Anna Gronostaj
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Title: Ustna interpretacja tekstów literackich jako metoda nauczania literatury : z teorii i praktyki nauczania literatury amerykańskiej na filologii angielskiej Author: Anna Gronostaj Citation style: Gronostaj Anna. (2009). Ustna interpretacja tekstów literackich jako metoda nauczania literatury : z teorii i praktyki nauczania literatury amerykańskiej na filologii angielskiej. Praca doktorska. Katowice : Uniwersytet Śląski ANNA GRONOSTAJ USTNA INTERPRETACJA TEKSTÓW LITERACKICH JAKO METODA NAUCZANIA LITERATURY. Z TEORII I PRAKTYKI NAUCZANIA LITERATURY AMERYKAŃSKIEJ NA FILOLOGII ANGIELSKIEJ. Rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem Prof. UŚ doc. dr hab. Teresy Pyzik UNIWERSYTET ŚLĄSKI 2009 Spis treści: Wprowadzenie………………………………………………………………..……. 3 I. Rola mówionego słowa w kulturze amerykańskiej. Pisarze amerykańscy ……... 6 i ustna interpretacja utworów literackich. II. Ustna interpretacja tekstów literackich w procesie kształcenia. ……………..… 40 Rys historyczny. III. Ważniejsze formy stosowania ustnej interpretacji tekstów literackich …..…… 130 na poziomie akademickim w świetle amerykańskich badań literackich XX wieku. IV. Analiza wybranych tekstów autorów amerykańskich w świetle możliwości … 200 ich wykorzystania na ćwiczeniach z ustnej interpretacji tekstów literackich. V. Praktyczne zastosowanie metody ustnej interpretacji tekstów literackich …… 241 w nauczaniu literatury na poziomie akademickim na przykładzie PWSZ w Nowym Sączu. Podsumowanie…………………………………………………………………… 272 Aneks: Sugerowany zestaw tekstów z literatury amerykańskiej do ustnej ……… 274 interpretacji na filologii angielskiej. Bibliografia……………………………………………………………………….. 291 Streszczenie po polsku …………………………………………………………… 305 Streszczenie po angielsku………………………………………………………… 306 2 Wprowadzenie Praca ta jest próbą omówienia ustnej interpretacji utworów literackich (oral interpretation of literature) jako metody będącej skutecznym sposobem studiowania literatury oraz rozbudzenia aktywności studentów w procesie nauczania literatury. Charlotte I. Lee w książce Oral Interpretation określa tę metodę jako „sztukę przekazywania słuchaczom utworu literackiego w jego intelektualnej, emocjonalnej i estetycznej całości głosem i ciałem interpretatora.”1 Przekaz ten poprzedza zapoznanie studentów z zasadami wyboru, analizy i oceny utworu literackiego, oraz dokładne przygotowanie interpretacji. Judy E. Yordon w książce Roles in Interpretation stwierdza, że interpretacja ustna tekstu jest twórczym procesem studiowania literatury oraz dzieleniem się tą wiedzą ze słuchaczami2. Todd V. Lewis natomiast definiuje ją jako sztukę przedstawiania literatury tak, aby analiza tekstu i umiejętny przekaz intencji autora wzbudziły w słuchaczach wartościową reakcję.3 Teri i Michael Gamble podkreślają, że w tej metodzie interpretator przywraca życie słowom autora, napełnia energią każdą stronę wybranego tekstu4. Z kolei Mark Cole określa ją jako odkrywanie indywidualnej myśli, serca i duszy autora tekstu przy równoczesnym odkrywaniu ich w sobie, a następnie poprzez głośne czytanie używając głosu, ciała oraz intuicji analitycznych przekazywanie przeżycia literackiego słuchaczom.5 Ustna interpretacja tekstów literackich kształtuje w studentach wiele umiejętności, m.in. wyboru tekstu literackiego, znajdowania wiadomości o autorze, określania tła historycznego, rozpoznawania gatunku utworu, przeprowadzania szczegółowej analizy tekstu, wybierania fragmentów z całości tekstu, skracania, adaptowania (wartościowanie, analiza, porównanie), przygotowania ustnego wprowadzenia do interpretacji, zastosowania technik werbalnych i niewerbalnych do efektywnego przekazania tekstu literackiego, analizowania i oceniania swojej interpretacji i interpretacji innych. Metoda ta zmusza studentów do sięgnięcia po informację na temat autora tekstu, okresu literackiego i gatunków literackich, odwoływania się do historii literatury, korzystania ze 1 Ch. I. L e e, Oral Interpretation, Riverside Press, Cambridge, Mass., 1952, s. 4. Tłum. T. P y z i k, w: „Literatura w edukacji”, w: T. P y z i k, red., Literatura w kształceniu i wychowaniu. Z teorii i praktyki, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 1997, s.14. 2 J. Y o r d o n, Roles in Interpretation, McGraw-Hill College, Boston, 1999, s.14. 3 T. V. L e w i s, Communicating Literature: An Introduction to Oral Interpretation, Kendall-Hunt, Dubuque, Iowa, 2001, s. 1-22. 4T. G am b l e, M. G a m b l e, Literature Alive!, McGraw-Hill College, Boston, 1994, s. 3. 5 M. C o l e, Oral Interpretation of Literature. Fall 2002. Program kursu ustnej interpretacji. Tryb dostępu: www.oswego.edu/~mcole. Data dostępu: 26 marca 2003 r. 3 słowników poetyki, słowników terminów literackich, antologii, a także innych źródeł – co rozwija zdolności młodych ludzi do samodzielnego studiowania. Stosując tę metodę studenci nabywają pewności siebie w wystąpieniach publicznych, uczą się aktywnego słuchania, akceptowania różnych form interpretacji (w tym odrzucania tych, które rozmijają się z intencją autora), przyjmowania i wyrażania konstruktywnego krytycyzmu, doskonalą kompetencję językową rozwijając wszystkie sprawności: czytanie, pisanie, słuchanie ze zrozumieniem, mówienie. Umiejętności te studenci w wielu krajach Europy oraz w Stanach Zjednoczonych kształtują już od lat uczestnicząc, bez względu na obrany kierunek studiów, w zajęciach ustnej interpretacji tekstów.6 Od lat zajęcia te prowadzą przeszkoleni w tym kierunku wykładowcy, opierając się na opracowanych w tym celu podręcznikach, antologiach tekstów, zbiorach dostępnych przy pomocy Internetu oraz innych materiałach. Kurs ustnej interpretacji tekstów jest niezbędnym elementem w edukacji młodych ludzi. Każdy człowiek bez względu na to, czy ma być prawnikiem, lekarzem, mechanikiem, czy nauczycielem powinien posiadać umiejętność wyrażania własnych i interpretacji cudzych słów. Wielokrotnie słyszymy od rozmówcy: ”Ja tego nie mówiłem”, „Źle zinterpretowałeś moje słowa.” Musimy nauczyć się rozumienia i trafnego interpretowania tekstów zarówno pisanych, jak i mówionych. Literatura będąca odbiciem ludzkich pragnień, zmagań, zwycięstw, upadków, a przede wszystkim nadziei, daje możliwość ukształtowania ludzkiej i literackiej wrażliwości na słowa drugiego człowieka. Uczy także taktu i delikatności w relacji z innymi, rozwija umiejętności komunikacji, rozwija intelektualną i emocjonalną osobowość. W sztuce ustnej interpretacji literatury wszystko się liczy: brzmienie, barwa, natężenie głosu, intonacja, wyraz twarzy, sposób poruszania się, pozycja ciała, gesty, ubiór. W Polsce ustna interpretacja jest metodą niezrozumianą, niedocenianą i rzadko stosowaną. Istnieje potrzeba przybliżenia jej polskim filologom, a zwłaszcza nauczycielom literatury, jako formy głębszego poznawania i analizy tekstów. Dlatego ta rozprawa napisana jest w języku polskim. Jej celem jest także rozpowszechnienie tej metody wśród wykładowców i studentów wydziałów filologii obcych. W pierwszym rozdziale rozprawy przedstawiono rolę słowa mówionego w kulturze amerykańskiej i literaturze amerykańskiej. Rozdział drugi jest szkicem historycznym dotyczącym roli tej metody w procesie kształcenia. Wykazano tam jej wartość i 6 Por. T. P y z i k, „Literatura w edukacji”…op. cit., s. 9-17, także „Oralna interpretacja tekstów w nauczaniu literatury i języka”, w: E. P o l a ń s k i, red., Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego, t.1, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 624, Katowice, 1984, s. 91-101. 4 zastosowanie w nauczaniu na przestrzeni wieków. W rozdziale trzecim omówiono ważniejsze formy stosowania ustnej interpretacji tekstów literackich w świetle amerykańskich badań literackich dwudziestego wieku. Na szczególną uwagę zasługują tutaj te teorie i formy, które skupiają się na tekście literackim, interpretatorze i publiczności. Rozdział czwarty przedstawia praktyczną analizę wybranych tekstów autorów amerykańskich przeznaczonych do ustnej interpretacji. Nauczyciele uczący literatury znajdą tu przykłady wykorzystania tej metody w oparciu o konkretne utwory literackie: wiersz, opowiadanie, sztukę dramatyczną. W rozdziale piątym przedstawiono zastosowanie ustnej interpretacji tekstów literackich w nauczaniu literatury na poziomie akademickim. Omówiono serię zajęć z literatury z wykorzystaniem ustnej interpretacji tekstów jakie zostały przeprowadzone ze studentami Filologii Angielskiej w Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nowym Sączu. Rozdział kończą wnioski płynące z praktycznego zastosowania tej metody. W znajdującym się na końcu pracy aneksie zainteresowani tą metodą znajdą zasady wyboru tekstów literackich oraz sugerowany zestaw tekstów z literatury amerykańskiej szczególnie nadających się do ustnej interpretacji na Filologii Angielskiej. 5 I. Rola mówionego słowa w kulturze amerykańskiej. Pisarze amerykańscy i ustna interpretacja utworów literackich. W Nowym Świecie słowo mówione, a potem czytane na głos, odgrywało dużą rolę. Kultura Indian miała ustny charakter (mity, legendy, opowiadania, piosenki, anegdoty) i była zróżnicowana w zależności od typu plemienia, jego religii lub miejsca zamieszkania. Wierzono, że słowo miało siłę przywoływania zwierzyny łownej, uzdrawiania chorych, sprowadzania deszczu. Wielki Duch (Great Mystery, Great Spirit, Absolut) przekazywał słowo (wizję) autorowi pieśni, opowiadań, praw i w ten sposób komunikował się z nim1. Indianie posiadali także swoich wybitnych mówców2, bowiem zdolność przemawiania była jedną z bardzo ważnych cech wodza plemienia, który używał sztuki perswazji pełniąc role organizatora, rozjemcy, sędziego. Tak pisali o