SAMORZĄD POMORZA Zeszyty Problemowe
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Sejmik Województwa Pomorskiego SAMORZĄD POMORZA Zeszyty Problemowe Nr 8 / 2019 Gdańsk 2019 WYDAWCA URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Sejmik Województwa Pomorskiego 80–810 Gdańsk | ul. Okopowa 21/27 tel. 58 32 68 736 | e-mail: [email protected] REDAKTORZY: Grzegorz Grzelak, Jerzy Barzowski WSPÓŁPRACA: Magdalena Kuropatwińska RECENZENT: Tomasz Parteka REDAKCJA STYLISTYCZNA I JĘZYKOWA: Bożena Micun-Gusman PROJEKT GRAFICZNY OKŁADKI: Arkadiusz Stawiński SKŁAD: Eurydyka Kata i Rafał Szczawiński | re:design studio DRUK: Zapol Sobczyk spółka jawna ISSN 1641–1420 Spis treści 5 Grzegorz Grzelak | Wstęp 7 Część I. 100-lecie zaślubin Polski z morzem 8 Łukasz Grzędzicki | W drodze do traktatu wersalskiego: Spór o Pomorze i Gdańsk w 1919 r. 22 Michał Szczupaczyński | Wyjątkowy rok dla Pomorza 27 Część II. Problemy finansów samorządowych 28 Aleksandra Rutkowska, Alicja Fandrejewska | Sytuacja finansowa samorządów 32 Aleksandra Dulkiewicz | Jak zmienią się finanse Gdańska w 2020 r. 37 Błażej Konkol | Samorządowe finanse – quo vadis 41 Część III. Kultura 42 Władysław Zawistowski | Kultura a samorząd 48 Monika Ilisińska | Miejsce kultury w polityce regionalnej. Po co samorządowi kultura? 55 Beata Jaworowska | Instytucje kultury – państwowe, samorządowe – czyli czyje? 69 Grażyna Bonisławska, Marcin Dąbrowski | Mecenat Samorządu Województwa Pomorskiego nad instytucjami kultury 79 Aleksandra Jasik, Anna Maliszewska | Mecenat Samorządu Województwa Pomorskiego nad działalnością kulturalną i artystyczną 86 Anna Warzyńska-Wróbel | Ocalone, przywrócone do życia i pozostawione dla kolejnych pokoleń pomorskie dziedzictwo 97 Część IV. Edukacja 98 Małgorzata Bukowska-Ulatowska | Forum Pomorskiej Edukacji 103 Cezary Obracht-Prondzyński | Wyzwania dla edukacji 111 Część V. Dokumenty 112 21 Postulatów Samorządowych 116 Stanowisko XXV Zgromadzenia Ogólnego Związku Powiatów Polskich w sprawie koniecznych zmian w systemie dochodów jednostek samorządu terytorialnego 118 Stanowisko XXV Zgromadzenia Ogólnego Związku Powiatów Polskich w sprawie sytuacji w służbie zdrowia 120 Stanowisko XIX Kongresu Gmin Wiejskich w sprawie oświaty 125 Z życia regionu pomorskiego – wybór fotografii 129 Wybrane obiekty kultury Samorządu Województwa Pomorskiego 5 Wstęp Grzegorz Grzelak Wiceprzewodniczący Sejmiku Województwa Pomorskiego Oddajemy do Państwa rąk drugi w obecnej problematyce finansów samorządowych. kadencji Sejmiku Województwa Pomor- Zdajemy sobie sprawę z tego, że tematyka skiego numer wydawnictwa „Samorząd ta będzie musiała być kontynuowana, ponie- Pomorza. Zeszyty Problemowe”. Zbliżający waż niektóre z możliwych skutków decyzji się 2020 rok będzie szczególny dla naszej parlamentarnych dzisiaj są jeszcze trudne pomorskiej wspólnoty samorządowej ze do oszacowania. względu na przypadającą setną rocznicę Część trzecią numeru poświęcamy te- powrotu Pomorza w granice Rzeczypospo- matyce działań samorządowych w obrę- litej i zaślubin Polski z Bałtykiem. Będzie to bie kultury naszego regionu. Prezento- okazja do przeżycia na nowo kwestii naszej wane materiały dotyczą relacji pomiędzy tożsamości regionalnej i łączności Pomo- życiem kulturalnym a instytucją samorzą- rza z Polską. Stąd też w pierwszej części du regionalnego, miejsca kultury w polityce przedstawiamy Państwu teksty dotyczące regionalnej naszego województwa, opisowi uwarunkowań historyczno-politycznych po- naszych (pomorskich) instytucji kultural- wrotu Pomorza do macierzy oraz programu nych oraz mecenatowi Samorządu Woje- obchodów setnej rocznicy tych wydarzeń. wództwa Pomorskiego nad instytucjami Upływające drugie półrocze 2019 roku kultury oraz działalnością kulturalną i ar- zaowocowało wieloma decyzjami o charak- tystyczną. W części tej odnosimy się także terze ustawowym, dotyczącymi finansów do duchowego i materialnego pomorskie- publicznych, mającymi wpływ na sytuację go dziedzictwa kulturowego. samorządów terytorialnych oraz wspólnot Upływający rok zaznaczył się wzmo- lokalnych i regionalnych. Stąd też drugą żonym zainteresowaniem problematy- część niniejszego numeru poświęcamy ką systemu polskiej oświaty oraz polityki 6 edukacyjnej państwa i samorządów. Było W ramach końcowych części numeru to związane niewątpliwie z jednej strony pragniemy zwrócić uwagę na wypracowany z protestami nauczycieli (kwestie płacowe), w gronie samorządowym tekst tzw. 21 Po- z drugiej strony z wprowadzaną przez rząd stulatów, stanowiący istotny dorobek grona reformą szkolnictwa podstawowego i śred- pomorskich (i nie tylko) samorządowców, niego. Należy pamiętać, że wprowadzone odnoszący się do sytuacji samorządu te- reformy skutkowały wyraźnym wzrostem rytorialnego w ogóle i w szczególności do nakładów, wymuszonym na samorządach dalszych potrzebnych jego reform w duchu bez jednoczesnej rekompensaty finansowej decentralizacji życia publicznego w Polsce. ze strony państwa. Prezentowane w kolej- Składamy serdeczne podziękowania nej części numeru materiały dotyczą dzia- wszystkim autorom zamieszczonych w ni- łalności Forum Pomorskiej Edukacji oraz niejszym numerze tekstów i materiałów. kwestii wyzwań, jakie stają przed edukacją narodową, w tym naszą regionalną. 7 CZĘŚĆ I 100-lecie zaślubin Polski z morzem 8 W drodze do traktatu wersalskiego: spór o Pomorze i Gdańsk w 1919 r. Łukasz Grzędzicki Dyrektor Kancelarii Sejmiku Województwa Pomorskiego Były prezes Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego Na Pomorzu jest niewiele częściej przywo- cu XIX w., to na przełomie 1918 i 1919 r. nabra- ływanych zawołań niż „Nie ma Kaszub bez ły olbrzymiego znaczenia, stając się niejako Polonii, a bez Kaszub Polski”. Te słowa kaszub- programem politycznym Pomorzan, który skiego wieszcza Hieronima Derdowskiego – trzeba było przekuć z idei w rzeczywistość. umieszczane na sztandarach organizacji, Kaszuby i Kociewie to leżące na głębokiej budynkach użyteczności publicznej czy prowincji II Rzeszy, krainy rolnicze niesz- przywoływane przy różnego rodzaju uro- czególnie zasobne, niewyróżniające się ni- czystościach – dziś nieco straciły na swojej czym szczególnym – nie odgrywały żadnej mocy. Chociaż Derdowski zapisał je w koń- istotnej roli. Sytuacja zmieniła się diame- Łukasz Grzędzicki W drodze do traktatu wersalskiego: spór o Pomorze i Gdańsk w 1919 r. 9 tralnie w 2. połowie 1918 r. wraz z wybuchem trzy organizmy państwowe. Na spokojnych rewolucji listopadowej w Niemczech, prze- dotychczas obszarach ustawiono kordony rwaniem walk na frontach I wojny światowej graniczne i ustanowiono różne obszary i eksplozją aspiracji niepodległościowych celne. Zanim jednak do tego doszło, miało Polaków, które w sprzyjających między- miejsce wiele zajść i zdarzeń, z których kil- narodowych warunkach miały duże szan- ka – dla lepszego zrozumienia galimatiasu se na ziszczenie się. Kaszubi i Kociewiacy, pomorskiego 1919 r. – należy przytoczyć a przez to zamieszkiwane przez nich powia- i przybliżyć ich kontekst. ty z głównym portem regionu (Gdańskiem), raptem znaleźli się w centrum konfliktu interesów pomiędzy odradzającą się po I wojna światowa zaborach Rzeczpospolitą a ledwie co zro- dzonymi republikańskimi Niemcami. Znacz- W 1914 r. II Rzesza z optymizmem szła na na część polskich kręgów przywódczych wojnę. W społeczeństwie niemieckim do- z Warszawy, Poznania, Krakowa czy Lwowa minowało przekonanie, że walki szybko się zdawała sobie sprawę, że bez dostępu do zakończą zwycięstwem, zmobilizowani żoł- Bałtyku wskrzeszone państwo nie ma szans nierze wrócą po kilku miesiącach (może już na niepodległość pod względem gospodar- na Boże Narodzenie) i podobnie jak przed czym, gdyż byłoby wykluczone z udziału ponad 40 laty po wojnie francuskiej, z kon- w handlu światowym i skazane na pośred- trybucji pojawi się olbrzymi zastrzyk kapi- nictwo nie zawsze przyjaznych Niemiec czy tału na inwestycje publiczne. Tym razem Rosji (niezależnie od tego, w ramach jakich w założeniach pruskich wojskowych coś ustrojów te państwa by funkcjonowały). poszło nie tak, a raczej nie zauważyli wielu Dla 25-milionowej Polski, bo taka była pro- nowych czynników, które wpłynęły na los jektowana, warunkiem koniecznym było cesarstwa. Przedłużające się o kolejne lata posiadanie dostępu do morza, a to można walki z użyciem nowych broni (gazy bojowe, było osiągnąć poprzez włączenie w jej gra- wielokalibrowa artyleria, lotnictwo, czołgi nice nadwiślańskich powiatów Kociewia itp.) niosły za sobą zamiast spodziewanej i nadbałtyckich Kaszub. Na to nie chciały chwały, miliony ofiar zabitych, rannych, przystać społeczeństwo i rząd niemiecki. kalek i potrzebę kolejnych rekrutów, po- Tę niezwykle skomplikowaną kwestię miały święcenia ludności cywilnej, problemów rozstrzygnąć wielkie mocarstwa (głównie aprowizacyjnych. Te tragiczne skutki pod- USA, Francja i Wielka Brytania) na obradu- kopały od środka morale armii niemieckiej, jącej od połowy stycznia 1919 r. konferencji osłabiały wolę walki, zaufanie żołnierzy do pokojowej w Paryżu. Konsekwencje ich oficerów i kult cesarza Wilhelma II. Spro- decyzji, objawione światu 28 czerwca 1919 r. wadzony do Rosji, dzięki pomocy Niemców, w traktacie wersalskim, na dziesięciolecia Lenin ze swoimi bolszewikami w 1917 r. wy- podzieliły Pomorze Gdańskie pomiędzy wołał rewolucję październikową. Opanował 10 Samorząd Pomorza Zeszyty Problemowe nr 8 / 2019 wiele istotnych ośrodków miejskich (Piotro- w 1918 r. byli pokonani, borykali się z roz- gród, Moskwa) i zawarł pokój z Niemcami kładem swoich organizmów państwowych (traktat brzeski z marca 1918). Mógł teraz i wewnętrznymi rewolucjami, był momen- skupić się na wojnie domowej. Co ważne, tem, o którym marzyły pokolenia Polaków II