SPECIAL 6 - AD DE LA MAR

KERKMONUMENTEN

GRAFTOMBEN IN NEDERLANDSE KERKEN

WAAROP DE OVERLEDENE LEVENSGROOT IS AFGEBEELD

DEEL 3

ter inleiding

In veel kerken vinden we schitterende grafmonu- menten. Uit de grote hoeveelheid heb ik een keus gemaakt en er één soort uitgehaald: graftomben in Nederlandse kerken, waarop de overledene le- vensgroot is afgebeeld. Ik vond er 49. Op kerkhoven en begraafplaatsen kun je meestal dagelijks terecht, kerken zijn vaak moeilijker toe- gankelijk. Zelfs als je van te voren de openings- tijden nakijkt, kom je soms toch nog voor een ge- sloten deur terecht. Foto’s bij deze inventarisatie zijn daarom aangevuld met afbeeldingen die ik op het internet vond om toch een compleet overzicht te krijgen. Er zijn drie artikelen: deel 1 ging over grafmonu- menten van 1240-1644, deel 2 eindigde in 1939. In dit derde deel staat de complete inventaris van de gevonden monumenten. Misschien zijn er meer monumenten. Mijn voornaamste bronnen waren de 12 delen ‘Monumenten in Nederland’ van uitge- verij Waanders in Zwolle, maar ik kan best een monument gemist hebben. Ik vraag u daarom dringend: weet u nog een graftombe waarop de overledene levensgroot en driedimensionaal is af- gebeeld, dan zal ik die graag vermelden in de vol- gende aflevering, dan hebben we samen een com- plete lijst gemaakt. Indien mogelijk ontvang ik graag een paar foto’s en een kort stukje tekst. INVENTARISATIE

nr. 1 mon.nr. 32582 jaar 1240 plaats Roermond kerk Munsterkerk wie Gerard III van Gelre (c.1185-1229) & Margaretha van Brabant (c.1190-1231) uitvoering laag vrijstaand materiaal Baumberger en Naamse steen

nr. 2 mon.nr. 28671 jaar 1282 plaats Middelburg kerk Abdij - Koorkerk maker - wie Graaf Willem II van Holland (1227-1252) uitvoering laag wand materiaal hardsteen

nr. 3 mon.nr. 35973 jaar 1317 ? plaats kerk Domkerk maker - wie Guy van Avesnes (c. 1253 - 1317) uitvoering laag wand materiaal Doornikse steen

nr. 4 mon.nr. 9366 jaar 1324 plaats Geervliet kerk Hervormde Kerk (Onze Lieve Vrouw) wie Nicolaas van Putten (c. 1260-1311) & Aleida vrouwe van Strijen (1270-1316) uitvoering laag wand materiaal zwart marmer nr. 5 mon.nr. 381885 jaar 1324 ? plaats Gorinchem kerk Grote Kerk (Sint Janskerk) wie Jan III van Arkel (1275-1324) & Mabelia van Voorne (1273-1313) uitvoering laag vrijstaand materiaal kalksteen nr. 6 mon.nr. 26509 jaar 1366 plaats Westbroek kerk Nederlands Hervormde Kerk maker steenhouwer uit Doornik wie Boudewijn van Sterkenburg († 1366) uitvoering laag wand materiaal donkerblauw marmer

nr. 7 mon.nr. 20129 jaar 1370 plaats IJsselstein kerk Nederlands Hervormde Kerk maker Heren van IJsselstein: Gijsbrecht wie van Amstel (c. 1260-1343) & familie uitvoering laag vrijstaand materiaal Naamse hardsteen nr. 8 mon.nr. 10305 jaar 1372 plaats Breda kerk Grote of Onze Lieve Vrouwe Kerk wie Jan II van Polanen (c. 1325-1378) (Bredase telling: Jan I van Polanen) & 1e vrouw Oda + 2e vrouw Machteld uitvoering met hoge achterwand materiaal - nr. 9 mon.nr. 10305 jaar 1394 plaats Breda kerk Grote of Onze Lieve Vrouwe Kerk wie Jan III van Polanen (1340-1394) (Bredase telling: Jan II van Polanen) uitvoering met hoge achterwand materiaal -

nr. 10 mon.nr. 36169 jaar 1465 ? plaats Utrecht kerk Janskerk maker - wie Dirk van Wassenaar († 1465) uitvoering laag wand materiaal natuursteen en in kleur geschilderd

nr. 11 mon.nr. 10305 jaar 1475 plaats Breda kerk Grote of Onze Lieve Vrouwe Kerk wie Engelbrecht I van Nassau (c.1370-1442) & vrouw Johanna van Polanen + zoon Jan IV van Nassau & diens vrouw Maria uitvoering met hoge achterwand materiaal Baumberger zandsteen

nr. 12 mon.nr. 30147 jaar 1514 ? plaats Mijnsherenland kerk Ned. Hervormde Laurentiuskerk maker - wie Elisabeth van Loon (1440-1514) uitvoering laag vrijstaand materiaal zwart marmer nr. 13 mon.nr. 10305 jaar 1530 plaats Breda kerk Grote of Onze Lieve Vrouwe Kerk wie Engelbrecht II van Nassau (c.1370-1442) & Cimburga van Baden (1450-1501) uitvoering hoog vrijstaand materiaal zwart marmer en albast

nr. 14 mon.nr. 17970 jaar 1539 plaats Den Haag kerk Grote of Sint Jacobs Kerk maker Jean Mone wie Gerrit van Assendelft (1420-1486) & Beatrix van Dongen of Dalem († 1492) uitvoering met hoge achterwand materiaal hardsteen en albast

nr. 15 mon.nr. 10305 jaar c. 1540 plaats Breda kerk Grote of Onze Lieve Vrouwe Kerk wie Frederik van Renesse (c. 1470-1538) & Anna van Hamal (1478-1556) uitvoering met hoge achterwand materiaal natuursteen en albast

nr. 16 mon.nr. 20129 jaar 1540 plaats IJsselstein kerk Ned. Hervormde (St. Nicolaas) Kerk maker Gossaert / Jean Mone ? wie Aleid van Culemborg (c. 1445-1471) uitvoering laag vrijstaand materiaal zwart marmer en wit geverfd zandsteen nr. 17 mon.nr. 37389 jaar 1540 plaats Vianen kerk N. H. Kerk (Maria ten Hemelopneming) maker Colijn de Nole wie Reinoud III van Brederode (1492-1556) & Philippote van der Marck († 1537) uitvoering hoog vrijstaand materiaal Avender kalksteen en hardsteen

nr. 18 mon.nr. 8336 jaar 1540 plaats Arnhem kerk Grote / Sint Eusebius Kerk maker - wie Hertog Karel van Gelre (1467-1538) uitvoering laag vrijstaand materiaal marmer en albast

nr. 19 mon.nr. 21315 jaar 1575 plaats Uithuizermeeden kerk Hervormde Kerk (Mariakerk) maker - wie Rudolf Huinga op Ungersma († 1574) uitvoering laag wand materiaal witgeverfd zandsteen

nr. 20 mon.nr. 11970 jaar 1611 plaats Delft kerk Oude Kerk (St. Hyppolytus) maker Nicolas Stone ? wie Elisabeth Morgan-van Marnix (c. 1585-1608) uitvoering met hoge achterwand materiaal marmer nr. 21 mon.nr. 21879 jaar 1618 plaats ‘s Hertogenbosch kerk St. Janskathedraal maker Hans van Mildert wie bisschop Gisbertus Masius (1545-1614) uitvoering laag wand materiaal Avesnessteen, marmer en Doornikse steen

nr. 22 mon.nr. 11872 jaar 1614 plaats Delft kerk Nieuwe Kerk (St. Ursula) maker Hendrick de Keyser wie Willem van Oranje (1533-1584) uitvoering hoog vrijstaand materiaal marmer en brons

nr. 23 mon.nr. 9116 jaar 1625 plaats Bergen op Zoom kerk N. H. (St. Gertrudis) Kerk maker - wie Willem van der Reydt Broeckem & Judith van Aeswijn († 1625) uitvoering met hoge achterwand materiaal natuursteen

nr. 24 mon.nr. 21082 jaar 1633 plaats Veenhuizen (bij Heerhugowaard) kerk Nederlands Hervormde Kerk maker Pieter de Keyser ? wie Reinoud van Brederode (1567-1633) uitvoering laag vrijstaand materiaal wit en zwart marmer nr. 25 mon.nr. 9116 jaar ca. 1644 plaats Bergen op Zoom kerk Ned. Hervormde (St. Gertrudis) Kerk maker François Dieussart wie Charles Morgan (c. 1575-1642) uitvoering met hoge achterwand materiaal wit en zwart marmer

nr. 26 mon.nr. 11970 jaar 1638 plaats Delft kerk Oude Kerk (St. Hyppolytus) maker Pieter de Keyser wie Piet Hein (1577-1629) uitvoering met hoge achterwand materiaal wit marmer

nr. 27 mon.nr. 21956 jaar 1650 plaats Bokhoven kerk St. Antonius Abt maker Artus Quellinus wie Engelbert van Immerzeel (c. † 1652) & Hélène de Montmorency (c. † 1649) uitvoering laag vrijstaand materiaal wit, zwart en rood marmer nr. 28 mon.nr. 5940 jaar 1654 plaats kerk Nieuwe Kerk maker Artus Quellinus, Rombout Verhulst en Willem de Keyser wie Jan van Galen (1604-1653) uitvoering met hoge achterwand materiaal wit en zwart marmer nr. 29 mon.nr. 11970 jaar 1656 plaats Delft kerk Oude Kerk (St. Hyppolytus) maker Rombout Verhulst, en Willem de Keyser wie Maarten Hzn Tromp (1598-1653) uitvoering met hoge achterwand materiaal wit marmer nr. 30 mon.nr. 32425 jaar 1657 plaats Waarde kerk Nederlands Hervormde Kerk maker - wie Gillis van der Nisse (1616-1657) uitvoering laag wand materiaal -

nr. 31 mon.nr. 32783 jaar 1660 plaats Rotterdam kerk Grote of St. Laurenskerk maker Jacob Lois en Pieter Rijcx wie Witte de With (1599-1658) uitvoering met hoge achterwand materiaal wit marmer

nr. 32 mon.nr. 23517 jaar 1663 plaats Katwijk aan den Rijn kerk Nederlands Hervormde Kerk maker Rombout Verhulst wie Willem van Lyere († 1654) & († 1673) uitvoering met hoge achterwand materiaal zwart en wit marmer nr. 33 mon.nr. 25446 jaar 1663 plaats kerk Ned. Hervormde Kerk (Pieterskerk) maker Rombout Verhulst wie Johannis van den Kerchove (1594-1660) uitvoering laag wand materiaal wit marmer nr. 34 mon.nr. 23982 jaar 1665 + 1714 plaats Midwolde kerk Hervormde Kerk maker Rombout Verhulst & Barth. Eggers wie Anna van Ewsum (1640-1714) & haar 2 echtgenoten von Inn- und Kniphausen uitvoering met hoge achterwand materiaal marmer

nr. 35 mon.nr. 17970 jaar 1667 plaats Den Haag kerk Grote of Sint Jacobs Kerk maker Barth. Eggers & Cornelis Moninckx wie Jacob van Wassenaer Obdam (1610-1665) uitvoering hoog vrijstaand materiaal marmer en hout

nr. 36 mon.nr. 32783 jaar 1669 plaats Rotterdam kerk Grote of St. Laurenskerk maker Rombout Verhulst wie Egbert B. Kortenaer (1604-1665) uitvoering met hoge achterwand materiaal marmer nr. 37 mon.nr. 1910 jaar 1669 plaats Stavenisse kerk Hervormde Kerk maker Rombout Verhulst wie Hieronymus van Tuyll van Serooskerke (1614-1669) uitvoering met hoge achterwand materiaal wit marmer nr. 38 mon.nr. 34504 jaar 1670 plaats Stedum kerk Bartholomeuskerk maker Rombout Verhulst wie Adriaan Clant tot Stedum (1599- 1665) uitvoering met hoge achterwand materiaal wit en rood geaderd marmer

nr. 39 mon.nr. 35973 jaar 1676 plaats Utrecht kerk Domkerk maker Rombout Verhulst wie Admiraal Willem Joseph baron van Gendt (1626- 1672) uitvoering met hoge achterwand materiaal zwart en wit marmer, blauwe hardsteen

nr. 40 mon.nr. 5940 jaar 1681 plaats Amsterdam kerk Nieuwe Kerk maker Rombout Verhulst wie Michiel Azn de Ruyter (1607-1676) uitvoering met hoge achterwand materiaal wit, zwart en rood marmer nr. 41 mon.nr. 28671 jaar 1683 plaats Middelburg kerk Abdij - Tussenkerk maker Rombout Verhulst wie Johan Evertsen (1600-1666) & Cornelis Evertsen (1610- 1666) uitvoering met hoge achterwand materiaal wit, zwart en rood marmer

nr. 42 mon.nr. 27168 jaar 1685 plaats Maastricht kerk Sint Servaas Basiliek maker Johan Bouchier wie Herman F. van den Bergh (1600-1683) & Josina Walburgis (1615-1683) uitvoering met hoge achterwand materiaal marmer

nr. 43 mon.nr. 36380 jaar ca. 1690 plaats Utrecht kerk Ned. Hervomde Kerk (Nicolaikerk) maker - wie Elisabeth de la Baye - van Tuyll van Serooskerken († 1689) uitvoering met hoge achterwand materiaal marmer nr. 44 mon.nr. 15938 jaar c. 1704 plaats Wyckel kerk Vaste Burchtkerk maker Daniël Marot & Pieter van der Plas wie Menno van Coehoorn (1641-1704) uitvoering met hoge achterwand materiaal zwart, wit en rood geaderd marmer nr. 45 mon.nr. 22061 jaar 1728 plaats Heusden kerk Grote of Sint Catharina Kerk maker Jacob Marot & Jan-Baptist Xavery wie Johan Th. van Freisheim (1642-1733) uitvoering met hoge achterwand materiaal hardsteen en wit marmer

nr. 46 mon.nr. 17970 jaar 1728 plaats Den Haag kerk Grote of Sint Jacobs Kerk maker Jacob Marot & Nicolaas Seuntjes wie Philipp von Hessen-Philippsthal (1655-1721) uitvoering met hoge achterwand materiaal marmer

nr. 47 mon.nr. 36789 jaar 1783 plaats Houthem kerk Sint Gerlachuskerk maker - wie Sint Gerlach (c. 1120-1165) uitvoering laag vrijstaand materiaal hout

nr. 48 mon.nr. 5940 jaar 1821 plaats Amsterdam kerk Nieuwe Kerk maker Paulus Joseph Gabriël wie Jan Hendrik van Kinsbergen (1735-1819) uitvoering laag wand materiaal marmer nr. 49 mon.nr. 506470 jaar 1939 plaats Wittem kerk H.H. Alfonsus en Joannes Nepomucenus Kloosterkerk maker Enrico Quatrini wie Willem Marinus Kardinaal van Rossum (1854-1932) uitvoering met hoge achterwand materiaal marmer

Bronnen: Mijn voornaamste bronnen waren de 12 delen ‘Monumenten in Ne- derland’ van uitgeverij Waanders in Zwolle. Daarnaast heb ik ook veelvuldig gebruik gemaakt van de vrije on- line encyclopedie Wikipedia, het Rijksmonumentenregister en an- dere internetsites, die informatie boden over de historische perso- nen, de locaties, de praalgraven en de beeldhouwers. Maar het kan best zijn dat ik een of meer monumenten gemist heb. Ik vraag u daarom dringend: weet u nog een graftombe waarop de overledene levensgroot en driedimensionaal is afgebeeld, dan zal ik die graag vermelden in de volgende aflevering, dan hebben we samen een complete lijst gemaakt. Indien mogelijk ontvang ik daarvan graag een paar foto’s en een kort stukje tekst.

Fotoverantwoording

Op kerkhoven en begraafplaatsen kun je meestal dagelijks terecht, kerken zijn vaak moeilijker toegankelijk. Zelfs als je van te voren de openingstijden nakijkt, kom je soms toch nog voor een gesloten deur terecht. Foto’s bij deze inventarisatie zijn daarom aangevuld met afbeeldingen die ik op het internet vond om een compleet overzicht te krijgen.

De volgende foto’s heb ik op internet gevonden of elders verkregen: • 04. uit: Jan Bontje (wordpress) • 05. uit: Wikipedia (S.J. de Waard) • 10. met dank aan een gemeentelid van de Janskerk • 12. uit: Hoeksche Waard (wordpress) • 19. uit: Wikipedia (publiek domein) • 21. uit: Bossche Encyclopedie (Kris Rodenburg) • 23. uit: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (Loek Tangel) • 24. met dank aan een gemeentelid van de NHkerk • 25. uit: Brabants Erfgoed (Marc Bolsius) • 27. met dank aan een gemeentelid van de Antoniuskerk • 30. met dank aan een gemeentelid van de NHkerk • 32. uit: Stichting Monumentenbezit • 37. uit: Hervormd Stavenisse (J.J. Westdorp) • 44. uit: Wikipedia (C.S. Booms) • 45. uit: Kerkfotografie Nederland • 47. uit: Wikipedia (Paul van Galen)

© Ad de la Mar