ot slot de ~n het Frans Nederlands gestelde FEUILLE D'AFFIGHES,ANNONGES ET AVIS STILL A LONG WAY FR OM VICT0RY .. .;:a1"'-f.:*~~ Rt:.,oaonll f11l.n+-t:s"'Uflr:.1H-!. m_ag!); in-en 'l1r:.4'}'t' We 1In! Hili 3 long DIVERS DE LEEUWARDE dat 3x per week verschee way lrom vu::Cory In ~llY ma/or theatre of war. ènSi~L'C'~O')Im( a....:.-c't~!.. 1. We face 3. hard and cO$tJy war in Haly cl . . In nr. 37 (26 maart 1813)wordt aangekondigd ~!Iitions beiore they Ci3.n be taken advantage an wlth tbo major bsk ot orR"anb:inR' dat vanaf 1 april d.a.v.het blad all~én in 2. We must be sure that We have assembied enough "trength to strike not in one diréctlOn but In mnny directions-by land, sen and air­ de hollandsche taal zal verschijnen. Zoals wJth overwhel~inlf foro;, and equipment. de KB katalogus aangeeft moet dat 2 april zi 3. The SOVI/!t (?rces are stilt a long way ri~e~~O~u~~~~~:;:n~~:!:. dê3pite their magni_ geweest,want 1 april was een donderdag, 4. Thc )apanese rernain firrnly established !. on an enormous fronc trom thc Kurile!!l to the Solomons and Burma and Çhina. waarop de krant normaal niet verscheen. 5. Ta break throul{n the Japanese deiense 1"În'l', we mus~ hit them and hit them hard, In,. :;;l..,.,j W...... 11 Th~ J .... h.r E.dit~"" *IES'I1111l"t[J"i!J.'Ëfl'fiU&!A..iI'j 1< .E U I L LEB I. 1\ IJ 0~~;'tl!

D' \ I? 1< 1 C 11 1.\ S v , " '.',4:U 1 . , I\ANliJ)NIlIl;IN(;E['~. I ft ti «0 tf CBS ETA Y 1-$ ...... ' , ..• ' " . "" JH~IH:f~IIMflK1Nd~N P.N oNl>f:tt. (, f~U\;:. , I ,D,'~' ~ t ,:~:,IJ,:, .D:,,~, ,:, " st1If.I1JP.Nf'. nFI1UlTEN VMf ,~J(&l';~(;"I) I L B B U· ,y' A Jt IJ E. r. R Ji U Ir Á ft IJ R 'M'Jt/"~ . BRITAlN IS DOOMED ""Cn"DI,k 'h '''~• .",;':'cNo .. L, ;VI>F"'''.,,,, ,.... 1' Mm' ,',', '-" i "If the allled powers should he defeated, they would have to 9ubrnit themselves to F'uehrer Adolt Hit/er ;tnd at that __ Md ·1")'I.:.J.,..!.: I I !. ~ ~ 1 very moment the British Empire will be dlsmemuered. Further, it is poss:ible that India will be struck out " " from the regbter ot the British Empire, All this is \ qUlte pos9Jbie 3nd it is already takimI shape." -c.a. Shaw. ild60rMa (rn~t!,J(). JW,dpQwn"l (QftP'41. Cd. J.1l, P'lwel'1 \/11" IiltH b, J~flaud (1IXt\.l». II.D.TlI /0 Iwmul Ihm.ult.m (...... );!.T!lJü... t-il t1'f1:(.,/lI. FII'llnr(fjull71 (JIJ~Ul, al tJa. V,"" mDmml (~o~lB~). DrUil;' EmpJu I~'iii'~), t., dismc";uud (""1i'Ä~+&), /Urth.rr .... mllreun.r ("';:"".1:,(.:), it U/'OfSlot, thal- (" .•.• 1"6c:.è~dfJ...:r.... ). :;~~t~'\o~'Q\~»G:i~L~'i;~f;(~;I.«~~~)~;~·~t<»l!b1, (!!Mi..., ~n"",-glfJl. 'diÎII, Ihapt (A

ConlC!rilltion . SYlt.m In Choun 1 Mail S.rviClt to Sou~h 11 :rhe Govern~ent have d,ecl.ded' to in· I Mail service between Japan lncl fnv.:!. 9tJ(ute the ~liLtary consc.nptlon system I Sumatra ,:md farm!:!r British Borneo 'las (lmon~ the .... husenese lnd make preparn· been I)pcned. :r tlons :>0 as to ':Ie :l.bJe to ree rUit them from, Mail matter wiJl be limlted to letters anti t9H. I postc.3.rds wlth the n!.tes the 3ame lS in I J~p~n Proper of j sen .3.nd .! sen respec· WQm~n Corp, for U.S, : tlvely,

Het lijkt het orgaan va.n dei. m::'litaire school omdat jongens van 14 tot r I 18 jaar wordt aangeboden een opleidin,s te vol6en voor de -Verschillende legereenhed,m. Maar waarom die Engelse taal? vverden hier uit Engelstalige landen gevluchte Japanners opgeleid voor de militaire dienst? In de kleine partij van deze Japanse curiosa in de collectie bevindt zich In mijn collectie bevindt zich de ook een JUNIOR EDITION, n.l. van 25 mei 1942 uitgave van 22 november 1813. met op de voorpagina een citaat (?)van G.~. Een curieuze verzameling Leeuwardenl Shaw "Britain is doomed". Uitgever van beide merkwaardige schoolkranten is ene N.ImaL Het blad beston Schoolkranten zijn een beperkte overigens al meer dan 75 jaar I wereld apart. Het is meestal een publicatie Een apart stel curiosa. van en voor de leerlingen met sl~chts school­ nieuws en wat noodzakelijke lerarenmoppen, ma~ heel zelden nationaal- of buitenlands Een ander merkwaardig Afrikaans politiek nieuws. stuk is de POLIGE GAZETTE uit Accra, Ghana, Uitzondering moet ik maken voor ~E gedateerd 20 mei 1966. SCHCOL WEEKLY - THE SEI'UOR EDITION uit het Het blad bestond op dat moment Tokyo van 1943. Het kleine tweezijdig bedrukt al 45 jaar en verscheen dus al toen Nkrumah blad - nauwelijks A4 formaat - is in de Engel nog president was. se taal met een Japanse vertaling. Het nummer Dit nummer echter geeft op de van 4 oktober 1943 drukt op de voorkant een voorpagina een zestal foto's van die voor­ gedeelte van een rede van de Amerikaanse pre­ malige leider met erboven de grote kop sident Roosevelt, waarin die de verschillende "Wanted on warrant" en de inhoud geeft naast punten opsomt hoe hard de Japanners moeten een omvangrijke biografie, afdrukken van al aangepakt worden vooraleer ze echt verslagen zijn vingers en zijn 'misdaden' waarvoor zullen zijn en als grote kop "still a long hij wordt gezocht. way trom victory". Een karikatmur toont de Waarschijnlijk eens geliefd verdeeldheid van Engeland en Amerika. en later dus gezocht als misdadiger. NATION;\L CI~NTR;\L UURE;\U J NTERPOL--GJIANA INGEZONDEN- I\'IEDEDEE.LING. POLICE GAZETTE arHon ACCI{A, GHANA "HET BELANGRIJKSTE. NIEUWS". [ No,20 Vol. XLV] PRIDAY,20," MAY, 1966 Het bel(lngrJjh:ste nIeuws Is eigenlijk niet voor Iedereen te vinden op pag. 1, onderaan In het "Handelsblad"; iedere abonnó vindt zijn belangrijkste nieuws ergens anders. De dame WANTED ON WARRANT van meer don middclbnren leeftijd (nette verq ,chijnlng), die een gefortuneerd heer (In het bezit van' aula) wU trouwen,. vtndt hU"i' be ..

I lnngrijk.ete nieuws onder de huwelijkaadverq tenUes, de voortvluclltlge inbreker vindt het· onder Stadsnieuws, waar zijn signalement ataat opgegevon: de onderwijzer vindt het on ... der School en Opvoeding, waar hij lezen kan hoe de moderne kindertjes over hem denken:: de brldgemanlac (deel uitmakend van U/10 van onze bevolking) vindt het In de Sport­ rUbrlelt, waarin uitvoerig staat vermeld hoe dB Continentale de IDngelschen 6270 armer dan' zij geltomon zijn, naar hun eIland terug hebben lIeatuurd.

NAME: KIVAME NKRUMAII ------~--- (opsporing ex-president)

Al jaren in m~Jn verzameling en

nooit een tweede exemplaar te pakken gekrege Voor leckre~n jtaat "hd belal1grijklte n{guw." is de "NIEUWE NEDERLANDSCHE POST-RYDER no. ergen.! and•• Zoo vindt Ie del reen zijn belangrijkste nieuw .. 75 van 2 November 1764. ergens anders, en zij die op de hoogte willen zijn VOD wat het beate hotel Is en het beste Het blad is gedrukt bij J.Everts restaurant, waar de beste dansmuziek te hoo .. ren valt, vinden het In de Carltonkolom, de; in Woerden en omvat vier bladzijden in klein bron-vanwkennls voor iedereen die wil weten waar bij 's avonds naaf toe moet gaan! formaat. Meer dan 2 bladzijden dnar'lan han­ -- 0- delen O'ler een z.g. "bloedreegen" in het LEEST DE KRANTEN! I Cleefsche. Velen beschouwden dit natuurver­ \); ï "I1L'i8I1tiSlÖ."-I I-II'1NML S SU;D schijnsel als een 'loorbode van een "sterfte IC) - I () - 113,,- onder de Menschen",maar een Dr.Schutte heeft na allerlei proeven aangetoond dat het rode hemelwater onschadelijk was en geen gods­ ~ oordeel. NE D ft LA N D S C II ESP EeT 1Ton.

E..""'n ..d4, ...... "'"~U, Bladzijden 3 en 4 bev~tten nieuwsbe: U "'" .... ,~.u=o '''""'~ ·" ... tt h.."...~ 0" ",k ..... ' ,.I,' ,,' ".H, " .,.....1<1.'... u ... , ... nI~1 "',. richten uit het buitenland met een sumier E.., .",,~, ...... "Ol ... ~ l_ ...... u ~ ..... "" .. ""17" "". ~ ~~~ stuk uit de Nederlanden over een "Egmonés Pinkje" dat met man en muis is vergaan, door een "Roos". Weer een curiositeit zonder weergal

, .,..

WEEKBL,U) V.lN DEN OUDEN HEER SMITS,

Prii'f2, ;nne~. r. 1' .. ru k"artUi. " ~II. Il>onUUr1UCII. \o)or .. "a Jur.

"BE~·rE EER::)!!:: E~ LllTSTE Lr.EFDE: ik '~en LOG l~m3.nu: Ik heli :u!m ~:,.on, '_;'-5 EE;>;E ZEE:: ~E:-ITD[E:-I1'EEr.E t;e~mJ ~n :;eierbiedü;u: _ ik ;jel\ 'r ".rot"·.: GESCIlIEDE'ilS. I)~. in ,Ie :;ele~en;lelu te Zljll. heUl JJ:t " 'r,,,r I' N I E u VI E DOOr!. :n::-r ,Juor::i \!i:r:ll HUT;:!. t~ I!cllen ~Il in uwe jun~t .llIn te :Jt'\·~,~u. t D,ur ik !.eer :;ocJ .reet. ,lat 3'tJ :l1tt3 ~m (_ . H EDEl EI L AI Jol D·S ç; H li lu![ Iliterlijk :;eell, !nuur ,dieeu. - ~O[j li~ ::o:~ ~:::; ~::,=~7:''''O<4. ht:noort, - 'ln innerliike '/ertliel1~ten zIet. :..ur::ei .... ••UI ,"".,. """ ..... ""-. : Ik ook met: u Zlju 'YcmÎt;' :nnemeoti '1Jt('w'~ rpQST:'R YDER IJ'" -u .1'" /I..-u -- ,:•• ::~. ! te fk~chnjvf'n: _ wij weten het Tei· ~eM Jo.. mJ.jne J:'lIn~:i. ~oo is :Iet' - Ik \fret,: ~ch(){}ne ziel hui!t .!Om!! bij ,!en :nnn .n -'-::1 dnt men ol~emeen 'wet tic ~rou",eloo~l:eld Jer :t:J!lijk lî~ciul.:I.m. tp.rwljl eene lce.üjke ':ro~II',"--:­ mannen :ciruLgt. en aoc lij ..lh l.wnn Jerokte millir lk Vl"O.ll~ ':.\CUU3: - er liJn =tef!le ièt'!\:!\e vUnders dl !im:;e, keunf{ ,;ekle ...'1ie beJ.neg~r3 vrouwen! voor~teld eu .u·~e~cnihletu ·.rorden. ~n veelal ~~ tot mijn held. - Verbeeiu u: :10'~ :O~ die llIUIleo verdienen en voLtt~kt ueo om~ mllJlcucn! - Hij u $edert zijn Jementie ,'W gtlUlJ met Je vroulfen nnwDJU'di9' lijn .....elke een ·KeeJkind. cn lchntnjk 1 ~V~j ;i~;'!n t\'l hun ili een der ófOoUte zegeningen op het urnen op school Daar leerde Ik nem .<:enneu. levent:pad "T'e~hon.keu ill. - liruu er njlt rut- Hij \VIl4 bleek en ziekelijk van wterlijk ',:net !o.nq. rondenn~~ 0l' Jen re~l: - er ûjn fIlllDnen. blond haar en grooUl,.~lli~nde,~nJle'.)o~"!~. EDljne WuneJ. die :iÎecnt3 .hine geüet'de ;ehau l.'en ~n..uin, pGewcnen I'llpnew. ~n hfet:ue hebb

TIME, FEBRUARY 28,1994 De Tsjechische pers na de fluwelen revolutie

daarvoor benodigde wet niet aan te nemen. Maar 'Necenzurované c:.~C::;' :~:::"~I Noviny' was net even eerder, en publiceerde de volledige lijst met meer dan 160.000 namen van agenten en collaborateurs van de inmiddels opgeheven Tsjechoslo­ waakse geheime politie. Daarmee werd de discussie in de media en in de volksvertegenwoordiging op saillante wijze afgesloten.

De krant wordt thans eens per week uitgegeven. Daarvoor ver­ scheen het onregelmatig, meestal eens per twee weken. De uitgevers zijn Petr Cibulka en Lubos Vydra, beide leden en ondertekenaars van Charta '77.

Hun medelid en -ondertekenaar, en thans President van de Tsjechi­ sche Republiek, Václav Havel, heeft de publicatie van de lijst bekritiseerd, vooral omdat er enkele mensen ten onrechte in vermeld stonden. In een interview dat hem werd afgenomen door (de voormalige dissident- DJO) Adam Michnik van de Poolse 'Gazeta Wyborcza' verklaarde Havel dat de zogenoemde fluwelen revo­ publicatie van deze lijst vele van november 1989 kwam er menselijke en familietragedies een vloed van nieuwe kranten op had teweeggebracht. De uitgevers markt. Niet al deze kranten van "Necenzurované Noviny· vatten hebben het tot op de dag van van­ deze woorden op.als een recht­ daag uitgehouden; sommige waren streekse aanval op hun krant. Ze niet bij machte om de strijd om hebben een proces tegen Havel het bestaan in een markt-economie aangespannen, en hem uitgedaagd vol te houden. zijn woorden waar te maken.

Eén van de kranten die het wél De eerste zitting van dit proces heeft volgehouden tot ~u toe trok vond plaats in rechtzaal no.176 alleen al door Zijn naam de aan­ van het Gemeentelijke Gerechtshof dacht. Die naam deed sterk denken te Praag, op 14 december 1993. aan die van het welbekende commu­ In mijn professionele optiek werd nistische partijdagblad "Rudé de zaak niet echt goed geleid Právo", hetgeen "De Rode Wet' be­ door de rechter. Zij stond de tekent. De nieuwe krant ging "Rudá drie voormalige leden van Charta Krávo" heten, en dat betekent: "Jij '77 toe om elkaar bij de voornaam Rode Koe!" Het woord "koe' is één aan te spreken. Het resulaat was van de meestgebruikte scheldwoorden weinig verheffend. De zitting in de Tsjechische taal. Toen de werd verdaagd toen Petr Cibulka krant voor het eerst uitkwam was President Havel toevoegde: 'Wen­ het vermakelijk om te zien hoe de ceslas,' ("Vaclav· is van deze verstokte communisten de krant naam afgeleid- DJO), ·Je bent een kochten, om hem dan geshockeerd creatuur, je bent een zwijn!" ter zijde te leggen: het blad was van begin tot eind scherp anti­ Alle Tsjechische media, vooral de communistisch. Wel aardig dus. Het radio, hebben deze zinsnede die eerste officiële nummer verscheen dag keer op keer herhaald. Deze op 1 juli 1991; eerdere uitgaven uitlating van Cibulka wordt nu vallen onder de "samizdat' (onder­ door de openbare aanklager onder­ grondse) pers. zocht; het is niet onwaarschijn­ lijk dat het zal worden beschouwd Later werd de titel gewijzigd in als een belediging van een staats­ 'Rudé Krávo' ("De Rode Koe·), wat hoofd in funktie .. De Ts j echische grammaticaal onjuist is in het President wordt tegen verbale Tsjechisch, en ook niet meer leuk aanvallen beschermd door een werd gevonden. Het begon nu vulgair apart artikel in het strafwetboek te worden. Vanaf het 30ste nummer van zijn land. Maar het probleem van 1992 werd de krant dan ook her­ is, in welke positie bevond de doopt in 'Necenzurované Noviny· Heer Havel zich in deze zaak: in ('Niet-gecensureerd Nieuwsblad') die van President of in die van een gewoon burger? De rechter In 1992 werd in het parlement en maakte de fout dit probleem niet de media de discussie gevoerd of aan het allereerste begin van de de namen van alle agenten en colla­ zaak op te lossen, nog afgezien borateurs van de voormalige StB, de van het gebruik van voornamen Tsjechische Geheime Staatspolitie, door de partijen in kwestie. De gepubliceerd zouden moet worden, zaak zal in het nieuwe jaar wel zoals in Duitsland (de voormalige tot een oplossing komen.- DDR) was gebeurd. Uiteindelijk nam het parlement het besluit om de JuDr.Frantisek Duchon, Jihlava CZ ..),,/ tri Chili is geografisch één van de meest merkwaardige landen /" (\... ter wereld: het bestaat uit een bergachtige kuststrook van / I meer dan 4200 km lengte, bijna pal noord-zuid tegen Zuid­ \ I\l Amerika aangeplakt. Afgezet op de kaart van het Noordelijk Aden l Cl Halfrond moet U zich een strook land voorstellen zo breed .... , als Nederland, met de zuidpunt in het Bergland van Tibesti .If in de Republiek Tsjaad, en de noordpunt bij Polen de Oost­ « IQUiqUo; "'" zee instekend. Het noorden van Chili, grenzend aan Peru en I/) Bolivia, bestaat uit een dorre hete hoogvlakte met o.a. 0 ...( .... '" zoutwoestijnenj het zuiden is een indrukwekkend maar koud ..t , 11 0 fjordenlandschap. Punta Arenas is de zuidelijkste stad ter C. \ wereld waar dagbladen worden uitgegeven! De ruim 10 miljoen lil Tooopillo \. ,.. e Chilenen bewonen in meerderheid het middelste derde deel, 8 /' met name de Centrale Vallei die noord-zuid loopt tussen de OolaMo '' ...... / :;., . hoge Andes en de Cordillera de la Costa, waar een gematigd I klimaat heerst en de bodem behoorlijk vruchtbaar is. Daar I') I worden dan ook de meeste dagbladen gepubliceerd. lil CD I C co Oe( m Antofagoato ..,...... ~. ',..VI .... 0 / IQ lil .li: , O.jJ 0 ... DE CHl:LEENSE DAGBLADPERS ,,.. c. 0 \ r-t 0 .0 .oz c. \ El Amigo del Pais Copiapo 3,500 :::I (Ij ) Il.r-t lil El Andino Los Andes ..... , ...... W >- \ lil Atacama Copiapo ...... , ..... c. ~) 'I' El Coihaque Coihaque 1,000 " .jJ(Ij lil El Colono IQc ,,..I') .c • I l Traiguen ..... , .... ,,..lil , /ot La Comuna Chillan ...... , ..... lil" r-t 0 r-t El Condor Sant a Cruz ...... , ...... ,,.. ,,.. .0 ./ I- .c c. :::I El Correo de Valdivia Valdivia 1895 12,000 U lil Il. Il. " l La Crónica Concepción 18,300 o!I / IJJ El Cronista (regering) Santiago 1917 100,000 IQ (Ij " lil C. La Cruz del Sur Ancud ...... , ...... ,,..lil lil 0 OOQUimb~LO s·~~r : La Defensa Arica " c. +' e ...... , ...... o Cl. ,,.. Ovall ' El Dia La Serena 11,000 o lil 11) { 'I' VlW W El Diario Austral 0 Osorno 1982 ...... , ...... " 11) .... Oo\.bBl""bala El Diario Austral 0 Temuco 1916 10,000 uz C El Diario de Aysen Coihaque ...... , ...... Il.W 0 lllopelll) \ ... Uil. C. El Diario Oficial Santiago 15,000 , so~,Fol1PO VlW IJl Qullloto ... La Discusión (Univ. van Chillan 1870 8,000 .... ~o. And •• Ooncepción) Valparaieo \, . .Santiago El Eco Combarbala ...... , ...... San An tonio \ El Esfuerzo Curepto ...... , ...... R8r.l~BgUfl La Estrella (SOPO) Valparaiso 1921 30,000 San VioonU~ •• Rihgo Sant a 01r.\J'Z •• 8~ pernando La Estrella de Arica (EPEN) 0 Arica 1976 12,000 ourept. lour,100 La Estrella de Iquique (EPEN~ Iquique 1966 10,000 La Estrella del Loa (SOPO) 0 Antofagasta 1979 4,000 con.t1tuoi6n~ ~T~i~~O La Estrella del Norte (SOPC) a Antofagasta 1966 10,000 . San Javler ~Lina~B El Heraldo Linaros ...... , ...... ( .parr,:} El Heraldo Rancagua 1968 ...... , ...... oonoopoióri' .OhiA.n El Heraldo Austral Puerto Montt ...... , ...... El Heraldo Austral Puerto Varas ...... V;:i•• LOO ~nge1 •• , El Independiente Curico ...... , ...... \ -Angol" La Libertad San Vicente ...... , ...... Trai0rnll). iii.ot or)8 El Llanquihue Puerto Montt 1936 6,000 1894 T.""OO" ( El Magallanes a Punta Arenas 6,000 La Mafiana Talca 1906 10,000 .\ I Valdlv.1a El Maule Oonstitución ...... , ...... ,) El Mercurio (SOPC) 0 Santiago 1900 150,000 El Mercurio (SOPO) 0 Valparaiso 1827 20,000 I I El Mercurio de Antofagasta SOPO o Antofagasta 1906 20,000 El Mercurio de Oalama SC PO Calama/Antofagasta 1968 4,000 La Nación (regering) 0 Santiago 100,000 Las Noticias Victoria ...... , ...... El Observador Quillota ...... , ...... La Opinión del Norte Iliapel ...... , ...... La Prensa 0 Antofagasta 1924 1,500 La Prensa Curico 1898 2,000 La Prensa 0 Osorno 1917 26,000 La Prensa (SCPO) 0 Tocopilla 1924 8,000 La Prensa Vumbel ...... , ...... La Prensa Austral 0 Punta Arenas 1941 10,000

La Prensa de Parral Parral .... ~ , ...... Proa Regional San Antonio ...... , ...... El Progreso de Cachapoal Oachapoal ...... , ...... La Provincia Ovalle 1936 5,000 l' Publicación Panorama Juridico La Serena ...... , ...... El Rancaguino 'll Rancagua 10,000 La Razón Molina ...... , ...... Q La Región San Fernando ...... , ...... \!I La Región del Bio Bio Concepción ...... J""" 'Zo El Renagor de Ohilo Angol ...... , ...... I, El Renguino Rengo ...... , ...... La Segunda lo4 a Santiago 1931 50,000 Sopesur Santiago ...... , ...... El Sur Ooncepción 1882 50,000 El Tarapaca Iquique 1894 7,000 La Tercera de la Hora 0 Santiago 1950 340,000 El Trabajo San Felipe ...... , ...... La Tribuna Los Angeles ...... , ...... La Tribuna San Javier ...... , ...... Tu Comuna Linares ...... , ...... Las Ultimas Noticias (SCPO) Santiago 1902 350,000 Visión Regional Iquique ...... , ...... Q La Voz del Ohoapa Iliapel ...... , ......

La Voz de Tagua-Tagua San Vicente ...... , .... D lilT DE COU.IECTIIE VAN ,JOtiN SERVICIE, 8 NONKS ENGLAND,

WEATHER

TUr.SIM Y. JONE 6, 10H On Guard ror Over il Century Vol. JI-I-No. :l.1 Fhn Crn!.,

Twee frontpagina's. een Amerikaanse en een Engelse. van 6 juni 1944. dag van de landing in Normandië.

In ons volgende nummer (juni) venToIgen wij onze reeks " Vijftig jaar' geleden: de Tweede Wereldoorlog". UIT DE COLLECTIE VAN JCHN FnOST's HISTORICAL '- SERVICE, 8 MONKS AVENUE, NEW BARNET , H!ERTS !ENl§ .. 00» ENGLAND. PHOME 09--44-81-4403159 T[J FINAL NICHT ~ Still the Best/ BIRO'S ~ '-:sI «;IIJSTARro 31.35'1 nt.ACI{·OUT 1057 pm to !i,a om MOON n.sc.\ D,GO pm: Sets 029 nm. ONE PF,:NNY ,Successful Massed Churchill Announces .. Air Landings Behind Enemy 'In France I ,

"50 Far All Goes to an" SHELLED BY 11 ,000 First Line Airplanes 640 GUNS I. Thc Supreme IIc.dQuartcrsITh.c wcl~hl 0/ mine,weepln, An immense armada of morethan '4000 ships, ot the Allicd EXIlCdi- Illaterlal uscd 3Jnounts 10 Thousan ds tiollary Force state that 2800 tons, 3nd the amounl with several thousand smaller naft, has crossed over 610 nav:H guns, trom ot swecil wire in use would the Channel, said Ml'. Churchill to-day, announc­ "ghte rs lain_ to 4in" arc bombnrd· rcach atmost exactly trom Of FI Ilig UIC bcachcs and encmy' London 10 the Isle of strong )loillts in support orl Wlght. . ing ihe invasion. lhe urmies. The Press As.c;{)('jation JcamS "MARSED AmUOItNg LANDINGS I1AVg nm';N SUCCESSFUJ,LY . Abnut 200 i\ I J I c cl mln.~.' that rnmlly destruy('f'S !llld BFFECTED UEIIIND TUE I,NEMY'S LINES," IIE SAlDo Strafe The sWCl'pel'S, w ilh 1o,OI,l>DI };·boats nre reported ·'··~lc ns officers :'lJId men, arc en· coming Inlo 'he opera. MR. CHURCIIlLJ, DESCRIDED TUE LANDINGS AS, TIIE N~z"1 U gaged in the opcratiolls. Honal nrea, "flRST OF A SERIES lI'/. l'ORCE ON TUE EllItOPBAN ..,.. G ·CON'fINEN'l'." Slri"; th. 1.,•.• lon b.... ' . "The landings on t!ie bcaches arc procccding 'LANDING' S I AIII.d n,hl".b"m" ..; Ii"'-'an".A j kA'S SrlOre 011- at various points at the present time. Tbc nrc ?f ~:~~b~::'~~!i'~·I~~~~,;nfi("~~~e~ the shore batteries has been largely quellcd, sald ON JERSEY, d.len'" A.d ,0molllnl

howcrt Allied naval ~~~~)ï~~CI~!l an~le dil1~~ï~ s t ron g air forces,' . forces,bcgnn lamlingSU)Jported Alliell by SVRPJUSlIthat hDS ever OCCUrfcd nrmies this morning ti Thl'!fI:"! orc nlrcnd,l" hn[lc!i Ihnt 11~li~llillliIIÎIÎlilllii on thc Norlhcrn CO ast ~rtt~'i~~cà~,t:t~~i~ fl~~~~~~~l~~:~ ,',J,i~d or Fl'ancc." wc hopc 10 hmdsh th(' cllcmy The statemenl was markctl wilh 11 !i1lC't"cssion ot surprl~('s L.,..-/-,-.l..::=1 "Communi~ué No. 1." At durl~~~,~C! ~~:~';~(, ,:~,::.;~ '~~h~~~, ~~~I!~nt~a~Ia'~n!~aIV~o~t t~~!~~li~l~ o~~11 i~rol\~I~~~I/;nfl~.~ 1==/===1 gomery is In command or mnny wt'cks 10 rome, oint J the Army Group carrying shnll rot ntlcmpl 10 spc('ulnll' out the ass3ult. 'fhis Army lIpon It~ <'Ollr);c. Group. ineludes DrUJsh, th;o~I~7:I~tW!P Ih~lOt~'{lIic~ r ('A\~~I~~.t C3nadmn nud U.S. forces. IrhN'r~.1 Tlte King on Lhe VI/Ui Ti,W/;,IU)' i\nothl"r (nr:d /l" ! t I',' r·~' '1.-1 h lilt' nl',m:,!\', \':11 ".' ,. :,,;'" /,f Hadio To-nighL :~;J'~lI;'::lr;;, ;\'.::,t!.~;.;l./ li:",. I'I'",;,,~ 1',,1 lil 11111" 11111'1 1,:\ .... ,., ,. " 1"'II·~ ] I ,~~~~ ~1~:::~:~!:h:&~,I:ml!~I~~.~ 1I1'!'VNUI U'I'·,', tjl· .,ho 1\,,11,'1'- tn-dmy lhal the IUn,!:" wlll brolld('asl a' 9 o'cloc!: lo·nlghl. • •

'HET CENTRUM", dat was de naam Ook de bisschoppen bedreven uiterst gecompliceerde situatie I van één van de zeven dagbladen perspolitiek; al in 1BB7 ver­ voor HET CENTRUM en Aalberse. De die in het vooroorlogse Utrecht klaarde de Haarlemse bisschop Nederlandsche Bank weigert de verschenen. Ruud van Breukelen, C.J.M.Bottemanne over HET promesse van 20.000 gulden te lid van onze vereniging, heeft CENTRUM en Schaepman: 'Die verlengen en dreigt met het er onderzoek naar gedaan. rigting is in mijn ogen verder­ faillissement van HET CENTRUM, De geschiedenis van HET CENTRUM, felijk en moet dus bestreden als het bedrag niet binnen ooit het grootste landelijke I worden". In april 1894 plaatste enkele dagen betaald wordt. Op katholieke dagblad in Nederland, hij HET CENTRUM onder preventie­ de vervaldag 5 januari "schelt' kenmerkt zich door de veelvuldi­ ve censuur. Aldus introduceerde Aalberse, mr.P.J.C.Tetrode, ge wisseling van eigenaren, en hij een fenomeen dat bijna hon­ direkteur van de Nederlandsche getouwtrek door de clerus van derd jaar in de Nederlandse Bank, op en dreigt met zijn on­ Utrecht en Haarlem. In 1884 op­ katholieke pers heeft bestaan: middellijk ontslag als minister. gericht door C.Langendam, werd de CENSOR. Daarop trekt Tetrode het dreige­ de krant al na een paar maanden ment weer in en verleent alsnog overgenomen door een groep voor­ BISSCHOPPELIJKE PERSPOLITIEK uitstel. aanstaande Utrechtse katholie­ In 1914 is HET CENTRUM het doel ken. De redaktie verhuisde van van overname door het Bureau WINST VOOR DE ZAAK Utrecht naar Amsterdam en vanaf voor de RK Vakor9anisatie en de Altijd aardig, dit soort kijkjes 1B86 schreef de prominente RK Leidse uitgeversmaatschappij achter de schermen van de hogere politicus dr.H.Schaepman zijn Futura van de politicus mr.P.J. politieke belangen: een demissi­ vernieuwende maar omstreden M.Aalberse. Het streven was HET onair minister die met ontslag ideeën in HET CENTRUM. Tot 1900 CENTRUM om te vormen tot een dreigt! Hoe liep het af? Op 7 heeft Schaepman ruim 250 hoofd­ lang gewenst katholiek volksdag­ januari 1924 besloot Koningin artikelen voor de krant geschre­ blad. Maar de bisschoppen, als I Wilhelmina het ontslag van het ven en werd daardoor een belang­ de dood voor 'arbeiderspolitiek" kabinet niet te aanvaarden, en rijk promotor van HET CENTRUM. I verhinderden de deelname van het Aalberse kon dus nog geen hoofd­ De "Krant van Schaepman" kreeg Bureau voor de RK Vakorganisatie redakteur van HET CENTRUM grote aanhang binnen het pro­ aan dit plan. Eind 1916 wordt I worden. Zowel de 20.000 als de gressieve deel van de katholieke HET CENTRUM door alleen Futura/ 100.000 gulden komen na verloop bevolking in Nederland. Driemaal Aalberse overgenomen. Merkwaar­ van tijd alsnog via giften en per week verscheen er speciaal I dig genoeg speelden de overname­ leningen op tafel. Volgens Joan voor de katholieke arbeider een plannen en de mogelijke nieuwe I Hemels, in zijn voorwoord, was kopblad met de titel ·Volks­ opzet van HET CENTRUM zich vrij­ winst voor de katholieke zaak courant". Hoewel dit kopblad ook wel buiten het gezichtsveld van belangrijker dan winst op de enkele jaren diende als leden- I de direktie en redaktie af; het jaarrekening. blad voor de zojuist opgerichte was een fraai staaltje van katholieke arbeidersorganisaties kerkelijk gekuip en van obscure SPAARNESTAD is het niet de voorloper van del bisschoppelijke perspolitiek. In 1931, midden in (alweer) een huidige Volkskrant, die pas in langdurige reeks fusiegesprek­ 1919 uit de katholieke arbeiders BIJNA-FAILLISSEMENTEN ken met de Utrechtsche Courant beweging is voortgekomen. De uitgave van HET CENTRUM gaat wordt HET CENTRUM betrokken bij in de periode 1916-1932 eigen­ de grote katholieke pers fusie PASCENDI, lijk veel te ver boven de finan­ van de machtige Haarlemse NV Na het-~eftrek van Schaepman in ciële draagkracht van Futura/ I Drukkerij De Spaarnestad. Ook 1900 breekt er een tamelijk rus­ Aalberse uit, en wordt het een hier weer fraaie staaltjes van tige tijd aan, waarin onder de I aaneenschakeling van geldproble­ kerkelijke/bisschoppelijke be­ leiding van Th.Koelman, Th. en men, bijna-faillissementen en moeizucht. Ruud van Breukelen, J.van Rossum en P.Steenhofd HET samenwerkingsvoorstellen. Als archivaris bij VNU/Spaarnestad, CENTRUM uitgroeit tot het groot­ vooraanstaand katholiek politi­ heeft het allemaal keurig op een ste landelijke katholieke dag­ cus komt Aalberse regelmatig in rijtje gezet. Onthullend is het blad. Oplage in 1914: 20.000 de problemen door belangenver­ gevecht tussen de Utrechtse abonnées, tegenover De Tijd strengeling. Eén mooi voorbeeld: aartsbisschop mgr.J.Jansen en 5.000 en De Maasbode 8.000. In Zomer 1923: de katholieke Hanze­ zijn Haarlemse bisschop mgr.J.D. deze periode is de grootste bank in Utrecht gaat failliet en H.Aengenent, die hun respektie­ 'storende' factor het zogenaamde op 12 september eist de Neder­ velijke steun gaven aan de 'integralisme', de stroming in I landsche Bank bij HET CENTRUM Utrechtsche Courant en aan De de Katholieke Kerk welke zich een onmiddellijke schuld op van Spaarnestad. Mgr.Jansen heeft tegen modernisme en socialisme 20.000 gulden. De Bank zegt zijn verdere leven lang gewei­ keerde als gevolg van de in 1917 tevens een krediet van 130.000 gerd met het toch zeer katho­ door Paus Pius X uitgevaardigde gulden op, maar is bereid tot lieke Spaarnestad in communica­ encycliek 'Paseendi'. HET een schikking en aldus genoegen tie te treden, zo hoog was dit CENTRUM was zo'n modernistische te nemen met 100.000 gulden. HET konflikt opgelopen. Hiermee krant met oog voor de sociale CENTRUM kan de 20.000 gulden eindigt het onderzoek van Van behoeften van de gemiddelde niet betalen en vraagt uitstel Breukelen. Jammer, want de katholiek. Vooral M.A.Thompson, tot april 1924. Inmiddels heeft geschiedenis van HET CENTRUM hoofd redakteur van De Maasbode, Aalberse - inmiddels demission­ gaat verder, weer met nieuwe trekt russen 190B en 1912, en air minister door een in oktober eigenaren, en in de marge van de tot 1915 in het weekblad 'Rome·, uitgebroken kabinetscrisis over Nederlandse pers stierf de krant ongemeen fel van leer tegen de I de Vlootwet - besloten hoofd­ van Schaepman pas in 1971 een katholieke pers in het algemeen redakteur van HET CENTRUM te zachte dood. en tegen HET CENTRUM in het bij­ worden en al zijn aandacht aan zonder; deze krant, waarin de de krant te geven. Begin januari TWEEDELING 'modernist Schaepman" had ge­ 1924 ontstaat er echter een Eigenlijk heeft Van Breukelen schreven, was dubbel verdacht. maar een kwart van de geschiede-

Vereniging van Kranten- en Tijdschriftenvcrzamclaars 0 YKTV 0 WEGENER HAALT DE BEZEM ERDOOR We lezen in weekblad GRAFICUS no.4 (27-1-94) dat op 1 januari nis van HET CENTRUM op schrift j.l. een drietal Wegener werk­ gesteld. Niets over de periode maatschappijen, t.W. Gelderse 1932-1971. HET CENTRUM werd in Dagblad Uitgeverij, Deventer 1941 door de Duitse bezetter Dagblad Combinatie en Wegener verboden en verscheen in 1945 Uitgeverij Gelderland zijn weer opnieuw. In 1960 werd HET samengesmolten tot Wegener Uit­ CENTRUM overgenomen door uit­ geverij Gelderland-Overijssel geverij Neerlandia, en werd het BV. Op zaterdag 19 februari zijn een kopblad van De Gelderlander. ten gevolge daarvan ingrijpende In 1971 werd het overgenomen veranderingen doorgevoerd ten door het Utrechtsch Nieuwsblad aanzien van de meeste bijbeho­ en vervolgens opgeheven. Er zijn rende dagbladen. Vier titels geen eigen archieven meer; zijn verdwenen: Graafschapbode alleen de leggers herinneren nog (Doetinchem), Gelders-Overijs­ aan het bestaan. Nauwelijks is selse Courant (Lochem), Noord er aandacht voor de redaktionele Veluws Dagblad (Epe/Vaassen) en inhoud van HET CENTRUM, voor hoe Zutphens Dagblad. Ze zijn ver­ de redaktie in de krant reageer­ vangen door het nog jonge de op de aktualiteitvan de dag, Gelders Dagblad. Verder is het zoals de Boerenoorlog, de Eerste Sallands Dagblad samengevoegd Wereldoorlog, het vrouwenkies­ met het Overijssels Dagblad recht, enz. enz. Het moet mij (beide te Raalte); laatstge­ van het hart dat er in de Neder­ noemde krant was tot dan toe een landse persgeschiedschrijving I kopblad van Twentsche Courant I zo'n tweedeling is ontstaan: Tubantia. De stadsedities onder enerzijds wordt (veelal door de titels Arnhemse Courant, historici) de bedrijfsgeschiede­ Apeldoornse Courant en Deventer nis van een krant beschreven, en Dagblad blijven onveranderd. De anderzijds (veelal 'door journa-I gezamenlijke oplage van de listen) de geschiedenis van re­ diverse titels is 163.700 stuks. daktie en inhoud van de krant. Het Gelders Dagblad is met meerl Zou ook voor de persgeschiedenis dan 80.000 de grootste; deze gelden dat de redaktie onafhan- I krant heeft nu veertien redak­ kelijk is van de direktie, zoals tionele en negen advertentionele in ieder behoorlijk redaktie- I edities.- (R.Grooten) I Au Courant is het verenigings­ statuut staat geschreven? Lijkt blad van de VKTV en verschijnt mij geen goede zaak. Pershisto­ ELEKTRONISCHE KRANT eens per drie maanden. rie is niet slechts de krant als In de USA verschijnt sinds vorig De Vereniging voor Kranten- en fenomeen binnen de zakelijke om­ jaar "News in Motion", een elek­ Tijdschriftenverzamelaars stelt standigheden van een bedrijf. I tronisch weekblad dat binnenkort zich ten doel de band tussen de 'HET CENTRUM" van Ruud van Breu­ zelfs dagblad hoopt te worden. I verzamelaars te verstevigen, kelen is een uitstekend geschre­ Het bevat nieuws uit een aantal uitwisselen van rullmateriaal te ven BEDRIJFSgeschiedenis.- toonaangevende Amerikaanse dag­ bevorderen en ter zake dienend Otto Spronk bladen. Het kan via de telefoon­ materiaal door te geven. Als lijn op een gewone PC worden op­ middel daartoe dienen : Au Courant "Het Centrum tussen Kromstaf en gevraagd. Naar keuze kan in 16 I publiek Schandaal 1884-1932'; katernen worden "gebladerd", met en de door VKTV georganiseerde auteur: R.van Breukelen beeld en geluid. Desgewenst kanl beurzen en excursies. Uitgeverij: Bosch & Keuning de krant ook op CD worden toe­ 200 pagina's, geïllustreerd; gezonden, iets waar ook de week­ KORRESPONDENTIE-ADRES: prijs NLG 39.90. bladen Time en Newsweek mee zijn VKTV, POSTBUS 137 ISBN: 90 246 0114 2 begonnen, en ook De Volkskrant NL -11300 AC EMMElOORD ############################### al enige ervaring mee heeft.- Bestuur: • Drs. Klaas Kornaat (voorzitter) DUITSE KRANTEN IN RUSLAND Aristide Briand-ring 161 , Ons lid Herr Dach in Berlijn te Slavgorod in West-Siberië; en 3137 DA Vlaardingen stuurde ons een artikel uit een ·Zeitung der Wolgadeutschen' te Saratov. De oplagen zitten tussen Tel. 10/4751209 Berlijnse k~ant over de Duits­ • D.J. Oostra (sekretaris) talige pers in de voormalige 5000 en 15000, en de distrubitie vindt uitsluitend plaats per De Bosporus 6, 8303 WB Emmeloord Sovjet-Uni~. Vroeger, vóór de abonnement. Tegenwoordig bevatten Tel. 5270/98032 revolutie van 1916, waren het er • Mw. A. Oostra, penningmeester vel'e tientallen. Daarna zij n de de Duitstalige kranten een breed meeste verdwenen. Nu hebben er eer scala aan nieuws en andere infor­ • O,M,A. Spronk, Rosmalen. aantal de draad weer opgepakt, en matie over politiek, taalonder­ • W. Löwenhardt, Amsterdam zijn andere nieuw begonnen. wijs, ekonomie, en berichten uit (oud-voorzitter). Op dit moment zijn er in totaal Duitse media. Een deel van de • U. Nimmegeers, Antwerpen negen: "Deutsche Allgemeine Zeit­ kopij is afkomstig van het Duitse (oud-voorzitter) . ung" te Alma Ata, Kazakhstan; ministerie van buitenlandse zaken "Königsberger Kurier" te Kalinin­ in Bonn, die in dit opzicht een Redaktie Au Courant D.J. Oostra, grad; "Wachrichten" te Ulyanovsk; taak van de voormalige DDR heeft U. Nimmegeers, R. Groolen, "~eues Leben~ te Moskou; "Ihre overgenomen. Dat de Duitstaligen drs. K. Salverda. Zeitung" te Omsk; ·St.Petersburg­ een enorme kulturele achterstand ische Zeitung'; "Zeitung der goed hebben te maken blijkt o.m. uit het moeten verklaren van be­ Lidmaatschap: HIJ. 35,- per jaar Deutschen Kyrgyzstans· te Bishkek Oaarabonnement op Au Courant incl.). in Kirgyzstan; ·Zeitung für Dich" grippen als Muesli en de talrijke anglicismen die ook het Duits zijn Giro 3853388 VKTV Emmeloord, Eurocheque, Intern. Money Order. r binnengeslopen. Ook allerlei be­ WIE heeft er nummers van het grippen zoals Aktiengesellschaft tijdschrift ·Sic· (1945-1948) te Advertenties in Au Courant: koop of eventueel ter inzage? roo,o" "0.0" "'.010 ••. - gratis voor leden ( 1 per nummer, ook andere soortgelijke tijd­ max. 10 regels. schridten uit deze periode Niet -leden: Hlf.10,-. gezocht. Bert Meppelink, M.A.de Tarieven grotere ruimt~ OD aanvraag. Ruyterstraat 49, 7942 VJ MEPPEL tlf. 05220-58289 Vereniging van Kranten- en Tijdschriftenverzamelaars 0 VKTV 0 Redactionele mededeling RECESSIE IN KWALITEITSLAND Drie jaren recessie hebben de grote Britse kwaliteitskranten Bestuur en redactie hebben de geen van alle onberoerd gelaten. The Daily Telegraph, die soms lay-out van Au Courant nog eens moeite heeft haar kwaliteitsimago kritisch onder de loep genomen_ op te houden, houdt het nog op Het bescheiden onderzoekje heeft 1.02 miljoen oplage, en The Guard­ ian is met 416.000 op afstand ertoe geleid dat we zo mogelijk tweede. Dit zijn de meest recente met ingang van het Juni-nummer cijfers (september '93), die voor The Times ~en daling van 6.3% te het hele blad op twee kolom laten zien geven over de eerste helft verschiJ nen_ van 1993 t.o.v. de overeenkomst­ Het zal mogelijk iets meer ige periode van 1992, en nu uit­ komt op nog geen 366.000. Met The papier kosten maar het geeft in Independent is het nog slechter elk geval meer rust en overzicht gesteld: deze krant ging met bijna 8% terug naar 346.750. In haar in het blad» waarmee we hopen dat beste tijd, oktober 1989, scoorde het in kwaliteit zal winnen_ Voor de krant 423.000. The Independent de vaste scribenten en de losse is nu het voornaamste slachtoffer van een door Murdoch's Times in­ medewerkers volgen hieronder gezette prijsoorlog: van 45p werd enkele richtlijnen voor het de prijs van The Times naar 30p teruggebracht, waarop de op~age inleveren van kopiJ_ Want het is van de krant met enige tientallen voor een kleine vereniging als de percenten omhoog ging. Volgens onze ondoenlijk om alle binnen­ Andreas Whittam Smith van The In­ dependent moet de oplage van The komende teksten over te tikkel1- Times met wel 60% omhoog voordat Hartelijk dank! die krant quitte kan spelen. Maar Smith, wiens krant zwaar heeft te Redactie Au Courant lijden van deze concurrentie, laat het er niet bij zitten. Er is bij Hoe lever ik AC-kopij in? het Office of Fair Trading een procedure aangespannen tegen deze manier van zakendoen, die in het - U stelt uw schriJrmachine in op ergste geval tot het verdwijnen van The Independent zou kunnen een breedte van maximaal 35 aan­ leiden, en in een iets minder erg slagen. Ga vooral niet door die geval tot het verlies van haar marge heen. Breek zonodig een onafhankelijkheid, wat altijd haar voornaamste verkoopargument is woord ar, maar alleen omdat het geweest.- echt niet anders kan. (Suzanne Cassidy in The New Vork Times van 13-9-93; ingezonden door John Frost) - De regelarstand is 1. Het maximum aantal regels per kolom is 60. Meer kan dus niet. U ROBERT SMAll's, INNERLEITHEN Wanneer het niet zo akelig ver weg creëert rust in de tekst door na was had de VKTV er allang eens een elke or enkele alinea('s) een zaterdags uitstapje aan gewaagd. witregel tussen te voegen. We hebben het over de drukkerij van wijlen Robert Smail in het Schotse,stadje Innerleithen, zo'n - Voor de computergebruikers 35 km zuidelijk van Edinburgh aan de oever van de Tweed gelegen. onder ons die (eveneens met Toen oprichter: Robert's nazaat regelarstand 1) op A4 werken: Cowan Smail er in 1986 mee ophield bovenmarge 2 regels, ondermarge 8 deed hij de hele drukkerij, waar al sinds jaar en dag geen penny regels, linkermarge 5 spaties, meer in was geinvesteerd, over aan rechtermarge 42 spaties. de National Trust for Scotland. En die exploiteert het bedrijf nu als werkend museum.' Het is een volle­ Illustraties meenemen in de dig werkende vooroorlogse drukke­ kolom (leg de illustratie over de rij met alles erop en eraan. Ze drukken natuurlijk allerlei zaken tekst van een oud nummer en u voor de National Trust zelf, maar weet meteen hoeveel regels u moet ook wel menukaarten, een enkele . vrijhouden), op een halve pagina folder of ander klein drukwerk voor de middenstanders en andere (daarmee wordt het stramien niet inwoners van Innerleithen. Ook ernstig doorbroken), or in heel voor verenigingen en dergelijke. Vroeger gaf het bedrijf zelf een bijzondere gevallen aanbieden als krant uit, de St.Ronan's Standard hele pagina. and Effective Advertiser, en had men er een passagebureau bij. En nog steeds wordt elk jaar de - De eindredactie plakt de beroemde St.Ronan's Calendar uit­ kolommen aan elkaar. gegeven. Voor wie in de buurt is zeker een aanrader!- DJO

31 "It is not in my natureto give interviews:' The only private interview th at Leonid Brezhnev ever gave to American journalists, he gave to TIME Magazine. "Given the importance of the relations between our two countries, " he said, Hand the solid reputation of your magazine, I decided to take advantage of your request to answer TIME '$ questions. " An apt demonstration of one of TIME 's most extraor­ dinary attributes: the ability, through such exclusive inter­ views as those with Soviet Party Chief Brezhnev and China 's Vice Premier Deng, to present aspects of the news not avail­ able anywhereelse. And it demonstrates, also, TIME's authority and leader­ ship-as newspapers around the world quoted excerpts of the conversation; as statesmen and readers scanned the columns of TIME for new insights into the .Soviet leader. Above all, it demonstrates TIME 's unmatched editorial quality. Another reason why TIME has earned more loyal readers, by far, around the world than any other single news source. most co I coverage of the week ..

'c:,Til1lc Inc' jl)79, All Rights HcscrVèd. N

HERDENKING WO-II: APRIL, MEI EN JUNI 1944· I Achteraf gezien wordt het beeldl in Normandië, steeds intensiever doelartillerie 65~ Slechts vier dat wij vandaag de dag hebben van en veelvuldiger. Vooral bruggen, bereikten Londen: de V-i was Ver­ het tweede kwartaal van 1944 vol­ vliegvelden en spoorwegknoop- , slagen. Dit ging natuurlijk niet ledig bepaald door wat er de 6el punten moesten het ontgelden, in zomaar; er was nogal wat inspan­ juni plaatsvond op de stranden 'heel Frankrijk en België, maar I ning voor nodig geweest. Al met I van ,lormandië. Natuurlij k is dit ook in het westen van Duitsland. al is het een weinig effektief ook inderdaad, niet alleen qua I Daarnaast gingen de strdtegische wapen gebleken. Van de 8000 V-is schaal maar ook qua historische bombardementen van Duitse steden die op Londen werden afgevuurd· I betekenis, veruit de belangrijk­ en fabrieken gewoon door: Keulen, kwamen er maar 2400 daadwerkelijk ste gebeurtenis in die periode., Berlijn, Schweinfurt, Mannheim,l daar terecht. Daar verloren 6184 Maar er waren ook andere die, . ~elsenkirchen, Wiener Neustadt in burgers het leven bij en werden I zeker in de context van de strijd Oostenrijk, München, en talloze I er 17.981 zwaar gewond. Daarnaast aan de fronten in kwestie, van I andere plaatsen zagen de ~ommen liet ook een aantal militairen I groot belang waren. Franse en neerdalen uit Liberators en Fort- het leven bij de verdediging van Poolse eenheden slaagden er in de res~~s, Mosquitoes, Lancasters en de stad, met name in de bombarde­ kroon te zetten op de strijd die Halifaxes. Ook de Duitse bondge- Imenten op lanceerinrichtingen en maandenlang was geleverd aan del noten werden niet gespaard: meer-,dergelijke. De grote sommen gelds Gustav-Linie, een rij van zwaar malen kreeg o.m. Boedapest er van aan ontwikkelings- en produktie­ versterkte stellingen dwars over langs, en in Roemenië belangrijke kosten die de Duitsers in de V-i het Italiaanse schiereiland, die strategische doelen als de olie- hadden gestoken zoud~n, zeker 1 door de Duitse divisies al maan­ stad Ploesti, de Donauhaven Turnu achteraf, veel meer éffekt hebben den met succes was verdedigd. Op Severin, en ook de hoofdstad I gehad indien ze aan jachtvlieg-I 14 mei doorbraken Franse troepen Boekarest. Raffinaderijen waren tuigen zouden zijn besteed. Dit de linie voor het eerst bil Montfr trouwens toch veelbezochte doelen gold zelfs voor de veel zwaardere Majo, en op 18 mei viel het in 1 voor bombardementsvluchten; in I en van grotere afstand gelanceer­ puin geschoten klooster van Monte dit kwartaal werden er diverse, de ballistische raketten van het Cassino in Poolse handen, terwijl o.m. te Wenen, Boedapest, Bratis- type V-2 waarvan ze de voorlopers het stadje Cassino door Britten I .lava en Belgrado, tot schroot! I waren, en die niet lang op ZiChl werd ingenomen. Daarmee lag de gereduceerd. Enkele keren landden zouden laten wachten. Geen van weg naar Rome open, hoewel het in Italië opgestegen Amerikaanse beide wapens zou echter het ver­ nog tot 4 juni zou duren alvorens bommenwerpers op vliegbases vanl loop van de oorlog wezenlijk I de Eeuwige Stad door het 5e Lege~ de Sovjets, om op de terugweg de kunnen beïnvloeden; daarvoor werd bevrijd. Aan het Burmese I Roemeense doelen nogmaals te I kwamen ze te laat en met te front werd de Japanse aanval op kunnen bestoken. De Rode Lucht- weinig. Nog in hetzelfde jaar ~ou Imphal en Kohima na zware strijd macht zelf liet zich evenmin on- de Pas-de-Calais door de Britten afgeslagen, en begonnen de Brits~ betuigd en bestookte de Roemeense worden bevrijd. I en Brits-Indische troepen samen Donauhaven Galati, naast anderel met de Chinese divisies in het steden die in Duitse handen waren SLAGORDE noorden aan hun opmars door de zoals Brest-Litovsk, Minsk, Kish- De slagorde waarin de Gealliëer­ oerwouden, richting Rangoon. In inev en Jassy. den de landingen in Normandië I de Pacific leverden de Amerikanen uitvoerden stond al lang van te slag om onder meer het eiland I VERGELTUNGSWAFFE 1 voren vast. De Amerikanen, van Saipan, een slag die vooral de Nieuw temidden van alle bekende over de oceaan aangevoerd, waren Japanners op zware verliezen kwam strategische en nu ook taktische aan land gegaan in havens als I te staan. MacArthur's troepen I doelen waren de lanceerplatforms Liverpool, Glasgow en kleinere voerden landingen uit o.m. bij van de Vi onbemande vliegtuigen, zeehavens aan de westelijke en Hollandia en op Biak. Daartegen­ de zogenaamde buzz-bombs die o~ noordwestelijke kusten, en over- over boekten de Japanners in del 13 juni voor het eerst i~ het , wegend in het westen van Engeland provincie Hunan enige terrein­ luchtruim boven Londen verschenen,gelegerd in afwachting van D-day. winst tegen de Chinezen. Het Rode na vanuit Noord Frankrijk (Pas-I 'Met uitzondering natuurli~k vanl Leger drong de Duitsers steeds , de-Calais) te zijn gelanceerd. In de luchtmachtsquadrons, d1e net vèrder terug: de Krim, inclusief betrekkelijk korte tijd wisten de als die van de RAF vooral vanuit Sebastopol, werd bevrijd, evenals RAF en andere hierbij betrokken 1 East Anglia en Lincolnshire I Odessa en steden als Bobruisk. Ze krijgsmachtonderdelen dit offen- opereerden. De eigen Britse staken bij Mogilev de Dnjepr over sief te ontkrachten. Niet alleen' divisies, waaraan de Canadese, en drongen Roemenië binnen. werden de lanceerinrichtingen met P~olse, .Nederlandse en andere bommen bestookt: ook de twee be-' n1et-Br1tse troepen waren toe- HEERSCHAPPIJ IN DE LUCHT langrijkste opslagplaatsen van' 1 gevoegd, waren in de meer ooste- Het luchtruim, ook boven Duits- nog af te vuren 'doodiebugs', met lijk gelegen gebieden gele~~rd. land en Japan zelf, begon steeds een gezamenlijke capaciteit van' Om een zo vlekkeloos moge11)ke , meer gealliëerd domein te wordeQ. ca.3000 stuks, werden vernietigd. landing op ~e Franse kust te Geen van beide landen bleek nogl Het ging hier om een tweetal na-' bewerkstel11gen was het van het bij machte om het tempo bij te tuurlijke grotten niet ver van il groot~~e belang ~a~ in de ~~n- i houden waarmee de Amerikaanse en Parijs, die eerder door champig- voer11)nen zo we1n1g moge11)k : Britse fabrieken nieuwe vliegtui- nonkwekers waren gebruikt. I I knelpunten zo~den voorko~~n, en gen van voortreffelijke kwaliteit Hitier hoopte honderden vliegende dus mochten d1e aanvoer11)nen produceerden. Noch dat waarmee de bommen per dag op Londen te kun- elkaar niet kruisen. Dat hield in gealliëerde luchtmachten goed 1 nen afvuren, en aldus de Britten dat, op welke kust de l~ndingenl getrainde bemanningen afleverden. te verleiden tot catastrofale il dan ook plaats zouden v1nden, ' Bij één Japanse luchtaanval op I wanhoopsakties zoals een landing altijd de Britse legerkorpsen de het t oen al door de Amerikanen' op de zwaar verdedigde, kust van'l I'1n k er fl an k zo uden bezetten" in' veroverde Saipan gingen al 353 Noord ~rankrijk. Op 28 augustus het oosten dus, en de Amer1kanen Japanse vliegtuigen v~rloren, de werden er 94 V-is gelanceerd. Van de rechter ten westen da~r.van. I meeste met hun bemann1ngen. De dit aantal werden er twee door I Aangezien vanuit Normand1e naar bombardementsv~uchten van de ~AF een netwerk van versperringsbai~ het oosten moest worden,opgerukt en van de Amer1ka~en boven DU1ts- lons vóór Londen opgevangen; de betekende dit dat de ~r1tten naar land en bezet geb1ed werden, ,met RAF met haar jachtvliegtuigen Noord Frankrijk, Belg1ë, Neder-, het oog op de naderende land1ngen schakelden er 23 uit, de lucht- land en Noord-Duitsland zouden,

Vereniging van Kranten- en Tijdschriftenverzamelaars 0 VKTV 0 trekken, en de Amerikanen via ODESSA flinx aantal vooral jonge mensen Parijs, de Ardennen en de Vogezen Odessa, het Oekraiense Marseille, gedeporteerd. Overigens wordt er naar Midden- en Zuid Duitsland. I werd op 10 april bevrijd door de aan de beweerde heldendaden van I Daarom zijn wij in Nederland door troepen van het 3e Oekraïense I het plaatselijke communistische front onder Malinovsky, de latere de Britten c.q. Canadezen c.q. I verzet nogal getwijfeld. De cata­ Polen bevrijd, met uitzondering Sfvjet-minister van defensie. De Duitsers hadden het op dat moment comben boden weliswaar een plaats van Zuid-Limburg dat nog net om zich te verschuilen - ook aan binnen het Amerikaanse operatie­ twee weken lang voor het zeggen/ Duitse deserteurs, en die waren I gebied viel, en de Amerikaanse I gehad in de stad; voordien had er veel, met name onder hen die luchtlandingstroepen die bij de Odessa deel uitgemaakt van een uit Slowakije, de Elzas of Polen operatie Market Garden waren be­ gebied dat Transnjestrië werd ge­ afkomstig waren - en er stonden I trokken. Om nog verder te gaan: I noemd, een streek gelegen tussen mitrailleurs opgesteld, maar het dit was ook de reden waarom na de de rivieren Dnjestr en Bug, diel was er veel te vochtig voor eenl oorlog de Britse bezettingszone bij het begin van operatie Barba­ langdurig verblijf. Aangezien de zich bevond in het noordwesten rossa door HitIer aan Roemenië I Roemenen geen mensen deporteerden van Duitsland, en de Amerikanen werd toegewezen als dank voor het feit dat dat land aan de Duitse was er ook geen reden om uit I zich in Beieren en Hessen zijn I zelfbehoud een aktieve verzets­ gaan ophouden. De Franse divisies zijde meevocht tegen de Sovjets.: beweging in stand te houden. waren gedetacheerd bij de Ameri­ De Roemenen hebben deze streek, I waar overigens ook nog een' kleine Alleen in de laatste twee weken, kanen, en hun bezettingszone kon onder de Duitsers, vervulden del dus mooi langs de Frans-Duitse maar prominent aanwezige Duitsel catacomben de rol waarvoor ze zq minderheid woonde die de Roemenen grens, in het Zwarte Woud en in geschikt waren, te weten die van Rijnland-Palts, worden ingepast. met de Sudeten-geschiedenis in I schuilplaats, maar ook toen waren het achterhoofd, op zijn minst te degenen die er zich schuilhielden MULTINATIONAAL FRONT denken moet hebben gegeven, alsl overwegend passief ingesteld. Ook bij de opdeling van Oosten­ Roemeens gebied bestuurd. Ieder­ rijk in bezettingszones, hoewel een moe~t ~oemeens ~eren, en del GELUK GEHAD? deze maar van betrekkelijk korte univers1te1t werd n1et gesloten. Echt hard gevochten is er in en duur zou zijn, zou de pla~ts waar De Roemeense leider Antonescu be­ om Odes sa niet. De Duitsers zagen de troepen van de diverse gealli­ zocht er vaak de opera, de con-/ in dat de stad als bolwerk nietl eerde mogendheden zich bevonden I certzalen en de cabarets, en de gunstig gelegen was, ':omdat er een belangrijke rol spelen. Zo bordelen, gokpaleizen en zwarte geen doorgaande weg was richting lijkt het misschien vreemd dat de markt tierden welig in deze stad, de Roemeense grens; de brede / Britse bezettingszone zich rond waar ook de Sovjets maar moeilijk monding van de Dnjestr en de Graz en Klagenfurt bevond, maar greep op konden krijgen. De R~e­ kustmoerassen verderop vormden daarheen waren Ze bij het eind meense Siguranza en de commun1S­ een zonder schepen niet te nemen van de oorlog vanuit Italië op­ tische ondergrondse - inderdaad I barrière. Bovendien dreigde het/ gerukt. De Fransen in Tirol en ondergronds in deze stad met zijn Rode Leger, oprukkend naar de Vorarlberg, en de Amerikanen rond oude wijdvertakte catacomben - I Roemeense grens, de stad aan de Salzburg en Linz: dat ligt wat / waren beide volop aktief, en toch landzijde in te sluiten, terwijl meer voor de hand. was het er heel anders dan in I de Sovjet-marine na de val van I Eén van de meest in het oog steden als Kharkov of Voronezh Sebastopol ook langs deze kusten springende aspekten van de strijd tijdens de Duitse bezetting. De weer aktief begon te worden. Del in Italië was wel dat het aan I Joodse bevolking verdween welis­ meeste Duitsers en Roemenen ont­ gealliëerde zijde een werkelijk waar gaandeweg uit het stadsbeeld vluchtten dan ook bijtijds de I multi-nationale onderneming was. _ de Roemenen hebben er zelf ook stad, en het centrum van Odessa De Britten waren het grootst in duizenden omgebracht - maar toch is in grote trekken gespaard aantal, bepaalden in zekere zin was het anders. Met name was .dat gebleven. Alleen de fabrieken aan het beeld, en hadden ook in de zo vanwege de grote aantallen de rand van de stad, en de haven­ persoon van generaal Alexander jongeren die er zich ophielden. installaties natuurl~jk, we~den I het opperste' commando in handen. Ze werden niet, zoals elders in vóór de afmars grond1g vern1eld. Bij het Britse Be Leger waren nog de Oekraïne, naar Duitsland af­ Een jaar later, in het voorjaar I steeds gevoegd eenheden van het I gevoerd. Omdat ze als onbetrouw­ van 1945, was de voedselsituatie Brits-Indische leger en de Nieuw­ baar werden be;chouwd werden zei in Odessa aanzienlijk slechter I Zeelandse divisie onder Freyberg. evenmin voor het Roemeense leger geworden. Een klein deel van de De Australiërs, die er tijdens de opgeroepen. Wie een Joodse groot­ haven was weer bruikbaar, en werd strijd in de Libische woestijn I moeder had was in gevaar, maar I gebruikt als inscheephaven voor I nog bij geweest waren, vochten nu Moldavische familiebetrekkingen door de Russen in gebieden als tegen de Japanners. Zuidafrikanen stonden praktisch gelijk met een Silezië, Pommeren en Oost Pruisen en Rhodesiërs waren in Italië wél adellijke titel. Voor wie de weg bevrijde Britse, Amerikaan~~ en / nog steeds pre~ent. Verder waren wist was in Odessa alles te koop: Franse krijgsgevangenen. Z1) er het Poolse korps onder Anders, Duitse potloden, Hongaarse siga­ vormden de enige bron van soms al en een Frans legerkorps, voor een retten, zijden dameskousen en I te uitgelaten optimisme in een I belangrijk deel uit koloniale I ondergoed uit Roemenië, appel­ trieste, aan haar lot overgelaten troepen (Marokanen, Senegalezen, sap, melk, enzovoort, en nog be­ stad, waar nog toen steeds geen I Kameroenezen enz.) bestaand, die taalbaar ook. Over het algemeen I openbaar vervoer was, en het ban­ ook bij één der beide gealliëerde lieten de Roemenen de mensen met dietendom het vooral 's-nachts I legers waren ingedeeld. Naast het rust, behalve wanneer ze Joods I voor het zeggen had. Nog jaren na Britse Be was dit het Amerikaanse waren. Afgezien daarvan waren de de oorlog had men in Odessa het I 5e Leger onder gen. Mark Clark, / Roemenen zeer omkoopbaar, en del gevoel dat de regering in Moskou dat evenwel vrij spoedig na de inwoners van Odes sa ook meer dan niet zo veel met hen op had, en I inname van Rome 3 divisies moest een beetje bedreven in die kunst .. de stad eon lago prioriteit gaf afstaan voor operatie Anvil, del De Herrenvolk-filosofie was de I bij do woderopbouw, omdat zo er gealliëerde landing op de Franse Roemenen vreemd, en in feite in do oorlog zelf relatief gemak­ zuidkust. Daarvoor werden boven­ waren ze ook niet zo op de Duit­ kelijk af waron gokomen.- DJ, dien 4 Franse divisies ingezet, sers gesteld, behalve misschie~ die ook voor het grootste deel in de hogere echelons. Verover­ ################################ aan het front in Italië werden aars en overwonnenen vonden Bronnen: Churchill's Memoires van onttrokken. Deze "aderlating" elkaar op de zwarte markt, maar de Tweede Wereldoorlog; "Russia werd deels goedgemaakt door de noch de Oekraieners noch de Rus­ at War", door Alexander Werth; inzet van troepen uit nog weer sen noch de Roemenen zelf konden BThe War Illustrated" (tijd­ andere landen: uit Griekenland, Transnjestrië echt serieus nemen, schrift vorschonen gedurende do uit Italië zelf, en zelfs kwam er zeker niet na Stalingrad. Men hag oorlogsp~riode) later dat jaar een divisie aan I allerwegen het idee dat het niet uit Brazilië. Om het beeld com­ zou kunnen voortduren. En dat :/ pleet te maken: ook Canadese een­ kwam ook vrij snel uit toen het heden vochten aan het Italiaanse Rode Leger dichterbij kwam. In de front, alsmede een eenheid etni­ twee weken dat de Duitsers Odessa sche Japanners uit Amerika. bezet hielden is er alsnog een

Vereniainaö ö van Kranten- en Tij'dschriftenverz.amelaars 0 VKTV 0