Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1:50 000

PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz SOMPOLNO (478)

Warszawa 2005

Autorzy: Jacek Bajorek*, Izabela Bojakowska**, Aleksandra Dusza**, Dariusz Grabowski**, Anna Pasieczna**, Paweł Różański*, Hanna Tomassi-Morawiec** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Bogusław Bąk** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska**

* - Przedsiębiorstwo Geologiczne S.A. w Krakowie, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Spis treści I. Wstę p – P. Różański ...... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – P. Różański ...... 5 III. Budowa geologiczna – P. Różański ...... 6 IV. Złoża kopalin – J. Bajorek...... 9 1. Węgiel brunatny ...... 9 2. Kruszywo naturalne...... 12 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – J. Bajorek ...... 13 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – J. Bajorek...... 14 VII. Warunki wodne – P. Różański ...... 15 1. Wody powierzchniowe...... 15 2. Wody podziemne...... 17 VIII. Geochemia środowiska ...... 19 1. Gleby – A. Pasieczna, A. Dusza ...... 19 2. Osady wodne – I. Bojakowska...... 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ...... 23 IX. Składowanie odpadów – D. Grabowski...... 26 X. Warunki podłoża budowlanego – P. Różański ...... 42 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – P. Różański ...... 45 XII. Zabytki kultury – P. Różański ...... 48 XIII. Podsumowanie – P. Różański ...... 49 XIV. Literatura...... 51

I. Wstęp

Arkusz Sompolno Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w Przedsiębiorstwie Geologicznym S.A. w Krakowie, zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja... 2005). Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Sompolno Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Kasiński i inni, 1999), wykonanym w Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie. Mapa składa się z dwóch plansz. Pierwsza zawiera informacje dotyczące występowania kopalin oraz gospodarki złożami na tle wybranych elementów hydrogeologii, geologii inży- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Druga poświęcona jest za- gadnieniom związanym z geochemią środowiska oraz ze składowaniem odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Zawarte w niej treści mogą być wykorzystywane w pra- cach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjograficznych. Ponadto mogą stanowić pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym, o odpadach i prawa ochrony środowiska oraz prawa geologicznego i gospodarczego. Przy opracowaniu mapy wykorzystano materiały archiwalne zebrane między innymi w Wydziale Ochrony Środowiska Wielkopolskiego oraz Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Wo- jewódzkiego, w Starostwie Powiatowym w Radziejowie, Włocławku, Koninie, w Urzędach Gmin i w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie. Informacje archiwalne zwery- fikowano w trakcie przeprowadzonej wizji lokalnej. Kwalifikację sozologiczną złóż uzgod- niono z geologiem wojewódzkim. Mapa posiada wersję cyfrową a dane dotyczące złóż surowców mineralnych zostały przedstawione w postaci kart informacyjnych, opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych złóż.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Sompolno jest ograniczony współrzędnymi geograficznymi: 52º20’- 52º30’ szerokości geograficznej północnej oraz 18º30’-18º45’ długości geograficznej wschodniej. Administracyjnie badany obszar leży w dwóch województwach. Północno- wschodnia część należy do województwa kujawsko-pomorskiego powiatu Radziejów (gmina Topólka oraz Piotrków Kujawski) i powiatu ziemskiego Włocławek (gmina Izbica Kujawska i Lubra- niec); środkowa i zachodnia część należy do województwa wielkopolskiego powiatu Koło (gmina Babiak, Osiek Mały) oraz do powiatu ziemskiego Konin (gmina Sompolno i Wierzbi- nek). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 1998), obszar arkusza należy w większości do mezoregionu Pojezierze Kujawskie (Fig. 1) wchodzącego w skład makroregionu Pojezierze Wielkopolskie . Niewielka południowo-wschodnia część arkusza znajduje się w mezoregionie Wysoczyzna Kłodawska i należy do makroregionu Nizina Połu- dniowowielkopolska. Badany obszar jest ukształtowany przez ostatnie zlodowacenie i jest bogaty w formy polo- dowcowe. Dominującymi elementami są: wzgórza czołowo morenowe, pagórki morenowe oraz wysoczyzny płaskie i faliste. Obszary wysoczyzn zostały poprzecinane rynnami erozyjnymi o przebiegu południkowym, niejednokrotnie tworzące naturalne zbiorniki wodne. Morfologicznie obszar arkusza Sompolno jest zróżnicowany, rzędne terenu wahają się od 80 m n.p.m. do 107 m n.p.m. w na północy, oraz od 91 m n.p.m. do 158 m n.p.m. na połu- dniu (rejon Przystronia). Obszar arkusza Sompolno pod względem klimatycznym należy do regionu wielkopol- sko-mazowieckiego. Średnia temperatura roczna wynosi tu 8,0 oC, suma rocznych opadów zawiera się w przedziale 500-550 mm, a pokrywa śnieżna utrzymuje się około 60 dni. Okres wegetacyjny jest dość długi i wynosi 220 dni. Dominują wiatry zachodnie o średniej prędkości 2,7 m/s. Jedynym miastem na obszarze arkusza jest Sompolno, które liczy 3,6 tys. mieszkańców. Historia Sompolna sięga XIII wieku obecnie pełni ono funkcje centrum usługowo-handlowe- go dla okolicznych mieszkańców. Na obszarze arkusza znajdują się drobne zakłady przemysłu metalowego. Bardzo ważną cechą regionu jest rozwijająca się turystyka, sprzyjają temu walory przyrodnicze. Występują tu trzy obszary chronionego krajobrazu oraz rezerwat, które wraz z zes-

połem leśnym tworzą atrakcyjny region wypoczynkowo rekreacyjny. Ważny potencjał gospo- darczy tworzą tu grunty orne, w znacznej części stanowiące użytki rolne.

Fig. 1 Położenie arkusza Sompolno na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 - granica podprowincji, 2 - granica makroregionu, 3 - granica mezoregionu, 4 - jezioro Mezoregion Pradoliny Toruńsko – Eberswaldzkiej: 315.36 – Kotlina Płocka Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.54 – Pojezierze Gnieźnieńskie, 315.55 – Równina Inowrocławska, 315.57 – Pojezierze Kujawskie Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.13 – Dolina Konińska, 318.14 – Kotlina Kolska, 318.15 – Wy- soczyzna Kłodawska, 318.16 – Równina Rychwalska, 318.17 – Wysoczyzna Turecka

Obszar arkusza posiada dobre warunki komunikacyjne: centralną część arkusza przecina magistrala kolejowa Śląsk-Porty, a w mieście Sompolno krzyżują się drogi krajowe: 263 Słupca-Sompolno, 266 Konin-Toruń, 269 Sompolno-Włocławek i 271 Sompolno-Kłodawa.

III. Budowa geologiczna

Budowę geologiczną arkusza Sompolno omówiono na podstawie Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 arkusz Konin ze szkicami w skali 1:50 000 (Ciuk, Mańkowska, 1981 a, b) oraz Szczegółowej mapy geologicznej Polski arkusz Sompolno wraz z objaśnie- niami (Kozydra, Krawczyk, 1996 a, b).

Arkusz Sompolno jest położony w obrębie Niżu Polskiego w obrębie synklinorium mo- gileńsko-łódzkiego, od północno-wschodniej strony przylega do wału kujawskiego, od połu- dniowego-zachodu do monokliny przedsudeckiej. Najstarsze utwory rozpoznane na arkuszu są wieku cechsztyńskiego, które tworzą wą- skie i podłużne niesymetryczne formy antyklinalne ciągnące się od Izbicy Kujawskiej po Łę- czyce. Utwory te wykształcone są w postaci: soli, iłów solnych, anhydrytów oraz wapieni. Poniżej zalegają utwory triasu reprezentowane przez: pstry piaskowiec zbudowany najczęściej z iłowców, mułowców wapnistych, piaskowców oraz wapieni i gipsów; wapienia muszlowe- go zbudowanego z wapieni, dolomitów, mułowców niekiedy z anhydrytem; kajpru występują- ce jako iłowce, mułowce i piaskowce szare rzadko z wkładkami gipsu; utwory retyku zalega- jące w postaci zlepieńców, iłowców, piaskowców oraz łupków. Utwory jury składają się z piaskowców, mułowców, iłowców liasu i doggeru, a także z wapieni, margli i iłowców malmu. Powyżej występuje dość monotonna seria iłowców, mu- łowców i piaskowców, a niekiedy margli i opok zaliczana do utworów kredy. W obrębie osadów cechsztyńskich dzięki tektonice salinarnej we wschodniej części arkusza odsłaniają się utwory permsko-mezozoiczne, na których zalegają niezgodnie osady: paleogenu, neogenu oraz czwartorzędu. Paleogen jest wykształcony w postaci utworów: zwietrzeliny starszego podłoża (kredy górnej), eocenu, miocenu oraz pliocenu. Eocen występuje jako kompleks mułowcowo-ilasty z przewarstwieniami piaszczystymi. Wyżej leżą utwory oligocenu dolnego zwane formacją mosińską dolną. Wykształcone są jako piaski glaukonitowe i mułki oraz kompleks szarobru- natnych mułowców piaszczystych formacji czempińskiej z cienkimi przerostami węgla. For- macja mosińska górna wykształcona powyżej w postaci szarozielonych piasków z przewarstwieniami mułków kończy utwory oligocenu. Miocen dolny reprezentują drobnoziarniste piaski niekiedy gruboziarniste w spągu z II pokładem łużyckiego węgla brunatnego należące do formacji ścinawskiej. Pokład ten w złożu „Lubstów” osiąga 90 m miąższości. Utwory zalegające powyżej to formacja ada- mowska zaliczana do miocenu środkowego wykształcona w postaci piasków drobnoziarni- stych i gruboziarnistych oraz węgla brunatnego pokładu lubińskiego. Utwory mioceńskie koń- czą warstwy poznańskie, których górną część zaliczono do utworów pliocenu. Warstwy te wykształcone w postaci iłów pstrych niekiedy występują przerosty piaszczyste z wkładkami węgla. W spągu tej formacji występuje I środkowopolski pokład węglowy o znaczeniu złożo- wym.

Utwory paleogenu i neogenu na arkuszu Sompolno nie mają wychodni na powierzchni, ich miąższość dochodzi do 80 m (Fig. 2).

Fig. 2 Położenie arkusza Sompolno na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühlego (1986) Czwartorzęd; holocen: 1 – mady, iły oraz torfy, 2 – piaski eoliczne; plejstocen: 3 – piaski i żwiry akumulacji rzecz- nej, 4 – piaski i mułki akumulacji jeziornej i zastoiskowej, 5 – piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej, 6 – piaski i żwiry ozów i kemów, 7 – gliny zwałowe, miejscami z głazami, żwirem i piaskiem, 8 – jezioro

Osady czwartorzędowe na obszarze badanym występują zazwyczaj w zwartych w pokrywach o dużej miąższości i są związane z lodowcowymi i wodnolodowcowymi utworami plejstocenu oraz eolicznymi i rzecznymi utworami holocenu. Plejstoceńskie utwory związane są ze zlodowaceniami: południowopolskimi środkowo- polskimi oraz północnopolskimi. Osady zlodowaceń południowopolskich, to przede wszystkim ciemnoszare gliny zwałowe, iły, mułki oraz piaski zastoiskowe niewielkiej miąższości. Osady zlodowaceń środkowopolskich są rozprzestrzenione na całym obszarze arkusza. Są one wykształcone w postaci glin zwałowych, piasków oraz piasków ze żwirem, iłów i mułków

zastoiskowych. Powyżej zalegają utwory stadiału mazowiecko-podlaskiego wykształcone jako piaski ze żwirem w spągowej części, przechodzące w gliny zwałowe znacznej miąższości. Osady zlodowaceń północnopolskich są to utwory rzeczne i wodnolodowcowe (piaski i piaski ze żwirem) oraz gliny zwałowe. Na powierzchni odsłaniają się: strop glin zwałowych, piaski wodnolodowcowe (w północnej części arkusza na płacie tego typu osadów sandrowych jest zlokalizowany zespół złóż kruszywa naturalnego) oraz iły, mułki i piaski zastoiskowe. Do utworów holoceńskich należą piaski i mady rzeczne oraz iły i mułki także namuły organiczne i torfy występujące w zabagnionych obniżeniach terenu.

IV. Złoża kopalin

Na terenie arkusza Sompolno jest udokumentowanych 15 złóż kopalin (tabela 1) (Prze- niosło, 2004), w tym cztery złoża węgla brunatnego, który jest kopaliną podstawową i 11 złóż kopalin pospolitych - kruszywa naturalnego.

1. Węgiel brunatny

W granicach arkusza Sompolno znajdują się 4 złoża węgla brunatnego: „Tomisławi- ce”, „Mąkoszyn-Grochowiska, „Lubstów” i „Izbica Kujawska”. Złoże węgla brunatnego „Tomisławice” (Kozula, 2001) udokumentowane w kategorii

B i C1 składa się z dwóch pól. Całkowita powierzchnia złoża wynosi 879 ha, w tym 739 ha zajmują zasoby bilansowe z czego 86 ha zasoby bilansowe udokumentowane w kategorii B. Niewielka, północno-zachodnia część pola północnego złoża o powierzchni około 150 ha leży na obszarze sąsiedniego arkusza Ślesin. Kopaliną jest węgiel energetyczny o podwyższonej zawartości siarki, przydatny do brykietowania. Złoże jest jednopokładowe. Średnia miąższość węgla wynosi 6,5 m. Nadkład stanowią: iły mioceńskie, plejstoceńskie piaski i gliny oraz ho- loceńskie namuły i torfy. W podłożu występują piaski mioceńskie. Najważniejsze parametry złoża podaje tabela 2. Złoże jest zawodnione. Złoże „Mąkoszyn-Grochowiska” (Kozula i inni, 1996, 1998) zlokalizowane jest przy granicy województw wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego na terenie gmin: Wierzbinek (powiat ziemski Konin), Babiak (powiat Koło), Topólka (powiat Radziejów) i Izbica Kujaw- ska (powiat ziemski Włocławek). Złoże jest jednopokładowe. Pokład węgla zalega w stropie piaszczystych osadów serii adamowskiej miocenu. Zasoby złoża udokumentowane zostały w kategorii C1 i C2 w dwóch polach. Powierzchnia złoża wynosi 730 ha. Złoże jest zawodnione. Podstawowe parametry złoża podaje tabela 2.

Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby Stan Numer geologiczne Kategoria Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja Wiek kompleksu zagospodarowa- Przyczyny złoża Rodzaj bilansowe rozpoznania ( tys. t) kopaliny złoża Nazwa złoża litologiczno - nia złoża konfliktowości na kopaliny ( tys. t ) surowcowego złoża mapie Klasy Klasy wg stanu na 31.12.2003 r. (Przeniosło, 2004) 1 - 4 A - C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Tomisławice Wb M 53 559 B+C1 N - E 2 B U, W, L, Gl 2 Bycz p Q 75 C1 Z - Sb, Sd 4 A -

3 Julianowo p Q 5 C1 Z - Sb, Sd 4 A - * 4 Teodorowo II p Q 1 040 C1 Z - Sd 4 A - * 6 Wyrobki p Q 103 C1 G 8 Sb, Sd 4 A - *

10 10 7 Goczki Polskie p Q 82 C1 N - Sb, Sd 4 A - Mąkoszyn Gro- 8 Wb M 50 186 C +C N - E 2 B U, W, L, Gl chowiska 1 2

9 Lubstów Wb M 24 489 B G 3 455 E 2 B U, W, Gl * 10 Łaziska p Q 321 C1 Z - Sb, Sd 4 A -

12 Grądy Brdowskie p Q 1 027 C2 N - Sb, Sd 4 A -

13 Pamiątka p Q 962 C1 G 16 Sb, Sd 4 A -

14 Wyrobki I p Q 861 C1 N - Sb, Sd 4 A -

15 Ryn p Q 123 C1 N - Sd, Sb 4 A -

16 Łaziska dz. 135/2 p Q 254 C1 N - Sb, Sd 4 A -

17 Izbica Kujawska Wb M 21 120 C2 N - E 2 B U, W, L, Gl Rubryka 3 - Wb – węgiel brunatny, p - piaski Rubryka 4 - Q – czwartorzęd, M - miocen Rubryka 7 - G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z - zaniechane Rubryka 9 - E – energetyczne, Sd – drogowe, Sb – budowlane Rubryka 10 - złoża: 2 – rzadkie w skali całego kraju lub złoża skoncentrowane w określonym regionie, 4 - powszechne; licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11 - złoża: A – małokonfliktowe, B - konfliktowe Rubryka 12 - W – ochrona wód, Gl – ochrona gleb, L – ochrona lasów, U – ogólna uciążliwość dla środowiska

Tabela 2 Podstawowe parametry górniczo – geologiczne i jakościowe złóż węgla brunatnego „Mąkoszyn- „Izbica „Tomisławice” „Lubstów” Grochowiska” Kujawska” Parametr Jednostka od – do od – do od – do od – do średnia średnia średnia średnia 3,8 – 11,1 3,0 – 49,0 6,0 – 10,6 Miąższość złoża m 6,5 6,0 10,8 7,9 33,5 – 77,4 65,0 – 71,6 Grubość nadkładu m 40,7 35,3 – 80,9 50,0 68,9 Współczynnik N/Z - 6,9 8,7 4,1 11,3 4 672 – 11 687 Wartość opałowa Qr kJ/kg 8 967 8 649 9 014 i 9 479 9,24 – 55,54 Popielność Ad % 24,42 25,49 20,95 19,43 Całkowita zawartość 0,14 – 7,60 d % 1,08 0,83 1,53 siarki S t 1,00

Złoże węgla brunatnego „Lubstów” (Chlebowski i inni, 1979) udokumentowane zostało w kategorii B i jest jednym z większych złóż regionu konińskiego. Jest to złoże dwupokłado- we, obydwa pokłady należą do utworów miocenu (Ciuk, Grabowska, 1991). Podstawowe znaczenie surowcowe ma pokład dolny występujący w warstwach ścinawskich. Pokład górny zalega na piaszczystych osadach warstw adamowskich. Powierzchnia złoża wynosi 1 249 ha. Na arkuszu Sompolno leży tylko niewielka, południowo-wschodnia część złoża. Złoże jest zawodnione, inne parametry podaje tabela 2. W południowo-wschodniej części obszaru arkusz położone jest złoże węgla brunatnego

„Izbica Kujawska” udokumentowane w 1984 r. w kategorii C2. Powierzchnia bilansowej czę- ści złoża (trzy niewielkie oddzielne pola) wynosi 364 ha. Na omawianym arkuszu znajduje się tylko części dwóch pół. Pozostały obszar występowania węgla brunatnego około 29 km2 wykazano jako obszar dokumentowany. Przechodzi on na sąsiednie arkusze koło i Kłodawa. Złoże jest jednopokładowe, zawodnione. Pokład węgla występuje na piaszczystych osadach warstw adamowskich, pod ilastymi utworami serii poznańskiej. Parametry złoża podaje tabela. 2. Do złoża „Izbica Kujawska” od południowego-zachodu na arkuszu Koło przylega złoże „Dęby Szlacheckie”. Dla obszarów obejmujących obydwa złoża został w 2003 r. opracowany projekt rozpoznania złoża węgla brunatnego „Dęby Szlacheckie-Izbica Kujawska” w kat. C1 (Kozula, 2003), który ma na celu określić w kategorii przemysłowej ilość zasobów złoża i jego parametry jakościowe. Projekt ten jest w trakcie realizacji. Złoża węgla brunatnego ze względu na ochronę kopalin zostały zakwalifikowane do klasy 2 jako złoża rzadkie w skali całego kraju, skoncentrowane w określonym regionie,

a z uwagi na ochronę środowiska do klasy B jako złoża konfliktowe ze względu na ochronę wód, gleb i lasów oraz ogólną uciążliwość dla środowiska.

2. Kruszywo naturalne

Na terenie arkusza Sompolno udokumentowane jest 11 złóż kruszywa naturalnego. Większość złóż zlokalizowana jest w północnej części arkusza. Kopalinę stanowią piaski róż- nych form akumulacji związanej najczęściej ze zlodowaceniami północnopolskimi (Mańkow- ska, 1974), tylko w południowej części omawianego obszaru z okresu zlodowaceń środkowo- polskich. W złożach: „Wyrobki I” (Grzeszczyk, 2003), „Goczki Polskie” (Michalak, 1988) i „Ryn” (Siepielska, 2003 a) kopaliną są piaski wodnolodowcowe stadiału głównego zlodo- waceń północnopolskich. Piaski lodowcowe z tego okresu udokumentowane zostały w złożach: „Pamiątka” (Gawroński, 1998), „Teodorowo II” (Urbański, Kudlińska, 1979) i „Wyrobki” (Ziemiuk-Hoza, Urbański, 1992), piaski moren czołowych w złożu „Wyrobki I” (Grzeszczyk, 2003), a w złożach: „Bycz” (Poźniak, 1981) i „Julianowo” (Gawroński, 1992) udokumentowano piaski lodowcowe wśród glin zwałowych. Złoża udokumentowane w połu- dniowej części omawianego obszaru bazują na utworach stadiału mazowiecko-podlaskiego zlodowaceń środkowopolskich. W złożu „Łaziska dz. 135/2” (Siepielska, 2003 b) udokumentowane są piaski lodowcowe, w złożu „Łaziska” (Gawroński, 1988) piaski moreny czołowej, a w złożu „Grądy Brdowskie” (Apanel, Fołtyniewicz, 1989) piaski ozów.

Dla większości złóż opracowane zostały dokumentacje geologiczne w kategorii C1, tylko 4 złoża: „Teodorowo II”, „Wyrobki”, „Goczki Polskie” i „Łaziska” udokumentowano w formie karty rejestracyjnej. Podstawowe parametry górniczo-geologiczne złóż podaje tabela 3, a parametry jakościowe tabela 4. Badania jakości kopaliny ograniczono do oznaczenia punktu piaskowego i zawartości pyłów organicznych. Dla części złóż oznaczono też gęstość nasypową w stanie zagęszczonym i zawartość zanieczyszczeń obcych, których obecność w ilości do 0,9 % (średnio 0,1 %) wykazano tylko w złożu „Julianowo”, a w żadnym ze złóż nie wykazano obecności zanieczysz- czeń organicznych. Zawartość siarki oznaczono tylko dla piasku ze złoża „Wyrobki I” gdzie stwierdzono jej zawartość od 0,01 do 0,23 %, średnio 0,053 %. Piaski mogą być wykorzystane w budownictwie ogólnym do zapraw budowlanych oraz do budowy dróg i nasypów.

Tabela 3 Parametry górniczo-geologiczne złóż kruszywa naturalnego Grubość nadkładu Miąższość złoża „Z” Powierzchnia „N” Złoże w m N:Z Zawodnienie w m m2 od do średnia od do średnia Bycz 21 900 0,3 5,7 0,6 0,9 5,7 2,8 0,19 częściowo zawodnione Julianowo 14 125 0,3 0,3 0,3 2,9 4,7 4,0 0,07 częściowo zawodnione Pamiątka 74 872 0,0 0,2 0,3 5,0 9,8 9,2 0,018 częściowo zawodnione Teodorowo II 69 730 0,2 1,3 0,4 7,7 10,3 9,4 0,11 częściowo zawodnione Wyrobki 26 320 0,3 0,7 0,4 3,7 4,4 4,1 0,10 częściowo zawodnione Wyrobki I 83 619 0,0 3,0 1,06 2,0 8,8 6,07 0,28 częściowo zawodnione Goczki Polskie 10 217 0,3 0,3 0,3 3,5 5,4 4,8 0,06 suche Ryn 18 100 0,5 0,5 0,5 5,0 5,5 5,1 0,01 częściowo zawodnione Łaziska dz. 135/2 19 800 0,5 3,0 1,62 5,5 11,5 8,75 częściowo zawodnione Łaziska 20 814 0,2 6,0 0,9 4,0 13,8 9,0 0,14 częściowo zawodnione Grądy Brdowskie 51 806 0,2 1,5 0,4 6,9 14,8 11,0 0,05 suche

Wszystkie omówione złoża kruszywa naturalnego z punktu widzenia ochrony złóż za- klasyfikowane zostały do klasy 4 jako złoża powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne. Z punktu widzenia ochrony środowiska zakwalifikowano je do klasy A jako mało konfliktowe. Tabela 4 Podstawowe parametry jakościowe kruszywa naturalnego Gęstość nasypowa Punkt piaskowy Zawartość pyłów w stanie zagęszczonym Złoże [%] [%] [kg/m3] od do średnia od do średnia od do średnia Bycz - - 94,42 - - 3,73 - - - Julianowo 95,6 99,0 97,6 - - 1,4 - - - Pamiątka 93,6 99,0 95,9 2,5 4,1 3,1 - - - Teodorowo II 78,5 92,2 87,0 1,8 3,2 2,4 1560 1890 1700 Wyrobki 67,5 98,3 81,5 0,4 0,5 0,5 - - 1820 Wyrobki I 74,9 97,7 86,6 0,36 1,3 0,73 1760 1910 1800 Goczki Polskie - - 93,9 - - 2,7 - - - Ryn 96,1 99,2 97,97 2,4 3,9 3,07 1663 1765 1714 Łaziska dz. 135/2 97,2 99,3 98,19 2,4 6,1 3,65 1611 1820 1720 Łaziska 94,3 99,9 98,7 1,8 9,6 4,1 - - - Grądy Brdowskie 51,0 91,2 87,2 2,1 6,2 3,7 - - -

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Z czterech złóż węgla brunatnego udokumentowanych na obszarze arkusza Sompolno zagospodarowane jest tylko złoże „Lubstów”, którego niewielka część występuje w połud- niowo-zachodniej części omawianego obszaru. Złoże to jest eksploatowane od 1982 r. systemem odkrywkowym przez Kopalnię Węgla Brunatnego „Konin” S.A. z siedzibą w Kleczewie dla potrzeb elektrowni „Konin” i „Pątnów”. Eksploatowana jest centralna część złoża położo- na na terenie sąsiedniego arkusza Ślesin. Niewielki, wąski fragment złoża „Lubstów” położo-

ny na arkuszu Sompolno nie jest przewidziany do eksploatacji. Po zakończeniu eksploatacji złoża „Lubstów” projektuje się eksploatację złóż: „Tomisławice”, „Mąkoszyn-Grochowiska”. Na obszarze arkusza Sompolno eksploatowane są przez prywatnych użytkowników dwa złoża kruszywa naturalnego: „Pamiątka" i „Wyrobki”. Eksploatowane są w nich w sposób ciągły piaski przydatne dla budownictwa i drogownictwa. Złoża te mają ustanowione obszary i tereny górnicze. Powierzchnia obszaru górniczego złoża „Pamiątka” wynosi 7,48 ha, a terenu górniczego 8,56 ha, koncesja na eksploatację jest ważna do końca 2009 r. Roczne wydobycie kruszywa wynosi 16 tysięcy ton. Koncesja na eksploatację złoża „Wyrobki” jest ważna do końca 2017 r., obszar górniczy ma powierzchnię 1,96 ha, teren górniczy 3,17 ha, a roczna eksploatacja wynosi 8 tysięcy ton piasku. Kruszywo z obu złóż jest wykorzystywane bez prze- róbki. Do złóż zagospodarowanych należy zaliczyć też złoża: „Wyrobki I”, „Ryn” i „Łaziska dz. 135,2”, dla których wydane zostały koncesje na eksploatację kruszywa naturalnego. Z powodu wyczerpania zasobów lub z przyczyn ekonomicznych zaniechana została eksploatacja złóż: „Julianowo”, „Bycz”, „Teodorowo II” i „Łaziska”. Na obszarze arkusza istnieje szereg drobnych punktów eksploatacji gdzie na małą skalę były eksploatowane piaski, rzadziej gliny zwałowe na potrzeby okolicznych mieszkańców.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na obszarze arkusza Sompolno wyznaczono obszary perspektywiczne występowania soli kamiennej, węgla brunatnego i kruszywa naturalnego oraz obszary prognostyczne dla węgla brunatnego i torfu. W granicach arkusza Sompolno leży niewielki, zachodni brzeg cechsztyńskiego wysadu solnego Izbica Kujawska (Ślizowski, Saluga, 1996). Jest to obszar perspektywicznego wystę- powania soli kamiennej. Jej zasoby w tym wysadzie szacuje się na 1 500 mln ton (Sękiewicz, 1980; Ślizowski, Saluga, 1996). W północnej części wysadu strop soli znajduje się na głębo- kości 230 m, w części południowej zalega głębiej, około 550 m poniżej powierzchni terenu. Węgiel brunatny występuje w utworach miocenu, w najniższej części ilastej formacji warstw poznańskich. Poza udokumentowanymi złożami węgla brunatnego wyznaczono w północno-zachodniej części omawianego obszaru trzy niewielkie rejony perspektywiczne (Różycki, 1992) oraz obszar prognostyczny „I” dla węgla brunatnego. Obszar prognostyczny „I” (tabela 5) wyznaczono na północny zachód od miejscowości Bycz (Kozydra, 1988). Poza tymi obszarami brak jest większych perspektyw dla występowania bilansowych zasobów wę-

gla brunatnego (Piwocki, Ciuk, 1985; Różycki, 1992). W południowo-zachodniej oraz w pół- nocno-wschodniej części obszaru arkusza Sompolno, w sąsiedztwie złoża „Mąkoszyn- Grochowiska” zaznaczono obszary o negatywnych wynikach poszukiwań węgla brunatnego. Dla złóż kruszywa naturalnego wyznaczono obszary perspektywiczne w północno- zachodniej i południowo-wschodniej części arkusza (Jórczak, 1966; Matejek, 1985). Możliwe jest też powiększenie zasobów w sąsiedztwie już udokumentowanych złóż kruszywa naturalnego. Na obszarze arkusza nie występują torfowiska, które spełniałyby kryteria ilościowo ja- kościowe złóż torfowych wchodzących w skład potencjalnej bazy zasobowej torfu w Polsce (Ostrzyżek, Dembek, 1996) Tabela 5 Wykaz obszarów prognostycznych Grubość Wiek komplek- komplek- Zasoby Numer Po- Średnia su Rodzaj su w kategor Zastoso- obszaru wierzch- Parametry grubość litolo- kopa- litolo- ii D wanie na nia jakościowe nadkładu giczno- 1 liny giczno- [tys. t kopaliny mapie [ha] [m] surowco- surowco- tys. m3*] wego wego [m] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 wartość opałowa w stanie roboczym 3,9 – 3,9 I 25,3 Wb Tr Qr = 6 135 kJ/kg 27,1 1 304 E i śr. 3,9 popielność w stanie su- chym Ad = 46,80 %

Rubryka 3: Wb – węgiel brunatny Rubryka 4: Tr – trzeciorzęd Rubryka 9: E – kopaliny energetyczne

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Sompolno jest podzielony działem pierwszego rzędu na dwie duże zlewnie: rzeki Wisły oraz Odry. Większa część obszaru jest odwadniana przez zlewnie dru- giego rzędu rzeki Warty i odprowadzana Kanałem Wierzbie (na południe) oraz rzeką Noteć (na zachód). Północna część arkusza znajduje się w dorzeczu Wisły, w zlewni rzeki Zgło- wiączki wraz z dopływami: Sarnówka i Kanał Maciczny Rów. Do ważniejszych cieków w obrębie arkusza Sompolno należą: rzeka Noteć, Kanał Ma- ciczny Rów, Sarnówka oraz Zgłowiączka. Rzeka Noteć to prawobrzeżny dopływ Warty, od

ujścia Kanału Ślesickiego jest skanalizowana. Jest to rzeka o dużej rozpiętości stanów wody i przepływów. Zgłowiączka wraz z dopływem Sarnówką i Kanałem Maciczny Rów jest jedną z największych rzek Pojezierza Kujawskiego. Rzeka ta jest lewobrzeżnym dopływem Wisły. Ważnymi elementami hydrograficznymi opisywanego obszaru są jeziora. Są to jeziora rynnowe pochodzenia lodowcowego, występujące na całym badanym obszarze, generalnie o rozciągłości północ - południe. Do większych jezior należą: Brdowskie, Lubotyńskie, Mą- kolno oraz południowy fragment jeziora Głuszyńskiego i niewielki fragment jeziora Długiego. Oprócz wymienionych jezior mniejsze zbiorniki wodne występujące na arkuszu związane są z obniżeniami w obrębie moreny dennej oraz pozostałościami po eksploatacji torfu. Na południe od jeziora Brzeskiego jest zlokalizowane źródło o niewielkiej wydajności 0,2 m3/s. Południowo-zachodnia część omawianego terenu znajduje się pod wpływem oddziały- wania odkrywkowej eksploatacji górniczej węgla brunatnego. Prowadzi się tu intensywne odwadnianie powierzchniowe i wgłębne. Systemy drenażu wód stanowią studnie wiercone wzdłuż i na przedpolach odkrywek, rowy kopane ujmujące wody z odkrywek i poziomów eksploatacyjnych. Całość ujętych wód jest odprowadzane do osadników skąd kanałami i rowami są zrzucane do cieków powierzchniowych (poza arkuszem). Jakość wód płynących na terenie arkusza Sompolno była przeprowadzana tylko na Noteci w miejscowości Łysek (Pułyk, Tybiszewska 2003, 2004; Jutrowska, (red) 2004). Wody tej rzeki zaklasyfikowano do IV klasy czystości wód według nowej klasyfikacji obowiązującej od 1 stycznia 2005 r. (Rozp. Min. Środ. Dz. U. Nr 32, poz. 284 z dnia 1 marca 2004 r.) Decydującym wskaźnikiem była zawartość azotu azotynowego, saprobowość oraz miano Coli (Aqua, 2005). Zanieczyszczenia tej rzeki pochodzą głównie ze spływów powierzchniowych z użytków rolnych oraz dopływów oczyszczonych ścieków socjalno-bytowych. Wody rzeki Zgłowiączki były badane w miejscowości Rybiny. Wody zaklasyfikowano do III klasy czystości, zarówno pod względem zawartości azotu azotynowego, miano Coli oraz chlorofilu typu „a”. Główne źródła zanieczyszczeń rzeki Zgłowiączki to wody z oczysz- czalni ścieków, a także zanieczyszczenia ze źródeł rolniczych. Badania czystości wód jezior na arkuszu Sompolno były przeprowadzane w czterech je- ziorach: Brdowskim, Lubotyńskim, Mąkolno oraz Głuszyńskim. Wszystkie wody jezior od- powiadają III klasie czystości.

2. Wody podziemne

Zgodnie z regionalnym podziałem zwykłych wód podziemnych Polski obszary objęte arkuszem Sompolno należą do regionu wielkopolskiego, zaliczonego do subregionu gnieź- nieńsko-kujawskiego (mogileńskiego) (Paczyński, 1995). Główne piętra użytkowe wodonośne wstępują w utworach czwartorzędowych, mioceń- skich oraz kredowych. Piętro wód czwartorzędowych występuje w obrębie trzech poziomów: wód gruntowych, międzyglinowego górnego oraz międzyglinowego dolnego. Czwartorzędowy poziom wód gruntowych występuje na głębokości do 10 m w utworach piaszczysto-żwirowych tarasów dolin rzecznych. Utwory wodonośne to głównie piaski od drobno- do gruboziarnistych o miąższości do 6 m, lokalnie 30 metrów. Zwierciadło wody ma charakter swobodny i występuje na głębokości od 1 do 10 m. Współczynnik filtracji jest zróżnicowany waha się od 3,0 do 30,0 m/d, a przewodność do 280 m2/d. Wodonośny poziom zasilany jest poprzez wody opadowe jak i przez drenaż cieków, jezior oraz innych poziomów wodonośnych (Straburzyńska, Trzeciakowska 2002). Poziom międzyglinowy górny występuje w utworach piaszczysto-żwirowych. Tworzą go utwory fluwioglacjalne i rzeczne, rozdzielające gliny morenowe zlodowacenia bałtyckiego i zlodowacenia środkowopolskiego. Jest to poziom nieciągły o miąższości do 15 m. Zwiercia- dło ma charakter napięty i występuje na głębokości do 16 m, najczęściej 5 – 8 m. Warstwę napinającą zwierciadło stanowią gliny zwałowe. Współczynnik filtracji poziomu wynosi śred- nio 50 m/d, a przewodność średnio 170 m2/d. Poziom ten lokalnie łączy się z poziomem mię- dzyglinowym dolnym. Wody użytkowe w poziomie międzyglinowym dolnym występują w utworach fluwio- glacjalnych rozdzielających gliny morenowe zlodowaceń południowo- i środkowopolskich. Utworami wodonośnymi są piaski o różnym uziarnieniu o miąższości dochodzącej do 30 m. Zwierciadło wody występuje na głębokości od 5 do 10 m i ma charakter naporowy. Współ- czynnik filtracji waha się od 5 do 25 m/d, a wodoprzewodność do 200 m2/d. Poziom między- glinowy dolny zasilany jest przez nadległe poziomy wodonośne lub bezpośrednio przez infil- tracje opadów. Duże znaczenie na badanym terenie ma mioceński poziom wodonośny. Utwory wodo- nośne to głównie piaski drobnoziarniste i mułkowate o miąższości od 10 do 60 m. Poziom ten występuje najczęściej na głębokości 20 –30 m p.p.t. Zwierciadło wody ma charakter subartezyjski i występuje na głębokości do 20 m. Warstwę napinającą stanowią słabo przepuszczalne

iły poznańskie oraz gliny zwałowe czwartorzędowe. Współczynnik filtracji poziomu wynosi do 15 m/d, a przewodność od kilku do 300 m2/d. Poziom mioceński zasilany jest przez prze- sączenia wód z poziomu czwartorzędowego lokalnie przez przepływ w oknach hydrogeologicznych. Obecnie wody w poziomie mioceńskim wskutek drenażu górniczego KWK „Ko- nin” znalazł się w strefie oddziaływania leja depresyjnego. Zwierciadła wody poziomu mio- ceńskiego zostało obniżone do około +30 m n.p.m. Zasięg leja depresyjnego wyznaczono na podstawie badań w roku 2004 i zaznaczono go na południowym zachodzie arkusza Sompolno (Mazurek, 1998).

Fig. 3 Położenie arkusza Sompolno na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – Obszar Wysokiej Ochrony (OWO), 2 – Obszar Najwyższej Ochrony (ONO), 3 – granica GZWP w ośrodku porowym, 4 – granica GZWP w ośrodku szczelinowym i szczelinowo-porowym, 5 – granica GZWP w ośrodku szczelinowo krasowym, 6 - jezioro Nazwa i numer GZWP, wiek utworów wodonośnych: 143 – Subzbiornik Inowrocław – Gniezno, trzeciorzęd (Tr); 144 – Dolina kopalna Wielkopolska, czwartorzęd dolin kopalnych (QK); 150 – Pradolina Warszawa - Berlin (Koło - Odra), czwartorzęd pradolin (QP); 151 – Zbiornik Turek - Konin - Koło, kreda górna (K2); 220 – Pradolina rz. śr. Wisła (Włocławek- Płock), czwartorzęd pradolin (QP); 225 – Zbiornik m. morenowy Chodcza-Łanięta, czwartorzęd (Q); 226 – Zbiornik Krośniewice Kutno, jura górna (J3)

Piętro kredowe (górnokredowe) na badanym arkuszu występuje w spękanych marglach opokach i wapieniach, zalegających od 20 do 90 m p.p.t. W piętrze kredowym wody mają charakter subartezyjski o zwierciadle wody występującym na głębokości do 20 m. Współ- czynnik filtracji warstw wodonośnych waha się od 3-30 m/24 h i przewodności do 1500 m2/d. Na omawianym obszarze wyznaczono górnokredowy główny zbiornik wód podziemnych (Kleczkowski, 1990) GZWP (151) Zbiornik Turek-Konin-Koło o szacunkowych zaso- bach dyspozycyjnych 240 tys. m3/d (Fig. 3). Zbiornik ten nie posiada szczegółowej dokumentacji hydrogeologicznej. Wydajność wszystkich studni na arkuszu Sompolno jest zróżnicowana i wynosi od 2,0 do 176 m3/h przy depresji od 5 do 9 m. Największą wydajność ma ujęcie komunalne w Bielu 176 m3/h przy depresji 9,0 m, eksploatowane jest przez Wiejski Zakład Wodociągów.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanieczyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 478-Sompolno zamieszczono w tabeli 6. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi zawartości przeciętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc słabo związana i łatwo ługowal- na. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 godzi-

ny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kar- tografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna prób- ka - jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych zo- stały więc przedstawione na mapie punktowej. Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporządzeniem z dnia 9 września 2002 r.). Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopusz- czalnych metali określonych w Rozporządzeniu z dnia 9 września 2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 6). Przeciętne zawartości badanych pierwiastków w glebach arkusza są niższe od wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wartości nieco wyższe uzyskano dla baru i niklu. Pod względem zawartości metali wszystkie spośród badanych próbek spełniają warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielo- funkcyjne użytkowanie. Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożli- wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

Tabela 6 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy za- Wartość Wartość przeciętnych Wartości dopuszczalne stężeń w glebie wartości w przeciętnych (median) w glebach lub ziemi (Rozporządzenie Ministra glebach na (median) w obszarów niezabudo- Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) arkuszu 478- glebach na wanych Polski 4) Sompolno arkuszu 478- Metale Sompolno

N=7 N=7 N=6522 Frakcja ziarnowa Frakcja ziarnowa Grupa B 2) Grupa C 3) <2 mm <1 mm Grupa A 1) Mineralizacja – woda Mineralizacja królewska HCl (1:4) Głębokość (m p.p.t.) Głębokość (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-7 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 10-58 30 27 Cr Chrom 50 150 500 1-6 3 4 Zn Cynk 100 300 1000 11-33 25 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-3 1 2 Cu Miedź 30 150 600 1-7 4 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1-12 6 3 Pb Ołów 50 100 600 7-12 10 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-0,05 <0,05 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 478-Sompolno 1) grupa A w poszczególnych grupach zanieczyszczeń a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład ob- As Arsen 7 szaru poddanego ochronie na podstawie przepisów Ba Bar 7 ustawy Prawo wodne, Cr Chrom 7 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 7 o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 7 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 7 grożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla Cu Miedź 7 obszarów tych stężenia zachowują standardy wynika- jące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 7 2) Pb Ołów 7 grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych ą Hg Rtęć 7 z wył czeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- ne, nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbani- sza 478-Sompolno do poszczególnych grup zanieczysz- zowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, czeń (ilość próbek) użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych,

3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, 7 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilość próbek

2. Osady wodne

Kryteria oceny osadów Jakość osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ciężkimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanie-

czyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jakości osadów wodnych ze względów ekotoksykologicznych zastosowano wartoś ci PEL (ang. Probable Effects Levels) – określające zawartość pierwiastka, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 7 zamieszczono dopuszczalne zawar- tości pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, obowiązujące w Polsce oraz wartości tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i wartoś ci PEL. Materiał i metody badań laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawierającej wyniki ba- dań geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego Inspek- tora Ochrony Środowiska. Próbki osadów jeziornych są pobierane z głęboczków jezior. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcję ziarnową drobniejsza niż 0,2 mm. Zawartości arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metodą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą królewską, oznaczenia kadmu wykonano metodą spektrometrii mas z jonizacją w pla- zmie indukcyjnie sprzężonej (ICP-MS), także z roztworów uzyskanych po roztworzeniu pró- bek osadów wodą królewską, a oznaczenia zawartości rtęci wykonano z próbki stałej metodą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Prezentacja wyników Lokalizację miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójkąta obwiedzionego odmiennymi kolorami dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych lub niezanieczyszczonych i o przekroczonych wartoś ciach PEL. Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawartość, co najmniej jednego pierwiastka przewyższała dolną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifiko- wania osadu do zanieczyszczonego każdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu. Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu zbadane zostały osady trzech jezior: Brdowskiego, Mąkolna i Lubotynia. Osady jeziora Lubotyń charakteryzują się bardzo niskim zawartościami potencjalnie szkodli- wych pierwiastków, równymi lub zbliżonymi do wartości tła geochemicznego tych pierwiast- ków. W osadach jezior Brdowskiego i Mąkolna zaobserwowano zawartość ołowiu i rtęci

podwyższoną w stosunku do ich wartości tła geochemicznego, ale są to zawartości niższe niż dopuszczalne zawartości w osadach według rozporządzenia MŚ z dnia 16 kwietnia 2002 r. i niższe niż wartoś ci PEL, powyżej której obserwuje się ujemne oddziaływanie na organizmy bytujące w wodzie. Tabela 7. Zawartość pierwiastków w osadach mg/kg

Rozporządze- Tło geoche- Brdowskie Mąkolno Lubotyń Pierwiastek PEL** nie MŚ* miczne (1999 r.) (1999 r.) (2000 r.) Arsen (As) 30 17 <5 5 5 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 11 9 9 Cynk (Zn) 1000 315 73 78 71 29 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 0,5 0,5 <0,5 Miedź (Cu) 150 197 7 14 8 5 Nikiel (Ni) 75 42 6 11 9 8 Ołów (Pb) 200 91 11 36 36 12 Rtęć (Hg) 1 0,49 <0,05 0,138 0,118 0,031 Rubryka 2: * Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony Rubryka 3: **zawartość pierwiastka, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne wg D. D. MacDonald, 1994. Dane prezentowane na mapie umożliwiają jedynie oceny zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygnałem dla odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawartości do- puszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, przeci- nających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (Fig. 4) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wyko- rzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wahają się w prze dziale od około 18 do około 50 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 35 nGy/h i jest zbliżona do średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu wschodniego wartości promieniowania gamma mieszczą się w zakresie od około 18 do około 47 nGy/h przy przeciętnej wartości także około 35 nGy/h. Powierzchnię obszaru arkusza Sompolno budują utwory o generalnie niskich warto- ściach promieniowania gamma. Są to głównie plejstoceńskie gliny zwałowe oraz piaski i żwi- ry wodnolodowcowe stadiału głównego zlodowacenia północnopolskiego. W dolinach rzek występują holoceńskie osady rzeczne (piaski i żwiry) oraz torfy i gytie. W północnej i w połu- dniowej części obszaru znajdują się dość liczne wystąpienia moren czołowych (piaski i żwi- ry). Podrzędnie na powierzchni badanego obszaru spotyka się utwory zastoiskowe (iły, mułki i piaski) oraz starsze gliny zwałowe i utwory wodnolodowcowe - z okresu zlodowacenia środ- kowopolskiego. Najwyższymi wartościami promieniowania gamma w profilu zachodnim (ok. 50 nGy/h) cechują się osady wodnolodowcowe zlodowacenia północnopolskiego. Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłuż profilu zachodniego wahają się od około 0,6 do około 5,0 kBq/m2, a wzdłuż profilu wschodniego wy- noszą od około 0,2 do około 2,3 kBq/m2.

Fig. 4 Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Sompolno (na (na Sompolno arkusza obszarze na promieniotwórczymi pierwiastkami gleb Zanieczyszczenia 4 Fig. 478W PROFIL ZACHODNI 478E PROFIL WSCHODNI

osi rz osi Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma ę dnych - opis siatki kilometrowej arkusza) arkusza) kilometrowej siatki opis - dnych 5820449 5819668

5817561 5809744 m m 5814592 5807762

5811812 5805799

5808558 5803521

0 10 20 30 40 50 60 0 10 20 30 40 50 nGy/h nGy/h 25 25

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5820449 5819668

5817561 5809744 m m 5814592 5807762

5811812 5805799

5808558 5803521

0 1 2 3 4 5 0 0.5 1 1.5 2 2.5 kBq/m2 kBq/m2

IX. Składowanie odpadów

Przy określeniu warunków, jakim powinny odpowiadać obszary lokalizowania składo- wisk uwzględniono zasady i wskazania zawarte Ustawie o odpadach oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczą- cych lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach, przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umożliwiające późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Na mapie, w nawiązaniu do kryteriów ochrony: litosfery, hydrosfery i atmosfery, wyznaczono: − tereny wyłączone całkowicie z możliwości lokalizacji wszystkich typów składowisk ze względu na wymagania: przyrodnicze, hydrogeologiczne, geologiczno-inżynier- skie i infrastrukturalne; − tereny na których możliwa jest lokalizacja składowisk odpadów, nieposiadające jednak naturalnej warstwy izolacyjnej (w tych rejonach składowiska odpadów muszą posiadać sztuczną barierę izolacyjną dla dna i skarp obiektu, wykonaną z odpowiednich materiałów gruntowych lub syntetycznych); − tereny preferowane do lokalizowania składowisk odpadów, ze względu na istnienie naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, niewyłączonych z możliwości lokalizowania składowisk odpadów, zaznaczono także te wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mogą być rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów, po odpowiedniej ocenie właściwości izolacyjnych dna i skarp. Przestrzenny zasięg tych wyrobisk może ulegać zmianom, stąd zaznaczano je na wy- łącznie w formie punktowych znaków graficznych, zróżnicowanych ze względu na charakter kopalin. Występowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola- cyjności (tabela 8) pozwala wyróżnić potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obrębie wydziela się rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) na podstawie:

− izolacyjnych właściwości podłoża – odpowiadających wyróżnionym wymaganiom składowania odpadów ( N, K, O); − rodzajów warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych składowisk wynikających, z przyjętych obszarów ochrony (b – zabudowy mieszkaniowej, obiektów użyteczno- ści publicznej oraz lotnisk, p – przyrody i dziedzictwa kulturowego, w – wód podziemnych, z – złóż kopalin). Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie obszarów objętych wymie- nionymi ograniczeniami warunkowymi będzie wymagało ustaleń z odpowiednimi władzami oraz zgodności z dokumentami planistycznymi dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk są uzależnione od typu składowanych odpadów (tabela 8). Tabela 8 Kryteria oceny naturalnej bariery geologicznej Wymagania dotyczące naturalnej bariery Typ geologicznej składowiska współczynnik miąższość [m] rodzaj gruntów filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1 . 10-9 iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne 1-5 ≤ 1 . 10-9 O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1 . 10-7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróżnienie: − właściwości izolacyjnych podłoża zgodnych z wymaganiami dla określonego typu składowisk (przyjętymi w tabeli 8); − zmiennych właściwości izolacyjnych podłoża (warstwa izolacyjna znajduje się pod przykryciem osadami piaszczystymi o miąższości do 2,5 m; miąższość lub jednorod- ność warstwy izolacyjnej jest zmienna). Na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, przedstawiono lo- kalizację wybranych wierceń, których profile geologiczne (tabela 9) wykorzystano przy kon- strukcji wydzieleń. Profile te przedstawiają budowę geologiczną do głębokości 5 m poniżej stropu pierwszej warstwy wodonośnej występującej pod utworami izolującymi. Wybrane z zamieszczonych w tab. 2 otwory (których profile wnoszą istotne informacje dotyczące wy- kształcenia warstwy izolacyjnej) zlokalizowano również na MGP - plansza B. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Sompolno Mapy hydrogeolo-

gicznej Polski w skali 1:50 000 (Straburzyńska, Trzeciakowska, 2002). Stopień zagrożenia wód podziemnych wyznaczono w pięciostopniowym podziale (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski i bardzo niski) przyjmując jako podstawowe kryteria nie tylko wartości parametrów fil- tracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale także czynniki zewnętrzne, takie jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy ob- szarów prawnie chronionych. Stopień ten jest parametrem zmiennym i syntetyzującym różne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego też obszarów o różnym stopniu zagro- żenia nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowi- ska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjności (POLS) mogą współwystępować z obszarami o różnym zagrożeniu jakości wód podziemnych. Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze arkusza Sompolno rejony bezwzględnie wyłączone z możliwości lokalizacji składowisk odpadów zajmują znaczne powierzchnie, zwłaszcza w części północnej, i obejmują: − dna i zbocza dolin rzecznych Noteci i Sarnówki oraz ich dopływów wraz z równina- mi torfowymi i tarasem zalewowym; − dna rynien subglacjalnych zajęte przez jeziora: Głuszczyńskie, Kamieniec, Lubotyń- skie, Brdowskie, Mostki i Mąkolno − kompleksy leśne (o powierzchni >100 ha) występujące głównie części północno- środkowej; − tereny obniżeń i zagłębień o płytkim (0-2 m) położeniu zwierciadła wód gruntowych, zabagnione oraz pokryte łąkami na gruntach organicznych (torfach, namułach, pia- skach humusowych); − teren rezerwatu „Kawęczyńskie Brzęki” w obrębie wzgórza moreny czołowej w środ- kowej części obszaru; − tereny zwartej i gęstej zabudowy w: Wierzbinku, Sompolnie, Babiaku i Brdowie. Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składowa- nia odpadów obojętnych wraz z oceną najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk Rozpoznanie budowy geologicznej na obszarze arkusza Sompolno jest dosyć dobre z uwagi na istnienie około 300 głębokich otworów wiertniczych, wykonanych głównie w czasie prac dokumentujących wystąpienia węgli brunatnych. Zmienność geologiczną w obszarach preferowanych pod lokalizowanie składowisk dokumentowało około 100 głębokich otworów

wiertniczych – profile większości z nich zostały zamieszczone w tabeli 2. Rejonami najlepiej udokumentowanymi są tereny poszukiwań węgli brunatnych w części południowo-zachodniej (złoże „Lubstów”), północno-zachodniej (złoże „Tomisławice”) i wschodnio-środkowej (zło- że „Mąkoszyn-Grochowiska”). Potencjalne obszary preferowane do lokalizowania składowisk odpadów ze względu na obecność naturalnej bariery izolacyjnej na powierzchni terenu lub blisko powierzchni (do głę- bokości 2,5 m) wyznaczono przede wszystkim w części północnej i południowej. Barierę sta- nowią słabo przepuszczalne gliny zwałowe zlodowacenia Wisły ze stadiału górnego, niejednokrotnie bezpośrednio podścielone starszymi glinami ze zlodowacenia Warty. Właściwości izolacyjne tych glin pozwalają na lokalizację w ich obrębie składowisk odpadów obojętnych. Gliny te tworzą wysoczyznę polodowcową falistą urozmaiconą licznymi zagłębieniami wytopiskowymi, pagórkami moren martwego lodu i moren czołowych oraz kemami (Kozy- dra,). Znaczne zróżnicowanie morfologiczne powierzchni wysoczyzny polodowcowej pozwala wykorzystać tylko niektóre jej fragmenty dla lokalizacji potencjalnych składowisk odpa- dów. W wielu sytuacjach niekorzystne ukształtowanie powierzchni (obecność licznych za- wodnionych obniżeń) było powodem wykluczenia znacznych jej części z możliwości lokalizowania składowisk. Niekorzystnym faktem jest również zmienna miąższość (od 2 do 18 m) gliny zlodowacenia Wisły, jej zróżnicowana litologia (liczne przewarstwienia piaszczyste) oraz częste przy- krycie piaskami wodnolodowcowymi o niedużych miąższościach (od 1 do 3 m), co spowodo- wało wyznaczenie w wielu obszarach zmiennych właściwości izolacyjnych naturalnej bariery geologicznej. Analiza wszystkich dostępnych materiałów kartograficznych (Kozydra, Straburzyńska, Trzeciakowska, 2002), złożowych (Pudło, Sztomwasser, 1984; Różycki, 1990; Dyląg, 1992) i wiertniczych wykazała, że najdogodniejsze warunki do lokalizowania składowisk w obrębie wyznaczonych obszarów posiadających naturalną warstwę izolacyjną, występują w części południowo-zachodniej, między Sompolnem, Mąkolnem a Zakrzewem. Miąższość naturalnej bariery izolacyjnej, stwierdzona w większości otworów (nr: 43, 45, 46, 48, 49, 51, 53, 54, 62, 63, 64, 66, 68, 69) wynosi 10-20 m, ale lokalnie może nawet dochodzić do 75 m (kilka po- ziomów glin zwałowych). W omawianych obszarach dodatkowym warunkowym ograniczeniem dla lokalizowania składowisk odpadów jest obecność obszaru chronionego krajobrazu. Sytuacja hydrogeologiczna jest korzystna, gdyż górnokredowy poziom wodonośny, mający w tej części obszaru znaczenie użytkowe, znajduje się na znacznej głębokości (50-100 m)

i jest dostatecznie izolowany słaboprzepuszczalnymi warstwami gliniastymi (niski stopień zagrożenia wód podziemnych). Korzystne warunki geologiczne występują również w północno-zachodniej i północno- wschodniej części obszaru, chociaż średnia miąższość bariery izolacyjnej jest tu znacznie mniejsza i waha się od kilku do kilkunastu metrów (otwory: 1, 2, 3, 11, 12); jedynie w sytuacjach bezpośredniego występowanie dwóch poziomów glin przekracza 20 m (otwory: 7, 9, 13). Omawiane obszary mają jednak warunkowe ograniczenia dla lokalizowania składowisk odpadów związane z ochroną przyrody (obszar chronionego krajobrazu), złóż węgli brunatnych (złoże „Tomisławice”) oraz wód podziemnych (obszar wysokiej ochrony zbiornika gór- nokredowego nr 151) (Kleczkowski, 1990). Dodatkowym utrudnieniem i ograniczeniem dla poszukiwań korzystnych miejsc do lokalizowania składowisk jest silnie zróżnicowana morfo- logia powierzchni wysoczyzny i liczne obniżenia wytopiskowe, w których często występuje płytki poziom wód gruntowych. Głównym użytkowym poziomem wodonośnym w części pół- nocno-zachodniej są wody występujące na głębokości 50-100 m w obrębie górnokredowych skał węglanowych, dobrze izolowane od wpływów powierzchniowych miąższą warstwą róż- nowiekowych glin zwałowych, lokalnie podścielonych iłami trzeciorzędowymi. Natomiast w części północno-wschodniej ujmowane są wody poziomu czwartorzędowego (międzygli- nowego), występujące na głębokości 15-50 m i przykryte kilkunastometrową warstwą glin zlodowacenia Wisły. W obu omawianych obszarach wyznaczono niski i średni stopień zagro- żenia wodonośnych poziomów użytkowych. Dosyć korzystne warunki geologiczne występują w obszarze wyznaczonym w widłach Noteci i jednego z jej dopływów w części środkowej, głównie ze względu na stałą, kilkuna- stometrową miąższość (otwory: 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22, 23) naturalnej bariery izolacyjnej, złożonej z glin zwałowych zlodowacenia Wisły. Powierzchnia wysoczyzny, zbudowanej z tych glin, jest płaska i wykazuje najmniejsze zróżnicowanie morfologiczne spośród obsza- rów wysoczyznowych na tym arkuszu. Dodatkowym walorem tego obszaru jest bardzo rzadka zabudowa mieszkaniowa, ograniczona w zasadzie do miejscowości Mąkoszyn. Omówiony rejon ma jednak warunkowe ograniczenia dla lokalizacji składowisk odpadów wynikające z ochrony: wód podziemnych (obszar wysokiej ochrony zbiornika nr 151), przyrody (obszar chronionego krajobrazu) i złóż kopalin (teren złoża węgla brunatnego „Mąkoszyn- Grochowiska”). Potencjalne obszary do lokalizowania składowisk odpadów obojętnych wyznaczone na pozostałym obszarze (tj. w części południowo-wschodniej i wschodniej) charakteryzują się

zmiennymi miąższościami warstwy izolacyjnej od kilku metrów (otwory: 25, 26, 28, 29, 30, 34, 37, 57, 58, 59, 60, 70, 71, 73) do kilkunastu metrów (otwory: 56, 27, 33, 35), a lokalnie do kilkudziesięciu metrów (otwory: 32, 36, 72). W kilku sytuacjach bariera izolacyjna składa się z dwóch warstw glin zwałowych rozdzielonych warstewkami piasków o miąższościach 1-2,5 m – pomimo, że piaski te nie są zawodnione i nie stanowią poziomu wodonośnego, takie wy- kształcenie naturalnej warstwy izolacyjnej zmniejsza wartość tych rejonów, jako potencjalnych miejsc dla lokalizowania składowisk odpadów. Podstawowe ograniczenie warunkowe w omawianych rejonach wynika z ochrony przyrody (obecność obszaru chronionego krajobrazu) oraz obecności złoża węgla brunatnego „Izbica Kujawska”. Użytkowy poziom wodonośny w tej części jest związany z piaszczystymi utworami czwartorzędowymi (poziom międzygli- nowy dolny i górny) występującymi na różnych głębokościach od 5 do 50 m. Jedynie wokół Jez. Brdowskiego użytkowy poziom wodonośny stanowią piaski mioceńskie na głębokości 15-100 m. W związku z tym stopień izolacji tych wód od wpływów powierzchniowych jest także różny, co odzwierciedla się w niskim i średnim stopniu zagrożenia wód czwartorzędo- wych poziomów użytkowych oraz niskim i bardzo niskim – wód poziomu mioceńskiego. Najistotniejszym warunkowym ograniczeniem dla lokalizacji przyszłych składowisk w obszarach posiadających naturalną warstwę izolacyjną są udokumentowane złoża węgli brunatnych: „Tomisławice” i „Mąkoszyn-Grochowiska”, które w perspektywie 3-10 lat są przezna- czone do rozpoczęcia eksploatacji. Budowanie składowisk odpadów na tych terenach nie jest zatem przedsięwzięciem przyszłościowym. Tereny te należy potraktować jako potencjalne dla lokalizacji składowisk odpadów, ale w dalszej przyszłości po zakończeniu eksploatacji. Problem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych Na omawianym obszarze w strefie do głębokości 10 m nie stwierdzono obecności utwo- rów ilastych spełniających wymagania dla lokalizowania składowisk odpadów komunalnych lub niebezpiecznych. Strop formacji iłów plioceńskich występuje najpłycej (23-30 m) w okolicach Brdowa (część SE) i Sompolna (część SW). W tej sytuacji obszary potencjalnej lokalizacji składowisk odpadów obojętnych o najwięk- szej miąższości glin zwałowych oraz wystarczającej izolacji użytkowego poziomu wodonośnego należy również traktować jako możliwe dla lokalizacji odpadów innych niż niebezpieczne i obo- jętne (w tym komunalnych). Ponieważ brak jest szczegółowych badań określających współ- czynnik filtracji występujących tu glin zwałowych, nie można wykluczyć, że w niektórych czę- ściach wskazanych obszarów, właściwości izolacyjne glin są korzystniejsze niż przyjęte na podstawie danych z literatury (większa zawartość frakcji iłowej i pyłowej) i mogą odpowiadać wy-

maganiom dla lokalizacji np. składowisk odpadów komunalnych. Dokładne rozpoznanie geologiczno-inżynierskie i określenie rzeczywistych wartości współczynnika filtracji może być pod- stawą do uznania tych rejonów również jako korzystnych dla składowisk odpadów komunalnych, bez potrzeby wykonywania sztucznej bariery izolacyjnej. W miejscach bezpośredniego występowania 2 lub 3 poziomów glin zwałowych, lokalnie podścielonych iłami plioceńskimi lub mioceńskimi (obszary w części południowo-zachodniej między Sompolnem a Babiakiem - otwory: 43, 54, 62, 68), istnieją najlepsze warunki geologiczne do szczegółowego rozpoznania warstwy izolacyjnej pod kątem lokalizowania składowisk odpadów komunalnych. Jednak najkorzystniejszym rozwiązaniem problemu składowania odpadów komunalnych jest wykorzystanie istniejących dużych odkrywek poeksploatacyjnych węgli brunatnych. Naj- istotniejszym walorem tych rejonów jest możliwość lokalizowania w ich obrębie składowisk wszystkich typów odpadów (O, K, N) po wykonaniu odpowiedniej sztucznej bariery izolacyjnej, do budowy której można będzie użyć skał ilastych wydobytych w czasie udostępniania złóż do eksploatacji. Zwłaszcza odkrywka kopalni „Lubstów”, zlokalizowana w bliskim sąsiedztwie omawianego obszaru (na południowy-zachód od Sompolna), jest najdogodniejszym miejscem do budowy dużego, międzygminnego składowiska odpadów komunalnych i w tym kierunku powinny zmierzać starania lokalnych władz gminnych i powiatowych w rozwiązaniu problematyki odpadowej. W najbliższych planach jest uwzględniona budowa składowiska komunalnego dla gminy Sompolno w południowej części złoża „Lubstów” (na arkuszu Ślesin). Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Z trzech istniejących na tym obszarze składowisk odpadów komunalnych, jedno dla miasta Sompolno jest usytuowane w obszarze bezwzględnego zakazu lokalizacji takich obiek- tów (dolina Noteci), a dwa pozostałe na obszarach nieposiadających naturalnej warstwy izolacyjnej. Tylko składowisko w Zielonce jest zabezpieczone folią PEHD. Pozostałe dwa składo- wiska powinny być jak najszybciej zlikwidowane, gdyż stanowią bardzo duże zagrożenie dla wód powierzchniowych Noteci, wód podziemnych płytkich poziomów wodonośnych i gleb. Na obszarach możliwej lokalizacji składowisk, ale nieposiadających naturalnej warstwy izolacyjnej, znajduje się 5 wyrobisk po eksploatacji kruszywa naturalnego. Cztery z tych wyrobisk są pozostałością po niewielkich złożach: „Wyrobki”, „Pamiątka”, „Julianowo” i „Łazi- ska”, przy czym wydobycie na złożach „Julianowo” i „Łaziska” zostało już zakończone. Ist- niejące wyrobiska można będzie w przyszłości wykorzystać jako potencjalne miejsca składo- wania odpadów, oczywiście po wykonaniu odpowiednich zabezpieczeń ich dna i ścian bocznych. Niekorzystnym faktem jest płytkie występowanie wód gruntowych, gromadzących się

w dnie tych wyrobisk. Wszystkie wyrobiska mają również warunkowe ograniczenie przyrodnicze (obszar chronionego krajobrazu), a „dzikie” wyrobisko w pobliżu miejscowości Drze- wiec – znajduje się dodatkowo w obszarze wysokiej ochrony zbiornika GZWP nr 151. Na obszarach pozbawionych naturalnej warstwy izolacyjnej znajdują się udokumentowane, ale dotychczas nieeksploatowane złoża kruszywa: „Wyrobki I”, „Goczki”, „Ryn” oraz „Łaziska dz. 13512” – po podjęciu wydobycia powstałe wyrobiska można będzie także rozpa- trywać pod kątem ewentualnej lokalizacji składowisk odpadów. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróżnio- nych typów odpadów należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje się w formie dokumentacji geologiczno- inżynierskiej i hydrogeologicznej, dołączanych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Tabela 9 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obrębie wydzielonych obszarów Głębokość do zwierciadła wody podziemnej wystę- Numer Miąższość Profil geologiczny pującego pod warstwą Archiwum i otworu warstwy izolacyjną numer otwo- na mapie izolacyjnej [m p.p.t.] ru dokumen- strop tacyjnej B [m] zwierciadło zwierciadło warstwy [m litologia i wiek warstwy nawiercone ustalone p.p.t.] 3 4 5 6 7 8 9 0,0 Piasek drobny, lekko zaglinio- b.d. b.d. 0,8 ny 5,3 Glina piaszczysta 6,7 IG 1 7,5 Glina zwałowa piaszczysta 61219 9,3 Piasek silnie zagliniony 10,2 Piasek drobny, zagliniony Piasek drobny i średni Q 0,0 Gleba b.d. 0,3 Piasek bardzo drobny CAG 505/92 2 2,0 Glina piaszczysta 5,0 otwór D/6 7,0 Piasek bardzo drobny 7,0 22,5 Piasek mułkowaty Q 0,0 Gleba 0,4 Piasek drobny 0,6 Glina piaszczysta 9,0 Glina zwałowa 16,4 8,0 BH 3 17,0 Piasek lekko ilasty 4780054 27,0 Glina zwałowa 54,0 Glina zwałowa piaszczysta Q 63,0 Ił pstry Ng 70,0 Kreda Cr 74,0

1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,6 Glina piaszczysta 2,4 BH 3,0 Piasek różny 4 4780030 3,6 Piasek różny gliniasty 3,6 6,0 Piasek drobny 6,0 11,0 Glina zwałowa Q 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta 1,5 2,0 Żwir BH 5 2,6 Piasek średni z otoczakami 4,6 4780022 5,0 Glina zwałowa Q 48,0 Węgiel brunatny 52,0 Piasek drobny Ng 52,0 0,0 Gleba 0,3 Glina piaszczysta 1,9 2,2 Piasek gruby ze żwirem i otoczakami BH 6 5,8 Glina piaszczysta z otoczakami 10,1 4780041 16,5 Piasek różny ze żwirem i oto- 16,5 czakami 19,0 Glina zwałowa 19,4 Piasek drobny Q 0,0 Gleba b.d. b.d. IG 0,25 Glina zwałowa piaszczysta 3,95 7 67713 4,2 Piasek gruby 6,2 Glina zwałowa piaszczysta Q 23,7 0,0 Gleba gliniasta 0,3 Glina piaszczysta z pojedynczym żwirkiem 3,3 Glina zwałowa 3,7 IG 8 5,7 Ił plastyczny 5,7 63724 6,2 Glina zwałowa ze żwirem i otoczakami 7,2 7,5 Piasek drobny z pojedynczym żwirkiem Q 0,0 Gleba piaszczysta CAG 505/92 0,4 Glina silnie piaszczysta 9 otwór D/10 7,0 Glina piaszczysta ze żwirem 24,6 7,0 7,0 25,0 Mułek piaszczysty Q 0,0 Gleba piaszczysta 0,3 Żwirek drobny CAG 505/92 10 1,0 Glina piaszczysta 5,0 otwór D/11 6,0 Piasek drobny 6,0 6,0 24,0 Mułek piaszczysty Q 0,0 Gleba BH 0,8 Glina piaszczysta z otoczakami 17,0 9,5 11 4780031 17,8 Piasek średni 17,8 20,0 Piasek drobny Q 0,0 Gleba 0,5 Glina zwałowa piaszczysta BH 12 2,0 Glina zwałowa z otoczakami 18,5 8,8 4780050 19,0 Piasek średni 19,0 23,0 Piasek drobny Q

1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba

0,4 Glina piaszczysta

2,3 Glina zwałowa

5,0 Glina zwałowa z otoczakami BH 0,2 13 37,0 Piasek 4780018 36,6 37,0 1,9 37,1 Glina zwałowa Q

42,0 Pył ilasty 4,9 44,5 Piasek drobny, zailony Ng 44,5 45,5 Margle Cr 0,0 Piasek bardzo drobny i pylasty IG 14 0,7 Glina zwałowa piaszczysta b.d. 131290 2,8 3,5 Piasek drobny Q 3,5 0,0 Glina piaszczysta CAG 527/91 15 7,0 Glina zwałowa z otoczakami b.d. b.d. otwór 61/12 12,5 12,5 Piasek Q 0,0 Glina piaszczysta CAG 527/91 16 11,5 Glina zwałowa z otoczakami b.d. b.d. otwór 53/8 17,0 17,0 Piasek drobny Q 0,0 Glina piaszczysta CAG 527/91 17 6,0 Glina zwałowa z otoczakami b.d. b.d. otwór 61/20 18,0 18,0 Piasek Q 0,0 Gleba

0,5 Glina piaszczysta

4,5 Glina zwałowa

8,8 Piasek różny ze żwirem i oto- 8,0 czakami 8,3 10,0 Glina zwałowa z otoczakami BH 18 33,5 Glina pylasta 4780007 36,0 Glina zwałowa z otoczakami Q 6,0

Węgiel brunatny

43,0 Drewno 33,0 46,8 Piasek drobny

48,5 Piasek drobny z pyłem buro- 48,5 52,5 węglowym Ng 0,0 Gleba piaszczysta 0,3 Glina zwałowa piaszczysta

CAG 527/91 3,5 Glina zwałowa z otoczakami 19 b.d. b.d. otwór MG-3 17,1 Piasek różny 16,8 20,0 Glina zwałowa z otoczakami 26,0 Mułki i piaski Q 0,0 Glina zwałowa piaszczysta CAG 527/91 4,5 Glina zwałowa z otoczakami 20 b.d. b.d. otwór 53/20 14,0 Piasek drobny Q 14,0 15,5 Iły Ng 0,0 Gleba piaszczysta 0,5 Piasek różny z drobnym żwir- IG kiem 21 b.d. b.d. 131294 3,0 Glina zwałowa z otoczakami 7,0 Piasek drobny, lekko gliniasty 4,0 Piasek różny ze żwirem Q 0,0 Glina zwałowa piaszczysta CAG 527/91 22 5,5 Glina zwałowa z otoczakami b.d. b.d. otwór 61/28 15,0 15,0 Piasek Q CAG 527/91 0,0 Glina zwałowa 23 17,5 5,0 5,0 otwór 53/28 17,5 Piasek drobny Q

1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba piaszczysta

0,5 Piasek różny IG 24 1,0 Glina zwałowa piaszczysta ze b.d. b.d. 131299 żwirem 3,5 4,5 Piasek różny Q 0,0 Gleba 0,4 Glina

BH 3,5 Glina zwałowa 25 8,1 4780015 8,5 Piasek różny ze żwirem 2,6

10,0 Glina zwałowa 23,5 33,5 Piasek średni Q 33,5 0,0 Gleba piaszczysta 1,0 Glina zwałowa silnie piasz- CAG 527/91 czysta otwór 26 3,0 Glina zwałowa piaszczysta z oto- b.d.

MG-11 czakami

4,5 Piasek drobny 3,5 4,5 15,5 Żwirek różny Q 0,0 Gleba piaszczysta

0,3 Piasek różny

1,3 Glina zwałowa piaszczysta, IG 27 odwapniona b.d. b.d. 131304 3,5 Glina zwałowa ze żwirem

i otoczakami 12,9 14,2 Piasek różny Q 0,0 Glina zwałowa piaszczysta 4,5 Piasek drobny 7,0 Piasek gruby ze żwirem CAG 527/91 28 9,5 Glina zwałowa z otoczakami 4,5 b.d. b.d. otwór 43/11 33,5 Piasek drobny 35,0 Glina zwałowa 40,3 Piasek drobny Q 0,0 Piasek różny ze żwirem IG 0,8 Glina zwałowa piaszczysta 29 b.d. b.d. 131300 3,5 Piasek różny 2,7 7,5 Glina zwałowa z otoczakami Q 0,0 Gleba piaszczysta

0,3 Piasek bardzo drobny i drobny

IG 2,5 Glina zwałowa piaszczysta, 30 b.d. b.d. 131302 odwapniona

3,5 Glina zwałowa z otoczakami 6,2 6,5 Piasek różny Q 0,0 Gleba piaszczysto-ilasta

0,3 Glina zwałowa silnie piasz-

IG czysta 31 b.d. b.d. 131305 4,0 Glina zwałowa ze żwirem

i otoczakami 9,9 10,2 Piasek różny Q 0,0 Glina zwałowa CAG 527/91 32 26,0 Piasek drobny 26,0 b.d. b.d. otwór 25/24 38,0 Glina zwałowa Q 0,0 Glina zwałowa piaszczysta CAG 527/91 33 12,0 Piasek drobny 12,0 3,0 3,0 otwór 27/26 20,0 Glina zwałowa z otoczakami Q

1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba piaszczysta IG 0,3 Piasek drobny 34 3,1 b.d. b.d. 62013 1,0 Glina zwałowa piaszczysta 4,1 Piasek średni Q 0,0 Gleba piaszczysta 0,3 Piasek drobny 2,5 Glina zwałowa piaszczysta IG 35 3,5 Glina ilasta 11,5 b.d. b.d. 131309 10,4 Mułek ilasty 11,8 Piasek bardzo drobny, mułko- waty Q 0,0 Piasek gliniasty

0,25 Glina zwałowa piaszczysta

6,0 Glina zwałowa ze żwirem 28,65 IG i otoczakami 36 b.d. b.d. 51727 28,9 Mułek piaszczysty

29,5 Ił tłusty 5,5 34,0 Glina zwałowa ze żwirem

35,0 Piasek drobny Q 0,0 Glina zwałowa piaszczysta IG 5,3 Piasek gliniasty 37 5,3 b.d. b.d. 569128 7,8 Glina zwałowa z otoczakami 15,2 Żwirek Q 0,0 Glina piaszczysta 0,6 Piasek gliniasty IG 0,9 Glina zwałowa piaszczysta 38 9,8 b.d. b.d. 569127 7,1 Glina zwałowa ze żwirem 9,8 Piasek gruby ze żwirem i otoczakami Q 0,0 Glina 0,3 Piasek różny 1,7 Glina zwałowa piaszczysta 4,2 Glina zwałowa 6,8 Piasek drobny

10,8 Żwir z otoczakami

BH 12,2 Glina zwałowa z otoczakami 39 5,1 4780055 26,7 Piasek drobny

29,4 Glina zwałowa 8,0 32,0 Piasek drobny ze żwirem, gliniasty Q 36,3 Piaskowiec (spiek) 36,9 Żwir (spiek) Pg+Ng 38,0 Margle Cr 38,0 0,0 Piasek różny ze żwirem 1,0 Glina piaszczysta

4,0 Piasek średni BH 3,7 40 5,5 Piasek różny ze żwirem 3,0 6,8 4780048 8,0 Otoczaki 6,8 12,0 Glina zwałowa 29,0 Piasek różny ze żwirem Q 29,0 0,0 Gleba 0,4 Glina piaszczysta 6,4 6,5 7,0 Piasek drobny 8,2 Glina zwałowa z otoczakami 7,7 BH 41 15,9 Piasek drobny 4780092 21,0 Glina zwałowa z otoczakami 31,4 Piasek drobny Q 36,5 Ił piaszczysty Ng 42,5 Wapienie Cr 48,0

1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,3 Glina piaszczysta 4,4 4,1 4,7 Piasek drobny BH 11,7 Glina piaszczysta 42 4780064 15,2 Glina zwałowa Q 27,3 Piasek drobny z iłem 37,8 Piasek pylasty z iłem Ng 45,0 Margle Cr 45,0 0,0 Gleba piaszczysta 0,5 Glina piaszczysta 9,5 BH 10,0 Glina zwałowa Q 43* 4780059 43,0 Ił Ng 43,5 44,0 Rumosz skalny 45,0 Wapienie Cr 48,0 0,0 Gleba 0,5 Glina zwałowa 6,5 BH 7,0 Piasek gliniasty 8,0 44 4780074 12,0 Glina zwałowa Q 43,0 Rumosz skalny 44,0 Margle Cr 58,0 0,0 Gleba 0,3 Piasek drobny BH 1,8 Glina piaszczysta 45 4780067 4,0 Glina zwałowa Q 37,9 4,5 39,7 Muły Pg+Ng 45,0 Margle Cr 45,0 0,0 Gleba 0,5 Glina 7,0 Glina piaszczysta 8,5 BH 21,0 Glina zwałowa 29,0 46 4780068 29,5 Piasek drobny, gliniasty Q 40,0 Ił Ng 44,0 Rumosz skalny 45,0 Kreda Cr 51,0 0,0 Gleba 0,5 Piasek drobny 1,5 Glina piaszczysta 6,5 8,0 Piasek średni 8,2 BH 11,0 Glina zwałowa 47 4780051 36,6 Piasek średni 37,5 Piasek drobny Q 44,0 Ił Ng 50,0 Piasek średni 50,0 51,0 Margle Cr 0,0 Gleba 0,3 Glina BH 48 5,6 Glina piaszczysta 18,2 9,0 4780084 18,5 Piasek drobny 18,5 25,0 Pył piaszczysty Q 0,0 Glina piaszczysta 3,0 Glina zwałowa 11,0 8,0 BH 49 11,0 Piasek średni ze żwirem i oto- 11,0 4780047 czakami 20,0 Pył piaszczysty Q

1 2 3 4 5 6 7 0,0 Nasyp CUG 0,6 Glina piaszczysta 3927/343 50 2,8 Glina zwałowa 8,1 5,5 Wierzbie-1 8,7 Piasek średni 8,7 11,3 Glina zwałowa piaszczysta Q 0,0 Gleba 0,4 Glina 2,5 Glina piaszczysta 2,7 4,0 Glina zwałowa z otoczakami 13,1 13,5 Piasek drobny BH 51 14,8 Glina zwałowa 4780088 27,0 Piasek drobny 30,5 Glina zwałowa 34,0 Piasek drobny Q 36,5 Ił Ng 46,0 Wapienie Cr 49,0 0,0 Gleba torfiasta b.d. b.d. 0,4 Glina zwałowa piaszczysta IG 52 3,5 Glina zwałowa piaszczysta z oto- 131134 czakami 9,8 10,2 Piasek różny z domieszką żwiru Q 0,0 Gleba BH 0,5 Glina 53 4780083 5,0 Glina piaszczysta 18,0 5,1 18,5 Żwir z piaskiem Q 18,5 0,0 Gleba 0,4 Glina BH 4,7 Glina piaszczysta 54* 4780087 17,4 Glina zwałowa Q 68,6 21,4 69,0 Ił piaszczysty Ng 7,0 76,0 Wapienie Cr 90,0 0,0 Gleba 0,15 Glina zwałowa, zapiaszczona 6,05 CUG 6,2 Piasek bardzo drobny i pylasty 3927/343 55 7,5 Glina zwałowa z otoczakami otwór 39/07 9,8 Piasek drobny 19,2 12,2 23,8 Piasek bardzo drobny i drobny Q 0,0 Gleba b.d. b.d. 0,3 Piasek pylasty CUG 0,5 Glina piaszczysta z otoczakami 3927/343 56 3,5 Glina zwałowa z otoczakami 14,5 otwór 41/09 15,0 Piasek drobny 28,5 Mułek ilasty Q 0,0 Gleba 0,3 Glina piaszczysta 3,0 Glina piaszczysta z otoczakami 5,7 2,9 BH 57 6,0 Piasek ze żwirem, gliniasty 4780098 11,0 Piasek drobny 11,0 14,0 Glina zwałowa z otoczakami 16,0 Piasek drobny z iłem Q 0,0 Gleba 0,3 Glina zapiaszczona 1,5 CUG 1,8 Piasek gruby 3927/343 58 3,3 Glina zwałowa 3,0 5,25 otwór 43/07 6,3 Żwir 7,8 Glina zwałowa 14,8 Piasek drobny Q 14,8

1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,3 Glina 2,0 2,3 Glina zwałowa 6,5 CUG 6,8 Piasek drobny 6,8 3927/343 59 10,8 Żwir drobny otwór 45/09 12,0 Glina zwałowa 14,9 Piasek drobny 22,2 Ił płomienisty Q 0,0 Gleba piaszczysta b.d. b.d. 0,3 Piasek różny 1,8 Glina zwałowa silnie piasz- CAG 527/91 czysta 2,2 60 otwór M-24 4,0 Piasek różny 7,0 Glina zwałowa z otoczakami 16,0 Piasek różny 25,0 Glina zwałowa z otoczakami Q 0,0 Gleba 0,3 Glina piaszczysta 5,0 Glina zwałowa 6,7 7,0 Piasek drobny 7,6 BH 61 14,0 Piasek z soczewkami węgla 4780078 (porwak) 15,0 Piasek gliniasty 28,0 Glina zwałowa z otoczakami Q 38,5 Wapienie Cr 63,0 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta BH 10,0 Glina zwałowa Q 9,5 62* 4780060 43,0 Ił Ng 42,5 44,0 Rumosz skalny 45,0 Wapienie Cr 46,0 0,0 Gleba 0,4 Glina piaszczysta BH 7,4 Glina zwałowa piaszczysta 25,1 7,4 63 4780079 25,5 Piasek gliniasty 31,0 Glina zwałowa Q 39,4 Wapienie Cr 65,0 0,0 Glina zwałowa 10,0 7,8 10,0 Piasek BH 64 18,0 Glina piaszczysta 4780066 32,0 Muły Q 38,0 Zwietrzelina wapieni Cr 38,0 0,0 Nasyp 1,0 Glina zwałowa 5,5 1,0 BH 6,5 Piasek drobny 65 4780012 11,0 Glina zwałowa z otoczakami 42,0 Muły Q 42,3 Margle Cr 42,3 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta BH 66 9,0 Glina zwałowa 12,5 4780065 13,0 Piasek drobny, gliniasty 18,0 18,0 25,0 Piasek drobny Q

1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,5 Glina 6,5 7,0 Piasek drobny BH 10,5 Glina piaszczysta 67 4780082 19,0 Glina zwałowa z otoczakami 22,2 47,0 Piasek drobny Q 51,0 Ił piaszczysty Ng 72,0 Wapienie Cr 76,0 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta BH 14,0 Glina zwałowa Q 3,0 68* 4780062 70,0 Ił, lekko piaszczysty Ng 75,5 76,0 Wapienie 77,0 Kreda Cr 90,0 0,0 Gleba 0,5 Piasek 1,1 Glina piaszczysta 16,9 BH 18,0 Piasek drobny 19,6 69 4780086 23,0 Glina zwałowa Q 52,0 Piasek pylasty 58,5 Ił piaszczysty Ng 68,5 Wapienie Cr 80,0 0,0 Gleba 0,3 Glina piaszczysta 4,7 3,05 5,0 Piasek drobny zagliniony, CUG z otoczakami 3927/343 70 6,0 Glina zwałowa z otoczakami 6,3 otwór 41/05 12,3 Piasek drobny i pylasty 12,3 15,3 Piasek drobny 19,6 Mułek piaszczysty Q 0,0 Gleba b.d. b.d. 0,3 Glina pylasta, zapiaszczona 6,7 CUG 7,0 Piasek różny 3927/343 71 8,0 Glina zwałowa z otoczakami 6,2 otwór 43/06 14,2 Piasek pylasty 24,0 Piasek drobny Q 0,0 Gleba 0,4 Glina piaszczysta 5,0 Glina zwałowa 19,0 Piasek drobny 18,6 18,0 20,0 Glina zwałowa Q 28,0 Ił 18,0 38,0 Piasek zailony BH 43,0 Ił 72* 4780042 48,0 Węgiel brunatny 53,0 Ił 59,0 Piasek drobny 64,0 Ił 70,0 Węgiel brunatny 74,0 Ił piaszczysty 80,0 Węgiel brunatny 81,0 Piasek drobny Ng 81,0

1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,3 Glina 2,0 Glina piaszczysta 6,7 7,0 Piasek drobny, gliniasty 11,0 Żwir zagliniony 12,5 13,0 Glina zwałowa Q 23,0 Ił BH 34,0 Ił piaszczysty 73 4780093 36,0 Piasek drobny, zailony Q/Ng 48,0 Ił 53,0 Piasek drobny, zailony 57,0 Ił 60,0 Piasek drobny, zailony 63,5 Ił 69,0 Piasek średni 74,0 Piasek drobny Ng 76,0

Objaśnienia: BH – Bank HYDRO; IG – Archiwum CAG; b.d. – brak danych Q - czwartorzęd, Ng - neogen; Pg+Ng – paleogen i neogen; Cr - kreda * - otwory wiertnicze zlokalizowane również na MGP - plansza B

Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględniane przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale również na etapie uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu in- westycji, przedstawiane na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmują zasię- gi występowania w podłożu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowiących dobrą naturalną izolację dla położonych głębiej poziomów wodonośnych. Innym elementem nie- zwykle istotnym w racjonalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym są informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów wodnych zawarte w ramach omawianej warstwy tematycznej mapy.

X. Warunki podłoża budowlanego

Do opracowania warunków podłoża budowlanego na obszarze arkusza Sompolno wykorzystano mapę w skali 1:50 000 (arkusz Sompolno) stanowiącą mapę podstawową do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 (Ciuk, Mańkowska, 1981 a, b) oraz mapy topograficz- ne w skali 1:50 000 i 1:25 000. Ocenę warunków podłoża budowlanego przedstawiono na całym obszarze arkusza Sompolno z pominięciem: terenów leśnych, gleb chronionych klas I- IV a, łąk na glebach pochodzenia organicznego oraz obszarów udokumentowanych złóż i te- renów miejskich o zwartej zabudowie.

Na obszarze omawianego arkusza podłoże budowlane stanowią wyłącznie utwory holocenu i plejstocenu. Utwory holocenu reprezentowane są przez torfy, gytie, namuły i piaski rzeczne niskich tarasów. Utwory plejstocenu to przede wszystkim gliny zwałowe, lodowcowe i wodnolodowcowe piaski ze żwirami, piaszczysto-żwirowe pagórki moreny czołowej, którym sporadycznie towarzyszą kemy oraz osady zastoiskowe. Na obszarze arkusza Sompolno podłoże budowlane o warunkach korzystnych dla budownictwa stanowią wodnolodowcowe, czołowomorenowe i lodowcowe piaski ze żwirami na obszarach gdzie zwierciadło wody gruntowej znajduje się poniżej 2 m p.p.t., gliny zwałowe oraz piaskowo-mułkowe kemy. Wśród utworów niespoistych stanowiących dobre podłoże budowlane przeważają wodnolodowcowe, średnio zagęszczone utwory piaszczyste i piaszczysto-żwirowe zlodowaceń północnopolskich. Występują w postaci mniejszych lub większych płatów wśród glin zwało- wych oraz budują wyższe tarasy rzek na całym analizowanym obszarze. Pokrywy wodnolodowcowe tego okresu cechuje przewaga materiału piaszczystego (piaski drobno- i średnio- ziarniste). Drobne żwiry występują jedynie w postaci nielicznych cienkich warstewek. Średnio zagęszczone i zagęszczone piaski ze żwirami zlodowaceń środkowopolskich występują na powierzchni jedynie w trójkącie ograniczonym miejscowościami: Przystronie, Zakrzewo, Ozorzyń. Na całym obszarze arkusza, a głównie w północno-wschodniej i południowej jego czę- ści występują niewysokie pagóry moreny czołowej o łagodnych zboczach z okresu zlodowa- ceń północnopolskich. Budujące je zagęszczone i średniozagęszczone piaski i piaski ze żwi- rami z cienkimi płatami glin zwałowych w stropie, stanowią także podłoże o warunkach korzystnych dla budownictwa. Utworom morenowym towarzyszą często występujące w postaci nieregularnych pokryw średnio zagęszczone, różnoziarniste piaski lodowcowe ze znaczną domieszką żwirów i otoczaków, z okresu zlodowaceń północnopolskich. W większej ilości występują w obszarze ograniczonym miejscowościami: Hulanka, Lubotyń, Stawiska i Kamieniec. W południowej części arkusza na powierzchni występują zagęszczone utwory piaszczysto-żwirowe moreny czołowej zlodowaceń środkowopolskich. Do utworów nadają- cych się pod zabudowę należą także piaszczysto-mułkowe osady kemów. Na omawianym obszarze występują sporadycznie w postaci niewielkich, pojedynczych, niewysokich wzgórz. Natomiast w północnej jego części po obydwu brzegach jeziora Głuszyńskiego tworzą rozle- głe płaskie powierzchnie wznoszące się około 2 m nad otaczający obszar.

Podłoże budowlane o warunkach korzystnych dla budownictwa stanowią także gliny zwałowe. Na obszarze omawianego arkusza zajmują one największe powierzchnie. Dominują budujące wysoczyznę morenową gliny zlodowaceń północnopolskich, głównie poziomu gór- nego, od zwartych do twardoplastycznych, mniej lub więcej zapiaszczone z niewielką ilością drobnego żwiru. Gliny zlodowaceń północnopolskich są przeważnie nieskonsolidowane tylko miejscami tam gdzie odsłaniają się gliny poziomu dolnego (poziom górny został wyerodowa- ny) można je ocenić jako małoskonsolidowane. Do małoskonsolidowanych zaliczono także zwarte gliny zwałowe zlodowaceń środkowopolskich, których większe płaty odsłaniają się na powierzchni na południe od Zakrzewa. Tereny o warunkach niekorzystnych dla budownictwa to rejony, gdzie występują grunty słabonośne (organiczne, spoiste miękkoplastyczne i niespoiste luźne) oraz wszystkie rejony gdzie zwierciadło wód gruntowych występuje na głębokości mniejszej niż 2 m p.p.t. Do ob- szarów o warunkach niekorzystnych zaliczono tereny niskich piaszczystych tarasów rzecznych, często poprzecinane siatką drobnych cieków wodnych oraz obszary w dolinach rzecznych i obniżeniach terenu, często podmokłe z dużą ilością niewielkich jeziorek i stawów (głównie w centralnej i południowej części arkusza) gdzie podłoże stanowią grunty słabono- śne: torfy, gytie i namuły. Namuły wypełniające małe, lokalne, zamknięte obniżenia i zagłę- bienia terenu, wykształcone jako mułki z dużą ilością piasku i części humusowych występują nieregularnie na całym obszarze arkusza. Torfy i gytie odsłaniają się na większych po- wierzchniach pokrywając dna rynien lodowych, starorzeczy oraz zagłębienia wysoczyzn. Do gruntów słabonośnych zaliczono także małoskonsolidowane osady zastoiskowe zlodowaceń środkowopolskich. Są to iły i mułki w stanie miękkoplastycznym z przewarstwieniami pia- sków i pyłów, odsłaniające się na powierzchni jedynie na niewielkim obszarze na północ od Świętosławic. Terenami o warunkach utrudniających budownictwo są także niewielkie obszary, w rejonie Janowic, Morzyc i Sompolna gdzie w podłożu występują wodnolodowcowe, średnio zagęszczone osady piaszczysto-żwirowe, lecz zwierciadło wód gruntowych zalega płycej niż 2 m p.p.t. Warunki niekorzystne dla budownictwa stwierdzono także na obszarach gdzie występu- ją nachylenia powierzchni terenu powyżej 12 % tj. >7° (Instrukcja opracowania....2005). Te- reny takie położone są w rejonie: Zakrzewka, Teodorowa, Kolonii Mchowo, Mostek, Czama- ninka i Żuchy. Strome skarpy ciągną się także wzdłuż brzegów jezior: Brdowskiego, Brze- skiego, Mąkolna, Mostek, Głębokiego, Miałkiego i Głuszyńskiego.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Sompolno znajdują się chronione: gleby (klasy II-IV a) oraz łąki na glebach pochodzenia organicznego. Gleby chronione występują zwartymi płatami na obszarze południowej części arkusza w gminach Sompolno i Babiak oraz w części północno- zachodniej w gminie Wierzbinek i północno-wschodniej w gminie Topólka. Są to głównie gleby bielicoziemne, rzadziej gleby płowe. Obszary łąk na glebach pochodzenia organicznego występują w postaci niewielkich konturów w płaskich nieckach cieków wodnych i na obrze- żach zbiorników wodnych. Lasy pokrywają około 20 % powierzchni omawianego arkusza. Większe obszary leśne znajdują się w północnej części arkusza w gminie Wierzbinek i Topólka, stanowiące jeden z największych na Kujawach kompleks leśny. Są to przeważnie siedliska borowe. Podstawo- wym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, stanowiąca około 75% udziału w składzie gatunko- wym, a następnie dąb, olsza, jesion, modrzew oraz świerk. W celu zachowania trwałości le- śnej i ważnych walorów przyrodniczych, w znacznym areale uznano je za ochronne. Ochroną objęto fragment unikalnego lasu dębowo-grabowego z jarząbem brekinią (brzękiem) w Kawęczynie, ustanawiając rezerwat przyrody „Kawęczyńskie Brzęki”. Wystę- pują tutaj także inne chronione gatunki roślin, takie jak: klon polny, trzmielina brodawkowata i zdrojówka rutewka (Gacka-Grześkiewicz i inni, 1990; Płoszewski (red.) 1998). Projektuje się również utworzenie leśnego rezerwatu przyrody „Sarnowo” w gminie Lubraniec, gdzie znajdują się lasy łęgowe z wystąpieniami dąbrowy świetlistej (Bogdziński (red.), 1997). Ochroną rezerwatową, krajobrazowo-torfowiskową, projektuje się objąć także obszar jezior; Mąkolno i Szczekawka wraz z licznymi otaczającymi je oczkami wodnymi po dawnej eksploatacji torfu. Cenna jest tutaj niepowtarzalna roślinność szuwarowa i błotna ze storczykami: błotnym, szerokolistnym i plamistym. Prawie cały teren omawianego arkusza objęty jest obszarami chronionego krajobrazu. I tak centralną i południową część arkusza zajmuje Goplańsko-Kujawski Obszar Chronionego Krajobrazu, część północną Obszar Chronionego Krajobrazu Jeziora Głuszyńskiego, a część wschodnią Obszar Chronionego Krajobrazu Jeziora Modzerowskiego. Goplańsko-Kujawski Obszar Chronionego Krajobrazu charakteryzuje się znacznymi walorami przyrodniczo-krajobrazowymi. Jego wschodnia część typowa dla Pojezierza Kujaw- skiego obejmuje obszar źródliskowy Noteci z jeziorami: Mąkolno, Szczekowa, Mostki, Lubo- tyńskie, Brzeskie i Brdowskie.

Obszar Chronionego Krajobrazu Jeziora Głuszyńskiego, należy do najbardziej atrakcyjnych krajobrazowo fragmentów Wysoczyzny Kujawskiej, w centrum którego leży Jezioro Głuszyńskie i jezioro Chalno. Z jezior tych i otaczających ich mokradeł bierze początek rzeka Zgłowiczanka (lewobrzeżny dopływ Wisły). W obszarze tym znajduje się też, wspomniany wyżej kompleks leśny – uroczysko Orle. Obszar Chronionego Krajobrazu Jeziora Modzerowskiego, leży we wschodniej części arkusza, na terenie gminy Izbica Kujawska. Chroni on też tereny źródliskowe rzeki Noteci. W krajobrazie dominuje tu rynna polodowcowa zajmowana przez jeziora Modzerowskie i Długie. Wokół tych jezior i zabagnień występują rozległe szuwary i higrofilne zarośla. Za- chowało się także kilka wartościowych kompleksów leśnych – w obniżeniach dominują olsy i lasy łęgowe, a w wyższych partiach panują lasy grądowe i dąbrowy oraz posadzone na ich siedlisku monokultury sosny. Na tym terenie zaprojektowano użytek ekologiczny - „Grocho- wiska” (Bogdziński (red.), 1997). Jedyny ustanowiony użytek ekologiczny znajduje się w Ozorzynie. Proponowane jest przez nadleśnictwa Koło i Kutno, utworzenie dalszych użytków ekologicznych, znajdujących się na terenie Lasów Państwowych w rejonie: Wincentowa, Teodorowa, Stawisk, Uroczyska Orle i Kamieńca. Są to głównie obszary bagienne na obszarach leśnych. Pomniki przyrody żywej na arkuszu Sompolno to pojedyncze okazałe drzewa (świerk pospolity, dąb szypułkowy, buk zwyczajny, kasztanowiec biały i lipa drobnolistna) oraz 100 metrowa aleja 50 grabów przy zespole dworsko-parkowym w Wiecieninie. Pomnikami przyrody nieożywionej są głazy narzutowe w Mostkach i Zakrzewku, w pobliżu projektowa- nego rezerwatu „Mąkolno” (tabela 10). Ochroną konserwatorską objęte są parki podworskie w miejscowościach: Czamanin, Kamieniec, Bogusławice, Brzezie, Mchowo, Ozorzyn, Wiecinin, Mąkolno, Spólnik Belny, Wierzbie, Zakrzewek, Kryszkowice i Wierzbinek. Według krajowej sieci ekologicznej ECONET (Liro, 1998) obszar omawianego arkusza prawie w całości, poza jego północną częścią, znajduje się w korytarzu ekologicznym Pojezie- rza Kujawskiego (30k) o znaczeniu krajowym (Fig. 5). Natomiast jego południowo-zachodnia część należy do obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym (19M) Doliny Środkowej Warty z biocentrum i strefą buforową. Ten obszar węzłowy, krajobrazowo charakteryzuje się występowaniem: den dolinnych, równin peryglacjalnych, pagórków morenowych i tarasów nadzalewowych. Głównymi typami siedlisk są słone łąki, torfowiska niskie, ols, łęg wierzbo-

wo-topolowy i olszowo-jesionowy, acidofilna dąbrowa, grąd środkowoeuropejski, subkonty- nentalny bór sosnowy, bór mieszany i murawy kserotermiczne. Tabela 10 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i użytków ekologicznych Nr obiektu Gmina Rok Rodzaj obiektu Forma ochrony Miejscowość na mapie Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) 1 2 3 4 5 6 Lubraniec L – „Sarnowo” 1 R Sarnowo * Włocławek (174,3) Babiak L – „Kawęczyńskie Brzęki” 2 R Kawęczyn 1959 Koło (49,64) Sompolno K – „Mąkolno” 3 R Mąkolno * Konin (1300) Wierzbinek 4 P Kryszkowice 1979 Pż – świerk pospolity Konin Mchówek Izbica Kujawska 5 P 1981 Pż – kasztanowiec biały szkoła Włocławek Wiecienin Babiak 6 P 1979 Pż – buk zwyczajny Park Koło Wiecienin Babiak Pż – aleja drzew pomnikowych 7 P 1979 park Włocławek 50 grabów na długości 100 m Sompolno 8 P Mostki Kuj. 1980 Pn – G (granitowy) Konin Sompolno 9 P Zakrzewek 1980 Pn – G (granitowy) Konin Sompolno 10 P Zakrzewek 1981 Pż – dąb szypułkowy Konin Babiak 11 P Brdów 1992 Pż – lipa drobnolistna Koło Piotrków Kuj. Las (ols) na 11 działkach 12 U Wincentowo * Radziejów (17,0) Piotrków Kuj. Las (ols) na 4 działkach 13 U Teodorowo * Radziejów (4,38) Piotrków Kuj Las (ols) 14 U Bycz * Radziejów (1,87) Topólka Las bagienny na 3 działkach 15 U Orle * Radziejów (2,35) Topólka Las bagienny 16 U Kamieńczyk * Radziejów (0,79) Topólka Bór bagienny 17 U Koziejaty * Radziejów (0,57) Izbica Kujawska Las i bagna 18 U Grochowiska * Włocławek (27,0) Babiak Bagno 19 U Ozorzyn 1998 Włocławek (1,88) Rubryka 2 - R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – użytek ekologiczny; Rubryka 5 - * - obiekt projektowany lub proponowany przez służby ochrony przyrody; Rubryka 6 - rodzaj rezerwatu: L – leśny, T – torfowiskowy, K – krajobrazowy; - rodzaj pomnika przyrody: Pż – żywej, Pn - nieożywionej; - rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy Na terenie omawianego arkusza nie występują Obszary Specjalnej Ochrony zawarte w Europejskiej Sieci Ekologicznej – Natura 2000.

Nad jeziorami Mąkolno, Mostki, Lubotyńskie, Brdowskie, Kamieniec, Głuszyńskie i Chalno, gdzie istnieją wspaniałe warunki przyrodniczo-krajobrazowe usytuowano liczne oś- rodki wypoczynku i rekreacji.

Fig. 5 Położenie arkusza Sompolno na tle systemów ECONET – Polska (Liro, 1998) System ECONET 1 – granica obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 12M – Obszar Powidzko- Goplański, 19M – Obszar Doliny Środkowej Warty; 2 – biocentra w obszarze węzłowym o znaczeniu międzynaro- dowym; 3 – strefa buforowa w obszarze węzłowym o znaczeniu międzynarodowym; 4 – korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 15m - Toruński Dolnej Wisły; 5 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 30k – Pojezierza Kujawskiego, 6 – jezioro

XII. Zabytki kultury

O bogatej prehistorii terenów arkusza Sompolno świadczą liczne stanowiska archeolo- giczne (Kociołowicz i inni, 1997). Najstarsze ślady osadnictwa pradziejowego pochodzą z mezolitu (lata 8000-4500 p. n. e.). Z epoki brązu - zapewne kultury łużyckiej (około 1300- 1100 p. n. e.), a następnie kultury pomorskiej (pucharów lejkowatych), pochodzą znaleziska (gliniane garnki z popiołami ludzkimi siekierki, krzemienie i toporki kamienne) odkryte w re-

jonie: Wierzbinka, Mąkoszyna i Sompolna. Cmentarzyska i groby megalityczne (tzw. „pira- midy kujawskie”) odkryto w rejonie miejscowości Gaj nad Jeziorem Modzerowskim i Długim. Z wczesnego średniowiecza pochodzą ślady grodziska w rejonie Mchówka. W czasach historycznych od średniowiecza, obszar ten był terenem intensywnego rozwoju. Obok licznych śladów kultury sakralnej (kościoły katolickie, ewangelicki oraz synago- gi), znajdują się tu liczne zabytki architektoniczne i przemysłowe. Najciekawszymi pod względem kulturowym miejscowościami na tym terenie są: Som- polno, Babiak, Brdów i Mąkoszyn (Zdziarski, 1997). Sompolno jako wieś znana była już w 1242 roku. W 1477 roku lokowano tu miasto zwane Dembo. Prawa miejskie utraciło po powstaniu styczniowym. W centrum miasta przy prostokątnym rynku, zachowała się zabudowa z XIX wieku. Do ważniejszych zabytków Sompolna zalicza się XIX-wieczny neogotycki kościół rzymsko-katolicki św. Marii Magdaleny, z tego samego okresu pochodzący zbór ewangelicki – późnoklasycystyczny, synagoga oraz drewniana kaplica św. Hieronima, zwana „Na Puszczy”, zbudowana prawdopodobnie w 1732 roku. W Babiaku zachował się kościół, zbudowany w 1823 roku w stylu późnoklasycystycz- nym, z barokowym wnętrzem pochodzącym z XVIII wieku. Brdów wieś wzmiankowana w 1436 roku, prawa miejskie uzyskała w 1562 roku. Posia- da kościół zbudowany w 1430 roku, przebudowany w stylu barokowym w 1877 roku. We wnętrzu znajduje się obraz Matki Boskiej z XV wieku. Znajduje się tu także klasztor Pauli- nów wzniesiony w stylu barokowym w XVIII wieku. Mąkolno, to wieś znana już od XVI wieku, gdzie zachował się drewniany kościół z XVII wieku. W Mąkoszynie zachował się neogotycki kościół zbudowany na początku XX wieku, a w Wierzbinku pałac z połowy XIX wieku wraz z okalającym go parkiem. Zabyt- kowe kościoły znajdują się w: Czamaninku, Lubotyniu i Orlu. Na terenie omawianego arkusza znajdują się ponadto zabytkowe wiatraki w Mąkoszynie i Orlu (z końca XIX wieku) oraz zabytkowa gorzelnia w Kryszkowicach. Dla upamiętnienia walk partyzanckich z okupantem w czasie II wojny światowej, w Wierzbinku ufundowano obelisk upamiętniający poległych w tym rejonie Polaków.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Sompolno ma charakter typowo rolniczy z większymi kompleksami le- śnymi w części północno środkowej. Gleby wysokiej klasy bonitacyjnej (I-IV a) stanowią 70% wszystkich użytków rolnych.

Na badanym obszarze dominującą rolę pełni rolnictwo. Przemysł rozwija się w kierunku rolno spożywczym. Drobny przemysł metalowy istnieje tylko w mieście Sompolno. Obecnie na terenie arkusza znajdują się ważne dla energetyki złoża węgla brunatnego. Największe z nich złoże „Lubstów” jest eksploatowane, a po zakończeniu wydobycia kopaliny planuje się zagospodarowanie złóż: „Tomisławice”, „Mąkoszyn-Grochowiska oraz „Izbica Kujawska”. Udokumentowane pozostałe złoża to przeważnie złoża kruszywa naturalnego. Są to złoża piasku o dobrej jakości pokrywające w zupełności zaopatrzenie omawianego terenu. Ich zasoby są wystarczające w perspektywie dalszej przyszłości. Występuje tu natomiast defi- cyt kruszywa grubego zarówno naturalnego jak i łamanego. W obrębie arkusza oprócz udokumentowanych złóż węgla brunatnego brak większych perspektyw na udokumentowanie tej kopaliny, w obrębie prowadzonych prac zwiadowczych i penetracyjnych, większość tych prac zakończyły się wynikiem negatywnym. Na arkuszu Sompolno występuje fragment zbiornika górnokredowego wód podziemnych nr 151 Zbiornik Turek Konin Koło, który podlega wysokiej ochronie OWO. Zbiornik ten nie posiada szczegółowej dokumentacji hydrogeologicznej. Użytkowe piętra wodonośne na arkuszu związane jest z utworami: czwartorzędowymi, mioceńskimi oraz kredowymi. Zaopatrzenie w wodę ludności oraz zakładów przemysłowych odbywa się z wód podziemnych z pięter wodonośnych – czwartorzędu, miocenu oraz kredy. W związku z odkrywkową eksploatacją węgla brunatnego miejscowości w południowo zachodniej części arkusza znalazły się w strefie leja depresyjnego i są zwodociągowane. Na omawianym obszarze wyznaczono jedynie tereny predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów obojętnych ze względu na obecność naturalnej warstwy izolacyjnej zło- żonej z glin zwałowych. Najkorzystniejsze warunki geologiczne z uwagi na największą miąż- szość naturalnej bariery izolacyjnej, lokalnie podścielonej iłami trzeciorzędowymi, występują w części południowo-zachodniej. Równie korzystne warunki geologiczne (mniejsze miąższo- ści glin) stwierdzono w części północnej i środkowej. Najmniej korzystne warunki geologiczne, z uwagi na dużą zmienność miąższości i litologii warstwy izolacyjnej, panują w części wschodniej i południowo-wschodniej. Większość wyznaczonych obszarów ma jednak warunkowe ograniczenia dla lokalizowania składowisk odpadów, wynikające z ochrony wód podziemnych (obszar wysokiej ochrony zbiornika Konin-Turek nr 151), obecności obszaru chronionego krajobrazu oraz ochrony złóż węgli brunatnych. Na większości wyznaczonych obsza- rów predysponowanych do lokalizowania składowisk izolacja od wpływów powierzchnio-

wych użytecznych poziomów wodonośnych jest wystarczająca (niski i średni stopień zagroże- nia wód podziemnych). Najlepszym rozwiązaniem problematyki odpadowej w zakresie lokalizacji przyszłych składowisk jest wykorzystanie istniejących (złoże „Lubstów”) lub mających powstać (złoże „Tomisławice”) dużych odkrywek eksploatacyjnych złóż węgli brunatnych, a w zakresie ma- teriału do izolacji takich obiektów – lokalnych iłów plioceńskich i mioceńskich, złożonych w zwałowiskach wewnętrznych przy zdejmowaniu nadkładu. Na badanym obszarze podłoże budowlane stanowią utwory holocenu i plejstocenu. Pod- łoże budowlane o warunkach korzystnych dla budownictwa stanowią generalnie utwory lodowcowe wodnolodowcowe, moren czołowych wykształcone jako średniozagęszczone piaski z domieszką żwirów oraz gliny zwałowe w stanie półzwartym i twardoplastycznym. Do obszarów o warunkach niekorzystnych dla budownictwa zaliczono tereny dolin rzecznych, niskich tarasów rzecznych, starorzeczy oraz zagłębień wysoczyzn, obniżenia w terenie często podmokłe gdzie podłoże stanowią grunty organiczne: torf i namuły. Badany obszar posiada duże walory przyrodnicze i turystyczne. Najcenniejsze obiekty przyrody żywej o dużym znaczeniu naukowym i dydaktycznym, podlegają ochronie prawnej w formie: obszarów chronionego krajobrazu, rezerwatu przyrody oraz pomników przyrody i użytków ekologicznych. Liczne na tym obszarze, obiekty sakralne, architektoniczne wpisane są w rejestry zabytków kultury i dziedzictwa narodowego. W północnej części arkusza znajduje się Obszar Chronionego Krajobrazu Jeziora Głu- szyńskiego, centralną i południową część zajmuje Goplańsko Kujawski Obszar Chronionego Krajobrazu, a wschodnią Obszar Chronionego Krajobrazu Jeziora Modzerowskiego. Oma- wiany rejon obejmuje jeden z najbardziej atrakcyjnych krajobrazowo fragmentów Wysoczy- zny Kujawskiej, który może stanowić dużą atrakcję turystyczną. Z uwagi na urozmaiconą rzeźbę, obecność rozległych akwenów wodnych, położonych wśród dużych kompleksów leśnych, omawiany rejon może stanowić jedno z centrów tury- stycznych województwa wielkopolskiego. Funkcja ta powinna być w przyszłości jednym z ważnych kierunków zagospodarowania tego terenu

XIV. Literatura

APANEL M., FOŁTYNIEWICZ W., 1989 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C2 złoża kruszywa naturalnego „Grądy Brdowskie”. Przeds. Geol. Wrocław, Oddz. w Poznaniu.

AQUA., 2005 – Stan czystości wód województwa Wielkopolskiego. Strona internetowa WIOS Poznań Delegatura Konin. BOGDZIŃSKI S. L., (red.), 1997 – Środowisko przyrodnicze w województwie włocławskim. Włocławskie Towarzystwo Naukowe. Włocławek. CHLEBOWSKI Z., SOBKOWIAK W., WALENDZIAK M., 1979 – Dokumentacja geolo-

giczna złoża węgla brunatnego „Lubstów” w kategorii B+C1. Kombinat Geologiczny „Zachód”, Wrocław. CIUK E., GRABOWSKA I., 1991 – Syntetyczny profil stratygraficzny złoża węgla brunatnego „Lubstów” w Lubstowie, województwo konińskie. Biul. Państw. Inst. Geol., 345, Warszawa. CIUK E., MAŃKOWSKA A., 1981 a – Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000 arkusz Konin. Mapa podstawowa w skali 1:50 000, arkusz Sompolno, część A i B. Wyd. Geol., Warszawa. CIUK E., MAŃKOWSKA A., 1981 b – Objaśnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Konin. Wyd. Geol., Warszawa. DYLĄG J.K., 1992 – Wyniki poszukiwań geologicznych węgla brunatnego w rejonie Dębo- łęki. CAG PIG Warszawa. GACKA-GRZEŚKIEWICZ E., CHABROS J., PAWŁOWSKA T., SMAGORZEWSKA M., ŻARSKA B., 1990 – Koncepcja ochrony środowiska w województwie konińskim. Wyd. Geolog., Warszawa.

GAWROŃSKI J., 1998 – Dokumentacja geologiczna uproszczona w kategorii C1 złoża kruszywa naturalnego (piasku) dla potrzeb budownictwa i drogownictwa „Pamiątka”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Warszawa GAWROŃSKI J., 1988 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Łaziska” dla potrzeb budownictwa i drogownictwa. Przeds. Geol. Wrocław, Oddz. w Poznaniu. GAWROŃSKI J., 1992 – Dokumentacja geologiczna (uproszczona) złoża kruszywa naturalnego (piasku) „Julianowo” dla potrzeb budownictwa i drogownictwa. Przed. Geol. „PROXIMA” S.A. Wrocław, Oddz. w Poznaniu. GRZESZCZYK R., 2003 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Wyrob- ki I”. „GEOTECHNIKA” Sp. z o.o., 87-100 Toruń. INSTRUKCJA opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000., 2005 – Pań- stwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.

JÓRCZAK J., 1966 – Sprawozdanie z prac zwiadowczych za złożami kruszywa naturalnego na terenie powiatu Radziejów. Przeds. Geol. „Polgeol” w Warszawie. JUTROWSKA E., (RED) 2003 – Raport o stanie środowiska województwa kujawsko pomorskiego w 2002. WIOŚ Bydgoszcz. JUTROWSKA E., (RED) 2004 – Raport o stanie środowiska województwa kujawsko pomorskiego w 2003. WIOŚ Bydgoszcz. KASIŃSKI J., JESIONOWSKI M., NICZYPORUK K., 1999 – Mapa geologiczno gospodarcza Polski w skali 1: 50 000 arkusz Sompolno. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Warszawa. KLECZKOWSKI A. S., 1990 – Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych w Polsce wymagających szczególnej ochrony 1:500 000. IHiGJ, AGH, Kraków. KOCIOŁOWICZ A., MILCZAREK S., PLASKOTA M., WIŚNIEWSKI G., 1997 – W sercu Polski, Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych, Włocławek. KONDRACKI J., 1998 - Geografia regionalna Polski. PWN Warszawa. KOZULA R., 2001 – Dokumentacja geologiczna złoża węgla brunatnego „Tomisławice”

w kategorii B+C1 w Tomisławicach. Przed. Geol. „PROXIMA” S.A. Wrocław. KOZULA R., 2003 – Projekt geologicznych prac rozpoznawczych złoża węgla brunatnego

„Dęby Szlacheckie-Izbica Kujawska” w kat. C1. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Ge- ol. Warszawa. KOZULA R., DZIEDZIAK J., BIELAWSKI A., SUPEL J., 1996 – Dokumentacja geologicz-

na złoża węgla brunatnego „Mąkoszyn-Grochowiska” w kategorii C1+C2. Przeds. Geol. „PEOXIMA” S.A., Wrocław. KOZULA R., DZIEDZIAK J., BIELAWSKI A., SUPEL J., 1998 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoża węgla brunatnego „Mąkoszyn-Grochowiska” w kategorii

C1+C2. Przeds. Geol. „PEOXIMA” S.A., Wrocław. KOZYDRA Z., 1988 – Wyniki poszukiwań węgla brunatnego w rejonie Dębów Szlacheckich. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Warszawa. KOZYDRA Z., - Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z objaśnie- niami arkusz Sompolno. Materiały autorskie CAG PIG Warszawa. KOZYDRA Z., KRAWCZYK M 1996 a – Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Sompolno. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Warszawa

KOZYDRA Z., KRAWCZYK M 1996 b – Objaśnienia do szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1: 50 000 arkusz Sompolno. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Warszawa. LIRO A, 1998 – Koncepcja Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET – Polska, Wyd. IUCON- Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa. MACDONALD D., 1994 - Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 - Development and evaluation of sediment quality assessment guide- lines. MAŃKOWSKA A., 1974 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000 arkusz Konin. Wy- danie A - mapa utworów powierzchniowych. Mapa podstawowa w skali 1:50 000 arkusz Sompolno. MATEJEK B., 1985 – Sprawozdanie z wykonanych badań geologicznych za kruszywem natu- ralnym na obszarze działań Rejonu Dróg Publicznych we Włocławku. MAZUREK S. (red.), 1998 - Analiza zasobów eksploatacyjnych systemu odwodnienia wgłęb- nego KWB „Konin” w aspekcie potrzeb ich zagospodarowania. Archiwum Kopalni Węgla Brunatnego „Konin” w Kleczewie. MICHALAK Z., 1988 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego (piasku) „Goczki Polskie” dla urządzenia gminnego punktu eksploatacji. Łódzkie Przeds. Cer. Bud. Zakł. Geol.-Techn. „GEOCERKON” 95-050 Konstantynów Łódzki. OSTRZYŻEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złóż torfowych w Polsce spełniających kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzględ- nieniem wymogów związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Warszawa. PACZYŃSKI B., 1995 – Atlas Hydrogeologiczny Polski 1:500 000, Część II. Zasoby, jakość i ochrona zwykłych wód podziemnych. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. PIWOCKI M., CIUK E., 1985 Prognozy występowania węgla brunatnego w Polsce środko- wej. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Warszawa. PŁOSZEWSKI K. (RED.), 1998 – Informacja o stanie środowiska w województwie koniń- skim w latach 1996-97. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Konin.

POŹNIAK S., 1981 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C1 złoża kruszywa naturalnego „Bycz”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

PRZENIOSŁO S., 2004 - Bilans zasobów i wód podziemnych w Polsce według stanu na 31.12.2003. Minister Środowiska, Warszawa. PUDŁO A., SZTOMWASSER E., 1984 – Dokumentacja geologiczna złoża węgla brunatnego „Izbica Kujawska”. Przeds. Geol. we Wrocławiu. PUŁYK M., TYBISZEWSKA E., 2003 – Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2002. WIOŚ Poznań. PUŁYK M., TYBISZEWSKA E., 2004 – Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2003. WIOŚ Poznań. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 paź- dziernika 2002 r. , poz. 1359. RÓŻYCKI Z., 1990 – Dokumentacja geologiczna złoża węgla brunatnego „Mąkoszyn-

Grochowiska” w kat. C2. CAG PIG Warszawa. RÓŻYCKI Z., 1992 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych za węglem brunatnym w rejonie Konina. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Warszawa. RÜHLE E., red., 1986 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Państ. Inst. Geol., War- szawa SĘKIEWICZ J., 1980 – Wysad solny okolic Izbicy Kujawskiej ze szczególnym uwzględnie- niem litologii cechsztynu. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Warszawa. SIEPIELSKA T., 2003 a – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Ryn”

w kategorii C1. Konin. SIEPIELSKA T., 2003 b – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Łaziska”

w kategorii C1. Konin. STRABURZYŃSKA R., TRZECIAKOWSKA M., 2002 – Mapa Hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, Arkusz Sompolno. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa ŚLIZOWSKI K., SALUGA P., 1996 – Surowce mineralne Polski. Surowce chemiczne – sól kamienna. Centrum Podst. Probl. Gosp. Sur. Miner. i Energią, Kraków. URBAŃSKI Z., KUDLIŃSKA E., 1979 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego (piasków) „Teodorowo II”. Dyr. Okr. Dróg Publ. Bydgoszcz.

ZDZIARSKI W., 1997 – Włocławskie – Informator Wojewódzki. Agencja Market. Wyd. „In- nowacje”, Bydgoszcz. ZIEMIUK-HOZA A., URBAŃSKI Z. 1992 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Wyrobki”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Warszawa.