CORE PAGINA’S 139-149 139 brought to you by by you to brought es i TU Delft Open Access Journals Access Open TU Delft by provided . de Vr. de rk J Di VAN DEVAN DOLHUISVROUW OPNIEUWDE TOESCHRIJVING - nr. 1, 2017) vraagt om een re een vraagt om 2017) 1, nr. Bulletin EEN VERTEKEND BEELD? KNOB

1. Gerrit 1. Lambertsen van Cuilenborch (toegeschreven), detail vangelaathet van zandstenen de Dolhuisvrouw neus,zonder (foto auteur) Frits Scholtens bijdrage ‘In de ( schaduw Quellinus’ van Artus actie: wie schiep de Dolhuisvrouw wanneer? >>> m View metadata, citation and similar papers at core.ac.uk at papers similar and citation metadata, View

------maar zijn 12 Vernielingen van 10 De afkeur betrof niet alleen 9 1), evenals die van de vier koppen koppen vier de van die evenals 1), Niet geboetseerd dus, maar gehakt en – afge Anderzijds is de neus een kwetsbaar een neus de is Anderzijds onderdeel 13 11 leerling Gerrit Lambertsen lijkt minder veelzijdig. Een Een veelzijdig. minder Lambertsenlijkt Gerrit leerling kwarteeuw later gebruikte Artus Quellinus daarente van een stenen beeld, kompanen haar en datDolhuisvrouw de bij gemakkelijk lijkt raakt.Het beschadigd date scherpe een maar gaan, te incident een om niet huisvrouw ‘een naar het leven geboetseerde onstui mige figuur’ is,‘gedeeltelijk gehavenddoor regenen wind’. zien van de voornoemde verminkingen – toch goed glad Dolhuisvrouw een de bewaardHoewel gebleven. de afwerking heeft, isdie iemand aan lezen, te af steenhouwer het de van inbreng voetstuk de de kenmerken vertrouwd is met zandsteen. De scharreerslag staat ring van deze ‘derde beeldenstorm’ dient zich niet di niet zich dient beeldenstorm’ ‘derde deze van ring aan. rect GERRITLAMBERTSENCUILENBORCHALSNOG VAN AAN ZET In de context van isdit debat het van belang het werk van Gerrit Lambertsen, leerling van Hendrick de Key ser, in acht te nemen. Afgezien van een proefstuk in hout heeft Lambertsen, zonder tesigneren, niet an ders dan in reliëfs zandsteen en beelden de ook maar zandsteen, van is vrouw gewerkt. Niet alleenin de Dolhuis Denemarken en al het latere Keyser de gafKampen Hendrick Zwolle. steenhouwwerk en ‘aen leven in marmer, aen metael, yvoor, albast en klay’, gen bij voorkeur marmer, eigenlijk ongeschikt voor buitenopstellingen zoals de reliëfs van de timpanen van het stadhuis. Daarnaast werkte hij ook inwel ter racotta en brons dat hij Schrijvend door over Quellien meent anderen Gabriels dat liet de Dol gieten. bele bele aanleiding voor de aanschaf of het naar buiten brengen van de Dolhuisvrouw. Standbeelden waren niet erg geliefd in de calvinistische republiek, of moge bestellen te later pas beeld het om reden een ook lijk te exposeren op de binnenplaats. De Keyser werd op vingersz’n getikt voor vervaardigenhet van een heili volgens behoorde vanErasmus beeld zijn en genbeeld sommigen tot de ‘publiekelijke afgoden’, vooral na de verscherping van het godsdienstige en politieke klimaat direct na 1618. vrouw: wulps en onchristelijk! voor de zich Beeldenstormtijdens deden vanbeelden later in ook er waren maarze 1580, in opnieuw en 1566 haarwantDolhuisvrouwvan, getuigtDe daarzelf tijd. afgehakt(afb. is neus beelden van neuzen afhakken van voetstuk. Het het in of van echte mensen is verminkend en Het onterend. heden wordt en voor Middeleeuwen de in ons bij kwam meer onder culturen, andere in gebezigd nog dage ten als reactie op overspel. Een Vlaamse calvinist sneed neuzen van beelden af om te zien of zij bloedden of niet. heiligen, heiligen, maar ook voorstellingen met een erotische component zoals het ‘uitzinnig naakt’ van de Dolhuis ------­ - - - - Het De 2 nr. 2, Gabriels Oudheid 4 KNOB Scholten ver 1 . of Dol De razernij of Bulletin wellicht een plausi 8 Artus Quellien, de Oude‘Kunstryck waarop A.E. Brinckmann in zijn De rekeningen van de regenten, die 3 7 van 1943. Gabriels laat daarin aan Oudheidkundig Jaarboek van Gabriels uit 1930, citeert deels haar ar Het Stadsarchief van Amsterdam biedt wei 6 een standpunt dat ze dus in 1943 herriep. Hier 5 echter dat het beeld aanvankelijk in een vestibule een aanvankelijkin beeld het dat echter 2016) en een conclusie die Scholtens verkeerde aanna verkeerde Scholtens die conclusie een en 2016) Het Het meningsverschil over de maker van de Dolhuis lijk, lijk, omdat de Dolhuisvrouw nog niet te zien is op de nauwkeurige kaart van Balthasar beeld het zonder Florisbinnenplaats uit de waar 1625 van tweedeling de op is getekend. In vond opnieuw 1637 een grote uitbrei ding plaats, naar veertig kamers, nig aanknopingspunten voor de bouwgeschiedenis van het Dolhuis. wen, ontbreken helaas. Diverse eerdere auteurs heb ben de komst van de Dolhuisvrouw aan een verbou dus gekoppeld, wingaan in het werkzame1615 leven van Hendrick de Keyser. Zo vroeg lijkt onwaarschijn lijk zichtbaar was op de binnenplaats van het Dolhuis, het van binnenplaats de op was zichtbaar lijk Gerui worden. kon gezien hoofd het over moeilijk dus meldt (1792) afbraakDolhuis het de van na tijd me punten punten voor de aanwezigheid van huisvrouw zijn er niet in het tweede kwart van de ze ventiende eeuw, later wel. Methodisch gezien is het echter discutabel om het niet-noemen of niet-tonen zonder meer te koppelen aan afwezigheid. Scholten veronderstelt dat het beeld vanaf het begin publieke Volk stond, dus mogelijk besloten, alleen bedoeld voor de regenten. na enkele volgen aanvullingen op artikelmijn de ‘Uit schaduw van Hendrick de Keyser’ ( me een context geeft. WAT ZEGGEN DE BRONNEN? Directe vermeldingen of archivalische aanknopings mann en sprak in haar monografie over de geniale per geniale de over monografie haar in sprak en mann die uit rasgenoten’ soonlijkheid van zijn en ‘Quellien ‘Germaansche de eindelijk barok’ kaart de op zouden zetten, schrijving aan Hendrick de Keyser kan scharen. drick de Keyser, frontatie over deze kwestie tussen Neurdenburg en Ga en Neurdenburg tussenkwestie deze over frontatie briels in het dit meldt debat niet en negeert een cruciale voetnoot in een later artikel van Neurdenburg in het kundig Jaarboek Neurdenburg weten dat ze zich toch achter de toe vrouw voert terug op twee kunsthistorici, eens het is Elisabeth Scholten Gabriels. Juliane en Neurdenburg monografie de met belthouwer’ gumentatie en geeft haarvolkomen gelijk inde toe schrijving van de Dolhuisvrouw aan Artus Quellinus. In hetzelfde jaar echter een volgde rechtstreekse con Handbuch der Kunstwissenschaftder Handbuch in 1917 kwam met het alternatief ‘Schule des Artus Quellinus d.Ä’. voelde voelde zich aanvankelijk aangemoedigd door Brinck oorzaak van Gabriels dwaling laat zich verklaren. In schreef Jan Six de 1910 Dolhuisvrouw al toe aan Hen onder onder meer verantwoordelijk waren voor de gebou

BULLETIN KNOB 2017 • 3 140 BULLETIN KNOB 2017 • 3 141 2. Gerrit Lambertsen van Cuilenborch (toegeschreven), mannenhoofd met gehavende neusDolhuisvrouw, op het zandstenen waarop voetstuk de regelmatige, van de haaks aangebrachte frijnslag van de steenhouwer duidelijk te zien is (foto auteur) ------

Het ging dus niet om een uitstapje een om niet gingdus Het 17 Binnen enkele jaren werkte hij dus op drie 16 thoni Gerritsz van Cuilenborch. Vervolgens Lambertsen in Kampen, vestigtzich omstreeks maar 1627 is in verblijf een daarpermanentWegens aanwezig.niet Amsterdam, geeft 19oktober namelijk1632 op ophij dracht aan een Kamper jurist zijn zaken in die stad waar te nemen en verder alle formaliteiten namens tehemvervullen. De gretigheid waarmee Lambertsen inging op de mo voor om Deensede gelijkheid de koning en te werken diverse carrièrewendingen nadien getuigen Lam van suggestie dat Scholtens levenshouding. flexibele een grootdaaromerg was,tenietisbertsens niet reislust recht. In was 1623 Lambertsen nog in Denemarken, waar hij als te betaald ‘beeldhouwer Helsingør’ kreeg voor het leveren van beelden voor het kasteel Rosen borg in Kopenhagen, opnieuw een koninklijke dracht. op verschillende Deense locaties. Ergens daar zal zoon geboren de latere zijn, meester steenhouwer zijn An van een paar dagen en Lambertsens actieradius ge ------

15 2). Er is verder 2). Scholten relativeert dit ar 14 In de kennis over het leven en werk van Lambertsen zijn nog diverse lacunes. Enkele bekende feiten geven feiten diverse bekende nog lacunes. Enkele zijn nuanceren. te Scholten vanvisie de aanleidingom wel gument terecht. De huidige hardstenen onderbreking sokkel een met indie Rot 1964 uit kopie een is terdam 1677. in vernieuwd werd eerder jaardrie van terlijk vanterlijk marmer te geven en verklaart ook waarom de hoofden in Amsterdam en ande en Six Jan Kampen gaafgebleven. bewaard schijnlijk zijn zo onwaar re auteurs noemen de overeenkomstige profileringen van de voetstukken van de Dolhuisvrouw en het Eras musbeeld in Rotterdam. trokken versteklijnen die als ‘echo’ doorlopen achter de vanhoofden de krankzinnigen (afb. den van de ‘Marmorgalleriet’ in Frederiksborg het ui 3. Vier oorspronkelijkeVier 3. planeetgoden inhetvertrek aan overkant de van overdekte de brug van Frederiksborg de inHillerød, keurig haaks op de begrenzende randen; de ontmoe ting van de slagen wordt gemarkeerd door scherp ge Dolhuisvrouw de dat witte eertijdsgoed een zien te of die techniek de uitstek bij is Dat afwerking had. crème Lambertsen gebruikte om de zandstenen planeetgo rechts het beeld van (foto auteur) rechts(foto hetbeeldvan Venus

BULLETIN KNOB 2017 • 3 142 BULLETIN KNOB 2017 • 3 143 - - - Beter beschermd dan 19 De naam kan een toevalstreffer 18 3). Samen met de oudere kopieën wor kopieën oudere de met Samen 3). BEELDEN IN DENEMARKENIN BEELDEN Deenseperiodewaarin de Vooral planeetgodentot de stand kwamen voor de Frederiksborg in Hillerød, is informatief in deze discussie. planeetgoden reliëfs en binnen opgesteldhier innele een overdekte brug die naar een buiten bijgebouw de (afb. leidt gracht zo beelden plaatsen te nieuw de om bestudeerd ze den lijdenis, in Zwolle. marge een tussen met 1628 binnenplaats de vrouw op en 1638 te dateren, tenzij het beeld stond. eerder binnen zijn, zijn, maar is ook die van Lambertsens echtgenote en de in pas daadwerkelijk waaromverklaartzij mogelijk loop van in 1638 Zwolle belandt. Onverwacht maakt inbreng de en Dolhuis het met relatie de Jans Liesbeth van Gerrit Lambertsen aannemelijk. Daarmee is een Dolhuis de vanvervaardigingopstelling en mogelijke in de tijd van Neurdenburg staan origide gehavende ------In de periode voordat Jans naar Zwolle gaat, is een In 1634 doet hij belijdenis in Zwolle, waar hij in 1639 1639 in waar hij Zwolle, in belijdenis hij doet 1634 In nten en memoreren twee keer per jaar de uitbetaling jaarde pertwee keer memoreren en nten mogelijke mogelijke aanwijzing te vinden voor haar betrokken het eervolle,gratisstad ontvangt.het burgerschapvan de is Opmerkelijk dat Amsterdamsezijn vrouw Liesbeth Jans later naar Zwolle lijkt te komen, omdat zij daar doet. belijdenis 1638 december in pas tuigt wel van reislust. van tuigt wel neel? Eén van die vrouwen heet ‘Lijsbet Ians’, die haardie Ians’, ‘Lijsbet vrouwenheet vandie Eén neel? halfjaarlijkse huishuur van25 30 tot gulden uitgeteld krijgt en wel van november tot 1633 en met be voorjaar en komst, haar met corresponderend dus 1638, van bedrag dat steeds door de regenten perso verplegend of wordt huishoudelijk om taald. het Gaat terugbe tessen van het Dolhuis namelijk wel bewaard (vanaf pativaneten Zede gaankleding het de en over 1616). ë totaal een met vrouwen, vijftal een van huishuur van heid met het Dolhuis. In tegenstelling tot de boekhou de tot tegenstellingIn Dolhuis. het met heid ding van de regenten zijn de rekeningen van de regen 4. Gereconstrueerde rechterarm van de Venus of Sibille die net als de linkerarm inauteur) haar van(foto Cuilenborch, ca. 1620 borst knijpt. Beeld van Gerrit Lambertsen 5. Achterzijde van het Venusbeeld van Gerrit Lambertsen van Cuilenborch, waar het lamkrijgt alsnogrestauratordoor Lorin Ole de hoornRasmussen auteur) (foto van een ram aangemeten

BULLETIN KNOB 2017 • 3 144 authentiek mogelijk te reconstrueren. Neurdenburg ontdekte dat die reliëfs met diverse zeegoden en zeegodinnen ontworpen zijn door De Keyser, die daarvan gravures liet maken.20 Naar alle waarschijnlijkheid is Lambertsen betrokken geweest bij de uitvoering van deze al dan niet in later tijd geko- pieerde reliëfs in zandsteen.21 Twee restaurerende, klassiek geschoolde beeldhouwers zijn aan de slag met het herstel, waarbij gediscussieerd en gepuzzeld wordt over de iconografie van de beelden (afb. 4).22 Een voor- beeld hiervan is de Venus die door Meir Stein wordt geïnterpreteerd als sibille en voedster van de Melkweg uit beide borsten. Dankzij de houding van het beeld en vingerindrukken in de borst menen de Deense beeld- houwers grond te hebben voor de reconstructie van de ontbrekende rechterarm (afb. 5). Aan de voet, achter de figuur van Venus, staan bij het origineel een lam en een steenbokje. Uit de plooival van het gewaad de beeldhouwers af dat het lam aanvankelijk een ge- krulde hoorn had, zoals bekend van een ram. Ram en steenbok staan in dit geval voor sterrenbeelden die in relatie tot Venus mogelijk de geboortetekens zijn van twee opeenvolgende geliefden van Christiaan IV, al- thans dat is een voorlopige hypothese. De openlijke, erudiete vertoning van allerlei heidense goden en as- trologie in het lutherse Denemarken moet een verade- ming en uitdaging voor beeldhouwers uit de calvinisti- sche Lage Landen zijn geweest.23

EEN OPDRACHTGEVER IN KAMPEN De hoofden in de voorgevel van Broederweg 9 in Kam- pen lijken sterk op de twee planeetgoden Ceres en Bac- chus aan het Amsterdamse Huis met de Hoofden, en vormen een belangrijke aanwijzing voor de komst en de activiteiten van Lambertsen in Kampen. Dat maakt de bewoningsgeschiedenis van dit pand extra interes- sant. Carin Koopman beredeneerde onlangs dat het betreffende hoekpand in opdracht van Johan Dimmer de Meijne (1603-1642) opgetrokken is.24 Johan Dimmer de Meijne komt uit een geslacht van ‘tafelhouders’, die vergunning (‘octrooi’) kregen voor het houden van een bank van lening of lommerd, en tevens familiaire ban- den hadden met soortgelijke instellingen in heel Ne- derland. Toen senior in 1631 overleed, nam zijn wedu- we Janneken de zaken waar. Daarna, vanaf 1632 tot zijn dood in 1642, opgevolgd door zoon Johan, die in 1627 in Kampen trouwde met Femme Gerrits. Afgezien van de treffende overeenkomst tussen de hoofden in Am- sterdam en Kampen, lijkt het dus aannemelijk dat de jonge, welgestelde man die boven in de gevel van Broe- derweg 9 staat afgebeeld het portret is van Johan Dim- mer de Meijne (afb. 6). Hoewel er geen harde datering 6. Borstbeeld van een jonge man, waarschijnlijk van de beschikbaar is van het pand, is het zeer aannemelijk tafelhouder Johan Dimmer de Meijne in de geveltop van dat Gerrit Lambertsen van Cuilenborch het metsel- en Broederweg 9 in Kampen, toe te schrijven Gerrit Lambertsen van Cuilenborch (foto auteur) steenhouwerswerk heeft uitgevoerd tussen 1627 en 1642, eerder vroeg dan later in die periode. 145

------­ van de

8). 8). Raving and Melancholy Madness Londense inrichtingDol Bethlem/Bedlam. Londense de als Net signeerde, in daterende 1673 beeld van Pieter Xaveri (afb. Rijksmuseum het in 1647-1674) (ca. vrouwmisschien duidingmaniërisme de toe worden gevoegd, vanwege de gekunstelde houding van haar lange armen. Er zijn thans betere schikbaar argumenten om de Dolhuisvrouw be toch in de eerste helft calvi een Wegens dateren. te eeuw zeventiende de van nistisch taboe op wulpse naaktheid stond het beeld wellicht eerst het voor pleiten vooralsnog die binnen, gevonden pingspunten maar er zijn historische aankno etende mannenbeurt hun etende met vertonenop gelijkenis de sculpturen huisvrouw zijn de sculp Deze mannen goeddeels geketend. er is één naakt, en echter kaalgeschoren ook tuur uit 1676 is van reali de lijken duo’s Beide de Deense (1630-1700). Cibber Gabriel beeldhouwer Caius teit te vertolken en kennen een equivalent in het ge CONCLUSIE Het benoemen van blijkt stijlen niet direct bruikbaar Dolhuisvrouw. de van datering betere een voor zijn te Behalve barok en classicisme moet voor de Dolhuis - - - - - De half liggende, 27 ook al zijn beelden uit die sfeer 7). Behalve twee schrijlings zittentweeschrijlingsBehalve 7). 26 Over mannen in psychiatrische context is 25 ANDEREDOLHUIZEN In de discussie over een mogelijk voorbeeld gangspunt of van uit de Dolhuisvrouw doet Scholten een aantal interessante suggesties. Hij sluit niet uit dat Hendrick de Keyser en zijn atelier rechtstreeks door Rubens beïnvloed kunnen zijn geweest. Afgezien van mogelijke inspiratiebronnen, Italiaanse zuidelijke en meesters, lijkt andere de Dolhuisvrouw met hebben te geïnspireerd op beeldhouwers latere beurt haar vergelijkbare poses in Leiden en Hannover plus nog andere. 7. Gevelsteen van in1442 de Reinierdoor7. van Arkel gestichte inrichting voorkrankzinnigen in’s-Hertogenbosch, in1686 gehouwendoor Peter van Coevorden (Erfgoed ’s-Hertogenbosch) de ‘zinnelozen’, zien wevier de ‘zinnelozen’, kleinere mannetjes waar Amsterdam,alsininluikje net drie, een van vanuiter Gekop kijken. buiten naar deuren zwaar vergrendelde opdracht in steen de werd 1686 in nieuwbouw aan peld Dordtse de door gehouwen ‘zinneloosmeesters’ de van steenhouwerPeter van Coevorden. (afb. worden noemd barokker, barokker, dat wil zeggen nadrukkelijker gespierd en van datummoet jonger dan Dolhuisvrouw.Hierbij de de gevelsteen van Reinier van Arkel in Den Bosch ge nog weinig gezegd,

BULLETIN KNOB 2017 • 3 146 BULLETIN KNOB 2017 • 3 147 8. Krankzinnigen in razernij, terracotta van Pieter Xaveri, (Rijksmuseum 1673 Amsterdam) ------­ - - -

- ). S

, Zwol 1980-’81, Oog voor/ ) en Anders en ) Krüger ( Kamper Almenak Kamper DK , Kampen, 2006 in(uitgave 1970. Historisch1970. bezit van de psychi - L.J. Rietema, L.J. ‘Tafels van Leninge in 59-100; Overijssel 93 (1978), (1550-1800)’, ‘Kamper Belonje, LombardhoudersJ. en familie’,hun dankMet aan verwijzingende waarop Joost Vijselaar, hoogleraar geschiedenis vanpsychiatriede aan Universiteitde ,attendeerde.mij www.bossche-encyclopedie.nl/overig/ gevelstenen. Een bezoekEen hieraan was mede in2016 mogelijkdankzij Alstrup Kent van de Deense Agency for Culture and Palaces. 33-41. 2), (noot Neurdenburg1943 reliëfsdatisde Opmerkelijk spiegelbeel uitgevoerd digzijn invergelijking de met gravures. dankMet aan restauratorende Lorin Ole ( Rasmussen Zie soortgelijke presentaties binnens burgerlijkede huisdoorin Zwolle adel door Van Haersolte. Koopman,C. www.cultuurzien.nl Kampergeheimen, afl. verder:3. Zie achttiendeInde afbeelmeer eeuw zijn vrouwen kende A.ziebekend,Kerkhoven A.m.m.v. Klijn, Beeld van de psychiatrie 1800 28-29. le/Utrecht1996, dingen van krankzinnige, harentrek atrische ziekenhuizen in Nederland in ziekenhuizen atrische Memorieboekvan Regentinnende 1616-1660, 7-9. Kijk‘Hetophuis van Bakker Post’ aan den Broederweg eigen beheer). De weduwe van Johan Dimmerzaakzettede voortna1642 die werdovergenomen oomeendoor in1656 vanoverledenman.de 227-231; H.W. van Hoven, den H.W. 227-231;

21 27 19 22 25 23 26 20 24

­ ­

-

, m.s., Recogni Amstelo­ Kunstindeks 45 (1958), 45 (1958), Mensen van van Mensen Bruggemane.a. en en projectontwikkelaars. Het oeuvre van Gerrit Lam bertsen vertoont gaandeweg een kwalitatieve terug val, die zich laat verklaren door een verschuiving van de soort opdracht, teruglopende gezondheid en in breng van minder getalenteerde zonen en knechten. De Keyser en Lambertsen leidden werkplaats, maar staanbij eigen een dicht tijdstippen op verschillende onderkende Dit techniek. en stijl herkomst, qua elkaar Neurdenburg, zoals ook de vergelijkbare onderlinge relatie van de jongere barokke, zuidelijke de inbeeldhou Zoals Verhulst. Rombout en QuellinusArtus wers schilderkunst, hebben oudere generaties kunsthisto rici pionierswerk verricht, maar visten ze in klein een vijvertje naar te Gabriels ‘genieën’. monografie is niet alleen subjectief hoogdravend, maar ook een ex ponent van de raciale tijdgeest voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog. Met selectief citeren en toe schrijven draagt Scholten vooralsnog zelf bij aan wat hij ‘een hardnekkig misverstand’ noemt, dat om cor vraagt.nuancering en rectie . , dl. 30N, Kampen dl.30N, , III

------, Amsterdam, 1996, XX Hendrick de Keyser. Standbeeld Standbeeld Keyser. de Hendrick 1633. Kamper Genealogische en Kamper 1633. - Memorie over Memorie 5, 3-18; 94 (2007), met vriendelijkemet dank aan Juliëtte , tiën 1631 tiën Historische Bronnen Historische 2013, 65. 237. Zie voor de bouwgeschiedenisvoorZiede 237. vanHovius, Stadsarchief Amsterdam, Archief 342: van Gasthuizen, de 6.1.1 inv.nr. 928. C.A.L.dulhuys ‘Het dolhuisSander, of aanvesteKloveniersgracht’,de de of Amstelodamum Maandblad Dolhuis ‘Het inAmsterdam Vermeer, G. vantomenhet en razernij’,de damum geschiedenisde van het gesticht, met aan beheer en bestuurover tekeningen StadsarchiefAmsterdam, 944,342, dende kunst dende zeventiendeinde eeuw’, BruggemanM. e.a.(red.), Becker 81. (noot 9), 1993 Gabriels 152. (noot 5), 1930 3), (noot Six1910 Becker 11. (noot 9), 1993 Lichtenberg,Honnensde H. StadsarchiefKampen: A.Alink, J. Becker, J. , Rotterdam in Erasmus Desiderius van 56-76. Bloemendaal1993, Veldman,‘CalvinismeI.M. beelde en de Nieuwe Tijd. Eenliber amicorum voor A.Th.van Deursen A.Duke, ‘Decalvinisten “paapsede en Dedenkwereld beeldendienst”. van de beeldenstormin1566’, hier: 38. 29-45, 10), (noot 1996 DanmarkWeilbachs& Kunstnerleksikon online Roding,Universiteit merktLeiden.Zij op datdaarin niet vermeld staat dathet beeldenvan Kaïn Abelbetreft, en zoals ikeerder suggereerde. 297-306, hier: 301-302.

9 14 10 16 17 18 11 15 13 12

­ -

­

(1930), (1930), , hier:, Oud­

LVIII -X , Antwerpen 1930, Antwerpen, 1930, 1-2 (1943), 33-41, 33-41, (1943), 1-2 Barockskulptur. Ent Barockskulptur. 52 (1910) V 52 (1910) Beschrijvinge van van Beschrijvinge , Amsterdam 1693, 478. Amsterdam478. , 1693, , Berlin-Neubabelsberg, Artus Quellien, de Oude Oudheidkundig Jaarboek Oudheidkundig . VI JaarverslagOudheidkunKoninklijk -XX II Vanuit Vanuit het steenhouwersambacht waren en bleven auteurschap van Gerrit Lambertsen in kwart van het de eeuw. Voor een oudere generatie kunst tweede steen. Dat is het materiaal waar Lambertsen vertrouwdLambertsen waar materiaal het is Dat steen. Dedaarnanaarvertrok hij toen ook bleef, en was mee nemarken, Kampen en Zwolle, waar de Bentheimer zandsteen ruim voorhanden op stapel lag. De door kunsthistorici hooggeprezen kunstenaars waren tot metselaars,stadsbouwmeestershoogteook zekere op ren. de traditioneel zui de steensoorten: regiogebonden opgeleide de met vertrouwd leerlingen en delijke gezellen steenhouwers met de verschillende soorten kalksteen uit België en Noord-Frankrijk.beeldhouwwerk aan gebouwen Voor maakten Hendrick de het Keyser en zijn werkplaats primair gebruik van zand historici was de vormaal allesbepalenden afwerking soms niet eens genoemd. De grote en werdenmeestersvan zeventiendede eeuw werkten inderdaad materi in verschillende materialen of zochten andere specia listen om hun werken in brons of terracotta te realise 263. het6.1.2 Financieel beheer. ‘Kunstryckbelthouwer’ StadsarchiefAmsterdam, Archief342, vanGasthuizen,de archiefHet 6. van Krankzinnigenhuisof Dol-het met Commelin,C. J. Gabriels, J. Buitenbeeldinbeeld.nl/Rijksmuseum/ Razernij.htm. Amsterdam… J. Six, J. ‘Hendrik Keyserde als Beeldhou wer’, Genootschap dig A.E.Brinckmann, wicklungsgeschichtederSkulptur denin germanischenLändern und romanischen seitMichelangelo bis zum Beginn des 18. Jahrhunderts E.Neurdenburg, ‘HendrickKeyser de en beeldhouwwerkhet aan galerijde van Frederiksborg in Denemarken’, Jaarboek heidkundig J. Gabriels, eensJ. ‘Nog“DeRazernij’’ of “Dolhuisvrouw’’van Nederlandschhet museum’, nt. 9 p. 41: ‘Ik neem dezeneem‘Ik gelegenheid 41: p. nt.9 waarmededeeling om tedoenvan de instemming met mijn toeschrijving aanHendrickKeyser de Geraert en Lambertsz.,Gabriëls, J. diete dieDr. voreninhaar boek Artusover Quellinus inwerkaansluitinghet aanA.E. Dr. Brinckmannaan dezen meester had toegeschreven,indertijdmij mondeling betoonde’. 171-174 met een ‘Naschrift’eenmet van E. van 171-174 Neurdenburg,174-175. XX 1917, 299-300. 7 8 5 6 3 4 2 1 noten

BULLETIN KNOB 2017 • 3 148 BULLETIN KNOB 2017 • 3 149 ------, oud-vicevoor KNOB Bulletin Hendrik de Keyser and his pupil Gerrit Lambertsen burg, aswasbetween burg, therelationshipcomparable the younger baroque sculptors from the southern Nether lands, Artus Quellinus and Rombout Verhulst. As in painting, older generations of art a historiansin ‘geniuses’ for looked carriedthey but work, pioneering out much too small pool of talent. With selective quota tions and attributions Scholten is himself continuing to contribute to what he calls ‘a stubborn misunder standing’requiring correction qualification.and mason – of someone who is familiaris A withsandstone. who someone of – mason reference to styles provesto be of little directriving at a more accurate use dating in of the Dolhuisvrouw. ar Nowadays there are better arguments for dating the statue to the first halfof the seventeenth century. Ow is it nudity, licentious Calvinist a on to ing prohibition likely that the statue initially stood indoors, but his torical clues have been discovereding that support for the time Gerrit be Lambertsen’s ond quarter of the century. authorshipanFor generation older of in the sec art historians, form was all-decisive and did some not of masters great The finish. andmaterial mention even the seventeenth century did indeed work in various materials or out sought other specialists to have their terracotta. or realizedbronze worksin both had their own workshops at differentstyleorigins, of termspoints in common in in lot a had but time, and technique. This was acknowledged by Neurden hoofdredacteur van het zitter van de Arbeitskreis für Hausforschung en me StichtingdeoprichtervandeBouwhistorie Nederland. ­ ------, in which in , Artus Quellien, de Oude Artusde Quellien, no. 2, 2016, and a conclu 2016, 2, no. KNOB , quotes part of her argumenta no. 1, 2017, a few additions to my 2017, 1, no. OudheidkundigJaarboek ries is bouw- en architectuurhisto V KNOB ries V .J. de de .J. D Bulletin . dr. dr. . f Various earlier authors have linked the appearance of of appearance the linked have authors earlier Various irk J. de de J. irk Who Who created the Dolhuisvrouw (Madhouse Woman) and when? The debate surrounding these questions can be traced back to two art Neurdenburg historians, and Juliane Elisabeth Gabriels. This article pro own article in Bulletin ing his work. Although the Dolhuisvrouw has a smooth a hasDolhuisvrouw the Although work. his ing stone a of input the typical exhibits plinth the finish, bertsen worked exclusively in sandstone, without sign sent from a meticulous map drawn in 1625 by Balthasarby 1625 in drawn map meticulous a from sent Floris, which shows the divided courtyard minus the statue. In the context of this is it debate, important to consider the work of Gerrit Lambertsen, Hendrick de Keyser’s pupil. Apart from a test piece in wood, Lam the andDolhuisvrouw thus to to a renovation in 1615, the working life of Hendrick de Keyser. Such an early date seems unlikely because the Dolhuisvrouw is ab tribution to Hendrick de Keyser. ‘Kunstryck belthouwer’ 1943 thein denburg tion and fully endorses her attribution of the Dolhuis sion about thesion art-historical context theof attribution of the Dolhuisvrouw. Scholten, who is in monograph, agreement 1930 Gabriels’ with vides a response toarticle Frits on theScholten’s sub jectin vrouw to Artus Quellinus. However, Scholten fails to mention a crucial footnote in a later article by Neur at statue’s the supports now she that declares Gabriels THE ATTRIBUTION OF THEDOLHUISVROUW REVISITED D A DISTORTED PICTURE? Pro ricus de Rijksdienstbij voor het Cultureel Erfgoed en bijzonder hoogleraar Bouwhistorie & Erfgoed bij de oud- Archeologie Leiden, Faculteit van Universiteit de