KONSEPTVALGUTGREIING FOR E134 OVER HAUKELIFJELL Parsell: Vågsli i Vinje kommune til Grostøl i Odda kommune. Versjon 10.10.2007. 1 Ev 134 Vågsli – Røldal - Grostøl Konseptvalgutgreiing Side FORORD 4. 1. BAKGRUNN 1.1. Prosjektidé 5. 1.2. E134 over Haukeli – Kort historikk 6. 2. SITUASJONEN 2.1. Transport fordelt på transportmiddel 7. 2.2. Befolkning og sysselsetting 11. 2.3. Næringsliv 12. 2.4. Arealbruk, natur, kultur, friluftsliv og rekreasjon 13. 2.5. Samferdsel 14. 3. POLITISKE FØRINGAR 3.1. Nasjonale føringar 16. 3.2. Regionale føringar 17. 3.3. Tidlegare planmateriale 19. 4. BEHOV 4.1. Interessentanalyse 20. 4.2. Tiltaksutløysande behov 21. 4.3. Behov knytt til ønska ringverknader 22. 5. MÅL 5.1. Samfunnsmål 24. 5.2. Effektmål 25. 5.3. Sideeffektar 26. 6. OVERORDNA KRAV 6.1. Krav som følgjer av behov og mål 26. 6.2. Tekniske og funksjonelle krav 27. 2 Ev 134 Vågsli – Røldal - Grostøl Konseptvalgutgreiing Side 7. ALTERNATIVE KONSEPT 7.1. Generelt 28. 7.2. Banekonsept 28. 7.3. Alternative vegkonsept aust-vest 30. 7.4. Evaluering av konsepta 34. 8. EFFEKTAR 8.1. Samfunnsøkonomi 36. 8.2. Fordelingseffektar 40. 8.3. Oppfylling av krav og mål 40. 8.4. Fleksibilitet 42. 8.5. Usikkerhet 42. 8.6. Oppsummering og konklusjon 42. 9. OPPFØLGANDE PLANLEGGING 44. VEDLEGG Vedlegg 1. Oversikt over berekningsgrunnlag samfunnsøkonomiske effektar 46 Vedlegg 2. Oversiktskart med stadnamn nytta i rapporten 85 Vedlegg 3. Referat frå Verkstad 12.3. – 14.3.2007 86 Vedlegg 4. Referansar. 94 3 Ev 134 Vågsli – Røldal - Grostøl Konseptvalgutgreiing Forord Regjeringa har beslutta at ordninga med ekstern kvalitetssikring av beslutningsgrunnlag i tidleg fase av store prosjekt (KS1) skal innførast i samferdselssektoren for prosjekt med anteken investeringskostnad over 500 mill. kr.. Som grunnlag for KS1 skal det utarbeidast konseptvalgutgreiing (KVU) som skal analysere samfunnet sine behov for den planlagde investeringa. Vidare skal den beskrive målsettingar og ulike konsept som grunnlag for den vidare planlegginga. Formelt sett er det prosjektet Grostøl – Vågsli som er utløysande for utarbeiding av denne konseptvalgutgreiinga. Vi har imidlertid valgt å sjå på den totale funksjonen som E134 mellom Drammen og Haugesund har, og dei alternative konsepta er òg valde med dette som utgongspunkt. Mange av dei samanlikningsvurderingane innan vegsida som er forutsatt gjort i ei konseptvalgutgreiing med dette planområdet (t.d. vurdering av dei ulike aust-vest-sambanda sin funksjon og prioritering) er gjort i to store utgreiingar som Statens vegvesen har gjennomført dei siste to åra: - Rutevise utredninger for stamvegnettet (Rute 5a, Rute 5b og Rute 4c) (ref. (2)). - Hovedrapport – Strategisk utredning øst-vest-forbindelsene (ref. (10)). I denne konseptvalgutgreiinga er det berre referert til ein del konklusjonar i desse rapportane, og for meir fullstendig bakgrunnsmateriale syner vi til dei fullstendige rapportane. I Vedlegg 2 ligg eit kart med utheva dei viktigaste stadnamna som er nytta, for å lette lesinga av denne KVU’en. Denne konseptvalgutgreiinga er utført av Strategistaben ved Statens vegvesen, Region vest, og Inge Alsaker er hovedansvarleg for arbeidet. Spesielle rammer. Det er eit generelt metodisk problem i denne type utgreiingar at prosjektet fyller fleire funksjonar. Konkret vil det her seie at E134 over Haukeli i dag er eit viktig samband mellom Vestlandet og Sør- og Austlandet for heile Vestlandet sør for Sognefjorden. I tillegg har vegen funksjon som indre nord-sør linje (Rv9, E134, Rv13 Kristiansand – Voss). Men medan det for trafikken frå nordre og søndre del av regionen kan etablerast alternative konsept i form av t.d. forsterka Bergens- og Sørlandsbane, utbetra E16, Rv 52, Rv 7, E18 etc., har Haugalandet/Sunnhordland i praksis få alternativ til E134. I den foreliggande konseptvalgutgreiinga er dette søkt løyst gjennom at dei mest relevante konsepta er nemnt, men at dei som berre løyser behova for ein (mindre) del av interessentane er forkasta med grunngjeving i for dårleg måloppnåing. 4 Ev 134 Vågsli – Røldal - Grostøl Konseptvalgutgreiing 1. Bakgrunn 1.1. Prosjektidé E134 Haugesund – Drammen er 416 km lang og er ein del av stamvegnettet i Noreg. Strekninga Grostøl – Vågsli er ca. 60 km lang og omfattar høgfjellsstrekninga av E134 over Seljestad og Haukeli. I tillegg til at denne strekninga er viktig for samanbindinga av Haugalandet/Sunnhordland og Grenland/Oslo-området, er det òg ein del av nord-sør- sambandet frå Kristiansand/Setesdalen til Odda/Voss/Bergensområdet. I tillegg er vegen viktig for trafikk mellom nærområda på begge sider av Haukelifjell. Strekninga Grostøl – Vågsli er prega av dårleg regularitet vinterstid. Delar av strekninga har dessutan svært dårleg standard med smal og bratt veg. Dei store høgdeskilnadene er svært kostbare for tungtrafikken i tillegg til at dei gjev redusert framkomst om vinteren. Forbetringane for trafikken er skisserte i tabellen nedanfor. Reisetid og forbruk Dagens Ny trasé *) Innspart Jøsendal – Haukeligrend **) situasjon Lengde 78 km 68 km 10 km Reisetid tunge køyrety 1:34 h 58 min. 36 min. (38%) Reisetid lette køyrety 1:15 h 55 min. 18 min. (24%) Drivstoff-forbruk tunge køyrety ***) 152 liter 108 liter 44 liter Høgdemeter som må forserast 1420 m 500 m 920 m * ) Ny trasé refererer seg her til alt. M4 i kommunedelplanen som er i arbeid. **) Kostnad/tidstap ved dårleg regularitet vinterstid, er ikkje med i tabellen. ***) Ref. reknedøme i vedlegg 1., linje 7. 5 Ev 134 Vågsli – Røldal - Grostøl Konseptvalgutgreiing 1.2. E134 over Haukeli – Kort historikk. E134 over Haukelifjell er det eldste vinteropne vegsambandet mellom Aust- og Vestlandet og vart opna som heilårsveg i 1968. I tidleg tid gjekk det kløvveg austover vidda frå Røldal til Kallevatn, vidare gjennom Ståvassdalen og bort til Ulevå ved fylkesgrensa. Men alt i katolsk tid skal vegen gjennom Austmannalia ha tatt over hovudferdsla. Pilegrimsvegen frå Aust- landet mot stavkyrkja i Røldal er frå om lag 1200-åra og er synleg på fleire strekningar over fjellet. Brua over elva i Valldalen har ein i 2006 gjenreist mest muleg lik slik ein trur brua var bygd ein gong i fortida. På siste halvdel av 1800-talet ynskte myndigheitene betre vegløysing mellom Christiania og Bergen enn den eksisterande vegen over Filefjell. Rekonstruert bru i Valldalen i 2006 (Foto: Synnøve Lien) I 1886 vart køyrevegen over Haukelifjell opna. Bortsett frå ein periode under krigen då tyskarane prøvde å halde vegen open heile året, var vegen vinterstengd. I 1960-åra byrja ein arbeidet på dagens trasé over Haukeli. Strekninga vart opna i 1968 og E134 var det første heilårs vegsambandet mellom Aust- og Vestlandet. Tunnelane på begge sider av Røldal var moderne for si tid, men tilfredstillar ikkje dagens trafikk sine krav til breidde, høgde eller stigning. Maksimal høgde var 4,0 m (under utviding no til 4,2 m) og køyrebanebreidda er mellom 6 og 7 meter. Sidan ca. 20% av trafikken over Haukeli er tungtrafikk, er breidde- og høgdeforholda ekstra viktige. Dagens trasé på begge sider av Røldal har 1420 høgdemeter stigning, mot tilrådd trasé som har 500 høgdemeter eller om lag ein tredjedel av dagens trasé. På strekninga Haugesund – Grostøl er det i dei seinare åra gjort vesentlege utbetringar av vegen: - Austmannalia og Hordalia, ca. 12 km, fullført 1991, delvis bompengefinansiert - Fjæra – Etne, ca. 25 km, fullført ca. 1996, delvis bompengefinansiert - Rullestadjuvet, ca. 14 km, ferdig 2007, delvis bompengefinansiert. 6 Ev 134 Vågsli – Røldal - Grostøl Konseptvalgutgreiing 2. Situasjonen 2.1. Transport fordelt på transportmiddel. 2.1.1. Tilbod – Transport langs veg E134 er ryggrada i transportsystemet mellom Haugalandet/Sunnhordland og Grenland/Oslo- området. I tillegg har den betydning for transport mellom Bergensområdet og Grenland/Oslo- området, samt som ein del av nord-sør-sambandet på aksen Kristiansand – Odda – Voss. Næringslivet på strekninga Bergen til Stavanger er sterkt eksportretta med stort behov for transport. E134 er såleis ei viktig transportrute mellom dei mest mest ekspansive områda i landet. Mellom Haugesund og Grostøl er det dei siste tiåra utbetra vesentleg. Elles er vegen lite utvikla og verkar i hovudsak til å knyta saman naboregionar. Dagens trasé på begge sider av Røldal har om lag 1420 høgdemeter stigning, Traséen har dårleg standard og høgt tids- og ressurs-forbruk, særleg for tungtrafikken. Omlegging av E134 på begge sider av Røldal er såleis eit tiltak som vil føre til store innsparingar i køyre-, tids- og ulukkeskostnader i tillegg til stor insparing innan miljø. Skisse som viser dagens trasé (raud strek) og forslag til ny trasé (Kjelde: Haukelivegens Venner) 7 Ev 134 Vågsli – Røldal - Grostøl Konseptvalgutgreiing Trafikken over Haukelifjell er synt i diagram nedanfor. Som ein ser er det ein relativt stabil auke dei siste 5 – 6 åra på 3 – 4 % pr. år. (I 2005 var det vegarbeid på strekninga og det førte til eit fall i trafikken slik at dette året er utypisk). Trafikkutvikling over Haukelifjell 1500 1300 1100 ÅDT 900 700 500 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 År Trafikkutvikling tellepunkt v/ Vågslid, E134, Hp 20, Km.6.749. Tungtrafikken har ein endå sterkare vekst, slik at tungtrafikken har gått opp frå ca. 18 % i 1999 til ca. 22 % i 2006. Trafikkutvikling over Haukelifjell (tungtrafikk) 350 300 250 T 200 ÅD 150 100 50 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 År Trafikkutvikling tellepunkt v/ Vågslid, E134, Hp 20, Km.6.749. Eit meir detaljert oversyn over trafikkutviklinga er synt i vedlegg 1. 8 Ev 134 Vågsli – Røldal - Grostøl Konseptvalgutgreiing E 134 over Haukeli er eitt av veg- sambanda mellom Vestlandsregionen og Austlandsregionen. Forøvrig består sambanda av: ¾ Rv7 over Hardangervidda ¾ Rv50 Hol-Aurland ¾ Rv52 Over Hemsedal ¾ E16 over Filefjell Figuren syner dei viktigaste transportkorridorar aust-vest Trafikkfordeling mellom rutene. I ref.10. er synt oversikt over trafikkfordeling mellom alle fjellovergongane. Tabellen syner både totaltrafikken på fjellovergongane og trafikken av vogntog/semitrailarar. Trafikkmengder på fjellovergongane i Korridor 5 (2004-tal) Andel tunge (av ÅDT Andel (av ÅDT tunge % tunge Veg totaltrafikken) 2004 totaltrafikken) (kj.t > 5,6 m) (kj.t > 5,6 m) (kj.t > 5,6 m) E 16 Filefjell 584 15 % 124 21,2 % 16 % Rv.