Ex Tempore Ex Tempore - Verleden Tijdschrift, Nijmegen Jaargang 39 (2020), Afl.1 Ex Tempore ISSN 1566-1717 Ex Tempore Verschijnt Driemaal Per Jaargang
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Ex Tempore Ex Tempore - Verleden Tijdschrift, Nijmegen Jaargang 39 (2020), afl.1 Ex Tempore ISSN 1566-1717 Ex Tempore verschijnt driemaal per jaargang. Hoofdredacteur: Ex Tempore wordt uitgegeven door de Vereniging Emiel Geurts Ex Tempore - Verleden Tijdschrift, Nijmegen, be- staande uit studenten en medewerkers verbon- Redactie: den aan de afdeling Geschiedenis van de Kris van der Aar Radboud Universiteit Nijmegen. Alicia Anthonise Doel is, door middel van wetenschappelij- ke essays, vakinhoudelijke rubrieken en recen- Gaby Craninckx sies informatie te verschaffen over het historisch Corine van den Eijnden bedrijf aan de RU, over geschiedbeoefening die Emiel Geurts met Nijmegen verband houdt en over actuele Sam Heijnen historische vraagstukken in het algemeen. Meer in het bijzonder wil het blad daarbij een forum Jehan Hillen zijn voor de Nijmeegse historische gemeen- Emma Hooghwinkel schap. Sophie Jager Sanne de Jong Redactiesecretariaat: Ex Tempore, Postbus 9103, 6500 HD Nijmegen, Koen Linssen tel. 024 3615641. Karlijn Luk [email protected] Afra de Mars http://www.ru.nl/extempore/ Floris Meens Verenigingsbestuur: Fons Meijer dr. F.B.G.B.M. Meens (voorzitter), J.W.I. Thomas Wouter Raaijmakers (secretaris), BA, C.R.C.M. van den Eijnden Tim Riswick (penningmeester), MA. Joost Rosendaal Comité van Aanbeveling: Pieter Sleutels Prof. dr. C. van Baalen, prof. dr. M.L.M. van Joost Snaterse Berkel, prof. dr. M.E.B. Derks, prof. dr. Th.L.M. Jenna The Engelen, prof. dr. W.J.H. Furnée, prof. dr. O.J. Ellen Theuws Hekster, prof. dr. A.A.P.O. Janssens, prof. dr. J. Kok, prof. dr. W.P. van Meurs, prof. dr. M.E. Isaac Thomas Monteiro, prof. dr. L. Spruit, prof. mr. H.L.E. Verhagen, prof. dr. T.H.G. Verhoeven. Eindredactie: Emiel Geurts Auteursaanwijzingen en archief (1999-2015) zijn Sophie Jager te vinden op onze website. Isaac Thomas Prijs van losse nummers: € 7,50. Verkrijgbaar op aanvraag. Druk: Bookbuilders Nijmegen Abonnementsprijs voor de jaargang 2020: € 17,50 voor studenten; € 22,50 voor overigen. Afbeeldingen omslag: Abonnement volgende jaargang opzeggen vóór Boven: Christus draagt Petrus 1 november. Een abonnement kan niet tussen- op: ‘Weid mijn schapen’; Claude tijds worden stopgezet. Vignon, 1624. Abonnementen kunnen worden verkregen door Onder: Portret van Karel II, overmaking van het betreffende bedrag op reke- koning van Engeland; Christiaan ningnummer NL77 INGB 0008 1693 32 t.n.v. Ex Hagen, 1663-1695. Tempore, Nijmegen, onder vermelding van uw adres en studentnummer (indien van toepas- sing). © Ex Tempore, Nijmegen 2020 Inhoud Redactioneel 4 Artikelen: Bert Roest Scydromedia van Anthony Le Grand 6 Een bijzonder utopisch voorstel in zeventiende-eeuws Europa Frans Willem Lantink Heilige pausen 23 Pontificale canonisaties in de 20e en 21e eeuw als kerkhistorisch probleem Jan Julia Zurné Magistraten in oorlogstijd 41 De verdedigingsstrategieën van Nederlandse en Belgische procureurs- generaal en secretarissen-generaal na de bevrijding Jonne Harmsma The seventies 54 Een biografisch perspectief op het tijdperk van crisis en verandering Vaste rubrieken: Interview 70 Anne Petterson Boeken top 5 76 Frederik Van Dam Alumnus 79 Pepijn Aarnink en Romana Šijaković Recensies 82 Adriaan Duiveman Sanne de Laat Auteursinformatie 87 Redactioneel a een bewogen voorjaar en zomer biedt Ex Tempore vertraagd het eerste Nnummer van 2020 aan. We hopen dat dit nummer u in goede gezondheid treft. De redactie heeft – net als iedereen – moeten schakelen, maar is er onzes inziens in geslaagd om een uiterst lezenswaardig nummer neer te zetten. We hopen hiermee verdieping en afleiding te bieden in deze moeilijke, onzekere tijd. Wij danken ook de auteurs, die ondanks hun verwikkeling in de omscha- keling naar online onderzoek en onderwijs responsief waren en begrip hadden voor de onverwachte vertraging. Het nummer wordt geopend met een artikel van Bert Roest. Hij stelt in zijn artikel de Scydromedia centraal. Dit is een utopische beschrijving van een ideale monarchie, geschreven door de franciscaan Anthony Le Grand in 1669. Roest betoogt hoe Le Grand met dit werk, dat relatief kort na de teloorgang van het bewind van Oliver Cromwell verscheen, katholiek-monarchistische krachten in Engeland wilde ondersteunen, wellicht om een herstel van het huis Stuart te bewerkstelligen. Daarnaast vergelijkt Roest Le Grands ideeën over een katholiek regime met voorstellen aangaande vorstelijk absolutisme van Thomas Hobbes en Jean Bodin. Met het volgende artikel springen we naar de twintigste eeuw, waar we de rest van het nummer zullen verblijven. Frans Willem Lantink gaat in zijn artikel in op de vier meest recente heiligverklaringen van pausen. Hoewel canonisatie van pausen tijdens de eerste eeuwen van de rooms-katholieke geschiedenis een zeldzaamheid was, volgden heiligverklaringen in de twintigste en eenentwin- tigste eeuw elkaar in rap tempo op. Volgens Lantink is dit te verklaren vanuit de toenemende concentratie op de persoon van de paus vanaf Pius XI (1846-1878). Het pausschap werd met het verlies van de Kerkelijke Staat heruitgevonden als een mengeling tussen spiritualiteit en persoonsverheerlijking; een tegenstem in de voortschrijdende moderniteit. Jan Julia Zurné onderzocht magistraten in en kort na de oorlogstijd. Speci- fiek gaat ze na hoe Belgische en Nederlandse ambtenaren en juristen hun samenwerking met de bezettingsmacht verdedigden tijdens de zuiveringspro- cessen na de Tweede Wereldoorlog. In deze transnationale studie beargumen- teert Zurné dat er een hoop overeenkomsten waren tussen de verdedigingsstra- tegieën in België en Nederland, terwijl het (politieke) profiel van de magistraten sterk uiteenliep. Door de argumenten uit het berechtingsproces te extraheren, formuleert Zurné een antwoord op de vraag hoe deze magistraten zich volgens henzelf en hun beoordelaars idealiter hadden moeten gedragen in crisistijd. Voor het laatste artikel bewegen we ons naar het veld van de politieke economie. Door de ogen van ex-bankpresident Jelle Zijlstra (1967-1981), duidt Jonne Harmsma de financiële globalisering die zich voltrok na de val van het ordelijke monetaire stelsel van Bretton Woods in 1971 en de Oliecrisis van 1973. Volgens Harmsma leggen politiek historici nog maar in beperkte mate reken- schap af aan deze shock of the global, terwijl het nationale politieke speelveld juist in deze jaren sterker door het internationale krachtenveld werd omlijnd. Vanuit economisch-financieel perspectief, zo betoogt Harmsma, vormen de jaren zeventig hét kantelpunt in de naoorlogse Westerse geschiedenis. Verder zijn de vaste rubrieken ook deze keer niet te missen. De redac- tie interviewde politiek historica Anne Petterson, die sinds kort werkzaam is aan de Radboud Universiteit Nijmegen (RU). Haar proefschrift over popu- lair nationalisme in Amsterdam, de door haar ervaren verschillen tussen de Universiteit Leiden en de RU alsook het belang van history from below komen aan bod. Literatuurwetenschapper Frederik Van Dam raakt met zijn Boeken top-5 aan de spanning tussen literatuur en de historische werkelijk- heid waarin ze ontstond. De alumnusrubriek wordt ditmaal door het koppel Pepijn Aarnink en Romana Šijaković verzorgd. Zij zijn het levende bewijs dat de studie Geschiedenis mensen verbindt, ook op persoonlijk niveau. Promovendus Adriaan Duiveman en Historical Studies Research Masterstu- dent Sanne de Laat sluiten het nummer af met boeiende recensies. Tot slot verwelkomen wij Gaby Craninckx en Jehan Hillen als nieuwe redactieleden en nemen wij afscheid van een groot aantal oudgedienden. We bedanken Karlijn, Koen en Sophie voor hun jarenlange inzet en toewij- ding. Ook nemen we afscheid van onze hoofdredacteurs, Afra en Pieter, die de onvoorziene taak om Ex Tempore heelhuids uit de hectiek te loodsen vol ijver op zich hebben genomen. Bedankt hiervoor! De nieuwe hoofdredactie wensen we succes met het overnemen van deze taak. Isaac zal het secreta- risstokje overnemen van Jenna, voor wiens inspanningen we ook erg dank- baar zijn. Emiel gaat zich wagen aan het hoofdredacteurschap. Wij wensen u veel leesplezier toe! The seventies Een biografisch perspectief op het tijdperk van crisis en verandering Jonne Harmsma Inleiding Na een levendig debat over de jaren zestig, dat ook in Nederland woedde, is de blik van historici sinds het begin van de eenentwintigste eeuw gericht op de jaren zeventig.1 In de historiografie ging daarbij aanvankelijk vooral aandacht uit naar de politieke cultuur van polarisatie en maakbaarheid, waarbij de econo- mische tegenwind in de tweede helft van het decennium een steeds dominan- tere rol ging spelen. Bovendien legden Nederlandse historici het zwaartepunt veelal bij de kabinetsperiode-Den Uyl, die het ‘rode’ klimaat van maatschappij- vernieuwing – voortvloeiend uit de jaren zestig – bij uitstek leek te represente- ren.2 Hierop vormt Duco Hellema een uitzondering. Zijn meest recente werk, The Global 1970s, is een pleidooi om het eenzijdig nationale perspectief dat vaak heerst te overstijgen.3 In de Engelstalige historiografie worden de jaren zeventig daarentegen geportretteerd als een decennium van internationalisering, waarin het nationale en bovenstatelijke speelveld op een fundamenteel nieuwe manier verstrengeld raakten. Een periode van mondiale transformatie, zoals de Amerikaanse historicus Charles S. Maier beschrijft in zijn bijdrage aan de monumentale bundel met de treffende titelThe Shock of the Global.4 De jaren zeventig vormden 1 Hans Righart, De eindeloze jaren zestig. Geschiedenis van een generatieconflict(Amster - dam 1995); James Kennedy,