PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SOMPOLNO (478) Warszawa 2005 Autorzy: Jacek Bajorek*, Izabela Bojakowska**, Aleksandra Dusza**, Dariusz Grabowski**, Anna Pasieczna**, Paweł Różański*, Hanna Tomassi-Morawiec** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Bogusław Bąk** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne S.A. w Krakowie, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2005 Spis treści I. Wstęp – P. Różański ......................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – P. Różański ............................................. 5 III. Budowa geologiczna – P. Różański .................................................................................. 6 IV. Złoża kopalin – J. Bajorek................................................................................................ 9 1. Węgiel brunatny ............................................................................................................. 9 2. Kruszywo naturalne...................................................................................................... 12 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – J. Bajorek ............................................................. 13 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – J. Bajorek......................................... 14 VII. Warunki wodne – P. Różański ........................................................................................ 15 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 15 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 19 1. Gleby – A. Pasieczna, A. Dusza ................................................................................... 19 2. Osady wodne – I. Bojakowska...................................................................................... 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec .............................................. 23 IX. Składowanie odpadów – D. Grabowski.......................................................................... 26 X. Warunki podłoża budowlanego – P. Różański ............................................................... 42 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – P. Różański ................................................................ 45 XII. Zabytki kultury – P. Różański ......................................................................................... 48 XIII. Podsumowanie – P. Różański ......................................................................................... 49 XIV. Literatura......................................................................................................................... 51 I. Wstęp Arkusz Sompolno Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w Przedsiębiorstwie Geologicznym S.A. w Krakowie, zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja... 2005). Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Sompolno Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Kasiński i inni, 1999), wykonanym w Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie. Mapa składa się z dwóch plansz. Pierwsza zawiera informacje dotyczące występowania kopalin oraz gospodarki złożami na tle wybranych elementów hydrogeologii, geologii inży- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Druga poświęcona jest za- gadnieniom związanym z geochemią środowiska oraz ze składowaniem odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Zawarte w niej treści mogą być wykorzystywane w pra- cach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjograficznych. Ponadto mogą stanowić pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym, o odpadach i prawa ochrony środowiska oraz prawa geologicznego i gospodarczego. Przy opracowaniu mapy wykorzystano materiały archiwalne zebrane między innymi w Wydziale Ochrony Środowiska Wielkopolskiego oraz Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Wo- jewódzkiego, w Starostwie Powiatowym w Radziejowie, Włocławku, Koninie, w Urzędach Gmin i w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie. Informacje archiwalne zwery- fikowano w trakcie przeprowadzonej wizji lokalnej. Kwalifikację sozologiczną złóż uzgod- niono z geologiem wojewódzkim. Mapa posiada wersję cyfrową a dane dotyczące złóż surowców mineralnych zostały przedstawione w postaci kart informacyjnych, opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych złóż. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Sompolno jest ograniczony współrzędnymi geograficznymi: 52º20’- 52º30’ szerokości geograficznej północnej oraz 18º30’-18º45’ długości geograficznej wschod- niej. Administracyjnie badany obszar leży w dwóch województwach. Północno- wschodnia część należy do województwa kujawsko-pomorskiego powiatu Radziejów (gmina Topólka oraz Piotrków Kujawski) i powiatu ziemskiego Włocławek (gmina Izbica Kujawska i Lubra- niec); środkowa i zachodnia część należy do województwa wielkopolskiego powiatu Koło (gmina Babiak, Osiek Mały) oraz do powiatu ziemskiego Konin (gmina Sompolno i Wierzbi- nek). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 1998), obszar arkusza należy w większości do mezoregionu Pojezierze Kujawskie (Fig. 1) wchodzącego w skład makroregionu Pojezierze Wielkopolskie . Niewielka południowo-wschodnia część arkusza znajduje się w mezoregionie Wysoczyzna Kłodawska i należy do makroregionu Nizina Połu- dniowowielkopolska. Badany obszar jest ukształtowany przez ostatnie zlodowacenie i jest bogaty w formy polo- dowcowe. Dominującymi elementami są: wzgórza czołowo morenowe, pagórki morenowe oraz wysoczyzny płaskie i faliste. Obszary wysoczyzn zostały poprzecinane rynnami erozyjnymi o przebiegu południkowym, niejednokrotnie tworzące naturalne zbiorniki wodne. Morfologicznie obszar arkusza Sompolno jest zróżnicowany, rzędne terenu wahają się od 80 m n.p.m. do 107 m n.p.m. w na północy, oraz od 91 m n.p.m. do 158 m n.p.m. na połu- dniu (rejon Przystronia). Obszar arkusza Sompolno pod względem klimatycznym należy do regionu wielkopol- sko-mazowieckiego. Średnia temperatura roczna wynosi tu 8,0 oC, suma rocznych opadów zawiera się w przedziale 500-550 mm, a pokrywa śnieżna utrzymuje się około 60 dni. Okres wegetacyjny jest dość długi i wynosi 220 dni. Dominują wiatry zachodnie o średniej prędkości 2,7 m/s. Jedynym miastem na obszarze arkusza jest Sompolno, które liczy 3,6 tys. mieszkańców. Historia Sompolna sięga XIII wieku obecnie pełni ono funkcje centrum usługowo-handlowe- go dla okolicznych mieszkańców. Na obszarze arkusza znajdują się drobne zakłady przemysłu metalowego. Bardzo ważną cechą regionu jest rozwijająca się turystyka, sprzyjają temu walory przy- rodnicze. Występują tu trzy obszary chronionego krajobrazu oraz rezerwat, które wraz z zes- 5 połem leśnym tworzą atrakcyjny region wypoczynkowo rekreacyjny. Ważny potencjał gospo- darczy tworzą tu grunty orne, w znacznej części stanowiące użytki rolne. Fig. 1 Położenie arkusza Sompolno na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 - granica podprowincji, 2 - granica makroregionu, 3 - granica mezoregionu, 4 - jezioro Mezoregion Pradoliny Toruńsko – Eberswaldzkiej: 315.36 – Kotlina Płocka Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.54 – Pojezierze Gnieźnieńskie, 315.55 – Równina Inowrocławska, 315.57 – Pojezierze Kujawskie Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.13 – Dolina Konińska, 318.14 – Kotlina Kolska, 318.15 – Wy- soczyzna Kłodawska, 318.16 – Równina Rychwalska, 318.17 – Wysoczyzna Turecka Obszar arkusza posiada dobre warunki komunikacyjne: centralną część arkusza przecina magistrala kolejowa Śląsk-Porty, a w mieście Sompolno krzyżują się drogi krajowe: 263 Słupca-Sompolno, 266 Konin-Toruń, 269 Sompolno-Włocławek i 271 Sompolno-Kłodawa. III. Budowa geologiczna Budowę geologiczną arkusza Sompolno omówiono na podstawie Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 arkusz Konin ze szkicami w skali 1:50 000 (Ciuk, Mańkowska, 1981 a, b) oraz Szczegółowej mapy geologicznej Polski arkusz Sompolno wraz z objaśnie- niami (Kozydra, Krawczyk, 1996 a, b). 6 Arkusz Sompolno jest położony w obrębie Niżu Polskiego w obrębie synklinorium mo- gileńsko-łódzkiego, od północno-wschodniej strony przylega do wału kujawskiego, od połu- dniowego-zachodu do monokliny przedsudeckiej. Najstarsze utwory rozpoznane na arkuszu są wieku cechsztyńskiego, które tworzą wą- skie i podłużne niesymetryczne formy antyklinalne ciągnące się od Izbicy Kujawskiej po Łę- czyce. Utwory te wykształcone są w postaci: soli, iłów solnych, anhydrytów oraz wapieni. Poniżej zalegają utwory triasu