Boekje Open Over Platbodems 25 Jarig Bestaan VSRP Vooraf
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Boekje open over platbodems 25 jarig bestaan VSRP Vooraf In dit boekje vertellen we u over platbodems: oud Hollandse schepen. Het gaat over verschil- In dit boekje gaat het niet om volledigheid, lende scheepstypes, hun eigenaren en een aan- maar om u te laten proeven aan het plezier dat tal schepen. De kenners onder u zullen wellicht leden van de VSRP hebben bij het varen met de informatie hier en daar wat oppervlakkig een platbodem. vinden. Dat is ook zo. Om in kort bestek alles te vertellen over tjalken, aken en schouwen is Wilt u meer weten, over schepen en schippers, onmogelijk. Hele bibliotheken zijn immers al zoek dan maar eens op internet, klik op volgeschreven over oude scheepstypes. Ook zal www.ssrp.nl, lees een boek of tijdschrift over dit een schipper, wiens dierbare bezit in dit boekje onderwerp of spreek een schipper aan. U bent is afgebeeld, zeggen dat het verhaal van zijn echter gewaarschuwd: in aanraking komen met schip te oppervlakkig is. Ook dat is waar, want de wereld van de platbodem kan leiden tot een elke schipper kan dagen praten over zijn schip, levenslange passie! de reizen, de bijzondere gebeurtenissen. De samenstellers 1 2 Een boekje open over platbodems Bij stadjes aan het water zie je soms ineens een heel bos van masten maal op elkaar: onder het voordek wordt geslapen, in het midden is de plek boven alles uitsteken. Je weet dan: daar is de jachthaven. Eén soort waar het geld verdiend wordt en achterin wordt gestuurd en soms zeilers ziet niet alleen die masten, maar speurt ook met één snelle blik het ook gewoond. hele mastbos langs en zegt dan bijvoorbeeld: ‘ hm, ik zie een paar inte- ressante mastjes’. Dat zijn de liefhebbers van ‘Platbodems’. Alle Oud- Liefhebbers van Oudhollandse schepen houden er van te zeilen zoals vroeger: hollandse schepen die men ook wel platbodems noemt herken je namelijk ze hijsen authentieke zeilen, poetsen het koper, lakken het houtwerk en zwer- direct aan de houten mast, met een mooie top, een fiere wimpel, houten ven de gehele zomer over de Nederlandse wateren. Maar ook op de blokken (katrollen) en donkere lijnen waarmee de zeilen gehesen kun- Waddenzee, richting Duitsland en op de Zeeuwse wateren kun je platbodems nen worden. Kom je dichterbij zo’n schip dan ontdek je natuurlijk dat tegenkomen. Oude stadjes langs het IJsselmeer zoals Spakenburg hebben de ene platbodem er totaal anders uitziet dan de andere. Langer, korter, graag originele platboomde Botters in de haven liggen in herinnering aan breder, met of zonder kajuit, echt en authentiek of toch meer een replica. de tijd dat er mee gevist werd. Leuk voor de toeristen. In Harlingen zie je hele rijen Tjalken en Aken liggen, stoere zeilende vrachtvaarders, waar tegenwoor- De meesten hebben zijzwaarden, van die mooie tafelbladen die aan de zij- dig passagiers comfortabel op kunnen meereizen, want: bij bijna alle oude kant van de boot hangen. Die kunnen tijdens de reis naar beneden gelaten werkschepen is het middendeel, de werk- of laadruimte, veranderd in een worden en dienen dan als ‘ kiel’: tegen het zijwaarts afdrijven. Want onder kajuit. Die kajuit is vaak voorzien van allerlei gerieflijkheden zoals de kom- water hebben deze schepen geen dikke vin, diepstekende romp of bulb. Het buis, de kooien, de bakskisten, het kommaliewant en natuurlijk het ‘gemak’. zijn PLAT bodems. Het voordeel: in ondiep water kunnen ze ook varen en als Maar: van de echte oude Hollandse platbodems zijn er niet zo veel het eb wordt op de Wadden liggen ze gewoon een poosje plat op hun bo- meer over. Gelukkig worden er voor de liefhebbers van oude sche- dem tot de vloed weer opkomt. Ze zijn stevig gebouwd en lekker breed. Het pen tot op de dag van vandaag mooie replica’s gebouwd. Nieuwe oude zijn stoere schepen waarmee vroeger in elk jaargetijde gewerkt kon worden. schepen. Ach en als het toch een nieuw schip wordt, dan is de verleid- ing groot om wat eigentijdse gadgets en accessoires toe te voegen: een Platbodems waren dus werkschepen: om te vissen, om handel te vervoeren magnetron, nou dat zie je niet, een schotelantenne, dat toch maar niet. of passagiers, vee, spullen, over te varen. Voor elk soort werk en elk soort wa- Om de echte oude schepen te bewaren en om replica’s er goed uit te lat- tergebied was er een ander type platbodem, maar in de basis lijken ze alle- en zien heeft in Nederland het ‘Stamboek Ronde en Platbodemjachten’ 3 4 criteria opgesteld en duizenden mooie schepen gekeurd en op een lijst gezet. Als je een ‘schouw’ hebt dan moet die boot er ook uitzien als een schouw. Botters Was een boot vroeger van hout of staal dan kan die nu niet van polyester zijn. Wie een echt honderd jaar oud schip heeft en alles origineel weet te houden volgens die heeft een volgens het stamboek een ‘A’ schip. De nieuw De hele zuid en oostkant van de Zuiderzee was het domein van de Botters. gebouwde replica’s die zich goed houden aan de criteria staan doorgaans Grote, zoals de Volendammer kwak, en kleinere, zoals de Zuidwal botters op de ‘D’ lijst. Er zijn in Nederland veel organisaties die zich bezig houden van Elburg en Harderwijk. De Botter heeft een mooie roef onder het dichte met ons ‘varend erfgoed’. Duizenden enthousiastelingen weten de kwali- voordek en achter de mast is de ruime werkplek. De kop is hoog en de teiten van de oude schepen te waarderen en vertellen met hun schip over achterkant laag. Daardoor konden de netten aan de achterkant gemakkelijk voorbije tijden waarin stoere schippers op woelige wateren de duiten bij worden ingehaald. Alle botters hadden een bun voor het bewaren van de elkaar verdienden waarmee vele steden in Nederland groot zijn geworden. vis. Rond 1900 waren er met gemak 1300 botters bij elkaar te halen voor Het is onmogelijk in een klein boekje alle soorten oude schepen te een vlootschouw, maar in de zestiger en zeventiger jaren van de vorige beschrijven en daar ook alles van te vertellen. Kenners: wordt dus eeuw waren de meesten in de open haard of op een schepenkerkhof niet boos als de informatie wat beperkt is. We wensen iedereen veel beland of voor een prikkie te koop. Een aantal fanatiekelingen is toen aan plezier met deze eerste of hernieuwde kennismaking met ‘de platbodem’. de slag gegaan met restauratie en behoud. De Vereniging Botterbehoud is daarin de belangrijkste organisatie, maar van onschatbare waarde is ook het onderzoek van Peter Dorleyn geweest. Hij beschreef de wereld van het botterzeilen en tekende alle aspecten van tuigage, vistechnieken en het leven aan boord. Iets over de bun Veel vissersschepen hadden vroeger in het midden van het schip, onder de ‘werkvloer’, een gedeelte met een dubbele bodem. Via roosters onder water, in de zijkanten van het schip, kon het water vrij in en uit stromen. Zo’n nat gedeelte van het schip heette een bun. Op de werkvloer in het schip stond een soort van kist zonder bodem. Als je daarin keek zag je het water in de bun. Als de gevangen vis uit de netten werd gehaald ging ze direct via die kist de bun in. Daar zwom de vangst dan lekker rond. In de haven stampte de knecht met z’n klompen op het dek, de vis schrok daarvan en zwom snel heen en weer. Zo kon met een schepnet de vis weer uit de bun gehaald worden. 5 6 Zag u een Botter? Bouwer: ergens aan de Zuiderzee Rob Schipper: Ook van eikenhout In de zeventiger jaren gingen we met de Botter tochtjes ma- Langs IJsselmeer en Randmeren “ ken met toeristen. Dat verdiende mooi en daarmee konden we dan weer wat eikenhout kopen. In de bun hielden we het bier koud. Als toeristen per ongeluk in de bun keken Beschrijf hier waar u de Botter dan schrokken ze altijd, want het leek inderdaad net alsof zag en wat u te weten kwam we een dikke lekkage onderin hadden. Soms hingen we dan een handpomp in de bun en lieten we ze flink pom- pen. Wat er uit werd gepompt stroomde er natuurlijk via de roosters net zo hard weer in. Wij lol. Meestal legden we na een half uurtje lens pompen wel uit wat een bun was. ” Arie Toen ik jong was, ver voor de oorlog, ging ik een keer met “ de stoomboot van Lemmer naar Amsterdam. Ergens halver- wege, waar nu ongeveer Lelystad ligt, kwam de stoomboot langs een enorme hoeveelheid botters. Honderden. Allemaal aan het vissen. Je kunt het je niet voorstellen hoe dat er uit zag, omdat we er vandaag de dag alleen maar bruinige of vaalgele foto’s van hebben. Maar het was echt een vloot van botters. En de stoomboot moest er met een stevige bocht om- heen. Ik vermoed dat de kapitein van de Lemsterboot niet al- leen ontzag had voor de boten, maar ook voor die gasten die er op voeren. Daar kon je beter mee vissen dan mee vechten. ” 7 8 Hoogaarzen en hengsten Deze schepen voeren vooral in Zeeland, het zijn oorspronkelijk vissers- Bob Ik weet nog dat we met een hoogaars en een soort van schepen en je ziet ze al op schilderijen uit de 17e eeuw. Ze hebben een hengst, klaar voor een zeilkamp op het Veerse Meer, uit Brui- platte bodem, zijn geschikt voor ondiepe wateren en konden gemakkelijk “ nisse vertrokken. Het tij liep lekker door, de wind zat goed, droogvallen. De boot is bij de mast het breedst. De boeg loopt heel schuin maar die Hoogaars was een stuk sneller dan wij. Ik dacht op.