Zakazane Związki Broń Chemiczna, Mimo Zakazów Prawa

MAGAZYN NIE TYLKO DLA ŻOŁNIERZY

nr 7 (891) LIPIEC 2020

ISSN 0867-4523

ZAKAZANE ZWIĄZKI BROŃ CHEMICZNA, MIMO ZAKAZÓW PRAWA

CENA 6,50 ZŁ (W TYM 8% VAT) MIĘDZYNARODOWEGO, WCIĄŻ STANOWI REALNE ZAGROŻENIE NA WSPÓŁCZESNYM POLU WALKI polska-zbrojna.pl

magazyn o tradycji i chwale polskiego oręża

ZAMÓW PRENUMERATĘ TEL. +48 261 849 494 Wojsko Polskie Twoja historia – Twoje życie!

Polecam! Anna Putkiewicz, redaktor naczelna Z SZEREGU WYSTĄP

IZABELA BORAŃSKA- -CHMIELEWSKA

OD KILKU MIESIĘCY ŻOŁNIERZE WOJSK CHEMICZNYCH POMAGAJĄ SPOŁECZEŃSTWU, KTÓRE DOCE- NIA ICH ZAANGAŻOWANIE.

rzeprowadzają dekontaminację obiektów oraz dezynfekcję osób, zarówno w jednostkach wojskowych, jak i szpitalach, placówkach opiekuńczo-lecz- P niczych, urzędach czy szkołach. To, jakie znaczenie ma ich służba, wi- doczne jest zwłaszcza teraz, kiedy wszyscy mierzymy się z zagrożeniem COVID-19. Epidemia wystawiła na próbę wiedzę i umiejętności wojskowych chemików. Egzamin ten zdają codziennie. Pokazujemy, na czym polega służba tych żołnierzy, nie tylko w kontekście epidemii, lecz przede wszystkim zagroże- nia bronią chemiczną, która mimo zakazów wciąż jest używana na współcze- snym polu walki. Zakończyły się polsko-amerykańskie manewry „Defender Europe ’20”. Żołnierze biorący w nich udział musieli zmierzyć się z wyzwaniami przygotowa- nymi w scenariuszu ćwiczeń, ale też dostosować się do obostrzeń sanitarnych w związku z epidemią koronawirusa. Te utrudnienia okazały się jednak wartościo- wym elementem ćwiczeń.

610 lat temu odbyła się jedna z największych bitew średniowiecza. Wojska króla Władysława Jagiełły pokonały Krzyżaków na polach grunwaldzkich. Pierwszy raz od ponad 20 lat, z powodu sytuacji epidemicznej, nie odbędzie się inscenizacja tego starcia. Na łamach „Polski Zbrojnej” znajdą jednak Pań- stwo mnóstwo informacji o kulisach tej wielkiej bitwy. Dr hab. Jan Gancewski z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego nie tylko opowiada o fenomenie suk- cesu Władysława Jagiełły, lecz także burzy mity związane z taktyką czy uzbrojeniem ówczesnego rycerstwa.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA VII 2020 / nr 7 (891)

TEMAT NUMERU ARMIA MILITARIA STRATEGIE

ROBERT SENDEK MAGDALENA TADEUSZ WRÓBEL MICHAŁ ZIELIŃSKI 12 Zakazane związki KOWALSKA-SENDEK 72 Marynarka 86 Hydra lewantyńska Współczesne zagrożenia 30 Medyczne operacje bez liderów Nowa taktyka Państwa bronią chemiczną specjalne Rosja oszczędza Islamskiego Misja wsparcia dla Włochów na modernizacji okrętów TADEUSZ WRÓBEL i Amerykanów TOMASZ OTŁOWSKI 18 Nie wszystkie chwyty TOMASZ OTŁOWSKI 92 Próby zarządzania dozwolone MAGDALENA MIERNICKA chaosem 36 Most do współpracy Rozmowa z Maciejem 77 Tołwińskim ŁUKASZ ZALESIŃSKI Słaby punkt TADEUSZ WRÓBEL 40 Manewry z dystansem 95 Wielowymiarowa MAGDALENA ekspansja MICHAŁ ZIELIŃSKI KOWALSKA-SENDEK KRZYSZTOF WILEWSKI 42 Nie czekamy. Latamy 80 Oczekiwana zmiana KRZYSZTOF WILEWSKI 98 Siły szybkiego rażenia 22 PIOTR RASZEWSKI miejsc Nieskażeni 46 Zdalni na misji TADEUSZ WRÓBEL RAFAŁ CIASTOŃ ŁUKASZ ZALESIŃSKI rutyną 82 Lekcja z przeszłości 100 Walka o zasięg 48 Do Afganistanu przez Wędrzyn ROBERT CZULDA ŁUKASZ ZALESIŃSKI 102 Przymierze 26 Profesorze, MICHAŁ ZIELIŃSKI 52 Granice bez zaufania czy to jeszcze wytrzymałości wojna? ROBERT SENDEK BOGUSŁAW POLITOWSKI 105 Republika 56 Szpital na zawołanie niebananowa TOMASZ ZDZIKOT 59 Cyfrowe serce armii JAROSŁAW RYBAK 108 Disneyland MAGDALENA dla specjalsów KOWALSKA-SENDEK 60 Laserem w przeciwnika

MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER 62 Inna niż wszystkie

PAULINA GLIŃSKA 65 Obustronna korzyść

MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK 66 Zwiad z nieba VII 2020 / nr 7 (891) DYREKTOR WOJSKOWEGO INSTYTUTU WYDAWNICZEGO Maciej Podczaski, [email protected]; tel.: 261 849 008, 261 849 007, faks: 261 849 459; Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa REDAKTOR NACZELNY POLSKI ZBROJNEJ Izabela Borańska-Chmielewska, tel.: 261 849 212; [email protected] SEKRETARZ REDAKCJI, Z-CA REDAKTORA NACZELNEGO Aneta Wiśniewska, tel.: 261 849 213; Zastępcy sekretarza redakcji PO SŁUŻBIE Katarzyna Pietraszek, tel.: 261 849 147; HISTORIA Joanna Rochowicz, tel.: 261 849 262; [email protected] TEKSTY TADEUSZ WRÓBEL PIOTR RASZEWSKI Anna Dąbrowska, Paulina Glińska, Piotr Korczyński, 114 Pierwsza bitwa 140 Tropem małych Ewa Korsak, Magdalena Kowalska-Sendek, Magdalena Miernicka, Bogusław Politowski, Małgorzata narodów historii Schwarzgruber, Robert Sendek, Jacek Szustakowski, Rozmowa z Janem Przewodnik na wakacje Krzysztof Wilewski, Tadeusz Wróbel Gancewskim WSPÓŁPRACA: Rafał Ciastoń, Robert Czulda, ANNA DĄBROWSKA Andrzej Fąfara, Tomasz Gos, Krzysztof Kubiak, Maciej Nowak-Kreyer, Tomasz Otłowski, Piotr Raszewski, PIOTR KORCZYŃSKI Jarosław Rybak, Łukasz Zalesiński, Michał Zieliński 120 Triumfator spod 146 ZDJĘCIA Ciechanowa Wyprawa Michał Niwicz, Jarosław Wiśniewski GRAFIKA MACIEJ NOWAK-KREYER Marcin Dmowski (kierownik), Paweł Kępka, życia Małgorzata Mielcarz, Monika Siemaszko, tel.: 261 849 498; 122 Obrona przez atak Andrzej Witkowski (fotoedytor), tel.: 261 849 279 OPRACOWANIE STYLISTYCZNE MAŁGORZATA TOMASZ GOS Marta Sachajko (kierownik), tel.: 261 849 244; SCHWARZGRUBER 149 Okupacyjny gen Renata Gromska 125 Przerwany sygnał kreatywności MARKETING I PROMOCJA Rozmowa z Moniką Piotr Zarzycki (kierownik), Patryk Czarnowski, Agnieszka Karaczun, Anita Kwaterowska (tłumacz), Marta Szulc, PIOTR KORCZYŃSKI Sołoduszkiewicz Małgorzata Szustkowska, tel.: 261 849 496, 261 849 457; 128 Dzieci do wojska [email protected] nie bierzemy PIOTR KORCZYŃSKI Numer zamknięto: 19.06.2020 r. Rozmowa z Eugeniuszem 152 Komandosi kontra DRUK Obcy ARTDRUK, ul. Napoleona 2, 05-230 Kobyłka, Praczukiem www.artdruk.com

ROBERT SENDEK ANDRZEJ FĄFARA KOLPORTAŻ I REKLAMACJE 154 Oczywistości Punkt Pocztowy Włocławek 132 Bobbi, mistrz ul. Duninowska 9a, 87-823 Włocławek kamuflażu von Clausevitza [email protected] tel. 885 870 509, kom. 502 012 187 JACEK SZUSTAKOWSKI PRENUMERATA Zamówienia na prenumeratę wydań papierowych 136 Wsparcie prosto „Polski Zbrojnej” można składać poprzez: z Paryża – www.polska-zbrojna.pl – www.garmondpress.pl/prenumerata – www.kolporter.com.pl/prenumerata KRZYSZTOF KUBIAK Sprzedaż bieżących wydań elektronicznych, w tym 139 Śmiercionośna prenumeraty wydań elektronicznych „Polski Zbrojnej”, przesyłka dostępna na: http://e-kiosk.pl, www.egazety.pl PARTNER Narodowe Archiwum Cyfrowe. 250 tysięcy zdjęć online na www.nac.gov.pl Zdjęcie na okładce: Rafał Mniedło/ 11 LDKPanc Treść zamieszczanych materiałów nie zawsze odzwierciedla stanowisko redakcji. Tekstów niezamówionych redakcja Znajdziesz nas tutaj: nie zwraca. Zastrzega sobie prawo do skrótów. Egzemplarze miesięcznika w wojskowej dystrybucji wewnętrznej są bezpłatne. Informacje: 261 849 494. Zasady przekazywania redakcji miesięcznika „Polska Zbrojna” materiałów tekstowych i graficznych opisuje regulamin dostępny na stronie głównej portalu polska-zbrojna.pl. 6 ARMIA / WOJNA

POWIĘKSZENIE

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 7

Na Centralnym Poligonie Sił Powietrznych w Ustce odbyły się wspólne ćwiczenia sił powietrznych, wojsk lądowych i marynarki wojennej. Jednym z epizodów szkolenia było strzelanie z armatohaubic Krab do ustawionych na morzu celów.

FOT. ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT CAMERA DORSZ

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 8 ARMIAMELDUNEK / WOJNA

Minister MARIUSZ BŁASZCZAK: Parasol wojska „Mam dobrą wiado- mość dla żołnierzy Terytorialsi będą wspierać organizatorów wojsk specjalnych z Agatu i Nilu, pod- letniego wypoczynku. wyżki dotyczą także dodatków dla żołnie- rzy z tych dwóch ołnierze wojsk obrony wiadać za udzielanie pomocy oddziałów”. Żterytorialnej będą prowa- medycznej i wykonywanie za- dzić szkolenia dla pracowni- dań sanitarno-higienicznych ków oraz personelu podmio- oraz przeciwepidemicznych. tów organizujących wypo- Pod numerem 800 100 102 czynek dzieci i młodzieży na organizatorzy letniego wypo- temat zasad bezpieczeństwa czynku będą mogli uzyskać i przeciwdziałania rozprze- informację na temat zasad strzenianiu się koronawirusa. wsparcia ich działań przez Terytorialsi mają m.in. odpo- wojsko. AD

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 9

Ulepszone czołgi Leopardy 2PL trafiają do żołnierzy.

akończyły się testy unowocześnioną armatę Z Leopardów 2A4 unowo- Rh-120 L44, która została cześnionych do standardu m.in. przystosowana do no- 2PL. Pierwszych pięć zmo- wych typów amunicji. dernizowanych wozów W czołgach ulepszono także ŻOŁNIERZE wzmocni 1 Warszawską systemy optoelektroniczne Brygadę Pancerną. „Polskie” przeznaczone dla dowódcy Leopardy mają zainstalowa- i działonowego, w tym zain- 25 BRYGADY ne dodatkowe opancerzenie, stalowano kamerę termowi- wymienione systemy stabili- zyjną III generacji typu KAWALERII zacji armaty i napędu wieży, KLW-1 Asteria. PZ, KW POWIETRZNEJ SZKOLĄ SIĘ W REJONIE JEZIORA SOLIŃSKIEGO W BIESZCZADACH. DOSKONA- OBRONNOŚĆ LĄ TECHNIKI WSPINACZKOWE ORAZ ĆWICZĄ RATOWNICTWO PAŃSTWA WYSOKOŚCIOWE. Prezydent zatwierdził nową Strategię

MICHAŁ WAJNCHOLD Bezpieczeństwa Narodowego.

trategia Bezpieczeństwa Rady Ministrów. „Pracując SNarodowego Rzeczypo- nad nową strategią, uwzględ- DODATKI spolitej Polskiej określa kie- niliśmy zmiany, jakie w kwe- runki i działania państwa stiach bezpieczeństwa zaszły związane z bezpieczeństwem w ciągu ostatnich pięciu lat”, DLA SPECJALSÓW i obronnością. Dotyczy kwe- mówił prezydent Andrzej stii militarnych, politycz- Duda, który zatwierdził ją czasie spotkania miały przyznanych dodat- nych, gospodarczych, ener- 12 maja 2020 roku. Strate- Wz żołnierzami wojsk ków specjalnych. Minister getycznych, społecznych gię mają uzupełniać inne specjalnych 25 maja 2020 mówił także o przygotowy- i ekologicznych. Jej opraco- dokumenty, m.in. ustawy roku w Gliwicach minister wanych zmianach w prze- waniem zajmował się mię- o zarządzaniu bezpieczeń- Mariusz Błaszczak podał pisach, które dotyczą wy- dzyresortowy zespół, w któ- stwem narodowym, a także informację, że wzrosną korzystania doświadczenia rego skład wchodzili m.in. o obronie cywilnej i ochro- uposażenia żołnierzy z tych żołnierzy wojsk specjal- przedstawiciele Biura Bez- nie ludności. Ich przygoto- jednostek wojsk specjalnych kończących służbę pieczeństwa Narodowego, waniem zajmie się między- nych, które do tej pory nie zawodową. AD Ministerstwa Obrony Naro- resortowy zespół, który po- dowej i Kancelarii Prezesa woła premier. PZ, PG

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 10 MELDUNEK

Inwestycja w młodzież W 2021 roku w szkołach średnich ma powstać 16 klas o profilu związanym z cyberbezpieczeństwem.

YBER.MIL z klasą” to program Cadresowany do szkół średnich w całej Polsce. Pierwsze klasy o profilu cyberbezpieczeństwo i nowoczesne

MICHAŁ NIWICZ technologie informatyczne zostaną otwarte we wrześniu 2021 roku. Będą funkcjonować w każdym z 16 woje- wództw, a uczyć się w nich będzie mo- Taktyczna pętla gło nawet 240 uczniów. Poza podstawą programową młodzież będzie miała Zawody pododdziałów rozpoznawczych. zajęcia z kryptografii, algorytmiki i cy- berbezpieczeństwa, a także zarządzania a zawodach „Tactical Shooting jowej NATO, m.in. z brytyjskiego bezpieczeństwem danych i informacji, NChallenge Zawisza ’20” żołnie- szwadronu C Pułku Lekkiej Kawale- część z nich w formie laboratoriów czy rze musieli pokonać pętlę taktyczną rii. Wystartowało dziesięć cztero- zajęć e-learningowych. i m.in. wykazać się celnością na osobowych drużyn. Liczyły się czas Szkoły, które zakwalifikują się do strzelnicy, wezwać artylerię, udzielić i sposób pokonania pętli taktycznej. programu, będą musiały sfinansować Przeciwlotnicza Sona pomocy rannym, a także zneutrali- Najlepszy okazał się zespół z kom- minimum 20% wszystkich kosztów pro- zować przeciwnika z pędzącej łodzi. panii rozpoznawczej. Drugie miejsce wadzenia takiej klasy. Pozostałą kwotę W zawodach wzięli udział żołnierze zajęła reprezentacja plutonu z 2 Ba- pokryje Ministerstwo Obrony Narodo- z pododdziałów rozpoznawczych talionu Zmechanizowanego, a trze- wej. Na funkcjonowanie oddziałów 15 Brygady Zmechanizowanej oraz cie – pluton z 1 Batalionu Zmecha- w pierwszych trzech latach resort prze- wojskowi z Batalionowej Grupy Bo- nizowanego. PZ, MM znaczy ponad 5,7 mln zł. PG/PZ

SPIKE NA KOŁACH Zostań kapralem uszył nabór cywilnych ochotników Departamentu Kadr MON za pośred- lanujemy zakup 60 kołowych trans- Rdo Szkoły Podoficerskiej Sił Po- nictwem wojskowej komendy uzupeł- Pporterów opancerzonych Rosomak-S wietrznych. W tegorocznych kursach nień. Kandydaci będą musieli przejść do przewozu obsług przenośnych zesta- w Dęblinie będzie mogło wziąć udział też badania lekarskie. O przyjęciu zde- wów ppk Spike”, podał szef MON-u 200 cywilnych kandydatów na kaprali. cydują wyniki rekrutacji, analiza ocen Mariusz Błaszczak. Specjalistyczna od- Do wyboru będą cztery specjalności: ze świadectwa ukończenia szkoły miana tych transporterów ma na burtach inżynieryjno-lotnicza (150 miejsc), ru- średniej, sprawdzian z WF-u, test z ję- zamontowane pojemniki z przeciwpan- chu lotniczego (5 miejsc) oraz nowe zyka angielskiego oraz rozmowa kwa- cernymi pociskami kierowanymi. w ofercie dla cywilów: przeciwlotnicza lifikacyjna. Egzaminy są planowane W wojsku jest kilkadziesiąt pojaz- (40 miejsc) i radiowo-techniczna w pierwszej połowie października, dów tego typu. Już rozpoczęły się ne- (5 miejsc). a rozpoczęcie kursu 16 listopada, ale gocjacje z należącą do Polskiej Grupy Osoby zainteresowane udziałem w zależności od rozwoju sytuacji epi- Zbrojeniowej spółką Rosomak SA. w kursie muszą do 14 sierpnia złożyć demiologicznej terminy te mogą ulec PZ, KW niezbędne dokumenty do dyrektora zmianie. PG/PZ

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 11

STRATEGIA KOSMICZNA W ŚCISŁEJ Nowy pełnomocnik ds. przestrzeni kosmicznej. CZOŁÓWCE

pracowanie i implemen- na forach NATO, Unii Euro- Dowódca generalny wyróżnił Otacja resortowej strate- pejskiej, Europejskiej Agen- przodujące pododdziały gii wykorzystania przestrze- cji Obrony i Europejskiej w Wojsku Polskim. ni kosmicznej, a także pla- Agencji Kosmicznej. nowanie i nadzorowanie Oficer był m.in. jednym onorowy tytuł „Przodujący Podod- zdolności polskiej armii do z inicjatorów koncepcji wy- Hdział” to jedno z najbardziej presti- pozyskiwania satelitarnych korzystania w polskich si- żowych wyróżnień przyznawanych pol- Płk Marcin Górka był zobrazowań ziemi, teleko- głównym negocjato- łach zbrojnych technik sa- skim żołnierzom przez dowódcę gene- munikacji i nawigacji sateli- rem warunków przy- telitarnych i technologii ko- ralnego rodzajów sił zbrojnych. tarnej czy wynoszenia stąpienia Polski do smicznych w rozpoznaniu Gen. Jarosław Mika, stojący na czele wielonarodowego obiektów na orbity około- programu kosmiczne- oraz ekspertem ds. sateli- DGRSZ, za 2019 rok wyróżnił dziewięć ziemskie to główne zadania go MUSIS (Multina- tarnego rozpoznania obra- pododdziałów. Tytuły „Przodujący Pod- płk. Marcina Górki, którego tional Space-Based zowego w Sojuszniczym Do- oddział Wojsk Lądowych” otrzymały: Imaging System). minister obrony narodowej wództwie ds. Transformacji 1 Batalion Zmechanizowany 15 Brygady powołał na stanowisko peł- w Norfolk. Był także pierw- Zmechanizowanej, 3 Batalion Drogowo- nomocnika ds. przestrzeni szym dowódcą Ośrodka -Mostowy 2 Pułku Saperów, 1 Batalion kosmicznej. Będzie on re- Rozpoznania Obrazowego. Piechoty Zmotoryzowanej 17 Brygady prezentował resort obrony PZ, MM Zmechanizowanej i Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych w Poznaniu. Z kolei tytułem „Przodujący Pododdział Sił Po- wietrznych” wyróżniono: Grupę Obsługi Technicznej 31 Bazy Lotnictwa Taktycz- Przeciwlotnicza Sona nego, Grupę Działań Lotniczych 8 Bazy Lotnictwa Transportowego, Kompanię Armia chce zastąpić wysłużone samobieżne zestawy Reprezentacyjną Sił Powietrznych przeciwlotnicze nową konstrukcją. z 41 Bazy Lotnictwa Szkolnego. Przodu- jącym pododdziałem marynarki wojen- ojsko Polskie ma do dyspozycji jeszcze szczegółowe wymagania tech- nej został 8 Batalion Saperów Marynarki Wjeden typ samobieżnych zesta- niczne polskiej armii dotyczące Sony, Wojennej z 8 Flotylli Obrony Wybrzeża, wów przeciwlotniczych, które mogą to- ale na podstawie charakterystyki pod- a wojsk specjalnych – Zespół Wsparcia warzyszyć w boju jednostkom pancer- oddziałów, które ma ona wspierać Jednostki Wojskowej Agat. Każdy z wy- nym – ZSU-23-4MP Biała. (kompanii czołgów), można przypusz- różnionych pododdziałów otrzyma pro- W Siłach Zbrojnych RP jest ich po- czać, że będzie to nowoczesny system porzec honorowy, a żołnierze, którzy nad 20 sztuk. Ponieważ broń ta nie przeciwlotniczy umieszczony na pod- dziedziczą tradycje kawaleryjskie – buń- spełnia wszystkich wymagań współ- woziu gąsienicowym. PZ, KW czuk honorowy. Wyróżnieni dostaną tak- czesnego pola walki, resort obrony że amarantowe sznury z chwastem, które chce w najbliższych latach wprowadzić będą nosić przy mundurze. Wszystkie nową konstrukcję – Sonę. Inspektorat wyróżnienia pozostaną w pod-

Uzbrojenia MON zaprosił firmy zbro- oddziałach przez rok. anc jeniowe do dialogu technicznego PZ, MM w tej sprawie. Nieznane są RAFAŁ MNIEDŁO/11 LDKP MNIEDŁO/11 RAFAŁ

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 12 ARMIA / WOJNA TEMAT NUMERU / BROŃ CHEMICZNA

O nowiczokach zrobiło się głośno w związku ze sprawą otrucia Siergieja Skripala, oficera rosyjskiego wywiadu wojskowego. Pojawiały się też głosy, że badania nad nowiczokami mają sta- nowić próbę obejścia zapisów konwencji o zakazie broni chemicznej. ZAKAZANE ZWIĄZKI Doświadczenia minionej dekady pokazują, że broń chemiczna nie jest echem przeszłości. W czerwcu 2020 roku wszedł w życie uaktualniony wykaz substancji, których produkcja i stosowanie są objęte konwencją o zakazie broni chemicznej.

ROBERT SENDEK WOODY ALEC/SHUTTERSTOCK WOODY

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 13

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 14 TEMAT NUMERU / BROŃ CHEMICZNA

ngus MacGyver to postać z amery- w działaniach wojennych oskarżane są głównie kańskiego serialu, popularnego także wojska prezydenta Baszszara al-Asada. Zdaniem w Polsce na przełomie lat osiemdzie- Liny Chatib, specjalistki ds. Bliskiego Wschodu siątych i dziewięćdziesiątych ubiegłe- i Afryki Północnej w brytyjskim think tanku Cha- go stulecia. Główny bohater miał tham House, powód, dla którego sięgały po nie, ogromną wiedzę z wielu dziedzin: fi- jest prosty: „Czasami reżim używa broni chemicz- zyki, matematyki, inżynierii czy che- nej, gdy nie ma zdolności militarnych, aby odzy- mii. W odcinku, którego akcja rozgrywa się w za- skać dany obszar za pomocą środków konwencjo- kładzie chemicznym, MacGyver sporządza pro- nalnych”. W kwietniu 2020 roku Organizacja stą, lecz skuteczną bombę: w jednym słoiku ds. Zakazu Broni Chemicznej (Organisation for Aumieszcza chlor, w drugim – jak to objaśnia – the Prohibition of Chemical Weapons – OPCW) „odpowiedni katalizator”. Potem wkłada maskę opublikowała raport, który potwierdza, że w mar- przeciwgazową i rusza do akcji. W hali, gdzie źli cu 2017 roku syryjskie lotnictwo dokonało serii ludzie pastwią się nad zakładnikami, rzuca słoiki ataków z zastosowaniem broni chemicznej, w tym na betonową podłogę. Kiedy rozbijają się, docho- pocisków z sarinem i chlorem. dzi do reakcji chemicznej. Złoczyńcy nie są w sta- Organizacja podała też, że iperytu używali nie się bronić, a MacGyver przejmuje inicjatywę w walkach z Kurdami bojownicy tzw. Państwa Is- i uwalnia zakładników. lamskiego. Istnieją również doniesienia o stoso- Czy wyprodukowanie broni chemicznej może waniu broni chemicznej podczas konfliktów być rzeczywiście aż tak proste? Potwierdza to w Sudanie oraz Jemenie. Znane z ostatnich lat są ekspert z wojsk specjalnych: „Nie trzeba mieć du- także przykłady wykorzystania BST w atakach żej wiedzy. Dziś, w dobie internetu, można dość terrorystycznych czy zamachach, m.in. w taki szybko się nauczyć, jak wyprodukować taki śro- sposób dokonano zabójstwa w lutym 2017 roku dek, np. iperyt, i to w dużej ilości. O ile łatwo jest Kim Dzong Nama (brat Kim Dzong Una). Egze- go wytworzyć, o tyle bardzo trudno rozprzestrze- kucję na lotnisku w Kuala Lumpur przeprowadzo- nić”. Inna sprawa, że iperyt jest substancją zaka- no, pryskając ofierze w twarz niezwykle toksyczną LINA CHATIB, specja- listka ds. Bliskiego zaną międzynarodowymi konwencjami. substancją o nazwie VX. Pojawiają się też opinie, Wschodu i Afryki Pół- że głośne zabójstwo Dżamala Chaszodżdżiego nocnej w brytyjskim w saudyjskim konsulacie w Stambule w paździer- think tanku Chatham NIE TYLKO YPRES House: „Czasami re- Wielu osobom broń chemiczna kojarzy się niku 2018 roku mogło mieć związek z tym, że żim używa broni che- przede wszystkim z I wojną światową. Ale dziś, na dziennikarz zamierzał ujawnić informacje o uży- micznej, gdy nie ma początku lat dwudziestych XXI wieku, wcale nie waniu przez Saudyjczyków broni chemicznej zdolności militarnych, aby odzyskać ona jest echem odległej przeszłości. Udowadniają w Jemenie. dany obszar za po- to nader liczne w ostatniej dekadzie przykłady mocą broni konwen- użycia bojowych środków trujących (BST) w kon- WĄTPLIWA SKUTECZNOŚĆ cjonalnej”. fliktach wojennych oraz działaniach terrorystycz- Dotychczasowe doświadczenia wyniesione nych. Bez wątpienia jednym z najgłośniejszych z konfliktów zbrojnych, zwłaszcza z okresu I woj- w ostatnich latach przypadków użycia broni che- ny światowej, pokazywały, że broń chemiczna jest micznej była próba otrucia rosyjskiego oficera z jednej strony niezwykle niebezpieczna, z drugiej wywiadu Siergieja Skripala w marcu 2018 roku. zaś – niełatwo się nią posługiwać. Potwierdza to Jeśli jednak chodzi o skalę, najbardziej szokujące ppłk dr inż. Marcin Kloske, specjalista wojsk che- jest stosowanie broni chemicznej podczas konflik- micznych z Dowództwa Generalnego Rodzajów tu syryjskiego. Według przeprowadzonego przez Sił Zbrojnych: „Po I wojnie światowej uznano tę dziennikarzy BBC śledztwa, w latach 2013–2018 broń za nieefektywny środek walki ze względu na użyto jej w Syrii aż 106 razy, w tym chloru, sari- kaprysy pogody, trudności techniczne podczas nu, iperytu. O zastosowanie tych substancji przygotowania i przeprowadzenia ataku falowego

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 15 MICHEL CLAUDE/UN

Podpisanie traktatu o zakazie broni chemicznej. Od lewej siedzą: Klaus Kinkel, minister spraw zagranicznych Niemiec; Butrus Butrus Ghali, sekretarz generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych; François Mitterrand, prezydent Francji; Roland Dumas, francuski minister spraw zagranicznych; Federico Mayor, dyrektor generalny UNESCO. Paryż, 1993 rok

DOTYCHCZASOWE DOŚWIADCZENIA WYNIESIONE Z KONFLIKTÓW ZBROJNYCH, ZWŁASZCZA Z OKRESU I WOJNY ŚWIATOWEJ, POKAZYWAŁY, ŻE BROŃ CHEMICZNA JEST Z JEDNEJ STRONY NIEZWYKLE NIEBEZPIECZNA, Z DRUGIEJ ZAŚ – NIEŁATWO SIĘ NIĄ POSŁUGIWAĆ

za pomocą bojowych środków trujących. Poza tym postrze- nej. Wspomniany wcześniej Siergiej Skripal przeżył zamach, gano ją jako niemęską, tak jak trucizny dodawane do posił- podobnie jak jego córka, zmarły natomiast dwie przypadko- ków. Stała się niehonorowa”. we osoby Ten przykład jest najgłośniejszy, chociaż niejedy- Dyskusyjna jest kwestia skuteczności broni chemicznej. ny. Służby rosyjskie oskarżane są również o próbę otrucia Jeden z najgłośniejszych wypadków jej użycia przez terrory- bułgarskiego przedsiębiorcy Emiliana Gebrewa. Ataku do- stów odnotowano w 1995 roku, kiedy członkowie sekty Naj- konano dwukrotnie za pomocą nowiczoka, za każdym razem wyższa Prawda uwolnili w tokijskim metrze sarin. Doszło bezskutecznie. wtedy do zatrucia kilku tysięcy oraz śmierci 12 osób. Moż- Są też wypadki pokazujące zjawisko odwrotne, tj. użycie na przypuszczać, że eksplozja bomby spowodowałaby wię- substancji na pozór nieszkodliwej, która okazała się śmier- cej ofiar śmiertelnych, ale użycie broni chemicznej przynio- telnie niebezpieczna. W 2002 roku podczas terrorystycznego sło nieporównanie większy efekt psychologiczny i propagan- zamachu na Dubrowce rosyjskie służby specjalne do po- dowy, co przy wyborze potencjalnej metody ataku może być mieszczeń zajętych przez terrorystów z zakładnikami wpu- głównym atutem np. dla organizacji terrorystycznych. Prze- ściły gaz usypiający. Zakładano, że po uśpieniu wszystkich prowadzane przez jednostki specjalne precyzyjne działania, służby wejdą do teatru i zlikwidują zamachowców, a zakład- polegające na wyeliminowaniu konkretnej osoby, pokazują ników uda się ocalić. Niestety, w efekcie działania usypiacza natomiast, jak bardzo niepewne jest użycie broni chemicz- oprócz terrorystów zmarło niemal 130 zakładników.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 16

Wszystkie te przykłady pokazują, że bojowe środki chemiczne okazują się zawodne. Mimo to oraz międzynarodowych zakazów ich użycia cią- gle znajdują zastosowanie na współczesnym polu walki. Powodem tego jest zapewne łatwość wy- tworzenia trujących substancji oraz ich działanie odstraszające.

ZAKAZY I WYKAZY Prace nad ograniczeniem użycia bojowych substancji chemicznych podjęto właściwie tuż po za- kończeniu I wojny światowej. W 1925 roku podpisano tzw. protokół genewski, który wprowadzał zakaz używania podczas konfliktów zbrojnych trujących związków chemicznych, ale nie doty- czył prowadzenia nad nimi prac. W późniejszych latach takiej broni nie używano zatem operacyj-

nie, skupiono się natomiast na pracach badaw- NEWS LOVETSKY/AP/EAST DMITRY czych. Doprowadziły one do opracowania całych serii niezwykle niebezpiecznych fosforoorga- nicznych środków trujących (FOST) i rozważano ich zastosowanie bojowe. Najpierw, na przeło- co najmniej od lat siedemdziesiątych prowadzi mie lat trzydziestych i czterdziestych ubiegłego tajny program własnych badań nad bronią che- stulecia, były to substancje tzw. grupy G, czyli miczną. Doprowadził on do opracowania kolejnej tabun, sarin czy soman, a w latach pięćdziesią- rodziny toksycznych związków FOST grupy A. To tych – z grupy V (z najważniejszym w tej rodzi- właśnie osławione nowiczoki. Podczas terrorystycz- nie związkiem VX). Wielu komentatorom status prawny tych sub- nego zamachu na te- atr na Dubrowce Badania nad bronią chemiczną prowadzono stancji wydawał się niejasny, bo nie zostały one w październiku przez cały okres zimnej wojny, choć od końca lat ujęte w wykazie CWC. Pojawiały się nawet głosy, 2002 roku rosyjskie sześćdziesiątych coraz głośniejszy był ruch doma- że badania nad nimi mają stanowić próbę obejścia służby specjalne do pomieszczeń zaję- gający się wprowadzenia nie tylko zakazu stoso- zapisów konwencji. Gdy zaś istnienie nowiczo- tych przez terrory- wania BST, lecz także w ogóle prac nad nimi. ków stało się tajemnicą poliszynela, pozostały stów z zakładnikami Międzynarodowy nacisk w tej sprawie doprowa- wątpliwości co do sensu umieszczenia ich w wy- wpuściły gaz usypia- jący. Niestety, dził do przyjęcia w 1993 roku konwencji o zaka- kazie. Wskazywano, że oznaczałoby to upo- w efekcie działania zie broni chemicznej (Chemical Weapons Co- wszechnienie wiedzy o budowie toksycznych substancji zmarło, nvention – CWC). Weszła ona w życie w 1997 ro- związków. Dr inż. Marcin Kloske uważa jednak, oprócz terrorystów, ponad 130 zakład- ku i została przyjęta przez ogromną większość że nie ma to aż tak dużego znaczenia: „Konwen- ników. państw członkowskich Organizacji Narodów cja o zakazie broni chemicznej, jak każde prawo, Zjednoczonych, w tym przez światowe mocar- charakteryzuje się duchem i literą. Niewłączenie stwa. Konwencja zakazywała prowadzenia badań, nowiczoków do wykazów nie powoduje ich wy- produkcji, składowania i użycia broni chemicznej, kluczenia z definicji broni chemicznej, określanej a nawet przewidywała zniszczenie jej światowych jako bojowy środek trujący i jego środek przeno- zapasów. Załącznikiem do tego traktatu są trzy szenia do celu”. wykazy związków chemicznych, podlegających Ostatecznie jesienią 2019 roku na forum różnorakim ograniczeniom, z całkowitym zaka- OPCW ustalono, że nowiczoki zostaną umiesz- zem ich produkcji i wykorzystania włącznie. czone w wykazie nr 1 konwencji, czyli na liście Już w latach dziewięćdziesiątych stopniowo substancji najbardziej niebezpiecznych, o pierwot- wychodziło na jaw, że przynajmniej jedno mocar- nym lub jedynym zastosowaniu bojowym. Decy- stwo, tj. Związek Sowiecki oraz będąca jego spad- zję podjęto w grudniu 2019 roku, z zastrzeże- kobiercą Rosja, nie do końca rzetelnie potrakto- niem, że uaktualniony wykaz wejdzie w życie po wało konwencję. Okazało się bowiem, że ZSRS upływie 180 dni, czyli 7 czerwca 2020 roku.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA TEMAT NUMERU / BROŃ CHEMICZNA 17

POZA ISTNIEJĄCYMI, SPRAW- DZONYMI SUBSTANCJAMI, W LA- BORATORIACH DA SIĘ ZSYNTETY- ZOWAĆ TAKŻE TAKIE O NOWYCH, NIEZNANYCH WŁASNOŚCIACH. MOŻE SIĘ ZDARZYĆ, ŻE Z DWÓCH ZWIĄZKÓW O NIEWIELKIEJ RÓŻNI- CY W BUDOWIE CHEMICZNEJ JEDEN OKAŻE SIĘ LEKARSTWEM, DRUGI ZAŚ TRUCIZNĄ

Broń chemiczna to jednak nie tylko te najbardziej toksyczne przewiduje się, jak mogą się zachowywać cząsteczki, któ- substancje, wpisane na listę CWC, lecz także i takie, których rych jeszcze nikt nie syntetyzował”. użycie jest dopuszczalne traktatami międzynarodowymi. Sub- W ten sposób powstał niedawno nowy antybiotyk o na- stancje te wykorzystuje się do konstruowania broni nieśmier- zwie halicyna. Metody takie znajdują zastosowanie również cionośnej, stosowanej np. przez służby porządkowe wielu w obronności, na co wskazuje ppłk Marcin Kloske: „Chemo- państw. To tzw. lakrymatory (gazy łzawiące) oraz sternity (wy- informatyka jest szeroko wykorzystywana w czołowych wołujące kaszel, kichanie, śluzotok czy wymioty). Współcze- ośrodkach naukowo-badawczych na świecie do poszukiwa- sna technologia pozwala wykrywać i syntetyzować nowe ro- nia i opracowania odkażalników chemicznych, jak również dzaje substancji chemicznych o pożądanych cechach, czyli nie odtrutek do reaktywacji acetylocholinoesterazy unieczynnio- tylko trujące czy wybuchowe. Prowadzone są badania nad nej fosforoorganicznymi bojowymi środkami trującymi, taki- związkami o specyficznych właściwościach, np. odorantami. mi jak nowiczoki”. Chodzi o to, że FOST blokują jeden z najważniejszych enzymów wpływających na właściwe LABORATORIA PRZYSZŁOŚCI działanie układu nerwowego człowieka. Prowadzi to do kon- W laboratoriach można zsyntetyzować najróżniejsze sub- wulsji, drgawek i skurczów mięśni, zaniku akcji oddechowej, stancje: poza tymi istniejącymi, sprawdzonymi czy przydat- a w konsekwencji również śmierci. Opracowywane w labo- nymi w życiu codziennym, także takie, których nauka jesz- ratoriach substancje mają temu przeciwdziałać. cze nie zna, o nowych, nieznanych własnościach. Przy nie- Podpułkownik podkreśla, że „posiadanie silnej i skutecz- wielkiej różnicy w budowie chemicznej, dwa związki mogą nej obrony przed bronią masowego rażenia oraz wyszkolo- mocno się różnić. Jeden okaże się potencjalnym lekarstwem, nych i wyposażonych wojsk chemicznych daje możliwość drugi zaś trucizną. Syntetyzowanie tysięcy związków che- zwiększenia zdolności przetrwania żołnierza na współcze- micznych tylko po to, by sprawdzić, jakie mają one właści- snym polu walki”. Ze względu na potencjalne ryzyko odno- wości, jest w praktyce niemożliwe i nieopłacalne. Zamiast si się to zwłaszcza do żołnierzy przebywających na misjach tego chemicy sięgają po technologie informatyczne. Wyja- w niespokojnych regionach świata, gdzie zagrożenie ataka- śnia to dr hab. Filip Zasada z Zakładu Chemii Nieorganicz- mi, także tymi o charakterze terrorystycznym z użyciem bro- nej UJ: „Do opracowywania nowych substancji wykorzystu- ni chemicznej, jest większe niż w Polsce. Poza tym często je się informatykę chemiczną i superkomputery. Najpierw biorą oni udział w operacjach w terenie miejskim, gdy mu- buduje się komputerowe modele cząsteczek chemicznych szą wejść do fabryk, składów czy magazynów, gdzie istnieje i ocenia ich własności, a więc i przydatność do danych zasto- ryzyko skażeń chemicznych. Szybkie wykrycie zagrożenia sowań. Następnie wykorzystuje się bazy danych i na podsta- i jego właściwa neutralizacja mogą wtedy decydować o ży- wie skatalogowanych własności istniejących cząsteczek ciu żołnierzy.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 18 TEMAT NUMERU / BROŃ CHEMICZNA

Nie wszystkie chwyty dozwolone Z Maciejem Tołwińskim o skuteczności międzynarodowych umów dotyczących broni masowego rażenia rozmawia Tadeusz Wróbel.

zy wywołanie masowych zakażeń może być for- przeciwnika można wykorzystać chociażby zarazki. Wobec mą walki? możliwości współczesnej biotechnologii pojawia się jednak Już w końcu XVIII wieku pojawiały się teorie, pytanie, czy naukowcy mogą dokonać w laboratoriach pew- m.in. maltuzjańska i późniejsza neomaltuzjańska, nych modyfikacji wirusów, tak by były one szczególnie groź- Cktóre zakładały możliwość prowadzenia działań przeciwko inne dla określonej grupy ludzi. nym państwom bez użycia siły zbrojnej. Thomas R. Malthus, angielski ekonomista, zakładał m.in., że choroby zakaźne są Powinna to regulować „Konwencja o zakazie prowadzenia ważnym czynnikiem regulującym populację, więc ich umie- badań, produkcji i gromadzenia zapasów broni bakterio- jętne zastosowanie mogłoby być dobrym narzędziem walki. logicznej (biologicznej) i toksycznej oraz o ich zniszcze- Już wtedy przewidywano, że do osłabienia lub zniszczenia niu”. Ten dokument pochodzi jednak z 1972 roku i liczy

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 19

zaledwie kilka kartek. Czy bakteriologicznej (biologicznej) i toksycznej oraz WIZYTÓWKA takie ogólne zapisy sprzed o ich zniszczeniu”. Warto jednak wspomnieć, że lat są wystarczające? od 1985 roku działa Grupa Australijska, niefor- MACIEJ Rzeczywiście konwencja malna organizacja wspomagająca poszczególne dotycząca broni biologicznej państwa w implementacji międzynarodowych TOŁWIŃSKI jest dość ogólnikowa, ale standardów w kwestii stosowania postanowień est doktorem nauk o bezpieczeń- uważam, że nie należy uzna- konwencji z 1972 roku oraz z 1993 roku. Jstwie, adiunktem w Instytucie Nauk wać tego jednoznacznie za o Bezpieczeństwie Uniwersytetu wadę. Umowy międzynaro- Elementem konwencji dotyczącej broni che- Przyrodniczo-Humanistycznego w Sie- dowe powinny mieć dość micznej są trzy bardzo dokładne wykazy tok- dlcach oraz ekspertem w dziedzinie ogólną formułę, bo ona za- sycznych środków. Czy to dobre rozwiązanie? bezpieczeństwa informacyjnego. Jego pewnia ich uniwersalność. Nie zawsze. Co prawda, dają one nam jasność, zainteresowania naukowo-badawcze Takie zapisy łatwiej stoso- który środek jest zakazany, ale pojawia się pro- obejmują głównie współczesne konflik- wać w bardzo różnych sytu- blem, gdy mamy do czynienia z nową substancją ty zbrojne i wojny oraz filozofię i etykę acjach. Istnieje jednak inny chemiczną, ze względu na zasadę: skoro coś nie bezpieczeństwa. problem. Konwencję doty- jest zakazane, to jest dozwolone. Na szczęście czącą broni biologicznej oprócz wspomnianych wykazów istnieje kryte-

ARCH. PRYWATNE ARCH. podpisały dotychczas rium ogólne, które pozwala określić, czy jakaś 183 państwa, co oczywiście oznacza, że są takie, nieznana wcześniej substancja jest potencjalnie których jej zapisy nie obowiązują. Konsekwencje groźna i może być użyta jako broń. takiego stanu rzeczy możemy łatwo przewidzieć. Niemniej jednak w ostatnich latach pojawił Dlaczego dla porozumień międzynarodowych problem z trującymi substancjami z Rosji. dotyczących broni biologicznej i chemicznej Nowiczoki to dobry przykład toksycznych sub- przyjęto formułę konwencji? stancji, które mogą być użyte jako broń chemicz- Konwencje, obok zwyczaju międzynarodowe- na. Istnieją przypuszczenia, że mogą być one sto- go, są jedną z podstaw funkcjonowania prawa sunkowo proste w produkcji, a jednocześnie wy- międzynarodowego. Ta forma umów zapewnia soce śmiercionośne. Problem polega na tym, że państwom swobodę decyzji w kwestii zobowiąza- chociaż wiemy o ich istnieniu i prawdopodob- nia się do respektowania ustalonych w nich zasad. nych przypadkach użycia, np. o próbie zabójstwa Przystąpienie do nich jest dobrowolne, a ich im- Sergieja Skripala i jego córki, to jednak jako no- plementacja w dużej mierze zależy od dobrej wo- we substancje stwarzają pewne problemy identy- li państw-stron. Najważniejsze jest jednak to, że fikacyjne – wszak Rosja kategorycznie zaprze- konwencje stwarzają prawną możliwość egzekwo- czyła swojemu udziałowi w tym ataku. Wydarze- wania od sygnatariuszy zapisów umowy. nie to jednak pozwoliło rozszerzyć katalog trucizn zakazanych konwencją. Tyle teoria. Z praktyką jest znacznie gorzej. Niestety, nie zawsze istnieją w pełni skuteczne Czy sposobem na obejście zapisów konwencji mechanizmy kontroli, a państwa miewają różne może być broń binarna, czyli składająca się tajemnice, których nie chcą ujawniać. Niemniej z dwóch związków chemicznych? jednak w „Konwencji o zakazie prowadzenia ba- Rzeczywiście pewnym wyzwaniem będzie we- Skutki użycia broni dań, produkcji, składowania i użycia broni che- ryfikacja, czy można taką broń uznać za zakaza- chemicznej podczas micznej oraz o zniszczeniu jej zapasów” ną. Sytuacja jest prosta, jeśli zawiera ona jakikol- I wojny światowej z pewnością odcisnę- z 1993 roku znajdują się dość precyzyjne zapisy wiek środek zawarty w wykazach, automatycznie ły piętno w pamięci dotyczące tej kwestii. Utworzona została Organi- jest niedozwolona. wielu osób. Wątpię zacja ds. Zakazu Broni Chemicznej, która ma wy- jednak, by to dylematy moralne powstrzy- starczające kompetencje do kontroli, prewencji Przy dzisiejszym rozwoju technologii mogą mały polityków i woj- i weryfikacji przestrzegania postanowień tej umo- jednak wchodzić w grę niezakazane konwencją skowych przed wyko- wy międzynarodowej. Takiego rozwiązania nie środki chemiczne. Co wówczas? rzystaniem broni chemicznej w drugim ma jednak w „Konwencji o zakazie prowadzenia W tym wypadku do stwierdzenia, że taka konflikcie globalnym. badań, produkcji i gromadzenia zapasów broni broń jest zakazana, można wykorzystać owo

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 20 TEMAT NUMERU / BROŃ CHEMICZNA

kryterium ogólne, określające, co powoduje, że substancja nej w drugim konflikcie globalnym. Prawdziwym powo- jest uznana za broń chemiczną. Istnieje jednak ryzyko, że dem był strach przed wysoce prawdopodobnym działaniem może powstać zupełnie nowy środek chemiczny, który nie odwetowym. musi być efektem celowego działania. Jeden z najbardziej śmiercionośnych bojowych środków trujących, sarin, nie- Zapisy zakazujące stosowania broni trujących i trucizn mieccy naukowcy odkryli przypadkowo w 1939 roku, gdy podczas wojny znalazły się w IV konwencji haskiej prowadzili badania nad insektycydami, czyli środkami z 1907 roku, czyli już wówczas postrzegano je jako wąt- owadobójczymi. pliwe moralnie środki walki. Już samo posiadanie jakiejkolwiek broni masowego ra- Skoro technologia rozwija się tak błyskawicznie, to mo- żenia jest pewnego rodzaju etycznym wzięciem zakładni- że powinny ulegać modyfikacjom również przyjęte po- ków. Są nimi zarówno państwa, które jej nie mają, jak i te nad ćwierć wieku temu mechanizmy kontroli nad bro- dysponujące takim uzbrojeniem, ponieważ w ramach od- nią chemiczną? wetu przeciwnik może użyć przeciwko nim podobnych Ideałem byłoby wprowadzanie takich modyfikacji regular- środków. Jednocześnie rodzą się obawy o konsekwencje nie. Jednak to nie jest łatwe, bo każda zmiana w dokumen- prawne, bo ofiarami broni masowego rażenia, oprócz per- tach prawa międzynarodowego musi być implementowana sonelu wojskowego, są także cywile, których jako nie- w poszczególnych krajach, które są ich stronami. uczestniczących w walce szczególnie chroni prawo mię- dzynarodowe. Efekty największej dotąd międzynarodowej kontroli do- tyczącej posiadania broni chemicznej były mierne. Pomi- Konwencja z 1907 roku nie zapobiegła jednak użyciu ga- mo wieloletnich prac w Iraku inspektorzy nie znaleźli zów bojowych podczas wojny, która wybuchła siedem lat twardych dowodów na to, że Saddam Husajn miał ją do później. dyspozycji. Co było powodem porażki? Oczywiście istnieje niebezpieczeństwo, że może dojść do W Iraku międzynarodowi inspektorzy pracowali w bar- naruszeń konwencji w przyszłych wojnach. Wpływ na dzo trudnych warunkach, bo tamtejsze władze sabotowały to będzie miał charakter konkretnego konfliktu, a tego nie ich działania. Obstrukcyjne zachowanie nie popłaciło jed- jesteśmy w stanie w pełni przewidzieć. Niemniej jednak nak reżimowi Saddama Husajna. Zrodziło podejrzenie, że w wypadku wojen między państwami użycie broni che - ukrywa on broń chemiczną, co stało się jednym z powodów micznej, choć destrukcyjne, może mieć marginalne znacze- rozpoczętej w marcu 2003 roku amerykańskiej operacji mi- nie. Wyzwanie, jakiemu musi sprostać reżim nieproliferacji litarnej „Iracka wolność”, która definitywnie zakończyła broni chemicznej, to asymetryczność współczesnych kon- rządy dyktatora. fliktów zbrojnych i zaangażowanie w nie podmiotów nie- państwowych oraz tzw. państw upadłych. To tu istnieje naj- Zanim tak się stało, w latach osiemdziesiątych XX wieku większe ryzyko szerszego użycia broni chemicznej w dzia- Irak użył broni chemicznej w wojnie z Iranem. Dlaczego łaniach zbrojnych. Husajn wtedy podjął takie ryzyko? Broni chemicznej używały wówczas oba te kraje. To był Jakie jest największe współczesne zagrożenie związane konflikt na wzajemne wyniszczenie, w którym Irakijczycy z zakazaną bronią? i Irańczycy wykorzystali wszystkie dostępne im środki mili- Przede wszystkim wspomniane wyżej konflikty o charak- tarne. Możemy podejrzewać, że politycy obu stron mieli po- terze asymetrycznym, w których uczestniczącymi podmiota- czucie, że w ówczesnej sytuacji międzynarodowej użycie bo- mi nie zawsze są państwa, oraz bioterroryzm. Przykładem są jowych środków toksycznych ujdzie im bezkarnie. I mieli ra- wojny na Bliskim Wschodzie, gdzie walczą ugrupowania re- cję. Większość państw dalej wspierała Saddama Husajna, belianckie czy organizacje terrorystyczne, nierespektujące choć ten przeprowadzał ataki chemiczne nie tylko na cele jakichkolwiek konwencji. I to użycie broni chemicznej lub militarne. Podejście społeczności międzynarodowej do irac- biologicznej przez takich nieobliczalnych graczy jest teraz kiej broni chemicznej zmieniło się po pierwszej wojnie w re- największym zagrożeniem. jonie Zatoki Perskiej w latach 1990–1991. Czy broń chemiczna nie stanowi też pokusy dla uboż - Największym konfliktem zbrojnym, w którym użyto na szych, słabiej rozwiniętych państw, żeby tanim kosztem masową skalę broni chemicznej, pozostaje jednak wielka wzmocnić swój potencjał militarny? wojna z lat 1914–1918. Dlaczego podczas II wojny świato- Takie niebezpieczeństwo zawsze trzeba brać pod uwagę. wej żadna ze stron tego nie zrobiła? Jest to ogromne wyzwanie stojące przed społecznością mię- Skutki użycia broni chemicznej podczas I wojny świato- dzynarodową. Niemniej jednak dla polityków marzących wej z pewnością odcisnęły piętno w pamięci wielu osób. o takiej broni w ich arsenale przestrogą powinien być los Wątpię jednak, by to dylematy moralne powstrzymały poli- Saddama Husajna. Broń chemiczna stała się jedną z przy- tyków i wojskowych przed wykorzystaniem broni chemicz- czyn jego upadku.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA

22 TEMAT NUMERU / BROŃ CHEMICZNA

Nieskażeni rutyną Do głównych zadań wojskowych chemików należą wykrywanie, identyfikacja oraz likwidacja różnego rodzaju skażeń. Ostatnio jednak to nie zagrożenie chemiczne

English version: polska-zbrojna.pl English version: postawiło ich w stan gotowości, lecz kryzys wywołany pandemią.

MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 23

d marca żołnierze pododdziałów chemicz- dzynarodowej. W 2004 roku chemików z Tar- nych prowadzą dezynfekcję szpitali, przy- nowskich Gór skierowano do zabezpieczenia chodni czy stacji krwiodawstwa. Odkaża- olimpiady i paraolimpiady w Grecji, dwa lata ją stołówki, internaty, magazyny, domy później żołnierzy z Brodnicy wysłano na szczyt Opomocy społecznej, wojskowe pojazdy i samoloty NATO w Rydze. Regularnie uczestniczą oni tak- oraz przewożone przez nie towary. „Okazuje się, że że w sojuszniczych ćwiczeniach dotyczących wy- również w takiej sytuacji sprawdzają się nasze krywania skażeń „Brave Beduin”. Są też częścią środki ochronne i procedury”, mówi ppłk dr Piotr Wielonarodowego Batalionu Obrony przed Bro- Wachna, zastępca dowódcy 4 Pułku Chemicznego nią Masowego Rażenia w Siłach Odpowiedzi w Brodnicy. To zresztą nie pierwszy raz, gdy chemi- NATO. Trzykrotnie Polska miała w nim status cy wspierają społeczeństwo w sytuacjach kryzyso- tzw. państwa wiodącego. wych. Od lat pomagają w czasie klęsk żywiołowych, „Udział w Siłach Odpowiedzi NATO czy w skła- np. po powodziach prowadzą dezynfekcję bu- dzie kontyngentów wojskowych pozwala na stałe Żołnierze dynków oraz dróg. Usuwają z zalanych te- podtrzymywanie gotowości bojowej wojskowych z 5 Pułku Chemicz- renów martwe zwierzęta i neutralizują chemików do zadań, jakie przyszłoby im wykony- nego w Tarnowskich Górach prowadzili m.in. toksyczne odpady. wać w czasie konfliktu zbrojnego, gdyby doszło do dezynfekcję pojazdów woj- Podstawowym zadaniem pododdzia- użycia środków masowego rażenia”, wyjaśnia skowych, stacji krwiodaw- łów chemicznych są jednak ocena płk Jarosław Stocki i dodaje: „Podstawowym zada- stwa, stołówek, domów pomocy społecznej, skutków użycia broni masowego raże- niem jednostek chemicznych byłoby wówczas zba- szpitali. nia, monitorowanie skażeń, ich rozpo- danie użytego środka, określenie, jakiej technologii znanie i likwidacja. Zajmują się także de- należy użyć do jego likwidacji lub neutralizacji. zynfekcją sprzętu, infrastruktury i ludzi. „Dzi- Wkrótce będziemy także gotowi, by wskazać poten- siejsze doświadczenia pokazują, jak bardzo te cjalnego sprawcę napadu z użyciem bojowych środ- wojska są potrzebne”, podkreśla płk Jarosław Stocki, ków trujących, bo pracujemy nad uzyskaniem zdol- szef Zarządu Obrony przed Bronią Masowego Raże- ności do dowodowego pobierania prób z miejsca nia w Dowództwie Generalnym Rodzajów Sił Zbroj- skażenia”. Teraz trwa roczny dyżur Polaków w Si- nych, i tłumaczy dlaczego: „Zakres naszych zadań łach Odpowiedzi NATO. Trzonem liczącej blisko jest o wiele szerszy niż tylko wspieranie sił zbroj- 900 osób grupy zadaniowej OPBMR są żołnierze nych w obronie przed bronią masowego rażenia”. 4 Pułku Chemicznego z Brodnicy, a jej dowódcą jest ppłk dr Piotr Wachna. SIŁA EKSPORTOWA Gdy w marcu 2003 roku rozpoczęła się wojna W GOTOWOŚCI DO POMOCY w Iraku, uzasadniano, że jej celem jest likwidacja Wojskowi chemicy mają co robić w czasie poko- baz terrorystycznych oraz irackich zapasów broni ju. „Przygotowujemy żołnierzy do prowadzenia masowego rażenia, zwłaszcza chemicznej. Częścią rozpoznania, identyfikacji i monitoringu skażeń międzynarodowej koalicji, która podjęła tam inter- oraz wczesnego ostrzegania o zagrożeniu”, tłuma- wencję, była Polska. Na podstawie amerykańskich czy st. chor. Tomasz Spałek z 5 Pułku Chemiczne- raportów oceniano wówczas, że zagrożenie bronią go. Eksperci Narodowego Centrum Bezpieczeń- chemiczną będzie duże, więc w rejon konfliktu, po- stwa Cyberprzestrzeni opracowali oprogramowanie za logistykami, najpierw skierowano oddziały wojsk dla żołnierzy tej jednostki. „Niezależnie od tego, chemicznych. czy dojdzie do rozszczelnienia cysterny z chemika- Na Bliski Wschód w ramach Polskiego Kontyn- liami, czy ataku z użyciem broni masowego raże- gentu Wojskowego Jordania (potem PKW Irak) po- nia, to pozwoli nam ono w kilka sekund przesłać jechało kilkudziesięciu żołnierzy wzmocnionego komunikat. Dotychczas zajmowało to kilkanaście plutonu likwidacji skażeń z 4 Pułku Chemicznego minut”, tłumaczy podoficer. Chorąży wyjaśnia, że z Brodnicy wraz ze sprzętem rozpoznania chemicz- żołnierz w terenie wstępnie rozpoznaje rodzaj ska- nego i promieniotwórczego, instalacjami do odka- żenia, a potem za pomocą tabletu przekazuje zako- żania terenu i sprzętu oraz laboratorium chemiczno- dowany komunikat o tej sytuacji. „Dążymy do te- -radiometrycznym. Chemicy mieli zabezpieczać go, by żołnierz, wchodząc w strefę skażenia, reje- English version: polska-zbrojna.pl English version: kontyngent, gdyby Irakijczycy sięgnęli po broń che- strował także obraz wideo. To pozwala na lepsze miczną. Ostatecznie do tego nie doszło i żołnierze zobrazowanie pola walki i planowanie kolejnych zajmowali się m.in. analizą próbek dostarczanych działań”, podkreśla płk Mirosław Kobryń, dowód- przez Amerykanów. ca 5 Pułku Chemicznego. Udział w tej misji otworzył przed polskimi jed- Takie oprogramowanie przyda się także żołnie- ARCH. 5 PCHEM ARCH. nostkami chemicznym drzwi do współpracy mię- rzom zespołów ratownictwa chemicznego,

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 24 TEMAT NUMERU / BROŃ CHEMICZNA

zajmującym się zwalczaniem zagrożeń 56 tys. m2”, wylicza dowódca. Prowadzi- pochodzenia niemilitarnego, np. w sytu- PEŁEN li dezynfekcję wojskowych karetek, stacji acji przemysłowego skażenia środowi- krwiodawstwa, stołówek, domów pomo- ska. Chemicy kilkanaście razy w roku cy społecznej, szpitali. Obecni są także są wzywani w miejsca, gdzie odkryto WACHLARZ na wrocławskim lotnisku, gdzie odkażają nieznane substancje wojskowego pocho- samoloty, przewożony ładunek, załogi dzenia. W Bornem Sulinowie interwe- wojskach chemicznych lotnicze oraz pasażerów. Podobne prace niowali, gdy dwóch mężczyzn poparzy- Wsprzęt jest bardzo zróżnicowa- w centralnej i północnej części Polski ło się iperytem. Substancja wydostała ny. Żołnierze mają do dyspozycji wyprowadzi 4 Pułk Chemiczny z Brodnicy. się z beczki, którą wykopali z ziemi, by sokiej klasy wyposażenie ochrony Odkażali m.in. siedzibę Sejmu oraz bu- oddać ją do skupu złomu. osobistej, dróg oddechowych i skóry dynki Ministerstwa Obrony Narodowej. Groźne substancje są znajdowane oraz spełniającą natowskie wyma- Zajmowali się też żołnierzami Polskiego również na plażach. Po wojnie w Bałty- gania odzież filtracyjną, maski prze- Kontyngentu Wojskowego „Orlik”, któ- ku zatopiono tysiące ton amunicji oraz ciwgazowe MP5 i MP6, filtropochła- rzy wrócili z misji w Estonii. broń chemiczną. Zdarza się więc, że niacze. Choć nie najmłodszy, spraw- Zagrożenie epidemiczne było pew- wzburzone morze wyrzuca na brzeg np. dza się także sprzęt do likwidacji nego rodzaju testem dla naszych jedno- zbrylone kawałki iperytu. „Kilka lat te- skażeń. Piętą achillesową jest nato- stek chemicznych. „Cały rok szkolimy mu znaleziono beczkę z chloropikryną. miast samobieżny sprzęt do rozpo- się na poligonach, a teraz przyszło nam Nasi żołnierze w takiej sytuacji zabez- znania skażeń, czyli pięćdziesięcio- sprawdzić swoje umiejętności w wa- pieczają teren oraz niebezpieczne znale- letnie wozy BRDM 2rs. runkach realnego zagrożenia”, podkre- zisko, a następnie neutralizują środek”, ślają żołnierze. tłumaczy płk Stocki i dodaje, że chemi- ków wezwano też, gdy odnaleziono niemieckie bomby znacz- INWESTYCJE W PRZYSZŁOŚĆ nikowe wyposażone w fiolki z dymnymi ładunkami chemicz- Płk Jarosław Stocki zaznacza, że walka z pandemią wymaga nymi czy wykopano z ziemi ampułki z płynem nieznanego zaangażowania dużych sił. „Wojskowi chemicy wykonali ponad pochodzenia. Pomagali też w usunięciu trującego grzyba, któ- 205 zadań. Takiego zaangażowania wyspecjalizowanych pod- ry rozwinął się w podziemiach krakowskiego Rynku. „Nasza oddziałów nie mieliśmy od czasu katastrofy w Czarnobylu”, praca wtedy przypomina trochę patrole saperskie. Jedziemy, mówi i dodaje, że to moment na wnioski na przyszłość. Żołnie- gdy policjanci lub strażacy stwierdzą, że odnaleziono niebez- rze po tych doświadczeniach przyznają np., że przydałoby im pieczną substancję”, tłumaczy płk Kobryń. Podjęty przez che- się więcej szkoleń dotyczących zagrożeń biologicznych. mików materiał jest wstępnie badany na miejscu, a potem Pierwsze wnioski już zostały wprowadzone w życie. Zarząd próbki trafiają do laboratoriów w Centralnym Ośrodku Anali- OPBMR postulował, by najłatwiejsze zadania polegające na de- zy Skażeń, Wojskowym Instytucie Chemii i Radiometrii lub zynfekcji infrastruktury prowadziły także inne pododdziały nie- Wojskowej Akademii Technicznej. wyspecjalizowane. Chodzi o to, by w każdym województwie były przynajmniej dwie jednostki, które dysponują odpowied- CHCE SIĘ PRACOWAĆ nim wyposażeniem i mają przeszkolonych ludzi. „Pozyskaliśmy Ostatnie miesiące to dla wojskowych chemików jednak już dodatkowy sprzęt. Chcemy w ten sposób odciążyć wojsko- przede wszystkim walka z COVID-19, w związku z czym set- wych chemików i lepiej dobierać dla nich zadania. Nie oznacza ki godzin spędzają na odkażaniu różnego rodzaju budynków. to jednak, że w sytuacjach kryzysowych przestaną oni pomagać Por. Bartosz Grzankowski, dowódca zespołu zadaniowego społeczeństwu. Chemicy będą tam, gdzie wymagane są specja- z 5 Pułku Chemicznego z Tarnowskich Gór, prowadził odka- listyczna wiedza i doświadczenie, czyli np. podczas dezynfekcji żanie m.in. w domu pomocy społecznej w Drzewicy, gdzie statków powietrznych i ludzi, a nie podczas dezynfekcji przy- 80 osób, pensjonariuszy i pracowników, było zarażonych ko- stanków autobusowych czy klatek schodowych”, podkreśla płk ronawirusem. „Trwało to dwa dni. Trzeba bardzo dokładnie Stocki. Już przygotowuje się ludzi do tych działań na szkole- metr po metrze oczyszczać pomieszczenia, ze szczególnym niach pododdziałów z różnych rodzajów sił zbrojnych. uwzględnieniem miejsc często dotykanych, takich jak np. fu- O rozwoju wojsk chemicznych myśli także kierownictwo re- tryny i klamki”, opowiada. Następnie żołnierze przeprowadzi- sortu obrony. Na bieżąco są prowadzone zakupy środków li ozonowanie pomieszczeń. i sprzętu, np. do odkażania. Pod tym kątem skorygowano też „Są dni, kiedy moi żołnierze prowadzą dezynfekcje jednocze- „Plan modernizacji technicznej SZRP na lata 2021–2035”. śnie w czterech różnych województwach”, mówi płk Mirosław „W dłuższej perspektywie przewidziano rozwinięcie istnieją- Kobryń. Jednostka działa na Górnym i Dolnym Śląsku, w Ma- cych jednostek wojsk chemicznych oraz formowanie nowych, łopolsce, na Podkarpaciu, Lubelszczyźnie oraz w wojewódz- w tym specjalistycznej kompanii chemicznej”, informuje Cen- twach świętokrzyskim i łódzkim. „Zdezynfekowaliśmy ponad trum Operacyjne MON. Ten pododdział dla 18 Dywizji Zme- 2200 jednostek sprzętu i 850 osób. Odkaziliśmy 95 t ładunku chanizowanej powstanie w strukturach 5 Pułku Chemicznego. oraz ponad 1200 pomieszczeń i teren o łącznej powierzchni Jego formowanie rozpocznie się w 2021 roku.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA MSPO XXVIII Międzynarodowy Salon Przemysłu Obronnego

Brytyjska Wystawa Narodowa 8-11.09.2020, Kielce

Tu spoTyka się branża obronna

parTner sTraTegiczny

www.mspo.pl 26 ARMIATEMAT NUMERU / WOJNA / BROŃ CHEMICZNA

Profesorze, czy to jeszcze wojna? W czasie I wojny światowej po raz pierwszy w dziejach użyto broni chemicznej na masową skalę. Prym wiedli tutaj Niemcy. Przede wszystkim dlatego, że po swojej stronie mieli prof. Fritza Habera.

ŁUKASZ ZALESIŃSKI

błok gnany przez wiatr rozpłynął się w powietrzu. chanicznie, na chłodno. W wieczór poprzedzający atak pod Niemieccy żołnierze opuścili okopy i krok po kroku Bolimowem Haber długo perorował na temat oddziaływania posuwali się ku pozycjom nieprzyjaciela. Towarzy- chloru na ludzki organizm. Wild nie wytrzymał: „Panie profe- szyła im upiorna cisza. Działa i karabiny milczały. sorze, czyż nie jest bestialstwem mordować ludzi w ten spo- OProf. Fritz Haber i oddelegowany do jego ochrony por. Max sób? Dotychczas walczyliśmy z Rosjanami jak z ludźmi. Te- Wild szli tuż za tyralierą. Wkrótce zobaczyli pierwszych Ro- raz będziemy zabijać metodami, których nawet nie są w stanie sjan. Po latach Wild będzie wspominał: „To była zgroza, która pojąć”. Po kilku sekundach milczenia Haber odparł: „Dziś, urągała ludzkiej fantazji. Ludzie zmagający się w śmiertelnej kiedy mamy przeciwko sobie cały świat, musimy odrzucić walce wlekli się na czworakach i jak w obłąkaniu rwali na cie- moralne obiekcje”. le odzież. […] Świszczące, zatrute oddechy mówiły o nie- zmiernej męce konających. Niebieskie wargi, niebieskie to, co NIEMIEC W STU PROCENTACH wcześniej w oku było białe, w kątach ust żółta piana i nieopi- 1 sierpnia 1914 roku nieprzebrany tłum zgromadził się pod sana groza na twarzach. Czy to jeszcze była wojna?”. Porucz- pałacem Wilhelma II w sercu Berlina. Kiedy cesarz i jego nik oniemiały stał pośród pobojowiska. Naraz jego wzrok padł małżonka pojawili się w oknie, z dziesiątek tysięcy gardeł po- na Habera, który pochylał się nad konającymi, dokładnie ich płynęło: „Deutschland, Deutschland über alles”. „W moim lu- lustrując. Kolejne spostrzeżenia zapisywał w notatniku – me- dzie nie ma już stronnictw! Wszyscy jesteśmy Niemcami!

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 27

Kiedy wy- buchła wojna, Fritz Haber zapropo- nował niemieckiemu do- wództwu, że wykorzysta swoją wiedzę do stworze- nia broni zupełnie no- Stoimy tutaj jak bracia i Bóg poprowadzi nas do wej ery – bojowego potęg zakończy się w ciągu kilku tygodni. zwycięstwa!”, wykrzyczał Wilhelm, a niesiony entu- gazu. „Wilhelm II obiecał żołnierzom, że wrócą do do- zjazmem tłum zafalował. „Duch skondensowanego do mów, zanim liście opadną z drzew. Podobnie myśleli granic możliwości patriotyzmu nie ograniczał się wówczas tyl- alianci”, wyjaśnia dr hab. Piotr Szlanta, historyk z Uniwersy- ko do Niemiec. Eksplodował w każdym praktycznie zakątku tetu Warszawskiego. Fronty jednak szybko stanęły w miejscu. świata, nakazując postawić roszczenia narodów ponad wszelkie Armie ugrzęzły w okopach, a żołnierze ginęli tysiącami. Do- ludzkie więzi”, podkreśla Daniel Charles, autor książki „Master wódcy zaczęli poszukiwać sposobu na wyjście z impasu. Mind: the Rise and Fall of Fritz Haber, the Nobel Laureate, Wtedy na horyzoncie pojawił się Fritz Haber. Who Launched the Age of Chemical Warfare”. Ten profesor chemii był jednym z najgenialniejszych na- Kilka dni wcześniej wybuchła wojna, w której naprzeciw ukowców cesarstwa. Urodził się we Wrocławiu. Wykształce- siebie stanęły dwa wielkie bloki państw. Trzon pierwszego nie zdobywał na uczelniach w Heidelbergu, Berlinie oraz Zu- stanowiły Niemcy i Austro-Węgry, w drugim prym wiodły richu. Mozolnie piął się po szczeblach uniwersyteckiej karie- Wielka Brytania, Francja oraz Rosja. Wkrótce po tym, jak ce- ry, sławę zawdzięczając m.in. opracowaniu metody produkcji sarz przemówił do berlińczyków z okna swej rezydencji, jego amoniaku. Droga, którą przebył, nie należała jednak wojska pomaszerowały na Belgię. Inwazja miała stanowić za- do łatwych. W osiągnięciu szczytów Haberowi nie pomagało ledwie wstęp do marszu na Paryż. Wszyscy liczyli, że zwarcie żydowskie pochodzenie. Oficjalnie rzecz jasna Żydzi

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 28 TEMAT NUMERU / BROŃ CHEMICZNA

w cesarstwie nie byli dyskryminowani, a jednak mieckimi okopami sformowała się żółto-zielona część społeczno-towarzyskich elit spoglądała na chmura, która wolno zaczęła się przesuwać w jego nich z rezerwą. Habera musiało to boleć szczegól- stronę. Keddie ocalał, ponieważ wiatr zmienił kie- Doktor nauk che- nie. Milowym krokiem ku asymilacji miał się stać micznych Clara runek i obłok skręcił nieco w bok. Ostatecznie chrzest, który Haber jako młody człowiek przyjął Immerwahr-Haber, ogarnął przede wszystkim okopy, w których kryli w jednym z wrocławskich kościołów ewangelic- żona Fritza, popełniła się Algierczycy we francuskich mundurach. Gaz za- samobójstwo w pro- kich. Kiedy wybuchła wojna, profesor uznał, że oto teście przeciwko uży- bił około tysiąca alianckich żołnierzy. Kolejnych nadarza się doskonała okazja, by potwierdzić swo- ciu broni chemicznej kilkanaście tysięcy uczynił niezdolnymi do walki. je oddanie kaiserowskim Niemcom. Zaproponował na frontach I wojny Niemcy, wbrew oczekiwaniom, nie zdołali przeła- światowej i roli swe- dowództwu, że wykorzysta swoją wiedzę do stwo- go męża w pracach mać frontu, ale i tak atak wywarł na aliantach pio- rzenia broni zupełnie nowej ery – bojowego gazu. nad tą bronią. runujące wrażenie. Feldmarszałek John French, do- wódca Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego, BUTLA CIĘŻKA JAK CIAŁO w raporcie do ministra wojny, lorda Horatia Kitchenera pisał, Haber nie był pierwszy. Już jesienią 1914 roku Niemcy wy- że Niemcy w sposób cyniczny i barbarzyński zlekceważyli za- strzelili w stronę francuskich okopów serię 105-milimetro- sady cywilizowanej wojny. Zaraz jednak dodał, że Wielka Bry- wych pocisków wypełnionych gazem łzawiącym. Amunicję tania powinna podjąć jak najszybsze kroki, by pozyskać po- pomogli wyprodukować specjaliści z firmy Bayer. Uderzenie dobną broń dla własnych oddziałów. Tymczasem Haber pod okazało się jednak nieskuteczne. Silny wiatr rozwiał obłok, koniec kwietnia wrócił do Berlina. I choć wielu niemieckich a Francuzi nawet nie byli świadomi, że zostali zaatakowani generałów do wydarzeń spod Ypres podchodziło z rezerwą, on nową bronią. W tym czasie ich naukowcy sami bardzo inten- sam był witany jak bohater. Rychło z pominięciem wszelkich sywnie pracowali nad podobnymi pociskami. Także Brytyj- procedur cesarz przyznał mu stopień kapitana. Wkrótce jednak czycy. Haber miał jednak inny pomysł. Nie chodziło o to, by miał na niego spaść niespodziewany cios. gaz wprowadził chaos w szeregach nieprzyjaciela. On miał zabijać – szybko i skutecznie. Pod koniec 1914 roku profesor WYBÓR CLARY rozpoczął próby z wykorzystaniem chloru. Jednocześnie kom- 1 maja wieczorem Haber organizuje w domu przyjęcie. pletował współpracowników. „Haber zebrał niezwykły zespół, W nocy, kiedy profesor śpi, jego żona bierze jego służbowy w którym znaleźli się trzej przyszli laureaci Nagrody Nobla pistolet i idzie do ogrodu. Oddaje jeden próbny strzał, po za prace nad rozszczepieniem jądra atomu: James Franck, czym przykłada broń do piersi i pociąga za spust. Martwą ko- Gustav Hertz i Otto Hahn”, wyjaśnia Daniel Charles. „Hahn bietę znajduje nastoletni syn. zastanawiał się głośno, czy użycie przez Niemców broni gazo- Clara Haber z pewnością była postacią nietuzinkową. Tak wej nie będzie oznaczało złamania konwencji haskiej. Haber jak Fritz pochodziła z Wrocławia. Wywodziła się też z zasy- odpowiedział mu, że nie, ponieważ Francuzi już to zdążyli milowanej rodziny żydowskiej i była chemikiem – pierwszą zrobić, tyle że nieskutecznie. Taka nieprawdziwa plotka była w historii kobietą, która ukończyła wrocławski uniwersytet. rozpowszechniana po niemieckiej stronie frontu. Ale co waż- Kiedy jednak wyszła za mąż, zmuszona była porzucić nauko- niejsze, przekonywał, że szybkie zakończenie wojny pozwoli we ambicje. Gdy okazało się, że Fritz pracuje nad bronią che- ocalić niezliczoną liczbę ludzkich istnień”. miczną, głośno zaprotestowała. Według relacji świadków, W początkach 1915 roku zespół Habera i 500 żołnierzy mieli się o to pokłócić na przyjęciu 1 maja. z nowo powołanych oddziałów chemicznych udało się do Ko- Kilka dni po skromnym pogrzebie Haber ponownie wyje- lonii. Tam uczyli się, jak przenosić i obsługiwać nową broń – chał na front – tym razem wschodni. 31 maja 1915 roku 20- i 40-litrowe butle z chlorem. W marcu wszyscy udali się Niemcy rozpylili chlor pod Bolimowem. Bezpośrednio na po- na linię frontu, nieopodal belgijskiego miasta Ypres. Butle zo- lu walki zabił on 1183 osoby. W kolejnych dniach w polowych stały wkopane w ziemię, a sami żołnierze czekali na sygnał szpitalach mogło umrzeć nawet 6 tys. poszkodowanych. meteorologów. Do uwolnienia gazu niezbędna była odpowied- „Wkrótce gaz stał się na frontach I wojny światowej bronią nia pogoda – silny wiatr wiejący w kierunku okopów przeciw- niemal powszechną. Zaczęły jej używać wszystkie liczące się nika. Aura jednak Habera nie rozpieszczała. Wkrótce doszedł armie: Brytyjczycy, Francuzi, Rosjanie i Amerykanie, którzy do wniosku, że samo miejsce jest na atak nieodpowiednie, bo z czasem dołączyli do antyniemieckiej koalicji”, wylicza wiatry zwykle dmą tam w stronę dokładnie przeciwną. Blisko dr hab. Szlanta. Jednocześnie armie coraz lepiej zabezpiecza- 5 tys. butli trzeba było wykopać i przenieść w inne miejsce. ły się przed tego typu atakami. Żołnierze zostali na przykład A każda z nich, jak żalił się Haber, „była ciężka i nieporęczna wyposażeni w maski przeciwgazowe. niczym ciało”. Ostatecznie atak nastąpił 22 kwietnia 1915 ro- Tymczasem Haber bardzo intensywnie pracował nad roz- ku. Jak opisywał kanadyjski żołnierz Jim Keddie, przed nie- wojem swojego pomysłu. W 1916 roku jego zespół

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 29

Tego dnia na równinach Flandrii Niemcy zastosowali zupełnie nowy rodzaj broni chemicznej, o wiele groźniejszy od chloru – iperyt, zwany też gazem musztardowym. Jeszcze przed atakiem Haber długo rozmawiał z Erichem Ludendorffem, jednym z najpotężniejszych niemieckich genera- łów. Ostrzegł go, że sięgając po nową broń, musi

IWM być pewien, że Niemcy w ciągu roku wygrają woj- Brytyjscy żołnierze oślepieni gazem. Kwiecień 1918 roku nę. Jeśli walki będą się przedłużać, naukowcy en- tenty zyskają czas na przygotowanie równie groź- nego oręża. PODCZAS I WOJNY ŚWIATOWEJ ZABI- Wojna trwała nieco dłużej. Niemcy jednak ją przegrali. W walkach zabitych i rannych zostało TYCH I RANNYCH ZOSTAŁO PRZESZŁO przeszło 20 mln osób. Około 650 tys. ucierpiało na 20 MLN OSÓB. OKOŁO 650 TYS. skutek ataków bronią chemiczną. „Użycie gazu otworzyło zupełnie nowy rozdział w historii kon- UCIERPIAŁO NA SKUTEK ATAKÓW fliktów zbrojnych. Ostatecznie jednak broń nie BRONIĄ CHEMICZNĄ spełniła pokładanych w niej nadziei. Nie miała de- cydującego wpływu na rezultat wojny. Większość żołnierzy poddanych jej działaniu zdołała przeżyć. Większą liczbę ofiar pochłonęły... lawiny”, przy- OFIARA ATAKU znaje dr hab. Piotr Szlanta. OD STRACHU DO NOBLA GAZOWEGO Wielka wojna radykalnie zmieniła obraz Europy. Upadły stare potęgi, powstały nowe państwa. chwili wybuchu II wojny, światowe mocarstwa miały ogromne zaso- W miejsce cesarstwa narodziła się Republika Wei- Wby broni gazowej. Nikt nie zdecydował się jednak użyć jej na maso- marska. Haber popadł w głębokie zniechęcenie. wą skalę. Aliantów wstrzymywały międzynarodowe konwencje. Adolf Hitler Jak wspomina Daniel Charles, po Niemczech krą- miał je za nic, ale pielęgnował w sobie głęboki uraz z poprzedniej wojny, żyła plotka, że może trafić na listę zbrodniarzy, któ- kiedy to jako kapral niemieckiej armii padł ofiarą ataku gazowego. Bał się, rych alianci będą chcieli postawić przed sądem. że jeśli teraz sięgnie po gaz, alianci odpowiedzą tym samym, a dla Niem- Ostatecznie tak się nie stało, ale i tak przyszłość ców będzie to oznaczało miliony ofiar. Jednak niezależnie od tego naziści profesora rysowała się raczej w ciemnych barwach. skorzystali z wynalazku, nad którym Fritz Haber w pocie czoła pracował. Z marazmu wyrwała go nieoczekiwana wieść – Preparat nosił nazwę Cyklon B. Norweski Komitet Noblowski przyznał mu nagrodę w dziedzinie chemii za rok 1918. Haber został do- ceniony za opracowanie metody pozyskiwania amoniaku. Decyzja wywołała skandal. Kariera Habera dobiegła końca wraz z dojściem do władzy nazistów. Mimo że gotów był on do formalnie został włączony w struktury armii. Rok współpracy również z nimi, Hitler nie mógł tolero- później liczył już 1500 osób, w tym 150 naukow- wać obecności Żyda w naukowej elicie III Rzeszy. ców. 12 lipca 1917 roku niemiecki pułk chemicz- Profesor został zmuszony do porzucenia uczelni ny ponownie zaatakował pod Ypres. Kiedy i udał się na emigrację. Zmarł w Szwajcarii, alianckie okopy zaczął spowijać toksyczny obłok, w 1934 roku. żołnierze nie panikowali. Po prostu zaczęli wkła- dać ochronne maski przeciwgazowe. Szybko oka- Korzystałem z książki Daniela Charlesa, „Master zało się jednak, że to nie wystarczy. Gaz powodo- Mind: the Rise and Fall of Fritz Haber, the Nobel wał ciężkie poparzenia, zadawał głębokie rany, Laureate, Who Launched the Age of Chemical Warfare”, pozbawiał wzroku. Alianci umierali w niesłycha- 2005, oraz Międzynarodowej Encyklopedii I Wojny nych męczarniach. Światowej, www.encyclopedia.1914-1918-online.net

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / MEDYCYNA

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 31

DO WŁOCH POLECIA- ŁO 15 OSÓB, W TYM ANESTEZJOLODZY, KAR- DIOLODZY I SPECJALIŚCI MEDYCYNY RATUNKOWEJ ORAZ PIELĘGNIARKI I RATOWNICY. MEDYCZNE OPERACJE SPECJALNE W Lombardii walczyli o życie i zdrowie pacjentów zarażonych SARS-Cov-2, a potem ze zdobytym tam doświadczeniem wyruszyli z misjami eksperckimi do Słowenii i Stanów Zjednoczonych.

MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK WIM ARCH.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 32 ARMIA / MEDYCYNA

andemia koronawirusa rozwijała się w zastraszającym tempie. We Wło- szech, które stały się europejskim ogniskiem choroby, zakażonych przybywa- ło z godziny na godzinę, a lekarze czę- sto musieli wybierać, komu udzielić pomocy. Brakowało rąk do pracy. Na dramatyczne doniesienia z Lombardii szybko zare- agowali polscy medycy i zaproponowali pomoc. „Wiedzieliśmy, że Włosi apelują do swoich leka- Przy, by przyjeżdżali na północ kraju i podejmowali pracę na szpitalnych oddziałach intensywnej terapii i oddziałach ratunkowych. Rozpaczliwie potrzebowali każdego wsparcia”, mówi kpt. dr n. med. Jacek Siewiera, anestezjolog, kierownik Oddziału Kli- nicznego Medycyny Hiperbarycznej WIM, dowód- ca polskiej misji medycznej. „Mieliśmy świado- mość, że jest to wyjazd z narażeniem zdrowia i ży- cia. We Włoszech 20% spośród 30 tys. zakażonych Zarówno we Włoszech, jak i w Stanach Zjednoczonych bar- stanowił personel medyczny, a śmiertelność sięga- dzo szybko od momentu wybuchu pandemii do pomocy ru- szyło wojsko. To żołnierze budowali tymczasowe szpitale ła 10%. Mimo to chcieliśmy pomóc ratować ludzi, dla zakażonych. a także zdobyć wiedzę, która pomoże walczyć z pandemią u nas w kraju. Wywiad i rozpoznanie stanowią podstawę planowania w wojsku. Nie inaczej jest w medycynie”, podkreśla. Lekarze polecieli do Brescii, około 50 km od Bergamo. W tamtejszym szpitalu klinicznym roz- PIERWSZE UDERZENIE winęli polski oddział intensywnej terapii. Stanęli Polską misję medyczną stworzyli wspólnie Woj- bezpośrednio przy łóżkach chorych i walczyli o ich skowy Instytut Medyczny i Polskie Centrum Pomo- życie. „Włosi przyjęli pierwsze uderzenie, a potem cy Międzynarodowej. Do Lombardii poleciało każdy kolejny europejski kraj miał czas, by do pan- 15 osób, w tym anestezjolodzy, kardiolodzy i spe- demii w jakimś stopniu się przygotować. Ważne jest cjaliści medycyny ratunkowej oraz pielęgniarki i ra- także to, że oni bardzo rzeczowo i skrupulatnie rela- townicy. „Potrzebowaliśmy specjalistów o wysokich cjonowali rozwój epidemii, podawali dokładne da- kwalifikacjach, przede wszystkim anestezjologów, ne, nie manipulowali statystykami. To od Włochów ludzi, którzy mają doświadczenie w pracy na od- świat dowiedział się, że COVID-19 nie jest kolejną Kpt. dr n. med. działach ratunkowych i w zespołach ratownictwa”, grypą”, podkreśla kpt. Siewiera. JACEK SIEWIERA, mówi kpt. Siewiera. Większość lekarzy miała już Polscy medycy, pracując przez dziesięć dni dowódca polskiej do czynienia z chorymi na COVID-19 w Polsce. we Włoszech, zapoznali się m.in. z organizacją sys- misji medycznej: „Mieliśmy świado- „W kraju mieliśmy wówczas niewielu chorych, temu ochrony zdrowia w obliczu kryzysu, podzia- mość, że jest to wy- ale cały czas krzywa zachorowań rosła. We Wło- łem obowiązków między personelem medycznym. English version: polska-zbrojna.pl English version: jazd z narażeniem szech natomiast działy się już rzeczy straszne”, Poznali stosowane leki, sposoby diagnostyki i tera- zdrowia i życia. Mimo to chcieliśmy wspominają medycy. Lombardia pod koniec marca pii. Przekonali się, że kluczowym elementem lecze- ratować ludzi, a tak- była regionem całkowicie opustoszałym. „W szpita- nia pacjentów chorych na COVID-19 jest rozwinię- że zdobyć wiedzę, lach częściej widziało się wózki ze zwłokami niż cie na wysokim poziomie szpitalnych oddziałów in- która pomoże wal- czyć z pandemią ludzi na korytarzu. Dziennie wojskowe transporty tensywnej terapii. Włosi przekształcili jedno u nas w kraju”. wywoziły dziesiątki ton zwłok”, opowiadają. z centrów ekspozycyjnych pod Bergamo w filię

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 33

KOMENTARZ GRZEGORZ GIELERAK ARCH. WIM (2) ARCH.

oświadczenia Włochów z prowadzenia opieki medycz- rych na COVID-19 na podstawie wyniku badania radiolo- Dnej nad chorymi na COVID-19 okazały się bezcenne. gicznego klatki piersiowej, a także pierwsze w Europie Praktyka organizacji lecznictwa ambulatoryjnego i szpital- kompleksowe wytyczne dotyczące leczenia takich pacjen- nego, a także kierunki transformacji podstawowej i specja- tów. Zalecenia te jeszcze w trakcie trwania misji zostały listycznej opieki medycznej są unikatowym doświadcze- wdrożone w WIM-ie, dzięki czemu w chwili pojawienia się niem w zachowaniu wydolności systemu ochrony zdrowia. w Polsce pierwszych chorych na COVID-19 byliśmy gotowi Włosi na podstawie zdobytych doświadczeń opracowali do ich leczenia według najlepszych, sprawdzonych w prak- wiele metod postępowania, m.in. ocenę rokowania cho- tyce klinicznej standardów. Gen. dyw. prof. dr hab. n. med. GRZEGORZ GIELERAK jest dyrektorem Wojskowego Instytutu Medycznego.

szpitala Papa Giovanni XXIII. „I to było miejsce wyłącznie do zaledwie kilka przykładów. Doświadczenia z Włoch wykorzy- leczenia pacjentów w trybie intensywnej terapii. Jego organi- stano nie tylko w Polsce. Niedługo po powrocie z Lombardii zacją interesowali się Amerykanie, którzy podobną strukturę zapadła decyzja o skierowaniu za granicę kolejnej misji me- tworzyli w Chicago i innych miastach”, mówi kpt. Siewiera. dycznej, tym razem stricte wojskowej. Gotowość do wyjazdu polskich medyków do Stanów Zjednoczonych zadeklarował TRANSFER WIEDZY prezydent Andrzej Duda w rozmowie z przywódcą USA, Do- Czego jeszcze nauczyli się Polacy? Sprawowania opieki am- naldem Trumpem. „Amerykanie chcieli rozmawiać z medyka- bulatoryjnej nad chorymi na COVID-19, sposobów wentylo- mi, którzy byli w Lombardii. I choć początkowo skład misji do wania pacjentów niewydolnych oddechowo, organizacji pracy USA był planowany inaczej, to okazało się, że do Chicago skrajnie obciążonego personelu, przygotowywania lekarzy in- w większości leci »włoska« ekipa”, przyznaje kpt. Siewiera. nej specjalności do pracy na oddziałach intensywnej terapii Podstawowym celem wyjazdu było wsparcie sojuszników oraz budowania szpitali o charakterze intensywnej terapii – to w organizacji systemu ochrony zdrowia. Polacy pojechali do

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 34 ARMIA / MEDYCYNA

Chicago na zaproszenie Gwardii Naro- Wkrótce przekonali się jednak, że to nie dowej stanu Illinois. Uczestniczyli działa”, wyjaśnia specjals. w wielu spotkaniach na poziomie stano- wym i wojskowym. Bywali w szpitalach UNIKATOWE DOŚWIADCZENIA uniwersyteckich, centrach zarządzania Zarówno we Włoszech, jak i w Sta- kryzysowego, centrach ratownictwa oraz nach Zjednoczonych bardzo szybko od innych instytucjach odpowiedzialnych za momentu wybuchu pandemii do pomo- organizację opieki medycznej w czasie cy ruszyło wojsko. To żołnierze budowa- pandemii. „Poznaliśmy system zarządza- li tymczasowe szpitale dla zakażonych. nia, obserwowaliśmy rolę wojska W stanie Illinois Gwardia Narodowa w zwalczaniu kryzysu, wizytowaliśmy uruchomiała także centra badań na obec- także tymczasowy szpital przygotowany ność koronawirusa w formie „drive ARCH. WIM ARCH. przez Gwardię Narodową na blisko 3 tys. thru”. „Oczywiście oni robią to z właści- łóżek”, mówi kpt. Siewiera. wym sobie rozmachem. Wykorzystują Lekarze dzielili się wiedzą z persone- POLSCY MEDYCY, istniejącą już infrastrukturę, np. baraki lem centrów koordynacji ratownictwa PRACUJĄC PRZEZ lub stacje kontroli pojazdów, i jednorazo- w Chicago, prowadzili wykłady oraz wo na sześciu lub siedmiu liniach prowa- webinaria dla setek pracowników szpi- DZIESIĘĆ DNI WE dzą testy”, przyznaje kpt. Siewiera. Do- talnych oddziałów ratunkowych i inten- WŁOSZECH, ZAPO- daje jednak, że żołnierze w stanie Illino- sywnej terapii. „To była dwustronna is nie pracują bezpośrednio z pacjentem, współpraca. My przede wszystkim ZNALI SIĘ M.IN. Z OR- np. w szpitalach, raczej zajmują się logi- chcieliśmy poznać ich model opieki GANIZACJĄ SYSTEMU styką. „Armia wspiera struktury rządo- zdrowotnej, a także wyniki badań doty- we, ale na etapach niemedycznych, czyli czących skuteczności leczenia różnymi OCHRONY ZDROWIA np. żołnierze zbierają dane o liczbie za- lekami będącymi w fazie badań kli- W OBLICZU KRYZYSU chorowań”, wyjaśnia. Kilkudziesięciu nicznych. W takich kryzysach często wojskowych bez wykształcenia medycz- pojawiają się cudowne leki, których weryfikacja zajmuje nego wypełnia dwa razy dziennie czterostronicowy formularz. wiele miesięcy. W USA wyniki były już dostępne, choć jesz- Dzwonią do szpitali i pytają o liczbę pacjentów, zgony, wypisy, cze nieopublikowane”, dodaje kpt. Siewiera. Podkreśla rów- ilość środków ochrony indywidualnej czy wolne respiratory. nież, że WIM chce angażować się w badania naukowe, które „Dla mnie, jako lekarza i żołnierza wojsk specjalnych, ważne dają perspektywy, a nie dublować doświadczenia sojuszni- było to, by zdobyte doświadczenia wykorzystać w wojsku”, mó- ków. „Niestety okazało się, że cudownych rozwiązań w tera- wi Bartek. „Zwykle lekarze wojskowi mają do czynienia z rana- pii COVID-19 na razie nie ma. Liczą się przede wszystkim mi urazowymi, np. postrzałowymi, u pacjentów młodych, sil- umiejętności anestezjologów w wentylacji pacjentów nych. A tu spotkaliśmy się z chorymi o zupełnie innym profilu”, i wspieraniu ich funkcji życiowych”, przyznaje dowódca dodaje. Przyznaje, że po doświadczeniach we Włoszech wszy- wojskowej misji medycznej. Lekarze wyjaśniają, że lepiej ro- scy byli zgodni co do tego, że w kształceniu wojskowych leka- kują wyniki badań nad szczepionką prowadzone w USA rzy więcej uwagi powinno się poświęcić zagadnieniom związa- i Wielkiej Brytanii. nym z intensywną terapią. „To jest trudne i nie da się tego na- Czterech lekarzy WIM-u uczestniczyło także w misji eks- uczyć z książek. U Włochów pacjentami w stanie ciężkim perckiej w Słowenii. Spotkali się tam z kadrą głównych sło- zajmowali się nie tylko anestezjolodzy”, opowiada Bartek. weńskich ośrodków medycznych. „Nie pojechaliśmy do Lu- Pierwsze efekty misji już widać w Wojskowym Instytucie blany, by pracować z pacjentami, ale by zapoznać się z syste- Medycznym. Tam na bieżąco wprowadzano niektóre zaobser- mem opieki zdrowotnej w kraju o podobnej do Polski krzywej wowane za granicą rozwiązania. „Wiemy, jak powinno się bu- zachorowań na koronawirusa”, mówi Bartek, jeden z lekarzy, dować tymczasowe szpitale dla pacjentów wymagających in- żołnierz wojsk specjalnych. Medycy obejrzeli także szpital na- tensywnej terapii. Znamy zasady konstrukcyjne takich obiek- miotowy w Lublanie przygotowany przez słoweńskie wojsko. tów, np. dotyczące wysokości pomieszczeń, niezbędnej „Cywilna służba zdrowia opanowała pandemię i szpital ten kubatury, wentylacji pomieszczeń. To wiedza unikatowa nie był wykorzystywany. Z tego, co widzieliśmy we Wło- w skali światowej, o której udostępnienie już dziś wystąpili do szech, namiot nie do końca sprawdziłby się w tym typie cho- nas przedstawiciele Gwardii Narodowej Stanów Zjednoczo- roby. Ciężko w takich warunkach zachować podział na strefę nych. Czy będziemy wykorzystywać ją w Polsce? Czas poka- czystą i brudną. Włosi też na początku stawiali namioty. że”, zaznacza kpt. Siewiera.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / TECZKA AKT PERSONALNYCH 35

PLUT. MICHAŁ OLEKSIUK

Data i miejsce urodzenia: 28 stycznia 1988 roku, Ełk.

Tradycje wojskowe: W wojsku Zajmowane stanowi- w mojej rodzinie każdy służy od: sko: dowódca drużyny mężczyzna jest żołnierzem. 10 sierpnia strzelców wyborowych Dziadkowie walczyli 2008 roku. w 1 Batalionie Zme- w szeregach 1 Dywizji chanizowanym Szwole- Piechoty im. Tadeusza żerów Mazowieckich Kościuszki, a tata służył 15 Giżyckiej Brygady w Ośrodku Szkolenia Zmechanizowanej Specjalistów Wojsk im. Zawiszy Czarnego. Inżynieryjnych w Ełku.

EDUKACJA WOJSKOWA: Szkoła Podoficerska Wojsk Lądowych w Poznaniu. MOJE NAJWIĘKSZE OSIĄGNIĘCIE: rodzina. A służbowo sukcesem jest dla mnie ukończenie kursu „Patrol” z drugą lokatą. PRZEŁOMOWE WYDARZENIE W ŻYCIU: ukończenie szkoły podoficerskiej i narodziny syna. MISJE I ĆWICZENIA: VI zmiana PKW Afganistan w ramach misji „Resolute Support”. NAJLEPSZA BROŃ: karabin wyborowy Sako TRG 22. GDYBYM MÓGŁ ZMIENIĆ COŚ W WOJSKU: umożliwiłbym dowódcom drużyn i sekcji strzelców wyborowych dalszą ścieżkę rozwoju służbowego w swojej specjalności. Zwykle to doskonale wyszkoleni specjaliści i ludzie z pasją. Szkoda z tego rezygnować. MOJE HOBBY TO STRZELANIE I PRECY- ZYJNE WYTWARZANIE AMUNICJI. JE- STEM WSPÓŁZAŁOŻYCIELEM FUNDA- CJI I KLUBU STRZELECKIEGO „ORĘŻ”.

HOBBY: KOWALSKA-SENDEK MAGDALENA OPRAC. SOFIŃSKI DAWID FOT.

sport strzelanie

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 36 ARMIA / ĆWICZENIA MOST DO WSPÓŁPRACY Sześć tysięcy polskich i amerykańskich żołnierzy wzięło udział w ćwiczeniach „Allied Spirit ’20”, będących częścią „Defender Europe ’20”.

MAGDALENA MIERNICKA

o miały być największe manewry organi- działania żołnierzy oraz cywilów i ich bliskich zowane przez US Army na terenie Europy. jest priorytetem”. W efekcie 4 tys. wojskowych Amerykanie planowali przerzucić tu US Army, którzy mieli wziąć udział w „Allied 20 tys. żołnierzy i 13 tys. jednostek sprzę- Spirit ’20”, będących jednym z elementów tych Ttu. Kolejne 9 tys. mieli pobrać ze swoich magazy- wielkich manewrów, utknęło na poligonie nów znajdujących się na miejscu. Zamierzano w Drawsku Pomorskim. sprawdzić także ewentualne trasy przejazdu wojsk Przez kilka tygodni losy tych ćwiczeń były nie- i przeprowadzić kilka ćwiczeń taktycznych. Wszyst- pewne. Jak zapewnia gen. bryg. Brett G. Sylvia, za- Gen. bryg. BRETT G. ko po to, aby zademonstrować gotowość do wspar- stępca dowódcy amerykańskiej 1 Dywizji Kawale- SYLVIA, dowódca Wysuniętego cia sojuszników, gdyby ci zostali zaatakowani. rii i jednocześnie dowódca mieszczącego się w Po- English version: polska-zbrojna.pl English version: Dowództwa Dywizyj- W „Defender Europe ’20” istotna była lokali- znaniu Wysuniętego Dowództwa Dywizyjnego nego US Army: zacja. Niestety plany żołnierzy pokrzyżowała US Army (Mission Command Element), żołnierze „Dzięki sytuacji zwią- zanej z epidemią ko- epidemia koronawirusa. Chociaż część z nich ten czas wykorzystali maksymalnie: „Na poligonie ronawirusa mogliśmy dotarła już do do Polski, Amerykanie zdecydo- w Drawsku Pomorskim są świetne warunki szkole- zacieśnić współpra- wali się na zmianę scenariusza, bo, jak poinfor- niowe. Dla nas to oczywiste, że kiedy sytuacja cę z polskimi żołnie- rzami”. mowali, „zdrowie, bezpieczeństwo i gotowość do uniemożliwia na przykład przemieszczanie się,

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 37 MICHAŁ NIWICZ

W Drawsku Pomorskim amerykańskie bradleye po raz pierwszy przeprawiały się przez polskie mosty pontonowe, zadebiutował tam także pojazd Aero, który został zrzucony z pokładu herculesa. to po prostu ćwiczymy więcej. Była to doskonała okazja do z 6 Brygady Powietrznodesantowej i żołnierze wojsk inżynie- budowania integralności i gotowości wojsk”. ryjnych, a działania sojuszników wspierało lotnictwo. Scenariusz zakładał, że sojusznicze siły prowadzą natarcie, PIERWSZY RAZ aby zatrzymać przeciwnika. Jednym z elementów tego ma- Po dwóch miesiącach okazało się, że odbędą się ćwiczenia newru była przeprawa i na nim wojska się skoncentrowały. Po- „Allied Spirit ’20”, choć ich scenariusz został nieco zmodyfi- lacy trenują to niemal na każdych ćwiczeniach, ale dla sojusz- kowany. Z planowanych 10 tys. ćwiczących do działania zo- ników takie działania nie są powszechne. „Dążymy do tego, stało zaangażowanych 6 tys. 4 tys. z nich to amerykańscy żoł- aby nasze pojazdy bojowe były zdolne do pokonywania prze- nierze z Wysuniętego Dowództwa Dywizyjnego US Army, szkód wodnych, natomiast z tego, co mówią amerykańscy żoł- 1 Dywizji Kawalerii, 3 Dywizji Piechoty, 3 Brygady Lotnic- nierze wynika, że oni bardzo długo nie prowadzili takich ćwi- twa Bojowego, a także z dowództwa do spraw szkoleń 7 Ar- czeń. Na wschodniej flance – bo do ewentualnych działań na mii. Kolejne 2 tys. to przedstawiciele Wojska Polskiego. Naj- tym terenie się przygotowujemy – jest jednak dużo jezior i in- liczniejszą grupę, która „walczyła” ramię w ramię z Amery- nych zbiorników wodnych, więc nasi sojusznicy muszą być kanami, stanowili żołnierze z 12 Brygady Zmechanizowanej. gotowi do ich pokonania”, mówi ppłk Piotr Balon, dowódca Rola przeciwnika przypadła natomiast 9 Brygadzie Kawalerii 2 Batalionu Piechoty Zmotoryzowanej 12 Brygady Zmechani- Pancernej. Na poligonie stawili się też spadochroniarze zowanej. Te słowa potwierdza płk Patrick O’Neal, dowódca

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 38 ARMIA / ĆWICZENIA

Na drawskim poligonie desantowali się żołnierze 6 Brygady Powietrznodesantowej.

2 Brygady 3 Dywizji Piechoty US Army. „Taka przeprawa to jakie pojazdy pokonują przeszkodę. Ćwiczenia były jednak dla nas wyjątkowe wydarzenie, nasze pododdziały nie ćwiczą znakomitą okazją do wymiany doświadczeń i pokonywania ba- pokonywania przeszkody wodnej zbyt często”. rier językowych”, mówi ppłk Piotr Kranz, dowódca batalionu Za przeprowadzenie tej części manewrów mieli odpowiadać pontonowego z 2 Pułku Inżynieryjnego. Zwraca też uwagę na żołnierze z USA, Niemiec i Wielkiej Brytanii, ale z powodu to, jak istotne jest tutaj przestrzeganie zasad bezpieczeństwa – epidemii, nie dotarli do Polski. Co prawda w Drawsku Pomor- między ważącymi niemal po 30 t pojazdami musi zostać za- skim pojawili się wojskowi z amerykańskiego 9 Batalionu In- chowana odległość 40 m, nie mogą one także poruszać się żynieryjnego, ale oni mieli inne zadania. Za organizację i za- szybciej niż 10 km/h. Przeprawę mostową pokonywały także bezpieczenie przepraw byli więc odpowiedzialni żołnierze samochody ciężarowe i humvee, a rosomaki i BWP-y po prostu z polskich jednostek – 2 i 5 Pułku Inżynieryjnego, 2 Pułku przepłynęły jezioro. Saperów, 1 i 3 Batalionu Drogowo-Mostowego oraz Grupy „Dla żołnierzy obu armii taka współpraca to fantastyczne Ratunkowo-Ewakuacyjnej z 2 Batalionu Saperów. „Możemy doświadczenie. Na co dzień zadania realizujemy w różnym te- zatem powiedzieć, że dzięki sytuacji związanej z epidemią ko- renie, więc tutaj możemy zweryfikować nasze możliwości, tak ronawirusa mogliśmy zacieśnić współpracę z polskimi żołnie- aby w przyszłości wiedzieć, jak działać. Poza tym to świetna rzami”, powiedział gen. bryg. Sylvia. okazja do ujednolicenia sygnałów, których żołnierze używają Polacy organizowali przeprawy desantowe, w czasie których do komunikacji. Wszyscy musimy być pewni tego, co robimy”, na pływających transporterach samobieżnych na drugi brzeg podsumowuje płk Marek Wawrzyniak, szef Zarządu Inżynierii przerzucano żołnierzy, promowe, mające na celu transport Wojskowej Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych. sprzętu, a także mostowe. Te ostatnie były najbardziej spekta- Zdaje się, że Amerykanie także są zadowoleni ze współpracy, kularne. W ten sposób przeszkodę pokonywały ciężkie pojaz- bo dowódca 9 Batalionu zdecydował się przekazać obowiązki dy gąsienicowe US Army. Co ciekawe, pierwszy raz w historii swojemu następcy właśnie podczas manewrów „Defender”, bojowe wozy piechoty Bradley przejeżdżały przez mosty pon- w dodatku na zbudowanym przez Polaków moście. tonowe zbudowane przez Polaków. Podczas jednej z najwięk- szych przepraw 152-metrowy most pokonało aż 120 jednostek UWAGA, LĄDUJE AERO różnego sprzętu. Jak w czasie tego zadania układała się współ- W Drawsku Pomorskim odbył się też epizod „Defender praca między sojusznikami? „Dla nas nie ma wielkiej różnicy, Europe ’20”, który pierwotnie zaplanowano na Litwie w czasie

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 39

Gen. bryg. GRZEGORZ GRODZKI, dowódca 6 Brygady Powietrz- nodesantowej: „Odzyskaliśmy zdol- ności, które nasza armia utraciła 34 lata temu”. MICHAŁ NIWICZ (2) MICHAŁ NIWICZ

ćwiczeń „Swift Response”. Dzięki tej zmianie decyzji na naj- umieszczanych na pojazdach. Kiedy w czasie walki namierzy większy polski poligon desantowała się najpierw grupa awan- nas przeciwnik, który skieruje na nas wiązkę lasera, jesteśmy gardowa z 6 Brygady Powietrznodesantowej, która rozpozna- wyłączeni z działań na 24 godziny”, opowiada kapitan. „Gdy ła i zabezpieczyła zrzutowisko dla sił głównych. Już kolejnego w jednym czasie zostanie wyeliminowanych wielu żołnierzy, dnia z pokładów samolotów Hercules i CASA zrzucono pra- dowódca i tak musi kontynuować działania. To spore wyzwa- wie 500 kolejnych skoczków, którzy mieli przeniknąć na teren nie, ale daje realny obraz tego, jak żołnierze są przygotowani przeciwnika i zatrzymać go tak, aby umożliwić sojuszniczym do działania na polu walki”, dodaje. pododdziałom kontynuowanie natarcia. Ćwiczenia „Allied Spirit” zakończyły się 19 czerwca 2020 W tych ćwiczeniach użyto jednego z 15 pojazdów wysokiej roku, kiedy zgodnie z pierwotnym planem manewrów amery- mobilności Aero, które 6 Brygada Powietrznodesantowa kańscy żołnierze mieli już być w drodze do Stanów Zjedno- otrzymała w styczniu 2020 roku. Mogą być one desantowane czonych. Zdaje się, że żaden z nich z tego powodu nie narze- z pokładów samolotów Hercules. „Odzyskaliśmy zdolności, kał. Tym bardziej że zapewniono im dobre warunki. Mieszka- które nasza armia utraciła 34 lata temu”, mówił w trakcie ćwi- li w specjalnie dla nich przygotowanym obozowisku, czeń gen. bryg. Grzegorz Grodzki, dowódca 6 Brygady. Ostat- w którym mieścił się nawet tzw. PX, czyli sklep, jaki Amery- ni desant takiej tary, a konkretniej pojazdów UAZ-469B z sa- kanie lokują w swoich bazach wojskowych, wychodząc na- molotu AN-12B, odbył się 25 kwietnia 1986 roku. przeciw potrzebom żołnierzy. Mogli też korzystać z usług kilku budek gastronomicznych umieszczonych nieopodal ich STRZAŁ WIĄZKĄ LASERA obozowiska. W czasie tych manewrów część żołnierzy została wyposa- Chociaż manewry nie odbyły się zgodnie z pierwotnym pla- żona w laserowy system pola walki MILES (Multiple Integra- nem, Amerykanie nie kryją zadowolenia. Dowództwo US Ar- ted Laser Engagement System), który przywieźli ze sobą my, które kierowało ćwiczeniami, podkreśliło, że głównym Amerykanie. Jak mówi kpt. Błażej Łukaszewski, rzecznik celem było sprawdzenie procedur dotyczących przerzutu ame- prasowy 12 Brygady Zmechanizowanej, pierwszy raz był wy- rykańskich sił do Europy. „Mimo korekty planów, wynikają- korzystywany w Polsce na tak szeroką skalę. „Elementy tego cej z zagrożenia COVID-19, wiele strategicznych celów goto- systemu każdy żołnierz zakłada na hełm, kamizelkę i broń. wości zostało osiągniętych”, poinformowało amerykańskie Kilka – od sześciu do dziesięciu – elementów jest także dowództwo w komunikacie.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 40 ARMIA / ĆWICZENIA

Odpowiednią odległość trudno zachować w pojazdach. W takich wypadkach żołnierze zobowiązani zostali do zasłaniania twarzy.

MANEWRY Z DYSTANSEM „Defender Europe ’20” miał być przedsięwzięciem wyjątkowym ze względu na skalę i rozmach. Do historii przejdzie jednak także z innego powodu. To były pierwsze tak duże ćwiczenia podczas pandemii SARS-CoV-2.

ROBERT STACHNIK/REPORTER/EAST NEWS STACHNIK/REPORTER/EAST ROBERT ŁUKASZ ZALESIŃSKI

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 41

połowie kwietnia na Twitterze pojawiły się zwykle były też odkażane urządzenia sanitarne oraz sprzęt co- zdjęcia amerykańskich żołnierzy 3 Dywizji dziennego użytku. Dodatkowo uwrażliwialiśmy żołnierzy, by Piechoty. Wszyscy mieli na twarzach czarne w miarę możliwości zachowywali społeczny dystans, a w razie maski z filtropochłaniaczami. Z podpisu wyni- jakichkolwiek, nawet najmniejszych kłopotów ze zdrowiem Wkało, że zdążyli dotrzeć na poligon w Drawsku Pomorskim, zgłaszali ten fakt swoim przełożonym i personelowi medyczne- zanim koronawirus sparaliżował połowę świata, a teraz przy- mu”, wylicza płk Scrocca. gotowują się do ćwiczeń powiązanych z operacją „Defender Posiłki żołnierze spożywali w istniejących już wcześniej sto- Europe ’20”. Kilka tygodni później amerykańskie dowódz- łówkach, a jeśli wykonywane zadania wymuszały pozostanie two i polski resort obrony potwierdziły: na początku czerw- poza obozowiskiem, otrzymywali racje żywnościowe, ca żołnierze wznowią działania. tzw. MRE (Meal Ready to Eat). „Większość żywności sprowa- I tak „Defender”, który miał być przedsięwzięciem wyjątko- dziliśmy z USA. W Polsce kupiliśmy butelkowaną wodę”, wy- wym ze względu na skalę, przejdzie do historii z innego jeszcze jaśnia płk Scrocca. „Nasi specjaliści zwykle bardzo restrykcyj- powodu – jako pierwsze tak duże ćwiczenia przeprowadzone nie monitorują cały proces przygotowywania żywności i posił- w czasach pandemii, z zachowaniem niespotykanych dotąd re- ków. Tak było również tym razem”, przekonuje oficer. żimów sanitarnych. MASKI W ŚMIGŁOWCU PROCEDURY SANITARNE Pierwotnie planowano, że w operacji „Defender Europe ’20” W ćwiczeniach „Allied Spirit”, połączonych z operacją „De- weźmie udział 37 tys. żołnierzy z 18 państw. Spora ich część fender Europe ’20”, na drawskim poligonie wzięło udział 6 tys. miała ćwiczyć właśnie na poligonie w Drawsku. Na skutek pan- żołnierzy: 4 tys. z USA oraz 2 tys. z Polski. „Sprzęt, który przy- demii scenariusz przedsięwzięcia został jednak okrojony. Ame- płynął zza oceanu, jeszcze przed wysyłką został zdezynfekowa- rykanie zrezygnowali na przykład z połączenia swoich żołnie- ny zgodnie z wytycznymi naszego Departamentu Rolnictwa”, rzy z Polakami w jedną strukturę o rozmiarach dywizji. tłumaczy płk Joseph Scrocca, rzecznik US Army Europe. Po- „W miarę możliwości staraliśmy się ograniczyć epizody, w któ- dobnie będzie przed transportem do macierzystych jednostek, rych blisko siebie operują duże grupy żołnierzy. Na szczęście już po zakończeniu manewrów. nasza armia została skonstruowana w ten sposób, że drużyny Na tym jednak nie koniec. „Każdy żołnierz pojawiający się czy plutony mają dużą samodzielność i do pewnego stopnia w Drawsku, kierowany był na czternastodniową kwarantannę. mogą działać niezależnie od siebie”, mówi płk Scrocca. Obowiązek taki nie objął tylko tych, którzy przeszli ją bezpo- Zachowaniu dystansu, co podkreśla, sprzyjała też mniejsza, średnio przed przyjazdem, w macierzystych jednostkach”, wy- niż zakładano, liczba żołnierzy na poligonie. Ale oczywiście jaśnia płk Scrocca. Cały personel został też poddany testom na nie zawsze było to możliwe. „Odpowiednią odległość trudno obecność koronawirusa. Badanie rzecz jasna dotyczyło nie tyl- zachować w śmigłowcach czy pojazdach. W takich wypadkach ko Amerykanów, lecz także żołnierzy z Polski. „Pomieszczenia, żołnierze zobowiązani zostali do zasłaniania twarzy”, podkreśla gdzie pobierano wymazy, zostały zdezynfekowane przez pod- rzecznik US Army Europe. „Duża odpowiedzialność spoczy- oddziały chemiczne”, wyjaśnia kpt. Błażej Łukaszewski, rzecz- wała tutaj na dowódcach poszczególnych szczebli, którzy pla- nik 12 Brygady Zmechanizowanej ze Szczecina. nując i wykonując poszczególne zadania, zmuszeni byli do sza- Z myślą o zainfekowanych i osobach, które mogły mieć z ni- cowania ryzyka”, dodaje. mi kontakt, organizatorzy przygotowali izolatoria. „Aby unik- Manewry na poligonie w Drawsku trwały do połowy czerw- nąć obciążania szpitali wojskowych, ale też cywil- ca. Dowództwo armii USA jednak już wcześniej zanych, armia amerykańska przygotowała na terenie komunikowało, że główny cel został osiągnięty. poligonu specjalistyczną placówkę. Potencjalnym Ćwiczenia miały bowiem przede wszystkim przete- chorym zapewniliśmy diagnostykę i opiekę”, pod- stować zdolność do sprawnego przerzutu amerykań- kreśla płk Scrocca. Oczywiście jej personel mógł li- skich żołnierzy oraz sprzętu przez Atlantyk i roz- czyć na wsparcie polskich szpitali wojskowych. mieszczenia ich w Europie. „Po zakończeniu działań „Gdyby zaszła taka potrzeba, byliśmy gotowi trans- na drawskim poligonie większość naszych żołnierzy portować swoich żołnierzy za pośrednictwem Płk JOSEPH pozostanie w Polsce na misji »Atlantic Resolve«. MEDEVAC do regionalnego centrum medycznego SCROCCA, rzecznik Wracający do USA będą musieli przejść kolejną w niemieckim Landstuhl”, zaznacza rzecznik US Army Europe: czternastodniową kwarantannę”, zapowiada „Każdy żołnierz poja- US Army Europe. wiający się w Draw- płk Scrocca i dodaje: „Troska o zdrowie żołnierzy Żołnierze uczestniczący w manewrach zostali roz- sku, kierowany był na i stała współpraca z personelem medycznym to dla lokowani w obozowiskach na terenie poligonu. „By- czternastodniową nas nic nowego. Określenie stopnia gotowości swo- kwarantannę. Obo- ło ich kilkanaście. Więcej niż zazwyczaj”, przyznaje wiązek taki nie objął ich podwładnych do działania, to jedno z zadań do- kpt. Łukaszewski. Chodziło przede wszystkim o to, tylko tych, którzy wódców. Niemniej jednak pandemia koronawirusa by do minimum ograniczyć kontakt między ćwiczą- przeszli ją bezpośred- przeniosła te działania w zupełnie inny wymiar, nio przed przyjaz- cymi. „Zwiększyliśmy liczbę miejsc, w których dem, w macierzy- a zdobyte w tym czasie doświadczenia w przyszło- można umyć i zdezynfekować ręce. Częściej niż stych jednostkach”. ści mogą się okazać bardzo cenne”.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 42 ARMIA / WOJNASIŁY POWIETRZNE

Nie czekamy. Latamy „Już nauczyliśmy się żyć z epidemią”, mówią piloci. Wprowadzone w związku z zagrożeniem koronawirusem obostrzenia i zmienione procedury nie przeszkodziły im w wykonywaniu codziennych obowiązków.

MICHAŁ ZIELIŃSKI

d kilkunastu tygodni żyjemy w cieniu możliwe, pracujemy w trybie zmianowym lub zdal- pandemii COVID-19. Ma ona też wpływ nym. Specyfika sił powietrznych jest jednak taka, na funkcjonowanie lotnictwa wojskowe- że stoimy na straży codziennie, dlatego w niektó- go, które jednak nieprzerwanie pełni dy- rych wypadkach musieliśmy wypracować dodatko- Ożury bojowe, ratownicze oraz rozpoznawcze. Zmia- we rozwiązania”, mówi gen. dyw. pil. Jacek ny organizacji ruchu w przestrzeni powietrznej Pszczoła, inspektor sił powietrznych Dowództwa oraz rygorystyczne zasady sanitarne nie przeszko- Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych. dziły także w przeprowadzeniu zaplanowanych Piloci mają indywidualne wyposażenie, odkaża- szkoleń. Co prawda, niemal wszystkie ćwiczenia ne po każdym locie. Dodatkowo w samolotach międzynarodowe zostały odwołane lub odbyły się F-16, Su-22, MiG-29 oraz M-346 wprowadzono w zmodyfikowanej wersji, ale ten czas wykorzysta- procedurę dezynfekcji kokpitu, która obejmuje najno na doskonalenie umiejętności pilotażowych częściej używane powierzchnie. „Zmieniliśmy tak- i taktycznych w jednostkach. Kontynuowano też że organizację lotów. W ich przygotowaniu, wyko- W ramach sojuszni- operacje w państwach nadbałtyckich i na Bliskim naniu oraz odprawie biorą udział tylko niezbędne czego wsparcia pol- Wschodzie. osoby”, podkreśla generał. Dodaje, że do zadań skie F-16 i MiG-29 transportowych oraz ratowniczych załogi zostały uczestniczyły w eskorcie dwóch BEZ ZWALNIANIA TEMPA wyposażone w kombinezony oraz maski przeciw- bombowców B-1B. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie wprowadzone gazowe FM53, jakich używają wojska specjalne. Amerykańskie ma- procedury, dzięki którym wszystkie jednostki sił Pomimo obostrzeń zachowano dotychczasową szyny brały udział w operacji Bomber powietrznych mogły wykonywać powierzone zada- dynamikę szkolenia lotniczego. Na co dzień pilo- Task Force, obejmu- nia i zarazem zapobiec rozprzestrzenianiu się koro- ci wojskowi wykonują loty treningowe w strefach jącej bardzo długi nawirusa. „Przede wszystkim, przestrzegamy ob- TSA (temporary segregated area, czyli strefa cza- przelot B-1B przez Atlantyk połączony ostrzeń sanitarnych, które na czas pandemii obo- sowo wydzielona), TRA (temporary reserved z kilkoma tankowa- wiązują w Wojsku Polskim. Tam, gdzie jest to area, czyli strefa czasowo rezerwowana) oraz niami w powietrzu.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 43

w łączących je korytarzach dolotowych TFR (TSA feeding nictwa wojsk lądowych (US Army) w Powidzu, operacji Bal- route), dlatego ograniczenie cywilnego ruchu lotniczego nie tic Air Policing oraz eskorty amerykańskich bombowców. wpłynęło na użytkowanie przestrzeni powietrznej. W prakty- Bomber Task Force to stała seria trwających 25 godzin ce jednak treningi w czasie pandemii przebiegają sprawniej. przelotów amerykańskich bombowców strategicznych B-1B „Nie mamy żadnego problemu z rezerwacją oraz aktywowa- Lancer z 28 Skrzydła Bombowego. W ostatnich tygodniach niem wydzielonych stref na czas wykonywania misji. Dodat- dwukrotnie znalazły się w polskiej przestrzeni powietrznej, kowo kontrolerzy z lotnisk cywilnych, w tym z Okęcia, gdzie były eskortowane przez samoloty wielozadaniowe F-16 umożliwili nam korzystanie z tych obiektów w celach trenin- oraz myśliwce MiG-29. „W ciągu jednego lotu maszyny te po- gowych, na przykład do podejść IFR [instrument flight rules, konują ocean, wykonują zadanie nad Europą i wracają do ma- ŁYSAKOWSKI PIOTR czyli lot zgodnie z przepisami według wskazań przyrzą- cierzystej bazy. Jest to skomplikowane przedsięwzięcie, które dów]”, zaznacza inspektor sił powietrznych. wiąże się z kilkakrotnym tankowaniem w powietrzu oraz współdziałaniem z lotnictwem państw NATO. Wymaga także DOBRZE WYKORZYSTANY CZAS szczegółowej koordynacji”, tłumaczy gen. bryg. pil. Ireneusz Podczas pandemii zachowano także interoperacyjność. Nowak, dowódca 2 Skrzydła Lotnictwa Taktycznego. Współpracę z sojusznikami, przede wszystkim ze Stanów Pandemia zastała także polskich pilotów w estońskiej bazie Zjednoczonych, kontynuowano w ramach stałej obecności lot- lotniczej Amari, gdzie w ramach kontyngentu PKW „Orlik 9”

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 44 ARMIA / SIŁY POWIETRZNE

od stycznia do maja 2020 roku nadzorowali oni przestrzeń powietrzną państw bałtyckich (więcej na ten temat PZ nr 5–6/2020). „Obecna sytuacja nie miała żadnego wpływu na misję Baltic Air Poli- cing. Nasz personel był zakwaterowany w całości na terenie bazy w Amari, tak więc już na wstępie zachowano izolację oraz dystans społeczny”, pod- kreśla gen. Nowak. Piloci F-16 wydzieleni do PKW „Orlik 9” w drugiej połowie kwietnia wzięli udział w ćwi- czeniach „Ramstein Alloy” organizowanych przez ARCH. 2 SLT ARCH. NATO Allied Air Command. Wspólnie z kolegami Piloci F-16 wydzieleni do PKW „Orlik 9” w drugiej połowie kwietnia wzięli również udział z Belgii, Estonii, Litwy, Łotwy, Niemiec oraz Fin- w ćwiczeniach „Ramstein Alloy” organizowanych przez NATO Allied Air Command. landii i Szwecji doskonalili interoperacyjność w walkach powietrznych, przechwytywanie i eskortowanie statków powietrznych, tankowanie PILOCI MAJĄ INDYWIDUALNE WYPO- w powietrzu, naprowadzanie samolotów przez SAŻENIE, ODKAŻANE PO KAŻDYM CRC (Control and Reporting Centre, czyli Cen- trum Kontroli i Raportowania) państw bałtyckich LOCIE. DODATKOWO W SAMOLOTACH oraz dowodzenie z samolotu E-3A AWACS. F-16, SU-22, MIG-29 ORAZ M-346 Przeprowadzenie tych ćwiczeń było jednak wy- jątkiem, bo ze względu na pandemię odwołano WPROWADZONO PROCEDURĘ wszystkie najważniejsze manewry zaplanowane DEZYNFEKCJI KOKPITU, KTÓRA w ostatnich miesiącach, w tym „Frisian Flag” oraz „NATO Tiger Meet”. Nie oznacza to jednak, że pi- OBEJMUJE NAJCZĘŚCIEJ UŻYWANE loci próżnowali. W 2 Skrzydle Lotnictwa Taktycz- POWIERZCHNIE nego ten czas wykorzystano na zaawansowane szkolenia lotnicze dla dowódców ugrupowań oraz z użyciem ćwiczebnych bomb naprowadzanych la- serowo BDU-59B (Enhanced Laser Guided Tra- NATO (NATO Integrated Air and Missile Defence ining Rounds – ELGTR). „W ten sposób możemy System – NATINAMDS) włączono samoloty w pełni symulować właściwości bomby precyzyj- MiG-29. Zarazem 12 Baza Bezzałogowych Stat- nego rażenia GBU-12 i przećwiczyć wszystkie pro- ków Powietrznych w Mirosławcu przez cały czas cedury zrzutu uzbrojenia. Co więcej, trenowaliśmy zabezpieczała komponent sił zbrojnych Stanów także procedury »buddy lase«, pozwalające na uży- Zjednoczonych, m.in. w czasie ćwiczeń „Defender cie uzbrojenia przy niesprzyjającej pogodzie. Nasz Europe ’20”. Chociaż to właśnie żołnierzy jednej trening obejmował również stosowanie go w mi- z jednostek podległych 1 SLT bezpośrednio do- Gen. bryg. pil. sjach bezpośredniego wsparcia lotniczego CAS tknęły skutki wirusa SARS-CoV-2, wszystkie za- IRENEUSZ NOWAK, dowódca 2 Skrzydła [Close Air Support] we współpracy z kontrolerami dania wykonywano zgodnie z planem. Lotnictwa Taktyczne- JTAC [Joint Terminal Attack Controller]. Uzyska- „22 Baza Lotnictwa Taktycznego w Malborku go: „W ciągu jednego nie bezpośredniego trafienia w poligonowy cel tak- musiała bezpośrednio zmierzyć się z zagroże- lotu bombowce B-1B Lancer pokonują tyczny, np. czołg czy samochód, daje wszystkim niem. Testy wykazały zakażenie wirusem u kilku ocean, wykonują za- żołnierzom biorącym udział w szkoleniu lotniczym żołnierzy, kolejnych kilkadziesiąt osób objęto danie nad Europą pewność oraz zaufanie do sprzętu i własnego wy- kwarantanną”, mówi mjr Andrzej Urbanek, oficer i wracają do macie- rzystej bazy. Jest to szkolenia. Trzeba przy tym pamiętać, że prasowy 1 Skrzydła Lotnictwa Taktycznego. skomplikowane w 2 Skrzydle są jednostki wysokiej gotowości, któ- „Kryzys opanowaliśmy bardzo szybko, przede przedsięwzięcie, któ- re przez cały czas muszą zapewniać ochronę pol- wszystkim dzięki współpracy z Wojskowym re wiąże się z kilkakrotnym tankowa- skiej przestrzeni powietrznej”, wylicza dowódca Ośrodkiem Medycyny Prewencyjnej w Gdyni niem w powietrzu 2 Skrzydła Lotnictwa Taktycznego. i Sanepidem oraz ścisłemu przestrzeganiu proce- oraz współdziała- dur sanitarnych”, dodaje mjr Urbanek. niem z lotnictwem państw NATO. Wyma- STAWIĆ CZOŁO ZAGROŻENIU We wszystkich jednostkach podległych 1 SLT ga także szczegóło- Ostatnie miesiące były intensywne również dla stosowano system rotacyjny służby. „Procedury te wej koordynacji”. pilotów z 1 Skrzydła Lotnictwa Taktycznego. Do objęły cały personel, łącznie z kierowniczym. Do- dyżurowania krajowego oraz w Zintegrowanym wódca nie przebywał w pracy w tym samym czasie Systemie Obrony Powietrznej i Przeciwrakietowej co jego zastępca. Dzięki temu możemy zachować

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 45

ciągłość dowodzenia w razie stwierdzenia koronawirusa u któ- wielki ruch w przestrzeni powietrznej można było jednak nad- regoś z nich”, wyjaśnia płk pil. Roman Stefaniak, szef szkole- robić czas potrzebny na nowe procedury sanitarne. „Służby nia 1 SLT. „Na co dzień działamy tylko z jednostek macierzy- radarowe dają możliwość skrócenia trasy lotu. W praktyce stych. Oczywiście może się zdarzyć, że para poderwana pod- w danym FIR [flight information region, czyli rejon informa- czas dyżuru bojowego wyląduje gdzie indziej, ale są to cji powietrznej] często można lecieć bezpośrednio z punktu wypadki losowe i dochodzi do nich w wyjątkowych sytu- wlotowego do wylotowego”, opowiada płk pil. Mirosław acjach”, podkreśla płk pil. Stefaniak. Jakubowski, szef szkolenia 3 SLT. W czasie pandemii prowadzone było także szkolenie pilo- Niewielki ruch miał także wpływ na prowadzenie komuni- tów dopiero zdobywających uprawnienia na samolotach Su-22 kacji. „Procedury pozostały bez zmian, ale dużo łatwiej moż- oraz myśliwcach MiG-29. W 21 Bazie Lotnictwa Taktyczne- na nawiązać łączność. Wcześniej na przykład trzeba było czego dwóch najmłodszych wykonało pierwsze samodzielne loty. kać na możliwość przekazania meldunku pozycyjnego, teraz w radiu przez większość czasu panuje cisza. Bywa, że tak dłu- KOMPENDIUM WIEDZY go nie słyszymy korespondencji radiowej innych statków po- W nagłych sytuacjach 3 Skrzydło Lotnictwa Transportowe- wietrznych, że załoga zastanawia się, czy ma sprawną radio- go wspomaga także administrację kraju w walce z pandemią stację”, żartuje płk Jakubowski. Zaznacza przy tym, że podob- (jednostki mu podległe jako pierwsze wykonywały loty zwią- na sytuacja nie zdarza się na bliskowschodnich teatrach zane z COVID-19). Tak było podczas ewakuacji polskich oby- działań, gdzie natężenie operacji lotniczych wojskowych stat- wateli z Afganistanu czy Francji oraz lotów z personelem me- ków powietrznych jest zbliżone do tego przed pandemią. dycznym do Włoch i Stanów Zjednoczonych. W tym wypadku również należało zapewnić bezpieczeństwo nie tylko UTRUDNIONA NAUKA LATANIA załodze, lecz także pasażerom. W tym celu przygotowano no- Najbardziej restrykcyjne procedury oraz ograniczenia obo- we standardowe procedury operacyjne oraz uzupełniające je wiązywały w 4 Skrzydle Lotnictwa Szkolnego. Uczniowie do- kompendium wiedzy na temat przeciwdziałania pandemii. jeżdżają do Dęblina z całej Polski, co w wypadku zakażenia Część rozwiązań zaczerpnięto od Amerykanów. „Instrukcje te choćby jednego z nich mogłoby mieć poważne konsekwen- powstały dla samolotów CASA C-295 i C-130 Hercules, cje. „Już w połowie marca podchorążowie zostali skoszaro- a także śmigłowców Mi-17 oraz W-3 Sokół. Określają, jaki wani i otrzymali zakaz opuszczania terenu jednostki. Ogra- należy utrzymywać dystans, w jaki sposób stosować kombine- niczyliśmy także do minimum liczbę instruktorów biorących zony i maski FM53 oraz jak bezpiecznie przewozić pasaże- udział w szkoleniu lotniczym. W szczytowym okresie epide- rów, w tym pacjentów”, opowiada płk pil. dr inż. Krzysztof mii ten personel również został skoszarowany i nie kontakto- Cur, dowódca 3 Skrzydła Lotnictwa Transportowego. Wielo- wał się z osobami z zewnętrz”, mówi płk pil. Jan Skowroń, godzinne loty w kombinezonach i maskach z jednoczesnym szef szkolenia 4 Skrzydła Lotnictwa Szkolnego. Oficer pod- użyciem wyposażenia ratownictwa wysokościowego są dla pi- kreśla, że okres zimowo-wiosenny w 4 Skrzydle to przede lotów dużym obciążeniem. Dlatego wcześniej przetestowano, wszystkim czas treningu kadry instruktorskiej, a później roz- jak nowy ekwipunek sprawdza się w powietrzu. Podobne loty poczyna się szkolenie kolejnego rocznika podchorążych. kontrolne zrealizowały także załogi śmigłowców służące W tym roku te plany zrealizowano bez zakłóceń. „Ze wzglę- w grupach poszukiwawczo-ratowniczych, które pełnią dyżury du na dezynfekcję statków powietrznych wydłużył się czas ASAR (aeronautical search and rescue service). ich obsługi naziemnej, przez co liczba lotów wykonanych Zmieniono też procedury umożliwiające pozyskiwanie w ciągu jednego dnia była mniejsza. Szkolenie prowadzono zgód dyplomatycznych na loty do innych krajów NATO. jednak przez cały czas”, zaznacza pułkownik. W wypadku transportów na potrzeby walki z pandemią zosta- Utrudnienia były związane także ze szkoleniami odbywa- ły one objęte priorytetem i powinny zostać rozpatrzone do jącymi się w Stanach Zjednoczonych. W efekcie zostały one 72 godzin. Wcześniej proces ten mógł trwać nawet 30 dni. „Są przedłużone. Trzeba było także liczyć się z opóźnieniami to loty z pasażerami, chorymi lub potencjalnie zakażonymi serwisowania samolotów szkolno-treningowych M-346 oraz ze sprzętem zabezpieczającym. Trzeba przy tym pamię- Bielik. Ich producent, Leonardo, ma swoją siedzibę tać, że wiele krajów stosuje dodatkowe obostrzenia, a niektóre w Lombardii, która na przełomie marca i kwietnia była z nich w ogóle nie przyjmują statków powietrznych. Wykonu- ogniskiem SARS-CoV-2. Po kilku tygodniach dostępność jemy bardzo dużo lotów operacyjnych i musimy liczyć się zabezpieczenia technicznego wróciła jednak do wcześniej- z utrudnieniami. Zamknięto na przykład niektóre lotniska, szego poziomu. gdzie dotychczas wykonywaliśmy międzylądowania”, tłuma- „Nauczyliśmy się żyć z pandemią. Chcę przy tym zaznaczy płk nawigator Sylwester Łysomirski, szef sztabu 3 SLT. czyć, że pomimo poprawy sytuacji wszystkie wprowadzone W przypadku lotów za granicę piloci byli zobligowani do zasady, oprócz skoszarowania kadry instruktorskiej, wciąż powrotu wyłącznie przez lotnisko cywilno-wojskowe we Wro- obowiązują. Mamy świadomość, że zagrożenie może wrócić cławiu. Każdorazowo wykonywano na nim dekontaminację ze zdwojoną siłą, dlatego poważnie podchodzimy do ob- statków powietrznych oraz badano stan zdrowia załóg i pasa- ostrzeń pozwalających walczyć z COVID-19”, podsumowu- żerów (więcej na ten temat na str. 56–58). Ze względu na nie- je płk Jan Skowroń.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 46 ARMIA / MISJE

Zdalni na misji Dla Wielonarodowej Brygady był to jeden z najgorętszych momentów od początku powstania jednostki, a najbliższe miesiące wcale nie zapowiadają się spokojniej.

PIOTR RASZEWSKI

ztab LITPOLUKRBRIG, czyli brygady litewsko- racji, w czasie pandemii również odbywają się w trybie zdal- -polsko-ukraińskiej, mieści się w Lublinie. Tam zapa- nym. Tak zostały zorganizowane też wszelkie kursy, m.in. dają najważniejsze decyzje dotyczące jednostki, której codzienne zajęcia z angielskiego, który jest językiem obowią- afiliowane pododdziały są rozmieszczone w trzech kra- zującym w LITPOLUKRBRIG”, zwraca uwagę kpt. Olena Sjach. Na miejscu stacjonują oficerowie polscy, litewscy Slobodaniuk, oficer prasowy Wielonarodowej Brygady. i ukraińscy. Wraz z przełomem lutego i marca rozpoczął się Niektórych aktywności jednak nie można było przenieść do jeden z najgorętszych okresów w dotychczasowej działalno- sieci. Jednym z najważniejszych celów, do których została po- ści brygady. „Informacje na temat epidemii COVID-19 docie- wołana Wielonarodowa Brygada, jest misyjna działalność rały do nas już nie tylko z Chin, lecz także z południa Euro- szkoleniowa na Ukrainie. Oficerowie LITPOLUKRBRIG py. Wtedy zaczęliśmy się zastanawiać, jak zorganizować uczestniczą tam corocznie w wielu ćwiczeniach, także jako in- funkcjonowanie międzynarodowej jednostki, gdyby wirus po- struktorzy i mentorzy, którzy wspomagają proces przeobrażeń jawił się w Polsce. Zależało nam również na tym, by sytuacja w tamtejszej armii. Ukraińcy dostosowują bowiem swoje siły nie odbiła się negatywnie na naszych oficerach z Ukrainy czy zbrojne do działania zgodnie z procedurami NATO. „Zależało Litwy”, przyznaje ppłk Jerzy Szeliga, zastępca szefa sztabu nam, by w miarę możliwości odraczać, a nie odwoływać te ds. operacyjnych LITPOLUKRBRIG. przedsięwzięcia. Niestety, nie zawsze było to możliwe, cho- ciażby w wypadku szkolenia pododdziałów ukraińskich w ra- INTENSYWNY CZAS mach Joint Multinational Training Group Ukraine. Każdego W brygadzie szybko został opracowany plan działania roku mamy cztery takie przedsięwzięcia. Te, które planowali- w czasie epidemii. Część personelu rozpoczęła pracę zdalną, śmy w marcu i czerwcu, zostały definitywnie odwołane”, mó- codzienne spotkania i odprawy odbywały się za pośrednic- wi ppłk Jerzy Szeliga. Już wiadomo, że zostały przełożone też twem internetu. „Nie wpłynęło to paraliżująco na naszą pra- ćwiczenia „Maple Arch” w Gruzji. Zgodnie z planem mają się cę. Po prostu posługiwaliśmy się innymi narzędziami”, tłu- natomiast odbyć wrześniowe manewry „Rapid Trident” na maczy ppłk Jerzy Szeliga. „Dowódca brygady podjął decy- Ukrainie i „Noble Partner” w Gruzji. Niezwykle ważna jest tu- zję, że wszelkie wewnętrzne szkolenia, chociażby z MDPM taj komunikacja z pododdziałami afiliowanymi. Choć nie było [Military Decision-Making Process], czyli planowania ope- mowy o osobistych spotkaniach, brygada utrzymywała stały

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 47

OFICEROWIE UKRAIŃSCY nicą”, mówi kpt. Linas Masiulis z sekcji S4 LITPOLUKRBRIG i dodaje: „Przez cały czas CZY LITEWSCY OTRZYMALI utrzymywaliśmy z nimi kontakt przez telefon i in- ZALECENIE, BY NIE OPUSZ- ternet. Dzięki temu miałem przeświadczenie, że wszystko jest pod kontrolą”. CZALI POLSKI, CHYBA ŻE Żołnierze podkreślają, że mimo rozłąki czuli bli- WYMAGAŁABY TEGO NAGŁA ski kontakt z rodziną. „Wprawdzie nic nie zastąpi spotkań osobistych, ale my przecież i tak zdecydo- SYTUACJA SŁUŻBOWA waną większość czasu spędzamy w Polsce. Już LUB RODZINNA wcześniej przekonałam się, że moja mama radzi sobie znakomicie, choć mieszka sama. Pojawiły się obawy, że w razie nagłej potrzeby nie będę mogła wyjechać na Ukrainę, ale przecież tam na miejscu kontakt z dowództwem jednostek litewskich mam rodzinę, która w razie czego jej pomoże. i ukraińskich, które w „Noble Partner” wystawią Mieszka tam mój brat. Są też przyjaciele, na któ- grupy operacyjne. „Trzeba było ustalić wiele szczerych zawsze mogę liczyć”, przyznaje kpt. Olena gółów dotyczących przygotowania żołnierzy do Slobodianiuk. tych ćwiczeń”, wyjaśnia płk Michał Małyska, szef Niepokoili się również polscy oficerowie, których sztabu LITPOLUKRBRIG. spora część nie mogła sprowadzić swoich rodzin do W połowie czerwca przedstawiciele jednostek Lublina. „Na początku miałem obawy, że u nas mo- przypisanych do Wielonarodowej Brygady wzięli że powtórzyć się scenariusz z Włoch, gdzie były za- natomiast udział w konferencji przygotowującej mykane konkretne regiony kraju. Mieszkam do ćwiczeń ,,Three Swords”, zaplanowanych na 200 km od Lublina. Gdyby u nas zabroniono prze- 2021 rok. „Będą to duże ćwiczenia taktyczne mieszczania się między województwami, nie mógł- przeprowadzone na Ukrainie z naszymi jednost- bym wrócić do domu”, mówi ppłk Jerzy Szeliga. kami afiliowanymi, w których wezmą udział żoł- Zastępca szefa sztabu ds. operacyjnych LITPOL-

ARCH. LITPOLUKRBRIG ARCH. nierze armii amerykańskiej. Nie mogliśmy sobie UKRBRIG przyznaje jednak, że w zasadzie dla żoł- pozwolić na zwłokę przy planowaniu tego przed- nierzy ograniczenie rodzinnych kontaktów jest rze- sięwzięcia. Wszystko również odbyło się w for- czą naturalną: „Liczymy się z tym, gdy decydujemy mie wideokonferencji, łączyliśmy się m.in. z Do- się na misję za granicą czy służbę w środowisku wództwem Generalnym Rodzajów Sił Zbrojnych, międzynarodowym. Często widzimy naszych bli- dowództwem armii ukraińskiej w Kijowie, Cen- skich jedynie raz w roku. A tu służą oficerowie, któ- trum Szkolenia Wojsk Lądowych w Jaworowie”, rzy mają za sobą niejedną zagraniczną operację”. tłumaczy płk Michał Małyska. Przymusowa kilkumiesięczna rozłąka z rodziną spowodowana epidemią SARS-CoV-2 sprawiła, że WCALE NIE TAK DALEKO większość oficerów Wielonarodowej Brygady zde- Zamknięcie granic sprawiło, że oficerowie ukra- cydowała się, jeśli tylko sytuacja na to pozwoli, spę- Ppłk JERZY SZELIGA, ińscy czy litewscy nie mogli wrócić w swoje ro- dzić tegoroczne urlopy w rodzinnych stronach. „Je- zastępca szefa szta- dzinne strony. Otrzymali zalecenie, by nie opusz- stem dobrze zorientowany w tym, co dzieje się na bu ds. operacyjnych LITPOLUKRBRIG: czali kraju, chyba że wymagałaby tego nagła sytu- Ukrainie”, mówi kpt. Igor Plis z sekcji medycznej „Zależało nam, by acja służbowa czy rodzinna. „Ze względu na LITPOLUKRBRIG. „Mam ścisły kontakt z tam- w miarę możliwości specyfikę jednostki, która działa w trzyletnim cyklu tejszymi służbami medycznymi, bo często bie- odraczać, a nie od- woływać nasze rotacyjnym, większość z nich mieszka w Polsce ze rzemy udział w ćwiczeniach na Ukrainie i wiele przedsięwzięcia”. swoimi najbliższymi. Brak możliwości kontaktu rzeczy planujemy wspólnie. Robimy wszystko, z rodzicami, dziadkami czy dalszą rodziną mógł by nie dopuścić do sytuacji, w której zbyt wcze- być trudny do zniesienia, ale przecież nie tylko sny wyjazd któregoś z naszych oficerów spowo- wojskowi znaleźli się w takiej sytuacji”, podkreśla dowałby np. obowiązek odbycia czternastodnio- st. chor. sztab. Marzena Walkiewicz z sekcji me- wej kwarantanny”. dycznej LITPOLUKRBRIG. Potwierdzają to sami Z kolei ppłk Jerzy Szeliga dodaje, że oficerowie żołnierze, którzy zdawali sobie sprawę z tego, że są przygotowani na każdą ewentualność. „Nie ukry- po zamknięciu granic przez dłuższy czas nie będą wam też, że w drugiej połowie roku, jeśli sytuacja mogli zobaczyć najbliższych. „Sekcja medyczna będzie wracać do normalności, czeka nas bardzo in- codziennie podawała nam informacje o zagroże- tensywny czas. Zaplanowaliśmy wiele przedsię- niu związanym z epidemią, a my dzieliliśmy się wzięć, do których dojdą te zaległe”, zapewnia za- nimi z naszymi rodzinami pozostającymi za gra- stępca szefa sztabu LITPOLUKRBRIG.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 48 ARMIA / WOJNAĆWICZENIA

DO AFGANISTANU PRZEZ WĘDRZYN

ŁUKASZ ZALESIŃSKI Szturm wzgórza, przeszukiwanie budynków, ewakuacja rannych pod ostrzałem snajpera. Tak żołnierze 10 Brygady Kawalerii Pancernej przygotowują się do XIII zmiany polskiej misji w Afganistanie.

leśnej drogi jeden po drugim wyjeżdżają trzy woj- wyruszą najpewniej pod koniec roku. Do wyjazdu przygoto- skowe humvee. Ustawiają się w rzędzie naprzeciw wują się na poligonie w Wędrzynie. wzgórza. Na wozach gunnerzy z karabinami goto- wymi do strzału. Z wnętrz wyskakują żołnierze SZTURM, A NIE SPACER Zi ruszają do szturmu. „Linia! Linia! Linia!”, rozlega się Droga na szczyt liczy blisko 700 m, a pokonanie jej to nie wokół. Kilkadziesiąt metrów dalej jak spod ziemi wyrasta spacerek. „Cały czas musimy pilnować własnych pozycji, pierwszy cel – unoszone drogą radiową sylwetki z bronią. żeby nie trafić kogoś ze swoich. Tym bardziej że ostrzał pro- AtakującyPKW przystają EU „SOPHIA”i otwierają ogień. Po chwili znów bie- wadzą nie tylko szturmujący, ale też gunnerzy z pojazdów”, gną w kierunku zbocza: przez piach, pośród zarośli i ka- tłumaczy st. szer. Robert Perlak, który wzgórze na wędrzyń- mieni, kładąc kolejnych przeciwników, którzy pojawiają się skim poligonie zdobywał już kilkakrotnie. „Strzelanie i celo- na ich drodze. wanie, kiedy się biegnie pod górę, a ekwipunek – kamizelka, „Za chwilę będą musieli się rozdzielić. Przez środek trud- hełm, karabin – waży w sumie blisko 20 kg, to niełatwa spra- no będzie dotrzeć na szczyt wzgórza. Zbyt stromo, w dodat- wa”, przyznaje. A trzeba pamiętać, że podczas rzeczywistych ku po odsłoniętym terenie”, wyjaśnia kpt. Michał Wicik, do- działań obrońcy wzgórza odpowiedzą na taki atak zmasowa- wódca 3 plutonu ochrony XIII zmiany Polskiego Kontyngen- nym ogniem. W jakim stopniu ten scenariusz jest realny pod tu Wojskowego w Afganistanie. On i jego żołnierze na co Hindukuszem? Tamtejsza misja przeobraziła się ze stabiliza- dzień służą w 10 Brygadzie Kawalerii Pancernej. Na misję cyjnej w szkoleniowo-doradczą. „Afganistan pozostał jednak

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 49

RESOLUTE SUPPORT

isja rozpoczęła się 1 stycznia 2015 roku, bezpośrednio po Mzakończeniu operacji stabilizacyjnej ISAF. Polska armia bierze w niej udział od samego początku. Poszczególne zmiany mogą liczyć do 350 żołnierzy. Odpowiadają oni m.in. za doradzanie afgańskiej armii oraz siłom policyjnym, ochronę bazy, a także osła- nianie konwojów logistycznych.

ULICE MAJĄ SWOJE NAZWY: CISOWA, DĘBOWA, SOSNOWA... ZZA DOMÓW WIDAĆ WIEŻYCZ- KĘ MINARETU. OTO CENTRAL- NY OŚRODEK ZURBANIZOWA- NY, CZYLI ZBUDOWANA OD PODSTAW MAKIETA MIEJSCO- WOŚCI, GDZIE PODODDZIAŁY WOJSK LĄDOWYCH I SPECJAL- NYCH SZKOLĄ SIĘ W CZARNEJ TAKTYCE ŁUKASZ ZALESIŃSKI(3)

strefą działań wojennych. Dlatego musimy być przygotowani ich wysokości, zamachowcy wiedzą, że mogą odpalić ukryty na każdą ewentualność”, przyznaje ppłk Marek Fiałka, pełnią- ładunek, bo żołnierze są w jego zasięgu”. cy obowiązki dowódca XIII zmiany, który na co dzień dowo- Już po wykonaniu zadania dowódca sekcji rozminowania, dzi 10 Batalionem Zmechanizowanym. sierż. Łukasz Kotowicz, mówi: „Rola saperów polega na do- Zostawiam żołnierzy szturmujących wzgórze i kieruję się kładnym sprawdzenie drogi, którą porusza się patrol. Jeśli na- w inną część poligonu. Za kolejnym zakrętem pojawiają rzędy trafimy na przedmioty, które mogą być niebezpieczne, pluton zabudowań. Biała tablica, którą mijamy, wyznacza granicę tworzy kordon bezpieczeństwa, a my je dokładnie sprawdza- miasta. Są tutaj poczta, internat, restauracja. Ulice mają swoje my. Jeżeli zaś mamy do czynienia z improwizowanym ładun- nazwy: Cisowa, Dębowa, Sosnowa... Zza domów widać wie- kiem wybuchowym, procedury obowiązujące na misji naka- życzkę minaretu zwieńczoną skrzącym się złotem półksięży- zują nam wezwać naszych amerykańskich kolegów z patrolu cem. Oto centralny ośrodek zurbanizowany, czyli zbudowana rozminowania EOD (Explosive Ordnance Disposal). Niewy- od podstaw makieta miejscowości, gdzie pododdziały wojsk buchy czy niewypały rozbrajamy sami”. lądowych i specjalnych szkolą się w tzw. czarnej taktyce. Dziś Tymczasem u szczytu drogi pojawia się patrol. ćwiczą kolejne trzy plutony. „Mamy ten komfort, że jesteśmy tutaj sami, możemy więc wykonywać zadania w kilku miej- SNAJPER NA DZIESIĄTEJ! scach jednocześnie”, podkreśla ppłk Fiałka. Ulicą wolno jadą trzy pojazdy ciężarowo-terenowe. Na Zajmujemy miejsca pod budynkiem z szyldem restauracji nich gunnerzy z bronią gotową do strzału. Po obu stronach i czekamy. Radio dowódcy plutonu, który stoi obok nas, rzędy żołnierzy. Na sygnał przyklękają i lustrują otoczenie. trzeszczy, spływają kolejne meldunki. „Przy drodze mamy po- Po chwili kolumna staje. „Patrol otrzymał zadanie, by prze- dejrzany obiekt. Z wnętrza wystają jakieś przewody...”, dobie- szukać budynek numer 427”, tłumaczy ppłk Fiałka. To stoją- ga głos. Możliwe, że to przygotowany do odpalenia ajdik, czycy niemal naprzeciw nas trzypiętrowy internat. Żołnierze wy- li improwizowany ładunek wybuchowy. „Widzi pan tamte ka- skakują z ciężarówek i zajmują wyznaczone pozycje: wzdłuż mienie?”, ppłk Fiałka wskazuje na usypaną przy drodze bocznej ściany, pod osłoną betonowych płyt pobliskiego kupkę. „W Afganistanie podobne konstrukcje często są trakto- przejścia podziemnego, za pojazdami. Kilku wchodzi do bu- wane jak celownik. Kiedy wojskowy pojazd znajdzie się na dynku. „Należy przeszukać po kolei każde z pomieszczeń,

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 50 ARMIA / ĆWICZENIA

WCZESNĄ JESIENIĄ BĘDĄ CERTYFIKO- WANE PLUTONY, PÓŹNIEJ ZAŚ CAŁY KONTYNGENT

a przy tym trzymać się z dala od okien. Strzał mo- stronę zgiętego w pół VIP-a. Chwilę później pakują że paść z zewnątrz: z ulicy, albo sąsiedniego bu- go do wnętrza pojazdu. Ciężarówka rusza w kierun- dynku”, mówi później kpr. Adrian Stefański, do- ku sąsiedniej ulicy. Zagrożenie zażegnane. „Zabez- wódca sekcji, która sprawdzała wnętrza internatu. pieczanie oficjalnych spotkań będzie podczas misji Ostatecznie okazały się one puste. jednym z naszych podstawowych zadań”, wyjaśnia Kiedy żołnierze opuszczali budynek, powietrze st. chor. sztab. Wojciech Ziółkowski, zastępca do- przeszył odgłos wystrzału. Ogień otworzył snajper wódcy 5 plutonu ochrony polskiego kontyngentu. ukryty na piętrze budynku sąsiedniej poczty. Kula Tymczasem idę przyjrzeć się ostatniemu już dziś dosięgła dowódcę sekcji. Patrol w mgnieniu oka epizodowi. „Według scenariusza drużyna złożona musiał się przegrupować. „W takim wypadku pod- z dwóch sekcji prowadzi patrol, podczas którego zo- stawowym zadaniem jest ewakuacja rannego ze staje ostrzelana. Nie wiadomo dokładnie, skąd padł strefy śmierci”, wyjaśnia kpr. Stefański. Dowódca strzał, dlatego należy przeszukać wszystkie okolicz- sekcji został załadowany na jedną z ciężarówek. ne budynki. Żołnierze się przegrupowują. Jedna Chwilę później kolumna pojazdów gnała już w górę z sekcji zostaje na zewnątrz, druga będzie wchodzić ulicy. „Takie zdarzenia zazwyczaj trwają góra parę do pomieszczeń”, zapowiada mł. chor. Wojciech minut. Byłem na kilku misjach w Afganistanie. Tyl- Chojnacki, dowódca drużyny w piątym plutonie. Na Ppłk MAREK FIAŁKA, dowódca 10 Batalio- ko raz brałem udział w wymianie ognia, która prze- co będą zwracać uwagę? „Na wszystko, począwszy nu Zmechanizowane- ciągnęła się do godziny”, podkreśla ppłk Fiałka. od zgromadzonych pod ścianami zwałów śmieci, go: „Kiedy pada „Kiedy pada strzał, pododdział reaguje błyskawicz- w których mogą być ukryte ładunki wybuchowe, aż strzał, pododdział reaguje błyskawicznie. nie. Żołnierze muszą wiedzieć, które pozycje zająć po podejrzanie wyglądające druty, które mogą słu- Żołnierze muszą wie- i w jaki sposób prowadzić ogień, by nie stanowić żyć do ich odpalenia”, wyjaśnia podoficer i dodaje, dzieć, które pozycje zagrożenia dla swoich kolegów. To trzeba wyćwi- że tego rodzaju zadania wymagają szczególnie zająć i w jaki sposób prowadzić ogień, by czyć. Teraz wypadło to całkiem nieźle”. mocnych nerwów. Żołnierze wchodzą w zamkniętą, nie stanowić zagro- Tymczasem idziemy dalej. Na końcu sąsiedniej nieznaną sobie przestrzeń, do tego wszystko odby- żenia dla swoich ko- ulicy kolejny pododdział ćwiczy ochronę VIP-a. Do wa się bardzo szybko. W razie zagrożenia na reak- legów. To trzeba wy- ćwiczyć”. wejścia jednego z budynków zmierza człowiek cję mają ułamek sekundy. w mundurze i kamizelce kuloodpornej, ale bez bro- Za chwilę będę się mógł temu przyjrzeć napraw- ni. Porusza się w silnej obstawie. Otaczają go trzej dę z bliska. Wchodzę do budynku jeszcze przed żołnierze z automatami. Kilka metrów przed nimi żołnierzami i zajmuję miejsce w rogu jednego z po- idą kolejni dwaj, kolumnę zamyka trzeci. Zanim koi. Tymczasem na ulicy hamuje ciężarówka. Chwi- VIP wejdzie do budynku, pomieszczenia zostają la napięcia i do pomieszczenia, w którym stoję, dokładnie przeszukane. Robi to wydzielona z pluto- ostrożnie zbliża się żołnierz w pełnym rynsztunku. nu sekcja. „Czysto”, rozlega się hasło. Można roz- Najpierw wysuwa lufę karabinu, dopiero potem począć spotkanie. Dostojnik znika w budynku w to- rozgląda się po pokoju, po czym przechodzi do ko- warzystwie jednego już tylko żołnierza. Pozostali lejnego. Jego koledzy przeszukują inne części bu- utworzą na zewnątrz kordon bezpieczeństwa. dynku. Wszędzie czysto. Jeszcze chwila i członko- Wkrótce spotkanie dobiega końca. Nasz VIP nie wie sekcji gromadzą się po dwóch stronach wyjścia. wsiada jednak do samochodu. Postanawia pójść Na sygnał kolejno wybiegają na schody, zajmują jeszcze w dół ulicy. Możemy przypuszczać, że chce miejsca w ciężarówce i odjeżdżają. Kończymy. się spotkać z mieszkańcami. Przed i za jego obsta- „Na poligonie w Wędrzynie ćwiczyliśmy przez wą toczą się dwa wojskowe pojazdy. Nagle krzyk: kilka tygodni. Zgrupowanie zakończyło się certyfi- „Snajper na dziesiątej!”. VIP zostaje rzucony na kacją, podczas której sprawdzone zostało zgranie ziemię. Dwaj żołnierze zasłaniają go własnymi cia- poszczególnych drużyn”, tłumaczy ppłk Fiałka. łami. Kolejni przyklękają gotowi do strzału. Jeden Wczesną jesienią certyfikowane będą plutony, póź- z samochodów staje w poprzek drogi. Ten, który je- niej zaś cały kontyngent. Dopiero potem kolejna dzie z tyłu, wykręca. Żołnierze prowadzą w jego zmiana wyruszy do Afganistanu.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA

52 ARMIA / WOJNAKADR

Granice wytrzymałości

Żołnierze z 10 Brygady Kawalerii Pancernej niejednokrotnie dowiedli swojej wartości. Wysoki poziom wyszkolenia utrzymują dzięki realistycznym ćwiczeniom, takim jak „Karakal ’20”.

MICHAŁ ZIELIŃSKI

uż dawno minęły czasy, kiedy ćwiczące dowódca 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Pierw- pododdziały wykonywały zadania, które szym etapem ćwiczeń był ponad 600-kilometrowy jak po sznurku prowadziły je do zwycię - przemarsz wojsk drogami publicznymi, dlatego Jstwa. Teraz największą wagę przywiązuje żołnierze współpracowali z administracją cywilną. się do jak najwierniejszego odzwierciedlenia Musieli także na przykład przeprawić się przez pola walki, co pozwala realnie określić mocne San. Część taktyczna odbyła się na poligonie oraz słabe strony jednostek. Żołnierze podczas w Nowej Dębie, co stanowiło dodatkowe utrudnie- manewrów muszą mierzyć się z sytuacjami lo- nie. „Teren ten znacząco różni się od poligonów sowymi oraz uwzględnionymi w scenariuszu w zachodniej Polsce. Duża liczba wzniesień oraz „niepowodzeniami”. cieków wodnych sprawia, że doskonale nadaje się Tak było na ćwiczeniach, które odbyły się on do naszego treningu”, wyjaśnia pułkownik. w ramach tegorocznej „Anakondy”. Przedsię- Nowe środowisko w połączeniu z ciągłością wzięcie, które sprawdzało poziom wyszkolenia oraz nieprzewidywalnością zdarzeń daje możli- pododdziałów 10 Brygady Kawalerii Pancernej, wość przetestowania zdolności do podejmowania zakładało realizację zadań we wschodniej części decyzji przez ćwiczące dowództwo. Nawet po kil- państwa. Zanim jednak pododdziały znalazły się ku dniach boju żołnierze muszą poradzić sobie w rejonie walk, musiały przejść wszystkie etapy w każdej sytuacji – gdy amunicja zostanie znisz- działania, z którymi mierzyłyby się w prawdzi- czona, teren stanie się nieprzejezdny, a straty oka- wej sytuacji. żą się dotkliwsze, niż zakładano. Dotyczy to także „Żeby wykonać zadania w czasie kryzysu, mu- dowódcy, który nieustannie będzie zasypywany simy najpierw dotrzeć na miejsce. Należy wtedy meldunkami o różnej wadze, od tych płynących m.in. uwzględnić czas na odtworzenie zdolności z linii po wiele informacji o drugorzędnym zna- bojowej, czyli na odpoczynek żołnierzy, uzupeł- czeniu. Takie obciążenie pozwala zwiększyć od- nienie amunicji i paliwa oraz naprawy uszkodzo- porność na sytuacje stresowe. Bez względu na nego sprzętu”, podkreśla płk Rafał Kowalik, wszystko musi on jednak trwać na stanowisku.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 53 MICHAŁ ZIELIŃSKI (3)

POMIMO NIEZNANEGO TERENU ŻOŁNIERZE Z 10 BRYGADY KAWALERII PANCERNEJ MUSIELI RA- DZIĆ SOBIE W KAŻDEJ SYTUACJI

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 54 ARMIA / WOJNAKADR

KOMENTARZ DARIUSZ PARYLAK

wiczenia „Karakal ’20” oraz prowadzone śnie podpatrując swoją pracę. Ja przyglądałem Ćrównolegle „Gepard ’20” to prawdziwa ko- się temu i oceniałem pod kątem wojskowego palnia pomysłów taktycznych. Gdy dwa oddzia- warsztatu. Warto zaznaczyć, że żołnierze bar- ły działają w podobny sposób, musi pojawić dzo dobrze znają swoje poligony, więc zostali się element współzawodnictwa. To otwiera no- wysłani do Orzysza oraz Nowej Dęby. Działanie we możliwości. Dowódcy z 17 Brygady Zme- w innym środowisku oraz z jednostkami spoza chanizowanej oraz 10 Brygady Kawalerii Pan- łańcucha dowodzenia 11 Dywizji było dla nich cernej znajdowali różne rozwiązania, jednocze- dodatkowym wyzwaniem. Gen. bryg. DARIUSZ PARYLAK jest dowódcą 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 55 MICHAŁ ZIELIŃSKI (4)

PROWADZENIE OPERACJI TO NIE TYLKO WALKA NA LINII, ALE TAKŻE PRZEMARSZ ORAZ ODTWARZANIE ZDOLNOŚCI BOJOWEJ

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 56 ARMIA / SŁUŻBA ZDROWIA Szpital na zawołanie Wojskowa służba zdrowia w walce z koronawirusem korzysta nie tylko ze stacjonarnych, lecz także z polowych systemów zabezpieczenia medycznego.

BOGUSŁAW POLITOWSKI

edycy z 2 Wojskowego Szpitala Polowego, wspo- swoich garnizonów, lecz zostaliby poddani leczeniu w zbudo- magani przez żołnierzy 4 Batalionu Inżynieryjne- wanej w tym celu placówce medycznej. Na szczęście, jak do- go, w marcu 2020 roku w ciągu pięciu dni ustawi- tychczas, nie było potrzeby takich hospitalizacji. Pomieszcze- li na terenie 3 Brygady Radiotechnicznej mobilny nia szpitalne są wykorzystywane jedynie do przeprowadzania Mstułóżkowy szpital. Dlaczego powstał w tym miejscu? 3 Bryga- rutynowych badań komisyjnych, którym po misjach zagranicz- da Radiotechniczna mieści się tuż obok wrocławskiego lotni- nych zawsze są poddawani ich uczestnicy. ska, które jest punktem przerzutu żołnierzy na misję. Założono, Zespołem budującym szpital dowodził ppłk Jarosław że wśród wojskowych wracających z kontyngentów stacjonują- Staszczak, dowódca grupy zabezpieczenia medycznego cych w różnych częściach świata mogą się znaleźć zarażeni ko- 2 Wojskowego Szpitala Polowego z Wrocławia. Przyznaje ronawirusem. W takim wypadku chorzy po wstępnym przeba- on, że zadanie nie należało do łatwych. „Zazwyczaj taki daniu tuż po wyjściu z samolotu nie byliby transportowani do szpital był tworzony jako placówka chirurgiczna.

CZTERY KROKI DO URATOWANIA ŻYCIA Medycyna polowa to system ratowania zdrowia i życia żołnierzy poszkodowanych na polu walki. Polega na ewakuacji i udzielaniu pomocy medycznej na czterech poziomach.

POZIOM 1 – szczebel kompanii i batalionu. Procedura polega na samopomocy, pomocy udzielanej rannemu przez kolegę lub ratowni- ka oraz ewakuacji poszkodowanego do kom- panijnego albo batalionowego punktu me- I dycznego.

POZIOM 2 – kwalifikowana pomoc medyczna udzielana na szczeblu brygady czy pułku w szpitalu polowym. Tutaj możliwe jest przeprowadza- nie zabiegów operacyjnych, podanie krwi i pre- paratów krwiopochodnych, wykonanie badań la- II boratoryjnych, RTG i wielu innych.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 57

Znajdowały się w nim m.in. sale operacyjna, po- Szpital jest gotowy w każdej chwili przyjąć cho- operacyjna, segregacji, tzw. trauma room, inten- rych. Aby placówka mogła sprawnie funkcjono- sywnej terapii... Tym razem musieliśmy stworzyć wać, na jednej zmianie musi pracować tam około szpital internistyczny zakaźny”, wspomina. 25 osób: co najmniej dwóch lekarzy, kilka pielę- gniarek, ratownik medyczny, obsada ambulato- BUDOWANIE Z KLOCKÓW rium, laboratorium, pracownia RTG. Do tego trze- Placówkę medyczną poziomu 2, złożoną z blisko ba doliczyć zespół ewakuacji medycznej, techni- 80 kontenerów, ustawiono z dala od miejsc prze- ków do obsługi agregatów i innych urządzeń oraz mieszczania się ludzi. Najważniejszą częścią szpita- służbę dyżurną. Gdyby praca miała się odbywać la jest osiem specjalnych kontenerów 40-stopowych w systemie dwuzmianowym, liczbę personelu na- o długości ponad 12 m i szerokości blisko 2,5 m. leżałoby podwoić. Można rozłożyć ich boki, wtedy powstaje pomieszczenie robocze o powierzchni ponad 30 m2. SPRAWDZIAN BOJOWY Kontenery stanęły w dwóch szeregach, które Obecnie mobilnymi systemami kontenerowo- łączy zadaszony brezentem korytarz ze specjal- -namiotowymi dysponują w wojsku 1 Wojskowy nych podestów. W tym miejscu znajdują się sale Szpital Polowy w Bydgoszczy oraz 2 Wojskowy segregacji, obserwacji, pracownia RTG, laborato- Szpital Polowy we Wrocławiu. Do stycznia 2009 ro- rium, gabinet zabiegowy i dwie sale wzmożone- ku oba funkcjonowały jako szpitale operacji pokojo- go nadzoru medycznego. Jedna z nich jest prze- wych. Po przekształceniu zostały im podporządko- znaczona dla pacjentów w stanie ciężkim, dlatego wane grupy zabezpieczenia medycznego brygad. została wyposażona w respiratory. Dwuosobowe Placówka we Wrocławiu jest przykładem wyko- sale chorych mieszczą się w 50 mniejszych, kli- rzystania medycyny polowej w sytuacjach ekstre- matyzowanych kontenerach ustawionych za cen- malnych. W celach nieszkoleniowych taki szpital tralną częścią szpitala. Całość uzupełnia 12 kon- powstał dopiero po raz czwarty w powojennej hi- tenerów sanitarnych oraz innych specjalistycz- storii armii. nych. W jednym znajduje się przyszpitalna W 2003 roku personel bydgoskiej placówki apteka, w kolejnym stacja gazów medycznych, otrzymał zadanie utworzenia szpitala polowego a w jeszcze innych są agregaty prądotwórcze. poziomu 3 w bazie Lima w Iraku. Dla polskich

KOMENTARZ SŁAWOMIR OWCZAREK

ciągu najbliższych lat planujemy znacz- Wne unowocześnienie medycyny polowej. Kupione zostaną m.in. jednonoszowe i wielo- POZIOM 3 – szpitale polowe szczebla dywizji i korpusu. W nich III noszowe samochody sanitarne, które zastą- można wykonywać bardziej skomplikowane zabiegi operacyjne, ho- pią wyeksploatowane i przestarzałe pojazdy. spitalizować chorych przez krótki czas. Na tym poziomie wykorzystu- Będziemy kontynuować pozyskiwanie wyposa- je się także stacjonarne cywilne lub wojskowe szpitale w pobliżu żenia dla placówek poziomu 1, zabezpiecze- miejsc prowadzenia działań zbrojnych. W tych przypadkach nie ma nia medycznego szczebla batalionu. W dalszej już mowy o medycynie polowej. perspektywie kupimy kompletne zestawy wy- posażenia dla polowych placówek medycznych na szczeblu brygady i pułku oraz kompletne zestawy wyposażenia dla wojskowych POZIOM 4 – również nie dotyczy medycyny szpitali polowych. polowej, bo udzielanie pomocy medycznej odbywa się w szpitalach stacjonarnych, Gen. dyw. SŁAWOMIR OWCZAREK w tzw. rejonach leczniczych. Ten poziom do- jest inspektorem rodzajów wojsk tyczy także leczenia długoterminowego oraz Dowództwa Generalnego RSZ. IV rehabilitacji.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 58 ARMIA / SŁUŻBA ZDROWIA BOGUSŁAW POLITOWSKI BOGUSŁAW Wojskowy szpital polowy ustawiony we Wrocławiu jest przykładem wykorzystania medycyny polowej w sytuacjach ekstremalnych. medyków było to pierwsze tak ważne zadanie od zakończe- trafiali szybko do placówki wyższego poziomu w amerykań- nia II wojny światowej. Wojsko kupiło wówczas specjali- skiej bazie Bagram”, wyjaśnia lekarz. styczne kontenery medyczne, w których zorganizowano sale operacyjną i przedoperacyjną, intensywnej terapii na NATYCHMIASTOWE WSPARCIE cztery łóżka oraz laboratorium analityczne z bankiem krwi. Od 2014 roku do dzisiaj wojsko stawiało szpitale polowe Sale chorych przygotowano w części namiotowej. Szpital jeszcze dwa razy, zawsze w kraju. W lipcu 2016 roku taką został wyposażony w nowoczesną, jak na tamte czasy, apa- placówkę utworzono w okolicach Krakowa w związku ze raturę medyczną i diagnostyczną, tak aby mógł zapewniać Światowymi Dniami Młodzieży. Niemal w tym samym cza- świadczenia na poziomie najbardziej zbliżonym do warun- sie specjalistyczne kontenery medyczne szpitala polowego ków leczenia stacjonarnego w kraju. Polowy szpital w bazie służyły jako zaplecze Centrum Reagowania Epidemiolo- Lima funkcjonował dwa lata. gicznego Sił Zbrojnych, zabezpieczającego przygotowania Po raz drugi w historii kontenerowo-namiotowy szpital po- i przebieg szczytu NATO w Warszawie. W marcu 2020 ro- lowy wojsko rozstawiło w sierpniu 2010 roku w Afganista- ku powstał wspomniany już szpital polowy we Wrocławiu. nie, w bazie Ghazni. Funkcjonował tam do kwietnia 2014 ro- Z wybranych elementów szpitalnej bazy kontenerowej ku. Przez cztery lata kwalifikowanej pomocy medycznej w kwietniu korzystali także medycy 1 Wojskowego Szpitala udzielono w nim tysiącom polskich żołnierzy. Korzystali Polowego z Bydgoszczy skierowani do ośrodka kwarantan- z niego także sojusznicy z innych armii biorących udział nowego w Solinie. w operacji ISAF oraz ludność z prowincji Ghazni. Opisane placówki są najnowocześniejszymi punktami me- Kpt. Światosław Dałek jest ortopedą traumatologiem. dycznymi, jakimi dysponuje nasza armia. Żołnierze mają też Podczas IX zmiany Polskiego Kontyngentu Wojskowego mobilny sprzęt medyczny starszej generacji – specjalistyczne był lekarzem w bazie Warrior. W miejscu pełnienia służby sale przedoperacyjne, operacyjne, opatrunkowe, ulokowane na zabezpieczał żołnierzy na poziomie 1 i miał do dyspozycji nadwoziach samochodowych. Z nich w połączeniu z namiota- jedynie ambulatorium. Zdarzało się jednak, że w czasie pomi także można tworzyć szpitale polowe poziomu 2. Umiesz- bytu w bazie Ghazni stawał przy stole operacyjnym tamtej- cza się je na pojazdach typu Star 660 M2, produkowanych szego szpitala polowego i uczestniczył w poważnych zabie- w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego stule- gach chirurgicznych. cia. Niestety, nie ma w nich klimatyzacji na letnie upały, a zi- „Dla chirurgów warunki pracy w kontenerach były przy- mą trudno je ogrzać. Poza tym rozkładane ściany tego nadwo- zwoite. Blok operacyjny został dobrze wyposażony. Można zia nie są całkiem szczelne i trudno o utrzymanie w nich odpo- tam było przeprowadzać poważne operacje ratujące życie”, wiedniej sterylności. Dlatego sprzęt ten nie jest już ocenia kpt. Dałek. Dodaje, że problem stanowiły jedynie roz- wykorzystywany do zabezpieczenia medycznego wojsk w cza- ległe urazy głowy. „Do takich zabiegów neurochirurgicznych sie pokoju. Władze resortu w najbliższych latach planują wpro- jest potrzebny specjalistyczny sprzęt, na przykład mikroskopy wadzić do zabezpieczenia medycznego na poziomie 2 i 3 no- czy tomograf , którymi ten szpital nie dysponował. Pacjenci we, modułowe, mobilne placówki medyczne oparte na syste- z takimi urazami, po ustabilizowaniu parametrów życiowych, mie kontenerowo-namiotowym.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / CYBERBEZPIECZEŃSTWO 59

TOMASZ ZDZIKOT Cyfrowe serce armii

awet odpowiednie inwestycje sprzętowe i programowe, zatrudnienie najlep- Nszych ekspertów, nie zapewnią żadnemu państwu czy instytucji bezpieczeń- stwa w cyberprzestrzeni na stałe. W tej sferze nieustannie toczy się bowiem wy- ścig zbrojeń, a zabezpieczenia i odpowiedzialni za nie ludzie każdego dnia poddawani są presji. Zadanie obrońców systemu jest zawsze trudniejsze niż atakujących. Ich rolą jest monitorowanie rozległych sieci. Atakujący skupia się jedynie na naj- słabszym z jego perspektywy ogniwie i wybiera najlepsze do osiągnięcia swoich celów czas, metodę i obiekt ataku. Dlatego cyberbezpieczeństwo wymaga odpowiednich nakładów, zwiększanych wraz z postępującą cyfryzacją. Charakter tej domeny operacyjnej i niezwykle zróżnicowany katalog związanych z nią zagrożeń skłaniają także do wyposażenia struktur odpowiedzialnych za cyberbezpieczeństwo w szerokie uprawnienia, połączone z jasnym przypisaniem sfery odpowiedzialności. Kompleksowe podejście do tej kwestii wymaga też, by eksperci odpowiedzialni za zabezpieczanie teleinfor- matyczne i kryptologiczne współpracowali z tymi, którzy zajmują się zakupami sprzętu i oprogramowania oraz bieżącym utrzymaniem sieci i systemów. Dlatego w lipcu 2019 roku, w wyniku konsolidacji zasobów resortu obrony narodowej, po- wstało cyfrowe serce armii, czyli Narodowe Centrum Bezpieczeństwa Cyberprzestrzeni. De- cyzją ministra obrony narodowej rozformowany został Inspektorat Informatyki, a podległe mu jednostki przekazano w podporządkowanie NCBC. Dziś gen. bryg. Karolowi Molendzie, szefowi NCBC, podlegają też: Centrum Zasobów Cyberprzestrzeni Sił Zbrojnych, Centrum Projektów Informatycznych, sześć regionalnych centrów informatyki, a także Centrum Ope- racji Cybernetycznych. Rok działalności NCBC to nie tylko skuteczna konsolidacja zasobów w dziedzinie cyber- bezpieczeństwa, lecz także dynamiczny rozwój jednostki. Intensywnej rekrutacji towarzyszą coraz bardziej atrakcyjne wynagrodzenia oraz możliwość działania na pierwszej linii frontu walki o bezpieczeństwo polskiej cyberprzestrzeni. W ramach NCBC funkcjonuje dziś bowiem zespół reagowania na incydenty bezpieczeństwa komputerowego. Tu także powstają kolejne techniczne, programowe, operacyjne, edukacyjne czy naukowo-badawcze projekty mające na celu podniesienie zdolności Sił Zbrojnych RP do działania w cyberprzestrzeni i zwiększenie naszego bezpieczeństwa. Centrum jest również pewnego rodzaju inkubatorem dla wojsk obrony cyberprzestrzeni, powstających zgodnie z koncepcją zatwierdzoną przez ministra Mariusza Błaszczaka we wrześniu 2019 roku. To wreszcie przed NCBC stoją wyzwania związane z rosnącym znaczeniem komunikacji elektronicznej i koniecznością zapewnienia bezpiecznej i niezakłóconej pracy kadrze oraz pracownikom resortu przebywającym w kraju i za granicą, szcze- gólnie w dobie pandemii. Pod względem potencjału kadrowego, infra- strukturalnego i budżetowego NCBC wkrótce będzie najsilniejszym ośrodkiem cyberbezpieczeństwa i kryptologii nie tylko w Polsce, lecz także całym regionie.

Tomasz Zdzikot jest ekspertem do spraw cyberbezpieczeństwa. Był wiceministrem obrony narodowej oraz pełnomocnikiem ministra obrony narodowej do spraw bezpieczeństwa cyberprzestrzeni.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 60 ARMIA / WOJSKA LĄDOWE

LASEREM W PRZECIWNIKA W najnowocześniejszym w Polsce centrum szkolenia wyposażonym w urządzenia Śnieżnik w tym samym czasie razem mogą ćwiczyć dowódcy i działonowi transporterów, piechota oraz przeciwlotnicy.

MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK

entrum szkolenia powstało w Stargardzie Szczeciń- taj także szkolenie doskonalące. Ćwiczą się w prowadzeniu skim z myślą o żołnierzach 12 Brygady Zmechanizo- działań taktycznych i ogniowych w zróżnicowanych, symulo- wanej. Zostało ono wyposażone w urządzenia szkol- wanych warunkach terenowych i atmosferycznych. Mogą tre- no-treningowe Śnieżnik najnowszej generacji już pod nować identyfikację celów, ich niszczenie oraz prowadzenie Ckoniec 2019 roku, ale kilka miesięcy zajęło przeprowadzenie ognia, a także doskonalić się w postępowaniu w takich sytu- serii testów i zajęć próbnych. Szkoleniowcy z 12 Brygady nie acjach, jak wybuch pożaru czy awaria techniczna. Wszystkie kryją entuzjazmu, spodziewają się, że efekty wirtualnego szko- zajęcia są rejestrowane, co pozwala później na omówienie za- lenia bardzo szybko przełożą się na wyniki strzelań w warun- dań z instruktorem i poprawę błędów. kach rzeczywistych. „To, co wyróżnia nasz śnieżnik, to m.in. makieta KTO Ro- somak oraz odrębne symulatory dla dywizjonu przeciwlotni- WIRTUALNY TRENING czego”, mówi plut. Marcin Grodziński, kierownik centrum W centrum symulatorowym może się szkolić jednocześnie szkoleniowego w Stargardzie Szczecińskim. „Został ustawio- kilkudziesięciu żołnierzy. „Żołnierze piechoty nie tylko mogą ny pewnego rodzaju kontener, który oddaje rozmiary prawdzi- ćwiczyć swoją celność, lecz także szkolić się ogniowo na sy- wego wozu. Przygotowano w nim przedział bojowy dla dzia- mulowanym polu walki. Do dyspozycji mają również stanowi- łonowego i dowódcy oraz dla desantu. Dzięki temu piechota ska dla operatorów zestawów przeciwlotniczych Grom i Hib- może współpracować z załogą wozu. Żołnierze ćwiczą np. je- neryt. To właśnie jest wyjątkowe w naszym centrum: w ramach go opuszczanie, a potem zajmowanie stanowisk ogniowych”. jednego wirtualnego treningu mogą się szkolić żołnierze róż- Z nowej inwestycji skorzystali także przeciwlotnicy. Star- nych specjalności”, zaznacza mjr Michał Kostrubiec, szef sek- gard Szczeciński jest jedynym miejscem w Polsce, gdzie cji szkoleniowej 12 Brygady Zmechanizowanej. w warunkach symulowanych mogą się szkolić działon armaty W stargardzkim centrum znajdują się trzy sale treningowe. ZU-32-2K Hibneryt oraz operatorzy zestawu rakietowego Jedna z nich mieści dziesięć stanowisk TH-1, czyli trenażerów Grom. Ci ostatni podczas ćwiczeń stoją na ruchomej platfor- pozwalających na wstępne szkolenie działonowego i dowódcy mie i mierzą w stronę sferycznego ekranu. Celują do śmigłow- kołowych transporterów opancerzonych Rosomak wyposażo- ców i samolotów, które poruszają się z rzeczywistą prędkością. nych w system wieżowy Hitfist 30-P. Żołnierze przechodzą tu- Zbliżony do prawdziwego jest także trening załogi tego pierw-

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 61

KOMENTARZ SŁAWOMIR DUDCZAK

ystem szkolno-treningowy Śnieżnik urozmaicenie w szkoleniu, zwłaszcza dla Sw Stargardzie Szczecińskim jest naj- nowych żołnierzy. Nie zastąpi on w pełni nowocześniejszym obiektem tego typu tradycyjnych zajęć, przynosi jednak duże w Polsce. Dzięki niemu zarówno 12 Bryga- oszczędności, jeśli chodzi o amunicję, poda Zmechanizowana, jak i jednostki woj- zwala zorganizować wieloaspektowe szko- skowe z Pomorza Zachodniego mogą sko- lenie, zarówno dla piechoty, jak i dla pod- rzystać z nowych rozwiązań. Śnieżnik bo- oddziałów innych specjalności, w szczegól- wiem to bardzo nowoczesne i skuteczne ności dla przeciwlotników. Gen. bryg. SŁAWOMIR DUDCZAK jest dowódcą 12 Brygady Zmechanizowanej.

Pierwszy system wych możemy wprowadzać wirtualnych przeciwników – Śnieżnik wyproduko- żołnierzy i pojazdy, a także zakłócać przebieg walki wano 15 lat temu. Skonstruowali go i symulować pojawienie się cywilów”, opisują oficerowie specjaliści z Wojsko- 12 BZ. „Ćwiczymy też współpracę pomiędzy dwoma, trzema wego Instytutu Tech- i czterema żołnierzami. Uczymy strzelać w trakcie nicznego Uzbrojenia (WITU) i firmy Auto- przemieszczania, co jest – zwłaszcza dla początkujących żoł-

BŁAŻEJ ŁUKASZEWSKI/12 BZ BŁAŻEJ ŁUKASZEWSKI/12 comp Management. nierzy – po prostu bezpieczne”, dodają.

WISIENKA NA TORCIE Zajęcia na wirtualnej strzelnicy dla swoich podwładnych or- szego zestawu. Dowódca działonu kpr. Marek Janik wyjaśnia: ganizował m.in. por. Krystian Baszak, dowódca 1 kompanii „To doskonałe narzędzie do nauki, kontroli i oceny przygoto- z 3 Batalionu Piechoty Zmotoryzowanej. „Dla mnie najważ- wania całej obsługi. Służy do wykonania, rozpoznania i nisz- niejsze jest to, że możemy wykonywać strzelania, które do tej czenia celów naziemnych i powietrznych”. Podczas wirtualne- pory odbywały się wyłącznie w warunkach poligonowych, go szkolenia żołnierze prowadzą ogień do kilku celów, na czyli np. niektóre sytuacyjne”, przyznaje oficer. Podkreśla rów- zmianę mierząc w jednostki powietrzne i lądowe. nież, że teraz, zanim żołnierz wykona zadanie ogniowe na po- „Jednorazowe zajęcia trwają średnio pięć godzin. To naprawdę ligonie, może dowolną liczbę razy przećwiczyć je na wirtual- dużo czasu, żeby cały skład działonu nabrał pewności i by eli- nej strzelnicy. „Broń napędzana jest gazem, więc tego typu tre- minować ewentualne błędy żołnierzy”, przyznaje kpr. Janik. ning jest znacznie tańszy niż z użyciem ostrej amunicji. Realny strzał teraz będzie tylko jak wisienka na torcie”, dodaje STEROWANIE NATURĄ por. Baszak. Żołnierze podkreślają jednak, że strzelanie wiąz- Żołnierze w czasie zajęć na śnieżniku mierzą do ekranu ką laserową nigdy nie zastąpi realnego szkolenia ogniowego. o wymiarach 12x3 m. Symulowany ogień prowadzą z broni, „Śnieżnik przygotuje, nauczy, wytrenuje pamięć mięśniową, która została pozbawiona cech bojowych, a za to wyposażono przyjmowanie postaw i inne czynności, ale na pewno nie ją w moduły laserowe i układy pneumatycznego przeładowa- zastąpi strzelania ostrą amunicją. Bo żołnierz musi znać zapach nia. „Tak samo mierzy się do celu, tak samo przeładowuje prochu”, potwierdza mjr Kostrubiec. broń. Kiedy żołnierz wyceluje i wystrzeli, system nie tylko Zdaniem dowódców najwięcej ze śnieżnika skorzystają mło- oceni celność ognia, lecz także sprawdzi, ile czasu było potrze- dzi żołnierze, system bardzo pomaga bowiem w nauce postaw ba do likwidacji przeciwnika”, podkreśla plut. Grodziński. strzeleckich i poprawności celowania. Pozwala żołnierzom na- Podczas wirtualnego treningu żołnierze przygotowują się do brać wprawy, popracować nad koncentracją czy właściwym strzelań zawartych w programie szkolenia, biorą również ułożeniem ciała podczas strzału. Dopiero po wirtualnym szko- udział w zajęciach projektowanych dla nich przez dowódców leniu będą oni mogli spróbować swoich sił na strzelnicy garni- i instruktorów. Mogą prowadzić ogień w miastach, lasach, gó- zonowej, najpierw z amunicją ćwiczebną, a później z bojową. rach czy na pustyni, mieć symulowane różnego rodzaju warun- Natomiast doświadczeni strzelcy za pomocą trenażerów będą ki pogodowe oraz porę dnia i nocy. „W trakcie zajęć ognio- podtrzymywać swoje umiejętności.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 62 ARMIA / WOJNAMISJE

Trzon VI zmiany PKW Rumunia tworzą żołnierze 17 Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej z garni- zonów w Międzyrzeczu i Wędrzynie. W jego skład wchodzą także wojskowi z kilkunastu jednostek, najliczniejszą zaś grupę stanowią specjaliści z 10 Brygady Logistycznej z Opola oraz 4 Pułku Przeciwlotniczego z Czerwieńska. Dowódcą VI zmiany jest mjr Mariusz Dłubała. Inna niż wszystkie Mniej treningów ogniowych i taktycznych, rzadsze pobyty na poligonach i ćwiczenia z przerzutu wojsk – tak pandemia zmieniła służbę polskich żołnierzy w Rumunii.

MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER

jechaliśmy w szczere pole, na któ- Z bazy, która wtedy powstała, korzystają żoł- rym wkrótce wyrósł polski obóz”, nierze kolejnych kontyngentów. Stacjonują oni wspomina mjr Krystian Pietruszka, w Rumunii w ramach wielonarodowej brygady, dowódca Narodowego Elementu której zadaniem jest wzmocnienie południowej WWsparcia (National Support Element – NSE) flanki NATO. Szkolą się wspólnie z żołnierzami I zmiany PKW Rumunia. rumuńskimi. Logistycy zaś zajmują się tam teraz Misja polskich żołnierzy w tym kraju rozpoczę- zaopatrzeniem, naprawą sprzętu, organizacją ła się w czerwcu 2017 roku. Miesiąc wcześniej transportu, finansami, żywieniem oraz świadcze- w koszarach 26 Batalionu Piechoty w miejscowo- niem podstawowych usług medycznych. ści Krajowa zjawili się logistycy z 10 Brygady Pod koniec stycznia 2020 roku do garnizonu Logistycznej z Opola. Przywieźli sprzęt potrzebny w Krajowej dotarli żołnierze VI zmiany PKW do budowy bazy oraz mieszkalne kontenery. Rumunia. Kpt. Jacek Bulanda, dowódca NSE,

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 63

lotnisko, czy wskazanie lokalnych dostawców usług”, wspomina kpt. Kowalczyk. Logistycy NSE formowanego przez 10 Brygadę Logi- styczną nie uczestniczą bezpośrednio w zadaniach taktycznych i ogniowych, ale to dzięki nim żołnierze 17 Wielkopol- skiej Brygady Zmechanizowanej, którzy stanowią trzon VI zmiany, mogą bez przeszkód szkolić się w strukturach Wielonarodowej Batalionowej Grupy Bojowej. Pilnują, by nie zabrakło paliwa, amunicji czy części zamiennych do po- jazdów. O stan techniczny, uzbrojenie i systemy łączności ro- somaków dba sekcja techniczna, którą kieruje kpt. Konrad Grudzień. „Do nas należy głównie utrzymywanie sprzętu wojskowego w sprawności, tak aby żołnierze mogli wykony- wać postawione im zadania”, opowiada kapitan. Dostawę niektórych części może zapewnić tylko transport wojskowy z Polski, który teraz, w dobie pandemii, jest utrudniony.

OCZKO W GŁOWIE „Nasze najtrudniejsze zadanie? Mamy tylko takie”, śmieje się kpt. Bulanda i opowiada o wyzwaniu, którym było zabezpieczenie logistyczne przemarszu wojsk na odległe o kilkaset kilometrów poligony w Smârdan i Cincu. Rosomaki musiały pokonać te odległości po drogach publicznych, w górzystym terenie. „W cysternie wieźliśmy olej napędowy, aby można było zatankować podczas ćwiczeń na poligonie, a na jelczu – kontener z amunicją”, opowiada o zabezpiecze-

ARCH.PKW RUMUNIA (2) RUMUNIA ARCH.PKW niu tego transportu chor. Maciej Szejner, dowódca plutonu logistycznego. „Każdy rosomak to nasze oczko w głowie i dlatego ich sprawność staramy się utrzymywać na poziomie 100%”, zapewnia kpt. Grudzień. Gdy coś się dzieje, potrzeb- NA CO DZIEŃ OKOŁO na jest natychmiastowa reakcja. Tak było w lutym, gdy kończyły się ćwiczenia na poligonie w Smârdan. „W sobotę około godziny 15.00 otrzymałem 60 LOGISTYKÓW informację o problemie z KTO Rosomak. Tymczasem w po- niedziałek rano konwój miał wyruszyć w drogę powrotną do DBA O TO, ABY PO- odległej o 560 km bazy w Krajowej”, wspomina szef sekcji technicznej. „Podczas działań w ciężkim terenie i trudnych NAD 200 ŻOŁNIE- warunkach atmosferycznych uszkodzona została część roso- maka, której technik kompanii nie miał pod ręką. Szybko RZY MOGŁO udało nam się ustalić, co jest potrzebne i serwisanci nie- zwłocznie wyruszyli na tamtejszy poligon. Na miejscu prace trwały do późnych godzin w niedzielę. Ale się udało i na- BEZ PRZESZKÓD stępnego dnia nad ranem rosomak wraz z konwojem wyru- WYKONYWAĆ szył w drogę powrotną do bazy”. HERCULES RZĄDZI SWOJE OBOWIĄZKI Przez ręce st. chor. sztab. Marka Kopcia, specjalisty ds. transportu, przechodzi wszystko, co jest związane z zaopatrzeniem misji. Kiedy wyjeżdżał do Rumunii, sądził, że większość towarów, które zamówi w 10 Brygadzie, dotrze do sprawnie przejął obowiązki od swojego poprzednika, tego kraju drogą lądową. I faktycznie, w styczniu i lutym kpt. Jarosława Kowalczyka. „Oprócz przekazania zapasów, amunicja, oleje, smary, części do rosomaków jechały z Opo- sprzętu oraz dokumentacji ważne było zapoznanie nowej la do Krajowej ciężarówkami. Gdy w marcu wybuchła pan- zmiany z lokalnymi instytucjami, od których uzależnione demia COVID-19, środek transportu się zmienił – od tej jest funkcjonowanie kontyngentu, takimi jak bank lub pory do wykonywania tych zadań używa się herkulesów.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 64 ARMIA / MISJE

JEDNYM Z NAJWIĘK- SZYCH WYZWAŃ BY-

Chorąży musiał zatem odświeżyć swo- ŁO ZABEZPIECZENIE wojskowego w warsztatach”, opowiada ją wiedzę na temat przepisów lotni- LOGISTYCZNE PRZE- kpt. Grudzień. czych, które są bardziej rygorystyczne. Por. Mariusz Pyka, szef sekcji mate- Gdy z Polski przylatuje samolot, MARSZU WOJSK NA riałowej, tego dnia po odprawie musiał chor. Kopeć czuwa nad tym, aby ODLEGŁE O KILKASET przygotować dokumenty niezbędne do sprawnie przeprowadzić rozładunek otrzymania transportu obuwia za kilka- maszyny. Pojemniki z lekami i żywno- KILOMETRÓW POLI- naście dni oraz skontrolować podległe ścią muszą zachować stałą temperaturę, GONY W SMÂRDAN magazyny. „Jak w każdy wtorek, jedno więc trzeba pilnować, aby proces chło- ze spotkań ze stroną rumuńską było po- dzenia nie został przerwany. Dlatego I W CINCU. ROSOMA- święcone sprawom żywienia. Należy lekarstwa i świeże produkty trafiają do KI MUSIAŁY POKO- uzgodnić zmiany godzin wydawania samochodu chłodni. Pozostałe towary posiłków, jeśli wymaga tego plan ćwi- trzeba umieścić w kontenerze i prze- NAĆ TE ODLEGŁOŚCI czeń”, wyjaśnia por. Pyka. transportować do bazy. Żołnierz pod- PO DROGACH PU- „Trzeba było zaadaptować się do no- kreśla, że należy także pamiętać o za- wych warunków”, przyznaje kpt. Bu- chowaniu wszelkich norm i procedur BLICZNYCH, W GÓ- landa. Co to oznacza? Własnymi siłami przeciwepidemicznych. RZYSTYM TERENIE żołnierze muszą na przykład przepro- „Pandemia COVID-19 ma spory wadzać specjalistyczną obsługę pojaz- wpływ na służbę na naszej zmianie”, przyznaje kpt. Dariusz dów (przedtem na kilka dni przyjeżdżali z kraju wykwalifi- Szeląg, rzecznik prasowy VI zmiany PKW Rumunia. We kowani serwisanci). „Początki były trudne, ale już się przy- współpracy ze stroną rumuńską przyjęto procedury postę- zwyczailiśmy, że nie wychodzimy poza teren koszar”, powania przeciwepidemicznego. Jak podkreśla rzecznik, opowiada chor. Szejner. Żartuje, że ma blisko do pracy, bo do przypadków wystąpienia koronawirusa nie doszło w jednym budynku mieszkają żołnierze, w drugim mieści dzięki ścisłemu przestrzeganiu rygorów sanitarnych. się sztab, a w trzecim jest stołówka, w której każdy siedzi Por. Dominika Pezdek, która jest lekarzem VI zmiany sam przy stoliku, a o zachowaniu półtorametrowego dystan- PKW Rumunia, przeszkoliła żołnierzy, zwracając uwagę su przypominają czerwone linie. na zasady, których muszą przestrzegać, oraz na objawy Inną niedogodnością jest to, że w Krajowej zamknięto ba- chorobowe. Trzeba było też szybko pozyskać środki me- seny i siłownie, z których korzystali żołnierze VI zmiany dyczne do indywidualnej ochrony. „Na początku dostali- PKW. „Pozostało nam bieganie po terenie koszar i gra w te- śmy je od rumuńskich służb medycznych. W połowie mar- nisa stołowego”, mówi por. Mariusz Pyka. ca dotarł już pierwszy transport maseczek, rękawiczek i kombinezonów z 10 Brygady”, dodaje. DUCH ZESPOŁU „Przez ostatnich kilka miesięcy do wyjazdu do Rumunii NAJWAŻNIEJSZA JEST ORGANIZACJA przygotowywała się VII zmiana. Żołnierze Narodowego Ele- Z hotelu, w którym mieszka część żołnierzy VI zmiany, mentu Wsparcia szkolili się w 10 Brygadzie Logistycznej. do koszar 26 Batalionu Piechoty (tam nocują pozostali) Doskonalili umiejętności zarówno ogólnowojskowe, jak można dojechać w ciągu dziesięciu minut albo pokonać tę i specjalistyczne, właściwe dla każdego stanowiska służbo- trasę pieszo w ciągu 40 minut. Z powodu pandemii ta druga wego”, tłumaczy kpt. Piotr Płuciennik, oficer prasowy możliwość została wykluczona. Każdego ranka pod hotel 10 Brygady. Przed wyjazdem wszyscy żołnierze musieli o 7.00 podjeżdża pierwszy bus. Został rozpisany grafik, tak przejść dwutygodniową kwarantannę. więc każdy żołnierz wie, o której godzinie ma czekać przed Kpt. Płuciennik zwraca uwagę, że podczas przygotowań wejściem. do wyjazdu na misję równie istotne jak wyszkolenie jest Wszystko idzie sprawnie i kilka minut po 8.30 w kosza- zbudowanie ducha zespołu. Podczas spędzonych razem rach rozpoczyna się odprawa z dowódcą NSE, a potem każ- kilku miesięcy żołnierze mają okazję lepiej się poznać. dy rozchodzi się do swoich zajęć. „Dziś musiałem zaksię- „Jest to szczególnie ważne, gdy w składzie kolejnej zmia- gować kilkadziesiąt dokumentów rozliczonych przez od- ny będą doświadczeni misjonarze oraz żołnierze, dla któ- dział gospodarczy. Dostałem także zadanie zakupu na rych jest to pierwszy wyjazd poza granice kraju. Pomoc rynku lokalnym elektrolitu do akumulatorów oraz mie- starszych kolegów może się okazać nieoceniona zarówno sięcznego rozliczenia pracowników KTO. Nie siedzę jed- podczas wykonywania zadań służbowych, jak i w chwi- nak tylko za biurkiem. Nadzoruję pracę magazynów, lach kryzysu, wywołanego na przykład rozłąką z najbliż- sprawdzam wykonywanie napraw pojazdów oraz sprzętu szymi”, podkreśla żołnierz.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / ĆWICZENIA 65

Obustronna korzyść DORSZ CAMERA A. DWULATEK/COMBAT Udział w ochotniczych ćwiczeniach wojskowych to propozycja dla żołnierzy rezerwy, którzy z powodu pandemii stracili pracę.

PAULINA GLIŃSKA

tym roku wojsko zamie- Wśród nich kpr. rez. Adam Stopka w ostatnim czasie. Ci, którzy się zdecy- rzało wezwać do jedno- z Makowa Podhalańskiego. Ma za sobą dują, otrzymają 1,2 tys. zł miesięcznie stek ponad 50 tys. rezer- służbę zasadniczą, w 2012 roku służył oraz 2,6 tys. na zakończenie służby. Je- wistów, ale te plany zwe- w narodowych siłach rezerwowych, śli ukończą szkolenie, otrzymają status Wryfikowała sytuacja związana a przez ostatnich kilka lat pracował jako żołnierza rezerwy, co otwiera drogę do z epidemią. Po trzech miesiącach prze- przedstawiciel handlowy. Teraz został służby zawodowej. rwy Ministerstwo Obrony Narodowej bez pracy. „Postanowiłem wziąć udział zdecydowało o wznowieniu ćwiczeń. w 90-dniowych ćwiczeniach. Jestem na- Zgodnie z przepisami może być na nie stawiony pozytywnie i liczę na to, że wezwany każdy, kto ma 18 lat, dobrą zdobędę nowe umiejętności. Chętnie zo- kondycję i nie skończył 55 lat, a w wy- stałbym żołnierzem zawodowym”, padku posiadających stopień podoficer- mówi rezerwista. ski lub oficerski – 63 lat. Na razie jed- Każdy z ochotników deklaruje, jak nak ćwiczenia są przeznaczone głównie długo będzie się szkolił i kiedy chciałby KOMENTARZ dla ochotników. Co więcej, priorytetowo zacząć. „Ćwiczenia obowiązkowe trwają traktowani są ci, którzy w wyniku pan- z reguły od 5 do 14 dni. Te, które organi- demii utracili źródło dochodów. zujemy teraz, są zdecydowanie dłuższe, RAJMUND T. nawet 90-dniowe”, mówi ppłk Sudak. ANDRZEJCZAK CHĘTNI MILE WIDZIANI Rezerwiści mogą liczyć na bezpłatne „Ćwiczenia są przeznaczone dla żoł- wyżywienie i zakwaterowanie na terenie ytuacja związana z COVID-19 sprawiła, nierzy rezerwy, a więc osób, które mają jednostek wojskowych, a także na wyna- Sże wiele naszych planów trzeba było za sobą jakąkolwiek formę czynnej służ- grodzenie. W przypadku szeregowego zmienić. Tak stało się chociażby z ćwiczenia- by wojskowej i złożyły przysięgę”, pod- wynosi ono około 3,5 tys. zł miesięcznie. mi dla rezerwistów, które z powodu ograni- kreśla ppłk Marcin Sudak z Oddziału Na takim rozwiązaniu skorzysta też woj- czenia ryzyka rozprzestrzeniania się wirusa Planowania Uzupełnień Mobilizacyj- sko. „Każdy przeszkolony obywatel jest musieliśmy zawiesić. Zamierzamy powrócić nych i Wojennych Sztabu Generalne- dla nas cenny, ponieważ podnosi poten- do nich dopiero jesienią. Chcemy jednak pogo WP. To byli żołnierze zawodowi, ci cjał wyszkolonych rezerw sił zbrojnych”, kazać obywatelską postawę sił zbrojnych. po zasadniczej służbie wojskowej, przy- deklaruje ppłk Sudak. Dlatego proponujemy żołnierzom rezerwy gotowawczej, a także absolwenci Legii udział w ćwiczeniach ochotniczych. To oferta Akademickiej po ukończonym szkole- SZKOLENIA DLA NOWICJUSZY adresowana głównie do tych, którzy na sku- niu wojskowym. „Czekamy też na tych, Ministerstwo Obrony Narodowej wy- tek pandemii utracili zatrudnienie. Może wła- którzy nie stracili pracy, a chcą podtrzy- chodzi też z ofertą do osób, które do- śnie w taki sposób uda się pozytywnie wpły- mać lub zdobyć nowe umiejętności”. tychczas nie miały kontaktu z wojskiem. nąć na rynek pracy. Wojskowe komendy uzupełnień odno- Ochotnikom proponuje odbycie służby Gen. RAJMUND T. ANDRZEJCZAK towały duże zainteresowanie ochotni- przygotowawczej na dodatkowym turnu- jest szefem Sztabu Generalnego Wojska ków. Po sześciu dniach na liście znala- sie. Pierwszeństwo mają osoby, których Polskiego. zło się już ponad pół tysiąca osób. sytuacja zawodowa pogorszyła się

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 66 ARMIA / WOJSKO OD KULIS

KILKA LAT TEMU PILOCI F-16 PODCZAS LOTÓW ROZPOZNAW- CZYCH DOKUMENTOWALI POPOWODZIOWE ROZLE- WISKA WISŁY

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 67

POZNAJCIE Z NAMI SPECYFIKĘ SŁUŻBY ŻOŁNIERZY W RÓŻ- NYCH JEDNOSTKACH POLSKIE- GO WOJSKA. W CYKLU WOJSKO OD KULIS PRZECZYTACIE O MA- RYNARZACH, PILOTACH, LOGI- STYKACH, ARTYLERZYSTACH, PRZECIWLOTNIKACH CZY CHEMIKACH. ZWIAD Z NIEBA Strzegą powietrznych granic i wykonują misje rozpoznawcze. Uzależnieni są od adrenaliny, którą zapewniają im loty na F-16.

MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK

oty rozpoznawcze to nasza wizytówka. dowódcy Grupy Działań Lotniczych i dowódca Prowadzimy tego typu misje na rzecz róż- 10 Eskadry. „Samo planowanie misji może trwać nych rodzajów polskich sił zbrojnych oraz nawet trzy godziny. Trzeba np. omówić jej prze- całego Sojuszu Północnoatlantyckiego”, bieg z wszystkimi pilotami ugrupowania i nawi- Lmówi płk pil. Tomasz Jatczak, dowódca 32 Bazy gatorami naprowadzania. A także sprawdzić wa- Lotnictwa Taktycznego, jednej z dwóch polskich runki pogodowe i dostępność lotnisk zapasowych. jednostek wyposażonych w wielozadaniowe sa- Jeżeli szkolimy się w walkach powietrznych, to moloty F-16. Piloci z Łasku zasłużyli się także ustala się założenia wstępne dla strony przeciw- podczas operacji na Bliskim Wschodzie, gdy nej, m.in. typ statku powietrznego i jego uzbroje- z powietrza dokumentowali pozycje bojowników nie”, wyjaśnia ppłk Duda. Dwie godziny przed tzw. Państwa Islamskiego. Żołnierze i 16 myśliw- startem odbywa się jeszcze briefing, czyli ostatnie ców tworzą 10 Eskadrę Lotniczą, której symbo- omówienie misji. Loty szkolne lub treningowe lem jest smok. trwają zwykle około półtorej godziny, ale jeśli zaplanowano w trakcie tankowanie, to piloci mogą ZANIM WYSTARTUJĄ latać bez przerwy dwa razy dłużej. Misje typu „Każdy lot wymaga kilkugodzinnego przygoto- „air to air”, czyli walki powietrzne w różnych

SŁAWEK HESJA KRAJNIEWSKI HESJA SŁAWEK wania”, mówi ppłk pil. Krzysztof Duda, zastępca konfiguracjach, zwykle są nieco krótsze.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 68 ARMIA / WOJSKO OD KULIS

Gdy trwa planowanie misji, samolotami zajmują się technicy. Do każdego myśliwca przypisany jest „crew chief”, który sprawdza i przygotowuje samolot przed lotem. W razie potrzeby wspierają go spe- cjaliści, m.in. od osprzętu, awioniki, silnika czy uzbrojenia. „Już dzień wcześniej ustalamy, które samoloty mają wzbić się w powietrze, jak mają zo- stać skonfigurowane, ewentualnie uzbrojone. Potem potrzebujemy około dwóch godzin na samo ich przygotowanie do lotu”, opisuje kpt. Jarosław Urbaś, dowódca eskadry obsługi. „Crew chief” sprawdza samolot zgodnie z in- strukcją techniczną, punkt po punkcie według tzw. check listy, a następnie przekazuje maszynę pilotowi. Po locie technicy wykonują te same czynności. Potrzebują półtorej godziny na odtworzenie gotowości bojowej myśliwca. „Samoloty trzeba zatankować, a potem sprawdzić m.in. stan płynów w instalacjach hydraulicznych, wizualnie stan płatowca oraz to, czy nie przetarły się koła podczas lądowania”, uzupełnia kpt. Urbaś. Po powrocie do bazy piloci zawsze spotykają się na debriefingu. „To jeden z najważniejszych etapów szkolenia lotniczego. Minuta po minucie analizujemy lot, wskazujemy błędy, omawiamy zachowanie pilotów w powietrzu, oceniamy czas ich reakcji, wyciągamy wnioski, co można zrobić inaczej. Ten etap nie ma ograniczeń czasowych. Kiedyś byłem na debriefingu, który trwał sześć godzin”, wspomina ppłk pil. Przemysław Struj, dowódca Grupy Działań Lotniczych. Ppłk Duda uzupełnia, że to zależy od tego, jak skomplikowa- na jest misja. „Oglądamy na ekranie walkę po- wietrzną, zwracamy uwagę na wszystkie elementy lotu, np. moment odpalenia pocisków rakietowych. Znajdujemy ewentualne przyczyny

niepowodzenia i je analizujemy”, uzupełnia do- KRAJNIEWSKI HESJA SŁAWEK wódca eskadry. F-16 z podwieszonym zasobnikiem rozpoznawczym

WSPÓLNIE Z AMERYKANAMI Życie bazy skupia się wokół lotów szkolnych, aż uzyskają kolejno uprawnienia dowódcy pary, treningowych i operacyjnych. Piloci podrywają ja- a potem dowódcy klucza”, mówi ppłk Duda. strzębie czasami dwukrotnie w ciągu dnia, nie- „Niezależnie jednak od kwalifikacji, wszystkich rzadko także w nocy. W Łasku na stałe stacjonuje pilotów łączy jedno. My kochamy latać tymi sa- komponent lotniczy amerykańskich sił powietrz- molotami. Jesteśmy uzależnieni od adrenaliny, nych Aviation Detachment (m.in. instruktorzy którą dają nam loty na F-16”, dodaje oficer. F-16), a na dodatek dwa razy w roku przylatują ze Stanów Zjednoczonych piloci myśliwców i ćwiczą KAŻDA SEKUNDA MA ZNACZENIE razem z Polakami. Aby usiąść za sterami F-16, wszyscy lotnicy „Zadania pilotów uzależnione są od ich pozio- muszą przejść taką samą drogę: absolwent Lotni- mu wyszkolenia. Ci bardziej doświadczeni wyko- czej Akademii Wojskowej, który dostaje przy- nują loty treningowe, by podtrzymywać dotych- dział do jednostki wyposażonej w F-16, naj- czasowe umiejętności, nawyki i cały czas dosko- pierw zalicza szkolenie podstawowe. Tzw. basic nalić się w taktyce. Młodzi, którzy są np. młodzi podporucznicy najczęściej przechodzą skrzydłowymi, szkolą się pod okiem instruktorów, w Stanach Zjednoczonych, ale mogą się także

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 69

TRZY PYTANIA DO Tomasza Jatczaka

o wyróżnia 32 Bazę Lotnic- doskonałą robotę odpowiadają więc twa Taktycznego spośród in- m.in. nawigatorzy, kontrolerzy, tech- Cnych jednostek? nicy, meteorolodzy, sztabowcy, ale Jesteśmy jedną z dwóch jednostek i żołnierze kompanii obsługi lotniska. w Polsce wyposażonych w wieloza- Dodatkowo jesteśmy wojskowym od- daniowe samoloty F-16, ale jedyną działem gospodarczym, więc zabez- przygotowaną do prowadzenia zadań pieczamy funkcjonowanie logistyczne rozpoznawczych z powietrza. nie tylko naszej bazy, lecz także pobliskich jednostek. Kto służy w waszej jednostce? To personel o wysokich kwalifika- Jakich specjalistów potrzebujecie? cjach i bardzo zmotywowany. Ludzie W bazie są etaty dla żołnierzy róż- zaangażowani, doświadczeni i świet- nych specjalności, głównie ekspertów nie wyszkoleni. Doskonale znają się od obsługi i eksploatacji statków po- na eksploatacji wielozadaniowych sa- wietrznych. Służą u nas absolwenci molotów. Baza lotnicza jest jak jeden Lotniczej Akademii Wojskowej i Woj- organizm. Sercem są piloci, którzy la- skowej Akademii Technicznej. Sta- tają na myśliwcach, oraz specjaliści, wiamy na ludzi zmotywowanych do którzy dbają o nie na co dzień. Rów- służby i dyspozycyjnych. nie ważny jest jednak pozostały personel, bo wszyscy chcą osiągnąć jeden cel – doprowadzić do bezpieczne- Płk pil. TOMASZ JATCZAK jest dowódcą go wykonania zadań w powietrzu. Za 32 Bazy Lotnictwa Taktycznego.

szkolić w Krzesinach. Niespełna dwa lata w USA spędzają F-16 nie jest łatwa, ale warto! Gdy pierwszy raz wzbiłem się na kursie językowym, szkoleniu lotniczym na maszynach w powietrze, nie mogłem uwierzyć, że to się dzieje napraw- T-6 oraz na naddźwiękowym T-38 Talon, by w końcu prze- dę. Na początku to była dla mnie walka z czasem. Szybko siąść się do F-16. rozumiałem, że w F-16 każda sekunda ma znaczenie”, doda- Do swoich macierzystych jednostek wracają jako skrzy- je „Fuse”. dłowi, by rozpocząć… kolejny etap szkolenia. Taką drogę Przed pilotem jeszcze krótki kurs przygotowujący do lo- przeszedł „Fuse”. Podporucznik niedawno zakończył kurs za tów na konkretnym typie samolotu. W USA szkolił się na oceanem i przed nim pierwszy lot F-16 z biało-czerwoną F-16 Block 32, w Polsce będzie latał na F-16 Block 52+. szachownicą. „Nie mogę się już doczekać. Po pierwsze, dla- „Tak naprawdę szkolenie na F-16 nigdy się nie kończy”, tego że będę pilotował polskiego efa, a po drugie, dlatego że uzupełnia ppłk Struj. Kolejnym etapem nauki w Polsce jest jest to nowocześniejsza wersja samolotu od tej, na której kilkumiesięczny kurs MQT, czyli „mission qualification szkoliłem się w USA. Silnik polskiego myśliwca jest moc- training”. Piloci uczą się kolejno na dowódcę pary, potem niejszy, więc to na pewno będzie niezapomniane przeżycie”, klucza. Ostatni stopień to „mission commander”, czyli do- dodaje z entuzjazmem. O pilotowaniu myśliwca marzył jesz- wódca misji powietrznej, w której bierze udział dużo różne- cze jako uczeń liceum lotniczego w Dęblinie. „Droga do go rodzaju statków powietrznych oraz pilot-instruktor.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 70 ARMIA / WOJSKO OD KULIS MICHAŁ ZIELIŃSKI Piloci z Łasku brali udział w najważniejszych operacjach prowadzonych w Iraku, nad którego terytorium wykonywali loty rozpoznawcze, m.in. w czasie bitwy o Mosul oraz Tal Afar. Na zdjęciu samolot F-16 z 32 BLT w bazie w Kuwejcie, gdzie stacjonował polski kontyngent.

Zanim piloci z 32 Bazy otrzymają status „combat Lotniczych. Zgromadzoną w trakcie lotu dokumen- ready”, czyli pełnej gotowości bojowej, przechodzą tacją zdjęciową zajmują się analitycy. Misje rozpo- jeszcze jedno szkolenie, typowe tylko dla tej jednost- znawcze F-16 z Łasku były wykorzystywane np. do ki: uczą się wykonywania lotów rozpoznawczych dokumentowania rozlewisk Wisły podczas powo- i obsługi zasobnika obrazowego DB-110. „Każdy dzi kilka lat temu. z naszych pilotów musi wyszkolić się w tej dziedzinie”, przyznaje ppłk pil. Przemysław Struj. Żołnie- NA DYŻURZE rze uczą się m.in. o zasięgach urządzenia, sterowa- Lotnicy brali udział w różnego rodzaju między- niu automatycznym i programowaniu. Po kursie teo- narodowych ćwiczeniach lotniczych, m.in. retycznym muszą wykonać lot rozpoznawczy w Szwecji, Hiszpanii, Holandii, Niemczech, Wło- i zgromadzić dokumentację zdjęciową z powietrza. szech, szkolili się także w Izraelu i na Alasce. Od Do fotografowania różnych miejsc i obiektów pi- ośmiu lat pełnią dyżury bojowe, strzegąc prze- loci wykorzystują DB-110, ale o szczegółach tego strzeni powietrznej Polski – to właśnie w Łasku typu zadań nie chcą mówić. Wiadomo jednak, że pierwsza polska para dyżurna F-16 była certyfiko- w czasie lotu podczepione pod samolotem urządze- wana według wymagań NATO. Jak wyjaśnia W 2019 roku zakoń- czył się wart niemal nie jest w stanie skanować powierzchnię pod ma- ppłk Struj, dyżury w systemie sojuszniczym i na- 100 mln zł remont szyną i wykonywać zdjęcia terenu wokół niej. rodowym piloci trzymają całodobowo przez rok, lotniska w 32 Bazie Można nim także sfotografować konkretny punkt ale zmieniają się w tych obowiązkach z siostrzaną Lotnictwa Taktyczne- go. Inwestycję współ- w terenie z różnych stron. „Pilot musi się znaleźć jednostką z Krzesin, czyli 31 Bazą Lotnictwa Tak- finansowali Amery- na odpowiedniej wysokości w odpowiednim miej- tycznego. „Aby można było rozpocząć dyżur, nie kanie, którzy dobudo- scu, by zasobnik zaczął pracować, a potem poru- tylko trzeba przygotować personel, lecz także od- wali 500 m pasa startowego oraz roz- szać się dokładnie wyznaczoną trasą. Wtedy zdję- powiednio skonfigurować i uzbroić samoloty”, poczęli budowę dom- cia się udadzą”, tłumaczy dowódca Grupy Działań mówi dowódca GDL-u. ku pilota.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 71

32 BAZA LOTNICTWA TAKTYCZNEGO

ednostka kultywuje trady- tycznego, wyposażoną w sa- Jcje 10 Pułku Lotnictwa My- moloty MiG-21, potem TS-11 śliwskiego, 2 Pułku Lotnictwa Iskra, a od jesieni 2008 roku Myśliwskiego i 31 Pułku Szkol- w wielozadaniowe F-16. Na po- no-Bojowego. W wyniku prze- czątku 2010 roku z połączenia kształcenia poprzednich 32 Bazy Lotniczej i 10 Eskadry jednostek wojskowych 1 stycz- Lotnictwa Taktycznego po- nia 2001 roku powołano w Ła- wstała 32 Baza Lotnictwa Tak- sku 10 Eskadrę Lotnictwa Tak- tycznego.

WYPOSAŻENIE

32 Bazie Lotnictwa systemy optyczne pozwalają WTaktycznego w Łasku wykonywać zdjęcia zarówno stacjonuje 16 samolotów w paśmie widzialnym, jak F-16 C/D Block 52+. Samolo- i w paśmie bliskiej oraz środ- ty są wyposażone w zasobniki kowej podczerwieni. Oznacza obrazowe Goodrich DB-110. to, że DB-110 fotografuje tak-

ARCH 32 blt ARCH Zamontowane wewnątrz nich że w nocy.

Para dyżurna może być poderwana do samolotów naruszają- Ahmad al-Dżabir, ale operacje lotnicze odbywały się nad tery- cych przepisy lotnicze lub do maszyn, które mają problemy np. torium Iraku. Polacy prowadzili rozpoznanie zarówno w dzień, z łącznością lub nawigacją. Podobne zadania piloci z Łasku jak i w nocy. Te misje polegały na fotografowaniu celów zgod- wykonywali w ramach natowskiej misji Baltic Air Policing nie z zapotrzebowaniem dowództwa operacji. Na podstawie w składzie dziewiątej zmiany PKW Orlik w Estonii. To jednak dokumentacji zdjęciowej określano pozycje bojowników nie była pierwsza operacja w historii 32 Bazy Lotnictwa Tak- tzw. Państwa Islamskiego, a także weryfikowano skuteczność tycznego. Żołnierze z tej jednostki w 2016 roku zostali skiero- przeprowadzanych nalotów. „Żarty się skończyły, wykonywali- wani do udziału w międzynarodowej misji „Inherent Resolve” śmy zadania nad wrogim terenem i chociaż latając na wysoko- przeciwko tzw. Państwu Islamskiemu. „Sformowaliśmy ści ponad 8 km byliśmy względnie bezpieczni, to zawsze z ty- I zmianę PKW w Kuwejcie. Ruszyliśmy w nieznany teren, mu- łu głowy była myśl, że w razie zestrzelenia lub awarii silnika sieliśmy się odnaleźć w międzynarodowym środowisku. To był znajdziemy się w trudnej sytuacji”, mówi ppłk Krzysztof sprawdzian bojowy nie tylko naszych pilotów, ale też całej lo- Duda, zastępca dowódcy IV zmiany PKW w ramach operacji gistyki, procedur, systemu dowodzenia”, mówi płk Tomasz Jat- „Inherent Resolve”. Z kolei ppłk Struj, który był zastępcą do- czak. „Chociaż to było trudne zadanie, bardzo się cieszę, że wódcy I zmiany PKW w Kuwejcie, służył na II i dowodził IV, mieliśmy możliwość uczestniczenia w tej operacji. Wiele lat podkreśla, że w czasie operacji piloci utwierdzili się w prze- się szkoliliśmy i gdy przyszedł czas na sprawdzian bojowy, nie konaniu, że poziomem wyszkolenia nie odbiegają od najlep- zawiedliśmy”, dodaje dowódca. szych na świecie. „To była bardzo trudna misja. Na różnych poziomach w powietrzu znajdowało się czasami 80–100 stat- SMOKI Z ŁASKU ków powietrznych, do tego na ziemi toczyły się walki, prowa- 32 Baza wystawiła trzy z czterech zmian PKW w Kuwejcie. dzono ostrzały artyleryjskie i okazało się, że… świetnie się Na Bliski Wschód na każdą turę delegowano do 150 żołnierzy w tym środowisku odnajdujemy”, podkreśla. Jak zaznaczają i pracowników wojska oraz cztery uzbrojone samoloty F-16. piloci, sprawdzian na Bliskim Wschodzie zdały także wielo- Żołnierze stacjonowali w międzynarodowej bazie lotniczej zadaniowe F-16.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 72 ARMIA / WOJNA

MILITARIA / PRZEGLĄD

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 73

MARYNARKA BEZ LIDERÓW Nie najlepsza sytuacja gospodarcza sprawia, że Rosja ogranicza plany modernizacji krążowników i odkłada na nieokreślony czas budowę dużych niszczycieli i fregat.

TADEUSZ WRÓBEL

Rosjanie ma- ją do dyspozycji tylko jeden lotniskowiec, „Admirał Kuzniecow”, zbudowany jeszcze w czasach Związku Sowieckiego. TEBNAD/SHUTTERSTOCK

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 74 MILITARIA / PRZEGLĄD

ółnocne Biuro Projektowo-Konstruk- czyciela miały znaleźć się pociski manewrujące cyjne przerwało prace nad dwoma ty- Kalibr-NK, a także hipersoniczne typu 3M22 Cyr- pami dużych jednostek nawodnych dla kon, które jeszcze są w fazie testowania. Załoga rosyjskiej marynarki wojennej. Naj- okrętu miałaby do dyspozycji również naddźwięko- większą z nich miał być niszczyciel ra- we pociski przeciwokrętowe P-800 Onyks. Równie kietowy o napędzie atomowym projek- mocna miała być obrona powietrzna okrętu. tu 23560 Szkwał, znany też jako okręt W 56 komorach planowano rozmieścić rakiety da- typu Lider. Powodem przerwania prac lekiego zasięgu morskiej wersji systemu S-500. Na jest, jak podała firma, brak decyzji mi- niszczycielu miały znaleźć się jeszcze dwa inne nisterstwa obrony w sprawie tych jednostek. Co cie- systemy przeciwlotnicze – Poliment-Redut z poci- kawe, w mediach jeszcze niedawno pojawiały się skami o różnym zasięgu oraz służący do obrony zapowiedzi rozpoczęcia w najbliższych latach bu- bezpośredniej artyleryjsko-rakietowy Pantsir-M. Pdowy pierwszych egzemplarzy. Do ochrony przed okrętami podwodnymi i torpeda- mi załogi liderów miałyby natomiast do dyspozycji NISZCZYCIEL NICZYM KRĄŻOWNIK system Pakiet-NK. Planowano też wyposażyć tę Budowę niszczyciela projektu 23560 można jednostkę w 130-milimetrową armatę morską oraz uznać za najbardziej ambitny, ale też i najbardziej lądowisko i hangar dla dwóch śmigłowców. Rosja- kosztowny program modernizacji sił nawodnych ro- nie szacowali koszt budowy atomowego niszczy- syjskiej marynarki wojennej od czasu rozpadu ciela projektu 23560 na 100 mld rubli, czyli około Związku Sowieckiego. Takie jednostki znacząco 1,5 mld dolarów. wzmocniłyby jej potencjał bojowy. Plany budowy Dziennik gospodarczy „Wzgliad”, powołując okrętów, które miały mieć napęd atomowy, upu- się na raport roczny Północnego Biura Projekto- bliczniono w 2015 roku, ale ich wstępny projekt zowego, w kwietniu 2020 roku podał, że plan prac stał zatwierdzony już w 2013 roku. Tuzin niszczy- dla niszczyciela Lider na lata 2017–2019 został cieli planowano rozdzielić między dwie floty: Pół- zawieszony przez Ministerstwo Obrony Federacji nocną i Oceanu Spokojnego. Rosyjskiej już po zakończeniu wstępnego projek- Przez długi czas Rosjanie nie ujawniali szcze- tu w 2016 roku. Tymczasem zastępca dowódcy gółów dotyczących lidera, w końcu jednak zaczę- rosyjskiej marynarki wojennej Wiktor Borsuk ły pojawiać się informacje na ten temat. Niektóre jeszcze w 2018 roku utrzymywał, że są one kon- dane techniczne z biegiem czasu były weryfiko- tynuowane. „Wkrótce rozpoczną się prace nad wane. Wstępnie podano na przykład, że wypor- projektem technicznym, a budowę zaplanowano ność niszczyciela będzie wynosiła 10 tys. t lub po 2020 roku”, cytowała go wówczas agencja Dziennik gospodarczy „Wzgliad” 12–13 tys. t, ale później mówiono już o 18, a na- TASS. W lutym 2019 roku podawała z kolei, że w kwietniu 2020 ro- wet o 19 tys. t. Jednostka miała mieć 200–230 m do końca lat dwudziestych XXI wieku powstaną ku podał, że plan długości i 20 m szerokości. Siłownia z reaktorem dwie takie jednostki. prac dla niszczyciela Lider został zawie- atomowym zapewniałaby jej prędkość maksymal- To niejedyny projekt, którego zaniechano. Podob- szony przez minister- ną co najmniej 30–32 w. Tym samym okręt klasy- ne decyzje podjęto w sprawie fregaty rakietowej stwo obrony już fikowany jako niszczyciel rozmiarami zaczynał projektu 22350M. Jej pierwowzorem jest znajdują- w 2016 roku. Tym- czasem zastępca do- przypominać krążownik projektu 1144 Orlan. Dla ca się już w składzie rosyjskiej floty wojennej jed- wódcy rosyjskiej ma- porównania wyporność najnowszych amerykań- nostka typu Admirał Gorszkow (projekt 22350). rynarki wojennej skich niszczycieli typu Arleigh Burke Flight III Nowy okręt miałby jednak większy kadłub, a jego Wiktor Borsuk jeszcze w 2018 roku nie przekracza 10 tys. t. wyporność wzrosłaby z 5,4 do 8 tys. t. Fregata mia- utrzymywał, że prace Z rozmachem Rosjanie podeszli też do uzbroje- łaby też znacznie większy potencjał bojowy, więc są kontynuowane. nia. Rakiety uderzeniowe planowano umieścić planowano wyposażyć ją w 64 komory, czyli cztery w uniwersalnych, pionowych wyrzutniach 3S-14 – razy więcej niż mają ich dostarczone flocie okręty osiem modułów z 64 komorami. W arsenale nisz- typu Admirał Gorszkow. W budowie natomiast są

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 75

Wchodzący w skład Floty Północnej atomowy ciężki krążownik „Piotr Wielki” jest jednym z pięciu okrętów projektu 1144 Orłan, których budowę rozpoczęto jeszcze w latach siedemdziesiątych, i obecnie jedynym używanym w rosyjskiej marynarce wojennej. MO FEDERACJI ROSYJSKIEJ (3) ROSYJSKIEJ MO FEDERACJI Budowa niszczycieli projektu 23560 byłaby zapewne najbardziej kosz- Rosjanie przerwali prace nad programem budowy fregaty rakietowej townym programem modernizacyjnym sił nawodnych rosyjskiej mary- projektu 22350M, wywodzącej się od już znajdujących się w składzie narki od czasu rozpadu Związku Sowieckiego. Plany budowy tych okrę- rosyjskiej floty wojennej jednostek typu Admirał Gorszkow, projektu tów upubliczniono w 2015 roku. 22350 (na zdjęciu).

dwie jednostki projektu 22350, które będą miały 24 komory. się awarie na jego pokładzie. Liczba różnorakich incydentów I właśnie te zmodyfikowane fregaty będą największymi nowy- na morzu i w stoczni, także wypadków śmiertelnych, sprawia, mi nawodnymi okrętami bojowymi, na jakie rosyjska marynar- że można uznać ten lotniskowiec wręcz za pechowy. Prawdo- ka wojenna może liczyć w najbliższych latach. podobnie zresztą zostanie wkrótce wycofany ze służby. Rosjanie planowali jednak zbudować jego następcę. Dlate- OKRĘT MARZENIE go gdy w 2015 roku podawano informacje na temat konstruk- Rosja ma mnóstwo okrętów wojennych, ale w większości są cji niszczyciela Lider, ujawniono istnienie założeń dla atomo- to małe jednostki przeznaczone do działań przybrzeżnych. Co wego superlotniskowca projektu 23000E, znanego też jako ważne, tamtejsza flota, jeśli chodzi o duże okręty nawodne, za- Sztorm. Jednostka miałaby podobne rozmiary jak lotniskowce czyna ustępować dynamicznie rozbudowującym się siłom amerykańskie – wyporność 90–100 tys. t, 330 m długości morskim Chin. Znakomicie widać te tendencje na przykładzie i 40 m szerokości w linii wodnej. Rosyjski okręt mógłby po- lotniskowców. W tej dziedzinie prym wiedzie marynarka ame- mieścić do 90 samolotów, śmigłowców i bezzałogowych stat- rykańska, bo US Navy posiada dziesięć okrętów operacyjnych ków powietrznych. Na pokładzie startowym przewidziano i jeden, który jest w fazie prób. Chińczycy wprowadzili do dwie katapulty elektromagnetyczne i dwie ramy startowe służby dwie takie jednostki, ale kolejne są już w budowie. tzw. skocznie (ski-jump). To jest niezwykle ciekawy i ambitny Tymczasem Rosjanie mają do dyspozycji tylko jeden okręt, projekt, ale kosztowny. „Admirał Kuzniecow”, zbudowany jeszcze w czasach Związ- W 2016 roku Rosja zaoferowała Indiom lotniskowiec wywo- ku Sowieckiego. Nic zatem dziwnego, że tak często zdarzają dzący się z projektu 23000E i wtedy jego cenę oszacowano na

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 76 MILITARIA / PRZEGLĄD

Liczba różnorakich incydentów na morzu i w stoczni, także wypadków śmiertelnych, sprawia, że można na- zwać „Admirała Kuzniecowa” pecho- wym okrętem.

WYŚCIG GIGANTÓW

Klasa okrętów Rosja USA Chiny

MO FEDERACJI ROSYJSKIEJ MO FEDERACJI Lotniskowce (atomowe) 1 (0) 11 (11) 2 (0)

Krążowniki (atomowe) 5 (2) 22 0

Niszczyciele 13 69 32

Fregaty 10 0 49

Okręty walki przybrzeżnej 0 19 0

Korwety (co najmniej 2000 t wyporności) 79 (6) 0 50 (0)

Okręty podwodne (atomowe) 61 (39) 68 (68) około 80 (18)

5,5–5,6 mld dolarów. To nie jest wygórowana kwota, bo za po- zygnować z przywrócenia do służby „Admirała Uszakowa” dobną jednostkę amerykańską trzeba by zapłacić dwa razy oraz „Admirała Łazariewa”. Kontynuowane są jednak prace więcej. Niemniej jednak w tej chwili możliwości finansowe ro- modernizacyjne na trzecim z krążowników. „Admirał syjskiego resortu obrony nie pozwalają nawet na taki wydatek. Nachimow” zostanie przystosowany do przenoszenia najno- W 2017 roku pojawiły się też doniesienia, że ministerstwo wocześniejszych systemów uzbrojenia takiego, jak pociski obrony jest zainteresowane okrętem przeznaczonym dla samo- Kalibr-NK, Onyks, a z czasem też Cyrkon. Modernizacja lotów pionowego startu i lądowania. Mimo dość istotnego pro- ma kosztować 500–600 mln rubli. blemu – Rosja obecnie nie ma takich statków powietrznych – W czerwcu 2019 roku Michaił Budniczenko, dyrektor budowa nowego lotniskowca, według zapowiedzi rosyjskich stoczni Siewmasz w Siewierodwińsku, do której „Admirał oficjeli, miałaby rozpocząć się w latach 2025–2030. Nachimow” trafił już w 1999 roku, zapowiedział, że zostanie on przekazany marynarce wojennej w 2022 roku. Warto pa- REANIMACJA ADMIRAŁA miętać, że to nie pierwszy zapowiadany termin końca prac Marynarka wojenna Rosji ma też w linii jeden atomowy modernizacyjnych. Pierwotnie planowano, że zakończą się ciężki krążownik rakietowy „Piotr Wielki”, który wchodzi one już w 2018 roku, potem tę datę przesuwano na rok 2019, w skład Floty Północnej. To czwarty z planowanych pięciu 2020 i 2021… okrętów projektu 1144 Orlan, których budowę rozpoczęto w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia. Ze względu CORAZ BARDZIEJ W TYLE na problemy ekonomiczne, jakie Federacja Rosyjska miała Rosja ma około 330 okrętów wojennych, głównie zaprojek- w latach dziewięćdziesiątych, okręt, którego budowa ru- towanych jeszcze w czasach Związku Sowieckiego, chociaż szyła w 1986 roku, wszedł do służby dopiero w 1998 roku. budowę niektórych zakończono już po jego rozpadzie. Niedo- Trzy starsze jednostki tego typu wycofano już z linii, ale statek dużych jednostek nawodnych ogranicza zdolność Rosji w 2014 roku pojawił się pomysł ich generalnego remontu do stałej prezentacji bandery w różnych regionach świata. Pod- i modernizacji. stawą marynarki wojennej pozostanie zatem prawdopodobnie W kwietniu 2019 roku gazeta „Izwiestia” poinformowała, flota podwodna, w którą inwestowano nawet w trudnych dla że rosyjska marynarka wojenna ostatecznie postanowiła zre- Rosji czasach tuż po rozpadzie Związku Sowieckiego.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 77

rototyp rosyjskiego samobieżne- z całej rodziny. Jako jedyna została też danii, Iraku, Iranu, Omanu, Syrii go przeciwlotniczego komplek- umieszczona na innym nośniku niż i Wietnamu). Pancyr został też opraco- su rakietowo-artyleryjskiego na standardowe dla tej broni wozy typu wany w wersji na podwoziu gąsienico- podwoziu kołowym Pancyr Kamaz-6560 8x8 – wszystkie zestawy wym oraz w postaci stacjonarnych mo- Popracowano tuż przed rozpadem Związ- przeznaczone dla ZEA zamontowano dułów bojowych do wykorzystywania ku Sowieckiego. Jak na standardy na kupionym specjalnie w Niemczech na pokładach okrętów wojennych i jako z końca lat osiemdziesiątych XX wieku, elementy stałych umocnień. idea pod wieloma względami była no- watorska. Koncepcja samobieżnych ze- SKUTECZNOŚĆ stawów punktowej obrony przeciwlotni- PODWÓJNEJ SALWY czej (OPL), towarzyszących szybkim Podstawowym przeznaczeniem formacjom manewrowym (zmecha- pancyrów jest bliska, punktowa nizowanym i pancernym) oraz obrona przed atakami z powietrza uzupełniających luki w defensy- wydzielonych obiektów, instalacji wie powietrznej zapewnianej i niewielkich zgrupowań wojsk. przez systemy strefowe o więk- Głównym elementem tego syste- szym zasięgu, powstawała rów- mu jest wóz bojowy typu 72W6, nolegle w ZSRS i na Zachodzie. obsługiwany przez trzech człon- Ostatecznie ta klasa uzbrojenia ków załogi (kierowcę pojazdu wojsk lądowych wyodrębniła się oraz dwóch operatorów systemów pod koniec ubiegłego stulecia na fali radarowych i bojowych), składający reform i modyfikacji strategii w no- się z części bojowej oraz nośnika. wych postzimnowojennych realiach Część bojowa to moduł kontenerowy operacyjnych, kiedy postawiono na lek- złożony z trzech elementów: kabiny ob- kość, mobilność i szybkość działania lą- sługi (umieszczonej na przodzie konte- dowych formacji militarnych. nera, tuż za kabiną kierowcy nośnika), bloku aparatury chłodzącej oraz wieży FINANSOWE WSPARCIE ogniowej, zawierającej sprzęt nawiga- Upadek ZSRS i późniejsza mizeria Słaby cyjny, elektroniczny i uzbrojenie z ma- jelcynowskiej smuty sprawiły jednak, gazynem amunicyjnym. W tylnej części że prace nad ostatecznym wykończe- wieży znajdują się też radar wykrywa- niem zestawu Pancyr (w nomenklatu- nia celów oraz głowica systemu opto- rze NATO nazwany SA-22 Greyhound) elektronicznego. zostały odłożone na lepsze czasy. Te punkt Każdy wóz bojowy pancyra został nadeszły niespodziewanie szybko, kie- uzbrojony w 12 dwuczłonowych rakiet dy rosyjskim projektem zainteresowali Doświadczenia z walk przeciwlotniczych ziemia–powietrze ty- się arabscy szejkowie z Abu Zabi. na Bliskim Wschodzie pu 57E6, umieszczonych w dwóch sze- Zjednoczone Emiraty Arabskie (ZEA) ściotubowych wyrzutniach na wieży ponie tylko wyraziły chęć zakupu kilku- pokazują, że zestawy jazdu. Za pomocą sygnałów wysyłanych dziesięciu zestawów pancyrów wraz obrony przeciwlotniczej z wozu bojowego można sterować rów- z pełnym zapleczem logistycznym Pancyr nie są tak nocześnie lotem czterech rakiet – ze i technicznym, lecz także zgodziły się względu na redukcję kosztów całego współfinansować doprowadzenie całe- skuteczne, jak zapewniają kompleksu nie mają one własnego sys- go projektu do finału oraz dostosowa- Rosjanie. temu naprowadzania. W praktyce, jak nie go pod względem technologicznym pokazały doświadczenia bojowe, najbar- do własnych standardów. TOMASZ OTŁOWSKI dziej efektywne jest odpalanie rakiet Prace trwały długo, nie obyło się bo- w salwach po dwie sztuki naraz. wiem bez problemów z pełnym zgra- podwoziu ciężarowym MAN SX45. Po Dodatkowym uzbrojeniem pancyra są niem poszczególnych elementów syste- 2010 roku zestawy Pancyr S-1 zaczęła dwie dwulufowe armaty automatyczne mu. Ostatecznie jednak do 2010 roku kupować też armia rosyjska (siły lądo- typu 2A38M kalibru 30 mm. Każda ZEA weszły w posiadanie około 50 ze- we i powietrzne) – obecnie w jej wypo- z nich jest wyposażona w zasobnik stawów (w latach 2012–2018 dokupiły sażeniu znajduje się ich około stu. Sys- amunicyjny zawierający 700 pocisków kolejne 30 sztuk tego uzbrojenia). tem udało się także z sukcesem sprze- różnego typu – odłamkowych, przeciw- Arabska wersja pancyra wciąż jest naj- dać innym odbiorcom zagranicznym, pancernych i smugowo-zapalających. bardziej zaawansowana technologicznie głównie w Azji (m.in. do Algierii, Jor- Załoga wozu ma możliwość doboru

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 78 MILITARIA / TECHNIKA

NOŚNIK (WERSJA KAMAZ-6560) Prędkość maks. na drodze 80 km/h Typ kołowy Zasięg ok. 400 km

Masa własna 13 250 kg Nośność 24 550 kg Wysokość 4,5 m Wysokość

Długość 8,6 m

Szerokość 2,6 m MIKHAIL VOSKRESENSKIY/EAST NEWS MIKHAIL VOSKRESENSKIY/EAST

rodzaju amunicji w zależności od charakteru zwalczanego ce- zjon pancyrów ma współpracować z pułkiem systemów obro- lu. Nominalna szybkostrzelność armaty 2A38M to 2,5 tys. po- ny przeciwlotniczej S-300 lub S-400. cisków na minutę, a zasięg – do 4 km. Skuteczne prowadzenie Każdy z wozów ogniowych może walczyć nie tylko w bate- ognia wymaga zatrzymania wozu i ustabilizowania jego pozy- rii, lecz także autonomicznie. W ten sposób działają pancyry cji. W tym celu wykorzystuje się cztery hydrauliczne stabili- dostarczone przez ZEA siłom marszałka Khalify Haftara zatory umieszczone na podwoziu pojazdu. w Libii, a także te używane tam przez rosyjskich najemników z tzw. kompanii Wagnera. Ponadto w razie zniszczenia lub DOŚWIADCZENIA Z WALKI uszkodzenia wozu dowodzenia każdy z pojazdów bojowych Pełna bateria pancyrów składa się z czterech–sześciu wo- może sterować ogniem kilku innych zestawów. Według za- zów bojowych, jednego dowodzenia, dwóch–trzech warsztato- pewnień producenta, możliwe jest również kierowanie syste- wych, jednego kontroli oraz trzech pojazdów transportowo-za- mem z zewnątrz wozu, za pomocą przenośnych konsoli opera- ładowczych. Docelowo, według planów operacyjnych do- torskich, oraz wpięcie jednego pojazdu (lub całej baterii) wództwa sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej, składający się w szerszy system dowodzenia obroną powietrzną na danym z trzech baterii (czyli liczący 12–18 wozów bojowych) dywi- teatrze działań. Przejście z położenia marszowego do bojowe-

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 79

Arabska wersja pancyra wciąż jest najbardziej zaawansowana technologicznie z ca- łej rodziny. Jako jedyna została też UPADEK ZSRS I JELCYNOW- umieszczona na innym nośniku niż standardowe dla tej broni wozy typu Ka- maz-6560 8x8 – wszystkie zestawy prze- SKA SMUTA SPRAWIŁY, ŻE znaczone dla ZEA zamontowano na kupionym specjalnie w Niemczech podwoziu ciężarowym MAN SX45. PRACE NAD WYKOŃCZENIEM ZESTAWU PANCYR ZOSTAŁY ODŁOŻONE NA LEPSZE CZA- SY. TE NADESZŁY NIESPO- DZIEWANIE SZYBKO, KIEDY ROSYJSKIM PROJEKTEM ZAINTERESOWALI SIĘ SZEJ- KOWIE Z ABU ZABI ARMATA 2A38M

Liczba luf 2 Długość 3478 mm twierdzeniom. Począwszy od połowy 2019 roku, już kilkana- Masa broni 233 kg ście zestawów zostało zniszczonych w Libii, głównie właśnie Szybkostrzelność 2000 strz./min przez drony bojowe produkcji tureckiej, wykorzystywane przez Zasięg 4000 m Pułap 3000 m siły Rządu Porozumienia Narodowego z Trypolisu. Tylko Zapas amunicji 1400 pocisków w maju 2020 roku wyeliminowano w ten sposób w Libii od ośmiu do dziesięciu pancyrów. Kilka innych zniszczono w Sy- rii. Spektakularne nagrania z kamer umieszczonych na dronach stały się wręcz hitami turecko- i arabskojęzycznego internetu. Tezę, że te zestawy nie są skutecznym panaceum na zagro- żenie ze strony bezzałogowych pojazdów latających, potwier- go ma zajmować załodze wozu maksymalnie do trzech minut, dzają również nieco wcześniejsze rosyjskie doświadczenia a po wejściu w reżim ogniowy pancyr S-1 może jednocześnie z Syrii, gdzie kilka pancyrów stanowi wraz z zestawami zwalczać do czterech celów. Deklarowany czas reakcji syste- Tor-M2U element systemu obrony przeciwlotniczej głównej mu od wykrycia i namierzenia celów do otwarcia ognia to bazy sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej w Humajmim. 4–6 s, a w ciągu jednej minuty wóz jest w stanie ostrzelać do Ta duża rosyjska instalacja militarna w Latakii była w la- dziesięciu celów. Dotychczasowe doświadczenia ze stosowa- tach 2016–2018 wielokrotnie atakowana przez drony chałup- nia pancyrów w warunkach bojowych (Donbas, Syria i Libia) niczo produkowane przez islamskich ekstremistów z sąsied- nie potwierdzają jednak tych danych. niej prowincji Idlib. O ile zestawy typu Tor spisały się wów- czas bardzo dobrze (osiągając nawet 80% skuteczności), ZAPEWNIENIA NA WYROST o tyle pancyry S-1 wypadły wyjątkowo słabo (ich ogólna Rosjanie od lat twierdzą, że ich pancyry idealnie nadają się efektywność nie przekroczyła 20%). Jeśli sami Rosjanie uzy- do obrony także przed relatywnie wolnymi i nisko latającymi skali taki wynik, trudno oczekiwać lepszych efektów opera- bezzałogowcami. Jednak nawet pobieżna analiza ich użycia cyjnych od dalece mniej doświadczonych i gorzej wyszkolo- podczas realnych działań bojowych zdaje się zadawać kłam tym nych załóg libijskich czy syryjskich.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 80 MILITARIA / BROŃ PRZYSZŁOŚCI

KRZYSZTOF WILEWSKI OCZEKIWANA ZMIANA MIEJSC Zastąpienie w amerykańskiej armii pocisków manewrujących Harpoon norweskimi rakietami Naval Strike Missile to coś więcej niż dowód na globalizację wyścigu zbrojeń. To symbol technologicznych przemian ostatnich dwóch dekad.

merykańscy oficerowie często podkreślają, że jed- szybko został jednak gruntownie zmodyfikowany. Stało się nym z sekretów budowy nowoczesnej i skutecznej tak po doświadczeniach z tzw. wojen na wyczerpanie, które armii jest wyciąganie wniosków z historii oraz wo- Izrael toczył z państwami arabskimi w latach 1967–1970. jen toczonych przez innych. Doskonałym tego 21 października 1967 roku egipskie kutry rakietowe projek- Aprzykładem są pociski przeciwokrętowe Harpoon. Na po- tu 183R zatopiły izraelski niszczyciel „Ejlat”. Aby posłać go czątku lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia dowództwo na dno, wystarczyły dwa radzieckie pociski przeciwokrętowe amerykańskiej marynarki wojennej (US Navy) zleciło opra- P-15 Termit. Po tym incydencie amerykańskie dowództwo cowanie rakiet o zasięgu około 45 km, przeznaczonych stwierdziło, że harpoony powinny zwalczać nie tylko wynu- do zwalczania wynurzonych okrętów podwodnych (głównie rzone okręty podwodne, lecz także jednostki nawodne. sowieckich). Marynarze najczęściej nazywali tego typu jed- Wówczas zdecydowano również, że zostaną one przystoso- nostki waleniami lub wielorybami, nic dziwnego więc, że wane do tego, aby mogły być przenoszone przez samoloty. inspiracją do nazwy nowych pocisków były harpuny. Prototypowy pocisk, oznaczony jako ZAGM-84A, został zaprezentowany w 1970 roku. Rok później Pentagon podpi- OSTRZENIE BRONI sał z jego producentem – koncernem McDonnell Douglas – Uruchomiony w 1965 roku program badawczo-rozwojo- umowę na opracowanie wersji RGM-84A (przeznaczonej dla wy, w którego wyniku miały powstać nowe rakiety, bardzo okrętów nawodnych) oraz UGM-84A (dla podwodnych). Po

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 81

POLSKA ARMIA WZBOGA- CIŁA SWOJE WYPOSAŻE- NIE O NAVAL STRIKE MISSILE ZNACZNIE

SHUTTERSTOCK,PK/DZIAŁ GRAFICZNY SHUTTERSTOCK,PK/DZIAŁ WCZEŚNIEJ NIŻ US NAVY

trwających kilkanaście miesięcy testach wybrał je jako pod- Oficjalnie nowe uzbrojenie trafiło do służby w październi- stawowe pociski przeciwokrętowe (Anti-Surface Vessel – ku 2019 roku, po tym jak podczas odbywających się u wy- OCZEKIWANA ASV) amerykańskiej armii i podpisał wieloletnią umowę na brzeży wyspy Guam manewrów morskich „Pacific Griffin” ich produkcję. Rakiety we wszystkich wersjach weszły do USS „Gabrielle Giffords” trafił z tej rakiety w będący celem służby w 1977 roku. okręt – wycofaną ze służby fregatę USS „Ford” typu Oliver Amerykańska armia włożyła dużo wysiłku w to, aby Hazard Perry. z harpoonów uczynić skuteczną broń – co kilka lat była ona Wycofywanie harpoonów to proces rozłożony na lata. Nie ulepszana i unowocześniana. Powstało aż dziewięć kolejnych ma jeszcze NSM w wersji dla okrętów podwodnych (jest tyl- ZMIANA MIEJSC generacji pocisku, począwszy od Block 1B, aż po Block 2 ko ich morska odmiana oznaczona jako RGM-184A), a mo- (opracowany w 1998 roku), a jego kolejne modyfikacje del dla samolotów (oznaczony jako AGM-158C LRASM – oznaczono jako J i K (wprowadzone do służby w 2002 ro- Long Range Anti-Ship Missile) dopiero przechodzi testy ja- ku). W poszczególnych wersjach pocisków zmieniały się ko broń do F/A-18E/F Super Hornet używanych przez system naprowadzania na cel oraz sposób jego atakowania. US Navy. Pierwszy model naprowadzany był przez radar, a przed celem wznosił się na wysokość 1800 m i opadał pod kątem SYMBOLICZNE WYDARZENIE około 30 stopni, uderzając w nadbudówkę okrętu. Kolejne Eksperci podkreślają, że zastąpienie amerykańskich rakiet rakiety mogły już uderzać w burty okrętów także bez ko- norweską konstrukcją trzeba traktować jako pewnego rodza- nieczności używania radaru – albo leciały po zaprogramo- ju symbol. Kiedy na początku lat sześćdziesiątych Norwego- wanej wcześniej trasie i nie uruchamiały go wcale, albo wie rozpoczynali prace badawczo-rozwojowe nad nowym mogły go używać jedynie przez chwilę, aby uniemożliwić pociskiem przeciwokrętowym, ich zaplecze technologiczne wykrycie. oraz know-how nie pozwalały na zbyt wiele. Potrzebowali więc pomocy technologicznej Amerykanów. Dostali ją w za- HARPUNY DO LAMUSA mian za dostęp do NORSAR (Norwegian Seismic Array), W 2019 roku amerykańska armia rozpoczęła jednak pro- czyli zaawansowanego systemu urządzeń śledzących nawet ces wycofywania harpoonów ze służby. Zgodnie bowiem najmniejsze wstrząsy sejsmiczne, który pozwalał namierzyć z podjętymi kilka lat temu decyzjami, mają je zastąpić poci- właściwie każdą rosyjską próbę atomową. Efekt prac był ski nowej generacji – Naval Strike Missile (NSM). Droga jednak doskonały – powstał Penguin, pierwsza na świecie ra- norweskich rakiet do służby w US Navy rozpoczęła się kieta przeciwokrętowa naprowadzana na podczerwień, która w 2014 roku, kiedy w ramach programu badawczo-rozwojo- okazała się na tyle dobra, że w 1994 roku partię jej najnow- wego nowego typu jednostek amerykańskiej floty okrętów szego modelu kupiła US Navy i wprowadziła do służby jako przeznaczonych do działań przybrzeżnych dowództwo mary- AGM-119 Penguin. Podczas konstruowaniu NSM Norwego- narki przeprowadziło bojowe strzelania rakietami NSM wie wykorzystali te doświadczenia, ale już nie potrzebowali z wyrzutni zainstalowanych na jednym z pierwszych LCS pomocy Amerykanów. Z biorcy najnowszych rozwiązań (Littoral Combat Ships) – USS „Coronado”. Zakończyły się technologicznych stali się ich dawcami. Co ciekawe, polska one na tyle dobrymi wynikami, że zdecydowano o uzbroje- armia wzbogaciła swoje wyposażenie o NSM znacznie niu wszystkich LCS w norweskie pociski. wcześniej niż US Navy.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 82 MILITARIA / TECHNIKA

Na nowym okrę- cie zostaną zainstalowane radar obrony powietrznej AN/SPY-6 firmy Raytheon przeznaczony dla niszczycieli rakietowych Arleigh Burke Flight III oraz używany na tych okrętach system walki Aegis. Dzięki po- dobnemu wyposażeniu szkolenie załóg będzie łatwiejsze.

Lekcja z przeszłości Amerykańska marynarka wojenna potrzebuje małych okrętów bojowych. Dlatego w ciągu dekady w jej arsenale znów pojawią się fregaty rakietowe.

TADEUSZ WRÓBEL

o zakończeniu zimnej wojny Amerykanie zrezygno- kontraktu ze stocznią Fincantieri Marinette Marine z Marinette wali z fregat rakietowych i jednostki typu Oliver w stanie Wisconsin na wykonanie prac projektowych i budowę Hazard Perry zastąpili okrętami walki przybrzeżnej pierwszej jednostki wynosi 795,1 mln dolarów. (Littoral Combat Ship – LCS), których głównym zada- Pniem miało być przeciwdziałanie zagrożeniom o charakterze WŁOSKA PROPOZYCJA asymetrycznym. Decyzja ta wynikała z przekonania, że Stany Ofertę na projekt zmodyfikowanej jednostki FREMM zło- Zjednoczone nie mają już globalnych rywali mogących zagro- żyli nie Francuzi, lecz Włosi, gdyż mają za oceanem własne zić im na morzu. Sytuacja międzynarodowa się zmieniła, gdy stocznie. „Są one dostosowane do budowania małych na- Chiny i Rosja zaczęły rozwijać floty wojenne, a jednocześnie wodnych jednostek bojowych. Poza tym w Stanach Zjedno- relacje USA z tymi państwami się pogarszały. Amerykańscy czonych mamy mocny, sprawdzony i niezawodny łańcuch decydenci uznali wówczas, że należy wyposażyć marynarkę we dostaw”, oświadczył w 2018 roku Francesco Valente, pre- fregaty, które będą miały większy potencjał bojowy niż LCS. zes i dyrektor generalny Fincantieri Marine Group. W wy- Dlatego przed kilku latu ogłoszono program FFG(X), który powiedzi nawiązał do tego, że Włosi w 2008 roku kupili miał na celu pozyskanie okrętów mogących zapewnić obronę stocznię w Marinette, w której teraz są budowane jednostki jednostkom wsparcia floty i konwojom statków cywilnych. LCS typu Freedom. Co więcej, na potrzeby programu budo- Amerykańska marynarka wojenna (US Navy) w końcu zde- wy fregaty rakietowej dla US Navy utworzyli już grupę cydowała się na konkretny projekt – fregatę wielozadaniową firm. Należąca do niej spółka Gibbs & Cox odpowiada na będącą wariantem jednostki FREMM (frégate européenne przykład za modyfikację kadłuba FREMM oraz systemów multi-mission), która powstała w wyniku współpracy dwóch mechanicznych i elektrycznych okrętu. Z kolei firmie koncernów stoczniowych – francuskiego Naval Group i wło- Trident Maritime Systems powierzono integrację systemów skiego Fincantieri. Według asystenta sekretarza marynarki wo- elektrycznych i napędowych. jennej ds. badań, rozwoju i akwizycji Jamesa Geurtsa, pierw- US Navy potrzebuje okrętu wielozadaniowego, którego szy okręt będzie kosztował 1,281 mld dolarów. Kwota ta obej- można użyć do zwalczania okrętów nawodnych i podwod- muje również wartość dostarczonego przez amerykański rząd nych, obrony powietrznej oraz walki elektronicznej. Projekt sprzętu, takiego jak radar czy system walki. Dlatego wartość zaoferowany amerykańskiej marynarce powstał na bazie

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 83

US NAVY POTRZEBUJE OKRĘTU WIELOZADANIO- WEGO, KTÓREGO MOŻNA UŻYĆ DO ZWALCZANIA OKRĘTÓW NAWODNYCH I PODWODNYCH, OBRONY PO- WIETRZNEJ ORAZ WALKI ELEKTRO- W przypadku fregaty dla US Navy głównym uzbrojeniem

US NAVY (2) US NAVY NICZNEJ artyleryjskim ma być armata Mk 110 kalibru 57 mm.

fregaty typu Carlo Bergamini w wersji zwalczania okrętów Na nowym okręcie zostaną zainstalowane radar obrony podwodnych (ZOP). Nowy okręt będzie jednak od niej tro- powietrznej AN/SPY-6 firmy Raytheon przeznaczony dla chę większy, bo jego długość wyniesie 151,2 m (włoski ma niszczycieli rakietowych Arleigh Burke Flight III oraz uży- 144 m). W obu jednostkach przewidziano lądowisko i han- wany na tych okrętach system walki Aegis. Ten wybór nie gar dla dwóch śmigłowców. Obie fregaty mają też taką jest przypadkowy. Podobieństwo wyposażenia ma ułatwić samą siłownię, czyli Combined Diesel-Electric and Gas szkolenie załóg i umożliwić późniejsze przenosiny żołnierzy Turbine (CODLAG). W tej konfiguracji silniki wysokopręż- na poszczególne typy jednostek. Taka decyzja wpływa rów- ne wytwarzają prąd dla silników elektrycznych, żeby jed- nież na ich cenę. nostka mogła osiągnąć prędkość marszową, a do uzyskania maksymalnej służy jedna lub więcej turbin gazowych. Ame- PROJEKT NA LATA rykańska jednostka FREMM, podobnie jak włoska, będzie Włosi przekażą US Navy pierwszą fregatę w połowie mogła rozwijać prędkość ponad 26 w., a przy 16 w. miała 2026 roku (pełna gotowość operacyjna zostanie osiągnięta zasięg powyżej 6000 Mm. w 2032 roku), a trzy miesiące później prawdopodobnie dołą- Zmienione zostanie wyposażenie. W amerykańskiej wersji czy do niej druga jednostka. Umowa z Włochami dotyczy głównym uzbrojeniem artyleryjskim będzie armata Mk 110 budowy do dziesięciu fregat i jeśli tak się stanie, to prace po- kalibru 57 mm. Tymczasem włoski okręt ma dwie armaty trwają do maja 2035 roku. Może się jednak okazać, że za- OTO Melara kalibru 76 mm. Na Bergamini zainstalowano mówienie zostanie rozszerzone, bo amerykańska marynarka wyrzutnie Sylver z 16 celami oraz cztery wyrzutnie (2x2) wojenna chce mieć w sumie 20 okrętów tej klasy. Wynika to z pociskami przeciwokrętowymi Otomat, a w nowym projek- z prostej kalkulacji – o tyle jednostek, z 52 do 32, zostały cie pojawią się pionowe wyrzutnie pocisków rakietowych zredukowane plany zakupów LCS. Co więcej, w przyszłości Mk 41 z 32 celami i 16 wyrzutni (4x4) z pociskami NSM fir- fregaty mają zastąpić wycofywane ze służby jednostki typu my Kongsberg. Zaplanowano również zestaw obrony bezpo- Freedom i Independence. Niemniej jednak US Navy może średniej RAM (Rocket, Artillery and Mortar) i wyrzutnie ce- zdecydować się na innego dostawcę drugiej dziesiątki fregat. lów pozornych Mk 53 Nulka. Co więcej, w przyszłości Wszak tak postąpiono w wypadku programu LCS, gdy zmó- US Navy planuje wyposażyć fregaty w broń laserową. wiono okręty według dwóch różnych projektów.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 84 MILITARIA / PRZEKRÓJ

Strzały z Radomia Vis wz. 35 Wojsko Polskie otrzymało W 1930 roku powstał w Polsce prototyp pisto- na przestrzeni kilkudziesięciu lat cztery letu samopowtarzalnego, wzorowany na amery- kańskiej broni Colt 1911. Jego produkcję uru- typy pistoletów krajowej konstrukcji. chomiono w Radomiu w 1936 roku. Do wybuchu wojny powstało ponad 49 tys. visów. ajbardziej kultową konstrukcją polski pistolet trzeba było długo cze-  Masa – 1120 g (z magazynkiem radomskiej Fabryki Broni „Łucz- kać – jego produkcja rozpoczęła się załadowanym) N  Długość – 205 mm nik” jest opracowany w okresie mię- w latach sześćdziesiątych XX wieku.  Wysokość – 140 mm dzywojennym Vis, którego używało Najnowszym produktem radomskiej  Szerokość – 32 mm  wojsko II Rzeczypospolitej oraz Pol- fabryki jest Vis 100, który właśnie Długość lufy – 115 mm  Długość linii celowania – 156 mm skiego Państwa Podziemnego pod- wchodzi do wyposażenia żołnierzy.  Nabój – 9x19 mm Parabellum czas II wojny światowej. Na kolejny  Magazynek – 8-nabojowy

Pierwotnie nazwę międzywojennej konstrukcji zapisywano jako WIS, od nazwisk jej twórców Piotra Wilniewczyca i Jana Skrzypińskiego. Potem zamieniona została na Vis, od łacińskiego słowa siła.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 85

P-64 CZAK

W 1958 roku rozpoczęły się w Polsce prace nad bronią, która miała zastąpić sowiecki pistolet TT. Spośród prototypów do produkcji wybrany został wariant CZAK model M (mili- cyjny), który nie sprawdzał się w wojsku. P-64 produkowano w latach 1965–1977.  Masa – 620 g (z magazynkiem niezałado- wanym)  Długość – 160 mm  Wysokość – 117 mm  Szerokość – 28 mm  Długość lufy – 84,6 mm  Długość linii celowania – 114 mm  Nabój – 9x18 mm Makarow  Magazynek – 6-nabojowy

Vis 100 P-83 WANAD

1 lipca 2014 roku, przy okazji otwarcia nowej siedzi- W drugiej połowie lat siedemdziesiątych XX wieku rozpo- by Fabryki Broni, zaprezentowano pistolet PR-15 częły się prace nad następcą CZAK-a. W nowej konstruk- Ragun. 4 grudnia 2018 roku podpisano zaś umowę cji wyeliminowano jego główne wady, m.in. małą pojem- na blisko 20 tys. egzemplarzy tej broni (pod nazwą ność magazynka. Produkcję P-83 uruchomiono w Rado- Vis 100) dla WP, z dostawą w latach 2019–2020. miu w 1984 roku i kontynuowano do końca XX wieku.  Masa – 695 g (bez magazynka)  Masa – 730 g (z magazynkiem niezaładowanym)  Długość – 197 mm  Długość – 165 mm  Wysokość – 136 mm (bez magazynka)  Wysokość – 125 mm  Szerokość – 32 mm  Szerokość – 30 mm  Długość lufy – 110 mm  Długość lufy – 90 mm  Długość linii celowania – 156 mm  Długość linii celowania – 120 mm  Nabój – 9x19 mm Parabellum  Nabój – 9x18 mm Makarow  Magazynek – 15-nabojowy.  Magazynek – 8-nabojowy 86 ARMIA / WOJNA

STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 87

Narastająca ak- tywność tzw. Państwa Islamskiego jest związana z trwającą pandemią oraz wciąż bardzo niestabilną sytu- acją w państwach Lewantu. Głównym powodem pozostaje jednak stopniowy odwrót sił koalicji, czego nie kryją sami terroryści. HYDRA LEWANTYŃSKA W ostatnich miesiącach bojownicy tzw. Państwa Islamskiego zwiększyli swoją aktywność na Bliskim Wschodzie. Organizacja zmieniła jednak strategię, po kilku latach otwartej ekspansji wróciła do podziemia.

MICHAŁ ZIELIŃSKI MOHAMMED SABER/PAP

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 88 STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD

merykanie w połowie czerwca 2020 wsparcia Amerykanów nie są w stanie jej skutecz- roku ostatecznie podjęli decyzję nie rozpracowywać i likwidować. W sąsiedniej Sy- o rozpoczęciu procesu wycofywania rii ekstremiści z dużą swobodą działają głównie na wojsk z Iraku. Wiadomość o porozu- pustyniach Badia oraz Dżazira. Regiony te mają mieniu, które jest bezpośrednim strategiczne znaczenie ze względu na występujące skutkiem głosowania przeprowadzo- tam złoża ropy i gazu, jednak bardzo trudno je nego przez lokalny parlament po kontrolować. Problemem jest nie tylko pustynna śmierci Kasema Solejmaniego, po- topografia. Przebiega przez nie granica wpływów dał premier Iraku Mustafa al-Kadhimi. Nie jest syryjskiego rządu oraz Syryjskich Sił Demokra- jednak znany harmonogram realizacji umowy ani tycznych, co uniemożliwia koordynację operacji nawet stopień redukcji sił koalicji. Oficjalnym po- antyterrorystycznych. W serii ataków wymierzo- Awodem jest eliminacja zagrożenia ze strony nych w siły Baszszara al-Asada tylko od kwietnia tzw. Państwa Islamskiego. zginęło już kilkudziesięciu żołnierzy. Niespełna trzy miesiące wcześniej US Army Narastająca aktywność tzw. Państwa Islamskie- przekazała irackiemu wojsku bazy, które są jednymi go jest związana z trwającą pandemią oraz wciąż z najważniejszych pod względem strategicznym, bardzo niestabilną sytuacją w państwach Lewan- w tym leżące na granicy z Syrią Al-Kaim. Przyczy- tu. Głównym powodem pozostaje jednak stopnio- ną miała być redukcja personelu wynikająca z powy odwrót sił koalicji, czego nie kryją sami terro- stępującej pandemii COVID-19, ale w kontekście ryści. W ostatnich wydaniach „Al-Naba”, oficjal- podobnych ruchów w Syrii oraz Afganistanie nie- nego tygodnika tzw. Państwa Islamskiego, oprócz trudno zauważyć, że jest to realizacja planu zmniej- materiałów ukazujących COVID-19 jako boską szenia zaangażowania w bliskowschodnie wojny. karę wymierzoną w szyitów, komunistyczne Chi- ny oraz krzyżowców z Europy, wielokrotnie pu- ZWIĘKSZONA AKTYWNOŚĆ blikowano teksty, w których zauważono, że Paradoksalnie może to doprowadzić do powtórki zmniejszone zaangażowanie Amerykanów daje sytuacji z 2011 roku, kiedy koniec operacji „Iraqi organizacji pole do powrotu. Freedom” przyczynił się jednocześnie do rozkwitu jednej z najbardziej bezwzględnych organizacji ter- PRZEDWCZEŚNIE rorystycznych XXI wieku. OGŁOSZONE ZWYCIĘSTWO Tylko w kwietniu liczba ataków przeprowadzo- W październiku 2019 roku, po zabiciu Abu nych przez tzw. Państwo Islamskie dwukrotnie Bakra al-Baghdadiego, świat ogłosił zwycięstwo przewyższyła aktywność odnotowaną w pierw- nad tzw. Państwem Islamskim. Samozwańczy kalif W połowie kwietnia szym kwartale roku (113 w kwietniu, 49 w okresie bez wątpienia stanowił pewien symbol, ale jego niemiecka policja styczeń–marzec). Ekstremiści obierają także coraz śmierć nie ma większego wpływu na dalsze działa- aresztowała czterech mężczyzn, którzy pla- bardziej zuchwałe cele, takie jak siedziba wywia- nie organizacji. Z podobnym ciosem musiała się nowali atak na ame- du w Kirkuku. To właśnie muhafaza (prowincja) mierzyć już dwukrotnie – w 2006 roku, kiedy rykańskie bazy woj- At-Tamim ze stolicą w Kirkuku oraz sąsiadująca w amerykańskim nalocie zginął Abu Musab skowe. Takich sytuacji będzie więcej. z nią muhafaza Dijala stanowią obecnie centrum al-Zarqawi, oraz w 2010 roku, gdy w połączonej aktywności organizacji. Do ataków dochodzi nie- operacji amerykańskich i irackich sił specjalnych mal codziennie, przy czym są to dobrze zaplano- zastrzelono Abu Omara al-Baghdadiego. Za każ- wane, najczęściej nocne operacje. Równie źle sy- dym razem bojownicy spod znaku Czarnych Flag tuacja wygląda w muhafazie Niniwa, w tym (wcześniej Al-Kaidy w Iraku) po utracie przywód- w Mosulu. Według kurdyjskiego wywiadu pod- cy stawali się mocniejsi. Wynika to z rozbudowa- ziemna siatka tzw. Państwa Islamskiego może się- nych i zdecentralizowanych struktur oraz ideologii, gać tam nawet 10 tys. osób, w tym do 5 tys. bo- która nad kultem jednostki stawia ideę. Nie bez jowników. Lokalne służby przyznają, że bez znaczenia pozostaje także silne finansowanie, które

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 89 HUSSEIN FALEH/EAST NEWS HUSSEIN FALEH/EAST

Nierzadko terytoria odbite z rąk ekstremistów zajmują szyickie milicje Al-Haszd asz-Szabi, którym również przypisuje się porwania, morderstwa i kradzieże. Na zdjęciu wiwatujące siły paramilitarne podczas parady wojskowej. Basra, 14 czerwca 2020 roku

PO ZABICIU ABU BAKRA AL-BAGHDADIEGO, ŚWIAT OGŁOSIŁ ZWYCIĘSTWO NAD TZW. PAŃSTWEM ISLAMSKIM. JEGO ŚMIERĆ NIE MA JEDNAK WIĘKSZEGO WPŁYWU NA DZIAŁANIE ORGANIZACJI

obecnie nie dorównuje wprawdzie temu z okresu świetności jący zemsty krewni zabitych bojowników. Główny powód ta- (w latach 2014–2016 wpływy sięgały 1 mln dolarów dzien- kich zachowań jest tak samo prozaiczny jak niemal dwie de- nie), ale wciąż wystarczy do prowadzenia kolejnych operacji. kady temu – brak środków do życia. Jednocześnie nierzadko Dzięki inwestycjom w bliskowschodni biznes przy równocze- terytoria odbite z rąk ekstremistów zajmują szyickie milicje snej działalności przestępczej organizacja może nie tylko wal- Al-Haszd asz-Szabi, którym również przypisuje się porwania, czyć, lecz także zachowywać zdolność do wypłacania pienię- morderstwa i kradzieże. Różnica polega na tym, że natural- dzy wdowom i sierotom po poległych bojownikach. nym celem tych struktur są właśnie sunnici. Jednocześnie tzw. Państwo Islamskie wróciło do taktyki Według waszyngtońskiego think tanku Center of Strategic sprzed 2010 roku. Obecnie głównym celem nie są duże mia- and International Studies na terenie całego Lewantu może sta, lecz słabo zaludnione obszary wiejskie. Wywieranie znajdować się od 20 do 25 tys. bojowników powiązanych wpływu na sunnickie społeczności ułatwia sytuacja wewnętrz- z tzw. Państwem Islamskim. Do liczby tej należy dodać około na Iraku, która stanowi niemal lustrzane odbicie tej sprzed 20 tys. bojowników działających z ramienia Al-Kaidy. 17 lat. W wyniku wojny zniszczono wiele sunnickich regio- Mimo że organizacje te oficjalnie pozostają w konflikcie, nów, a ich mieszkańców wykluczono ze społeczeństwa. Część szybko może się to zmienić. Abu Bakr Al-Baghdadi w chwili ludności ponownie patrzącej w stronę Czarnych Flag to szuka- śmierci przebywał w syryjskiej prowincji Idlib. Dokładniej, na

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 90 STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD

terytorium kontrolowanym przez Huras ad-Din, bo- jówkę ściśle powiązaną z Al-Kaidą. Być może to schronienie było wynikiem kontaktów z przeszło- ści, ale nie można wykluczyć, że Baghdadi szukał sposobu na ponowne połączenie obu organizacji. Jego śmierć nie przerwała także ciągłości funkcjonowania tzw. Państwa Islamskiego. Terroryści niemal natychmiast ogłosili nowego lidera. Został nim Irakijczyk Abu Ibrahim al-Hashimi al-Qurashi, który w 2014 roku odegrał kluczową rolę w zdoby- ciu Mosulu. Był też odpowiedzialny za masakrę ja- zydów w Sindżarze. Chociaż Departament Stanów Zjednoczonych wyznaczył nagrodę 5 mln dolarów za pomoc w jego namierzeniu, al-Qurashi pozostaje nieuchwytny.

KUŹNIA EKSTREMISTÓW W Iraku obecnie stacjonuje około 5,2 tys. amery- kańskich żołnierzy, przy czym większość z nich służy w siłach specjalnych lub prowadzi programy treningowe. Kongres jednak od dłuższego czasu stawia pod znakiem zapytania potrzebę kontynuowania DERRIK TRIBBEY/US CENTCOM

misji na taką skalę. Za tymi wątpliwościami stoją nie US CENTCOM tylko kolejne ofiary (w marcu w wyniku ostrzału Camp Taji zginęło trzech żołnierzy koalicji, w tym dwóch Amerykanów, kolejnych 14 zostało rannych), ale także opinia Pentagonu, który twierdzi, że może Z redukcją amerykańskich sił zmagają się także realizować postawione zadania, dysponując połową Kurdowie i Arabowie z północnej Syrii. Dowódcy tych sił. Zarazem pozostałe 29 państw koalicji, za- Syryjskich Sił Demokratycznych mówią otwarcie, słaniając się m.in. pandemią, ograniczyło swoje że bez wsparcia Waszyngtonu nie dadzą rady zaangażowanie do 1,2 tys. żołnierzy. upilnować ponad 10 tys. ekstremistów znajdują- Sami Irakijczycy wykazują się równie ambiwa- cych się w lokalnych więzieniach. To, jak poważ- lentnym podejściem. Zabicie gen. Solejmaniego na jest sytuacja, okazało się pod koniec marca, na początku roku wywołało gniew, który nie ga- kiedy pod pretekstem zagrożenia pandemią terro- śnie do dziś. W czerwcu Muktada as-Sadr, wciąż ryści wszczęli bunt w więzieniu w Al-Hasace. Re- jeden z najbardziej wpływowych przywódców wolta została szybko stłumiona, jednak sami szyickich w regionie, wezwał Amerykanów do strażnicy przyznają, że pracują w ekstremalnie zaprzestania agresywnych działań i szybkiego trudnych warunkach. Pentagon obiecał zwiększe- wycofania się z kraju. Z drugiej strony, iracki rząd nie wydatków na więzienia w Syrii z 10 do nie uchwalił decyzji parlamentu o wycofaniu 20 mln dolarów rocznie, ale ze względu na pande- wojsk i przy gwarancji bezpieczeństwa jest skłon- mię rewizja miejsc mających otrzymać wsparcie ny do negocjacji. może potrwać wiele miesięcy. Nie bez znaczenia pozostaje chęć Amerykanów Wciąż nie znaleziono także rozwiązania kwestii do inwestycji w rozwój irackiego sektora energe- obywateli państw Zachodu, którzy walczyli po tycznego. Kraj ten jest na piątym miejscu, jeśli stronie terrorystów. W syryjskich więzieniach przechodzi o wielkość rezerw ropy naftowej na świecie, bywa około 2 tys. bojowników m.in. z Belgii, Wiel- ale zasoby prądu i gazu opiera na imporcie z Iranu. kiej Brytanii, Francji oraz Niemiec, to jednak do- Waszyngton dąży do ograniczenia wpływów piero wierzchołek góry lodowej. Tylko w obozie Teheranu w regionie, co ostatecznie może Al-Hol mieszka ponad 66 tys. kobiet i dzieci, doprowadzić do otwartego konfliktu, którego z czego większość to rodziny ekstremistów, także znaczna część rozegra się na terytorium Iraku. z Europy. Niektóre europejskie państwa

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 91

W Iraku stacjonuje około 5,2 tys. amery- kańskich żołnierzy, z których większość służy w siłach specjalnych lub prowadzi programy treningowe. Na zdjęciu Camp Taji, w którym w marcu 2020 roku w wyniku ostrzału zginęło trzech żołnie- rzy koalicji, w tym dwóch Amerykanów, a 14 zostało rannych.

zdecydowały o odebraniu im obywatelstwa, co tylko pogłębia ich dramat. W zeszłym roku dziennikarze BBC dotarli do trój- ki rodzeństwa z Londynu, która po śmierci rodziców trafiła do jednego z syryjskich obozów. Bez szybkiego powrotu do kra- R ju oraz profesjonalnej opieki setki podobnych dzieci stanowią idealnych kandydatów do zasilenia szeregów organizacji.

WSZYSCY JESTEŚMY BRAĆMI Tymczasem w Europie przez cały czas tzw. Państwo Islamskie posiada aktywne komórki. W połowie kwietnia niemiecka policja aresztowała czterech mężczyzn, którzy planowali atak na amerykańskie bazy wojskowe. Takich sytuacji będzie więcej. Według danych Organizacji Narodów Zjednoczonych terroryści świetnie odnajdują się w chaosie wywołanym pandemią COVID-19. Do rekrutacji wykorzy- stują nie tylko większą niż zwykle aktywność młodzieży w internecie, lecz także narastający gniew wynikający z po- głębiającego się rozwarstwienia społecznego. Za przykład może posłużyć grafika, którą ekstremiści opublikowali jako wyraz poparcia dla protestów w Minneapolis. Przedstawia ona czterech uśmiechniętych bojowników o różnych kolo- rach skóry, których opatrzono hasłem „Wszyscy jesteśmy braćmi niezależnie od rasy. Nie ma znaczenia, czy jesteś bia- łym, czarnym, brązowym czy zielonym muzułmaninem. Je- steśmy Państwem Islamskim”.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 92 STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD

PRÓBY ZARZĄDZANIA CHAOSEM Wydarzenia ostatnich tygodni sprawiły, że układ sił w Libii zmienił się o 180 stopni. Wszystko za sprawą koronawirusa i intensywnych rozgrywek strategicznych.

TOMASZ OTŁOWSKI

arszałek polny Chalifa Haftar już chyba stra- a wojska wierne rządowi w Tobruku znalazły się tylko cił szansę na to, aby rok 2020 można było kilka kilometrów od wybrzeża Morza Śródziemnego, go- uznać za szczęśliwy dla jego sprawy. 18 ma - towe do przecięcia Trypolisu na pół i zajęcia jego symbo- ja, po wielotygodniowym oblężeniu przez si- licznego serca: historycznego starego miasta. Kiedy wy- Mły wierne Rządowi Porozumienia Narodowego z Trypoli- dawało się, że upragniony przez Haftara cel wojny jest już su, upadła baza lotnicza Al-Watija. Tego strategicznego niemal w jego zasięgu – dały o sobie znać... koronawirus punktu broniła dowodzona przez Haftara Libijska Armia i twarda geopolityka. Narodowa (LAN) podległa tzw. rządowi Izby Reprezen- Epidemia COVID-19 uderzyła w tym kraju szczególnie tantów w Tobruku. Haftar wówczas utracił również cały boleśnie. Przyczynił się do tego chaos wynikający z trwa- obszar zachodniej Libii przy granicy z Tunezją. Później jącego już niemal dekadę wewnętrznego konfliktu w Libii było już tylko gorzej: formacje podporządkowane rządowi oraz związanych z tym problemów z funkcjonowaniem w Trypolisie sukcesywnie zaczęły odbijać kolejne dzielni- podstawowych służb i instytucji dbających o zdrowie oby- ce południowych przedmieść stolicy kraju, w krwawym wateli. Choć oficjalne statystyki dotyczące pandemii nie trudzie zdobywanych przez ludzi Haftara w poprzednich wyglądają tragicznie (głównie ze względu na znikomą miesiącach. Na początku czerwca oddziały LAN ostatecz- skalę testowania osób podejrzanych o zakażenie), wiado- nie wypchnięto poza stolicę, a także z kilku podstołecz- mo, że od kwietnia zaraza gwałtownie się tam rozprze- nych miasteczek. strzenia. Wirus przedostaje się do Libii głównie za sprawą rzesz najemników ściąganych przez obie strony konfliktu. WIRUS NA FRONCIE Według części źródeł to właśnie żywiołowe szerzenie Zaledwie rok temu wydawało się, że to właśnie Tobruk się choroby przyczyniło się do klęski LAN w zachodniej jest górą w wojnie domowej w Libii. Podległe Izbie Re- Libii. Epidemia miała też poważnie osłabić walczącą po prezentantów wojska zdołały na przełomie 2018 i 2019 stronie sił z Tobruku kompanię Wagnera, co ostatecznie roku zająć niemal całe pustynne południe kraju, a następ- doprowadziło do jej wycofania z pierwszej linii frontu. nie wyprowadzić błyskawiczną ofensywę na Trypolis. Pod Po drugiej stronie walczących też nie jest pod tym wzglę- koniec 2019 roku front przebiegał już przez samą stolicę, dem lepiej – wśród ściąganych do walki w Trypolisie

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 93

Bojownicy wierni Rządowi Porozumienia Narodowe- go Libii wiwatują po wyparciu sił gen. Chalify Haftara z miasta Tarhouna. 5 czerwca 2020 roku

MAHMUD TURKIA/AFP/EAST NEWS MAHMUD TURKIA/AFP/EAST WOJNA W LIBII OD DAWNA JEST JUŻ KLASYCZNYM KON- FLIKTEM ZASTĘP- najemników syryjskich około kulturowo-cywilizacyjnym i duchowo- 20–25% przylatuje do Afryki z obja- CZYM MOCARSTW -religijnym. wami choroby. I TO, W KTÓRĄ STRO- Nie powinno zatem dziwić, że Turcy NĘ BĘDZIE ZMIERZA- upatrują w Libii szansy na zbudowanie SŁONA ZAPŁATA strategicznego przyczółka. Interwencja Konflikt ten od samego początku ŁA, ZALEŻY WPROST turecka po stronie Rządu Porozumienia (czyli w istocie od chwili obalenia Narodowego rozpoczęła się już w listo- w 2011 roku dyktatury Muammara OD SKALI ICH ZAAN- padzie 2019 roku – najpierw odbyły się Kaddafiego) jest sterowany przez siły GAŻOWANIA dostawy sprzętu, wyposażenia i amuni- zewnętrzne, których przeciwstawne in- cji oraz wysłano setki wojskowych do- teresy podtrzymują chaos w tym kraju. Jest to zatem niemal radców i instruktorów. Wraz z nimi do Trypolisu trafiło też identyczna sytuacja jak ta, którą można zaobserwować zaawansowane uzbrojenie, głównie drony latające, transpor- w Syrii i Jemenie. tery opancerzone, środki walki przeciwpancernej, przeciw- Jako pierwsi, jeszcze pod koniec 2019 roku, do akcji wkro- lotniczej i radioelektronicznej. W kontekście dalszego roz- czyli Turcy. Ankara od kilku lat konsekwentnie intensyfikuje woju sytuacji w tej wojnie przełomowe okazało się jednak działania na rzecz stopniowej odbudowy wpływów w regio- zwerbowanie przez Turków tysięcy najemników z Syrii nach związanych historycznie z dawnym imperium osmań- i skierowanie ich do walk w Trypolisie. skim. Jednym z ważniejszych obszarów, gdzie Turcy realizują Ci „ochotnicy” to bojownicy protureckiej Wolnej Armii Sy- tę strategię, jest Afryka Północna. Myliłby się jednak ten, kto rii z okupowanych przez Turcję prowincji Idlib i Aleppo w pół- sądziłby, że wynika to tylko z historycznych resentymentów. nocnej Syrii. W czerwcu 2020 roku szacowano, że po stronie W istocie jest to długofalowe planowanie, mające na celu rządu z Trypolisu działało nawet do 10 tys. Syryjczyków, któ- przekształcenie tego kraju w regionalne mocarstwo, ze rzy w istocie przejęli główny ciężar walk z siłami LAN. To wszystkimi jego atrybutami: siłą militarną, mocną pozycją właśnie oni – mając wsparcie tureckich dronów – zatrzymali ekonomiczną oraz elementami typu soft power, czyli oddzia- postępy formacji marszałka Haftara w Trypolisie, a następnie ływaniem na kontrolowanym przez siebie terenie w wymiarze odepchnęli jego wojska od stolicy. Turecki plan pod względem

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 94 STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD

militarnym okazał się genialny, Ankara kiego. Pierwsze plany pojawiły się pod słono jednak za ten sukces zapłaciła. Nie koniec 2019 roku, kiedy Turcja i rząd tylko w sensie finansowym – choć każdy w Trypolisie podpisały – kuriozalną z syryjskich bojowników walczących z prawnomiędzynarodowego punku wi- w Libii dostaje obietnicę tureckiego dzenia – umowę o delimitacji „wspól- paszportu oraz comiesięczny żołd w wy- nych granic morskich” na Morzu Śród- sokości około 2 tys. dolarów, a kiedy po- ziemnym, przyznającą Ankarze prawo legnie, jego rodzina otrzymuje jako od- do eksploracji podmorskich złóż surow- szkodowanie blisko 50 tys. dolarów. ców energetycznych na południe od Znacznie bardziej bolesne dla Turcji mo- Marszałek polny Chalifa Haftar nie ma powo- Krety. Nic zatem dziwnego, że zaintere- gą się jednak okazać koszty polityczne dów do zadowolenia. Jeszcze rok temu był sowanie udziałem w egipskiej inicjaty- w ofensywie, teraz jego zwolennicy muszą i wizerunkowe, wynikające z tak jawne- wycofywać się pod naporem bojowników wie wyraziły już nie tylko Grecja i Cypr go i zakrojonego na dużą skalę poparcia wiernych rządowi w Trypolisie. – tradycyjni oponenci Turcji w regionie dla rządu w Trypolisie. Tu chodzi już nie – ale także Francja oraz Zjednoczone tylko o skłócenie się Turków ze wszystkimi dotychczasowymi Emiraty Arabskie, czyli główny sponsor rządu w Tobruku. sojusznikami i partnerami z regionu oraz kryzys zaufania mię- Sojusz ten z pewnością cieszy się także poparciem Arabii dzy nimi, ale też coraz większe tarcia w relacjach Ankary z no- Saudyjskiej, również tradycyjnego geopolitycznego rywala wymi przyjaciółmi, zwłaszcza z Moskwą. Turcji na Bliskim Wschodzie. Rijad w kontekście konfliktu Radykalne i bezkompromisowe działania Turcji wobec Libii w Libii jest niemal niewidoczny, ale tajemnicą poliszynela sprawiły, że Rosjanie – dotychczas działający w tym kraju jest finansowe wsparcie dla armii marszałka Haftara. dyskretnie i nieoficjalnie, m.in. za pomocą tradycyjnych na- rzędzi hybrydowych, zaczynają pomagać rządowi w Tobruku NIEPOKOJĄCA PRZYSZŁOŚĆ i armii Haftara już coraz bardziej otwarcie. Po klęsce ponie- Bez względu na to, jakie będą ostateczne efekty ofensywy sionej przez LAN w maju 2020 roku wspierający ją wagne- sił Rządu Porozumienia Narodowego w zachodniej Libii i jak DEPARTAMENT INFORMACJI WOJENNEJ CHALIFA HAFTARA CHALIFA WOJENNEJ INFORMACJI DEPARTAMENT rowcy zostali wycofani z frontu, przegrupowani i najpewniej niszcząca dla obu stron konfliktu okaże się epidemia korona- wzmocnieni ciężkim sprzętem. Do Libii trafiły również nie- wirusa, wojna w tym kraju z pewnością nie zakończy się szyb- oznakowane samoloty bojowe z Rosji (sześć MiG-29 i dwa ko. Dynamika konfliktu wyklucza także jakiekolwiek realne Su-24). Maszyny te stacjonują w bazie Al-Dżufra, która już szanse na powodzenie rokowań pokojowych i działań dyplo- wkrótce może stać się libijskim odpowiednikiem rosyjskiej in- matycznych. Co więcej, ze względu na stawkę konfliktu i uwa- stalacji w Humajmim w Syrii. Nie można wykluczyć, że ko- runkowania geopolityczne należy oczekiwać dalszej eskalacji. lejnym krokiem Rosjan będzie próba budowy w Libii systemu Dotyczy to obu stron: siły rządu trypolitańskiego będą dążyć izolowania pola walki A2/AD (Anti-Access/Area Denial). Ta- do wykorzystania dogodnego momentu strategicznego wywo- ki scenariusz rodziłby bardzo poważne wyzwania dla bezpie- łanego majowo-czerwcową klęską LAN i zwiększenia zdoby- czeństwa militarnego całej południowej flanki NATO i UE. czy terytorialnych, z kolei armia Haftara – do odbicia choćby Moskwa sięga po takie same środki jak Ankara i werbuje części utraconych regionów w zachodniej Libii. Możliwości do walki po stronie tzw. rządu Izby Reprezentantów najem- operacyjne obu stron ogranicza jednak, po pierwsze, skala epi- ników z Syrii. Chodzi o członków paramilitarnych sunnic- demii COVID-19, po drugie zaś – zakres pomocy materiało- kich formacji islamskich, o dziwo walczących po stronie re- wej i finansowej od zagranicznych sponsorów i patronów. żimu z Damaszku. Do tej pory Rosja miała wysłać do Libii Wojna w Libii od dawna jest już klasycznym konfliktem za- około 600 Syryjczyków, głównie z prowincji Homs. Jak sar- stępczym mocarstw i to, w którą stronę będzie zmierzała, za- kastycznie skomentował tę skomplikowaną rzeczywistość je- leży wprost od skali ich zaangażowania. A ono nie może prze- den z regionalnych ekspertów: „dla wielu syryjskich umiar- kroczyć subtelnej granicy, za którą jest już formalny i otwarty kowanych islamistów droga do Jerozolimy najwyraźniej wie- konflikt pomiędzy tymi krajami. Najbliższe tygodnie pokażą dzie albo przez Ankarę, albo przez Moskwę – a wszyscy więc, jakiej odpowiedzi na postawę Turcji udzielą sojusznicy i tak spotkają się w Libii, choć po różnych stronach frontu”. rządu w Tobruku. Kluczowe będzie tu zarówno działanie Ro- sji, jak też Stanów Zjednoczonych (dotychczas przyjmujących NOWI STARZY GRACZE rolę biernego obserwatora i komentatora wydarzeń w Libii) Szybko zmieniająca się sytuacja w Libii sprawia, że nasila oraz kluczowych graczy europejskich – Francji (wspierającej się także zaangażowanie innych państw w ten konflikt. Na po- Tobruk) i Włoch (aktywnych po stronie Trypolisu). To wy- czątku czerwca 2020 roku Egipt zintensyfikował działania padkowa działań tych państw zadecyduje o przyszłości milio- mające na celu powołanie nieformalnego sojuszu antyturec- nów Libijczyków.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA STRATEGIE / AFRYKA 95

Wielowymiarowa ekspansja Nigeria stała się dla Chin poligonem doświadczalnym, na którym testują metody przydatne do tego, aby odnieść sukces w innych, mniej im przychylnych państwach regionu.

TADEUSZ WRÓBEL

rawie cała Afryka jest obszarem intensywnej ekspansji ży ropy o ponad 80%. Tymczasem przed pandemią Nigeria za- Chin, ale najważniejszym partnerem tego kraju na kon- mierzała zwiększyć do 2023 roku wydobycie tego surowca do tynencie pozostaje Nigeria. Relacje między oboma 3 mln baryłek dziennie, co byłoby niemożliwe bez wsparcia państwami jednak nie zawsze były przyjazne. W latach chociażby China National Offshore Oil Corporation, najwięk- P1967–1970 Pekin wspierał secesjonistów z regionu Biafra, szego chińskiego inwestora w tym kraju. podczas gdy Stany Zjednoczone i Związek Sowiecki zgodnie Co ciekawe, według danych za 2019 rok, Nigerii nie było stanęli po stronie federalnego rządu. Po zakończeniu wojny do- w gronie 15 największych dostawców ropy naftowej do Chin. mowej Nigeria i Chiny nawiązały stosunki dyplomatyczne. Ich celem jest bowiem zapewnienie sobie dostępu do jej złóż Obecne bliskie relacje są zaś efektem ustanowionego w 2005 w przyszłości, a nie bieżący import. Teraz ze względu na kosz- roku partnerstwa strategicznego. ty transportu wolą sprowadzać ropę z Rosji i Bliskiego Wscho- du, bo sprzedają ją do takich państw, jak Indie, Hiszpania, Ho- ROPA NA WAGĘ ZŁOTA landia czy Francja. Jednym z powodów chińskiej aktyw- Chińczycy uczestniczą też w projek- ności w Nigerii są zasoby ropy naftowej. tach związanych z przetwarzaniem ropy, W sierpniu 2019 roku państwowy kon- bo Nigeria, chociaż jest wielkim ekspor- cern Nigerian National Petroleum Cor- AFRYKAŃSKIE terem tego surowca, to jednocześnie poration (NNPC) poinformował, że chiń- musi sprowadzać benzynę z zagranicy. skie inwestycje w tamtejszym sektorze CHINY W 2019 roku przetworzona ropa była naftowym sięgnęły już 16 mld dolarów. głównym importowanym towarem, na Nigeria nie ma nic przeciwko takiej igeria jest teraz najludniejszym kra- który wydano ponad 7 mld dolarów. ekspansji, ponieważ ropa naftowa jest Njem Afryki. Z populacją 200 mln Dlatego w maju 2010 roku NNPC pod- główną siłą napędową jej gospodarki. mieszkańców zajmuje siódme miejsce na pisała umowę z China State Construc- Stanowi ponad 75% eksportu (wraz świecie. Jeśli ta tendencja demograficzna tion Engineering Corporation (CSCEC) z uzyskiwanym z niej gazem przekracza się utrzyma, za 30 lat w tym kraju będzie o wartości 23 mld dolarów na budowę 90%), a przychody z sektora naftowego żyło więcej ludzi niż w Stanach Zjednoczo- trzech rafinerii, które mogłyby przetwa- pokrywają do 75% budżetu federalnego. nych. Pod koniec obecnego stulecia może rzać 750 tys. baryłek ropy dziennie. Dlatego Nigeryjczycy bardzo odczuwają on mieć trzecią co do wielkości populację wahania na rynku ropy. W tym roku wła- na świecie, po Chinach i Indiach. Według STRATEGICZNE PODEJŚCIE dze w Abudży musiały dokonać rewizji szacunków Organizacji Narodów Zjedno- Aktywność Chin w Nigerii nie ogra- budżetu, bo założono, że cena rynkowa czonych Nigeria będzie wówczas liczyła nicza się jednak do sektora naftowego. wyniesie 57 dolarów za baryłkę, co oka- 733 mln mieszkańców. Nie zatem dziwne- Chińczycy są skłonni angażować się zało się nierealne. Jej obniżka wraz ze go, że Sam Hill w artykule opublikowanym w wielkie projekty infrastrukturalne, na zmniejszeniem dziennego wydobycia w magazynie „Newsweek” użył wobec tego które rząd w Abudży nie ma pieniędzy. spowoduje spadek dochodów ze sprzeda- państwa określenia „Czarne Chiny”. Dobrym tego przykładem jest kolej.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 96 STRATEGIE / AFRYKA

W kraju o powierzchni 924 tys. km² jest tylko oko- ło 4 tys. km linii kolejowych (3,5 tys. km to szlaki wąskotorowe) łączących ośrodki z północy z porta- mi w Lagos i Port Harcourt. Na dodatek są one w opłakanym stanie. Pierwszym efektem rozpoczętej we współpracy z Chińczykami rewitalizacji kolei jest oddana do użytku w lipcu 2016 roku linia między Abudżą a miastem Kaduna na północy kraju. W marcu 2017 roku rozpoczęto modernizację trasy między Lagos a Ibadanem, trzecim co do wielkości miastem w Ni- gerii. Jest ona częścią linii ciągnącej się do Kano, której remont powierzono firmie China Civil Engi- neering Construction Corporation (CCECC). W planach jest rozbudowa transportu szynowe- go. 1 lipca 2016 roku minister transportu Chibuike Rotimi Amaechi podpisał z CCECC protokół ustaleń w sprawie budowy 1400-kilometrowej nadbrzeżnej linii kolejowej łączącej Lagos z Cala- bar, miejscowością w pobliżu granicy z Kameru- nem. Wartość inwestycji oszacowano na 12 mld dolarów. Byłaby to pierwsza duża linia kolejowa łącząca wschód i zachód kraju. Rząd federalny podpisał też umowę z China Railway Construc- tion Corp International (CRCCI) na budowę odcinka łączącego Ajaokuta i Itakpe. Chiński biznes jest też aktywny w takich dziedzi- nach, jak hydroenergetyka i energetyka gazowa. W październiku 2017 roku nigeryjski rząd ogłosił, że przyznał konsorcjum stworzonemu przez chiń- skie państwowe firmy budowlane kontrakt na budo- wę największej w kraju hydroelektrowni Mambila, która będzie miała moc 3050 MW. To było drugie podejście do tego projektu, bo w 2007 roku została zawarta umowa z dwoma chińskimi firmami doty- cząca hydroelektrowni o mocy 2600 MW, ale nie

została zrealizowana. NEWS OSODI/AP/EAST GEORGE Chińczycy włączyli się też w takie projekty, jak budowa zbiorników wodnych oraz sieci telefonii stacjonarnej i komórkowej. Kluczem do powierza- nia realizacji projektów infrastrukturalnych chiń- Dlaczego Pekin tak intensywnie zwiększa swoją skim firmom są zarówno pieniądze stanowiące ich obecność w tym afrykańskim kraju? Nigeria z po- własny wkład, jak i kredyty na bardzo dogodnych nad 200 mln mieszkańców to wielki rynek zbytu dla warunkach (oprocentowania nawet trzy razy niż- chińskich towarów. W 2018 roku wartość bilateral- sze niż na rynku komercyjnym). Te ostatnie zanej wymiany handlowej wyniosła 15,3 mld dolarów pewnia głównie Eksport-Import Bank of China i była o prawie 11% większa niż przed rokiem. (Exim Bank). Na przykład koszt budowy hydro- Większość powyższych kwot przynosi import, toteż elektrowni Mambili wyliczono na 5,8 mld dola- ten bilans jest niekorzystny dla Abudży. Pojawiają rów. Exim Bank wyłoży 85% tej kwoty, a resztę się głosy, że zalew rynku chińskimi towarami nisz- funduszy zapewni rząd w Abudży. Konsekwencje czy rodzimą produkcję i przeszkadza w dywersyfi- Nigeryjscy biznesme- są takie, że bank ten jest największym indywidu- kacji gospodarki. ni alarmują, że zalew alnym zagranicznym wierzycielem Nigerii. Inwe- rynku chińskimi to- stycje budowane na kredyt wiążą się z ryzykiem, POLITYCZNE KORZYŚCI warami niszczy rodzi- mą produkcję i prze- że jeśli Nigeryjczycy nie będą w stanie oddać po- Nigeria jest też dla Chin dobrym klientem szkadza w dywersyfi- życzek, to Chiny je przejmą. w przypadku handlu bronią. Dużą dostawę od kacji gospodarki.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 97

szkolno-bojowych FT-7NI – za około 250 mln dolarów. Ni- geryjczycy kupili również kilka uzbrojonych bezzałogowych statków powietrznych Czang Hong CH-3. Dlaczego Nigeryjczycy tak chętnie kupują chińską broń? Otóż Pekin oferuje państwom, które są dla niego ważne strate- gicznie, atrakcyjne warunki transakcji – podobnie jak w inwe- stycjach w infrastrukturę – niższe ceny i preferencyjne kredyty. Co więcej, wykazuje też elastyczność co do metod płatności, akceptując rozliczenia barterowe lub koncesje wydobywcze. Wielopłaszczyznowa współpraca przynosi obu stronom ko- rzyści polityczne. Abudża na przykład wspiera na arenie mię- dzynarodowej stanowisko Pekinu dotyczące przynależności Tajwanu do Chin. Te z kolei popierają Nigerię w zabiegach

JEDNYM Z POWODÓW CHIŃSKIEJ AKTYWNOŚCI W NIGERII SĄ ZASOBY ROPY NAFTOWEJ. KRAJ TEN NALEŻY DO GRONA NAJWIĘKSZYCH JEJ PRO- DUCENTÓW I EKSPORTERÓW

o stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa Organizacji Naro- dów Zjednoczonych jako przedstawiciela Afryki. Niemniej jednak pomimo bliskich relacji z Chinami kraj ten nie jest ich satelitą i utrzymuje dobre relacje z Zachodem. Jeżeli chodzi o strategiczne zakupy, nie ogranicza się też wyłącznie do ofer- ty chińskiej, dla wojska kupił m.in. polskie beryle czy czeskie czołgi T-72.

SPOŁECZNY POLIGON DOŚWIADCZALNY Umacnianiu pozycji Pekinu w Nigerii służą też rozmaite firmy China North Industries Corporation (NORINCO) wy- projekty edukacyjne i kulturalne. Nie bez znaczenia jest to, ładowano 8 kwietnia 2020 roku ze statku „Kota Bistari” że nigeryjskie media kreują pozytywny wizerunek Państwa w kompleksie portowym Apapa. Była to pierwsza transza Środka. Do tego celu zostanie z pewnością wykorzystane kontraktu o wartości 152 mln dolarów, który został podpisa- również wsparcie udzielone Nigerii w walce z koronawiru- ny w 2019 roku. W tym transporcie wśród 17 pojazdów zna- sem. Niemniej jednak przy okazji pandemii wróciła kwestia lazły się czołgi trzeciej generacji VT-4, kołowe niszczyciele złego traktowania mieszkających w Chinach Nigeryjczyków. czołgów ST-1 uzbrojone w armatę kalibru 105 mm, które Już wcześniej pojawiały się bowiem zarzuty o rasistowskie mogą być używane jako wozy bezpośredniego wsparcia zachowania wobec obywateli afrykańskiego państwa. Mimo ogniowego. Szef departamentu polityki i planowania nige- to przytłaczająca większość mieszkańców Nigerii (według ryjskiej armii gen. por. Lamidi Adeosun podał, że kontrakt badań sprzed kilku lat 85%) jest nastawiona prochińsko. Eks- obejmuje dwa typy uzbrojenia artyleryjskiego. Jednym perci uważają, że kraj ten stał się dla Pekinu poligonem do- z nich jest samobieżna haubica SH-5 kalibru 105 mm na świadczalnym w sferze społecznej. Sprawdzone tam metody podwoziu sześciokołowym. Największy jak dotąd kontrakt w przyszłości mogą być wykorzystane w państwach Afryki, nigeryjsko-chiński na dostawy broni dotyczył jednak samo- takich jak Etiopia, których mieszkańcy nie są tak entuzja- lotów myśliwskich F-7M – 12 bojowych F-7NI i trzech stycznie nastawieni do Chin.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 98 ARMIASTRATEGIE / WOJNA / STANY ZJEDNOCZONE

Siły szybkiego rażenia USMC

KRZYSZTOF WILEWSKI Do 2030 roku w Korpusie Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych nastąpi rewolucja. Siły przeznaczone do prowadzenia niemal każdego rodzaju operacji militarnych zostaną przekształcone w lekką formację na potrzeby wielodomenowych działań w Azji i na Pacyfiku.

iedy amerykański Kongres stało niemal 70 tys. Potem były wojny powiadał na potrzeby narodowe”, twier- w ogniu wojny o niepodległość koreańska i wietnamska, operacje dzi mjr Joshua Benson, rzecznik Marine podejmował decyzję o utwo- w Grenadzie i Panamie, przeprowadzo- Corps Combat Development Command. rzeniu nowej formacji wojsko- ne właściwie wyłącznie ich siłami, na- W najbliższej dekadzie piechotę morską Kwej, precyzyjnie nakreślił jej zadania. stępnie wojny w rejonie Zatoki Perskiej, czeka prawdziwa rewolucja doktrynalno- Piechota morska miała służyć przede operacje w Iraku i Afganistanie. -sprzętowa. Z rodzaju sił zbrojnych, będą- wszystkim do obrony okrętów wojen- To, że od czasów II wojny światowej cego w stanie działać właściwie samo- nych w czasie abordażu oraz do działań Korpus Piechoty Morskiej był traktowa- dzielnie i w każdym zakątku globu, mają bojowych na wybrzeżach. Szybko oka- ny jak siły szybkiego reagowania, po- stać się lekką formacją przeznaczoną zało się jednak, że nowa formacja do- równywalne pod względem zdolności głównie do działań na Pacyfiku i w Azji, skonale nadaje się do roli pierwszorzuto- operacyjnych z wojskami lądowymi (US z nastawieniem na operacje prowadzone wego wojska, idealnego do użycia wszę- Army), znalazło odzwierciedlenie w ich na wodach przybrzeżnych. dzie tam, gdzie Stany Zjednoczone strukturze, wyposażeniu i uzbrojeniu. Najważniejszą strukturą operacyjną postanowiły zaangażować się militarnie. Teraz ten rodzaj sił zbrojnych ma do Korpusu są jednostki ekspedycyjne Ma- dyspozycji własne lotnictwo – bojowe rine Expeditionary Force (MEF, czyli W PIERWSZEJ LINII i transportowe (śmigłowcowe i samolo- odpowiednik dywizji, która w maksy- To oni jako pierwsi amerykańscy żoł- towe), a także jednostki pancerne, zme- malnym rozwinięciu może liczyć 90 tys. nierze poszli na front w czasie I wojny chanizowane, artyleryjskie, inżynieryj- żołnierzy). Dowództwo ma do dyspozy- światowej. Podczas kolejnego globalne- ne, logistyczne i medyczne. Jednym sło- cji trzy takie formacje: I MEF z Camp go konfliktu Korpus Piechoty Morskiej wem, osiągnął pełną, interoperacyjną Pendleton w Kalifornii, II MEF z Camp Stanów Zjednoczonych (US Marine niezależność od wojsk lądowych i sił po- Lejeune w Północnej Karolinie oraz Corps – USMC) razem z marynarką wo- wietrznych. III MEF z Camp Courtney na japońskiej jenną (US Navy) oraz siłami powietrz- Okinawie. Teoretycznie jest jeszcze Ma- nymi (US Air Force) toczył na Pacyfiku POWRÓT DO ŹRÓDEŁ rine Force Reserve z Nowego Orleanu, walki z Japończykami. To była krwawa Wkrótce to się jednak zmieni. „Powstał ale jej wyekspediowanie byłoby mocno danina poświęcenia i odwagi. Z 600 tys. już projekt modernizacji struktur US Ma- utrudnione, ponieważ ma ona bardzo walczących w II wojnie światowej mari- rine Corps uwzględniający nowe techno- okrojone struktury w porównaniu do po- nes zginęło prawie 20 tys., a rannych zo- logie, tak aby do 2030 roku Korpus od- zostałych MEF. Na bazie tych jednostek

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 99

PIERWSZE KROKI

ecyzję o utworzeniu nowej trolowaną przez Brytyjczyków sięciu żołnierzy dowodzonych Dformacji wojskowej – Conti- wyspę New Providence na Baha- przez por. Presleya O’Bannona nental Marines – Kongres Konfe- mach i zdobyło leżące na niej wylądowało 50 km od miasta deracji, w którym zasiadali ojco- miasto Nassau. W kwietniu Darna (leżącego na terenie dzi- wie założyciele Stanów 1783 roku Continental Ma- siejszej Libii) i zdobyło je po wy- Zjednoczonych, podjął rines zostali rozwiązani, czerpującym marszu przez pusty- 10 listopada 1775 ro- a ich miejsce w lipcu nię. Za bohaterstwo porucznik ku. Piechota morska 1798 roku zajął Korpus otrzymał od Hameta Karamanli, swój chrzest bojowy Piechoty Morskiej Sta- walczącego o tron Sułtanatu Try- przeszła w marcu 1776 nów Zjednoczonych (Uni- polisu, jego osobistą szablę. Na roku, kiedy 220 żołnierzy tej ted States Marine Corps). jego cześć od 1825 roku każdy formacji pod dowództwem Jego pierwszą operacją zamor- żołnierz US Marine Corps otrzy- kpt. Samuela Nicholasa (na zdję- ską był desant w Trypolisie. muje mamelucką szablę, gdy zo- ciu) dokonało desantu na kon- W marcu 1805 roku kilkudzie- staje mianowany na oficera.

można tworzyć powietrzno-lądowe ze- EKSPERCI NIE MAJĄ jest ich siedem), które powstaną na ba- społy zadaniowe Marine Air-Ground zie nowo utworzonych 14 baterii arty- Task Force (MAGTF). WĄTPLIWOŚCI CO DO lerii rakietowej (w miejsce likwidowa- Program reformy Korpusu Piechoty TEGO, JAKI JEST PO- nych baterii artylerii lufowej), trzech Morskiej zakłada kompleksowe i bardzo eskadr bezzałogowców (są już trzy) głębokie odchudzanie wszystkich MEF, WÓD GŁĘBOKIEJ RE- oraz jednej eskadry (oprócz trzech istnie wyłączając struktur rezerw. „Do 2030 FORMY JEDNEGO niejących) samolotów transportowych roku Korpus zlikwiduje wszystkie bata- C-130 Hercules. liony policji wojskowej, czołgów i powią- Z NAJSILNIEJSZYCH zane z nimi jednostki wsparcia oraz mo- RODZAJÓW AMERY- NAJWAŻNIEJSZE WYZWANIE stowe. Zredukuje też liczbę batalionów Eksperci nie mają wątpliwości co piechoty z 24 do 21, artylerii lufowej KAŃSKICH WOJSK do tego, jaki jest powód decyzji Penta- z 21 do pięciu, kompanii amfibii z sze- gonu, który zarządził głęboką reformę ściu do czterech”, zapowiada gen. David Jak podkreślają przedstawicie ame- jednego z najsilniejszych rodzajów H. Berger, dowódca US Marine Corps. rykańskiej armii, program moderniza- amerykańskich wojsk. To coraz więk- Oprócz wojsk pancernych, które zu- cji piechoty morskiej to nie tylko re- sza aktywność polityczno-wojskowa pełnie znikną ze struktur Korpusu, oraz dukcje, lecz przede wszystkim nakła- Chin na Pacyfiku. Rozbudowa floty jednostek zmechanizowanych i artylerii dy na zbudowanie nowych struktur wojennej, w tym lotniskowców i okrę- lufowej, reforma najbardziej dotknie lot- i wyposażenie. „Korpus będzie inwe- tów desantowych, rozwijanie struktur nictwo samolotowe i śmigłowcowe. stował w zwiększenie liczby systemów piechoty morskiej, inwestycje w lot- Choć nie zmieni się liczba tzw. eskadr precyzyjnego rażenia dalekiego zasię- nictwo, szczególnie myśliwskie – te operacyjnych, czyli Primary Aircraft gu, zaawansowane zdolności rozpo- wszystkie działania mają jeden cel: Authorized (PAA), przezbrajanych teraz znawcze, systemy bezzałogowe i sieci przygotowanie się do potencjalnego w samoloty F-35B Lightning II i F-35C łączności”, zapowiada mjr Joshua konfliktu wojskowego między China- Lightning II, to każda będzie miała Benson. mi a Stanami Zjednoczonymi. dziesięć samolotów zamiast 16. Zlikwi- Według deklaracji dowództwa Zreformowani US Marine Corps są dowane zostaną trzy (z 17) eskadry US Marines w najbliższym czasie ma- pomysłem na jego powstrzymanie. przemiennopłatów MV-22B Osprey, ją powstać trzy (po jednym dla każde- Lekkie, zdolne do błyskawicznego dwie (z siedmiu) śmigłowców AH-1Z go MEF) Marine Littoral Regiment przerzutu siły mają sprawić, by Pekin Viper i UH-1Y Venom oraz trzy cięż- (MLR), czyli pułki przybrzeżne, które musiał się liczyć z tym, że USA będą kich śmigłowców transportowych. mają pełnić rolę pierwszorzutowych w stanie stawić militarny opór w każ- Wszystko to, w połączeniu z decyzją sił szybkiego reagowania na Pacyfiku. dym zakątku Pacyfiku w ciągu kilku o zmianie etatów batalionów piechoty W zadaniach mają wspierać je trzy no- godzin. Czas pokaże, czy był to dobry z 850 żołnierzy na 720, sprawi, że siły we zadaniowe grupy bojowe – Marine pomysł na powstrzymanie ambicji US Marines Corps skurczą się z 182 tys. Expeditionary Units (MEU), czyli Chin, aby stać się pacyficznym super- do około 170 tys. żołnierzy. morskie jednostki ekspedycyjne (teraz mocarstwem.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 100 STRATEGIE / STANY ZJEDNOCZONE

Pociski NSM mają zasięg około 180 km. Mogą zatem służyć do obrony wysp, ale nie ma możliwości utworzenia tzw. obszarów kontestowanych, wewnątrz których okręty adwersarza znajdowałyby się w sytuacji ciągłego zagrożenia. KONGSBERG WALKA O ZASIĘG Przy okazji reformy Korpusu Piechoty Morskiej Amerykanie chcą wyposażyć marines w pociski umożliwiające atakowanie okrętów przeciwnika na możliwie największym dystansie.

RAFAŁ CIASTOŃ

aplanowany na rok 2021 amerykański zmieniać również rola Korpusu. Choć tak napraw- budżet obronny uwzględnia zakup dla dę trzeba by mówić raczej o powrocie do korzeni Korpusu Piechoty Morskiej (United Sta- – sił ekspedycyjnych, często rozlokowanych tes Marine Corps – USMC) 48 pocisków w wysuniętych bazach, w pełni autonomicznych, ZTomahawk. Opracowanie nowej wersji rakiety sta- bo dysponujących nawet własnym lotnictwem, ło się możliwe po wycofaniu się przez USA a przy tym częściej operujących na poziomie od- z traktatu o całkowitej likwidacji pocisków po- działu niż związku taktycznego. Jednak marines średniego i średniego zasięgu (Intermediate-range brakuje dziś jednej zdolności, która w działaniach Nuclear Forces – INF). Coraz wyraźniej zatem na zachodnim Pacyfiku jest kluczowa. Chodzi widać, że dla Waszyngtonu wyjście z układu było o możliwość atakowania okrętów przeciwnika na raczej podyktowane rywalizacją z Chinami niż jak największym dystansie. działaniami oskarżanej o jego naruszanie Rosji. Gdy mowa jest o modernizacji chińskich sił morskich, jak mantra powraca pojęcie strategii ZMIANA KRAJOBRAZU i zdolności antydostępowych (Anti-Access/Area Coraz wyraźniej Przez lata wojen w Afganistanie i Iraku marines Denial Capabilities – A2/AD). Choć terminy te widać, że dla Waszyngtonu wyjście byli traktowani jako naturalne wzmocnienie armii, używane są łącznie, różnią się nieco znaczeniem z traktatu INF było a nie typowa piechota morska. Wraz ze stopnio- – pierwszy oznacza zdolność do zaatakowania na raczej podyktowane wym wycofywaniem się USA z tych konfliktów, dalekim dystansie sił, które mogą zostać roz - rywalizacją z China- mi niż działaniami a przede wszystkim z coraz wyraźniej rysującą się mieszczone na danym teatrze działań, drugi nato- oskarżanej o jego na horyzoncie rywalizacją z Chinami, zaczęła się miast uniemożliwienie operowania siłami już tam naruszanie Rosji.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 101

rozmieszczonymi. Dla amerykańskich planistów wojsko- tę blisko miliarda dolarów, a np. myśliwca typu F-22 – około wych konieczność zmierzenia się z systemami A2/AD stano- 200 mln dolarów. Umiejscowienie pocisku na wyrzutni lądo- wi poważne wyzwanie. Pekin dysponuje dziś zintegrowaną, wej, wartej kilka czy kilkanaście milionów dolarów, którą rozciągniętą wzdłuż wybrzeży siecią obrony powietrznej, przeciwnik w celu zneutralizowania musiałby najpierw wy- pociskami balistycznymi zdolnymi do atakowania celów ru- śledzić, daje zatem wiele korzyści. W przeciwieństwie do chomych, flotą ponad 200 okrętów nawodnych i podwodnych okrętu czy samolotu taka wyrzutnia jest dostępna w zasadzie uzbrojonych w pociski przeciwokrętowe, pociskami bali- od ręki w każdej sytuacji kryzysowej i stwarza permanentne stycznymi i manewrującymi czy wreszcie silnym i całkiem zagrożenie zarówno dla okrętów, jak i infrastruktury lądowej nowoczesnym lotnictwem, które ma w wyposażeniu pociski adwersarza. klasy powietrze–ziemia i powietrze–woda o dużym zasięgu. Marines chcą jak najszybciej pozyskać dwa typy pocisków Dzięki umieszczeniu instalacji wojskowych najpierw na zdolnych do zwalczania okrętów. Pierwszy z nich to używany Wyspach Paracelskich, a następnie na zresztą również przez polskie siły zbroj- sztucznych wysepkach zbudowanych ROZMIESZCZENIE ne NSM. Amerykanie dozbrajają w te na bazie raf archipelagu Spratly, Chiń- rakiety okręty klasy LCS, nie będzie to czycy znacząco rozciągnęli zarówno LĄDOWYCH POCI- więc dla nich nowa konstrukcja. Co cie- sieć sensorów, jak i efektorów, dokonu- SKÓW ŚREDNIEGO kawe, piechota morska planuje stworze- jąc przy tym, jak określił to kilka lat tenie bezzałogowych wyrzutni na podwo- mu adm. Harry Harris, zmiany krajo- I POŚREDNIEGO ZA- ziu pojazdu JLTV (Joint Light Tactical brazu operacyjnego regionu. Ameryka- SIĘGU NA TERENIE Vehicle). Ewentualne zniszczenie wy- nie muszą znaleźć odpowiedź na rzutni typu ROGUE (Remotely Opera- chińskie działania. ZACHODNIEGO PACY- ted Ground Unit Expeditionary) nie Układ INF, gdy jeszcze obowiązywał FIKU ZMIENIAŁOBY wiązałoby się zatem z utratą obsługują- (do sierpnia 2019 roku), zabraniał stro- cych ją żołnierzy. Pociski NSM mają nom, czyli Stanom Zjednoczonym TAMTEJSZĄ SYTUACJĘ jednak zasięg około 100 Mm (180 km). i Związkowi Radzieckiemu, a następnie OPERACYJNĄ NA Mogą zatem służyć do obrony wysp, ale Rosji, posiadania pocisków balistycz- nie ma możliwości utworzenia tzw. ob- nych i manewrujących o zasięgu miesz- KORZYŚĆ USA szarów kontestowanych, wewnątrz któ- czącym się w przedziale od 500 do rych okręty adwersarza znajdowałyby 5500 km. Już w 2011 roku administracja prezydenta się w sytuacji ciągłego zagrożenia. Aby stworzyć takie zagro- Baracka Obamy informowała Kongres o możliwych narusze- żenie, a jednocześnie zapewnić wsparcie pozostałym rodza- niach układu przez stronę rosyjską. Trzy lata później dane na jom sił zbrojnych, amerykańskie systemy uzbrojenia muszą ten temat upubliczniono, a do 2019 roku podejmowano dzia- mieć zasięg co najmniej zbliżony do systemów przeciwnika. łania mające nakłonić Moskwę, żeby przestrzegała zapisów Jeśli przyjąć, że w chińskim arsenale pocisk balistyczny traktatu. Ta oczywiście nigdy nie przyznała się do jakichkol- DF-21D ma największy zasięg, bo aż 900 Mm, to dziś ten wa- wiek naruszeń. Przy czym na przestrzeni kilkunastu ostatnich runek spełnia jedynie pocisk Tomahawk. lat zarówno po stronie rosyjskiej, jak i amerykańskiej poja- wiały się głosy o konieczności dostosowania porozumienia KANDYDAT IDEALNY? do nowych realiów międzynarodowych. Stanom Zjednoczo- Tomahawki służyły już kiedyś jako pociski manewrujące nym coraz bardziej doskwierały traktatowe ograniczenia wła- odpalane z lądu (Ground Launched Cruise Missile – GLCM) śnie na azjatyckim teatrze działań, a nie europejskim. – funkcjonowały wówczas pod nazwą Gryphon. Wyrzutnie te zostały jednak zniszczone zgodnie z postanowieniami trakta- CO BARDZIEJ SIĘ OPŁACA tu INF i od 30 lat są używane wyłącznie morskie wersje poci- Rozmieszczenie lądowych pocisków średniego i pośred- sku. Opracowywany teraz wariant Maritime Strike Tomahawk niego zasięgu na terenie zachodniego Pacyfiku zmieniałoby (MST) będzie mógł służyć do atakowania celów ruchomych, tamtejszą sytuację operacyjną na korzyść USA. Oczywiście co jest nowością dla tego systemu. Co więcej, nowe pociski można argumentować, że układ nie dotyczył pocisków odpa- o znacznie większym zasięgu wyposażone są w głowice o du- lanych z pokładów okrętów czy z powietrza, które mogły za- żej masie (454 kg ładunku), będą więc one mogły wyłączyć stąpić pociski lądowe, ale nie jest tak do końca. z walki okręt takiej klasy jak fregata czy niszczyciel. Przede wszystkim, liczba dostępnych w danym miejscu Czy jednak marines dostaną MST, okaże się dopiero za ja- i czasie okrętów amerykańskiej marynarki wojennej (US Navy) kiś czas. Przed podjęciem ostatecznej decyzji konieczne jest jest ograniczona. Podobnie zresztą jak wysłanie z tą misją sa- przeprowadzenie odpowiednich testów. Jedno jest pewne: molotów, które dodatkowo charakteryzują się mniejszą ładow- Amerykanie nie zamierzają zasypiać gruszek w popiele i ko- nością i nie mogą przecież pozostawać w przestrzeni po- rzystając z niedostępnych dotychczas możliwości, będą sta- wietrznej w nieskończoność. Utrata w wyniku uszkodzenia rać się jak najszybciej rozmieścić systemy rakietowe średnie- bądź zatopienia niszczyciela typu Arleigh Burke oznacza stra- go i pośredniego zasięgu na terenie zachodniego Pacyfiku.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 102 STRATEGIEARMIA / WOJNA / AFRYKA

Przymierze bez zaufania Dużym wyzwaniem dla władz Sudanu Południowego stało się m.in. uregulowanie sprawy grup zbrojnych. Pomysł zjednoczenia sił zainteresowa- nych stron w ramach jednej, narodowej armii okazał się trudny do realizacji.

ROBERT CZULDA Chociaż ostatecznie udało się powołać w Sudanie Południowym rząd koalicyjny, to sytuacja pozostaje napięta. Wznowienie walk w tym kraju wydaje się jedynie kwestią czasu.

epublika Sudanu Południowe- zliczona liczba uchodźców i ofiar prze- rów poszczególnych stanów. Mało kto go od początku swojej krótkiej mocy seksualnej. Gwałty oraz utrudnia- wierzy w to, że w pełni wolne i demo- historii – uzyskania niepodle- nie dostępu do wody pitnej i żywności kratyczne wybory odbędą się zgodnie głości od Republiki Sudanu stanowią istotny element południowosu- z planem, czyli w 2022 roku. Rw 2011 roku – stanowi przykład pań- dańskiego konfliktu. Nakładają się na to „Pomiędzy obu przywódcami nie ma stwa pogrążonego w chaosie. Odłącze- różnice etniczne – Kiir należy do ple- zaufania”, wyjaśnił w rozmowie z „Pol- nie się od północnego sąsiada nie przy- mienia Dinka, a Machar do Nuerów. ską Zbrojną” mieszkający w Dżubie po- niosło bezpieczeństwa, lecz kolejną litolog, z powodów bezpieczeństwa wojnę. Konflikt toczy się tam z prze- NOWA NADZIEJA? chcący zachować anonimowość. „Idea rwami od 2013 roku, kiedy to prezydent Dopiero w lutym 2020 roku, po kil- powołania wspólnego rządu została na Salva Kiir Mayardit zdymisjonował kukrotnym przekładaniu terminów, nich wymuszona przez społeczność swojego zastępcę Rieka Machara, który z wielkimi trudami powstał koalicyjny międzynarodową, w tym państwa regio- miał planować przewrót. W afrykań- rząd. Na jego czele stoi prezydent Salva nu. Sami z siebie nigdy nie zrobiliby ta- skich realiach oznacza to wojnę. Kiir Mayardit, którego interesy chroni kiego kroku. Zapewniam, że między Machar stanął na czele Opozycyjnej Ludowa Armia Wyzwolenia Sudanu grupami Dinka i Nuer nie ma sporu – to Ludowej Armii Wyzwolenia Sudanu (Sudan People’s Liberation Army – przywódcy wykorzystują kwestię etnicz- (Sudan People’s Liberation Army-In SPLA), podczas gdy Machar został jed- ną do wciągania kraju w konflikt. Są po- Opposition – SPLA-IO) i przystąpił do nym z wiceprezydentów. W tym czasie wody, aby uznać, że wojna niedługo do walki zbrojnej. Ostatecznie wrócił do w Dżubie do porozumienia pokojowego, nas powróci”. stołecznej Dżuby i odzyskał stanowisko wynegocjowanego przez katolicką Jak zawsze, diabeł tkwi w szczegó- w kwietniu 2016 roku, ale szybko do- wspólnotę Sant’Egidio, przystąpił So- łach. Chociaż obie strony zgodziły się szło do wznowienia starć między jego jusz Ruchów Opozycyjnych Sudanu Po- na wspólny rząd, to sporne pozostają in- siłami a oddziałami wiernymi Kiirowi. łudniowego (South Sudan Opposition ne aspekty. Dotyczą przede wszystkim Działania zbrojne zostały wstrzymane Movements Alliance – SSOMA). Cho- praktycznego podziału władzy, co spro- dopiero we wrześniu 2018 roku, wraz ciaż można odbierać je jako przełom, wadza się do uzyskania kontroli nad po- z kolejnym zawieszeniem broni. Szacuje nie oznacza to końca problemów, bo już szczególnymi stanami wyniszczonego się, że ten spór o władzę kosztował ży- w kwietniu 2020 roku Kiir i Machar państwa. W 2015 roku prezydent Kiir cie około 400 tys. ludzi. To również nie- starli się w kwestii nominacji gubernato- zwiększył ich liczbę z dziesięciu do 28,

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 103 PAUL BANKS/UN PAUL BILLY/UN ISAAC MCNEISH/VOA Konflikt w Sudanie Południowym toczy się z przerwami od 2013 roku, kiedy to prezydent Salva Kiir Mayardit (na zdjęciu po lewej) zdymisjonował swojego zastępcę Rieka Machara (na zdjęciu po prawej), który miał planować przewrót. W afrykańskich realiach oznacza to wojnę.

a w 2017 – do 32, co było niezgodne du koronawirusa. Jednak integracja, jak Macharowi, oraz armią rządową prezy- z postulatem opozycji, optującej za nadmienił anonimowy ekspert z Dżuby, denta Kiira. Jakby tego było mało, czę- 21 stanami. W lutym 2020 roku – na i tak jest fikcyjna, bo „rząd utrzymuje sto dochodzi do walk między ludem mocy porozumienia pokojowego – przy- różne frakcje z własnymi, niezależnymi Dinka i arabskim plemieniem nomadów wrócono natomiast pierwotny podział dowództwami. Wykorzystywane są one Messiria w spornej strefie przygranicz- kraju na dziesięć stanów oraz na trzy do popełniania zbrodni”. nej Sudanu i Sudanu Południowego. specjalne. Na początku maja Kiir ogło- Jednocześnie Sudan Południowy bę- sił, że sześć z nich ma przypaść jego PROBLEMY NA HORYZONCIE dzie musiał stawić czoła kolejnemu, frakcji, trzy Macharowi, a jeden koalicji Pokój jest niezbędny, aby Sudan Połu- nadchodzącemu wyzwaniu. Chodzi trzeciej frakcji. Na taki podział nie przy- dniowy mógł myśleć chociażby o zaspo- o trudności z wprowadzeniem w życie stał wiceprezydent, bo uważa, że nie od- kojeniu podstawowych potrzeb miesz- przyjętego w lutym 2020 roku progra- daje on faktycznego rozkładu sił w kra- kańców. Szacuje się, że ponad połowa mu odbudowy gospodarczej kraju, ju. Jak stwierdził, przystąpi do rządu do- z 12-milionowej populacji kraju boryka w tym dróg oraz ujęć wody, oraz wy- piero po rozwiązaniu tej spornej kwestii. się z brakiem żywności. W maju prezy- płaceniem odszkodowań ofiarom wojny Dużym wyzwaniem okazuje się rów- dent przyznał, że uzyskanie samowystar- ze względu na kryzys, będący efektem nież uregulowanie sprawy grup zbroj- czalności w tej dziedzinie to jeden z dłu- zarówno pandemii SARS CoV-2, jak nych. Pomysł zjednoczenia sił zaintere- gofalowych celów jego administracji. i drastycznego spadku cen ropy nafto- sowanych stron w ramach jednej, naro- Niestety, nawet utrzymanie pokoju wej na światowych rynkach. Szczupły dowej armii (South Sudan People’s między Kiirem a zwolennikami Machara budżet Sudanu Południowego nawet Defense Forces – SSPDF) okazał się nie oznacza rozwiązania problemów, bo w 98% opiera się na wpływach ze trudny do realizacji. Jak w swej analizie koalicyjne władze Sudanu Południowe- sprzedaży tego surowca. pisali eksperci ośrodka International Cri- go są zbyt słabe, aby wprowadzić rządy Te problemy będą miały także wpływ sis Group (ICG), z powodu niedoboru prawa. Oprócz bolączek związanych na proces pokojowy. Alan Boswell, ana- żywności, wody oraz leków, „żołnierze z biedą, brakiem odpowiednich kadr, za- lityk ICG, w jednym z prasowych wy- opuścili kwatery. Pierwszym krokiem sadniczym wyzwaniem jest istnienie wiadów stwierdził, że brak funduszy musi być więc upewnienie się, że fundu- wspomnianych bojówek. Jedną z nich „negatywnie odbije się na możliwo- sze, które obiecał Kiir, faktycznie przy- jest powołany w 2017 roku Front Zba- ściach rządu, jeśli chodzi o opłacanie dzielono na proces zjednoczenia. Byłby wienia Narodowego (National Salvation żołdu żołnierzom, a także na integracji to akt dobrej woli. Jednocześnie Machar Front – NAS), który podpisał porozu- wszystkich funkcjonujących w kraju będzie musiał dać rządowi więcej czasu, mienie pokojowe z rządem w Dżubie frakcji politycznych”. Utrzymanie kru- także na proces weryfikacji jego sił, oraz w 2019 roku i w nowym rządzie ma chego pokoju może wymagać finanso- zgodzić się na redukcję liczby żołnierzy, swojego wiceprezydenta. Nie oznaczało wego wsparcia ze strony międzynarodo- którzy trafiliby do armii”. Proces jedno- to jednak końca przemocy w tym kraju. wych organizacji, ale te mogą mieć in- czenia zbrojnych grup w armię rządową W kwietniu 2020 roku siły NAS starły ne priorytety niż ratowanie Sudanu został wstrzymany już w marcu z powo- się z oddziałami SPLA-IO, wiernymi Południowego.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA PO SŁUŻBIE / SPORT 104

www.polska-zbrojna.pl

JEDNODNIÓWKI HISTORYCZNE stylizowana seria edukacyjna

Polska Zbrojna / okolicznościowe wydanie gazetowe / Format A3 STRATEGIE / AMERYKA ŚRODKOWA 105

Republika niebananowa W sąsiedztwie państw o silnych tradycjach dyktatury wojskowej od kilkudziesięciu lat funkcjonuje kraj bez własnej armii.

ROBERT SENDEK

a wojskowej mapie świata licząca prawie Apoyo Operacional – GAP) zajmuje się trudniej- 5 mln mieszkańców Kostaryka stanowi szymi sprawami, dotyczącymi zwalczania prze- prawdziwy ewenement. Jest najludniej- stępczości zorganizowanej (zatrzymania przemyt- szym krajem na naszym globie, który ników czy przejmowanie kontrabandy). Nnie posiada własnej armii. To o tyle niezwykłe, że Kostaryka nie ma lotnictwa wojskowego, w ra- własne siły zbrojne mają państwa znacznie od niej mach Sił Publicznych działa zaś niewielka jed- mniejsze, jak Malta, Czarnogóra czy Luksemburg. nostka lotnicza wykonująca zadania obserwacyjne, Nawet te nieuznawane na arenie międzynarodowej, transportowe oraz na rzecz misji humanitarnych. jak Abchazja, Somaliland czy Turecka Republika Istnieje ponadto straż przybrzeżna, dysponująca Cypru Północnego stawiają sobie za punkt honoru kilkoma jednostkami patrolowymi, pościgowymi utrzymywanie własnych oddziałów wojskowych – i ratowniczymi. Strukturę odrębną od MBP tworzy dla bezpieczeństwa czy prestiżu. Tymczasem Ko- Departament Informacji i Bezpieczeństwa Pań- staryka świadomie i konsekwentnie zrezygnowała stwowego (Dirección de Inteligencia y Seguridad z własnej armii ponad 70 lat temu. – DIS), podporządkowany bezpośrednio prezydentowi kraju. W gestii Departamentu pozostają wy- ARMIA, KTÓRA NIE ISTNIEJE wiad i kontrwywiad. Nadzoruje on również Jed- Miejsce stałego wojska zajmują w Kostaryce nostkę do Zadań Specjalnych (Unidad Especial de rozbudowane służby mundurowe, których zada- Intervención – UEI), przeznaczoną do tzw. opera- niem jest pilnowanie porządku i bezpieczeństwa cji wysokiego ryzyka (terroryzm, gangi, handel kraju. Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego narkotykami). (Ministerio de Seguridad Pública – MBP) są pod- porządkowane Siły Publiczne (Fuerza Pública), OFICJALNIE NEUTRALNA których podstawę stanowią lekko uzbrojone jed- Władze Kostaryki od lat konsekwentnie prowa- nostki o charakterze policyjnym. Ich obowiązkiem dzą politykę, w której silna jest idea pacyfizmu. W 1948 roku prezydent kraju José jest stanie na straży prawa, pilnowanie porządku W tak niespokojnym regionie, jakim jest Ameryka Figueres Ferrer roz- wewnętrznego, granic i integralności terytorialnej Centralna, nie jest to łatwe, ponieważ przez długie wiązał armię i od tej kraju oraz walka z przestępczością zorganizowaną. lata istniały po sąsiedzku – w Panamie i Nikaragui pory Kostaryka utrzymuje jedynie parami- Ponieważ Kostaryka leży na trasie przemytu nar- – agresywne reżimy wojskowe. Chcąc uchronić litarną policję. kotyków z Ameryki Południowej na północ, ważną swój kraj przed wciągnięciem w awanturę między- rolę w całym systemie bezpieczeństwa kraju od- narodową, kostarykańscy politycy jesienią 1983 ro- grywają policyjne oddziały antynarkotykowe. ku proklamowali, jak to sformułowano, „wieczystą W ramach MBP istnieje ponadto kilka wyspecjali- aktywną i niewojskową neutralność”. zowanych służb do wykonywania konkretnych za- Ta decyzja przekłada się na sposób prowadze- dań, np. Grupa Wsparcia Operacyjnego (Grupo de nia polityki międzynarodowej: gdy w 2003 roku

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 106 STRATEGIE / AMERYKA ŚRODKOWA WILMA OROZCO FANFAN/US ARMY FANFAN/US WILMA OROZCO KENT GILBERT/AP/EAST NEWS KENT GILBERT/AP/EAST

prezydent Abel Pacheco ogłosił, że jego kraj wy- Belize, Salwador, Honduras, Nikaragua i Panama. stępuje przeciwko terroryzmowi, administracja Żadnego z tych krajów historia nie rozpieszczała: to prezydenta USA George’a W. Busha zinterpreto- właśnie do nich przylgnęła w początkach XX wie- wała to jako opowiedzenie się po stronie tzw. ko- ku etykietka republik bananowych, czyli kiepsko Miejsce stałej armii alicji chętnych, wspierających Stany Zjednoczone zajmują w Kostaryce zarządzanych, skorumpowanych i niestabilnych po- podczas inwazji na Irak. Kostarykański sąd kon- rozbudowane służby litycznie państw, których podstawą gospodarki są stytucyjny nakazał prezydentowi Pacheco wyco- mundurowe, których uprawa i eksport owoców. zadaniem jest pilno- fać swoje poparcie, które zostało uznane za zła- wanie porządku Korzystając z nieudolności i uległości lokalnych manie neutralności kraju. i bezpieczeństwa władz, obce koncerny w przeszłości wielokrotnie Zatargi z sąsiadami władze Kostaryki również kraju. dyktowały rządom tych krajów korzystne dla siebie próbują rozwiązywać na drodze pokojowej. Tak by- rozwiązania prawne kosztem zwykłych mieszkań- ło np. w 2010 roku podczas konfliktu granicznego ców. Z kolei przedstawiciele władzy nie potrafili z Nikaraguą o przebieg rzeki San Juan. Żołnierze lub nie chcieli się zająć narastającymi problemami nikaraguańscy zajęli wówczas niewielki, pogranicz- społecznymi, walczyć z biedą, bezrobociem i anal- ny teren. Do wojny jednak nie doszło, ponieważ fabetyzmem wśród swoich obywateli. Wszystko to władze kostarykańskie postawiły sprawę na forum prowadziło do ostrych sporów społecznych, rewolt, międzynarodowym. Nikaraguańczycy ulegli presji buntów, rozrostu zorganizowanej przestępczości, i wycofali swoje wojska, a spór załagodzono. a nawet brutalnych wojen domowych. Efektem by- ły częste zmiany władzy, nierzadko w wyniku za- RAJ DLA DYKTATORÓW machu stanu. Powody, dla których Kostaryka zrezygnowała Historia pokazała, że w państwach, w których z własnej armii, mają ścisły związek z przeszłością struktury władzy są słabe, demokratyczne rozwią- regionu. Ameryka Centralna to wąski przesmyk łą- zania kwestionowane przez wszystkich, a wybory czący Amerykę Północną i Południową. Oprócz niekoniecznie uczciwe, nieproporcjonalnie dużą ro- Kostaryki lądową część regionu tworzą Gwatemala, lę odgrywało wojsko, jako stabilna i dobrze zorgani-

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 107

INSPIRUJĄCE SĄSIEDZTWO

rogą wytyczoną przez Kostarykę Dpostanowiły pójść elity Panamy. Krajem tym do 1989 roku rządził gen. Manuel Noriega. Początkowo blisko współpracował ze Stanami Zjedno- czonymi, z czasem zaczął korzystać z władzy na własny użytek. Oskarżano go o pranie brudnych pieniędzy, przemyt broni, potem także o to, że czerpie zyski z przerzutu narkotyków w porozu- mieniu z kolumbijskimi kartelami. Jego obalenie podczas amerykańskiej interwencji stało się dla panamskich elit okazją do nowego startu. Ustalono, że wzorem kostarykańskim armia zostanie rozwiązana, a w jej miejsce powoła- no do życia służby publiczne.

Departament Informacji i Bezpieczeństwa Publicznego jest podporządkowany bezpośrednio prezydentowi kraju. W ramach Departamentu działa Unidad Especial de Intervencion (UEI), niewielki, elitarny oddział sił specjalnych. Na zdjęciu: członkowie UEI podczas szkolenia

zowana instytucja. To właśnie armia kierowana przez ludzi manie zachoruje, trzeba wezwać lekarza. To jednak wcale nie jących polityczne aspiracje nadawała ton wydarzeniom w po- znaczy, że lekarz ma mieszkać z wami w domu przez całe wa- szczególnych krajach regionu. W dużej mierze wynika to sze życie”. Teoretycznie zatem w Kostaryce w razie wojny również z lokalnego mitu caudillo, czyli silnego, charyzma- możliwe jest utworzenie stałej armii. Czas jednak pokazał, że tycznego przywódcy, zwykle wywodzącego się z kręgów woj- w ciągu 70 lat nie było takiej potrzeby. Fundusze, które do- skowych. Nowi dyktatorzy wcale nie radzili sobie lepiej od po- tychczas pochłaniało wojsko, władze kostarykańskie przezna- przednich, w poszczególnych krajach regionu dochodziło do czyły na szkolnictwo i służby porządkowe. utrwalenia negatywnych mechanizmów rządzenia, a w wyniku niezadowolenia społecznego i rewolt regularnie na scenie poli- INWESTYCJA W SPOKÓJ tycznej zmieniały się kolejne władze. Kostaryka wydaje się oazą spokoju: od 1948 roku nie doszło tam do żadnego zamachu stanu, kolejne rządy przekazują sobie SPÓR NA 44 DNI władzę w bezkonfliktowy sposób. Pod tym względem to zde- Ta lokalna, fatalna tradycja mieszania się wojskowych cydowanie najbardziej stabilne i przewidywalne politycznie w rządy cywilne dotknęła w pierwszej połowie XX wieku państwo regionu. Pokazują to również statystyki międzynaro- również Kostarykę. Także i tutaj dochodziło do zamachów dowe: według wskaźnika demokracji, Kostaryka zajmowała stanu, a w 1948 roku doszło nawet do krótkiej wojny domo- w 2019 roku wysoką, 19. pozycję w świecie, wyprzedzając wej. Po trwających 44 dni walkach, które kosztowały życie m.in. Francję, Stany Zjednoczone czy Czechy. Inne kraje Ame- 2 tys. osób, buntownicy dowodzeni przez José Figueresa ryki Centralnej lokują się zdecydowanie niżej. Ferrera zajęli stołeczne San José. Ferrer objął władzę jako Nie oznacza to jednak, że Kostaryka to raj na ziemi. I ten tymczasowy prezydent. Stanął na czele junty, która proklamo- kraj ma swoje problemy – nierzadkie są zawirowania politycz- wała utworzenie II Republiki Kostaryki oraz przeprowadziła ne, afery gospodarcze, protesty wyborcze. Jednak miejscowa serię reform, m.in. rozwiązała armię, co nastąpiło 1 grudnia elita polityczna potrafiła uporać się z kwestią, która trapi wła- 1948 roku. W art. 12 konstytucji umieszczono zapis, który ściwie cały region: z niestabilnością polityczną. Nie ma tam wprost zakazywał formowania stałej armii. Prezydent José bowiem silnego środowiska wojskowych, które byłoby zainte- Figueres Ferrer wyjaśniał to w ten sposób: „Jeśli ktoś w rodzi- resowane mieszaniem się w politykę.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 108 STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD DISNEYLAND DLA SPECJALSÓW Wystarczy zaledwie kilkanaście minut, aby z centrum Ammanu dotrzeć samochodem do nowoczesnego ośrodka szkolenia, gdzie trenują żołnierze sił specjalnych z całego świata. Mnie udało się zajrzeć do środka.

JAROSŁAW RYBAK

a powierzchni 25 km2 powstało mia- kreślają rolę monarchy w tworzeniu steczko z domami mieszkalnymi, loka- i rozwoju centrum treningowego. lami gastronomicznymi, warsztatami, KASOTC nie powstałby jednak, gdyby biurowcami, urzędami państwowymi, nie olbrzymie wsparcie USA. Faktycznie Na nawet lotniskiem. Zamontowano w nim urządze- to Amerykanie wybudowali ten obiekt nia do symulacji i obserwacji pola walki. To i go wyposażyli. Oczywiście mieli jordański KASOTC, King Abdullah II Special w tym interes, bo zainwestowali w miej- Forces Operations Training Center. Najsłynniej- sce, w którym wymieniają się doświad- szy ośrodek szkolenia sił specjalnych na świecie. czeniami siły specjalne z państw z najbardziej zapalnego regionu świata. Jest to POMYSŁ NA POLIGON zbieżne z intencjami króla Jordanii „On „Pewnego razu król Abdullah leciał śmigłowcem uważa, że Jordania powinna dzielić się nad tą doliną. Stwierdził, że to idealne miejsce na wszystkim, co wie o walce z terroryzmem, ośrodek szkolenia sił specjalnych. No i tak powstał z naszymi sojusznikami na całym Środko- KASOTC. Teraz mamy tu Disneyland dla specjal- wym Wschodzie, a także poza nim. sów z całego świata. Jesteś z sił specjalnych? Po- W ostatecznym rozrachunku będzie bo- staw sobie zadanie, a my stworzymy ci warunki, wiem tak, że jak twoi partnerzy okażą się żebyś się do niego przygotował. Tylko nasz król silni, to wspólnie wygracie. Jeśli ty bę- mógł coś takiego wymyśleć!”, z entuzjazmem opo- dziesz silny, a twoi sojusznicy słabi, to wiada Naser Arabyat, szef szkolenia ośrodka. Po- sam terrorystów nie pokonasz”, konty- dobnie jak zdecydowana większość z około 2 tys. nuuje Naser Arabyat. Dlatego w ośrod- pracujących tu osób, jest byłym żołnierzem sił spe- ku szkolą żołnierzy, policjantów, funk- cjalnych. Obowiązuje zasada, że ludzie zatrudnieni cjonariuszy różnych służb porządku na stałe muszą mieć doświadczenie bojowe i posia- publicznego, ale również pracowni- dać obywatelstwo jordańskie. Oczywiście w ośrod- ków organizacji pomocowych, któ- ku korzysta się również z wiedzy obcokrajowców. rzy wykonują zadania w rejonach „Współpracujemy z instruktorami wywodzącymi podwyższonego ryzyka. Szcze- się z najbardziej elitarnych jednostek specjalnych gólny nacisk kładzie się na wy- z całego świata i ze szkoleniowcami, którzy mają mianę doświadczeń między for- wiedzę dotyczącą najpoważniejszych operacji anty- macjami z różnych państw. terrorystycznych, jakie w ciągu ostatnich 35 lat prowadzono w każdym zakątku globu”, przekonu- SZLIFOWANIE je Naser Arabyat. OSTRZA WŁÓCZNI Gospodarze z wielkim i autentycznym szacun- Ośrodek przypomina zadbane bli- kiem opowiadają o swoim królu, który bywa czę- skowschodnie miasteczko. Nie ma stym gościem w ośrodku. Na każdym kroku pod- żadnych śladów użytkowania, obiekty

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 109

wyglądają, jakby zostały oddane przed kilkoma dniami. Ale gdy zobaczyłem pierwszy ostrzelany wrak samochodu, uświadomiłem sobie, że tutaj w czasie zajęć prawie wszędzie można używać amunicji bojowej. Przed budynkiem komendy ustawiono kilkumetrowy monument, na którego szczycie zamontowano rzeźbę nawiązującą do antycznego hełmu z grzebieniem. Obserwator szybko kojarzy, że ten region to kolebka cywili- zacji, tutaj pradawni wojownicy toczy- li legendarne bitwy. „Nawiązujecie do tradycji starożytnych wojowników walczących kiedyś na tym terenie?”, pytam i dostaję odpowiedź od szefa szkolenia KASOTC: „Nie. Fajny jest ten hełm, wszystkim się spodobał, więc na jego bazie stworzyliśmy symbol ośrodka”. Gospodarze są bardzo uprzejmi, chętnie odpowiadają na pytania, ale też jasno wyznaczają granice. O detalach mogą rozmawiać z zainteresowanymi szkoleniem, publicznie zaś chętniej opowiedzą o idei funkcjonowania ośrodka niż o jego parametrach tak- tyczno-technicznych. KASOTC znajduje się w skalistej, głębokiej na kilkadziesiąt metrów dolinie, kształtem przypominającej literę S. Skalne ściany i ciągnące się za nimi kilometry pustyni gwa- rantują ćwiczącym dyskrecję, a jed- nocześnie zwiększają bezpieczeń- stwo prowadzonych szkoleń. Ośro- dek zlokalizowano zaledwie kilkanaście minut jazdy samochodem od centrum Ammanu, stolicy Jordanii. To samowystarczalne miasteczko, w którym jednocze- śnie można zakwaterować do 1100 kursantów. Mają oni do dyspozycji zaplecze sportowe, ośro- NASER ARABYAT, SZEF SZKOLE- dek zdrowia, pralnię, kantynę, sklepy, basen, kino czy meczet. NIA OŚRODKA: „NASZ KRÓL UWA- Tutejsza kuchnia uwzględnia ŻA, ŻE JORDANIA POWINNA DZIE- zwyczaje żywieniowe, wynika- jące np. z nakazów religijnych. LIĆ SIĘ WSZYSTKIM, CO WIE „Jeśli jednostki specjalne O WALCE Z TERRORYZMEM, Z NA- porównamy do ostrza włócz- ni, to my mamy narzędzia, SZYMI SOJUSZNIKAMI NA CAŁYM żeby te ostrza wyszlifować”, US NAVY ŚRODKOWYM WSCHODZIE” przekonuje Naser Bataineh,

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 110 STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD KASOTC USMC (3)

Miasteczko poligonowe to 52 obiekty różnej wielkości. Można prowadzić jednocześnie cztery ćwiczenia w różnych częściach ośrodka.

odpowiadający za rozwój KASOTC. Obwozi mnie po terenie, po drodze mijamy dwupiętrowe budynki mieszkalne i parterowe obiekty z klasami lekcyjnymi do prowadzenia za- jęć teoretycznych. Kursanci mogą tu przyjechać bez jakiego- kolwiek wyposażenia. W ośrodku zaopatrzą się w mundury, wypożyczą broń, psy bojowe, kupią amunicję i materiały wybuchowe. „To tylko zależy od umowy, jaką zawrzemy”, wyja- śniają gospodarze. KASOTC jest bowiem podmiotem, które- go status w Polsce określilibyśmy jako publiczno-prywatny. Na czele stoi żołnierz zawodowy w stopniu generała. Nato- miast większość jego podwładnych to cywile. Ośrodek musi się utrzymać ze świadczenia usług komercyjnych. „Nie jeste- śmy na garnuszku armii, sami się finansujemy”, podkreśla Naser Arabyat. Wszystkie obiekty setkami kilometrów światłowodów są połączone z mózgiem systemu – systemem wspomagania komputerowego. To dzięki niemu instruktorzy pracujący w taktycznym centrum operacyjnym (TOC) mogą zaprogra- JAROSŁAW RYBAK JAROSŁAW mować i dynamicznie modyfikować różnorakie scenariusze działań. Elektronika steruje symulatorami, generatorami i głośnikami oraz dokumentuje obraz i dźwięk z setek dzien- nych i nocnych kamer, którymi naszpikowano ten cyfrowy poligon. „Dzięki temu możemy odtworzyć każdą minutę szkolenia, każdy ruch żołnierza, często nie tylko z jednej ka- mery. Nasz TOC umożliwia jednoczesne prowadzenie czterech różnych ćwiczeń w różnych częściach ośrodka”, wyja- śnia szkoleniowiec.

ZAPACHY WOJNY Miasteczko poligonowe to 52 obiekty różnej wielkości i przeznaczenia. Są więc budynek ambasady, rezydencja, sklep, restauracja, warsztaty, urzędy, spory plac otoczony Nad ośrodkiem budynkami, stacja paliw czy ujęcie wody pitnej, obiekty góruje ośmio- mieszkalne o różnym statusie: od willi do typowych zabudo- piętrowa tzw. wań małomiasteczkowych czy gospodarstw wiejskich. Teren wieża komandosa. To beto- naszpikowano generatorami mgły, dymu i ognia, symulato- nowa konstruk- rami broni maszynowej, snajperskiej, odgłosów funkcjonują- cja do doskona- cego miasta oraz zapachów wojny: prochu strzelniczego, lenia technik linowych czy zdetonowanego ajdika, a nawet spalonego ciała. Udział w ta- wspinaczki. kim treningu pozwala żołnierzowi nauczyć się rozpoznawać rodzaj broni używanej przez przeciwnika czy określać wiel- kość zdetonowanego ładunku wybuchowego. Oswojenie się

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 111

Teren naszpikowano generatorami dymu i ognia, symulatorami broni maszynowej. Udział w treningu pozwala żołnierzowi nauczyć się rozpoznawać rodzaj broni używanej przez przeciwnika czy określać wielkość zdetonowanego ładunku wybuchowego.

z wykorzystaniem łomów, przez piły mechaniczne, do róż- POD AMMANEM nego rodzaju ładunków detonujących. Konstrukcja budynku umożliwia stosowanie w nim ładunków wybuchowych o ma- GOŚCILI ŻOŁNIERZE sie do 0,5 kg. „Obiekt został tak skonstruowany, żeby zagwa- rantować maksimum bezpieczeństwa ćwiczącym. Tym bardziej że budynek nie służy do szkolenia z pojedynczych epi- SIŁ SPECJALNYCH zodów, takich jak pokonywanie kolejnych drzwi czy okien, ale do pełnego scenariusza operacji specjalnej”, wyjaśnia in- ZE WSZYSTKICH struktor. Kolejny obiekt to pięciokondygnacyjny „dom CQB”, KONTYNENTÓW, w którym szturm można rozpoczynać z każdego poziomu. Ściany i stropy przystosowano do użycia broni długiej kali- TAKŻE POLACY bru 5,56 mm oraz 7,62 mm. Rozbudowane scenariusze prze- widują np. dynamiczną współpracę zespołów znajdujących się wewnątrz ze snajperami. Oprócz standardowej elektroni- ki gwarantującej realizm widoków, odgłosów i zapachów, sy- np. z zapachami wojny zmniejsza prawdopodobieństwo wy- mulatory wymuszają błyskawiczne podejmowanie decyzji, stąpienia stresu pourazowego. będących odpowiedzią na nowe zagrożenia w kolejnych po- W centrum ośrodka, na olbrzymiej betonowej tafli lotni- mieszczeniach. Symulator terrorysta może nawet podjąć pró- ska ustawiono samolot Airbus 300. W pobliżu znajduje się bę walki wręcz z ćwiczącym. wieża kontroli lotów. Tam można przeprowadzić szkolenie Nad ośrodkiem góruje ośmiopiętrowa tzw. wieża komando- oparte np. na scenariuszu operacji ratowania zakładników. sa. To betonowa konstrukcja do doskonalenia technik lino- „Ratownicy mogą wykonywać zadanie pieszo, z pojazdów, wych czy wspinaczki. Oczywiście trening można uzupełnić śmigłowców lub w systemie kombinowanym. Zajęcia prowa- o scenariusze taktyczne z użyciem broni. Szkoleni mają do dzimy z wykorzystaniem ostrej amunicji. Scenariusze prze- dyspozycji system sterowanych elektronicznie strzelnic i pa- widują też pożar maszyny”, wyjaśnia Naser Bataineh. Sy- sów strzeleckich, umożliwiających trening na wszelkich dy- mulatory imitujące porywaczy mogą się poruszać: wstawać stansach wykorzystywanych na współczesnym polu walki. Dla z foteli lub wychylać zza oparć. snajperów przygotowano naturalnie ukształtowany tor o dłu- Kilkaset metrów od samolotu znajdują się obiekty wyko- gości 1300 m. Strzelcy wyborowi mogą też ćwiczyć strzela- rzystywane do doskonalenia taktyki wejść do budynków. To nie z wieży komandosa do celów odległych do 0,5 km. fragmenty ścian, w których można zamontować dowolny ro- Pod Ammanem gościli żołnierze sił specjalnych ze wszyst- dzaj drzwi czy okien. Jeśli jednak ktoś zażyczy sobie trenin- kich kontynentów, także Polacy. Gospodarze analizują działa- gu z pokonywania przeszkód zrobionych z materiałów stoso- nia oddziałów operujących na Bliskim Wschodzie. Doceniają wanych w danym regionie, logistycy wybudują np. ścianę sukcesy bojowe naszych wojsk specjalnych oraz umiejętność z cegieł suszonych. partneringu, czyli szkolenia sił miejscowych. „Po kilkunastu latach pobytu na Bliskim Wschodzie macie bardzo ciekawe, SCENARIUSZE WALKI często niedoceniane osiągnięcia. Myślę, że moglibyśmy wy- Do zaawansowanego szkolenia z wejść do budynku służy mienić się cenną wiedzą”, kończy Naser Arabyat. n dwupiętrowy obiekt. Konstrukcja umożliwia szturm z da- chu, poziomu gruntu, drabin. Układ pomieszczeń odwzoro- JAROSŁAW RYBAK jest autorem wielu książek o współczesnych wuje typową architekturę regionu. Można przetrenować siłach specjalnych. Był rzecznikiem prasowym Ministerstwa Obrony wszelkie metody otwierania przeszkód: od najprostszych, Narodowej i Biura Bezpieczeństwa Narodowego.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 112 STRATEGIE / MELDUNEK ZE ŚWIATA

MALI WIELKA BRYTANIA Podczas operacji przeprowadzonej 3 czerwca 2020 roku Obrona w północnym Mali francuskie jednostki specjalne zlikwido- w sieci wały Abdelmaleka KYDPL KYODO/EAST NEWS KYDPL KYODO/EAST Droukdela, zwierzch- HONGKONG nika Al-Kaidy Islam- rytyjczycy utworzyli skiego Maghrebu. Bpierwszy pułk swoich Francuzi od kilku lat cyberwojsk w ramach pro- prowadzą w krajach Jeden system Sahelu we współpra- gramu restrukturyzacji cy z lokalnymi siłami i unowocześniania armii (Ar- Władze chińskie pacyfikują protesty szeroko zakrojoną my 2020 Refine). 13 Pułk operację antyterrory- w obronie autonomii regionu. styczną i antyislami- Łączności (13th Signals Re- styczną. R giment) jest częścią Królew- hiński parlament, Ogólno- one obowiązujące dotychczas skiego Korpusu Łączności Cchińskie Zgromadzenie ustalenia, które przewidywały, (Royal Corps of Signals). Przedstawicieli Ludowych, przy- że Hongkong do 2047 roku po- Trzon nowej jednostki two- jął pod koniec maja 2020 roku zostanie terenem o szerokiej rzy grupa około 250 specja- nowe regulacje prawne dotyczą- autonomii politycznej i gospo- listów, których zadaniem ce bezpieczeństwa narodowego darczej, według zasady „jedno jest zwalczanie zagrożeń Hongkongu. Przekazują one Pe- państwo, dwa systemy”. Szero- w sieci podczas operacji kinowi część władzy w specjal- ka autonomia Hongkongu była prowadzonych przez brytyj- nym regionie administracyjnym, jednak dla władz w Pekinie bar- ską armię w kraju i za grani- zakazują działalności separaty- dzo niewygodna. CHINY cą. Dodatkowo pułk ma stycznej i wywrotowej, umożli- Manifestacje przeciw rosną- udzielać wsparcia technicz- Organizacja Secure wiają natomiast funkcjonowanie cej ingerencji Chin z mniej- World Foundation po- nego przy testowaniu na jego terenie chińskich służb szym lub większym natężeniem informowała, że i wdrażaniu rozwiązań infor- bezpieczeństwa i sądów. trwają w tym regionie od marca pierwszy chiński sys- macyjnych nowej generacji. tem broni antysateli- Ta decyzja rozjuszyła miesz- 2019 roku. Pekin próbuje je pa- tarnej (ASAT) osią- Program „Army 2020 Refi- kańców Hongkongu, którzy cyfikować, rozpędza zgroma- gnął już zdolność ne” koncentruje się na two- zorganizowali wielkie manife- dzenia, dokonuje aresztowań operacyjną. Z analiz rzeniu jednostek prowadzą- specjalistów wynika stacje. Zdaniem protestujących i nakłada grzywny, ale wśród jednak, że Chińczycy cych działania cybernetycz- nowe regulacje ograniczają ich protestujących narasta radykali- pracują co najmniej ne, wojnę elektroniczną, prawa, co powoduje, że region zacja. Pojawiają się nawet hasła nad trzema różnymi wywiad, operacje informa- rakietowymi syste- staje się o wiele bardziej zależ- żądające niepodległości Hong- mami broni antysate- cyjne oraz niekonwencjo- ny od Pekinu. Co więcej, łamią kongu. RS litarnej. S nalne. DEK

STANY ZJEDNOCZONE działu Dowództwa Rekrutacji Armii Amerykańskiej (US Army Recruiting Zmień swoje hobby w zawód Command – USAREC) jest reprezento- wanie wojska na turniejach e-sporto- Amerykanie jako pierwsi stworzyli jednostkę, która ma wych oraz jego promowanie wśród na- promować wojsko wśród nastolatków. stolatków i studentów. W ślady Amery- kanów idą inne armie zachodnie. iły zbrojne potrzebują ludzi o naj- formacji wzrokowej i znakomita wy- W styczniu 2020 roku drużynę, która Sróżniejszych zdolnościach, nie tyl- obraźnia przestrzenna. uczestniczy w turniejach Counter Strike, ko sprawnych fizycznie i intelektual- W celu wyławiania ludzi o unikato- stworzyła holenderska marynarka wo- nie, lecz także doskonale zaznajomio- wych zdolnościach nowoczesne armie jenna. „Jedziemy na takie turnieje, aby nych z nowoczesnymi technologiami, świata zakładają własne drużyny e-spor- rekrutować młodych ludzi. W ten sposób m.in. graczy komputerowych. Ich atu- towe. Pierwsi byli Amerykanie, którzy mogą zmienić swoje hobby w zawód”, tami są bardzo dobra koncentracja, jesienią 2018 roku stworzyli US Army mówi Peter van den Berg, jeden z ofice- lepsze możliwości przetwarzania in- Esports Team. Zadaniem tego podod- rów marynarki. ROB

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 113

ROSJA

GROŹBA CZY PROPOZYCJA ROSYJSKIEJ MO FEDERACJI Nowa doktryna odstraszania jądrowego.

ładimir Putin 2 czerwca 2020 ro- dzenia nowych zasad ma być m.in. tryny obronnej, przyjętej w 2014 roku Wku podpisał dokument formułują- wzmacnianie wschodniej flanki NATO. jako dokument niejawny, obecne regu- cy podstawy polityki państwa w sferze Zachodni komentatorzy zwrócili uwagę lacje opublikowano na rządowym por- odstraszania jądrowego. Pada w nim na jeden z zapisów w nowej doktrynie. talu informacji prawnej. Uważa się, że stwierdzenie, że przyjęte zasady mają Pada tam stwierdzenie, że rosyjski jest to sygnał dla partnerów zagranicz- charakter obronny, służą ochronie su- arsenał jądrowy może być wykorzysta- nych. Chodzi o propozycję Moskwy pod- werenności i integralności terytorial- ny w odpowiedzi także na atak z uży- jęcia rozmów o międzynarodowych nej kraju. Z drugiej jednak strony no- ciem broni konwencjonalnej, o ile za- traktatach dotyczących kontroli zbro- wa doktryna przewiduje utrzymywanie grozi on istnieniu państwa lub gdyby jeń. W szczególności może się to odno- potencjału sił Federacji Rosyjskiej na miał pozbawić Rosję zdolności do od- sić do przedłużenia wygasającego w lu- poziomie zapewniającym odstraszanie wetowego uderzenia jądrowego. W od- tym 2021 roku „Traktatu o redukcji jądrowe. Uzasadnieniem dla wprowa- różnieniu od poprzedniej rosyjskiej dok- zbrojeń strategicznych”. SEND

GRUZJA

POWRÓT MO FR FROGFOOTA Resort obrony rozważa podjęcie produkcji zmodernizowanych samolotów Su-25.

amy wszystkie zasoby obronnych”, powiedział Irakli i opracowany w biurze kon- kończył kilka lat temu, a ze M– techniczne, intelektu- Garibaszwili, szef gruziń- strukcyjnym Suchoja jeszcze służby w gruzińskich siłach alne, ludzkie – do tego, by re- skiego resortu obrony, na an- w latach siedemdziesiątych zbrojnych maszyny wycofa- montować, ale także produko- tenie telewizji PalitraNews. XX wieku. W Gruzji był wy- no w 2017 roku. Tbiliskie wać nowe samoloty Su-25, Podkreślił on, że podjęcie twarzany w dawnych sowiec- zakłady prowadzą teraz a następnie sprzedawać je za produkcji Su-25 może służyć kich Zakładach Lotniczych głównie prace remontowe, granicę. Na świecie toczy się podniesieniu zdolności nr 31 w Tbilisi, później prze- naprawcze i modernizacyjne wiele konfliktów i są kraje obronnych Gruzji. kształconych w Tbilisi Air- samolotów MiG-21, Su-25 bardzo zainteresowane samo- Su-25 (Frogfoot) to samolot craft Manufacture (TAM). oraz śmigłowców Mi-8, lotami tego rodzaju do celów szturmowy zaprojektowany Produkcję Su-25 TAM za- Mi-17 i Mi-24. SR

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 114 ARMIA / WOJNA

HISTORIA / ROZMOWA

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 115

„Bitwa pod Grunwal- dem”, Wojciech Kossak, Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie

PIERWSZA BITWA NARODÓW Z Janem Gancewskim o wielkim sukcesie Władysława Jagiełły oraz fortelach i błędach taktycznych w bitwie pod Grunwaldem rozmawia Tadeusz Wróbel.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 116 HISTORIA / ROZMOWA

1409 roku rozpoczęła twierdzą, że tylu walczących było po stronie pol- się wielka wojna mię- sko-litewskiej, ale armia zakonna liczyła 15–17 tys. dzy Królestwem Pol- osób, ze wskazaniem raczej na tę niższą wartość. Ja skim sprzymierzonym podzielam tę opinię. z Wielkim Księstwem Litewskim a Zakonem Ilu samych rycerzy Zakonu Szpitala Najświęt- Szpitala Najświętszej szej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozo- Marii Panny Domu limie przybyło pod Grunwald? Niemieckiego w Jero- Od 250 do 300 rycerzy, czyli około 40% wszyst- zolimie. Dlaczego po kilkudziesięciu latach po- kich braci zakonnych, którzy wówczas znajdowali koju doszło do tego konfliktu? się w konwentach zakonnych na terenie państwa Do wojny w latach 1409–1411 przyczyniło się zakonu krzyżackiego w Prusach. Pamiętajmy jed- Wzbliżenie Wielkiego Księstwa Litewskiego i Króle- nak, że istniały takie również w Europie Zachod- stwa Polski, gdy na polskim tronie zasiadł litewski niej, skąd także mogli przybyć rycerze pod Grun- książę Jogaila. Wiązało się to z chrztem Litwy, po wald. Co ciekawe, do armii Ulryka von Jungingena którym pojawiły się wątpliwości co do sensu dal- nie dołączyli m.in. ci z zamków w Świeciu, Kłajpe- szego istnienia nad Bałtykiem zakonu mającego dzie, Bytowie i Lęborku. Powodem może być to, że misję chrystianizacyjną. Dlatego Krzyżacy podda- Krzyżacy nie planowali walnej bitwy konkretnie wali w wątpliwość nawrócenie Litwinów, ale jed- pod Grunwaldem. Obie armie kluczyły i spotkały nocześnie próbowali doprowadzić do rozerwania się tam przypadkowo. Część z pozostałych w zam- sojuszu polsko-litewskiego. Gdy te zabiegi się nie kach rycerzy zakonnych mogła też stanowić odwo- powiodły, zaczęli szykować się do wojny z księ- dy, a inni po prostu zwlekali z ruszeniem na wojnę. ciem Witoldem. Ulryk von Jungingen zwrócił się wtedy z prośbą do Władysława Jagiełły o zachowa- Jak pan powiedział, armię zakonną zasilili ryce- nie neutralności podczas tego konfliktu. Król zde- rze z Europy Zachodniej. Czy w źródłach moż- cydowanie odmówił. Wielki mistrz się zdenerwo- na znaleźć informacje o przybyszach z innych wał i postanowił najpierw rozprawić się z Polską. regionów? Na początku sierpnia 1409 roku rozpoczęły się Pod Grunwaldem po stronie Krzyżaków walczy- działania wojenne. Krzyżacy zajęli ziemię do- ło, według mojej oceny, około stu znamienitych ry- brzyńską oraz najechali Kujawy i północno- cerzy – gości z Anglii, Francji, Niderlandów, Luk- -wschodnią Wielkopolskę. Polakom udało się od- semburga, a nawet z Węgier. Służyli w chorągwi zyskać Kujawy, ale wtedy jeszcze żadna ze stron świętego Jerzego, którą dowodził Christoph nie była gotowa na walną bitwę. von Gersdorff. Niektórzy z nich przybyli ze swoimi wojskami, na przykład książę oleśnicki Konrad VII Wielka kampania wojenna rozpoczęła się latem Biały przyprowadził około 700 rycerzy. Najliczniej następnego roku. Jak liczne były wojska, które jednak ściągnęło zubożałe rycerstwo, tzw. ministe- Do wojny w latach 1409–1411 przyczy- starły się w bitwie pod Grunwaldem 15 lipca riałowie, z terenów Rzeszy. Krzyżacy mieli też niło się zbliżenie 1410 roku? liczne wojska najemne. Wielkiego Księstwa Obie strony wiedziały, że musi dojść do takiego Litewskiego i Króle- stwa Polski, gdy na starcia i zgromadziły potężne siły. Historycy i ar- Dlaczego tylu rycerzy pokonało taką drogę aż polskim tronie za- cheolodzy do dziś spierają się co do ich wielkości. do Prus? siadł litewski książę Szacunki liczebności wojsk polsko-litewskich wa- Przed wielką wojną i soborem w Konstancji Jogaila. hają się od 11 do 32 tys. Niemiecki historyk w latach 1414–1418, na którym ostatecznie uznano prof. Udo Arnold uważa, że siły obu stron były Litwę za państwo chrześcijańskie, zadaniem zako- zbliżone i wynosiły po około 20 tys. ludzi. Inni ba- nu krzyżackiego było krzewienie wiary na Wscho- dacze, jak chociażby Szwed prof. Sven Ekdahl, dzie. Walka z niewiernymi miała zapewnić ryce-

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 117

nia to władca. Podlegli mu wasale w zamian za nadane ziemie byli zobowiązani do służby wojskowej i udziału w wyprawach wojennych. Oczywiście kalkulowali sobie, co mogą zyskać od konkretnego władcy. Dlatego na przykład część rodów po- morskich w 1309 roku wystąpiła razem z Krzyżakami przeciw księciu Władysławowi Łokietkowi, co przeszło do historii jako zdrada Święców. Zatem pod Grunwaldem Polacy mogli znaleźć się zarówno w szeregach wojsk feudalnych z terenów państwa krzyżackiego, jak i wśród rycerzy ze Śląska i Pomo- rza Zachodniego, których władcy sprzyjali Krzyżakom. Jed- nym z nich był Ścibor ze Ściborzyc. Trudno natomiast po- twierdzić udział w bitwie Polaków należących do Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Je- rozolimie. Oni głównie byli tzw. półbraćmi, którzy pełnili funkcje pomocnicze związane z handlem, gospodarką i logi- styką w państwie krzyżackim nad Bałtykiem.

TOMASZ WASZCZUK/PAP TOMASZ Wojska króla Władysława i wielkiego księcia Witolda rów- nież stanowiły mozaikę etniczną... Poza Polakami i Litwinami w ich szeregach walczyli KRZYŻACY Rusini. Trzy pułki smoleńskie podlegały królowi Jagielle i dowodził nimi jego rodzony brat książę Lingwen Semen NIE PLANOWALI Olgierdowicz. W wojskach polskich byli Mołdawianie, na- jemni Ślązacy, Czesi i Morawianie. Z kolei w armii Witolda znaleźli się Tatarzy i oddziały halicko-włodzimierskie. Dla- WALNEJ BITWY tego Grunwald można nazwać pierwszą bitwą narodów w historii Europy. Walczyli w niej przedstawiciele ludów żyją- KONKRETNIE POD cych od Pirenejów na zachodzie po Księstwo Moskiewskie i Krym na wschodzie, od Wału Hadriana na północy po tere- GRUNWALDEM. ny Włoch i Macedonii na południu. OBIE ARMIE KLU- Tatarzy walczący pod Grunwaldem byli zbiegami ze Złotej Ordy? Nie. W wojskach księcia Witolda walczyli Tatarzy krym- CZYŁY I SPOTKAŁY scy, którzy wówczas ciążyli politycznie ku Wielkiemu Księ- SIĘ TAM PRZYPAD- stwu Litewskiemu. Główną siłą armii krzyżackiej było ciężkozbrojne i śred- KOWO niozbrojne rycerstwo, a jak wyglądały oddziały polsko- -litewskie? Podobnie było po stronie polskiej. Rycerstwo walczyło zorganizowane w chorągwie. Liczebność polskich chorągwi nie rzom zbawienie. Ci biedniejsi liczyli z kolei, że po wojnie zo- przekraczała 200 rycerzy. Krzyżackie były liczniejsze, do staną przyjęci w szeregi zakonu, otrzymają nadania ziemi 250–300. Wojska litewsko-ruskie i tatarskie to natomiast lek- bądź sami uwłaszczą się na terenach zdobytych w Polsce i na kozbrojna jazda. Szacuje się, że bitwie wzięło udział 51 cho- Litwie. Pamiętajmy, że w epoce feudalnej ziemia była najwyż- rągwi polskich i 40 litewskich przeciw 51 krzyżackim. szym dobrem. Najemnicy natomiast walczyli za pieniądze. Po lekturze powieści Henryka Sienkiewicza „Krzyżacy” Wspomniał pan o walczącym pod Grunwaldem w armii można odnieść wrażenie, że pod Grunwaldem starli się za- zakonnej księciu Konradzie VII Białym, który wywodził kuci w stal rycerze zakonu ze słabo wyposażonymi Polaka- się z dynastii piastowskiej. Czy inni Polacy również wal- mi oraz ubranymi w skóry i uzbrojonymi w dzidy Litwina- czyli po stronie Krzyżaków? mi. Jakie były różnice w zbrojach i broni używanych przez Tak, bo ówczesny świat funkcjonował na innych zasadach rycerzy walczących po obu stronach? niż współczesny. W średniowiecznej Europie nie istniały pań- W wypadku Polaków, Krzyżaków, ich gości i rycerzy na- stwa narodowe. W świecie feudalnym jedyny punkt odniesie- jemnych w zasadzie różnice było widać tylko w osłonach gło-

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 118 HISTORIA / ROZMOWA

wy, bo Krzyżacy nosili hełmy typu psi pysk, a Polacy – garnczkowe z przyłbicą. Rycerzy obu stron chroniły niemal takie same zbroje płytowe lub mieszane, bo często robili je nawet ci sami płatnerze z Gdańska, Bremy czy Hamburga. Dla- tego Jagiełło polecił swoim nosić słomiane opaski, aby mogli rozpoznać się podczas bitwy. Główną bronią walczących po obu stronach rycerzy były kopie i obosieczne miecze. Wojska Witolda miały różne lekkie skórzano-rogowe lub metalowe pancerze. Litwini i Rusini używali krótszych mieczy, a Tata- rzy łuków i szabel.

W czasie trwającej wówczas wojny między Anglią i Fran- cją, po latach nazwanej stuletnią, o wynikach bitew decy- dowali piechurzy, łucznicy i kusznicy. Jaką rolę tego typu formacje odegrały pod Grunwaldem? Rycerzy obu stron chroniły niemal ta- Niewielką. Piechurzy używający do walki mieczy lub hala- kie same zbroje, dla- bard nie uczestniczyli w głównym starciu. Oni chronili obozo- tego Jagiełło polecił wiska i tabory. Na polach Grunwaldu do dziś znajdowane są swoim nosić słomia- ne opaski, by mogli co prawda groty strzał i fragmenty bełtów do kusz, ale praw- rozpoznać się pod- dopodobnie łucznicy i kusznicy byli tylko w armii zakonnej, czas bitwy. Główną która czerpała wzorce wojenne z Zachodu. Według history- bronią walczących po obu stronach ry- ków to była głównie bitwa kawaleryjska. cerzy były kopie i obosieczne miecze. Co do nowinek technicznych, to obie strony pod Grunwal- dem używały artylerii. Jaki miała ona wpływ na przebieg i wynik bitwy? Brakuje informacji na temat tego, jaką Polacy dysponowali przechyliła się na stronę polsko-litewską. Epilogiem starcia wówczas artylerią. Prawdopodobnie były to używane do było zdobycie krzyżackiego obozu. ostrzału murów podczas oblężeń bombardy. Krzyżacy natomiast mieli tzw. puszki, czyli bombardy na łożach drewnia- Czy opuszczający pole bitwy Litwini po prostu stchórzyli, nych strzelające kamiennymi kulami, czyli „steinbuchsen”. jak to opisał w swej kronice Jan Długosz, czy może jednak W ich arsenale były też „lothebuchsen” na pociski ołowiane zastosowali sprytny fortel? z zapalnikiem siarkowo-prochowym i lekkie działa dwuręcz- Historycy skłaniają się ku tezie, że to był zaplanowany ma- ne, tzw. handbuchsen. Debiut artylerii na polu bitwy w tej newr taktyczny. Niezależnie jednak od tego, jak było napraw- części Europy nie wypadł najlepiej. Głównymi skutkami jej dę, reakcja Krzyżaków okazała się dla nich samych katastro- użycia pod Grunwaldem były huk i dym. falna. Rzucili się w pogoń i w ten sposób siły zakonne uległy rozproszeniu. Dlatego w decydującym momencie na polu bi- Kto w tej bitwie pierwszy ruszył do walki? twy zabrakło rycerzy armii zakonnej. Pierwsze działania zaczepne podjęły wojska Witolda. Jagiełło natomiast nie spieszył się z wyjściem na pole bi- Jakie inne błędy taktyczne doprowadziły Krzyżaków twy. Jego postawa zaniepokoiła wielkiego mistrza, który za- do klęski? czął się obawiać, że król może czekać na posiłki. Dlatego Ich główne grzechy to zbytnia pewność siebie i brak daleko- rzucił do pierwszego ataku dużą część swych sił. Przez wzroczności strategicznej dowódców. Wielki mistrz nie doce- pierwsze dwie godziny Krzyżacy mieli przewagę. Wojska nił nie tylko umiejętności dowódczych Władysława Jagiełły Witolda zaczęły opuszczać pole bitwy, a siły zakonne ru- i Witolda, lecz także potencjału militarnego Polski i Litwy. szyły w pogoń. Na polskim skrzydle krytyczny moment na- Kierowany poczuciem wyższości wobec wroga prawdopodob- stąpił, gdy Krzyżacy na krótko zdobyli chorągiew królew- nie dał się wciągnąć w pułapkę. ską. W czasach średniowiecznych jej utrata symbolizowała klęskę. Wielki mistrz postanowił wykonać decydujące ude- Henryk Sienkiewicz w „Krzyżakach” opisuje również pu- rzenie i ruszył do ataku na czele 16 odwodowych chorągwi. łapki, jakie przygotowali oni na wroga, takie chociażby jak To był błąd. Ulryk von Jungingen zginął i szala zwycięstwa wilcze doły.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 119

zabitych, ale do dziś nie udało się odnaleźć miejsc pochówku większości poległych. Wiado- mo, że ciała najważniejszych rycerzy odesłano do Malborka. Półtora roku później odnaleziono szczątki zaledwie około 400 osób i złożono je w kaplicy ustawionej na polu bitwy. Jeśli chodzi o stronę polską, Długosz co prawda podaje, że pod Grunwaldem zginęło tylko 23 polskich rycerzy, ale ta liczba jest mało realna, biorąc chociaż- by pod uwagę przebieg pierwszych godzin bitwy.

Podobno Polacy nie brali jeńców w tym starciu. POD GRUNWALDEM WALCZYLI Czy to prawda? Nie, schwytano ich wielu, ale są informacje o za- PRZEDSTAWICIELE LUDÓW ŻYJĄCYCH bijaniu rycerzy zakonnych. Obie strony szykowały OD PIRENEJÓW NA ZACHODZIE PO się do rozgrywki na śmierć i życie, mającej rozstrzy- gnąć, kto rządzi w tym regionie feudalnej Europy. KSIĘSTWO MOSKIEWSKIE I KRYM NA Zabicie wielkiego mistrza i jak największej liczby WSCHODZIE, OD WAŁU HADRIANA rycerzy zakonnych było korzystniejsze niż wzięcie ich do niewoli. Pamiętajmy, że celem Jagiełły było NA PÓŁNOCY PO TERENY WŁOCH złamanie potęgi Krzyżaków. I to mu się udało. Bitwa I MACEDONII NA POŁUDNIU pod Grunwaldem należy do kilkunastu starć w dzie-

PIOTR PLACZKOWSKI/EAST NEWS PLACZKOWSKI/EAST PIOTR jach świata, które miały wpływ na bieg historii.

Czy ten sukces był dla Jagiełły zaskoczeniem? Nie sądzę. Skala podjętych przygotowań wojen- To tylko fantazja pisarza. Jak mówiłem, miej- nych, zgromadzone siły, pokazują, że polski wład- sce i dzień bitwy były przypadkowe, więc Krzy- ca liczył na zwycięstwo. żacy nie mieli czasu na przygotowanie jakichkolwiek pułapek. Dlaczego zatem później nie udało się zdobyć Malborka? Na obrazie Jana Matejki król Jagiełło stoi Powolny marsz armii polsko-litewskiej na Mal- gdzieś w oddali. Dlaczego nie zaangażował się bork dał czas Krzyżakom na otrząśnięcie się z szo- w walkę jak wielki mistrz? Czy dzięki temu miał ku po klęsce. Jagiełło mógł przerzucić wojska dwa lepsze rozeznanie sytuacji? razy szybciej, ale musiał uwzględniać to, że nie W dużej mierze tak. Władysław Jagiełło uczył wszystkie siły krzyżackie zostały zniszczone pod się sztuki walki według wschodniego rytu rycer- Grunwaldem. Część rycerzy uszła z pola bitwy. Po- skiego, który pewne rozwiązania taktyczne zapoży- zostały też silne załogi w zamkach. Poza tym mal- czył od Mongołów. Tam ważną rolę podczas bitwy borski zamek miał potężne umocnienia i był przy- odgrywał obóz dowodzenia. Król miał też do- gotowany na długie oblężenie, więc polski król nie świadczenie z walk na Wschodzie. zamierzał go zdobyć szturmem. Zakładał, że jeśli oblężenie potrwa rok lub dwa, to Krzyżacy zgodzą Jakie straty poniosły walczące strony pod Grun- się na pewne ustępstwa polityczne. Na przeszko- waldem? dzie w realizacji tego pomysłu stanęły choroby za- Tu znowu możemy mówić tylko o danych sza- kaźne, które dopadły oblegających, pogarszająca cunkowych. Wiadomo na pewno, że zginęli nie- się pogoda, a w końcu odejście wojsk Witolda. mal wszyscy zakonni dostojnicy, z Ulrykiem von Jungingen na czele. Kroniki podają, że po- Dr hab. JAN GANCEWSKI jest profesorem w Instytucie legło 203 braci zakonnych i zapewne spora Historii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. Zajmuje część znamienitych gości. Pełne straty strony się historią gospodarczą zakonu krzyżackiego krzyżackiej sięgały co najmniej kilku tysięcy w Prusach.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 120 HISTORIA / WOJNA POLSKO-BOLSZEWICKA

Triumfator spod Ciechanowa

PRZED STU Historia Aleksandra Karnickiego pokazuje, jak niespodziewany LATY ODRODZONE POLSKIE WOJSKO ODPAR- może być los. Ten dowódca najlepszej formacji kawaleryjskiej ŁO BOLSZEWICKĄ NAWAŁĘ. W CYKLU BOLSZEWIKA GOŃ carskiej armii nie przypuszczał, że kiedyś przyjdzie mu POKAZUJEMY MAŁO ZNA- NYCH, ZAPOMNIANYCH BO- się zmierzyć z własnym wachmistrzem. HATERÓW TAMTYCH WYDARZEŃ. PIOTR KORCZYŃSKI

1920 roku, kiedy wybuchła wojna Siemiona Budionnego… Ich drogi jednak szybko polsko-bolszewicka, Aleksander się rozeszły, bo w 1918 roku Budionny służył już Karnicki miał już ponad 50 lat i cie- bolszewikom, a Karnicki przeszedł do I Korpusu szył się sławą kawalerzysty, którą Polskiego w Rosji i został zastępcą jego dowódcy, Wzdobył w licznych konfliktach zbrojnych Imperium gen. lejtnanta Józefa Dowbora-Muśnickiego. Kiedy Rosyjskiego w Azji i na froncie wielkiej wojny. Ka- korpus rozwiązano, Karnicki wrócił na krótko pod rierę wojskową rozpoczął w Oficerskiej Szkole rosyjskie sztandary w Armii Ochotniczej Antona Kawalerzyści Kawalerii w Twerze. Pierwsze doświadczenia bojo- Denikina. W styczniu 1919 roku był już oficerem gen. Karnickiego dowe natomiast zdobywał w korpusie ekspedycyjnym Wojska Polskiego, zweryfikowanym do stopnia ge- konali śmiałego raj- tłumiącym powstanie bokserów w Chinach i na woj- nerała porucznika, jednak znajomość z Denikinem du do Ciechanowa, w którym znajdował nie rosyjsko-japońskiej. Błyskawicznie awansował – początkowo mocno zaważyła na przebiegu jego się sztab sowieckiej po wybuchu I wojny światowej otrzymał dowództwo służby w armii Józefa Piłsudskiego. 4 Armii. Tam zdobyli 2 Zaamurskiego Pułku Kawalerii, a na początku szyfry radiostacji i plany operacyjne 1916 roku w stopniu generała majora stanął na czele MISJA DYPLOMATYCZNA? nieprzyjaciela. elitarnej Kaukaskiej Dywizji Kawalerii. W Wojsku Polskim Karnicki był najpierw inspek- Być może wówczas zwrócił uwagę na jednego torem kawalerii, a następnie dowódcą Frontu Wołyń- z najlepszych jeźdźców dywizji – wachmistrza skiego. Szybko jednak w sztabie Piłsudskiego przy-

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 121

pomniano sobie, że służył u Denikina. -chana z najnowszymi sposobami wal- Latem 1919 roku wódz białych odniósł ki. Jego Kozacy siali spustoszenie na kilka spektakularnych zwycięstw nad zajętych terenach. Wydawali się nie do Armią Czerwoną. Pojawiła się wtedy powstrzymania na swych rączych tatar- szansa, że kolejna ofensywa doprowadzi skich koniach i taczankach z cekaema- do wyrzucenia bolszewików z Moskwy. mi. Jednak klasę dowódcy ocenia się Taką nadzieję żywiono zwłaszcza na nie tylko po jego zwycięstwach, lecz Zachodzie. Brytyjczycy razem z Fran- także po zdolności szybkiego podno- cuzami zaczęli naciskać na Piłsudskie- szenia się z porażek. Gen. Karnicki nago, aby udzielił on wsparcia wojskom leżał zaś do oficerów z klasą i szybko Denikina. Ten zaś, choć mocno zaanga- udowodnił, że nie taki diabeł straszny, żowany w wojnę z bolszewikami, wcale jak go malują. Rewanż okazał się dla się do tego nie palił. Sowietów wyjątkowo bolesny. Denikin uważał, że Rosja powinna zo- Latem 1920 roku gen. por. Aleksander stać odbudowana w granicach od Kali- Karnicki dowodził 8 Brygadą Jazdy, sza do Władywostoku. Dla Polaków ta- a następnie Grupą Jazdy, która obok kie stanowisko było nie do przyjęcia. 18 Dywizji Piechoty stała się trzonem Piłsudski jednak, by nie drażnić zachod- 5 Armii. 14 sierpnia uderzyła ona na So- nich sojuszników, wysłał we wrześniu Gen. Aleksander Karnicki w 1920 roku oca- wietów nad Wkrą i na całej linii przeszła 1919 roku do sztabu Denikina w Tagan- lił na Krymie tysiące Polaków – wyprosił do ofensywy. Kolejny dzień należał do u Denikina, by mogli zostać bezpłatnie ewa- rogu na Krymie misję wojskową. Na jej kuowani drogą morską do Rumunii. Karnickiego. Poprowadził on swoich ka- czele stanął właśnie gen. por. Karnicki. walerzystów na śmiały rajd do Ciechano- Denikin z atencją przyjął swego byłego podkomendnego. wa – 30 km za linie nieprzyjacielskie. Wtargnął do miasta, Również inni oficerowie witali go z wielką radością, bo pamię- w którym znajdował się sztab sowieckiej 4 Armii, i zanim spa- tano jego dokonania w Armii Ochotniczej. nikowani sztabowcy zdołali spalić radiostację, Polacy zdobyli Denikin nie chciał jednak odstąpić od swych imperialnych jej szyfry i plany operacyjne armii. To był wielki sukces akcji, planów nawet wówczas, kiedy sytuacja na froncie zmieniła się ale niejedyny. Niezwykle ważny był tutaj aspekt psychologicz- na jego niekorzyść. Dlatego w kwietniu 1920 roku Karnicki ny, bo Ciechanów był owiany legendą nadgranicznej twierdzy. wrócił do kraju, ale jego misji nie uznano za fiasko. Generał zdołał bowiem ocalić na Krymie tysiące Polaków – wyprosił NIE SZCZĘDZĄC ŻYCIA u Denikina, by rodacy mogli zostać bezpłatnie ewakuowani Po zakończeniu wojny Karnicki został odsunięty na bocz- drogą morską do Rumunii. ny tor i w kwietniu 1921 roku przeszedł w stan spoczynku. Marszałek Piłsudski niezbyt lubił i cenił oficerów, którzy NIE TAKI DIABEŁ STRASZNY mieli za sobą służbę w armii carskiej, a już szczególnie by- Po misji na Krymie Karnicki szybko musiał z dyplomaty łych podkomendnych Dowbora-Muśnickiego. Karnicki jako zmienić się znowu w kawalerzystę – i w maju został dowódcą zastępca dowódcy I Korpusu miał podobno prześladować je- Dywizji Jazdy na Ukrainie. Nastąpiło to w momencie, kiedy go przeciwników. Kiedy jednak nie znaleziono na to dowo- jego były podkomendny, Siemion Budionny, jako wódz 1 Ar- dów, zarzucono mu, że… jego żona w domu rozmawia tylko mii Konnej, przybył z Kaukazu na front zachodni. Na począt- po rosyjsku. W 1922 roku Karniccy osiedli w Bydgoszczy ku czerwca jego Kozacy zmusili polskie wojska do odwrotu i zajęli się edukacją dzieci: Jerzego, Borysa oraz bliźniaczek z Ukrainy i ruszyli za nimi w niszczycielski pościg. Początko- Nemi i Mary. wo jednak niewiele wskazywało, że Konarmia, jak ją nazywa- Obaj synowie wybrali karierę wojskową. Najstarszy, Jerzy, no w sowieckiej nomenklaturze, zdoła pokonać Polaków. był pilotem oblatywaczem w 1 Pułku Lotniczym. Niestety, 31 maja czerwoni kawalerzyści bezskutecznie starali się zdo- zginął 23 października 1930 roku. Jego samolot rozbił się na być Lipowiec. Na domiar tego z 14 Dywizji Kawalerii na pol- warszawskiej Woli. Borys natomiast wstąpił do Szkoły Pod- ską stronę przeszły trzy szwadrony Kozaków kubańskich, któ- chorążych Marynarki Wojennej w Toruniu i został podwod- rzy wcześniej służyli w armii Denikina. Oddali się oni pod ko- niakiem – jednym z najlepszych. Tę opinię potwierdził jako mendę gen. Karnickiego, którego pamiętali ze służby dowódca ORP „Sokół”. Jego okręt był prawdziwym postra- w kaukaskiej dywizji. chem dla marynarzy państw Osi w czasie II wojny światowej. Budionny jednak już 2 czerwca odzyskał inicjatywę. Jego Kmdr por. Borys Karnicki musiał wziąć sobie do serca słowa 14 i 4 Dywizja Kawalerii wyparły Dywizję Jazdy znad rzeki z listu napisanego przez schorowanego ojca w sierpniu 1939 Berezanki, a trzy dni później 1 Armia Konna zmusiła do od- roku: „Co do Ciebie, kochany synu, jeżeli konflikt będzie roz- wrotu główne siły polskie. Dla Karnickiego i innych pol- strzygnięty wojną, trzymaj się mocno, bądź na wysokości skich dowódców Konarmia była niemiłym zaskoczeniem. swego zadania, spełnij obywatelski obowiązek, nie szczędząc Budionny połączył w niej niszczycielską taktykę Czyngis- siebie ani życia. Tak Ci dopomóż Bóg”.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 122 HISTORIAARMIA / WOJNA/ XX WIEK

OBRONA PRZEZ ATAK Niewiele brakowało, by w 1933 roku doszło do wybuchu wojny polsko-niemieckiej. Mieliśmy szanse ją wygrać. Wtedy prawdopodobnie doszłoby do upadku rządów Adolfa Hitlera. To jednak tylko jedna strona medalu.

NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE MACIEJ NOWAK-KREYER

Wizyta niszczyciela ORP „Wicher” w Gdańsku w 1932 roku była manifestacją siły władz polskich i przyczyniła się do rozstrzygnięcia sporu o prawo stacjonowania okrętów Marynarki Wojennej RP w gdańskim porcie.

ranicy z Polską wyznaczonej po I wojnie światowej stronnie wypowiedziały Polsce umowę pozwalającą na stacjo- Niemcy nie akceptowali od początku. Uważali ją za nowanie w tamtejszym porcie (bez posiadania bazy) okrętów narzuconą i krzywdzącą. Nie mogli się pogodzić ze wojennych. Decyzję tę potwierdził Międzynarodowy Trybunał stratą Wielkopolski, Gdańska wraz z częścią Pomo- Sprawiedliwości w Hadze, odrzucając skargę Polski. Senat Grza oraz najcenniejszych rejonów Śląska. W 1925 roku, w ra- gdański postanowił, że polskie jednostki będą traktowane tak mach powojennej normalizacji stosunków, władze Niemiec samo jak jednostki wszystkich innych państw. podpisały w Locarno układy z państwami zachodnimi, gwa- Kiedy w połowie czerwca 1932 roku z wizytą do Gdańska rantując nienaruszalność tylko zachodniej granicy swojego wybrała się eskadra brytyjskich okrętów wojennych, Piłsudski kraju, co otwierało możliwość rewizji tej z Polską. zdecydował się na prowokację. Wysłał tam polski niszczyciel Rok 1932 to w Niemczech czas agresywnej walki Narodo- „Wicher”, żeby jako gospodarz przywitał Brytyjczyków. Zało- wosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników, czyli dze polecono, by na wszelkie możliwe utrudnienia ze strony NSDAP, o władzę. Na czele tej partii stał Adolf Hitler, który niemieckiej reagowała ostro, z użyciem broni palnej włącznie. otwarcie negował postanowienia traktatu wersalskiego i doma- Gdyby doszło do obrazy polskiej bandery, okręt miał ostrzelać gał się przywrócenia dawnych granic Rzeszy. Marszałek Józef dowolnie wybrany budynek gdańskiej administracji. Władze Piłsudski, de facto stojący wówczas na czele państwa polskie- gdańskie wówczas się ugięły i odnowiły umowę o używalności go, uznał, że najwyższa pora podjąć środki zaradcze. Najpierw portu, a Rzesza powstrzymała się od zdecydowanej reakcji. należało jednak sprawdzić, w jakim stopniu Niemcy są skore do konfrontacji i czy uzyskamy wsparcie naszego głównego UDERZENIE WYPRZEDZAJĄCE sojusznika, Francji. W styczniu 1933 roku kanclerzem Rzeszy został Adolf Hitler. W wywiadzie dla brytyjskiej gazety „Sunday Express” KRYZYS GDAŃSKI nowy niemiecki przywódca zdecydowanie negatywnie od- Okazja, aby sprawdzić nastawienie Niemców, nadarzyła się niósł się do przebiegu wschodniej granicy Rzeszy i zapowie- w czerwcu 1932 roku. Wolne Miasto Gdańsk było wówczas dział, że będzie dążył do jej zmiany. Co prawda, słowa te zo- formalnie osobnym bytem, na którego terenie swoje prawa stały wkrótce zdementowane, ale niepokój pozostał. Jeszcze miały i Niemcy, i Polska. W 1931 roku władze Gdańska jedno- bardziej zwiększyła go wysunięta w marcu przez Benita

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 123

AKT DRUGI

o wojny prewencyjnej z Niemcami mogło dojść w 1936 roku, Dpo tym jak 7 marca zremilitaryzowali oni Nadrenię. Minister spraw zagranicznych Józef Beck natychmiast poinformował swojego francuskiego odpowiednika, że w zaistniałych okoliczno- ściach w razie rozpoczęcia przez Francję działań przeciwko Rzeszy

Polska również zaatakuje Niemcy, wypełniając swoje zobowiąza- CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE nia sojusznicze. Sytuacja stała się tak napięta, że w Polsce spo- dziewano się rychłego ogłoszenia mobilizacji. Francja, za namową przeciwnych wojnie Brytyjczyków, postanowiła jednak nie ruszać na Hitlera.

Alfred Wysocki (na zdjęciu u góry), poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny Polski w Niemczech, na początku maja 1933 roku z polecenia Józefa Piłsudskiego spotkał się z Adolfem Hitlerem, żądając, aby ten zaprzestał antypolskich działań i ingerencji w sprawy Gdańska. Po tej interwencji Hitler ustąpił.

W pierwszej połowie lat trzydziestych hitlerowskie Niemcy były jeszcze zbyt słabe, aby prowadzić wojnę, dlatego na drodze dyploma- tycznej starały się załagodzić konflikt z Polską. Na zdjęciu od lewej: niemiecki ambasador w Polsce Hans Adolf von Moltke, marszałek Józef Piłsudski, minister propagandy i oświecenia publicznego III Rzeszy Joseph Goebbels oraz minister spraw zagranicznych RP

Józef Beck na spotkaniu w Warszawie, 16 czerwca 1934 roku (2) CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE

Mussoliniego propozycja zawarcia paktu czterech, czyli usta- dować francuskie stanowisko w tej sprawie, nieoficjalnie nowienia grupy mocarstw złożonej z Niemiec, Wielkiej Bry- wysyłając do Paryża swoich ludzi. Bolesław Wieniawa- tanii, Francji oraz Włoch, która rozstrzygałaby ważne kwestie -Długoszowski pojawił się tam w marcu 1933 roku, jako polityki na kontynencie. Piłsudski, od początku przeciwsta- uczestnik zjazdu kombatantów I wojny światowej, żeby na wiający się temu pomysłowi, uznał, że już najwyższy czas na gruncie towarzyskim dotrzeć do najwyższych rangą wojsko- samodzielne zabezpieczenie Polski przed Niemcami. wych i zbadać ich opinie. Senator Jerzy Potocki miał zaś Skuteczną metodą mogła być wówczas wojna prewencyjna. złożyć wizytę francuskiemu ministrowi spraw zagranicz- Wobec militarnej dysproporcji między Rzeszą a Rzecząpo- nych i nieoficjalnie przedstawić propozycję wspólnego ata- spolitą Polską taki konflikt stanowiłby w zasadzie tylko ekspe- ku na Niemcy. Polska uderzyłaby na Prusy Wschodnie dycję karną, do której przeprowadzenia wystarczyłyby same i Śląsk, Francja zaś miałaby wejść do Nadrenii. Obie misje polskie siły. W 1933 roku, za sprawą ustaleń traktatu wersal- dyplomatyczne zakończyły się niepowodzeniem. skiego, niemiecka Reichswehra liczyła zaledwie 100 tys. żoł- Wspomnianym działaniom towarzyszyło tworzenie przez nierzy. Nie miała broni pancernej, ciężkiej artylerii ani lotnic- Polskę atmosfery zbliżającej się zbrojnej konfrontacji. twa. Tymczasem Polska dysponowała 250 tys. żołnierzy, sil- Dzień po kolejnych wygranych przez NSDAP wyborach, nym lotnictwem, czołgami i pojazdami opancerzonymi, a do 6 marca 1933 roku, obsadę polskiej placówki wojskowej na tego dużymi zapasami broni i amunicji. Polskie możliwości Westerplatte, liczącą 88 żołnierzy, zwiększono o kolejnych mobilizacyjne oceniano wówczas na 300 tys. rezerwistów. 120, bez pytania o zgodę Ligi Narodów oraz władz gdań- skich. Była to kolejna pewnego rodzaju prowokacja, mająca TYLKO W DUECIE sprawdzić gotowość Niemców do konfrontacji, a przede Gdyby Hitler wówczas przegrał, doprowadziłoby to do wszystkim możliwą reakcję państw zachodnich na starcie utraty przez niego władzy. Jeśli jednak Polska samodzielnie z Rzeszą. Oficjalny powód wzmocnienia garnizonu Wester- zdecydowałaby się na taki krok, konflikt mógłby się skoń- platte stanowiło zastąpienie policji portowej pozostającej czyć izolacją Rzeczypospolitej na arenie międzynarodowej. pod kontrolą Polski przez gdańską policję miejską. W Euro- Dlatego Piłsudski wojnę prewencyjną przeciwko Niemcom pie władze Rzeczypospolitej zostały wówczas jednoznacz- dopuszczał jedynie w duecie. Postanowił dyskretnie wyson- nie potępione. Stwierdzono, że są agresywne i łamią

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 124 ARMIAHISTORIA / WOJNA/ XX WIEK

Józef Piłsudski dostrzegał narastający pacyfizm polityków francuskich i ich niechęć do podjęcia działań prewencyjnych przeciwko Hitlerowi. Na zdjęciu wizyta szefa dyplomacji francuskiej Louisa Barthou w Belwederze 22 kwietnia 1934 roku. Od lewej: ambasador Francji Jules Laroche, Piłsudski, Barthou, minister spraw zagranicznych Józef Beck oraz wiceminister Jan Szembek NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE

umowy międzynarodowe. Ten kryzys zakończył się kom- wał jednak w naciskach. Na początku października 1933 ro- promisem – przywrócono w Gdańsku policję portową oraz ku, przy okazji obchodów rocznicy wiktorii wiedeńskiej, wycofano dodatkowych żołnierzy z Westerplatte. w Krakowie skoncentrowano znaczne siły kawalerii, postawiono również w stan gotowości wojsko w Wielkopolsce NIESPOKOJNA WIOSNA i na Śląsku. Na Wielkanoc 1933 roku zaplanowano w Wilnie wielką re- Relacje między obu państwami dalekie były od przyja- wię wojskową, sprowadzono tam więc 30 tys. żołnierzy. Wie- znych. Gdy zatem 14 października Niemcy ogłosiły decyzję le wskazywało na to, że taka koncentracja sił może służyć o wystąpieniu z Ligi Narodów, Piłsudski wysłał do Paryża przygotowaniom do ataku. Pozostawało tylko pytanie, czy z tajną misją Ludwika Hieronima Morstina, byłego współpra- agresja zostanie skierowana przeciwko skonfliktowanej z Pol- cownika marszałka Ferdinanda Focha. Miał on tamtejszym ską Litwie, czy też przeciwko Prusom Wschodnim. Być może władzom zadać dwa pytania: czy w razie zaatakowania Polski ta demonstracja miała na celu wysondowanie stanowiska przez Niemcy Francja ogłosi mobilizację? I czy w takiej sytu- Związku Sowieckiego wobec ewentualnej akcji wojskowej acji skieruje całość swoich sił nad granicę niemiecką? Na oba przeciwko Niemcom. Francuzi odpowiedzieli negatywnie, przez co Piłsudski zrezy- Pod koniec kwietnia niemiecki poseł w Polsce Hans Adolf gnował z planów wojennych. Stwarzanie atmosfery zagrożenia von Moltke alarmował Berlin o polskich działaniach wskazu- atakiem na Niemcy doprowadziło jednak do upadku idei pak- jących na przygotowywanie się do wojny. Donosił władzom tu czterech. Polski rząd ostatecznie postawił na uspokojenie o koncentracji wojsk w Wilnie, a także o przedłużeniu służby stosunków z zachodnim sąsiadem, czego efektem był zawarty rezerwistów na terenach przyległych do granicy z Niemcami, z Niemcami 26 stycznia 1934 roku pakt o nieagresji. koncentracji sił w rejonie Półwyspu Helskiego, powołaniu większej liczby roczników rezerwistów na ćwiczenia wojsko- STRACONA SZANSA? we oraz podwojeniu produkcji przemysłu zbrojeniowego. Na Wizja wojny prewencyjnej, która mogła doprowadzić do początku maja, z polecenia Józefa Piłsudskiego, polski poseł obalenia rządów Adolfa Hitlera, wydaje się kusząca, gdy ma w Berlinie Alfred Wysocki spotkał się z Hitlerem, żeby prze- się świadomość koszmaru lat 1939–1945. Trzeba jednak pa- kazać mu żądanie zaprzestania mieszania się w sprawy Gdań- miętać, że z perspektywy ówczesnej społeczności międzyna- ska. Hitler ustąpił. rodowej polską agresję na Niemcy zapewne oceniano by tak jak niemiecką inwazję z 1939 roku – jako bandycką napaść, UDANY BLEF zasługującą na jednoznaczne potępienie. Niemcy najpewniej Prawdopodobnie wówczas, po niepowodzeniu misji poniosłyby klęskę, ale nawet upokorzone w końcu by się z niej Wieniawy i Potockiego, Piłsudski już tylko blefował, aby za- podniosły. Możliwe, że i tak za cichą zgodą Zachodu zbudo- straszyć Hitlera. Groźba wojny prewencyjnej jednak poskut- wałyby militarną potęgę i zacieśniły współpracę ze Związ- kowała – Niemcy zaczęli normalizować swoje stosunki ze kiem Sowieckim. A kiedy napadłyby w końcu na Polskę, ich wschodnim sąsiadem. Polski rząd, idąc za ciosem, nie usta- atak uznano by za odwet i nikt by się za nami nie ujął.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 125

arosław Chrapek, specjalista ds. hi- radiostacji pozwalała na nadawanie do storycznych Domu Kultury Stare 30 słów na minutę latem oraz do 60 zi- Babice, jednym tchem wymienia mą. Po kilku latach przez nadajnik trzy flagowe projekty gospodarcze w Starych Babicach w eter szło 65% Jodradzającej się po latach zaborów krajowej korespondencji. Polski: port w Gdyni, Centralny Okręg Przemysłowy oraz Transatlantycka Ra- BOHATERSKA OBRONA diotelegraficzna Centrala Nadawcza „To dzięki radiostacji w Starych Babi- w Starych Babicach. Gdyby przetrwała cach świat dowiedział się o wybuchu do naszych czasów, zapewne trafiłaby na II wojny światowej. 1 września 1939 ro- listę światowego dziedzictwa UNESCO, ku w świat wyszedł komunikat o napaści na którą wpisano podobną instalację Niemiec na Polskę”, mówi Jarosław w Grimeton w południowej Szwecji. Radiostacja Chrapek. Komunikaty były nadawane do Dziś o unikatowym polskim obiekcie w Starych Babicach, cud 8 września, kiedy to żołnierze niemieccy przypominają nazwy warszawskiej ulicy międzywojennej techniki, z 19 Dywizji Piechoty zajęli wsie leżące Radiowej, fortu i osiedla Radiowa, a tak- na zachód od Warszawy, m.in. Stare Ba- że rozsiane po pobliskich lasach ruiny: stała się warszawskimi bice, teren Boernerowa, fort II A oraz resztki budynków, betonowe podstawy Termopilami. Transatlantycką Radiotelegraficzną Cen- wież i budki wartownicze. tralę Nadawczą. W kolejnych dniach to- czyły się tam ciężkie walki. SZYBKIE ŁĄCZE PRZEZ 13 września 1939 roku Na- ATLANTYK czelny Wódz marszałek Po odzyskaniu niepodle- Edward Rydz-Śmigły wydał głości Polska przejęła po za- PRZERWANY rozkaz, aby wysadzić w po- borcach pracujące na falach wietrze wieże i budynki tech- długich i średnich stacje ra- niczne nadajnika. Radiosta- diotelegraficzne. Były one cja nie została jednak znisz- jednak przestarzałe, dlatego czona, bronili jej m.in. w 1920 roku Ministerstwo żołnierze III batalionu Poczt i Telegrafów rozpoczę- 26 Pułku Piechoty pod do- ło budowę nowoczesnej sieci SYGNAŁ wództwem mjr. Jacka radiotelegraficznej. Stacje MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER Decowskiego, którzy mieli miały stanąć w Krakowie, Po- opóźnić wejście Niemców do znaniu i Grudziądzu, a w Warszawie zaplanowano centralę Warszawy. Ponad 850 obrońców miało do dyspozycji: 751 ka- transatlantyckiej radiostacji. Jej wieże antenowe postanowiono rabinów, 19 ręcznych karabinów maszynowych i 12 ciężkich, wybudować kilka kilometrów na północny zachód od stolicy, 30 pistoletów, sześć granatników, dwa moździerze, trzy arma- między wsiami Wawrzyszew i Babice. Na tym terenie ty przeciwpancerne i pięć rakietnic. Przez kolejne dni batalion w XIX wieku znajdowały się poligon artyleryjsko-saperski odpierał zmasowane ataki artylerii niemieckiej i piechoty. oraz Fort II A Babice. W ciągu kilkunastu miesięcy naprze- Gen. dyw. Juliusz Rommel, dowódca Armii „Warszawa”, we ciwko niego stanęły budynek nadajnika, elektrownia oraz dzie- wspomnieniach „Za honor i ojczyznę” podkreślał wielką wo- sięć ogromnych wież antenowych, na których budowę zużyto lę walki polskich żołnierzy i ich brawurowe kontruderzenia. 1770 t stali. Każda z nich miała blisko 130 m wysokości. Ser- 27 września doszło do ostatecznej bitwy. Apoloniusz cem radiostacji były dwa nowoczesne generatory maszynowe Zawilski w książce „Bitwy polskiego września” pisał: „Nie- Alexandersona o mocy 200 kW każdy, zasilane 500-kilowato- znany był los III batalionu 26 pp mjr. Jacka Decowskiego na wym silnikiem Diesla. Sygnał nadawano alfabetem Morse’a. wysuniętym ośrodku oporu Babice. Całe osiedle przykrywa- „Polska uzyskała możność swobodnego komunikowania się ła gęsta chmura dymu i kurzu, a nieustanny grzmot potężne- z całym światem”, donosiła 18 listopada 1923 roku „Gazeta go ześrodkowania artyleryjskiego nasuwał obawę, że nikt Poranna”. Dzień wcześniej prezydent Rzeczypospolitej żywy z tego piekła nie wyjdzie”. Stanisław Wojciechowski wymienił za pośrednictwem radio- Ranny mjr Decowski podjął decyzję o zaprzestaniu walki. stacji oficjalne depesze z prezydentem Stanów Zjednoczonych Dowódcy Wehrmachtu nie chcieli wierzyć, że jeden polski ba- Johnem Calvinem Coolidge’em Jr. Nadawano audycje radio- talion tak długo opierał się przeważającym siłom niemieckim. we dla Polonii oraz utrzymywano łączność z polskimi trans- „Ci, którzy przeżyli, trafili do niewoli. Mieszkańcy opowiada- atlantykami MS „Batory” i MS „Piłsudski”. Jak twierdzi li, że gdy polscy jeńcy maszerowali w kolumnie przez Babice, Bartłomiej Klęczar ze Stowarzyszenia Park Kulturowy Trans- honory oddawali im żołnierze niemieccy”, opowiada Jarosław atlantycka Radiotelegraficzna Centrala Nadawcza, aparatura Chrapek. Żołnierze polegli w tych walkach spoczywają dziś na

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 126 HISTORIAARMIA / WOJNA/ XX WIEK

Pomieszczenie z generatorami transatlantyckiej stacji radionadawczej

Cmentarzu Wojennym w Starych Babicach, a boha- ostrzeliwały walczącą stolicę”, mówi Jarosław terska obrona radiostacji znana jest jako warszaw- Chrapek. skie Termopile (terminem tym określa się także 16 stycznia 1945 roku niemieccy saperzy wysa- obronę Bielan przez 30 Pułk Strzelców Kaniow- dzili maszty antenowe oraz budynki techniczne na- skich). Co roku w ostatnią niedzielę września dajnika i generatora radiostacji w Babicach. „Po- mieszkańcy upamiętniają żołnierzy, którzy zginęli czynając od godziny drugiej po południu padały, w obronie radiostacji. przechylając się, wieże z długimi poprzeczkami, jak przewracane klocki”, wspominał inż. Edward W OBCYCH RĘKACH Liberadzki, w latach 1928–1939 dyrektor Urzędu Ostatecznie Transatlantycka Radiotelegraficzna Radiotelegraficznego Boernerowo. Od walących się Centrala Nadawcza trafiła w ręce Niemców, którzy stalowych konstrukcji w promieniu kilku kilome- wykorzystywali ją do utrzymywania łączności trów drżała ziemia. Parę godzin później w tej okoli- z wojskami stacjonującymi w Europie Zachodniej cy pojawili się pierwsi żołnierze sowieccy. JAROSŁAW oraz z jednostkami podwodnymi Kriegsmarine na CHRAPEK, specjalista ds. historycznych Atlantyku. Podobno depeszowali nawet do Tokio RODZINNA HISTORIA Domu Kultury Stare w sprawie przystąpienia Cesarstwa Japonii do Pak- Najstarsi mieszkańcy gminy Stare Babice pamię- Babice: „Historia ra- tu Trzech we wrześniu 1940 roku. tają blisko 130-metrowe wieże antenowe, które do diostacji Babice nie jest zakończona. Do- Gdy w sierpniu roku 1944 w Warszawie wybu- 1945 roku górowały nad okolicą. Babcia Jarosława pisujemy jej kolejny chło powstanie, tereny wokół stacji zostały zamino- Chrapka Jadwiga Krejdener widziała, jak zostały rozdział. Dzięki stara- wane, wzmocniono motocyklowe patrole, a z jednej one wysadzone. Wspominała, że dzień wcześniej niom naszego stowarzyszenia i życzliwo- z wież antenowych okupanci obserwowali wojska Niemcy ostrzegli okoliczną ludność, aby zabezpie- ści władz gminy przy Armii Czerwonej na wschodnim brzegu Wisły. czyła szyby w oknach. Z babicką radiostacją zwią- Domu Kultury Stare „Był to najwyższy punkt w Warszawie, dlatego zany był także Władysław Krejdener, pradziadek Babice powstało Centrum Nauki – Niemcy utworzyli tu pancerne stanowisko obserwa- Jarosława Chrapka. W połowie lat dwudziestych Radiostacja Trans- cyjne, żeby podawać koordynaty dla dział, które ubiegłego stulecia był on konserwatorem tego atlantycka”.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 127

Moment podpisania umowy w sprawie budowy radiostacji. Od lewej: Hipolit Gliwic, Edwin P. Shattuck, książę Kazimierz Lubomirski, Stanisław Arct, Eugeniusz Stallinger, Edward J. Nally,

NARODOWE ARCHIWIUM CYFROWE (2) CYFROWE ARCHIWIUM NARODOWE Carl H. Ganter, David Sarnoff.

PO ODZYSKANIU NIEPODLEGŁOŚCI POLSKA PRZEJĘŁA PO ZABORCACH PRACUJĄCE NA FA- LACH DŁUGICH I ŚREDNICH STACJE RADIOTE- LEGRAFICZNE. BYŁY ONE JEDNAK PRZESTA- RZAŁE, DLATEGO W 1920 ROKU MINISTER- STWO POCZT I TELEGRAFÓW ROZPOCZĘŁO BUDOWĘ NOWOCZESNEJ SIECI RADIOTELE- GRAFICZNEJ

obiektu, pracował w ekipie, która malowała na biało-czerwono rzyszenia i życzliwości władz gminy przy Domu Kultury Stare wieże antenowe. Babice powstało Centrum Nauki – Radiostacja Transatlantyc- Jarosław należy do najmłodszego pokolenia Chrapków zwią- ka”, opowiada Jarosław Chrapek. zanego z radiostacją. Stowarzyszenie, którego jest prezesem, Członkowie stowarzyszenia mówią, że ich działalność opie- dąży do tego, aby w miejscu, gdzie ona się znajdowała, założo- ra się na pięciu filarach: promocji, konserwacji, ekspozycji, ny został park kulturowy. W bemowskim lesie zachowały się ochronie i badaniach pozostałości po babickiej radiostacji. fundamenty wież, cewek nadawczych czy wartownie z żelbeto- Wójt gminy Stare Babice Sławomir Sumka docenia rolę, jaką nu z napisem „Czuwaj”, a także systemy fortyfikacji polowych w dziele przywracania pamięci o radiostacji odgrywają stowa- z walk we wrześniu 1939 roku oraz późniejsze niemieckie umo- rzyszenie, a także Związek Oficerów Rezerwy RP. „Chcemy cowania. „Takich obiektów jest około 70, można je wyekspono- pozyskać kolejnych partnerów – wojewodę, marszałka woje- wać jak te w Wilczym Szańcu”, uważa Jarosław Chrapek. wództwa, naszych sąsiadów z dzielnic Bemowo i Bielany. Pod- Dzięki działalności stowarzyszenia mazowiecki konserwator pisaliśmy już porozumienie o współpracy z Politechniką War- zabytków, prof. Jakub Lewicki, uznał, że pozostałości po ba- szawską, mamy nadzieję, że pozyskamy do Centrum Nauki bickiej radiostacji zasługują na ochronę. „Pozostają świadec- wykładowców z Wojskowej Akademii Technicznej”, mówi twem światowej techniki radiotelegraficznej lat dwudziestych Sławomir Sumka. XX wieku i posiadają walor edukacyjny”, napisał w 2017 roku Społecznicy mają także w planach utworzenie muzeum, któ- w decyzji o wpisie do rejestru zabytków. I dodał: „Dla miesz- re pokazałoby nie tylko historię babickiej radiostacji, lecz tak- kańców Boernerowa i Starych Babic pamięć o roli stacji oraz że osiągnięcia polskiej techniki radiowej. Marzy im się przy- zachowanie reliktów stanowi jedną z podstaw tożsamości”. Już wrócenie radiostacji do życia, aby pojawiła się ona na falach dziś członkowie stowarzyszenia zabierają grupy turystów na eteru jako niekomercyjna rozgłośnia radiowa służąca do kształ- dwukilometrowy spacer śladami radiostacji. cenia młodzieży. „Chcemy zachować pamięć o jednym z naj- ważniejszych symboli przedwojennej Polski, o budowniczych SPOŁECZNICY W AKCJI i pracownikach Transatlantyckiej Radiotelegraficznej Centrali „Historia radiostacji w Babicach nie jest zakończona. Dopi- Nadawczej, a także o jej obrońcach z września 1939 roku”, sujemy jej kolejny rozdział. Dzięki staraniom naszego stowa- podsumowuje Jarosław Chrapek.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 128 HISTORIA / JEDNO Z MOICH IMION BRZMI ŻYCIE

Dzieci do wojska nie bierzemy Z Eugeniuszem Praczukiem o trudnym dorastaniu w czasie wojny, początkach służby w 1 Korpusie Pancernym 2 Armii Wojska Polskiego i krwawej bitwie pod Budziszynem rozmawia Piotr Korczyński.

ak pan się dowiedział, że wybuchła II woj- stości bronią. Pamiętam, jak kilku czerwonoar- na światowa? mistów, wtedy we wrześniu, weszło do naszego Mieszkaliśmy w Lelikowie w powiecie mieszkania i zapytali, czy mamy broń. Ojciec Jkobryńskim. Mieliśmy w domu radio, więc zaprzeczył, więc wyszli, ale wraz z nieproszony- natychmiast dowiedzieliśmy się o niemieckiej mi gośćmi zniknął jego kieszonkowy zegarek. agresji, zresztą bardzo szybko nad naszą okolicą Jednak nic gorszego przed wkroczeniem na na- pojawiły się samoloty Luftwaffe, które bombar- sze tereny Niemców w czerwcu 1941 roku dowały niedaleki Łuck, gdzie stacjonowały od- Sowieci nie zdążyli już nam zrobić. działy polskiego wojska – 24 Pułk Piechoty. Ce- le dla tych bombowców namierzał mój były na- Czy zajęcie waszej miejscowości przez żołnie- uczyciel niemieckiego, należący do mniejszości rzy niemieckich było równie błyskawiczne jak niemieckiej w Łucku. A robił to z wieży łódzkiej przez sowiecką kawalerię? kirchy – świątyni ewangelickiej. Nadawał z ra- Jeszcze szybsze i znacznie dramatyczniejsze. diostacji, którą otrzymał od Abwehry. Do nas Kiedy Niemcy zajmowali naszą wieś, to dla pew- jednak Wehrmacht wtedy nie dotarł. Po 17 wrze- ności najpierw ostrzelali ją z karabinów maszy- śnia pojawili się natomiast Sowieci. Dobrze pa- nowych. Wtedy zabili jedną z mieszkanek, któ- miętam wkroczenie Armii Czerwonej, a zwłasz- ra nieopatrznie wychyliła się z okna. Tak za- cza jej dziadowski wygląd. Łachmaniarskie mun- częła się druga okupacja. Pod niemiecką dury, na głowach czapy z charakterystycznymi władzą szybko uaktywnili się ukraińscy na- szpicami i naszytymi czerwonymi gwiazdami, cjonaliści. Rodzice zdecydowali się uciec długie karabiny na sznurkach lub powrozach. do Łucka. To było po tym, jak mama po- Konie – straszne chabety… Kontrast w porówna- szła do ogrodu po pomidory i przypad- niu z naszym wojskiem był tym bardziej uderza- kowo usłyszała, jak Ukraińcy śpiewali jący, że dobrze zapamiętaliśmy wielkie manewry pod płotem: „Smert, smert Lachom!”. z lata 1938 roku i przejazd kawalerii – żołnierze Rzuciła te pomidory i przerażona na pięknych koniach, w eleganckich mundurach przybiegła do domu. Prawie natych- i doskonałym oporządzeniu, i z lśniącą od czy- miast wyjechaliśmy furmanką do

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 129

miasta. Zamieszkaliśmy najpierw na poddaszu jednej z ka- mienic, a po pewnym czasie przenieśliśmy się w inne miejsce. Tak się zaczęła nasza historia w Łucku.

Uniknęliście śmierci z rąk banderowców, ale jednocześnie znaleźliście się w miejscu, w którym na Niemców trzeba było uważać każdego dnia. Ja musiałem być szczególnie ostrożny, bo już skończy- łem 15 lat i podlegałem wywózce na roboty przymusowe do Rzeszy. Jakimś cudem udało mi się tego uniknąć, ale zatrudniono mnie w wojskowych warsztatach naprawczych, gdzie reperowano głównie uszkodzone na froncie samochody. Tam pracowałem prawie dwa lata – do czasu ofensywy sowieckiej na początku 1944 roku. Nie miałem wiel-

PIOTR KORCZYŃSKI PIOTR kiego pojęcia o samochodach, wszak przed wojną rzadko się je widziało na ulicach Łucka. I w warsztatach też nie nauczyłem się wiele z mechaniki, bo prawie natychmiast przydzielono mnie na pomocnika pa- lacza w kotłowni.

WCALE SIĘ NIE DZIWIĘ, ŻE 2 ARMIA ZBIERAŁA TAK BOLESNE CIOSY OD NIEMCÓW. BYŁA NAPRĘDCE ZORGA- NIZOWANA, A CO ZA TYM IDZIE – SŁABO WYSZKOLONA I WYPOSAŻONA

Miał pan wówczas kontakty z polską konspiracją? Byłem na to za młody, ale mój ojciec należał do Ar- mii Krajowej. Pewnego dnia dostałem się do ekipy, którą Niemcy wysłali po drewno do lasów pod Kiwerca- mi, gdzie stacjono- wała 27 Wołyńska Dywizja Piechoty AK. Musiałem póź- niej ojcu zdać rela- cję z całej drogi, in- teresowały go zwłaszcza informacje o posterunkach niemieckich, które mijaliśmy. To wszystko musiało później trafić do sztabu naszej dywizji.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 130 HISTORIA / JEDNO Z MOICH IMION BRZMI ŻYCIE

Jak wyglądało ponowne zajęcie Łucka przez no drzwi wagonów, żebyśmy nabrali sobie wody Armię Czerwoną? na dalszą drogę i w tym momencie zauważyłem Nawet tego nie zauważyliśmy. Niemcy błyska- w oddali dwóch albo trzech żołnierzy w polskich wicznie się wycofali, nie organizując żadnej obro- mundurach! Nie zastanawiając się nawet, powie- ny miasta. Wprawdzie gonili nas do okopania ro- działem do najbliżej stojących dwóch kolegów: wów przeciwczołgowych, ale one nie zostały wy- „Bierzemy menażki i kiedy będziemy przy pom- korzystane. Kiedy wrócili tutaj Sowieci, to na pie, uciekamy do naszych żołnierzy, ale nie w ku- wiosnę pod Kiwercami pojawiły się oddziały pie, bo nas wtedy wystrzelają”. Rzeczywiście 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. Wtedy konwojenci zaczęli do nas strzelać, ale na szczę- postanowiłem zaciągnąć się do polskiego wojska. ście niecelnie. Dobiegliśmy do tych żołnierzy Wyruszyliśmy do Kiwerc we trzech. Po dotarciu na z krzykiem: „Ratujcie, wiozą nas na Syberię!”. miejsce natknęliśmy się w lesie na dwóch polskich Oni zabrali nas do swojego wagonu. Okazało się, żołnierzy. Podeszliśmy do nich i mówimy: „Pano- że jechała w nim drużyna polskich żołnierzy do wie, my chcemy do polskiego wojska. Do kogo się Sum. Kazali nam szybko wskoczyć na prycze, na- zgłosić?”. Oni popatrzyli na nas i ze śmiechem od- kryć się wojskowymi płaszczami i udawać śpią- powiedzieli: „No co wy, chłopcy, dzieci do wojska cych żołnierzy. Po chwili usłyszeliśmy szum. Ści- nie bierzemy. Wracajcie do domu”. gający nas konwojenci zastukali do wagonu, ale nie odważyli się żądać rewizji. Tak ruszyliśmy Drogo was kosztowała ta odmowa żołnierzy... w drogę powrotną do polskiego obozu wojskowe- Wtedy przekonaliśmy się, jak doskonale So- go w Sumach. wieci mieli zorganizowaną sieć konfidentów. Jeszcze dobrze nie wysiedliśmy z pociągu Gdy tam dotarliście, powtórzyła się historia w Łucku, gdy podeszło do nas dwóch munduro- z obozu w Kiwercach? wych milicjantów i zakomenderowało: „Pójdzie- Niemalże tak. Wprawdzie ja i moi koledzy by- cie z nami”. Na posterunku bez pardonu wrzuci- liśmy parę miesięcy starsi, ale i tak nie kwalifi- li nas do piwnicy, jak worki. Kiedy przyzwycza- kowaliśmy się jeszcze do poboru. Kiedy w Su- iłem się do ciemności, zauważyłem, że w tym mach wyszliśmy na plac apelowy, tam czekali areszcie siedziało więcej takich chłopaków jak już komisja poborowa i tzw. kupcy, czyli oficero- my. Na przesłuchaniu usłyszałem pytania: wie szukający rekrutów do różnych rodzajów „Gdzie byłeś? Zachciało ci się polskiego woj- broni. Kiedy stanęliśmy przed obliczem wąsate- ska? I co, wzięli cię do wojska?”. Śledczy wy- go, starszego mężczyzny w stopniu sierżanta, on raźnie kpił sobie ze mnie. Nie bił, ale te kpiny tylko na nas spojrzał i powtórzył to, co słyszałem były boleśniejsze od ciosów. Z tego aresztu wy- parę miesięcy wcześniej: „Dzieci do wojska nie szedłem dzięki rodzicom, którzy bardzo dobrze bierzemy”. Odeszliśmy prawie z płaczem. Co znali język rosyjski i poruszyli niebo i ziemię, z nami będzie?! Jak wyjdziemy za bramę, od ra- żeby mnie wyciągnąć. zu aresztuje nas NKWD. W tym momencie pod- szedł do nas młody podporucznik i powiedział:

Przecież teoretycznie było to wojsko tworzone „Chłopcy, może szczęście wam dopisze, bo jutro (2) PRYWATNE ARCH. za pozwoleniem Stalina. Mimo to za chęć wło- przyjeżdża tutaj Zygmunt Berling z Wandą żenia polskiego munduru znalazł się pan na ce- Wasilewską. Idźcie do niej i powiedzcie jej całą lowniku NKWD! prawdę, nic nie kręćcie”. Tak też zrobiliśmy. I na tym się nie skończyło. Pewnego dnia cała Wasilewska wysłuchała nas uważnie i obiecała łucka młodzież otrzymała polecenie stawienia się porozmawiać z dowódcą. Przekonała Berlinga na dworcu kolejowym z zapasem jedzenia na mie- i znaleźliśmy się w Wojsku Polskim zamiast siąc. Załadowano wszystkich w bydlęce wagony w sowieckim łagrze!”. i pociąg ruszył na wschód. Do Charkowa jechali- śmy prawie miesiąc, tylko nocami, bo w dzień W końcu włożył pan upragniony polski mundur. trzeba było uważać na niemieckie naloty, a pierw- O, munduru to jeszcze przez dłuższy czas nie szeństwo miały transporty wojskowe. W Charko- widziałem. Odesłano nas do szkół podoficer- wie nasz pociąg ze wszystkich stron obstawił kor- skich. Mnie i jednego kolegę do łącznościowej, don uzbrojonych sołdatów. Na dworcu odryglowa- a trzeci trafił do piechoty. Kwatery mieliśmy

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 131

W ŻAGANIU NA CMENTARZU WOJSKO- WYM SPOCZYWA 3 TYS. ŻOŁNIERZY 2 ARMII, W TYM TYSIĄC PANCERNIAKÓW! SAMI MŁODZI LUDZIE! A NA ILUŻ MOGIŁACH JEST TYLKO NN. WIELU Z NAS NIE MIAŁO NAWET NIEŚMIERTELNIKÓW…

Jaki był pański pierwszy przydział oficerski? Pluton łączności w kompanii dowodzenia w 4 Brygadzie Pancernej 1 Korpusu Pancernego, który wówczas stał pod Chełmem. W jej szeregach ruszyłem na front i przeszedłem cały szlak bojowy, aż do Drezna w maju 1945 roku.

2 Armia Wojska Polskiego, do której należał 1 Korpus Pancerny, walczyła m.in. w jednej z najtragiczniejszych i krwawych bitew końca II wojny światowej – pod Budzi- szynem. Jak pan ocenia tę bitwę? Wcale się nie dziwię, że 2 Armia zbierała tak bolesne ciosy od Niemców. Była naprędce zorganizowana, a co za tym idzie – słabo wyszkolona i wyposażona. Formacje niemieckie, któ- re się z nią starły, rekrutowały się z zaprawionych w bojach regularnych żołnierzy. Przecież nasza 2 Armia do walki na froncie przygotowywała się jedynie kilka tygodni! Tym bardziej trzeba więc w pełni zobaczyć i docenić bohaterstwo jej żołnierzy. W Żaganiu na tamtejszym cmentarzu wojskowym leżą ich 3 tys., w tym tysiąc pancerniaków! Sami młodzi ludzie tworzą tę największą w Europie nekropolię żołnierza Kapral Eugeniusz Praczuk, 1944 rok. polskiego! A na iluż mogiłach jest tylko NN. Wielu z nas Z lewej: na przepust- w 2 Armii nie miało nawet nieśmiertelników… ce u rodziców, W walce zdarzało się, że czołgi naszej 4 Brygady nie 1945 rok miały wsparcia piechoty, co dla pancerniaków jest śmiertelnym zagrożeniem. Pewnego dnia wdarła się w pozycje brygady kompania fizylierów SS i zagroziła samemu jej sztabowi. Niemcy dotarli lasem aż do naszych dwóch sztabowych czołgów – jeden z nich należał do dowódcy brygady. Pierwszy ich zauważył chorąży o mickie- wiczowskim nazwisku Robak i wszczął alarm. Wszyscy otworzyliśmy ogień ze swych automatów w kierunku fizy- u kołchoźników, a nasza szkoła polegała przede wszystkim lierów, a oni w naszym. Powstała jedna ściana ołowiu, ale na musztrowaniu nas przez dwóch kaprali z przedwojenne- w końcu odparliśmy ten atak. Nie wiem, ilu nieprzyjaciół go Wojska Polskiego. Wszystko to robiliśmy w swoich cy- wtedy trafiłem, może któregoś śmiertelnie? Nie znaleźliśmy wilnych ubraniach. Dopiero po pewnym czasie przysłali później ani jednego zabitego żołnierza niemieckiego. Ci, nam sorty mundurowe – jak się okazało, sowieckie. Po na- którzy przeżyli, zabrali z sobą wszystkich martwych lub szych protestach zmieniono je na bluzy polskiego kroju ciężko rannych towarzyszy. z pagonami. Pamiętam, jak przyszywałem do nich swe ka- pralskie belki, które wyciąłem sobie… z troczków od kale- Płk EUGENIUSZ PRACZUK w latach 1944–1945 służył w plutonie sonów. Kiedy skończyłem szkołę podoficerską, wysłano łączności kompanii dowodzenia 4 Brygady Pancernej I Drezdeńskiego mnie do szkoły oficerskiej. Korpusu Pancernego 2 Armii Wojska Polskiego.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 132 ARMIAHISTORIA / WOJNA/ XX WIEK

Von Janowski służył w armii niemieckiej i walczył pod Dieppe, ale też wstąpił w szeregi francuskiej Legii Cudzoziemskiej.

BOBBI, ANTYMISTRZ KAMUFLAŻU To była najkrótsza misja szpiegowska II wojny światowej. Niemieckiego agenta w ciągu kilku godzin zdekonspirowali cywile.

ROBERT SENDEK ARCHIWUM NARODOWE KANADY NARODOWE ARCHIWUM

nr 57 / MAJLIPIEC 2020 2020 / POLSKA/ POLSKA ZBROJNA ZBROJNA 133

ames Bond, najsłynniejszy szpieg w kanadyjskie pieniądze, radiostację do świata, jest przystojny, elegancki, W KANADZIE PANO- przekazywania raportów i zapakowano sprawny fizycznie, a do tego potrafi WAŁA PSYCHOZA na okręt podwodny, który miał dostar- Jwywieść w pole nawet najbystrzej- czyć tego niemieckiego agenta do brze- szego przeciwnika. Ma gest, rzuca celne STRACHU. WŁADZE gów Kanady. riposty i cieszy się powodzeniem u płci UCZULAŁY MIESZ- przeciwnej. Ian Fleming, autor serii ksią- REJS U-BOOTEM żek o przygodach agenta Jej Królewskiej KAŃCÓW WYBRZEŻA, Werner von Janowski wypłynął z Ki- Mości, wyposażył swojego bohatera BY ZWRACALI lonii 26 września 1942 roku na pokła- w cały zestaw cech i zachowań, które dzie U-518. Walter Wittig, jeden z mary- podejrzał u kilku agentów brytyjskiego ONI UWAGĘ narzy na tym okręcie, wspominał póź- wywiadu z czasów II wojny światowej. NA NAJMNIEJSZE niej, że załoga U-Boota – nie znając celu Nie zapomniał przy tym o największej misji – uważała von Janowskiego za ofi- wartości każdego fachowca z tej branży: SZCZEGÓŁY ODBIE- cera od zadań specjalnych. Zapamiętał skuteczności. Agent 007 zrobi absolutnie GAJĄCE OD NORMY jednak, że ten przy każdej możliwej oka- wszystko, aby wykonać misję. Podobną zji, których na okręcie nie było dużo, dewizą kierowali się tacy mistrzowie wywiadu, jak Mata Hari, z upodobaniem palił papierosy. Oleg Gordijewski, Kim Philby, Duško Popov czy Krystyna Załodze, zanim dostarczyła agenta na miejsce, udało się zato- Skarbek. W ich cieniu pozostają zaś ludzie, którzy nie zapisali pić dwie alianckie jednostki, brytyjską i kanadyjską. Wreszcie na swoim koncie wielkich sukcesów, mogą za to „pochwalić 9 listopada 1942 roku nad ranem von Janowski postawił stopę się” mniej lub bardziej spektakularną porażką. na ziemi kanadyjskiej. Wylądował na półwyspie Gaspé, kilka kilometrów na zachód od rybackiego miasteczka New Carlisle. KANDYDAT TEORETYCZNIE IDEALNY Dźwigał ze sobą dwie walizki: jedną z rzeczami osobistymi, Na liście najgorszych szpiegów II wojny światowej wyso- a drugą z przenośną radiostacją, za której pomocą miał nawią- kie, lecz mało zaszczytne miejsce zajmuje Werner von Janow- zać kontakt z Berlinem, żeby przekazywać raporty. Po wyjściu ski, niemiecki agent, którego w 1942 roku Abwehra skierowana brzeg przebrał się, a mundur zakopał. Musiał teraz dotrzeć ła do Kanady. Jego zadaniem było zbieranie informacji do najbliższej stacji kolejowej, kupić bilet i wsiąść w pierwszy o alianckich konwojach odprawianych wówczas do Europy. pociąg jadący do Montrealu. Ruszył piechotą, ale po chwili za- Poważna sprawa: z Nowego Świata na Stary Kontynent płynę- trzymał się przy nim samochód: osobliwym zbiegiem okolicz- ły liczne okręty przewożące sprzęt, broń, amunicję do euro- ności przejeżdżał tamtędy James E. Coull, konduktor kolejowy. pejskich sojuszników – Wielkiej Brytanii i Związku Sowiec- Von Janowski przedstawił mu się jako obwoźny sprzedawca, kiego (w ramach programu „Lend-Lease”). W tym łańcuchu pracownik North Electric Company, i wskazując na walizkę dostaw niemałą rolę odgrywała Kanada. Informacje na ten te- z radiostacją, wyjaśnił, że sprzedaje odbiorniki radiowe. Od mat były dla nazistów niezwykle cenne, bo na ich podstawie Coulla dowiedział się, że pociąg odjeżdża dopiero po południu, wilcze stada U-Bootów miały przeprowadzać ataki na płynące więc miał dla siebie kilka godzin. Ponieważ sześć tygodni spę- do Europy okręty. Dodatkowym zadaniem von Janowskiego dzonych na pokładzie okrętu podwodnego dało mu się we zna- okazało się nawiązanie kontaktów ze środowiskiem kanadyj- ki, postanowił skorzystać z okazji i doprowadzić się do porząd- skich faszystów, skupionych wokół Adriena Arcanda, który ku. Dlatego konduktor wysadził go przed hotelem Carlisle, sam siebie ogłosił kanadyjskim Führerem. prowadzonym przez rodzinę Annett. Do tak odpowiedzialnego zadania Abwehra wytypowała kandydata, który wydawał się idealny. Werner von Janowski ZAPACH SMARU O PORANKU urodził się w Olsztynie w 1904 roku w pomorskiej rodzinie W recepcji siedział Earle J. Annett, syn właściciela, chłopak niemieckiej. Pod koniec lat dwudziestych ubiegłego stulecia młody i obrotny, a przy tym będący na bieżąco z tym, co się wyjechał do Kanady. Przez pewien czas mieszkał w Toronto działo na świecie. Von Janowski przedstawił się, wyjaśnił, że i pracował na farmie w nieodległej miejscowości London. Oże- przyjechał porannym autobusem, i poprosił o pokój na kilka go- nił się, podobno raczej dla majątku niż z miłości, z 19 lat star- dzin. Zamierzał się wykąpać i zjeść śniadanie. Kiedy Earle rela- szą od siebie Olive Blanche Quance. Gdy małżonce skończyły cjonował potem tę sytuację kanadyjskiej policji, zaznaczał, że się fundusze, rzucił ją i wrócił do Europy. Służył w armii nie- właściwie wszystko wydało mu się w tym gościu dziwne. mieckiej i walczył pod Dieppe, ale też wstąpił w szeregi fran- O ile latem do New Carlisle zjeżdżało się sporo ludzi, o tyle cuskiej Legii Cudzoziemskiej. w listopadzie wizyta każdej osoby stanowiła prawdziwe wyda- Do misji w Kanadzie nadawał się zatem jak mało kto: znał rzenie. W dodatku mężczyzna, choć przedstawił się jako Kana- kraj, mówił po francusku, sprawdził się jako żołnierz, na doda- dyjczyk, mówił po francusku z osobliwym akcentem. Miał na tek służył w bardzo wymagającej jednostce. Nikt nie wątpił, że sobie garnitur w stylu europejskim. Twierdził, że przyjechał da sobie radę we Quebecu. Przeszedł szkolenie w ośrodku porannym autobusem, tymczasem Earle widział, że przed ho- Abwehry, gdzie otrzymał pseudonim „Bobbi”. Zaopatrzono go telem wysiadł z samochodu. Poza tym wszyscy w miasteczku

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 134 HISTORIA / XX WIEK

ABWEHRA SKIEROWA- ŁA WERNERA VON JANOWSKIEGO DO KA- NADY W 1942 ROKU, ABY ZBIERAŁ INFOR- MACJE O ALIANCKICH KONWOJACH ODPRA- WIANYCH WÓWCZAS DO EUROPY ARCHIWUM NARODOWE KANADY NARODOWE ARCHIWUM

dokładnie znali rozkład jazdy autobusów i wiedzie- posterunku przyjął zgłoszenie, po czym błyska- Nieporadny szpieg li, że porannego kursu po prostu nie ma. Ponadto wicznie udał się na stację kolejową. W ostatniej został pierwszym wokół nieznajomego unosił się osobliwy zapach chwili wsiadł do odjeżdżającego pociągu, w którym podwójnym agentem smaru, który mógł się kojarzyć ze statkiem rybac- znalazł mężczyznę wyglądającego jak gość opisany w dziejach kanadyjskiego wywiadu. kim. Dla Earle’a, chłopaka, który całe życie spędził przez Earle’a. Po krótkiej wymianie zdań poprosił w nadmorskiej miejscowości, nie była to woń obca. go o pokazanie bagażu. Von Janowski już wiedział, A żeby tego było mało, nieznajomy za pobyt w ho- co się święci, więc krótko odpowiedział: „To nie bę- telu zapłacił kanadyjskimi dolarami, które kilka lat dzie konieczne. Jestem niemieckim oficerem”. wcześniej wycofano z obrotu. W ten sposób zakończyła się jedna z najkrótszych To wszystko razem było na tyle podejrzane, że misji szpiegowskich, jakie przeprowadzono w czasie Earle opowiedział o wszystkim ojcu. Kiedy rodzina II wojny światowej. Od zejścia von Janowskiego obejrzała zwolniony przez von Janowskiego pokój, z pokładu okrętu podwodnego na ląd do aresztowa- odkryła jeszcze jeden zastanawiający detal: obcy nia minęło mniej niż 12 godzin. Pojmanym zajęli się zostawił w pokoju puste pudełko po papierosach. najpierw policjanci w New Carlisle. W bagażu agen- Nie było na nim kanadyjskiej banderoli, tylko napis: ta oprócz radiostacji śledczy znaleźli m.in. pistolet, „Wyprodukowano w Belgii”. kastet oraz 6 tys. dolarów, wszystkie fałszywe albo wycofane z użytku. PIERWSZY PODWÓJNY Schwytanie von Janowskiego okazało się wielką Władze kanadyjskie uczulały mieszkańców wy- gratką dla kanadyjskich służb bezpieczeństwa. brzeża, by w związku z trwającą wojną zwracali oni Szybko przejął go kontrwywiad. Po przesłuchaniach uwagę na najmniejsze szczegóły odbiegające od złożono mu propozycję nie do odrzucenia: miał normy. W kraju panowała więc psychoza strachu. przejść na stronę Kanadyjczyków i przekazywać do Właściciele hotelu postanowili zatem na wszelki Niemiec sfabrykowane informacje. Von Janowski wypadek powiadomić policję o wizycie osobliwego został w ten sposób pierwszym podwójnym agentem gościa. Konstabl Alphonse Duchesneau z lokalnego w dziejach kanadyjskiego wywiadu.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA HISTORIA / ZZA KADRU 135

Kawaleria na letnisku

W albumie rodzinnym powstańca warszawskiego Witolda Kruczka ta fotografia szczególnie wywołuje jego uśmiech.

HISTORIA

ARCH. WITOLDA KRUCZKA WITOLDA ARCH. PEWNEGO ZDJĘCIA Ułani byli wielką atrakcją Niewachlowa z powodu pewnego dość osobliwego rytuału.

odpis pod nią informuje: „Inka w Wielkiej Brytanii i służył w Polskich ne letnie dni, kiedy przepływający z żołnierzami stryja Józefa, Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Po w pobliżu potok był oblegany przez let- 1932 r., Niewachlów”. Rozszy- 1945 roku nie chciał wracać do kraju, ników, ułani przyjeżdżali poić w nim frujmy go od tyłu. Niewachlów tylko wyemigrował do Kanady. Ale swe konie. Nie byłoby w tym nic dziw- Pdziś jest częścią Kielc, a wtedy był uro- nim to wszystko nastąpiło, nastoletni nego, gdyby nie to, że czynili to nago. kliwą wsią, dość często odwiedzaną Witold prawie co rok przyjeżdżał Wypadali nagle z lasu i przejeżdżali służbowo i pozasłużbowo przez żołnie- z Częstochowy do stryja i kuzynki Inki. galopem wzdłuż potoku, powodując rzy kieleckiego garnizonu. Stryj Józef W Niewachlowie pełno było wojska, pisk żeńskiej publiczności i okrzyki to kpt. Józef Kruczek, który jednak tradycyjnie największe zaintere- zgorszenia, jeśli akurat nad potokiem w Kielcach pełnił służbę, a na wakacje sowanie budzili zarówno wśród miej- stanęła jakaś pruderyjna dama. Wów- zapraszał rodzinę do swego domku scowych, jak i letników kawalerzyści. czas na złość jej powtarzali taki rajd letniskowego w Niewachlowie. W cza- To właśnie ułani pozują razem z Inką kolejny raz, a nawet razy kilka… Oczy- sie wojny polsko-bolszewickiej kapitan na zdjęciu. Dzięki nim też we wsi pa- wiście nigdy nie zdołano sprawców był dowódcą stacji radiowej, czyli ra- nował swoisty letni rytuał, który nie- schwytać i pociągnąć do odpowiedzial- diostacji polowej, i jego bratanek wątpliwie przyciągał znacznie więcej ności służbowej. Niewątpliwie trafne Witold podejrzewał, że stryj był też ofi- wczasowiczów, a zwłaszcza wczasowi- było szekspirowskie stwierdzenie jakie- cerem wywiadu. Coś musiało być na czek, niżby się można było po tych goś żartownisia, że dzięki ułanom pod rzeczy, bo po wybuchu II wojny świa- przedmieściach Kielc spodziewać. Kielcami kobiety mają najpiękniejsze towej kapitan szybko znalazł się Witold Kruczek wspomina, że w pięk- sny nocy letniej. PK

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 136 HISTORIAARMIA / WOJNA/ XX WIEK

WSPARCIE Z PARYŻA Do Polski w 1919 roku przybyła Francuska Misja Wojskowa. W jej sztabie było ponad 400 oficerów, którzy dzielili się swoim doświadczeniem z polskimi żołnierzami.

NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE JACEK SZUSTAKOWSKI

aństwo polskie po odzyskaniu niepodległości w 1918 nastyczne. Braterstwo broni stało się faktem w epoce napole- roku musiało zmierzyć się z wieloma trudnościami ońskiej, kiedy to legiony gen. Jana Henryka Dąbrowskiego związanymi z budowaniem niemal wszystkich struk- walczyły w interesie obu państw. Po upadku Księstwa War- tur – od administracji, przez szkolnictwo, aż po woj- szawskiego Polacy dalej bohatersko bili się m.in. w bitwie na- Psko – od podstaw. Jednym z głównych problemów na etapie rodów pod Lipskiem. Francuzi uznali nas za najwierniejszych tworzenia własnej armii było niejednolite wyszkolenie ka- sprzymierzeńców, a nazwiska ośmiu najwybitniejszych pol- dry, wcześniej służącej w trzech zaborczych armiach. Żeby skich generałów uwiecznili na sklepieniach Łuku Triumfalne- przyspieszyć ten proces, dostaliśmy wsparcie z Paryża. go w Paryżu. Wreszcie w 1917 roku – z inicjatywy Romana W połowie kwietnia 1919 roku zaczęła bowiem u nas funk- Dmowskiego i Komitetu Narodowego Polskiego oraz na mo- cjonować Francuska Misja Wojskowa (FMW). cy dekretu prezydenta Francji Raymonda Poincarégo – po- wstała Błękitna Armia gen. Józefa Hallera. BRATERSTWO BRONI Dwa lata później Francja znów potwierdziła, że należy do Polska i Francja od wieków utrzymywały ze sobą przyjazne nielicznych państw w Europie, które sprzyjają Polsce – wysła- stosunki. Od wstąpienia na tron w Polsce Henryka Walezjusza, ła do naszego kraju specjalną misję wojskową. Zgodnie a także potem oba kraje złączyły sprawy dyplomatyczne i dy- z umową zawartą między rządami dwóch państw, jej celem

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 137

Minister lotnictwa Francji Laurent Eynac (czwarty z prawej) w towarzystwie dyrekto- rów fabryki, szefa Departamentu Lotnic- twa Ministerstwa Spraw Wojskowych płk. Ludomiła Rayskiego (drugi z prawej), szefa Francuskiej Misji Wojskowej w Polsce Victora Denaina (w jasnym mundurze) oraz polskich i francuskich oficerów na terenie hali produkcyjnej Polskich Zakładów Skody SA na Okęciu. Warszawa, 1930 rok

MECZ RUGBY NA AGRYKOLI

rancuzi mieli duży udział w rozpowszechnianiu Fw Polsce rugby – dyscypliny sportu bardzo popular- nej we Francji. Kpt. rez. Louis Amblard, który wraz z Francuską Misją Wojskową (FMW) przeniósł się do Warszawy, w czasie swej służby w armii był kierowni- kiem wydziału sportowego. 17 października 1920 roku z okazji powitania w Warszawie gen. Henriego Niessela zorganizował na boisku Agrykoli dwa mecze pokazowe rugby. Wzięli w nich udział francuscy oficerowie. Amblard zamierzał też zorganizować drużynę rugby w klubie Orzeł Biały. Zainteresował się nią mjr Charles Roucaud z FMW, który został grającym trenerem. W 1922 roku na misję do Polski przyjechał por. Maurice Baquet, zawodowy trener rugby. Również trafił do druży- ny Orła Białego, w której grało coraz więcej francuskich żołnierzy. Potem trenował też zawodników z Akademic- kiego Związku Sportowego.

była współpraca z Naczelnym Wodzem w dziedzi- obrony artyleryjskiej. Przy tej okazji, dzięki współ- nie organizacji i wyszkolenia Wojska Polskiego pracy oficerów obu armii, powstało kilka instrukcji oraz dowodzenia nim. Oficerowie reprezentujący dla artylerzystów. wszystkie rodzaje broni mieli być doradcami tech- W ostatnich dniach przed bitwą gen. dyw. Paul nicznymi. Grupa specjalistów francuskich przej- Henrys, szef misji, wyznaczył swoich oficerów na ściowo liczyła nawet ponad tysiąc osób. Francuzi technicznych doradców poszczególnych dowództw. nie podlegali rozkazom polskich oficerów i sami Francuzi podzielili się wtedy swoją wiedzą np. na Pierwszym szefem również nie mogli ich wydawać. temat stanu gotowości bojowej artylerii – ostrzegli, Francuskiej Misji Wojskowej był W sierpniu 1920 roku oficerowie francuscy ści- że nie jest ona dostatecznie zaopatrzona w amuni- gen. dyw. Paul śle współpracowali z polskimi w przygotowaniach cję. Proponowali także wystawić na pozycjach arty- Henrys, który dowo- do obrony Warszawy przed wojskami bolszewików. lerii dywizje odwodowe. Poza tym warto wspo- dził nią od kwietnia 1919 roku do paź- Żołnierze znad Sekwany m.in. doradzali, w któ- mnieć, że jeśli chodzi o zasługi w zwycięstwie nad dziernika 1920. rych miejscach i w jaki sposób budować fortyfika- bolszewikami, to Polacy doceniali gen. armii cje polowe oraz jak wykorzystywać przeszkody na- Maxime’a Weyganda, wojskowego delegata Francji turalne. Mieli również spory udział w planowaniu w specjalnej misji angielsko-francuskiej

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 138 ARMIAHISTORIA / WOJNA/ XX WIEK

Wiceminister spraw wojskowych gen. dyw. Kazimierz Fabrycy odznacza oficerów i podoficerów Francuskiej Misji Wojskowej lądowej i morskiej w Polsce. Warszawa, 13 lipca 1932 rok

FRANCUSCY ŁĄCZNICY ZAKOŃ- CZYLI SWOJĄ MISJĘ NAD WISŁĄ

NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE W LIPCU 1932 ROKU

obserwującej Bitwę Warszawską. Generał, który w swoim Francuska Misja Morska. Jej pierwszy szef, kadm. Eugène kraju był szefem sztabu generalnego, wykorzystał wówczas Charles Jolivet, przyczynił się do organizacji broni podwodnej FMW jako organ wykonujący jego polecenia. Po triumfie nad i administracji okrętowej. Po jego śmierci w 1926 roku francu- bolszewikami przeciwnicy polityczni marszałka Józefa skimi marynarzami dowodziło dwóch komandorów. Pomogli Piłsudskiego próbowali nawet przecenić rolę francuskiego oni m.in. kupić okręty podwodne dla polskiej marynarki i wy- wojskowego, mówiąc, że za tym zwycięstwem stoi właśnie on. szkolić podwodniackie załogi. Dzięki staraniom Francuzów Sam Weygand zaprzeczył temu w rozmowie z koresponden- polscy oficerowie mieli też ułatwiony dostęp do uczelni mor- tem znad Sekwany, którą cytowała „Gazeta Warszawska” skich nad Sekwaną oraz mogli odbywać staże w tamtejszej z 21 sierpnia 1920 roku: „To zwycięstwo, które jest powodem marynarce. wielkiego święta w Warszawie, jest zwycięstwem polskim. Podsumowując pracę francuskich oficerów na terenie nasze- Przewidujące operacje wojskowe zostały wykonane przez ge- go kraju, gen. Fonville dostrzegł wiele dobrych zmian w pol- nerałów polskich na zasadzie polskiego planu operacyjnego”. skim wojsku od 1923 roku, o czym napisał w „Polsce Zbroj- Niemniej jednak polscy żołnierze nawet w prostych gestach nej” z 14 lipca 1932 roku: „Od tego czasu rozwijało się ono doceniali pomoc, którą wówczas udzielili im Francuzi. Zda- stale. Udoskonaliło ono swego ducha, ujednostajniło metody rzało się, że maszerujące pododdziały na widok francuskiego wyszkolenia, przyswoiło sobie wzorową dyscyplinę. Jego żoł- oficera śpiewały „Marsyliankę”. nierz jest doskonały, śmiały, wytrzymały na próby i głód, zdolny do pokonywania największych przeszkód i ożywiony ODDZIELANIE TEORII OD PRAKTYKI najlepszym duchem. Kadry są dobre. Odsetek podoficerów Początki wspólnej pracy nie były jednak łatwe. O trudno- zawodowych zupełnie wystarczający, zaś oficerowie łączą za- ściach z wdrażaniem w życie zapisów umowy przypominała miłowanie swego zawodu z dumą z własnego munduru”. „Polska Zbrojna” z 14 lipca 1932 roku. W numerze poświę- conym w większości polsko-francuskiej współpracy IDEA WSPÓŁDZIAŁANIA mjr dypl. Adam Przybylski w jednym z tekstów zauważył: „Pracując dla Polski, pracujemy jednocześnie i dla Francji”, „Rzecz zrozumiała, iż w praktyce – współpraca potoczyła mówił płk Louis Faury, jeden z 13 francuskich wykładowców się w pierwszym rzędzie łożyskiem prac nad organizacją otwartej 15 czerwca 1919 roku Wojennej Szkoły Sztabu Ge- i nad wyszkoleniem. Pod tym względem agendy Minister- neralnego. Uczelnia powstała dzięki dużemu wsparciu stwa Spraw Wojskowych bardziej sprzyjały zadzierzgnięciu FMW, która pomagała również Polakom rozwijać szkolnic- zrozumienia i współdziałania. Natomiast praca wojenna pol- two wojskowe. Od 1921 roku do jesieni 1928 funkcję dyrek- skiego Naczelnego Dowództwa biegła podówczas torem, tora nauk na uczelni piastował Faury, autor pierwszego znaczonym przez zjawiska dla przybyszów z zachodu obce w Polsce podręcznika taktyki ogólnej. Wychował on wielu i częstokroć niezrozumiałe. Improwizowane w ogniu walki polskich dowódców, a jeden z nich tak wspominał go nieliczne dywizje polskie operowały na froncie o rozciągło- w „Polsce Zbrojnej” w lipcu 1932 roku: „Nasiąkł już do ści nie pozostającej w żadnym stosunku do ich siły liczebnej, krwi troskami Polaka. I dlatego, ilekroć w rzędzie zasłużo- mając naprzeciw siebie wroga, również o szczególnej orga- nych dla Polski cudzoziemców wymieniać ktoś będzie na- nizacyjnie i psychicznie fizjognomii”. Lata wspólnej pracy zwisko płk. Faury’ego, w sercu słuchacza, oprócz podziwu, przyniosły jednak efekty i udało się ustalić jednolite metody uznania i szacunku budzić się będzie jeszcze jedno uczucie, działania. Jak zauważył w tym samym numerze „Polski nierównie cieplejsze: uczucie braterstwa i koleżeństwa. Puł- Zbrojnej” gen. Fonville, „metody wyszkolenia wreszcie sca- kownik, dzisiaj generał Faury, umiał zawiązać w Polsce wę- liły się w zupełnie określoną doktrynę; jest ona podyktowa- zły szczerego koleżeństwa. Czy można się wydatniej przy- na doświadczeniem wielkiej wojny i zbliża się bardzo do służyć idei współdziałania Polski i Francji?”. doktryny przyswojonej przez wojsko francuskie”. Francuscy łącznicy zakończyli swoją misję nad Wisłą Francuzi od 1923 roku wspierali również rozwój polskiej w lipcu 1932 roku. Uroczyście pożegnano ich 21 lipca marynarki wojennej. A pomocą naszym marynarzom służyła w Hotelu Europejskim w Warszawie.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA HISTORIA / W SMUDZE CIENIA 139

KRZYSZTOF KUBIAK Śmiercionośna przesyłka

1964 roku Portugalczycy stanęli w obliczu wybuchu zbrojnej rebelii Ww trzeciej z ich afrykańskich prowincji zamorskich. Po Angoli i Gwinei płomienie wojny partyzanckiej ogarnęły północnomozambickie regiony Niassa i Cabo Delgado. Na czele największej, operującej z Tanzanii, organizacji partyzanckiej, noszącej nazwę Frontu Wyzwolenia Mozambiku (Frente de Libertação de Moçambique – FRELIMO), stał Eduardo Chivambo Mondlane. Ciekawa to postać. Był synem wodza szczepu z grupy plemiennej Tsonga. W wieku 12 lat wysłano go do szkoły misyjnej prowadzonej przez szwajcarskich prezbiterianów. Później uczęszczał do szkoły średniej w południowoafrykańskim Transwalu. Stu- dia rozpoczął w University of the Witwatersrand w Johannesburgu, ale w 1949 roku został relegowany z uczelni i wydalony ze Związku Południowej Afryki, co wynikało z wprowadzanej wówczas polityki apartheidu. Po powrocie do Mozambiku był już ukształtowany poglądowo w duchu antykolonialnym. Policja polityczna szybko wciągnęła go na listę niebezpiecznych wywrotowców i ostatecznie został deportowany do Portugalii. Prezbiteriańscy protektorzy umożliwili mu jednak przenosiny do Stanów Zjednoczonych i rozpoczęcie studiów w Oberlin College w Ohio. Tam uzy- skał licencjat z antropologii oraz socjologii. Studia w Northwestern University w Evanston zaowocowały doktoratem. W 1956 roku ożenił się z poznaną pięć lat wcześniej Janet Rae Johnson. W późniejszej karierze biała amerykańska żona stanie się pretekstem oskarżania go o zdradę czarnych ideałów, zaprzedanie się kolonizatorom, a nawet o współpracę z CIA. W 1962 roku Mondlane wyjechał do Tanzanii, gdzie prezydent Julius Nyerere, patron FRELIMO, zaproponował mu stanowisko przewodniczącego frontu. Według niego był dobrym kandydatem jako człowiek z zewnątrz, rozpoznawalny na arenie międzynarodowej, ale bez powiązań plemiennych i miejscowego zaplecza politycznego. Kariera socjologa jako partyzanckiego przywódcy nie była długa. Zginął 3 lutego 1969 roku na skutek eksplozji prze- syłki od amerykańskiej przyjaciółki Betty King. Paczka miała zawierać długo wyczekiwane książki. Najbardziej oczywista teoria zakłada, że za zamachem stała portugalska policja ochrony państwa (Polícia Internacional e de Defesa do Estado – PIDE). Nie jest to jednak oczywiste. Mondlane był bowiem centralną postacią kilku innych konfliktów. W samym FRELIMO trwała walka frakcyjna, w wyniku której część aktywistów przeszła nawet na stro- nę portugalską. Co więcej, o wpływy w Afryce wyjątkowo brutalnie rywalizowali wówczas Sowieci i Chińczycy. Jak widać, na tej arenie wielu było rozgrywają- cych, którym mogło zależeć na śmierci Mondlanego. Jeżeli zabili go Portugalczycy, to finalnie obróciło się to przeciwko nim. Z chaosu, któ- ry zapanował w FRELIMO po stracie przewodniczącego, wyłoniło się bowiem nowe, znacznie bardziej zdeterminowane i nieprzejednane kierownictwo tego ruchu. Selektywna eliminacja nie po raz pierwszy w historii przyniosła rezultat skrajnie odmienny od zamierzonego.

Prof. dr hab. KRZYSZTOF KUBIAK jest pracownikiem naukowym Katedry Nauk o Bezpieczeństwie na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA PO SŁUŻBIE / POWRÓT DO PRZESZŁOŚCI

4 Kobylany

TROPEM MAŁYCH HISTORII Można tam poczuć ducha walk partyzanckich, przejechać się czołgiem czy sprawdzić swoje umiejętności strzeleckie lub też choć na chwilę przenieść się w czasy zimnej wojny. Oto nasz historyczno-militarny przewodnik po Polsce.

PIOTR RASZEWSKI

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 141 PIOTR RASZEWSKI PIOTR

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 142 PO SŁUŻBIE / POWRÓT DO PRZESZŁOŚCI

ez tłumów, kolejek, za to z ekspozycjami katowych pamiątek. „Mamy jedyny w Polsce w sta- skrywającymi wiele ciekawych historii. łej ekspozycji muzealnej pojazd półgąsienicowy Te muzea najczęściej tworzą ludzie, któ- Kettenkrad, oryginalne drewniane tablice z obozu rzy pielęgnują lokalne historie. Wybrali- pracy przymusowej w Szebniach oraz komendantu- śmy kilka miejsc w Polsce, gdzie można ry sowieckiej tajnego kontrwywiadu Smiersz, się udać w wyjątkową podróż militarno- a także skrzynkę pocztową z 1939 roku czy suknię -historyczną. ślubną uszytą ze spadochronu zrzutowego”, wymienia Lesław Wilk. NA BIESZCZADZKICH POŁONINACH Współtwórca muzeum to również badacz historii Historyczno-militarną eskapadę rozpoczynamy oddziałów partyzanckich drugiej konspiracji na Bna Podkarpaciu. Rejonie, który na przestrzeni lat Podkarpaciu. W zbiorach znalazło się więc sporo był miejscem wielu działań wojennych. Rozgrywa- wyjątkowych pamiątek z tego okresu. „To oryginal- ły się tam krwawe bitwy I wojny światowej, docho- ny ryngraf mjr. Antoniego Żubryda »Zucha«, do- dziło do licznych starć z wojskami niemieckimi, od- wódcy batalionu Narodowych Sił Zbrojnych, i od- działami słowackimi, Armią Czerwoną, Ukraińską nalezione na miejscu zbrodni łuski rosyjskich naboi Armią Powstańczą, oraz akcji polskich partyzantów systemu TT kalibru 7,62 mm, które są śladem po- w czasie II wojny światowej i po niej. dwójnego zabójstwa dokonanego przez komuni- Podróż przez wojenną historię tej krainy najlepiej stycznego agenta Jerzego Vaulina na Antonim rozpocząć w Krośnie, gdzie działa Prywatne Mu- i Janinie Żubrydach”, przyznaje Lesław Wilk. Co zeum Podkarpackich Pól Bitewnych. Warto spędzić ciekawe, część muzealnych zbiorów mieści się tam kilka godzin, żeby posłuchać niesamowitych w oryginalnym schronie przeciwlotniczym z cza- podkarpackich historii, bo nikt tak pięknie nie opo- sów II wojny światowej. wiada o wojennych dziejach regionu jak twórcy kro- śnieńskiego muzeum. Każdy z 2 tys. eksponatów, PARTYZANCKIM SZLAKIEM 1 od 30 lat gromadzonych przez Dorotę i Piotra Z Bieszczad wędrujemy na północ, na przepiękne Kiełtyków oraz Lesława Wilka, to odrębna historia. tereny Roztocza. W tym regionie w czasie II wojny „Dokumentujemy w zasadzie każdy wątek histo- światowej partyzanci stawiali opór armii niemiec- Krosno ryczny pojawiający się w kontekście Podkarpacia. kiej. Możemy zatem spotkać świadków tamtych Jesteśmy jedynym muzeum w kraju, które ma na czasów, którzy o nich opowiedzą, ale też tych, któ- przykład ekspozycję poświęconą agresji Słowaków rzy dbają o to, by o wyjątkowych wydarzeniach do- na Polskę czy funkcjonującej w Krośnie tylko rok wiadywało się coraz więcej osób. Jeśli lubimy leśne przed wybuchem II wojny światowej Szkole Podofi- wypady, warto wybrać się w głąb Puszczy Solskiej. cerów Lotnictwa dla Małoletnich, jednemu z naj- Choć w gęstym lesie niełatwo się odnaleźć, drogo- większych i najbardziej nowoczesnych ośrodków wskazy wprost z Aleksandrowa doprowadzą nas do wojskowego szkolenia lotniczego w Europie i na wyjątkowego miejsca. świecie”, opowiada Lesław Wilk. W samym sercu puszczy znajduje się odbudo- Wyeksponowanym wątkiem w krośnieńskim mu- wana przez pasjonatów historii ziemianka „Wira”, Na wizytę w kro- śnieńskim muzeum zeum jest historia lotnictwa. Okazuje się bowiem, legendarnego dowódcy oddziału Armii Krajowej, warto zarezerwować że miejscowa ziemia kryje wiele tajemnic związa- por. Konrada Bartoszewskiego. Można tam zoba- sobie kilka godzin, nych ze statkami powietrznymi z czasów II wojny czyć, jak doskonale zorganizowany był tutaj ruch żeby wysłuchać wszystkich historii światowej. „Liczba zniszczonych samolotów, m.in. oporu, znany pod nazwą Rzeczpospolita Józefow- dotyczących w wyniku katastrof lotniczych, które się tu wyda- ska. Zresztą najlepszy tego dowód znajdziemy wojennych dziejów rzyły, jest wręcz porażająca. Wiele z tych maszyn półtora kilometra dalej. W gęstwinie odtworzony regionu. można zobaczyć w naszej placówce”, zapewnia został szpital leśny 665. Dzięki staraniom pasjo- współtwórca krośnieńskiego muzeum i zaznacza, natów z Grupy Rekonstrukcyjnej „Wir” udało się że oprócz tego w muzeum znajduje się kilkaset uni- odbudować fasadę wyjątkowego obiektu, który

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 143 PIOTR RASZEWSKI PIOTR

Aleksandrów

W Puszczy Solskiej odtworzony został szpital leśny 665, który w czasie wojny służył partyzantom Armii Krajowej. NIEKTÓRE PLACÓWKI MUZEALNE, CHOĆ POŁOŻONE NA UBOCZU, MAJĄ NIEPOWTARZALNY UROK, CO CZĘSTO JEST ZASŁUGĄ SAMYCH WŁAŚCICIELI

mieścił salę operacyjną, salę chorych i pokój lekarski. Są W przygranicznych okolicach Terespola znajduje się część tam też inne ślady partyzanckiej działalności oraz tablice hi- umocnień twierdzy brzeskiej, jednej z największych budow- storyczne i informacyjne, dzięki którym dowiemy się li fortyfikacyjnych w Europie. Twierdza ta nigdy nie odegra- wszystkiego o losach oddziałów walczących pod osłoną lasu. ła do końca swojej roli militarnej, mimo to warto się tam za- Jeśli dodatkowo spotkamy miłośników historii, co nie jest trzymać, aby poznać historię fortecy, która miała ochronić czymś wyjątkowym, uraczą nas niesamowitymi opowieścia- Imperium Rosyjskie przed uderzeniem z zachodu i południo- mi związanymi z tym miejscem. wego zachodu, a nade wszystko pomóc trzymać w ryzach Wiedzę o zamojskiej partyzantce można zgłębić też w nie- Polaków. odległym Muzeum Historycznym Inspektoratu Armii Krajowej Władze nadgranicznej gminy stopniowo odnawiają obiek- w Bondyrzu. Zgromadzono tam unikatowe eksponaty: erka- ty forteczne. W dawnej prochowni w Kobylanach działa emy, pepesze, elementy partyzanckiego umundurowania, Gminne Centrum Kultury, organizujące m.in. wystawy zbio- a także setki zdjęć i dokumentów, świadczących o historii Za- rów militarnych i regionalnych pamiątek. W 2019 roku mojszczyzny w latach 1939–1953. Poruszanie się po party- ukończono restaurację znacznie większego obiektu – dzieła zanckim szlaku ułatwi aplikacja „Zamojskie drogi do wolno- międzyfortowego w Kobylanach. Znajduje się tam muzeum, ści”, którą warto zainstalować w swoim smartfonie, wybierając którego zbiory stale się rozrastają. „Mamy m.in. szablę się w podróż historycznymi szlakami Roztocza. z 1921 roku, pociski różnego kalibru, maski przeciwgazowe, zestaw do sprawdzania odczynników chemicznych czy pocz- KIEDYŚ OGÓRKI, DZIŚ MUZEUM tówki z różnymi polskimi formacjami wojskowymi”, zapew- Z Roztocza przenieśmy się na Polesie, bo tam też można nia Dominik Litwiniuk, historyk sztuki, pracownik Gminne- zasmakować w historii, i to w monumentalnym wydaniu. go Centrum Kultury w Kobylanach.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 144 PO SŁUŻBIE / POWRÓT DO PRZESZŁOŚCI

6 5 Podborsko Mrągowo

Muzeum Sprzętu Wojskowego

Muzeum Zimnej Wojny 4 Kobylany

Muzeum Broni i Militariów

7 Bondyrz Świdnica 3 2 Aleksandrów W CAŁEJ umocnienia twierdzy brzeskiej POLSCE MIEJSC 1 SZERZEJ NIEZNANYCH, Krosno A WARTYCH ZOBACZENIA PODCZAS WAKACYJNEJ ESKAPADY, JEST NAPRAWDĘ WIELE

W odrestaurowanym budynku m.in. słynne w tamtych czasach zgromadzono m.in. makiety wszyst- ogórki terespolskie, tak chętnie za- kich fortów znajdujących się po pol- mawiane swego czasu przez wojsko. skiej stronie. „Oba budynki są w samym środku gminy. Można powie- NIE TYLKO COUNTRY dzieć, że one niejako same się Z Podlasia ruszamy na Warmię reklamują, bo widać je z samochodów i Mazury, a tam warto zajrzeć do Mrą- Prywatne Muzeum jadących trasą E30, czyli jednym z naj- gowa, kojarzonego głównie z muzyką ważniejszych europejskich szlaków ko- Podkarpackich Pól Bitewnych country. Miłośnicy historii jednak znajdą munikacyjnych, łączących zachód ze wschodem tam również coś dla siebie, m.in. w Muzeum Europy. Warto tu się zatrzymać, bo takich ciekawych Sprzętu Wojskowego, które dziesięć lat temu założył pa- obiektów mamy o wiele więcej”, mówi Krzysztof Iwaniuk, sjonat militariów Sławomir Trzeciakiewicz. Niewiele jest wójt gminy Terespol. Dlatego prawdziwą atrakcją jest samo- w Polsce miejsc, gdzie można zasiąść za sterami czołgu T-55. dzielna podróż z mapą i odkrywanie budowli, które pozostały Eksponatów jest około stu, większość z nich na chodzie. „Sa- po tej stronie Bugu. I pomyśleć, że po II wojnie światowej wie- mych pojazdów gąsienicowych mamy kilkanaście, a naszą le z nich zostało przekształconych w magazyny, wykorzysty- chlubą jest czołg T-34, autentyczny egzemplarz, który brał wane przez zakłady i spółdzielnie produkujące przetwory, udział w filmie »Czterej pancerni i pies«”, zdradza Sławomir

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 145

Trzeciakiewicz. T-34 został tam jednak użyty jako pracownik Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu czołg niemiecki. Można też obejrzeć bojowy wóz i opiekun Muzeum Zimnej Wojny. I dodaje: „Mamy piechoty, samobieżną haubicę 2S1 Goździk, trans- m.in. makietę pełnego kompleksu garnizonowego, porter opancerzony MT-LB czy ciągnik artyleryjski elementy rakiety Scud-A czy radiometry do rozpo- ATS. „Najstarszymi naszymi eksponatami są cięża- znawania skażeń. Zgromadziliśmy też wiele pamią- rówki GMC CCKW oraz Dodge WC51 z czasów tek po rodzinach żołnierzy, którzy tu stacjonowali”. II wojny światowej. Mamy również sporą kolekcję Ponieważ w muzeum pracują pasjonaci, najwięk- wozów dowodzenia i łączności, bo prze- szą atrakcją jest pogawędka z przewodnikami, któ- cież istniał tu kiedyś 9 Ośrodek rzy odpowiedzą na każde pytanie. Prawie każde. Szkolenia Specjalistów Łączno- „Wiemy wszystko, co zostało odtajnione. To co by- ści”, tłumaczy założyciel ło tajne, wyjechało razem z wojskiem radzieckim. mrągowskiego muzeum. Do tych informacji nie mamy dostępu, choć cały Oprócz pojazdów związa- czas pojawiają się nowe wiadomości, którymi oczy- nych z wojskiem są tam też wiście dzielimy się z naszymi gośćmi”, zapewnia inne samochody. „Jeżdżąc Paweł Urbaniak. Wybierając się do Podborska, war- w różne zakątki kraju i gro- to więc zarezerwować nieco więcej czasu. Zwłasz- madząc sprzęty wojskowe, cza że po wizycie w muzeum można jeszcze pospa- przy okazji zbieraliśmy auta cerować po okolicznym lesie, który skrywa zimno- Muzeum Historyczne służące kiedyś milicji czy stra- wojenne tajemnice. Poza tym niespełna 3 km od Inspektoratu Armii Krajowej ży pożarnej”, wyjaśnia Sławo- Podborska znajdują się pozostałości byłego obozu mir Trzeciakiewicz. W zwie- jenieckiego Stalag Luft-4 dla pilotów alianckich, dzaniu kolekcji nie powinna przeszkodzić nawet zestrzelonych na terenach III Rzeszy. deszczowa pogoda, bo wszystkie eksponaty znajdują się pod dachem. ARSENAŁ CZERWONEGO BARONA Muzeum to miejsce przyjazne Z zachodniego Pomorza ruszamy na południe – dzieciom. Na terenie jest plac do Świdnicy, a dokładnie Witoszowa Dolnego. Je- zabaw z piaskownicą. Orga- śli bowiem planujemy wakacje w Sudetach i Gó- nizowane są też konkursy rach Sowich, przystankiem obowiązkowym dla na najbardziej udaną ko- każdego pasjonata historii powinno być Muzeum lorowankę i wręczane Broni i Militariów. Znajdziemy tam niemal wszyst- drobne nagrody. ko: poczynając od broni palnej – krótkiej i długiej – poprzez broń przeciwpancerną, armaty, transporte- POSTSOWIECKIE ry lekkie i opancerzone, na czołgach T-72, samolo- TAJEMNICE tach MiG-21 i Su-22 kończąc. „Mamy kilka Z Warmii i Mazur prze- zabytkowych eksponatów, ale także sprzęt, jaki nosimy się na Pomorze Za- używany jest w polskim wojsku i armiach wielu chodnie, a dokładnie do Pod- krajów”, mówi Sławomir Gabryś, kustosz muzeum. ziemianka „Wira” borska, leżącego na trasie mię- Perłą w kolekcji jest replika niemieckiego samolo- dzy Białogardem a Tychowem. To tu myśliwskiego Fokker Dr.I z okresu I wojny świa- właśnie tam działa jedyne w Polsce Mu- towej. „Ta maszyna jednoznacznie kojarzona jest zeum Zimnej Wojny. Miejsce jest nieprzypadkowe, z Manfredem von Richthofenem. „Czerwony bo w oddalonej o około 50 km od Kołobrzegu miej- Baron”, as niemieckiego lotnictwa, podczas I woj- scowości znajduje się obiekt 3001, czyli skład broni ny światowej spędził w Świdnicy część dzieciń- jądrowej, stanowiący część bazy atomowej wojsk stwa”, wyjaśnia Sławomir Gabryś. Niewątpliwą radzieckich. Do niedawna miejscowości próżno by- atrakcją muzeum jest strzelnica, gdzie można ło szukać na mapie, a o jej istnieniu wiedzieli tylko sprawdzić swoje umiejętności. najwyżsi stopniem generałowie. Propozycje z naszego przewodnika mogą uatrak- „W Polsce były trzy miejsca związane z bronią cyjnić wakacyjny wypoczynek, ale też być inspira- nuklearną. Te w Brzeźnicy-Kolonii i koło Temple- cją do tego, by na własną rękę szukać miejsc, w któ- wa praktycznie nie istnieją. To zatem jedyny obiekt rych można wręcz dotknąć historii. Niektóre pla- zachowany w oryginale w ponad 90%. Tylko tu mo- cówki muzealne, choć czasem nieco na uboczu, żemy zobaczyć, jak w latach sześćdziesiątych i sie- mają swój niepowtarzalny urok, który często tworzą demdziesiątych ubiegłego wieku przechowywano sami właściciele. Możemy być więc pewni, że głowicę nuklearną, jakie obowiązywały tutaj tech- uraczą nas niejedną ciekawą opowieścią czy aneg- nologie i procedury”, zaznacza Paweł Urbaniak, dotą. Do zobaczenia na szlaku!

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 146 PO SŁUŻBIE / BLIŻEJ LUDZI ARCH. PRYWATNE (3) PRYWATNE ARCH. Wyprawa życia Żołnierz z Gdyni przepłynął kajakiem 300 km Wisłą z Włocławka nad Bałtyk, aby pomóc w zbieraniu funduszy na leczenie chorego chłopca.

ANNA DĄBROWSKA

zymon Machnowski po zakończeniu zasadniczej służ- nia”. Potem często jeździł nad jeziora lub rzeki, żeby upra- by wojskowej postanowił związać się z armią na dłu- wiać ten sport. Od wielu lat marzył mu się jednak spływ z ro- żej. „Po roku w cywilu włożyłem znowu mundur”, dzinnego Włocławka do Gdyni, z którą dziesięć lat temu mówi. Od lat pasjonowało go lotnictwo, wybrał więc związał swoje życie. „Nieuregulowana i malownicza Wisła SSzkołę Podoficerską Sił Powietrznych. Po jej ukończeniu mnie urzekała, ale nigdy jakoś nie mogłem się zmobilizować służył m.in. na lotnisku wojskowym w Darłowie przy obsłu- do takiej wyprawy”, opowiada. dze radiolatarni bliższej, stanowiącej element systemu nawi- Zdecydował się dopiero wiosną tego roku, ze względu na gacji. Od jesieni 2019 roku jest kontrolerem ruchu lotnicze- przyjaciół: Agnieszkę i Szymona Krejów. „Szymona pozna- go w 43 Bazie Lotnictwa Morskiego. „Moim zadaniem jest łem, kiedy pracowaliśmy razem w ochronie w Gdyni”, mówi zapobieganie zderzeniom statków powietrznych w czasie lo- bsmt Machnowski. Dziś jego przyjaciel prowadzi salon deta- tu i na polu manewrowym lotniska oraz utrzymanie spraw- ilingowy, w którym czyści, konserwuje i poddaje renowacji nego przepływu ruchu lotniczego”, tłumaczy bosmanmat. samochody. Służy też w ochotniczej straży pożarnej, a Agnieszka wychowuje dwóch synów: Kubę i Emilka. POMOC DLA PRZYJACIÓŁ „Emil to kochane, pogodne i radosne dziecko. Niestety, Wolny czas lubi spędzać aktywnie. „Sport był w moim ży- zaczął poważnie chorować jeszcze przed urodzeniem”, mó- ciu od zawsze, to moje wielkie zamiłowanie”, przyznaje. Pa- wi mama chłopczyka. W 32. tygodniu ciąży stwierdzono sją Machnowskiego są podróże rowerowe, piesza turystyka u niego wodogłowie, czyli zwiększenie objętości płynu górska, chętnie też pływa kajakiem. „Zaczęło się, kiedy jako mózgowo-rdzeniowego w układzie komorowym mózgu. młody chłopak popłynąłem z ojcem i chrzestnym na 160-kilo- Doraźnie wszczepiono wtedy w główkę dren odprowadza- metrowy spływ starorzeczem Warty spod Konina do Pozna- jący nadmiar płynu na zewnątrz, co ocaliło Emilkowi

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 147

PODCZAS SPŁYWU SZYMON NOCOWAŁ W NAMIOCIE ROZBIJANYM PRZY BRZEGU. INTERNAUCI WYSŁALI MU MAPKI Z ZAZNACZONYMI WZDŁUŻ TRASY NAJLEPSZYMI MIEJSCAMI NA NOCLEG

życie. Po porodzie lekarze założyli dziecku za- Krei, ale najpierw trzeba go wyremontować i za- stawkę komorowo-otrzewnową, odprowadzającą adaptować do potrzeb niepełnosprawnego dziecka. płyn z komory mózgu do jamy otrzewnej. „To wszystko wiąże się z ogromnymi wydatkami, a niestety firma Szymona z powodu pandemii pod- WALKA O KAŻDY KROK upada”, wyjaśnia Machnowski. Dziś trzyletni Emil nie chodzi, nie mówi, nie Rodzice Emila założyli na portalu Zrzutka.pl kon- raczkuje. Nie jest samodzielny, ale dzięki intensyw- to i zbierają pieniądze, a potrzeba 100 tys. zł, na nej codziennej rehabilitacji robi postępy w rozwoju. sprzęt, rehabilitację i leczenie chłopca, a także na Rodzice Emila Krei „Ostatnio zaczął pełzać, a jak się go posadzi, utrzy- rozwój fundacji, którą zakłada Agnieszka. „Jej naj- zbierają pieniądze, muje równowagę”, cieszy się Agnieszka. Niestety, ważniejszym celem będzie pomaganie chorym dzie- na sprzęt, rehabilita- niedawno stwierdzono u chłopca również padacz- ciom i niepełnosprawnym dorosłym”, tłumaczy. cję i leczenie chłop- ca. Potrzeby są duże, kę. „Dlatego tak ważne są dalsze leczenie farmako- dlatego bardzo ucie- logiczne i systematyczna rehabilitacja, na którą ro- PŁYNIEMY DLA EMILA szyli się z inicjatywy dzice codziennie wożą Emilka”, tłumaczy Szymon Szymon Machnowski, który kibicuje Emilkowi przyjaciela. „To było dla nas ogromne za- Machnowski. Jeżdżą też z nim na kosztowne dwu- w codziennej walce z chorobą, chciał się włączyć skoczenie i radość”, tygodniowe turnusy rehabilitacyjne. Na co dzień w pomoc przyjaciołom. „Uznałem, że samo wpła- mówią. dziecko potrzebuje także sprzętu rehabilitacyjnego, cenie pieniędzy to za mało, postanowiłem więc takiego jak pionizator, który podtrzymuje mięśnie, wesprzeć w inny sposób charytatywną zbiórkę na dzięki czemu chłopiec może siedzieć lub stać. leczenie Emila”, mówi. Wpadł na pomysł kajako- „Z tego, który używamy teraz, Emil powoli wyra- wego spływu Wisłą z Włocławka do Gdyni, aby sta, podobnie jak ze specjalistycznego wózka”, mó- w ten sposób nagłośnić akcję zbierania pieniędzy wi Agnieszka Kreja. i zachęcić ludzi do wpłat. „Ze względu na pande- Rodzina mieszka w bloku na czwartym piętrze mię odwołano egzaminy z wychowania fizycznego bez windy, więc znoszenie i wnoszenie chłopca po dla żołnierzy, dlatego uznałem, że przy okazji za- schodach jest dużym kłopotem. W niedużym pewnię sobie dodatkowy ruch”, dodaje. „To było mieszkaniu nie ma też miejsca na cały sprzęt reha- dla nas ogromne zaskoczenie i radość, że Szymon bilitacyjny. Na szczęście pojawiła się możliwość zdecydował się na taką wyprawę dla Emilka”, mó- przeprowadzki na parter domu po babci Szymona wią rodzice chłopca.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 148 PO SŁUŻBIE / BLIŻEJ LUDZI

SZYMON ARCH. PRYWATNE (2) PRYWATNE ARCH. MACHNOWSKI: „MNIE SIĘ UDAŁO PRZEPŁYNĄĆ Jak opowiada bsmt Machnowski, I TERAZ MAM NA- swoim kajaku. „O wyprawie dowiedzia- w przygotowaniach do spływu pomagało łem się z internetu, a ponieważ kilka lat mu wiele osób. Wytrzymały i pojemny DZIEJĘ, ŻE POPŁYNĄ temu sam przepłynąłem tę trasę, wysła- kajak nieodpłatnie pożyczył Krzysztof TEŻ PIENIĄDZE łem Szymonowi informacje, na co po- Ruciński, trener z Gdyni. O resztę nie- winien uważać podczas spływu”, opo- zbędnego sprzętu, w tym kapok, rękawi- NA KONTO EMILKA” wiada weteran. Postanowił też popłynąć ce, beczki na sprzęt i dokumenty, worki kawałek trasy razem z Machnowskim. żeglarskie czy kółka do kajaka zadbał kolega, Wojciech „Chciałem chociaż w ten sposób go wesprzeć. Podoba mi się Reclaf, też kontroler ruchu lotniczego, który prowadzi firmę jego inicjatywa i sposób na rozpropagowanie zbiórki na organizującą spływy kajakowe na Kaszubach. „Kiedy w me- szczytny cel”, dodaje Kubiak. diach społecznościowych pojawiła się informacja o akcji Ostatni etap wyprawy okazał się najtrudniejszy z powodu #plyniemydlaemila, wielu internautów wysłało mi mapki silnego deszczu, niskiej temperatury i wysokich fal. Plan za- z zaznaczonymi wzdłuż trasy najlepszymi miejscami na noc- kładał wyjście na morze Przekopem Wisły, co wiązałoby się leg”, mówi bosmanmat, który postanowił, że podczas spływu z koniecznością pokonania dość długiego odcinka na wodach będzie nocować w namiocie rozbijanym przy brzegu. wzburzonej Zatoki Gdańskiej. W związku z pogarszającymi się prognozami Machnowski zdecydował się na przepłynięcie SZCZYTNY CEL do Gdańska Martwą Wisłą, a w końcowym odcinku po zatoce Machnowski wystartował 4 maja z przystani we Włocław- eskortował go zespół ratowników z grupy Lifeguard Gdynia. ku. Przebycie liczącej 300 km trasy zajęło mu tydzień. Zakła- Wreszcie 11 maja po południu, w strugach deszczu i przy me- dał, że dziennie będzie pokonywać około 40 km, ale pierwsze- trowej fali bosmanmat przybił do brzegu na plaży w Gdyni. go dnia udało mu się przepłynąć ponad 60 km, z kolei w na- stępnych dniach nie zawsze pogoda pozwalała na takie tempo. KOLEJNE WYZWANIE Przeszkadzał głównie silny wiatr, choć bosmanmat musiał „Mnie się udało przepłynąć i teraz, mam nadzieję, że popły- zmierzyć się też z innymi problemami. „Za Toruniem wywró- ną też pieniądze na konto Emilka”, przyznaje żołnierz. Na ra- cił mi się kajak, a z powodu dużej fali i wirów ledwo udało mi zie z potrzebnej sumy udało się zebrać 14 tys. zł. „Namawiam się go odwrócić, wtedy na chwilę ogarnęło mnie zwątpienie, wszystkich na wpłaty choćby złotówki na Zrzutka.pl/jv2usg, czy dam radę”, opowiada żołnierz. Po kilku dniach popsuł mu bo każda pomoc się liczy”, apeluje Machnowski i myśli już się namiot i jedną noc spędził pod wiatą przy temperaturze o kolejnej inicjatywie. Założył kanał podróżniczy na YouTube 3oC. Z opresji wybawił go mieszkający w Tczewie kolega „Mów Mi Szymon”, gdzie opisuje swoją wyprawę i wrzuca z jednostki, który pożyczył swój namiot. filmy. W przyszłym roku chce znów przekuć pasję do podróży Szymon Machnowski podkreśla, że niezwykłym wsparciem i aktywnego wypoczynku w pomoc innym. „Planuję zbudo- był dla niego st. chor. sztab. w st. spocz. Jarosław Kubiak, by- wać tratwę i wraz z kilkoma osobami spłynąć Wisłą od źródeł ły kontroler ruchu lotniczego z Pruszcza Gdańskiego, weteran do Bałtyku, tak aby wspomóc charytatywny cel”, zapowiada z Iraku i Afganistanu, który od Sobieszewa towarzyszył mu na bsmt Szymon Machnowski.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA PO SŁUŻBIE /ARMIA OBLICZA / WOJNAWOJNY 149 Okupacyjny gen kreatywności Z Moniką Sołoduszkiewicz o kartonowych guzikach, sukni ze spadochronu i modzie w czasach wojny rozmawia Tomasz Gos.

spółcześnie, na co dzień trendy w modzie wy- Punkty reperacji, cerowania i odnawiania ubrań cieszyły znaczają projektanci. A jakie czynniki się dużym powodzeniem, z tym że ten segment rynku także kształtowały ją w okresie II wojny światowej? podlegał odgórnym regulacjom. Od czerwca 1944 roku za- Moda czasu okupacji była pewnego rodzaju kłady krawieckie przed przyjęciem zlecenia na uszycie nowej Wkompromisem między tym, na co można było sobie pozwolić, odzieży, miały obowiązek reperacji używanej. Podstawową a tym, co było dostępne na rynku. Liczyła się pomysłowość, zaletą starej garderoby był przede wszystkim dobrej klasy dzięki której udawało się to wszystko ze sobą połączyć i nieco materiał, z którego wykonywano większość przedwojennych urozmaicić. Stosunkowo niewielki procent społeczeństwa – projektów. Popularne było także kopiowanie przez krawców grupy zamożne i uprzywilejowane – mógł sobie pozwolić na zachodnich wzorców, i to najczęściej tych francuskich, w od- zakupy u najlepszych krawców albo sprowadzanie różnieniu od lansowanych przez okupantów niemiec- luksusowej odzieży z zagranicy. U innej, przewa- kich i austriackich projektantów. Francuskie żur- żającej części mieliśmy do czynienia z uwol- nale docierały na polski rynek mimo zakazu nieniem genu kreatywności. I tak, pomimo dystrybucji ich za granicę. utrudniających egzystencję nowych praw czy nakazów oraz postępującej paupery- Powszechne były wówczas przeróbki kra- zacji społeczeństwa, zdołano ocalić po- wieckie, np. szycie bluzek, marynarek ze zory normalności, a staranny dobór stro- starych płaszczy czy koszul… ju nierzadko stanowił manifestację god- Wobec niemożności kupienia większej ności osobistej. ilości materiałów wykorzystywano pozszy- Ubiór okresu okupacji stał się kliszą wane paski tkanin. Dziś powiedzielibyśmy, zmian, jakie zachodziły w każdej dziedzi- że ubrania były patchworkowe. Różnokolo- nie życia – politycznej, społecznej, ekono- rowe fragmenty cięto na kilkunastocen- micznej. Nie bez wpływu na modę tymetrowe pasy i zszywano, two- pozostawała poddana ścisłym zasa- rząc materiał na koszule, su- dom reglamentacji gospodarka, kienki i spódnice. Skórę dlatego też, opisując tę branżę, zastąpiono popularnymi nie sposób zastosować jednego skrawkami z irchy, z których przejrzystego schematu. Sytu- przed wojną często szyto rę- acja wyglądała zupełnie ina- kawiczki. Cięto ją na kwa- czej w różnych państwach draty i ozdabiano kontrastu- Europy, m.in. w zależności jącym kolorystycznie, wiod modelu okupacji. docznym szwem. W czasie II wojny świa- Wszelkiego rodzaju prze- towej zarówno w Wielkiej róbki ubrań wykonywa- Brytanii, jak i na terenie no wtedy na własną rękę okupowanej Polski bardzo czy korzystano z zakła- popularne były broszury

TOMASZ GOS TOMASZ dów krawieckich? z poradami krawieckimi.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 150 PO SŁUŻBIE / OBLICZA WOJNY

Farbki do barwienia ubrań, Wielka Brytania

Guziki „zastępcze” – erzac z tektury, Niemcy

Buty ślubne Antoniny Spandowskiej

Według nich odpowiednio ufarbowany koc mógł posłużyć za wyrobami skórzanymi, a rzemieślników otrzymujących przy- materiał na zimowy płaszcz. Spódnicę można było uszyć, wy- działy zobligowano do używania skór w parze z drewnem korzystując męskie spodnie. Z kolei tkanina do zaciemniania i tworzywami sztucznymi. Buty na drewnianej podeszwie by- okien, którą kupowało się bez kartek, stała się popularnym ły dość sztywne i niewygodne, ponadto bardzo hałasowały materiałem na spodnie i halki. Chętnie wykorzystywano tka- w czasie chodzenia, więc z czasem opracowano modele niny obiciowe, grube zasłony i kilimy. Wykrój kapelusza moż- z dzieloną drewnianą podeszwą, w której dwa fragmenty na było przygotować ze starej gazety. Kolorowe swetry zrobić drewna spajano kawałkiem skóry, dzięki czemu stawały się ze sprutych, wełnianych ubrań. Proste w użyciu barwniki słu- bardziej elastyczne. żyły do farbowania tkanin i pozwalały na odświeżenie starej garderoby. Te elementy radzenia sobie z wojenną rzeczywisto- A jakie były popularne kobiece nakrycia głowy w czasie ścią są szeroko eksponowane na wystawie głównej Muzeum wojny? II Wojny Światowej w Gdańsku, gdzie znalazły się m.in. farb- Unowocześniano stare modele przez dodanie nowych wstą- ki do odzieży, wydawnictwa poradnikowe i wykroje. żek, trójwymiarowych aplikacji ze świeżych czy suszonych kwiatów albo piór. Kapelusz jako element zbytkowny, niechęt- Czy w czasie wojny moda męska była inspirowana stroja- nie widziany na ulicy, z czasem zastępowano toczkiem z filcu, mi militarnymi? chustką albo turbanem. W modzie męskiej trzymano się ram codziennej elegancji oraz modnego wówczas sportowego stylu. Przerabiano m.in. Czy istniał wówczas czarny rynek deficytowych produktów mundury i elementy umundurowania tak, by nadać im bar- ubraniowych? dziej codzienny charakter. Taki strój nierzadko służył także Oczywiście. Do najbardziej poszukiwanych należały takie wyrażaniu poglądów lub zamanifestowaniu poparcia dla towary, jak kupony tkanin z prywatnego importu, ale też poń- walczących, choć noszenie elementów umundurowania czochy, galanteria skórzana, suknie, obuwie czy szmuglowane i strojów nimi inspirowanych mogło okazać się po prostu z zagranicy perfumy. niebezpieczne. Ślub to wyjątkowy moment w życiu, wymagający szczegól- W modzie ważną rolę odgrywają detale. Czy podczas oku- nej oprawy. Jak sobie radzono z ubiorem na tę okazję? pacji można było kupić guziki lub cekiny? Czy istniały na przykład wypożyczalnie sukien ślubnych? Ponieważ pojawiły się trudności ze zdobyciem dobrej jako- Możemy zaobserwować diametralnie różne podejścia do ści tkanin, materiałów pasmanteryjnych czy dodatków, rozwi- kwestii wyboru stroju ślubnego podczas II wojny światowej, co nął się nurt wykorzystujący naturalne surowce, takie jak rafia, widać na wystawie głównej w gdańskim muzeum. Na ekspozy- drewno, korek. Na przykład guziki zastępowano elementami cji znajdują się m.in. granatowe czółenka Antoniny Spandow- z drewna i kartonu, masy rogowej albo popularnego w prze- skiej, kupione z okazji ślubu w 1941 roku. Ich właścicielka tak myśle elektronicznym bakelitu. W 1940 roku w Generalnym opisywała ówczesne realia: „O białej sukni nie było mowy, Gubernatorstwie została wprowadzona ścisła kontrola handlu po pierwsze – żałoba narodowa, po drugie – koszt itp. Ale coś

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 151 GDAŃSKU (4) W GDAŃSKU ŚWIATOWEJ MUZEUM II WOJNY Suknia ślubna Betty Brass stosownego trzeba było mieć. Były UBIÓR OKRESU OKU- i latynoamerykańskiego, którzy nosili u mnie rzeczy matki. Wśród nich był popularne od lat trzydziestych tzw. piękny granatowy kostium. Buty i kape- PACJI STAŁ SIĘ KLISZĄ zoot suits, czyli garnitury, na które zu- lusz kupiłam wcześniej. Buty – na kartki ZMIAN, JAKIE ZACHO- żywało się ponadprzeciętne ilości ma- […] były to granatowe czółenka, ładne, teriału. Charakteryzowały je szeroka a jakże, i bardzo niewygodne, nie znosi- DZIŁY W KAŻDEJ DZIE- linia ramion, duże klapy, obszerna ma- łam ich”. Przykładem innego podejścia DZINIE ŻYCIA – POLI- rynarka i szerokie spodnie z licznymi jest jedwabna suknia ślubna Betty Brass, zakładkami zakończone mankietami. uszyta z japońskiego spadochronu przy- TYCZNEJ, SPOŁECZ- Młodzi żołnierze marynarki reagowali wiezionego do San Diego przez jej przy- NEJ, EKONOMICZNEJ na tak zbytkowny styl niespotykaną szłego męża Jamesa Brassa, który służył agresją. Jak wskazują amerykańscy hi- w wojskach inżynieryjnych oraz jako członek amerykańskich storycy, to jeden z pierwszych wypadków, kiedy ubiór miał sił okupacyjnych w Japonii. wpływ na powszechne niepokoje społeczne.

W Polsce w czasie II wojny światowej sytuacja była szcze- Czy wpływ lat wojny na modę był jeszcze widoczny po jej gólnie trudna, co przekładało się na to, w co się wówczas zakończeniu? ubierano. A jak to wyglądało w innych krajach? Surowe przepisy dotyczące racjonowania ubiorów uprości- W Wielkiej Brytanii na przykład stosunkowo szerokie spód- ły kobiecą modę i ten stan utrzymywał się także po wojnie. nice z klinów, jakie pojawiły się w prasie na sezon jesienny W Wielkiej Brytanii pierwsze przepisy złagodzono w 1946 1939 roku, szybko odeszły w zapomnienie. W czasie wojny roku, reglamentacja trwała natomiast jeszcze trzy lata, a pro- dozwolone były dwie kontrafałdy i sześć szwów. Brytyjskie gram racjonalnego wykorzystywania tkanin do 1952 roku. ministerstwo handlu wzięło na celownik także futra. Lisie skórki nie były co prawda racjonowane, ale jeśli ktoś sprawił Co czas wojny wniósł do światowej mody, jak zmienił jej sobie etolę powiedzmy z sześciu skrawków, za każdy z nich oblicze? musiał oddać pięć kartek. W 1942 roku przedstawiciele rządu Moda w pewnym stopniu przestała być tym, co kreowali poprosili stowarzyszenie projektantów mody o opracowywa- projektanci zamknięci w swoich pracowniach, a stała się odnie modeli zgodnych z obowiązującymi normami, tak by prze- zwierciedleniem ducha ulicy ze wszystkimi jego ogranicze- konać kobiety, że surowość i prostota mogą być szykowne. niami, ale i niespotykaną kreatywnością. Poza tym inspiracje Z kolei w myśl General Limitation Order L-85, amerykań- stylem militarnym każdego roku możemy obserwować na wy- skiej ustawy wprowadzającej restrykcje na rynku tekstylnym, biegach, w wersjach mniej lub bardziej odbiegających od ich pewne elementy ubioru męskiego, takie jak kieszenie z klap- wojskowych pierwowzorów. kami, zaszewki w marynarkach czy mankiety spodni były zakazane. Na tym tle w Los Angeles w 1943 roku wybuchły za- MONIKA SOŁODUSZKIEWICZ jest adiunktem i starszym mieszki. Ich inicjatorami byli młodzi ludzie pochodzenia afro- specjalistą Działu Zbiorów Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 152 POARMIA SŁUŻBIE / WOJNA / FILM

KOMANDOSI KONTRA OBCY

Specjalsi są najczęściej pojawiającymi się żołnierzami na kinowych ekranach. Wszak prowadzone przez nich akcje to gotowe scenariusze na kasowe przeboje, i to nie tylko kina wojennego.

PIOTR KORCZYŃSKI

wórcy filmów science fiction bardzo lubią konfronto- Na komandosów czyha w tropikalnym lesie znacznie groź- wać świetnie wyszkolonych żołnierzy oddziałów spe- niejszy przeciwnik. Z myśliwych zatem szybko zmieniają się cjalnych z przybyszami z kosmosu, a przede wszyst- w ofiary. Atakowani przez nieuchwytnego i niewidzialnego kim wrogimi cywilizacjami. Wówczas walka z nie- dla nich nieprzyjaciela – giną jeden po drugim mimo do- Tznanymi istotami, przewyższającymi swą mocą i uzbrojeniem świadczenia w walce i doskonałej broni. McTiernan po mi- ludzi, staje się jeszcze bardziej emocjonująca. Często fabuła strzowsku stopniuje atmosferę zagrożenia i klaustrofobii, któ- takich filmów jest jedynie pretekstem, żeby pokazać spektaku- ra panuje w bagnistej dżungli. Scena spotkania twarzą w twarz larne efekty specjalne. Są jednak od tej reguły chlubne wyjąt- amerykańskiego oficera z przybyszem z kosmosu przeszła do ki. Niewątpliwie należy do nich „Predator”. historii kina nie tylko science fiction. „Predator” to także czytelna aluzja do afery Iran-Contras, JESTEŚCIE TYLKO która wstrząsnęła prezydenturą Ronalda Reagana. W pamię- NARZĘDZIAMI ci pozostaje zdanie wypowiedziane przez agenta CIA do Film z 1987 roku początkującego wówczas reżysera Johna Schaefera: „Jesteście tutaj tylko narzędziami…”. McTiernana na pierwszy rzut oka jest klasyczną strzelanką. Rok przed „Predatorem” miał premierę film „Obcy – de- Oto oddział amerykańskich komandosów pod dowództwem cydujące starcie”, druga część dziś już kultowej serii scien- mjr. Alana „Dutcha” Schaefera, którego gra będący wówczas ce fiction. Jego twórca James Cameron inaczej poprowadził u szczytu sławy Arnold Schwarzenegger, rusza do południo- fabułę niż Ridley Scott w pierwszej części. „Obcy – ósmy woamerykańskiej dżungli. Żołnierze mają uratować z rąk laty- pasażer Nostromo” był kameralnym horrorem, w którym noskich partyzantów amerykańskiego senatora. Na miejscu tytułowe monstrum polowało na kilku załogantów statku okazuje się, że nie o polityka tutaj chodzi, lecz o wojskowych kosmicznego w jego ciasnych i mrocznych korytarzach. doradców, którzy szkolili przyjazne Stanom Zjednoczonym Cameron przydzielił ocalałej z pogromu Nostromo Ellen miejscowe oddziały paramilitarne. Komandosi odnajdują Ripley (SigourneyWeaver) oddział marines, czyli amery- zwłoki Amerykanów (są one w strasznym stanie) i w odwecie kańskiej piechoty morskiej, i wysłał ich kosmicznym krą- niszczą obóz partyzantów, ale okazuje się, że to nie oni byli żownikiem na planetę, ponieważ stracono kontakt z tamtej- sprawcami masakry. szą kolonią osadników.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 153

Często fabuła filmu jest jedynie pretekstem, żeby poka- zać spektakularne efekty specjalne. Są jednak od tej reguły chlubne wyjątki. MATERIAŁY PROMOCYJNE MATERIAŁY

Jeśli odrzuci się kosmiczny sztafaż, to dostrzeże- Skuteczny opór przeciw zagładzie organizuje John my, że reżyser oparł swój film na klasycznej historii Connor. Maszyny wysyłają w przeszłość wygląda- westernowej, w której oddział kawalerii podąża na jącego jak człowiek cyborga – Terminatora T-800 odsiecz osadnikom zagubionym i osaczonym przez (Arnold Schwarzenegger), który ma jedno zadanie: Indian na prerii. Z tym że po dotarciu na miejsce zabić Sarah Connor (Linda Hamilton) – matkę w filmie Camerona sytuacja totalnie zaskakuje ame- przyszłego przywódcy rebelii. rykańskich specjalsów, zbyt pewnych skuteczności W ślad za elektronicznym mordercą (tak począt- wyszkolenia i broni. Ostatecznie udaje się zniszczyć kowo brzmiał polski tytuł filmu) rusza Reese. Po siedlisko obcych w kolonii za sprawą Ripley, bo ona przeniesieniu się w czasie do Los Angeles w 1984 była przygotowana psychicznie do koszmaru, jaki roku sierżant od razu ma problemy z prawem. Poli- czekał na ekspedycję ratunkową. cjanci nie chcą słuchać jego ostrzeżeń nawet wów- czas, kiedy do komisariatu dociera morderca, które- ŻOŁNIERZ Z PRZYSZŁOŚCI go kule się nie imają… Na szczęście Reese zaczyna Jedynym żołnierzem ocalałym razem z Ripley po działać. Nie bez znaczenia okazały się tutaj jego do- starciu z obcymi był kpr. Dwayne Hicks. Grał go świadczenie i wyszkolenie w ruinach apokaliptycz- Michael Biehn, który we wcześniejszym filmie nego miasta z XXI wieku. Camerona stworzył niezapomnianą kreację żołnie- W tej historii można się dopatrzeć paraleli rza z przyszłości – sierż. Kyle’a Reese’a. Chodzi z obecną rzeczywistością. Czyż weterani powraca- o „Terminatora” z 1984 roku, który także ma status jący z misji do zwyczajnego życia nie mają podob- dzieła kultowego. W tym apokaliptycznym obrazie nych problemów jak Kyle Reese, osamotniony na sytuacja jest odwrócona: to Reese, jako przybysz przepełnionych ludźmi ulicach miasta, gdzie toczy z przyszłości, jest w pełni świadomy niebezpieczeń- się normalne życie? Gdzie nikt nie chce słuchać stwa grożącego ludzkości. W roku 2029 po wojnie o jakimś abstrakcyjnym zagrożeniu, które okazuje jądrowej światem rządzą maszyny, które tropią i za- się być całkiem realne i bliskie. Jak przekonujemy bijają nielicznych ocalałych z kataklizmu ludzi. się dzisiaj – warto słuchać futurologów…

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA 154 PO SŁUŻBIE / TAKA HISTORIA

ANDRZEJ FĄFARA Oczywistości von Clausewitza

okrągłych rocznic, które w tym miejscu staram się upamiętnić, w czerwcu Zmiałem do wyboru dwie: dotyczącą Carla von Clausewitza i związaną z zacią- giem wielbłądów do armii Stanów Zjednoczonych. 240. urodziny von Clausewitza wydały mi się okazją godniejszą powagi „Polski Zbrojnej”. Absolwenci wszela- kich szkół wojskowych powinni wiedzieć, o kim mowa. Chodzi o pruskiego gene- rała, uznawanego za jednego z najwybitniejszych teoretyków wojny, którego kariera wojskowa przypadała głównie na czasy napoleońskie. Ten mistrz strategii w swoim własnym życiu stosował, zdaje się, taktykę zmien- ną, bo zaczął służbę w wojsku pruskim, następnie na wiele lat zaciągnął się do armii rosyjskiej, a potem przeprosił się z rodakami i w bitwie pod Waterloo był szefem sztabu armii gen. Johanna von Thielmanna. Cały czas, a zwłaszcza gdy kilka lat po upadku Napoleona został dyrektorem berlińskiej Akademii Wojskowej, interesował się teo- rią wojny. Spisywał na bieżąco swoje przemyślenia, ale ich zbiór zawarty w książce „O wojnie” ukazał się, dzięki staraniom żony, dopiero po jego śmierci. Co ciekawe, dziś polskie wydanie dzieła von Clausewitza można kupić bez trudu w internecie w formie audiobooka. Teoria wojenna sprzed prawie 200 lat w nowoczesnej edy- cji. To oznacza, że wciąż jest na tę książkę zapotrzebowanie, że wciąż myśli pruskiego generała komuś wydają się atrakcyjne. Ja akurat do tej grupy nie należę. Uważam, że spostrzeżenia von Clausewitza mają wartość wyłącznie historyczną. Z dzisiejszego punktu widzenia jest to zbiór oczywistych oczywistości, często błyskotliwych, które da się wy- korzystać w komentarzach i felietonach. Na przykład coś takiego: „Wojna jest jedynie kontynuacją polityki innymi środkami”. Albo to: „Pokój to zawieszenie broni pomiędzy dwiema wojnami”. Zainteresowały mnie polskie wątki związane z von Clausewitzem. Po wybuchu powstania listopadowego, gdy do końca nie było wiadomo, w którą stronę sprawy się potoczą, Pru- sy wysłały w pobliże granicy Wielkopolski z Królestwem Polskim tzw. armię obserwacyj- ną. Szefem sztabu był w niej von Clausewitz. Tuż po upadku powstania generał zmarł na cholerę w należącym wówczas do Prus Wrocławiu i tam został pochowany. Po 140 latach o von Clausewitza upomniały się władze Niemieckiej Republiki De- mokratycznej. Prochy generała zostały przeniesione w jego rodzinne strony, w pobliże Magdeburga. Wyjaśnię jeszcze, co było z wielbłądami. Całkiem poważnie do- wództwo armii amerykańskiej dokładnie 165 lat temu postanowiło sprowadzić te pożyteczne zwierzęta z Egiptu do USA. Ale to już temat na inne opowiadanie.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA A

PRAWO LIPIEC 2020

Zderzenia z paragrafem Nasi eksperci rozwiązują Wasze problemy z interpretacją przepisów prawnych. Zachęcamy do zadawania pytań: [email protected]

NADGODZINY ZA PODRÓŻ

Zostałem wysłany w podróż służbową jako dys- zgodą bezpośredniego przełożonego, ustalić dla ponent pojazdu. Czy należą mi się nadgodziny, całego lub części stanu osobowego jednostki inne skoro podróż trwała dłużej niż czas służbowy? godziny służby. Przełożeni twierdzą, że nie wykonywałem obo- Istotne jest tu jednak rozróżnienie pojęcia „czas wiązków służbowych i wobec tego o nadgodzi- podróży służbowej” i „czas wykonywania zadań nach nie może być mowy. służbowych”. Trzeba mieć na uwadze, że do czasu służby żołnierzy zawodowych wlicza się czas fak-  Wymiar czasu służby żołnierzy zawodowych tycznego wykonywania danego zadania służbowe- został uregulowany w ustawie z 11 września go przez żołnierza. Analiza § 4 wymienionego 2003 roku o służbie wojskowej żołnierzy zawodo- rozporządzenia pozwala stwierdzić, że podczas Podstawy prawne: wych oraz w rozporządzeniu MON-u z 26 czerw- podróży służbowej co do zasady nie wykonuje się ustawa z 11 września ca 2008 roku w sprawie czasu służby żołnierzy zadania służbowego. Wyjątkiem będą m.in. kie- 2003 roku o służbie zawodowych. rowcy, którzy rzeczywiście w czasie podróży służ- wojskowej żołnierzy zawodowych Zgodnie z art. 60 wspomnianej ustawy wymiar bowej wykonują powierzone im zadanie, jakim (DzU z 2019 roku, czasu służby żołnierzy zawodowych jest określo- jest przywóz (odwóz) żołnierzy podróżujących poz. 330 ze zm.) – ny ich zadaniami służbowymi. Powinny być one w charakterze pasażerów do lub z miejsca docelo- art. 60 ust. 1 i 2; rozporządzenie ustalane przez przełożonych w sposób pozwalający wego. Czas, w którym kierowca nie będzie prze- MON-u z 26 czerwca na ich realizację w ramach 40 godzin służby w ty- woził żołnierzy, np. w trakcie rekonesansu, nie bę- 2008 roku w sprawie godniu. Ponadto wykonywanie tych zadań nie modzie już mieścił się w ramach czasu służby, bo- czasu służby żołnierzy zawodowych że przekraczać przeciętnie 48 godzin w tygodniu, wiem realnie nie wykonywał on powierzonego mu (DzU z 2019 roku, w czteromiesięcznym okresie rozliczeniowym. zadania. Istota przyznania nadgodzin w przedsta- poz. 1044) – § 4, § 8, W zamian za czas służby przekraczający 40 godzin wionej sprawie sprowadza się więc do ustalenia, § 12. w tygodniu żołnierzowi zawodowemu przysługuje czy w czasie trwania podróży służbowej żołnierz czas wolny od służby w takim samym wymiarze. realnie wykonywał powierzone mu zadanie służ- Z kolei § 4 przytoczonego rozporządzenia sta- bowe, a jeżeli tak, to w jakim wymiarze. Jeśli wy- nowi, że przełożeni ustalają zadania służbowe konywanie zadań służbowych mieści się w ustawo- żołnierzy w sposób pozwalający na ich wykony- wym wymiarze czasu służby, tj. w 40 godzinach wanie w pięciodniowym tygodniu służby, z wyłą- w tygodniu, to żołnierzowi zawodowemu nie przy- czeniem dni ustawowo wolnych od pracy, od po- sługuje czas wolny od służby. Stwierdzenie zasad- niedziałku do piątku w godzinach od 7.30 do ności bądź niezasadności przyznania czasu wolne-

15.30. Jednakże, jeżeli występują uzasadnione pogo za wykonanie powierzonych zadań jest więc trzeby służbowe, dowódca jednostki może, za sprawą indywidualną.

Porady zamieszczane na łamach „Polski Zbrojnej” mają charakter informacyjno-doradczy i nie stanowią wiążącej interpretacji i wykładni prawa.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA B

PRAWO LIPIEC 2020

Jeśli chodzi o sprawę zawartą w pytaniu, to ze we normy istotną rolę odgrywają prowadzone względu na zbyt ogólną charakterystykę pełnionej przez dowódcę jednostki lub upoważnione przez w czasie podroży służbowej funkcji i zbyt małą niego osoby ewidencje czasu służby w formie pi- ilość informacji na temat nałożonych na żołnierza semnej. Odnotowuje się w nich czas wykonywa- obowiązków oraz czasu ich wykonywania, nie nia przez żołnierzy zadań służbowych przekracza- można jednoznacznie stwierdzić, czy rzeczywi- jący normy czasu służby, a także rozliczenie wy- ście należy się czas wolny z tytułu służby ponad korzystania czasu wolnego. wymiar ustawowy, czy też nie. ANNA DRZYCIMSKA Na marginesie nadmieniam, że w ustalaniu cza- Kancelaria Radców Prawnych s.c. su pełnienia przez żołnierzy służby ponad ustawo- K. Przymęcka & J.P. Przymęcki

SŁUŻBA W SZKODLIWYCH WARUNKACH

W latach 2013–2018 byłem zatrudniony jako Odnośnie do prawa do dodatkowego urlopu operator na stacji radiolokacyjnej. Na począt- trzeba wskazać, że w 2013 roku obowiązywało ku wypłacano mi dodatek za pracę w warun- rozporządzenie MON-u z 30 grudnia 2009 roku kach szkodliwych (mikrofale), przysługiwał mi w sprawie urlopów żołnierzy zawodowych, zali- także z tego tytułu dodatkowy urlop. czające pracę w radiowych obiektach nadaw- W 2014 roku nastąpiła zmiana decyzji. Choć czych i centrach radioodbiorczych, w stacjach dodatek został utrzymany (dla mniejszej niż radiowych, radiolokacyjnych i radioliniowych do dotychczas grupy), to zabrano dodatkowy stanowisk służbowych, na których pełnienie urlop. Czy taka decyzja była zgodna z przepi- służby jest uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia sami i czy mogę domagać się zaległego urlopu? (§ 8 ust 1 pkt 1 ppkt i tegoż rozporządzenia). Jednakże w 2014 roku nastąpiła zmiana przepi-  Zgodnie z art. 80 ust. 1 pkt 1 ustawy pragma- sów i powyższe rozporządzenie zostało uchylo- tycznej żołnierze zawodowi otrzymują dodatek ne. Obecnie kwestię dodatkowych urlopów regu- specjalny za szczególne właściwości lub luje rozporządzenie MON-u z 27 sierpnia 2014 warunki pełnienia zawodowej służby wojskowej. roku w sprawie urlopów żołnierzy zawodowych, Kwestie te reguluje rozporządzenie MON- określające m.in. stanowiska służbowe, na któ- -u z 28 grudnia 2016 roku w sprawie dodatków do rych pełnienie zawodowej służby wojskowej jest Podstawy prawne: uposażenia zasadniczego żołnierzy zawodowych. szkodliwe dla zdrowia albo które posiadają ustawa z 11 września Stosownie zaś do art. 62 ust. 2 wymienionej usta- szczególne właściwości uprawniające do dodat- 2003 roku o służbie wy żołnierz zawodowy pełniący służbę wojskową kowego urlopu wypoczynkowego. Obowiązujące wojskowej żołnierzy zawodowych (tekst w warunkach szkodliwych dla zdrowia, przy prze- rozporządzenie nie przewiduje, iż praca w sta- jednolity DzU z 2020 kroczonych najwyższych dopuszczalnych stęże- cjach radiolokacyjnych jest pracą w warunkach roku, poz. 860) – niach lub natężeniach czynników szkodliwych, szkodliwych, a tym samym nie przysługuje do- art. 80 i art. 62; rozporządzenie otrzymuje corocznie, w zależności od ustalonego datkowy urlop z tego tytułu. MON-u z 27 sierpnia w odrębnych przepisach stopnia szkodliwości, do- 2014 roku w sprawie datkowy urlop wypoczynkowy. Wobec tego należy ANETA KLIMOWICZ urlopów żołnierzy zawodowych (DzU odróżnić prawo do dodatku specjalnego od prawa Kancelaria Radców Prawnych s.c. 2014.1503 ze zm.). do dodatkowego urlopu. K. Przymęcka & J.P. Przymęcki

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA C

POŻEGNANIA LIPIEC 2020

SPOKÓJ NIEŚMIERTELNIKA Żołnierzom i ludziom związanym z wojskiem udostępniamy łamy „Polski Zbrojnej”, aby zachować pamięć o tych, którzy odeszli.

Panu mjr. Błażejowi Kacprzakowi Z głębokim żalem i ogromnym smutkiem przyjęliśmy i Jego żonie Lidii oraz Ich Rodzinie wiadomość o śmierci wyrazy szczerego żalu i głębokiego współczucia Pana Grzegorza Nowakowskiego, z powodu śmierci długoletniego pracownika Mamy Wojskowego Sądu Okręgowego w Warszawie. składają dowódca, żołnierze i pracownicy 2 Mazowieckiego Pułku Saperów. Pogrążonej w bólu Rodzinie wyrazy głębokiego współczucia składają prezes, sędziowie i pracownicy sądu. Panu ppłk. Zbigniewowi Zającowi oraz Jego Rodzinie wyrazy żalu i głębokiego współczucia z powodu śmierci Teściowej Z głębokim żalem i ogromnym smutkiem składają szef, żołnierze, pracownicy przyjęliśmy wiadomość o śmierci Delegatury Departamentu Kontroli w Bydgoszczy. naszego kolegi Grzegorza Nowakowskiego, pełnomocnika prezesa Wojskowego Sądu Okręgowego w Warszawie do Spraw Ochrony Informacji Niejawnych. Panu ppłk. Waldemarowi Kliszczakowi oraz Jego Najbliższym Pogrążonym w bólu wyrazy szczerego współczucia i głębokiego żalu Rodzinie i Bliskim oraz wsparcia i otuchy wyrazy współczucia składają w trudnych chwilach z powodu śmierci prezes, sędziowie oraz pracownicy Teściowej Wojskowego Sądu Garnizonowego w Lublinie. składają żołnierze i pracownicy resortu obrony narodowej 45 Wojskowego Oddziału Gospodarczego w Wędrzynie. Panu Andrzejowi Czaplejewiczowi wyrazy współczucia oraz słowa wsparcia w trudnym czasie po śmierci Panu Piotrowi Płócienniczakowi Matki wyrazy głębokiego współczucia i słowa wsparcia składają oficerowie i pracownicy w trudnych chwilach z powodu śmierci Wojskowej Komendy Uzupełnień w Siedlcach. Teściowej składają dowódca, żołnierze i pracownicy 12 Brygady Zmechanizowanej.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA D

POŻEGNANIA LIPIEC 2020

Panu Markowi Wardzyńskiemu Naszemu Drogiemu Koledze wyrazy głębokiego współczucia oraz wsparcia Panu Edmundowi Szewerze w trudnych chwilach z powodu śmierci wyrazy głębokiego współczucia i żalu Taty z powodu śmierci składają dyrektor oraz żołnierze i pracownicy Żony Departamentu Budżetowego MON. składają dyrektor, żołnierze i pracownicy resortu obrony narodowej Wojskowego Biura Zarządzania Częstotliwościami. Wyrazy głębokiego współczucia z powodu śmierci Ojca Panu płk. Tomaszowi Artemiakowi Panu ppłk. Pawłowi Cymbalakowi składa dowódca Wojsk Obrony Terytorialnej. oraz Jego Rodzinie i Bliskim wyrazy szczerego żalu i współczucia oraz słowa otuchy w trudnych chwilach po śmierci Z głębokim żalem zawiadamiam, Ojca że dnia 24 maja 2020 roku zmarł w Toruniu składają żołnierze i pracownicy śp. Zarządu Zasobów Osobowych Kpt. Edmund Kazimierz Semrau Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych. urodzony 21 stycznia 1926 roku w Chełmnie. Żołnierz 2 szwadronu 1 Pułku Pancernego 1 Polskiej Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka, z którą przeszedł szlak bojowy na terenie Belgii, Ppłk. Waldemarowi Szczepaniakowi Holandii i Niemiec. Po demobilizacji w czerwcu oraz Jego Rodzinie i Najbliższym 1948 roku powrócił do Polski. wyrazy szczerego żalu i głębokiego współczucia Był człowiekiem bardzo zasłużonym z powodu śmierci w podtrzymywaniu tradycji niepodległościowej Ojca i upowszechnianiu wiedzy o polskim czynie zbrojnym składają dowódca, żołnierze i pracownicy w czasie II wojny światowej. 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej. Odznaczony między innymi Krzyżem Oficerskim i Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Stulecia Odzyskanej Niepodległości, Medalem Pro Bono Poloniae Panu płk. Mariuszowi Świderskiemu, i innymi odznaczeniami polskimi i brytyjskimi. zastępcy dyrektor Departamentu, Cześć Jego pamięci! wyrazy głębokiego współczucia i żalu z powodu śmierci Ojca Jan Józef Kasprzyk mjr. rez. Józefa Świderskiego szef Urzędu do Spraw Kombatantów składają dr Aurelia Ostrowska, i Osób Represjonowanych dyrektor Departamentu Wojskowej Służby Zdrowia Ministerstwa Obrony Narodowej oraz żołnierze i pracownicy. Z głębokim żalem i smutkiem przyjęliśmy wiadomość o śmierci Pana ppłk. w st. spocz. Stefana Drobnikowskiego, dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego Panu płk. Jackowi Ciesielskiemu w Białymstoku. wyrazy szczerego żalu i głębokiego współczucia z powodu śmierci Rodzinie i Najbliższym Mamy szczere wyrazy współczucia składają koledzy i współpracownicy składają dyrektor, żołnierze i pracownicy z Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych. Departamentu Spraw Socjalnych Ministerstwa Obrony Narodowej.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA E

POŻEGNANIA LIPIEC 2020

Panu Markowi Stokłosie Z głębokim żalem przyjęliśmy wiadomość o śmierci słowa otuchy i wyrazy szczerego żalu płk. rez. Andrzeja Derewońko, oraz głębokiego współczucia wieloletniego szefa Wojskowej Ochrony z powodu śmierci Przeciwpożarowej. Mamy składają szef, żołnierze i pracownicy Wyrazy najgłębszego współczucia Zarządu Obrony przed Bronią Masowego Rażenia Rodzinie i Najbliższym Inspektoratu Rodzajów Wojsk składają szef, żołnierze, strażacy oraz pracownicy Dowództwa Generalnego RSZ. Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej.

Łącząc się w żałobie i smutku, Panu mjr. Mariuszowi Rędzi składamy kondolencje z powodu śmierci oraz Jego Bliskim śp. w tych trudnych chwilach Mamy wyrazy głębokiego współczucia i szczere kondolencje naszemu koledze z powodu śmierci ppłk. Januszowi Golińskiemu. Ojca składają koleżanki i koledzy Kadra i pracownicy Zarządu Wsparcia Dowodzenia z Sekcji Komunikacji Społecznej i Łączności IRW DG RSZ 6 Mazowieckiej Brygady Obrony Terytorialnej.

Panu sędziemu Z głębokim smutkiem i żalem przyjęliśmy płk. Mirosławowi Kolanowskiemu, wiadomość o śmierci zastępcy prezesa Wojskowego Sądu Okręgowego Ojca w Warszawie, naszego kolegi mjr. Mariusza Rędzi. wyrazy szczerego współczucia i głębokiego żalu z powodu śmierci Rodzinie i Najbliższym Ojca w tych trudnych chwilach składają koleżanki i koledzy wyrazy głębokiego współczucia z Wojskowego Sądu Okręgowego w Warszawie. składają dowódca wraz z żołnierzami i pracownikami 6 Mazowieckiej Brygady Obrony Terytorialnej.

Z głębokim żalem i smutkiem przyjęliśmy wiadomość o śmierci Z głębokim żalem przyjęliśmy wiadomość Romana Figiela, o tragicznej śmierci jednego z ostatnich weteranów 1 Dywizji Pancernej, Kacpra Zielińskiego, wspaniałego i zasłużonego w działaniach wojennych jednego z naszych najlepszych studentów, żołnierza dywizji dowodzonej wyjątkowego młodego człowieka, przez gen. Stanisława Maczka. zaangażowanego w działalność kół i organizacji studenckich, Łącząc się w żałobie, podróżnika, pasjonata nurkowania. Rodzinie i Bliskim wyrazy najszczerszego współczucia i głębokiego żalu Wyrazy głębokiego współczucia i słowa wsparcia składają dowódca, żołnierze i pracownicy w trudnych chwilach resortu obrony narodowej Rodzinie oraz Najbliższym Kacpra Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych. składają władze uczelni i społeczność akademicka.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA F

POŻEGNANIA LIPIEC 2020

„Odszedłeś tak nagle, że ani uwierzyć, Panu płk. Piotrowi Janickiemu ani się z tym pogodzić…” wyrazy szczerego współczucia, słowa wsparcia w trudnych chwilach Z głębokim smutkiem przyjęliśmy z powodu śmierci wiadomość o śmierci Matki śp. składają komendant, żołnierze i pracownicy RON st. chor. rez. Krzysztofa Krygiera, Centrum Rozpoznania i Wsparcia cenionego i wieloletniego pracownika Walki Radioelektronicznej w Grójcu. Wojskowego Zarządu Infrastruktury w Poznaniu oraz naszego kolegi.

Rodzinie i Najbliższym wyrazy głębokiego współczucia Panu ppłk. Markowi Krupińskiemu składają szef, kadra i pracownicy oraz Jego Rodzinie Wojskowego Zarządu Infrastruktury w Poznaniu. wyrazy głębokiego współczucia i szczere kondolencje z powodu śmierci Ojca składają koleżanki i koledzy z Szefostwa Służby Hydrometeorologicznej Koleżance Monice Nowakowskiej Sił Zbrojnych RP. wyrazy szczerego żalu i współczucia z powodu śmierci Męża Grzegorza Nowakowskiego składają sędziowie i pracownicy Panu płk. Mariuszowi Pietraszkowi Wojskowego Sądu Garnizonowego w Warszawie. oraz Jego Rodzinie w tych trudnych chwilach wyrazy współczucia i słowa wsparcia z powodu śmierci Ojca Wyrazy głębokiego współczucia i słowa wsparcia składają koleżanki i koledzy w trudnych chwilach po śmierci z Oddziału Personalnego Taty Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych. st. chor. szt. Michałowi Woźniakowi oraz Rodzinie i Bliskim składają dowódca Bazy, żołnierze i pracownicy 8 Bazy Lotnictwa Transportowego w Krakowie-Balicach. Panu płk. Mariuszowi Pietraszkowi wyrazy żalu i głębokiego współczucia z powodu śmierci Ojca składają koledzy z Oddziału Uzupełnień Ze smutkiem przyjęliśmy wiadomość o śmierci Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych. Teściowej Pani Renaty Matyni, pracownika Dowództwa Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych im. gen. Bronisława Kwiatkowskiego. Wyrazy żalu i szczerego współczucia z powodu śmierci Wyrazy głębokiego żalu i współczucia Ojca Rodzinie oraz Najbliższym. st. chor. sztab. Robertowi Grad składa dowódca operacyjny rodzajów sił zbrojnych składają dowódca, żołnierze i pracownicy gen. broni Tomasz Piotrowski 9 Braniewskiej Brygady Kawalerii Pancernej. wraz z żołnierzami i pracownikami RON.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA G

POŻEGNANIA LIPIEC 2020

Wyrazy najgłębszego współczucia i kondolencje „Śmierć jest spoczynkiem podróżnego, Rodzinie, Przyjaciołom i Kolegom kresem mozołu wielkiego”. zmarłego ppłk. Zbigniewa Zawadzkiego, Panu kmdr. ppor. Łukaszowi Daszewskiemu szefa Wojsk Rakietowych i Artylerii Brygady, oraz Jego Najbliższym składają żołnierze oraz pracownicy szczere kondolencje i wyrazy głębokiego współczucia 21 Brygady Strzelców Podhalańskich. z powodu śmierci Ojca składają koledzy i koleżanki z Inspektoratu Marynarki Wojennej – DG RSZ. Panu mjr. Mariuszowi Gąsiorowskiemu wyrazy głębokiego współczucia i słowa wsparcia w trudnych chwilach z powodu śmierci Koledze Sławomirowi Pielatowi Żony wyrazy szczerego żalu i współczucia składają dowódca, żołnierze i pracownicy z powodu śmierci 1 Brygady Lotnictwa Wojsk Lądowych. Ojca składają sędziowie i pracownicy Wojskowego Sądu Garnizonowego w Warszawie.

Wyrazy szczerego współczucia, głębokiego żalu oraz wsparcia i otuchy w trudnych chwilach z powodu śmierci Z głębokim smutkiem i żalem przyjęliśmy Mamy wiadomość o śmierci naszego kolegi i przełożonego Panu Andrzejowi Ksokowskiemu z Dowództwa Sił Powietrznych oraz Jego Najbliższym płk. rez. Romana Flagi. składają komendant, żołnierze i pracownicy resortu obrony narodowej Pogrążonej w bólu 45 Wojskowego Oddziału Gospodarczego Rodzinie i Bliskim w Wędrzynie. wyrazy głębokiego współczucia oraz kondolencje składają kadra i pracownicy RON Zarządu Planowania Rozwoju J-5 Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych. Panu mł. chor. Piotrowi Skarbieżowi oraz Jego Rodzinie i Najbliższym wyrazy głębokiego żalu, szczerego współczucia i słowa wsparcia z powodu śmierci Wyrazy głębokiego współczucia Ojca oraz szczere kondolencje składają żołnierze i pracownicy Pani kpr. Beacie Kosakowskiej Ośrodka Szkolenia Poligonowego Wojsk Lądowych z powodu śmierci w Wędrzynie. Mamy składają dowódca, żołnierze i pracownicy Batalionu Ochrony Bazy w Redzikowie.

Z głębokim żalem i smutkiem przyjęliśmy wiadomość o śmierci płk. rez. Andrzeja Derewońko, Panu Robertowi Gierałtowskiemu byłego szefa Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej. najszczersze wyrazy żalu i współczucia w trudnych chwilach po śmierci Rodzinie i Najbliższym Taty szczere wyrazy głębokiego współczucia składają szef, żołnierze i pracownicy wojska składają żołnierze i pracownicy RON Inspektoratu Uzbrojenia. Wojskowej Straży Pożarnej 1 Warszawskiej Brygady Pancernej.

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA

POŻEGNANIA LIPIEC 2020

Pani Marcie Żebrowskiej Z głębokim smutkiem przyjęliśmy wyrazy szczerego współczucia wiadomość o śmierci i głębokiego żalu płk. rez. Andrzeja Derewońko, oraz słowa wsparcia i otuchy szefa Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej w szczególnie trudnym czasie, w latach 2002–2010. łącząc się w bólu z powodu tragicznej śmierci Teściów, Rodzinie i Najbliższym składają dowódca, żołnierze i pracownicy wyrazy żalu i szczerego współczucia resortu obrony narodowej. oraz słowa wsparcia składają szef, kadra oraz pracownicy Delegatury Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej we Wrocławiu.

Panu inspektorowi Andrzejowi Kozłowskiemu oraz Jego Najbliższym wyrazy głębokiego współczucia i szczere kondolencje Panu płk. Mirosławowi Kolanowskiemu, z powodu śmierci zastępcy prezesa Wojskowego Sądu Okręgowego Matki w Warszawie, składają kadra i pracownicy wojska wyrazy szczerego żalu i głębokiego współczucia Zarządu Planowania i Programowania z powodu śmierci Rozwoju Sił Zbrojnych – P5 Ojca Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. składają prezes, sędziowie oraz pracownicy Wojskowego Sądu Garnizonowego w Lublinie.

szer. Grzegorz Soswa kpr. Mieczysław Sternik 16 lipca 2006 roku 23 lipca 1996 roku PKW EUFOR Bośnia i Hercegowina IFOR Bośnia i Hercegowina

st. sierż. sztab. Lucjan Skrzek st. szer. Piotr Biały 17 lipca 1978 roku 25 lipca 2002 roku UNDOF Syria SFOR Bośnia i Hercegowina

Pamiętamy mjr Jarosław Posadzy sierż. Paweł Poświat 17 lipca 2007 roku 28 lipca 2011 roku PKW Irak PKW Afganistan

sierż. Andrzej Wojda płk Ryszard Szewczyk st. kpr. Marcin Rutkowski 14 lipca 1995 roku 20 lipca 1998 roku 29 lipca 2004 roku UNIFIL Liban UNMOT Tadżykistan PKW Irak

Nekrologi przyjmujemy tylko w formie elektronicznej. Treść kondolencji należy przesyłać pod adresem: [email protected] z nagłówkiem wiadomości: „Nekrologi”. Prosimy o telefoniczne potwierdzenie zamieszczenia kondolencji: 261 849 213, 261 849 147, 261 849 262

nr 7 / LIPIEC 2020 / POLSKA ZBROJNA

polska-zbrojna.pl

źródło wiedzy o uzbrojeniu, taktyce pola walki i szkoleniach

ZAMÓW PRENUMERATĘ TEL. +48 261 849 494 Wojsko Polskie Wasza siła – Nasze bezpieczeństwo

Polecam! Krzysztof Wilewski, redaktor wydawniczy NUMER 7 | LIPIEC 2020 | POLSKA ZBROJNA WYDAWNICZY DARMOWA PRZESYŁKA DARMOWA WOJSKOWY INSTYTUTWOJSKOWY KSIĄŻKĘ ZAMÓWISZ NA KSIĄŻKĘ ZAMÓWISZ sklep.polska-zbrojna.pl POLECAMY nikt z nas nie jest i nikt z nas nie pokoju w żyjemy się, że „Cieszmy wyboru sekundy ciągu jednej w dokonywać zmuszony Piechowski, Kazimierz mówi a śmiercią”, pomiędzy życiem głos tym, książki. Oddaliśmy którzy tej jeden z bohaterów się o tym opowiedzieć i zdecydowali piekło wojny przeszli rozmowach. w szczerych, poruszających