Załcznik do Uchwały Nr X/81/04 Rady Powiatu
wiebodziskiego z dnia 29.01.2004r. Starostwo Powiatowe w
wiebodzinie

PROGRAM OCHRONY
RODOWISKA WRAZ Z PLANEM GOSPODARKI ODPADAMI dla POWIATU
WIEBODZISKIEGO na lata 2004-2011

wiebodzin, padziernik 2003

Opracowanie wykonane przez:

40-167 Katowice ul. Kaktusów 6

ZESPÓŁ AUTORSKI:

Dr in
. Andrzej Włodarczyk Mgr in
. Michał Pyka Mgr in
. Michał Smoła

Czş dotyczc ochrony przyrody opracował Klub Przyrodników w składzie:

Dr Andrzej Jermaczek Dr Hanna Garczyska Dr Marta Jermaczek

ZespóŁ autorski pragnie zŁoyĆ serdeczne podzikowanie pracownikom Starostwa Powiatowego oraz Gmin za udostpnienie niezbdnych materiaŁów oraz po wicony czas w przygotowaniu niniejszego opracowania.

Starostwo Powiatowe w
wiebodzinie

PROGRAM OCHRONY
RODOWISKA dla POWIATU
WIEBODZISKIEGO na lata 2004-2011

wiebodzin, padziernik 2003

Opracowanie wykonane przez:

40-167 Katowice ul. Kaktusów 6 PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 4

SPIS TRE
CI Strona

1 WST P ...... 9 1.1 Cel opracowania...... 9 1.2 Opis przyjtej metodyki ...... 10 2 OGÓLNE INFORMACJE O POWIECIE ...... 12 2.1 Poło
enie...... 12 2.2 Podstawowe dane statystyczne...... 12 2.3 Sytuacja demograficzna i zatrudnieniowa...... 13 2.4 Ukształtowanie terenu i przyroda ldowa ...... 15 2.5 Najwa
niejsze wody powierzchniowe ...... 16 3 STAN
RODOWISKA NA TERENIE POWIATU ...... 17 3.1 Regiony fizyczno-geograficzne...... 17 3.2 Zasoby przyrodnicze...... 17 3.2.1 Flora i fauna ...... 17 3.2.1.1 Flora, ze szczególnym uwzgldnieniem gatunków rzadkich i zagro
onych ...... 17 3.2.1.2 Gatunki z Polskiej Czerwonej Listy Rolin:...... 17 3.2.1.3 Zbiorowiska rolinne, ze szczególnym uwzgldnieniem siedlisk chronionych...... 18 3.2.1.4 Wybrane grupy fauny, ze szczególnym uwzgldnieniem gatunków zagro
onych...... 29 3.2.1.5 Charakterystyka aktualnego stanu ochrony przyrody...... 30 3.3 Zasoby wodne i gospodarka wodno-ciekowa...... 33 3.3.1 Wody podziemne...... 33 3.3.2 Wody powierzchniowe...... 34 3.3.2.1 Wody powierzchniowe płynce...... 34 3.3.2.2 Jeziora...... 35 3.3.3 ródła zanieczyszczenia wód...... 36 3.3.4 Zaopatrzenie w wod...... 38 3.3.4.1 Zagro
enia powodziowe...... 39 3.4 Powietrze atmosferyczne...... 39 3.4.1 Klimat...... 39 3.4.2 ródła zanieczyszcze powietrza atmosferycznego...... 41 3.4.2.1 Emisja przemysłowa...... 41 3.4.2.2 Emisja niska...... 43 3.4.2.3 Emisja komunikacyjna...... 43 3.4.3 Stan sanitarny powietrza atmosferycznego...... 43 3.4.3.1 Wprowadzenie...... 43 3.5 Powierzchnia ziemi...... 46 3.5.1 Geologia i geomorfologia ...... 46 3.5.2 Walory krajobrazowe i stan ich ochrony...... 47 3.5.2.1 Charakterystyka najcenniejszych elementów krajobrazu...... 47 3.5.2.2 Parki Krajobrazowe...... 47 3.5.2.3 Obszary chronionego krajobrazu...... 48 3.5.3 Struktura u
ytkowania gruntów ...... 49 3.5.3.1 Charakterystyka i ochrona gleb – stan aktualny ...... 49 3.5.4 Charakterystyka wybranych elementów działalnoci w rodowisku przyrodniczym...... 50 3.5.4.1 Lenictwo i gospodarka zadrzewieniami...... 50 3.5.4.2 Łowiectwo...... 51 3.5.5 Zasoby kopalin...... 52 3.5.5.1 Ropa naftowa i gaz ziemny ...... 52 3.5.5.2 Wgiel brunatny ...... 52 3.5.5.3 Kopaliny lecznicze...... 52 3.6 Hałas...... 52 3.6.1 ródła hałasu...... 53 3.6.1.1 Hałas komunikacyjny...... 53 3.7 Pola elektromagnetyczne...... 54 3.8 Awarie przemysłowe...... 55

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 5

3.9 Najwa
niejsze kierunki ochrony rodowiska w powiecie wiebodziskim...... 56 3.9.1 Zagro
enia rodowiska...... 56 3.9.2 Priorytety ochrony rodowiska...... 57

4 PROGRAM OCHRONY
RODOWISKA DLA POWIATU
WIEBODZISKIEGO NA LATA 2004 - 2011...... 59 4.1 Nadrzdny cel...... 59 4.2 rodowisko i zdrowie. Poprawa jakoci rodowiska i bezpieczestwa ekologicznego...... 59 4.2.1 Jakoş wód...... 59 4.2.1.1 Cel redniookresowy do 2011 roku ...... 59 4.2.1.2 Kierunki działa do 2011 roku ...... 61 4.2.1.3 Plan operacyjny na lata 2004 – 2007...... 65 4.2.2 Gospodarowanie odpadami...... 65 4.2.3 Jakoş powietrza ...... 66 4.2.3.1 Cel redniookresowy do 2011 roku...... 66 4.2.3.2 Kierunki działa do 2011 roku...... 66 4.2.3.3 Plan operacyjny na lata 2004 – 2007...... 68 4.2.4 Hałas...... 69 4.2.4.1 Cel redniookresowy do 2011 roku ...... 69 4.2.4.2 Kierunki działa do 2011 ...... 69 4.2.4.3 Plan operacyjny na lata 2004 – 2007...... 70 4.2.5 Pola elektromagnetyczne ...... 70 4.2.5.1 Cel redniookresowy do 2011 roku ...... 70 4.2.5.2 Kierunki działa do 2011 roku ...... 70 4.2.6 Awarie przemysłowe...... 70 4.2.6.1 Cel redniookresowy do 2011 roku ...... 70 4.2.6.2 Kierunki działa do 2011 roku ...... 71 4.3 Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u
ytkowanie zasobów przyrody...... 71 4.3.1 Ochrona gleb...... 71 4.3.1.1 Kierunki ogólne...... 71 4.3.1.2 Cele krótkoterminowe (2004-2007)...... 73 4.3.1.3 Cele długoterminowe (2007-2011)...... 73 4.3.2 Ochrona przyrody - lista przedsiwziş priorytetowych...... 73 4.3.2.1 Zadania krótkookresowe (2004-2007)...... 73 4.3.2.2 Zadania długookresowe (2008-2011)...... 73 4.3.2.3 Szacunkowe koszty realizacji zada...... 74 4.3.3 Inne formy ochrony...... 74 4.3.3.1 Program NATURA 2000...... 74 4.3.4 Lista przedsiwziş priorytetowych i zamierze, które wymagaj formalizacji...... 76 4.3.4.1 Zadania krótko- i długoterminowe...... 76 4.3.4.2 Projektowany Lubrzaski Park Krajobrazowy...... 76 4.3.4.3 Proponowany Park Krajobrazowy Dolina Leniwej Obry...... 76 4.3.5 Analiza zagro
e przyrody powiatu, perspektywy ochrony, wnioski...... 77 4.3.5.1 Analiza konfliktów pomidzy ochron przyrody a działalnoci gospodarcz...... 77 4.3.5.2 Zagadnienia kluczowe dla ochrony przyrody powiatu...... 79 4.3.5.3 Perspektywy ochrony przyrody powiatu...... 84 4.3.6 Analiza SWOT i podsumowanie w zakresie ochrony przyrody...... 85 4.3.6.1 Plan operacyjny na lata 2004 – 2007...... 86 4.4 Zrównowa
one wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii ...... 87 4.4.1 Wodochłonnoş i energochłonnoş gospodarki...... 87 4.4.1.1 Cel redniookresowy do 2011 roku ...... 87 4.4.1.2 Kierunki działa do 2011 roku ...... 87 4.4.2 Wykorzystanie energii odnawialnej...... 88 4.4.2.1 Cel redniookresowy do 2011 roku ...... 88 4.4.2.2 Kierunki działa do 2011 roku ...... 88 4.4.3 Ochrona przed powodzi...... 89 4.5 Działania o charakterze systemowym...... 89 4.5.1 Aspekty ekologiczne w politykach sektorowych...... 89 4.5.2 Przyszłociowy rozwój powiatu w aspekcie ochrony rodowiska...... 89 4.5.2.1 System transportowy ...... 89

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 6

4.5.2.2 Turystyka i rekreacja ...... 93 4.5.2.3 Rolnictwo i rozwój terenów wiejskich ...... 96 4.5.2.4 Przemysł ...... 100 4.5.3 Edukacja ekologiczna...... 102 4.5.3.1 Stan wyjciowy...... 102 4.5.3.2 Cel redniookresowy do 2011 roku ...... 104 4.5.3.3 Kierunki działa do 2011 roku ...... 104 4.5.3.4 Plan operacyjny na lata 2004 – 2007...... 107 4.6 Prognozowany stan rodowiska w 2011 roku...... 108 4.6.1 Zasoby wodne...... 108 4.6.2 Powietrze atmosferyczne...... 108 4.6.3 Hałas...... 108 4.6.4 Powierzchnia ziemi ...... 108

5 POTENCJALNE RÓDŁA FINANSOWANIA PRZEDSI WZI Ş Z ZAKRESU OCHRONY
RODOWISKA...... 109 5.1 Fundusze ochrony rodowiska i gospodarki wodnej...... 109 5.1.1 Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej ...... 109 5.1.2 Wojewódzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze....111 5.1.3 Powiatowe Fundusze Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej...... 111 5.1.4 Gminne Fundusze Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej ...... 112 5.2 Banki ...... 112 5.3 Ekofundusz...... 113 5.4 Programy pomocowe Unii Europejskiej ...... 113 6 ZARZ DZANIE PROGRAMEM OCHRONY
RODOWISKA...... 118 6.1 Wprowadzenie...... 118 6.2 Instrumenty polityki ochrony rodowiska...... 118 6.2.1 Instrumenty prawne...... 118 6.2.2 Instrumenty finansowe...... 120 6.2.3 Instrumenty społeczne...... 121 6.2.4 Instrumenty strukturalne ...... 123 6.3 Upowszechnianie informacji o rodowisku ...... 124 6.4 Organizacja zarzdzania rodowiskiem...... 124 6.4.1 Wprowadzenie...... 124 6.4.2 Ogólne zasady zarzdzania rodowiskiem...... 124 6.4.3 Zarzdzanie Programem Ochrony rodowiska...... 126 6.4.4 Monitoring wdra
ania Programu...... 127 6.5 Główne działania w ramach zarzdzania Programem...... 128

7 ASPEKTY FINANSOWE WDRA ANIA PROGRAMU...... 130 7.1 Wprowadzenie...... 130 7.2 Koszty realizacji przedsiwziş w latach 2004 – 2007...... 130 7.3 Prognoza podziału kosztów wg ródeł finansowania...... 130 8 STRESZCZENIE W J ZYKU NIESPECJALISTYCZNYM...... 132 9 WYKAZ LITERATURY...... 143

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 7

SPIS TABEL

TABELA NR 1. DANE OGÓLNE DOTYCZ CE POWIATU...... 12 TABELA NR 2. DANE STATYSTYCZNE USZEREGOWANE WEDŁUG GMIN...... 13 TABELA NR 3. NAJWI KSZE JEZIORA NA TERENIE POWIATU...... 16 TABELA NR 4. ZESTAWIENIE I KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA NAJWA NIEJSZYCH ZBIOROWISK LENYCH, Ł KOWYCH, SZUWAROWYCH I WODNYCH ORAZ INNYCH SPOTYKANYCH NA TERENIE POWIATU WIEBODZISKIEGO...... 18 TABELA NR 5. NAJWI KSZE JEZIORA POWIATU...... 35 TABELA NR 6. DANE METEOROLOGICZNE DLA STACJI GORZÓW WIELKOPOLSKI I ZIELONA GÓRA...... 40 TABELA NR 7. STRUKTURA GRUNTÓW ZDEGRADOWANYCH WYMAGAJ CYCH REKULTYWACJI...... 52 TABELA NR 8. LOKALIZACJA STACJI TELEFONII KOMÓRKOWEJ NA TERENIE POWIATU...... 54 TABELA NR 9. PLAN OPERACYJNY NA LATA 2004 – 2007...... 65 TABELA NR 10. PLAN OPERACYJNY NA LATA 2004 – 2007...... 68 TABELA NR 11. PLAN OPERACYJNY NA LATA 2004 – 2007...... 70 TABELA NR 12. CHARAKTERYSTYKA OBSZARU PRZYRODNICZO WRA LIWEGO I STREFY PRIORYTETOWEJ NA TERENIE POWIATU WIEBODZISKIEGO...... 75 TABELA NR 13. PLAN OPERACYJNY NA LATA 2004 – 2007...... 86 TABELA NR 14. PLAN OPERACYJNY NA LATA 2004 – 2007...... 107 TABELA NR 15. WSKANIKI MONITOROWANIA PROGRAMU...... 127 TABELA NR 16. NAJWA NIEJSZE DZIAŁANIA W RAMACH WDRA ANIA "PROGRAMU OCHRONY RODOWISKA"...... 129 TABELA NR 17. SZACUNKOWE KOSZTY WDRA ANIA PROGRAMU W LATACH 2004 - 2007 (W TYS. PLN)...... 130 TABELA NR 18. STRUKTURA FINANSOWANIA WDRA ANIA PROGRAMU OCHRONY RODOWISKA POWIATU WIEBODZISKIEGO W LATACH 2004–2007...... 131

SPIS RYSUNKÓW

RYS NR 1. REGIONY FIZYCZNO-GEOGRAFICZNE POWIATU WIEBODZISKIEGO. (WG „GEOGRAFII REGIONALNEJ POLSKI” J. KONDRACKI 2000) ...... 17 RYS NR 2. REDNIE MIESI CZNE TEMPERATURY POWIETRZA I SUMY OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH NA PODSTAWIE STACJI METEOROLOGICZNEJ W GORZOWIE WLKP. ZA LATA 1996 – 2000...... 40 RYS NR 3. EMISJA ZANIECZYSZCZE POWIETRZA Z ZAKŁADÓW SZCZEGÓLNIE UCI LIWYCH Z PODZIAŁEM NA POSZCZEGÓLNE POWIATY...... 41 RYS NR 4. ROZKŁAD ST E DWUTLENKU SIARKI W POWIETRZU NA OBSZARZE POWIATU WIEBODZISKIEGO NA PODSTAWIE BADA METOD PASYWN W LATACH 2000÷2001 (WG WIO)...... 44 RYS NR 5. ROZKŁAD ST E DWUTLENKU AZOTU W POWIETRZU NA OBSZARZE POWIAU WIEBODZISKIEGO PODSTAWIE BADA METOD PASYWN W LATACH 2000÷2001 (WG WIO)...... 45 RYS NR 6. PORÓWNANIE ST E REDNIOROCZNYCH SO2 [µG/M3] W LATACH 1999-2001...... 45 RYS NR 7. PORÓWNANIE ST E REDNIOROCZNYCH NO2 [µG/M3] W LATACH 1999-2001...... 46 RYS NR 8. PORÓWNANIE ST E REDNIOROCZNYCH PM10 [µG/M3] W LATACH 1999- 2001...... 46

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 8

SPIS MAP

MAPA NR 1. ORIENTACYJNA MAPKA POWIATU WIEBODZISKIEGO...... 12 MAPA NR 2. STOPIE SKANALIZOWANIA GMIN POWIATU WIEBODZISKIEGO W 2000 ROKU (WG MAPY OPRACOWANEJ PRZEZ DEPARTAMENT GOSPODARKI URZ DU MARSZAŁKOWSKIEGO WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO)...... 36 MAPA NR 3. MIEJSCOWOCI SKANALIZOWANE I OCZYSZCZALNIE CIEKÓW NA TERENIE POWIATU WIEBODZISKIEGO...... 37 MAPA NR 4. ZWODOCI GOWANIE GMIN POWIATU WIEBODZISKIEGO...... 38 MAPA NR 5. LOKALIZACJA PUNKTÓW POMIAROWYCH HAŁASU...... 53 MAPA NR 6. LOKALIZACJA STACJI TELEFONII KOMÓRKOWEJ...... 55 MAPA NR 7. OBSZARY PODLEGAJ CE OCHRONIE ORAZ PROPONOWANE DO OCHRONY...... 77

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 9

1 WST P

1.1 Cel opracowania

Celem opracowania jest okrelenie Programu Ochrony rodowiska dla powiatu wiebodziskiego. Realizacja tego programu doprowadzi do utrzymania korzystnego stanu rodowiska naturalnego oraz jego poprawy tam, gdzie nale
y tego oczekiwaş, a tak
e pozwoli na efektywne zarzdzanie rodowiskiem oraz pozwoli uruchomiş skuteczne mechanizmy chronice rodowisko przed degradacj. Wdra
anie programu stworzy równie
warunki dla sprostania wymaganiom obowizujcego w tym zakresie prawa Unii Europejskiej.

Program Ochrony rodowiska okrela polityk rodowiskow, ustala priorytety dotyczce celów i zada rodowiskowych oraz definiuje szczegółowe programy zarzdzania rodowiskiem.

Zgodnie z wytycznymi Ministerstwa rodowiska, program powiatowy definiuje nastpujce grupy zagadnie:

− zadania własne powiatu (przedsiwzicia, które bd finansowane w całoci lub czciowo ze rodków bdcych w dyspozycji powiatu); − zadania koordynowane (pozostałe zadania zwizane z ochron rodowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które s finansowane ze rodków przedsibiorstw oraz ze rodków zewntrznych, bdcych w dyspozycji organów i instytucji szczebla wojewódzkiego i centralnego, lub instytucji działajcych na terenie powiatu, ale podległych bezporednio organom wojewódzkim lub centralnym); − szczegółowe wytyczne do sporzdzania programów gminnych, które musz zostaş w pełni wprowadzone do programu powiatowego.

Przy tworzeniu programu przyjto zało
enie, i
powinien on spełniaş rol narzdzia w pracy przyszłych u
ytkowników, ułatwiajcego i przypieszajcego rozwizywanie zagadnie techniczno-ekonomicznych zwizanych z przyszłymi projektami.

Ponadto celami Programu Ochrony rodowiska s:

− rozpoznanie stanu istniejcego i przedstawienie propozycji zada niezbdnych do kompleksowego rozwizania problemów ochrony rodowiska (zadania te w wikszoci stanowi zadania własne gmin wchodzcych w skład powiatu), − wyznaczenie hierarchii wa
noci poszczególnych inwestycji (ustalenie priorytetów), − przedstawienie rozwiza technicznych, analiz ekonomicznych, formalno-prawnych dla proponowanych działa proekologicznych, − wyznaczenie optymalnych harmonogramów realizacji całoci zamierze inwestycyjnych ze wskazaniem ródeł finansowania.

Program wspomaga d
enie do uzyskania w powiecie ograniczania negatywnego wpływu na rodowisko ródeł zanieczyszcze, uwzgldniajc ochron i rozwój walorów rodowiska oraz racjonalne gospodarowanie jego zasobami, wobec koniecznoci ochrony rodowiska. Stan docelowy w tym zakresie nakrela Program Ochrony rodowiska. Mechanizm kontroli realizacji programu dostarczy ocena efektów działalnoci rodowiskowej, która zgodnie z obowizujcymi przepisami, powinna byş dokonywana okresowo, co dwa lata.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 10

1.2 Opis przyjtej metodyki

Rozdziały 1 i 2 opracowania pt.: „Program ochrony rodowiska dla powiatu wiebodziskiego” powicone s zagadnieniom ogólnym, przybli
ajcym charakterystyk powiatu wiebodziskiego. Opis i ocen stanu aktualnego bdcego podstaw do przygotowania Programu przedstawiono w rozdziale 3, w czciach opracowania powiconych poszczególnym kierunkom ochrony rodowiska. Kolejne rozdziały dotycz kierunków działa, mo
liwoci finansowania i kryteriów okrelania priorytetów inwestycyjnych oraz system oceny Programu. Całoş opracowania zamykaj rozdziały 5, 6 i 7 ukazujce harmonogram działa i mo
liwoci pozyskiwania rodków finansowych.

Program Ochrony rodowiska powiatu wiebodziskiego opracowano zgodnie z ustaw z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo Ochrony rodowiska (Dz. U. Nr 62 poz. 627) czyli zgodnie z przepisami obowizujcego prawa o ochronie rodowiska, a zwłaszcza z uwzgldnieniem:

„Art. 14. 1. Polityka ekologiczna pastwa, na podstawie aktualnego stanu rodowiska, okrela w szczególnoci:

− cele ekologiczne, − priorytety ekologiczne, − rodzaj i harmonogram działa proekologicznych, − rodki niezbdne do osignicia celów, w tym mechanizmy prawno - ekonomiczne i rodki finansowe.

2. Polityk ekologiczn pastwa przyjmuje si na 4 lata, z tym,
e przewidziane w niej działania w perspektywie obejmuj kolejne 4 lata.

Art. 17. 1. Zarzd województwa, powiatu i gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej pastwa, sporzdza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programu ochrony rodowiska, uwzgldniajc wymagania, o których mowa w art. 14. 2. Projekty programów ochrony rodowiska s opiniowane odpowiednio przez zarzd jednostki wy
szego szczebla lub ministra właciwego do spraw rodowiska. 3. W miastach, w których funkcje organów powiatu sprawuj organy gminy, program ochrony rodowiska obejmuje działania powiatu i gminy.

Art. 18. 1. Programy, o których mowa w art. 17 ust. 1, uchwala odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu albo rada gminy. 2. Z wykonania programów zarzd województwa, powiatu i gminy sporzdza co 2 lata raporty, które przedstawia si odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy.”

Program powstał w oparciu o dane pochodzce z dostpnych ródeł i na podstawie opracowa wykonanych dla województwa lubuskiego i dla powiatu wiebodziskiego. W rezultacie program uwzgldnia zapisy, których ródłami s nastpujce grupy dokumentów:

1. Opracowania dotyczce województwa lubuskiego:

1.1. Program Ochrony rodowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubuskiego (2003 - wersja robocza), 1.2. Plan gospodarki odpadami dla województwa lubuskiego (2003 - wersja robocza), 1.3. Stan rodowiska w województwie lubuskim (raporty WIO za lata 1999, 2000, 2001), 1.4. Strategia rozwoju województwa lubuskiego (2000),

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 11

2. Opracowania udostpnione przez starostwo powiatowe, a w szczególnoci:

2.1. Strategia zrównowa
onego rozwoju powiatu wiebodziskiego (marzec 2001), 2.2. Informacja o stanie rodowiska w powiecie wiebodziskim (2001), 2.3. Raport z pomiarów imisji zanieczyszcze powietrza wykonanych w wiebodzinie(...), (2002), 2.4. Program gospodarki odpadami dla powiatu wiebodziskiego (2001), 2.5. Ankiety gminne w zakresie gospodarki wodno – ciekowej (2002), 2.6. Informacja o składowiskach odpadów w powiecie wiebodziskim (2003).

3. Dane zebrane przez zespół autorów programu,

3.1. Opracowania i raporty właciwych instytucji: 3.2. Ministerstwo Ochrony rodowiska, 3.3. Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska,

4. Materiały konferencyjne,

5. Literatura specjalistyczna.

Zgodnie z ustaw z dnia 27 kwietnia 2001 r. „Prawo Ochrony rodowiska” dotychczasowe programy zrównowa
onego rozwoju oraz ochrony rodowiska zastpowane s programami ochrony rodowiska. Raporty z ich realizacji maj byş sporzdzane co 2 lata.

Zrównowa
ony rozwój w myl prawa polskiego to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym nastpuje proces integrowania działa politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałoci podstawowych procesów przyrodniczych.

Wprowadzenie zasady zrównowa
onego rozwoju niesie ze sob okrelone konsekwencje. W rezultacie zagadnienia ochrony rodowiska nale
y rozpatrywaş systemowo, czyli w powizaniu z działaniami społecznymi i gospodarczymi.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 12

2 OGÓLNE INFORMACJE O POWIECIE

2.1 Połoenie

Powiat wiebodziski le
y w rodkowo-wschodniej czci województwa lubuskiego i graniczy z picioma powiatami: sulciskim, kronieskim, zielonogórskim, nowotomyskim i midzyrzeckim.

Powiat wiebodziski utworzono w ramach reformy administracyjnej kraju, w dniu 1 stycznia 1999. W jego skład wchodzi szeş gmin. S to dwie gminy miejsko-wiejskie: wiebodzin i Zbszynek oraz cztery gminy wiejskie: Lubrza, Łagów, Skpe i Szczaniec.

Powiat wiebodziski le
y na przeciciu dwóch wa
nych szlaków komunikacyjnych obejmujcych drogi midzynarodowe: E-30 (Berlin-Warszawa-Moskwa) oraz E-65 (Szczecin- Jakuszyce) oraz przebiegajc przez teren powiatu wa
n midzynarodow magistral kolejow E- 20 (Warszawa Zachodnia-Kunowice-Berlin).

Ponadto przez teren powiatu przebiegaj drogi wojewódzkie: nr 276 (wiebodzin-Krosno Odrzaskie), nr 277 (Sulechów-Skpe), nr 303 (wiebodzin-Babimost) oraz nr 302 (Brudzewo- Krcko-Zbszynek). Na mapie nr 1 przedstawiono zarys granic powiatu wiebodziskiego.

Mapa nr 1. Orientacyjna mapka powiatu wiebodziskiego

2.2 Podstawowe dane statystyczne

W tabeli nr 1 przedstawiono dane ogólne dotyczce powiatu wiebodziskiego.

Tabela nr 1. Dane ogólne dotyczce powiatu.

Powierzchnia ogółem 938 km2 w tym u
ytków rolnych 48,1% lasów 42,1% Ludnoş ogółem 57 843 osób Gstoş zaludnienia 62 osoby na km2 Stopa bezrobocia, rednio 18,5%

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 13

W tabeli nr 2 przedstawiono dane statystyczne dotyczyczce powiatu wiebodziskiego.

Tabela nr 2. Dane statystyczne uszeregowane według gmin.

Przyrost
rednia Liczba Uytki Powierzchnia Lasy Mieszkacy naturalny gstoş mieszka ş rolne Miejscowo / gmina 2001 zaludnienia (gospodarstw) km2 % % Osób % Osób/km2 wiebodzin - miasto 11 22 447 0,027% 2041 7 303 60,5% 27,9% wiebodzin - gmina 217 8 498 -0,012% 773 1 967 Łagów - gmina 199 31,5% 59,4% 5 337 0,037% 27 1 578 Lubrza - gmina 122 39,1% 46,3% 3 252 0,215% 27 904 Skpe - gmina 181 43,5% 48,0% 5 730 0,308% 32 1 384 Szczaniec - gmina 113 67,2% 25,9% 3 899 0,178% 35 1 101 Zbszynek - miasto 3 42,2% 39,3% 5 105 0,270% 1702 1 459 Zbszynek - gmina 92 3 575 0,058% 39 848

2.3 Sytuacja demograficzna i zatrudnieniowa

Ludnoş w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym w 1999 r.

Wiek przedprodukcyjny Wiek Wiek Ogółem produkcyjny poprod. A/B Razem 0-2 lata 2-6 lat 7-14 lat 15-17 lat (A) (B) Powiat
wieb. 57 843 15 772 1 929 2 922 7 380 3 541 34 286 7 785 4,4 wiebodzin (m. i g.) 30 975 8 586 1 071 1 714 3 933 1 868 18 648 3 741 5,0 Zbszynek (m. i g.) 8 686 2 502 277 382 1 166 677 5 050 1 134 4,5 Lubrza (g.) 3 228 886 103 170 442 171 1 886 456 4,1 Łagów (g.) 5 324 1 334 182 220 636 296 3 215 775 4,1 Skpe (g.) 5 773 1 405 167 245 677 316 3 205 1 163 2,8 Szczaniec (g.) 3 857 1 059 129 191 526 213 2 282 516 4,4 ródło: Rocznik statystyczny województwa lubuskiego 2000

Prognoza ludnoci do 2030 r. (tys.)

1999 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 Powiat wiebodziski 57,8 57,7 57,4 57,1 56,8 56,3 55,3 54 ródło: Rocznik statystyczny województwa lubuskiego 2000

Liczba bezrobotnych w Powiecie wiebodziskim.

Liczba bezrobotnych Lata Dynamika do roku Ogółem w tym kobiety Z prawem do zasiłku poprzedniego 1995 r. 2 616 100 1 365 825 1996 r. 2 031 78 1 039 793 1997 r. 1 511 74 820 909 1998 r. 1 691 112 794 470 1999 r. 2 764 163 1 354 586 2000 r. 3 656 132 1 701 697 ródło: Dane PUP 2001-02-11

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 14

Pracujcy w gospodarce narodowej.

Brane wg EKD

W tym Pore- Administra- Budo- Ochrona Ogółem kobiety Rolnictwo Przemysł Handel Transport dnictwo cja i obrona Edukacja wnictwo zdrowia finansowe narod.

13 928 6 920 910 5 030 326 974 1 926 383 568 1 168 1 767 Powiat 49,7% 6,5% 36,1% 2,3% 7,0% 13,8% 2,7% 4,1% 8,4% 12,7% wiebodzin 8 326 4 433 510 3 891 231 706 310 301 414 555 799 m. 53,2% 6,1% 46,7% 2,8% 8,5% 3,7% 3,6% 5,0% 6,7% 9,6%

wiebodzin 967 422 53 449 9 120 11 3 0 82 181 gm. 43,6% 5,5% 46,4% 0,9% 12,4% 1,1% 0,3% 0,0% 8,5% 18,7%

Zbszynek 1 984 622 0 163 9 64 1 464 29 33 135 30 m. 31,4% 0,0% 8,2% 0,5% 3,2% 73,8% 1,5% 1,7% 6,8% 1,5%

Zbszynek 224 89 54 62 0 16 8 1 0 70 11 gm. 39,7% 24,1% 27,7% 0,0% 7,1% 3,6% 0,4% 0,0% 31,3% 4,9%

Lubrza 260 160 8 13 22 1 45 3 37 84 10 gm. 61,5% 3,1% 5,0% 8,5% 0,4% 17,3% 1,2% 14,2% 32,3% 3,8%

Łagów 662 331 76 179 55 41 65 29 23 81 79 gm. 50,0% 11,5% 27,0% 8,3% 6,2% 9,8% 4,4% 3,5% 12,2% 11,9%

Skpe 1 181 691 112 232 0 17 12 12 35 94 645 gm. 58,5% 9,5% 19,6% 0,0% 1,4% 1,0% 1,0% 3,0% 8,0% 54,6%

Szczaniec 324 172 97 41 0 9 11 5 26 65 12 gm. 53,1% 29,9% 12,7% 0,0% 2,8% 3,4% 1,5% 8,0% 20,1% 3,7% Opracowanie własne na podstawie Rocznik statystyczny województwa lubuskiego 2000

Do gmin rolniczych nale
y zaliczyş gminy Szczaniec i Zbszynek. W gminach tych ponad 20% ludnoci pracuje w sektorze rolnictwa.

W gminach Lubrza, Zbszynek oraz Szczaniec ponad 30% zatrudnionych pracuje w sektorze edukacji.

W wiebodzinie działa Klub Pracy zorganizowany przez PUP w celu pomocy bezrobotnym w pozyskaniu miejsca pracy.

Baza noclegowa turystyki.

Miejsca noclegowe Korzystajcy z noclegów Udzielone noclegi

Obiekty Ogółem W tym całoroczne Ogółem W tym zagraniczni Ogółem W tym zagranicznym wiebodzin 5 354 180 3 867 1 419 5 768 1 778 Lubrza 6 288 92 4 284 302 18 086 588 Łagów 21 1 479 635 22 965 3 445 76 697 7 234 Skpe 7 984 31 6 188 110 46 151 1 080 Szczaniec 2 135 135 10 822 5 680 12 118 6 654 ródło: Rocznik statystyczny województwa lubuskiego 2000

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 15

2.4 Ukształtowanie terenu i przyroda ldowa

Geograficznie, powiat wiebodziski obejmuje rodkowo-wschodni czş Wysoczyzny Lubuskiej, zwanej Pojezierzem Lubuskim. Kraina ta stanowi lokalne wyniesienie ponad otaczajcymi dolinami rzek Odry na południu i zachodzie, Obry na wschodzie i Warty na północy. Południowo–zachodni obszar, usytuowany na zachód od Rosina le
y na terenie Równiny Torzymskiej.

Według kryteriów przyrodniczo lenych tereny powiatu nale
 do III Krainy Wielkopolsko Pomorskiej. Kraina ta nosi nazw Obni
enia Obrzaskiego i znajduje si we wschodniej czci Dzielnicy pojezierza Lubuskiego (mezoregion Ziemi Lubuskiej).

Przez powiat przebiega wododział midzy głównymi rzekami regionu: Odr i Wart. Powiat wiebodziski przecinaj liczne rynny polodowcowe, w których rozmieszczone s głbokie jeziora rynnowe i rzeki oraz torfowiska z kompleksami łk.

Czynniki geologiczne i lokalny klimat doprowadziły do wykształcenia si bogatej szaty rolinnej. Najbardziej charakterystycznymi elementami szaty rolinnej s rozległe bory i zachowane w wielu miejscach lasy bukowe. Krajobraz powiatu ma swoj specyfik dziki urozmaiconej rze bie terenu oraz dziki obecnoci interesujcych kompleksów lenych o bogatym wiecie zwierzcym. Szczególnie interesujcym elementem krajobrazu powiatu s malownicze jeziora o czystej wodzie i bogatej rolinnoci. Lasy pokrywaj prawie 42% całkowitej powierzchni powiatu.

Na terenie powiatu znajduj si dwa parki krajobrazowe, liczne rezerwaty i pomniki przyrody.

Najwa
niejsze grupy obiektów tego rodzaju obejmuj:

− Łagowski Park Krajobrazowy, na terenie którego znajduj si malownicze jeziora rynnowe oraz kompleks lasów bukowych w rejonie Łagowa, − Gry
yski Park Krajobrazowy obejmujcy bardzo malownicz rynn rzeki Gry
ynki bdc pod ochron, jako obiekt o znacznych walorach przyrodniczych. − Rezerwaty lene Grodziszcze, Krcki Łg, Buczyna Łagowska, Dbowy Ostrów, − Rezerwat leno-krajobrazowy nad Jeziorem Trzeniowskim, − Rezerwaty torfowiskowe Pawski Ług i Pniewski Ług, − Rezerwat „Nietoperek” obejmujcy ochron systemy podziemnych korytarzy i bunkrów tzw. Midzyrzeckiego Rejonu Umocnionego.

Jest to najwiksze w rodkowej Europie zimowisko nietoperzy, dajce zimowe schronienie 20 tys. osobników reprezentujcych 12 gatunków.

Najwa
niejsze u
ytki ekologiczne:

− Jezioro Ksi
no koło Wilkowa − Torfowisko Barcikowo przy Łagowie.

Pomniki przyrody, w liczbie 86:

− Wród nich 700-letnie dby w Buczy, Toporowie, Łagowie i Zagajach, − 300-letnie w Szczacu i Myszcinie, − Tulipanowiec amerykaski (obwód 384 cm i wysokoş 28 m), nad Jeziorem Łagowskim (relikt przyrody).

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 16

2.5 Najwaniejsze wody powierzchniowe

Powiat wiebodziski znajduje si na terenie Pojezierza Lubuskiego. Wa
n cech krajobrazu powiatu s liczne jeziora oraz wypływajce z nich niewielkie rzeki.

Jeziora i rzeki wchodzce w zasoby wód powierzchniowych powiatu stanowi jego istotny walor krajobrazowy i w zasadniczy sposób przyczyniaj si do atrakcyjnoci turystycznej tego regionu, co z kolei ma konkretny wymiar gospodarczy. Ochrona wód jest zatem dla powiatu szczególnie istotnym zagadnieniem. W tabeli nr 3 scharakteryzowano najwiksze jeziora powiatu.

Tabela nr 3. Najwiksze jeziora na terenie powiatu.

Maksymalna Długoş linii Powierzchnia Jezioro głbokoş brzegowej, Gmina [ha] [m] [m] Niesłysz 486,2 34,7 16 870 Lubrza Paklicko Wielkie 196,0 22,2 7 750 wiebodzin Ciecz ( Trzeniowskie) 185,7 58,8 12 390 Łagów Wilkowskie 130,5 23,7 5 025 wiebodzin Łagowskie 84,4 13,5 8 300 Łagów Goszcza 48,0 20,2 2 950 Lubrza Lubie 28,4 35,0 2 200 Lubrza

Najwa
niejsze małe rzeki:

– rzeka Ołobok (dopływ Odry) wypływajca z jeziora Niesłysz (wododział) na południe, – rzeka Rakownik (dopływ Paklicy) wypływajca z jeziora Niesłysz (wododział) na północ; (rzeka Paklica wpływa do Obry), – rzeka Obra Leniwa (Gniła) wypływajca z okolic wsi Brójce, – rzeka Lubinica (dopływ Obry Leniwej), płynca z okolic wiebodzina, – rzeka Pliszka wypływajca z jeziora Malcz i jej główne dopływy:

o Łagowa wypływajca z jeziora Łagowskiego, o Konotop płyncy z okolic Kosobudza.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 17

3 STAN
RODOWISKA NA TERENIE POWIATU

3.1 Regiony fizyczno-geograficzne.

Powiat wiebodzin obejmuje rodkowo – wschodnia czş Wysoczyzny Lubuskiej zwanej Pojezierzem Lubuskim. Stanowi ona lokalne wyniesienie ponad otaczajcymi dolinami rzek Odry na południu i zachodzie, Obry na wschodzie i Warty na północy. Na rysunku przedstawiono regiony fizyczno-geograficzne znajdujce si w granicach powiatu.

Rys nr 1. Regiony fizyczno-geograficzne powiatu wiebodziskiego. (wg „Geografii Regionalnej Polski” J. Kondracki 2000)

3.2 Zasoby przyrodnicze.

3.2.1 Flora i fauna

3.2.1.1 Flora, ze szczególnym uwzgldnieniem gatunków rzadkich i zagroonych

Na terenie Powiatu wiebodzin stwierdzono dotychczas 6 gatunków rolin naczyniowych oraz 67 gatunków mchów. Z liczby tej 54 taksony to gatunki chronione, zagro
one lub gince w skali kraju, a kolejnych kilkanacie, to gatunki rzadkie lub zagro
one lokalnie. Pełn list gatunków rolin stwierdzonych na terenie powiatu zawiera załcznik 1.

Poni
ej zestawiono gatunki chronione cile i czciowo oraz zagro
one w skali kraju.

3.2.1.2 Gatunki z Polskiej Czerwonej Listy Rolin:

V - nara
ony na wyginicie R - rzadki

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 18

1) Go dzik pyszny Dianthus superbus – wystpuje na wilgotnych łkach, szczególnie na łkach trzlicowych w dolinie Leniwej Obry. Kwitnie od czerwca do sierpnia (V) 2) Kruszczyk błotny Epipactis palustris – ten białawo kwitncy storczyk ronie na torfowiskach i mokrych łkach na całym obszarze. Kwitnie w czerwcu i lipcu (V) 3) Kukułka Fuchsa Dactylorhiza fuchsii – jeden z czerwono kwitncach storczyków wystpujcych na wilgotnych łkach w dolinach Leniwej Obry i Pliszki. Kwitnie od czerwca do lipca. (V) 4) Kukułka plamista Dactylorhiza maculata - jeden z czerwono kwitncych storczyków wystpujcych na wilgotnych łkach na całym terenie. Kwitnie od czerwca do lipca. (V) 5) Rosiczka okrgłolistna Drosera rotundifolia – owado
erna rolina torfowiskowa, szczególnie na torfowiskach wysokich. Na terenie powiatu kilkanacie stanowisk. Kwitnie od czerwca do sierpnia (R) 6) Storczyk kukawka Orchis militaris – to ró
owo kwitncy storczyk wystpujcy na łkach i zboczach, czsto na podło
u wapiennym. W dolinach Opliszki i Leniwej Obry. Kwitnie w maju (V)

Na szczególn uwag zasługuje wystpowanie gatunków z powy
szej listy, uznanych za zagro
one w kraju. Obszarem, na którym koncentruj si stanowiska wikszoci z nich jest dolina Leniwej Obry i jej obrze
a. Pod wzgldem florystycznym jest to obszar bezwzglednie najcenniejszy, o walorach ponadregionalnych, wymagajcy wprowadzenia kompleksowej ochrony.

3.2.1.3 Zbiorowiska rolinne, ze szczególnym uwzgldnieniem siedlisk chronionych

W tabeli nr 4 zestawiono i krótko scharakteryzowano najwa
niejsze zbiorowiska lene, łkowe, szuwarowe i wodne oraz niektóre inne spotykane na terenie powiatu wiebodzin. W trzeciej rubryce znakiem + zaznaczono zbiorowiska o statusie siedlisk chronionych w oparciu o Dyrektyw Siedliskow Unii Europejskiej lub innych rzadkich ekosystemów.

Tabela nr 4. Zestawienie i krótka charakterystyka najwaniejszych zbiorowisk lenych, łkowych, szuwarowych i wodnych oraz innych spotykanych na terenie powiatu wiebodziskiego.

Zbiorowisko Charakterystyka wystpowania Status Ols typowy. Zbiorowisko lene mezo- i eutroficznych siedlisk bagiennych, o drzewostanie zdominowanym przez olsz czarn o kpkowej strukturze przestrzennej, z du
ym udziałem Ribeso nigri-Alnetum szerokolistnych wierzb oraz kruszyny pospolitej. Na terenie powiatu + doş powszechnie spotykaner zbiorowisko lene. W wielu miejscach w wyniku odwodnienia wystpuj postaci przesuszone przekształcajce si w łgi. Ols ródliskowy. Bagienny las olszowy porastajcy torfowiska Cardamino-Alnetum ródliskowe, zwykle erodowane, z sczc si i spływajc + glutinosae strumyczkami wod. Niewielkie fragmenty tego typu siedlisk wystpuj przede wszystkim w rejonie Łagowa. Łg olszowy. Las olszowy lub olszowo-jesionowy, czsto z gatunkami szuwarowymi i bagiennymi, o niekpkowej strukturze. Typowy dla dolinek przy ciekach i wilgotnych (nie bagiennych) Fraxino-Alnetum + zagłbie terenowych, obrze
y jezior itp. Pospolite zbiorowisko le
ne, najlepiej zachowane płaty w dolinie Leniwej Obry (np. rez. Krcki Łg)

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 19

Łg wizowo-jesionowy. Podzespół typowy to las dbowo- wizowo-jesionowy, z domieszk tak
e innych drzew, o runie zdominowany przez eutroficzne byliny dwulicienne, z wysokim Ficario-Ulmetum udziałem geofitów wiosennych, zajmujcy siedliska na skrzydłach + minoris dolin du
ych rzek, w strefie epizodycznych zalewów. Niewielkie płaty zbiorowisk nawizujcych do tego typu łgów spotkaş mo
na na krawdziach doliny Leniwej Obry, np. w rezerwacie Laski. Grd rodkowopolski. Las dbowo-grabowy, z udziałem innych Galio sylvatici- gatunków drzew. Dobrze zachowane fragmenty wystpuj w + Carpinetum niewielu miejscach, np. w dolinie Leniwej Obry. Subatlantycki las dbowo-grabowy. Od innych grdów odróznia si brakiem ich gatunków charakterystycznych oraz udziałem Stellario-Carpinetum + gwiazdnicy wielkokwiatowej. Typowe płaty tego zbiorowiska wystpuj w rezerwacie Grodziszcze. Kwana buczyna. Las bukowy o ubogim runie o skpym zwarciu, z udziałem wskolistnych traw i mezotroficznych gatunków lenych Luzulo pilosae- (konwalijka dwulistna, przetacznik o
ankowy, szczawik zajczy) bez + Fagetum udziału typowych eutroficznych gatunków lasowych. Typowa postaş buczyny okolic Łagowa, niewielkie płaty tak
e w innych miejscach. wietlista dbrowa. Las dbowy z trawiastym runem z udziałem Potentillo albae- gatunków ksero- i termofilnych, czsto tak
e ze skupieniami zaroli + Quercetum wewntrz lasu. Niewielkie, znacznie zdegradowane fragmenty tego typu lasów spotkaş mo
na na południe od Lubrzy. Kwana dbrowa, w podzespole typowym bez znaczniejszego udziału buka. Las dbowy z mezotroficznym runem Na terenie Calamagrostio- powiatu znajduj si znaczne obszary potencjalnych sielisk kwasnej + Quercetum dbrowy, jednak w wikszoci pod wpływem uprawy sosny przekształcone w fitocenozy nieodró
nialne od sosnowo-dbowego boru mieszanego. Kwana dbrowa z bukiem. Las dbowy o runie zdominowanym przez wskolistne trawy i borówk czernic, bez udziału typowych Calamagrostio- gatunkow lasowych. Na omawianym terenie przede wszystkim w + Quercetum fagetosum rejonie Łagowa, w znacznej mierze przekształcony w drzewostany sosnowe. Suchy bór chrobotkowy. Bór sosnowy o słabo zwartej warstwie zielnej i runie zdominowanym przez chrobotki. Niewielkie płaty Cladonio-Pinetum + tych zbiorowisk wystpuja w róznych miejscach, na najubo
szych siedliskach, najczciej zalesionych wydmach. Suboceaniczny bór wie
y. Bór sosnowy o mszysto-borówkowym runie, czsto z udziałem miałka pogitego. W granicach powiatu Leucobryo-Pinetum czsta antropogeniczna geneza fitocenoz: w wyniku uprawy sosny na siedliskch kwanych dbrów. Pospolite zbiorowisko rolinne na całym obszarze powiatu. Mieszany bór sosnowo-dbowy, czasem tak
e sosnowo-dbowo- Querco roboris- bukowy. Znaczne płaty nawizujce do tego zespołu, szczególnie w

Pinetum zachodniej czci powiatu s najczciej wynikiem uprawy sosny na siedliskach ubogich lasów liciastych. Bór bagienny. Sosnowy bór o runie zdominowanym przez torfowce, Vaccinio uliginosi- z udziałem krzewinek wrzosowatych: bagna i borówki bagiennej. + Pinetum Niewielkie fragmenty inicjalnych postaci obserwowaş mo
na w rezerwacie Pawski Ług.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 20

Wikliny nadrzeczne. Zarola wskolistnych wierzb (wiciowej, purpurowej, trójprcikowej) typowe dla strefy zalewu dolin Salicetum triandro- rzecznych (du
e rzeki). Na omawianym terenie niewielkie fragmenty viminalis nawizujce do tych zbiorowisk, tak
e pochodzenia antropogenicznego obserwowaş mo
na w dolinie Leniwej Obry. Czy
nie. Zarola tarniny, głogów i dzikich ró
, na terenie powiatu Rubo-Prunetum stosunkowo pospolite, najczciej jako zarola ródpolne lub oszyjkowye. Maliniaki. Na zrbach i w lukach lasów liciastych; jedno z Rubetum idaei pospolitszych na terenie powiatu zbiorowisk zarolowych. Las z drzewostanem sosnowym i runem opanowanym przez je
yny róznych gatunków. Zbiorowisko zastpcze powstajce w wyniku zbiorowisko Pinus- uprawy sosny na siedliskch eutroficznych lasów liciastych. Rubus Pospolite zbiorowisko na terenie całego powiatu w lasach na gruntach porolnych. Trzcinniczyska. Traworola trzcinnika piaskowego, rozwijajce si Calamagrostietum na miejscu wycitych lasów bukowych i dbowych, epigei charakteryzujce si dominacj gatunków porbowych. Las z drzewostanem sosnowym i dominacj trzcinnika piaskowego zbiorowisko Pinus- w runie. Zbiorowisko zastpcze powstajce w wyniku uprawy sosny Calamagrostis na siedliskch mezo- i eutroficznych lasów liciastych, głównie epigeios buczyn. Na terenie powiatu głownie w rejonie Łagowa. Zbiorowisko okrajkowe o fizjonomii okrelonej dominacj podagrycznika i pokrzywy. Na skrajach lasów łegowych, grdów i Urtico-Aegopodietum buczyn, przy zarolach ródpolnych, a nawet na siedliskach ruderalnych, jak przydro
a wiejskie, zaniedbane sady i parki. Pospolite zbiorowisko okrajkowe zdominowane przez marchewnika - fizjonomicznie wyodrbnia si szczególnie w okresie kwitnienia Anthriscetum tego gatunku. Rzadko spotykane na skrajach lasów, czsto natomiast sylvestris na siedliskach antropogenicznych, pełnic nawet rol rolinnoci ruderalnej (pobocza dróg). Pospolite zbiorowisko ruderalno-okrajkowe o fizjonomii okrelonej Agropyro-Urticetum dominacj pokrzywy, gatunków ruderalnych (perz) i łkowych Eupatorietum Pospolite zbiorowisko okrajkowe, a tak
e regeneracyjno-porbowe cannabini w kompleksach łegów olszowych i łgów olsowych. Zbiorowisko z dominacj glistnika, niekiedy z du
ym udziałem Galeopsido- poziewników. Na skrajach ró
nego typu zadrzewie, zwłaszcza Chelidonietum robiniowych, zniekształconych łgów i grdów. Ksenospontaniczne zbiorowisko z dominacj gatunku obcego Impatietum pochodzenia - niecierpka drobnokwiatowego. Pospolite w lasach na parviflorae całym obszarze. Galio aparine- Ni
owy zespół polanek, przewietle i cienistych skrajów Impatietum noli- wilgotnych lasów - łgów, niskich grdów i wilgotniejszych postaci tangere buczyn, zdominowany przez niecierpka pospolitego. Najpospolitszy typ murawy napiaskowej, o charakterystycznej Spergulo- fizjonomii determinowanej przez zwarte kpki szczotlichy, o + Corynephoretum sinoniebieskim zabarwieniu. Pospolita na ubogich, piaszczystych siedliskach. Niska, ciepłolubna, lu na murawka z lepnic wskopłatkow, Sileno otitis- drobnymi trawami ciepłolubnymi, na terenie powiatu rzadko w + Festucetum rejonie Nowej Wioski. Kwietna murawa napiaskowa, o zwartej darni, uwarunkowana Diantho-Armerietum ekstensywnym wypasem, na starych ugorach, poboczach dróg. Filipendulo- Ziołorola wizówkowe, zwykle z bodziszkiem błotnym (czsto

Geranietum tak
e facjalnie dominuje albo jeden, albo drugi gatunek).

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 21

Łka trzlicowa, z dominacj trzlicy modrej i udziałem barwnie kwitncych bylin. Jednokona, nie nawo
ona łka, kształtujca si w wyniku koszenia jesiennego, raz w roku lub co drugi rok. Dobrze zachowane niewielkie fragmenty spotkaş mo
na w dolinie Leniwej Obry. Wiele łk trzlicowych wskutek zmiany u
ytkowania na Molinietum caeruleae + intensywne traci swój typowy skład.Pospolite s kadłubowe postaci - łki trzlicowe bez gatunków charakterystycznych (tylko z dominacj samej trzlicy), prawdopodbnie powstałe wskutek przesuszenia łk i torfowisk spotykane czciej na całym obszarze powiatu. Łka wyczycowa. yzne u
ytki zielone obszarów zalewowych, Alopecuretum zwykle o trzech pokosach. Na terenie powiatu czş u
ytków pratensis zielonych to łki wyczycowe. Łka rajgrasowa. Typowe łki wie
e, zazwyczaj bogate Arrhenenateretum florystycznie. Na ró
nych siedliskch, zawsze jednak
yznych i + elatioris wie
ych. U
ytkowane jako łki wielokone. Na terenie powiatu pospolite zbiorowisko łkowe. Najpospolitsze zbiorowisko dywanowe, na drogach ródłkowych, Lolio-Polygonetum na trawnikach itp. Prunello- Wydepczyskowy zespół głowienki pospolitej i babki, typowy dla

Plantaginetum dróg lesnych w mezo- i eutroficznych lasach liciastych. zb. Agrostis Wydepczyska z piciornikiem gsim. Pospolite na terenie powiatu stolonifera-Potentilla intensywnie wydeptywane miejsca na podwórkach wiejskich, nad anserina stawami, wród łk i pastwisk. Oczerety. W wielu jeziorach powiatu, na podłozu mineralnym lub leko zamulonym. Zwykle jako pierwszy pas szuwaru graniczcy Scirpetum lacustris bezporednio z tafl wody. Na wikszych jeziorach, np. Jez. Niesłysz, Paklicko Wlk., Wilkowskim. Szuwar pałki wskolistnej. W wikszoci zbiorników eutroficznych, Typhetum na podłozu mineralnym, rzadko organicznym. Pozpolite zbiorowisko angustifoliae szuwarowe w całym powiecie, dominujce na wikszoci jezior. Szuwar pałki szerokolistnej. Pospolicie w jeziorach (prawie nigdy Typhetum latifoliae nie w ciekach), na
yznych siedliskach o podło
u organicznym lub organiczno--mineralnym. Szuwar trzcinowy. W bardzo ró
nych zbiornikach i na róznych Phragmitetum siedliskach, zwykle jednak eutroficznych. Najpospolitsze communis zbiorowisko szuwarowe powiatu. Szuwar skrzypu bagiennego. Zwykle w wodach na
yznych Equisetetum limosi siedliskach eutroficznych o grubym podło
u organicznym, na terenie powiatu rzadko w formie niewielkich płatów. Szuwar je
ogłówki. Niski szuwar je
ogłówki gałzistej, w Sparganietum erecti eutroficznych, płytkich wodach stojcych lub bardzo wolno płyncych. Niewielkie płaty rozproszone na całym obszarze. Pospolity na całym obszarze szuwar trawiasty manny mielec. Na okresowo wysychajcych płyciznach, wzdłu
wolno płyncych Glycerietum maximae cieków lub przy brzegach wód stojcych. Zbiorowisko wód eutroficznych o zamulonym podło
u, odporne na zanieczyszczenie rodowiska. Szuwar tatarakowy. W eutroficznych i mezotroficznych zbiornikach Acoretum calami z wod stojc lub płync. Stosunkowo czsty w miejscach o silnie zaznaczonej antropopresji. Szuwar kłociowy W strefie przebrze
nej mezotroficznych jezior z grub warstw gytii. Na terenie powiatu wiksze płaty tego zespołu Cladietum marisci + spotyka si na jez. Ksi
no koło Wilkowa oraz przy zachodnim brzegu jez. Niesłysz.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 22

Oenantho- Zbiorowisko kropidła wodnego i rzepichy ziemnowodnej,

Rorippetum sporadycznie spotykane na terenie powiatu. Lu ne skupienia ponikła błotnego w eutroficznych i Eleocharitetum mezotroficznych zbiornikach wodnych, na mineralnym (raczej palustris gruboziarnistym) podło
u. Na omwaianym terenie sporadycznie. Facjalne płaty łczenia baldaszkowatego, na brzegach i na dnie (tu forma podwodna) cieków, zwykle o doş znacznym przepływie, Butometum umbellati rzadziej w jeziorach. Pospolite zbiorowisko w wikszoci niewielkich cieków. Alismo-Glycerietum Zwarte, niskie szuwary manny jadalnej w wodach stojcych. Na fluitantis terenie powiatu sporadycznie. Niski szuwar je
ogłowki i strzałki wodnej, na brzegach i na dnie Sagittario- cieków, zwykle o doş znacznym przepływie. Pospolite zbiorowisko Sparganietum emersi w wikszoci niewielkich cieków. Sparganio- Niski szuwar manny jadalnej z udziałem je
ogłówek, przy wodach

Glycerietum fluitantis płyncych. Zbiorowisko z potocznikiem, w rowach melioracyjnych o powolnym Cardamino- lub rednio szybkim przepływie, w strumieniach wypływajcych ze

Beruletum ródlisk itp. Pospolite zbiorowisko w wikszoci niewielkich cieków o czystej wodzie. Lu ny szuwar trzcinowy z bardzo du
ym udziałem narecznicy Thelypteridi- błotnej, która jest głównym gatunkiem tworzcym zbiorowisko.

Phragmitetum Niewielkie fragmenty w rejonie jez. Ksi
no, jez. Niesłysz, Paklicko Wlk., jeziorach okolic Lubrzy i innych. Phalaritetum Szuwar mozgowy. Na glebach mineralno-organicznych. Na terenie arundinaceae powiatu rzadko. Szuwar turzycy dwustronnej. Rzadkie i słabo zbadane zbiorowisko Caricetum distichae rolinne, spotykane na wilgotnych łkach w dolinie Leniwej Obry. Łanowy szuwar turzycy zaostrzonej. Na
yznych siedliskch eutroficznych, w dolinach rzecznych, w wypłyconych misach Caricetum gracilis jeziornych, zwykle na glebach organicznych lub mineralno- organicznych. Czsto na porzuconych łkach. Caricetum Pospolity szuwar wielkoturzycowy budowany przez rozłogow acutiformis turzyc błotn. Pospolity wielkoturzycowy szuwar turzycy brzegowej, wystpuje przy ciekach wodnych, a tak
e na peryferiach mis zbiorników wód Caricetum ripariae + stojcych, na mokrych glebach błotnoziemnych lub murszowych silnie zmineralizowanych. Caricetum rostratae Szuwar turzycy dzióbkowatej. Rzadko na omawianym terenie. Niski, zwykle zwarty szuwar, zwykle w niewielkich akwenach. Caricetum vesicariae Rzadko. Caricetum Szuwar wybitnie kpowej turzycy prosowatej. Rzadko. paniculatae Szuwar turzycy sztywnej, wyst. czsto w postaci wielkoobszarowych Caricetum elatae fitocenoz porastajcych dolinowe torfowiska niskie z mezotroficznym torfem szuwarowym. Szuwar kosaşca
ółtego. Na terenie powiatu najczciej płaty o niewielkiej powierzchni w eutroficznych, płytkich zbiornikach Iritetum pseudoacori astatycznych, na mulistym podło
u mineralnym lub silnie zmineralizowanych osadach organicznych. Pleustonowe zbiorowisko rzsy i spirodeli, "jednowarstwowe", tj. Lemno-Spirodeletum zło
one wyłcznie z pływajcych po powierzchni rolin; w eutroficznych wodach, w róznych typach zbiorników wodnych.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 23

Pleustonowe zbiorowisko z udziałem rzsy drobnej i ró
nolistnych Calitrichio-Lemnetum gatunków rzli. W ródlesnych, małych zbiorniczkach, czsto minoris astatycznych (mo
e byc nie tylko w wodzie, ale i na uwodnionym mule), czasem w wolno płyncych rowach, zawsze w cieniu. Zbiorowisko z dominacj rzsy drobnej, w zacienionych, Lemnetum minoris ródlesnych starorzeczach, tak
e w wiejskich stawach, basenach przeciwpo
arowych itp. Potamogetonetum Ubogie florystycznie zbiorowiska zdominowane przez Potamogeton + pectinati pectinatus. Rzadko Mniej lub bardziej zwarte fitocenozy roslin podwodnych z Potamogetonetum dominacj rdestnicy lnicej. Zwykle w wodach eutroficznych, na + lucentis zamulonym podłozu, do 4 m głbokoci. Rzadko. Zwarte płaty z dominacj rdestnicy Potamogeton obtusifolius. W Potamogetoneton jeziorach eutroficznych, na siedliskach silnie wypłyconych osadami + obtusifolii organicznymi, w miejscach płytkich, zacisznych, silnie nagrzewanych. Rzadko Potamogetonetum Lu ne płaty rolinnoci podwodnej z dominacj rdestnicy przeszytej. + perfoliati Rzadko Zwarte fitocenozy rolin podwodnych z dominacj Myriophyllum Myriophylletum spicatum. W wodach eutroficznych, na siedliskach mineralnych lub + spicati lekko zamulonych. Myriophylletum Zwarte fitocenozy rolin podwodnych z dominacj Myriophylum + verticillati verticillatum. Ranunculetum Zwarte zbiorowiska podwodne zdominowane przez włosiennicznik + circinati kr
kolistny. Rzadko Zwarte, podwodne zbiorowiska z dominacj Ceratophyllum Ceratophylletum demersum. Optimum w płytkich, stojcych wodach eutroficznych, + demersi na podłozu organicznym, czsto w pasie zbiorowisk o liciach pływajcych. Elodeetum Zwarte, podwodne skupienia moczarki kanadyjskiej. W ró
nych canadensis akwenach od jezior przez sztuczne zbiorniki po rzeki. Potamogetonetum Pospolite w wikszoci zbiorników zbiorowisko rdestnicy + natantis pływajcej, o liciach pływajacych na tafli wody. Nuphareto- Skupienia gr
eli i grzybieni na tafli wody. Licznie na wikszoci + Nymphaetum albae zbiorników wodnych powiatu. Hydrocharitetum Zbiorowisko
abicieku, pospolite na powierzchni wikszoci jezior + morsus-ranae i innych zbiorników. Facjalne skupienia okr
nicy bagiennej. Zwykle w kompleksie z Hottonietum palustris + olsami lub w zagłbieniach wród olsów. Ranunculetum Zespół włosienicznika wodnego, najczciej w stawkach + aquatilis sródpolnych, rzadziej w rzekach. Ranunculetum Zespół włosienicznika rzecznego w czystych, eutroficznych rzekach + fluitantis o piaszczystym dnie. Niski szuwarek turzycy bagiennej, tworzcej płaty w obnizeniach i w Caricetum limosae + dolinkach na torfowiskach mszarnych. Rez. Pniowski Ług. Rhynchosporetum Niskie szuwarki przygiełki białej w dolinkach i obni
eniach na + albae torfowiskach mszarnych. Rez. Pniowski Ług. Eriophoro Mezo-oligotroficzny mszar dywanowy z wełniank wskolistn. Na angustifolii- + wikszoci rozleglejszych torfowisk przejciowych. Sphagnetum Szuwar turzycy nitkowatej. W bezodpływowych wytopiskach, na Caricetum krawdzi pła w jeziorkach dystroficznych, w miejscach ze + lasiocarpae stagnujc, kwana wod. Rzadko, rze. Pniowski Ług. Facjalne skupienia czermieni błotnej, na skrajach wikszoci Calletum palustris + torfowisk przejciowych w rejonie Lubrzy i Łagowa.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 24

Sphagnetum Mszar kpkowo-dolinkowy; z reguły utwarty, bez sosny. Na + magellanici wikszych torfowiskach przejciowych (Pawki Ług, Pniowski Ług) Mszar bez wyra nie kpkowej struktury, ze stał obecnoscia sosny i Ledo-Sphagnetum du
ym udziałem krzewinek wrzosowatych, przede wszystkim bagna. + magellanici Pawki Ług. zb. Eriophorum Kpowy mszar z kpami wełnianki pochwowej, midzy którymi s vaginatum-Sphagnum + torfowce, głownie Sphagnum fallax. fallax Ziołorola bylic, łopianów i pokrzyw, na przyro
ach, przychaciach, Arctio-Artemisietum w miejscach silnie przekształconych. zb. Solidago Ruderalne skupienia amerykaskich nawłoci na przydro
ach, canadensis ugorach i miejscach ruderalnych

Poni
ej scharakteryzowano bardziej szczegółowo najwa
niejsze wystpujace na terenie powiatu typy siedlisk chronionych, zawartych na licie biotopów ujtych w rozporzdzeniu Ministra rodowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie okrelenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegajcych ochronie (Dz.U. nr 92 z 3 wrzenia 2001r., poz. 1029). oraz w tzw. "Dyrektywie Habitatowej" Unii Europejskiej. Pod ktem realizacji skutecznej ochrony wskazano na zasadnicze kierunki i mo
liwoci skutecznej ochrony, objawy ich degeneracji oraz wska niki i kryteria wysokiej wartoci przyrodniczej.

Lasy łgowe

Na terenie powiatu, nad ciekami, szczególnie w dolinie Leniwej Obry, a tak
e na obrze
ach zbiorników wodnych i innych obni
eniach terenu, wystpuj przede wszystkim łgi olszowo-jesionowe. Wszytkie płaty lasów łgowych s siedliskami chronionymi, wic nale
y je inwentaryzowaş i wykazywaş w waloryzacjach przyrodniczych nadlenictw i gmin. Docelowo wszystkie płaty lasów łgowych powinny znale ş si w granicach lasów uznanych za ochronne ze wzgldu na funkcj wodochronn. Wybrane, dobrze wykształcone płaty lasów łgowych ze starszym drzewostanem (>80 lat) nale
y kwalifikowaş tak
e jako "cenne fragmenty rodzimej przyrody". Zagospodarowanie lasów łgowych musi zapewniaş utrzymanie ich wodochronnego charakteru; powinno ono nastpowaş przy zastosowaniu rbni zło
onych.

O wysokiej wartoci przyrodniczej łgów wiadcz:

ß Regularnoş wiosennych zalewów wodami płyncymi . ß Stary drzewostan, w przypadku łgów jesionowych przynajmniej z domieszkowym udziałem jesionu. ß Wystpowanie gatunków błotnych.

Objawami degeneracji i degradacji łgów s:

ß Jednogatunkowy i jednowiekowy drzewostan, zbyt bujny rozwój warstwy podszytu, w łgach olszowo - jesionowych np. dominacja leszczyny. ß Masowa obecnoş traw i gatunków łkowych w runie (wiadectwo połkowego pochodzenia łgu). ß Objawy przesuszenia siedlisk, obecnoş niecierpka drobnokwiatowego w runie. ß Obecnoş innych gatunków obcych.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 25

Nale
y d
yş do eliminacji wszelkich czynników przyczyniajcych si do degeneracji lasów łegowych. Najwiksze kompleksy dobrze wykształconych bd regenerujcych si lasów łgowych znajduj si w dolinie Leniwej Obry i ich ochrona stanowiş powinna jedno z priorytetowych zada ochrony przyrody regionu.

Olsy

yzne, bagienne lasy olszowe na siedliskach bez przepływu wody, zwykle na torfach niskich. Drzewostan w warunkach naturalnych jest czysto olszowy, bez udziału jesionu. Dobrze zachowane kompleksy olsów znale
ş mo
na na terenie powiatu w kilku wikszych obni
eniach terenowych oraz w dolinie Leniwej Obry. Wystpuj one przewa
nie w kompleksach z lasami łgowymi.

Płaty olsów, jako siedliska cenne przyrodniczo, nale
y inwentaryzowaş i wykazywaş we wszelkich waloryzacjach przyrodniczych. Docelowo wszystkie płaty olsów powinny znale ş si w granicach lasów o funkcji wodochronnej. Wybrane, dobrze wykształcone płaty olsów ze starszym drzewostanem (>80 lat) i wykształcon kpkowo-dolinkow struktur runa nale
y kwalifikowaş tak
e jako "cenne fragmenty rodzimej przyrody". Olsy, ze wzgldu na swoje funkcje wodochronne, nie powinny byş zagospodarowane rbni I, mo
liwe jest stosowanie rbni przerbowych bd całkowite wyłczenie z u
ytkowania.

O wysokiej wartoci przyrodniczej olsów wiadcz:

ß Stary drzewostan olszowy. ß Kpkowo-dolinkowa struktura runa; kpy wokół drzew zasiedlone przez gatunki umiarkowanie acidofilne. ß Bagienny charakter lasu i stałe zabagnienie dolinek midzy kpkami. ß Wystpowanie gatunków błotnych (turzyce, okr
nica bagienna).

Objawami degeneracji i degradacji łgów s: ß Zanik kpowo-dolinkowej struktury. ß Runo zdominowane przez turzyce lub pokrzyw. ß Masowa obecnoş traw i gatunków łkowych w runie. ß Objawy przesuszenia siedlisk.

Buczyny

Nizinne lasy bukowe, jako typ ekosystemu lenego charakterystycznego dla rodkowo- zachodniej Europy, ujte s jako "biotopy wa
ne dla Europy" w załczniku do Europejskiej Dyrektywy Habitatowej oraz w rozporzdzeniu o ochronie siedlisk. Wystpuj w formie dwóch typów lasów:

ß kwanej buczyny ß
yznej buczyny marzankowej z eutroficznym runem

Na terenie powiatu wystpuj przede wszystkim płaty kwanej buczyny, najwikszy kompleks tego typu siedlisk znajduje si w rejonie na północ od Łagowa. W kompleksie tym spotkaş mo
na tak
e niewielkie fragmenty
yznej buczyny marzankowej. Powszechnie stosowana w lasach bukowych powiatu rbnia IIa, mimo
e zapewnia zachowanie charakteru lasu i skuteczne odnowienie drzewostanu, powoduje drastyczne zmiany w ekosystemie i redukcj jego ró
norodnoci biologicznej. Dla zachowania zwizanych z buczynami, lenych, stenotopowych gatunków zwierzt i rolin lepsze jest zastpowanie tej metody zagospodarowania odpowiednimi modyfikacjami rbni stopniowych.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 26

W ekosystemach buczynowych szczególnie wa
ne dla zachowania ró
norodnoci biologicznej jest zachowanie odpowiednich zasobów martwego rozkładajcego si drewna (w lasach naturalnych jest go co najmniej 10-30% mi
szoci
ywego drzewostanu), a tak
e drzew starych, grubych i dziuplastych.

O wysokiej wartoci przyrodniczej buczyn wiadcz:

ß Stary drzewostan o zró
nicowanych grubociach drzew, z udziałem drzew martwych i zamierajcych; mo
e byş czysto bukowy, ewentualnie mo
liwa jednostkowa domieszka dbu, lipy, jesionu, wizu.

Objawami degeneracji i degradacji buczyn s:

ß Wikszy udział dbu, lipy, jesionu lub wizu, albo innych drzew liciastych w drzewostanie. ß Jakikolwiek udział sosny, modrzewia, wierka lub innych gatunków iglastych w drzewostanie. ß Dominacja traw, np. trzcinnika piaskowego w runie. ß Obecnoş niecierpka drobnokwiatowego w runie. ß Obecnoş innych gatunków obcych.

Grdy

Wielogatunkowe,
yzne lasy liciaste zaliczane do grdów rodkowoeuropejskich w Wielkopolsce stanowi podstawowy typ zbiorowiska lenego
yznych i wie
ych siedlisk, natomiast na Ziemi Lubuskiej, w zasigu buka spychane s na zbocza i nadzalewowe terasy w dolinach rzecznych. W Powiecie wiebodzin najlepiej zachowane i najcenniejsze pod wzgldem przyrodniczym fragmenty lasów grdowych zachowały si w dolinie Leniwej Obry. W innych miejscach s to niewielkie fragmenty przestrzennie graniczce i nawizujce bd do dbrów, bd do lasów łgowych.

Podstawow rol w drzewostanach ekosystemów grdowych odgrywa grab. Mimo niskiej jakoci technicznej drewna tego gatunku, z ekologicznego punktu widzenia musi on byş traktowany jako integralny element ekosystemu.

Metody zagospodarowania lasów z udziałem dbu, grabu i leszczyny powinny uwzgldniaş koniecznoş odnowienia wszystkich gatunków składajcych si na ich drzewostan - a wic dbu i graba. Domieszkami biocenotycznymi mog byş: wizy, klon i lipa, w podszycie tak
e leszczyna. Dobrze zachowane płaty grdów s na tyle rzadkie,
e w lasach powinny byş kwalifikowane jako "cenne fragmenty rodzimej przyrody", a ich drzewostany jak najdłu
ej przetrzymywane na pniu.

O wysokiej wartoci przyrodniczej grdów wiadcz:

ß Stary drzewostan zawierajcy co najmniej db i grab, a najlepiej tak
e gatunki domieszkowe: lip, klon, wizy, jesion. ß Wystpowanie bogatego runa wczesnowiosennych geofitów, z udziałem kokoryczy i łuskiewnika.

Objawami degeneracji i degradacji grdów s:

ß Brak dbu lub graba w drzewostanie. ß Zbyt bujny rozwój warstwy podszytu, np. dominacja leszczyny. ß Dominacja traw, np. trzcinnika piaskowego w runie.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 27

ß Obecnoş sosny, wierka lub innych drzew iglastych w drzewostanie. ß Obecnoş niecierpka drobnokwiatowego w runie. ß Obecnoş innych gatunków obcych.

Dbrowy

Dbrowy to zbiorowiska rolinne w typie boru mieszanego, tworzone najczciej przez db bezszypułkowy, czasem z domieszk dbu szypułkowego, buka lub innych drzew. W runie, podobnie jak w borach, panuje głównie borówka czernica, sporód innych typowych gatunków wymieniş mo
na trzcinnika lenego, miałka pogitego, przeca zwyczajnego, konwalijk dwulistn czy orlic pospolit.

Na terenie powiatu typowych fitocenoz reprezentujcych kwane dbrowy jest niewiele, znaczne obszary potencjalnych siedlisk dbrowy zajmuj drzewostany sosnowe.

Bardzo interesujcym zbiorowiskiem w typie dbrowy, choş odmiennie klasyfikowanym pod wzgldem fitosocjologicznym, s wietliste dbrowy Potentillo albae - Quercetum. S to zbiorowiska lene budowane głównie przez db bezszypułkowy o niewielkim zwarciu, z bardzo specyficznym runem, bogatym w gatunki ciepłolubne i niektóre łkowe, prawdopodobnie ukształtowane w wyniku długoletniego wypasu zwierzt gospodarskich w lasach. Na terenie powiatu niewielkie płaty nawizujce do wietlistych dbrów znale ş mo
na zaledwie w kilku miejscach.

wiee i wilgotne łki

Jeszcze niedawno pospolite w krajobrazie łki s dzi biotopami gincymi. Dotychczasowe u
ytkowanie jest zarzucane, co uruchamia sukcesj i zarastanie. Na du
ych kompleksach obserwuje si intensyfikacj gospodarki – zamienianie łk jednokonych na wielokone, nawo
enie, zamienianie u
ytków zielonych na pola uprawne. Do najcenniejszych pod wzgldem przyrodniczym ekosystemów łkowych zaliczaj si, wystpujce czsto w kompleksach przestrzennych, zmiennowilgotne łki trzlicowe (Molinietum caruleae), a tak
e ekstensywnie u
ytkowane, wilgotne łki ostro
eniowe (Angelico-Cirsietum oleracei). Na terenie powiatu najwiksze kompleksy łk, niestety z zaawansowan ju
sukcesj, wystpuj w dolinie Leniwej Obry. Mniejsze, czsto jeszcze koszone lub ekstensywnie wypasane, interesujce przyrodniczo fragmenty łk zachowały si we wszystkich gminach w obni
eniach terenu.

Przynajmniej najcenniejsze płaty łk - w tym wszystkie płaty z udziałem storczyków - powinny byş dla zachowania ró
norodnoci biologicznej chronione w sposób czynny, co wymaga kontynuacji tradycyjnego sposobu ich u
ytkowania.

O wysokiej wartoci przyrodniczej łk wiadcz:

ß Wystpowanie rzadkich gatunków, np. storczyki, go dzik pyszny, mieczyk dachówkowaty, pełnik europejski, nasi rzał pospolity. ß Wystpowanie typowych gatunków: jaskry, firletka poszarpana, rdest w
ownik, komonica, ostro
enie, na łkach mniej wilgotnych tak
e koniczyny i chabry; du
a ró
norodnoş gatunków widoczna tak
e fizjonomicznie ("kwietnoş"). Na łkach trzlicowych, oprócz trzlicy modrej, typowymi gatunkami s: czarciks łkowy oraz sierpik barwierski. ß Widoczne fizjonomicznie bogactwo gatukowe owadów (np. motyli). ß Je
eli powierzchnia ma struktur kpkow, to kpy budowane przez torfowce, ewentualnie inne mchy (płonnik).

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 28

Objawami degeneracji i degradacji łk pod wpływem zbyt intensywnego u
ytkowania s:

ß Bezwzgldna dominacja kupkówki lub miałka darniowego przy ogólnym ubóstwie gatunkowym. ß Masowe wystpowanie mniszka lekarskiego przy ogólnym ubóstwie gatunkowym i braku innych kwiatów. ß Dominacja gatunków traw i koniczyn pochodzcych z podsiewu przy ogólnym ubóstwie gatunkowym.

Objawami degeneracji i degradacji łk pod wpływem zarzucenia u
ytkowania s:

ß Wystpowanie zwartych ziołoroli pokrzywy i ostro
enia polnego ("osty"). ß Na wilgotnych siedliskach - zarastanie trzcin lub kpowymi turzycami. ß Rozwój bujnych ziołoroli z dominacj wizówki, czasem tak
e bodziszków, krwawnicy i tojeci. ß Pojawianie si nalotów drzew, głównie olszy, brzozy i wierzby.

Mszary torfowcowe

Wska nikiem tego biotopu jest wystpowanie zwartych i silnie uwilgotnionych kobierców mchów torfowców o powierzchni co najmniej kilkuset metrów kwadratowych. Mog one mieş struktur "dywanow" lub "kpkow", zazwyczaj na dobrze zachowanych mszarach mo
na fizjonomicznie wyró
niş przynajmniej kilka gatunków torfowców, czsto ró
nicych si barw (od zielonej przez
ółtobrzow po czerwon). Torfowcom towarzysz zwykle typowe dla mszarów gatunki: przygiełka biała, modrzewnica, rosiczka, na kpach tak
e krzewy bagna.

Mszary torfowcowe wystpuj zwykle w bezodpływowych zagłbieniach terenu, czasem w kontakcie z jeziorkami dystroficznymi. Na terenie powiatu najwiksze skupienia tego typu siedlisk zanotowano w rejonie Łagowa oraz Nowej Wioski w gminie Lubrza.

O wysokiej wartoci przyrodniczej mszarów wiadcz:

ß Wystpowanie typowych gatunków: bagnica torfowa, turzyca bagienna, rosiczka, modrzewnica, przygiełka biała,
urawina. ß Zwartoş kobierca torfowców. ß Je
eli powierzchnia mszaru ma struktur kpkow, to kpy budowane przez torfowce, ewentualnie inne mchy (płonnik), nie przez wełniank.

Objawami degeneracji i degradacji mszarów s:

ß Masowy rozwój traw i situ rozpierzchłego. ß Masowe wystpowanie kpowej wełnianki pochwowatej (poza okrajkiem torfowiska). ß Wyra ne przesuszenie powierzchni torfowiska .

Wszystkie miejsca wystpowania torfowców powinny byş zachowane. Jedyn słu
c temu metod jest ochrona ich biotopów; nie mog one w
aden sposób byş odwadniane, ale równie
nie mog byş nawadniane wodami obcego pochodzenia. Rowy odpływowe z torfowisk - je
eli istniej - nie powinny byş oczyszczane i udra
niane, a wrcz przeciwnie - odpływ powinien byş blokowany przy pomocy prostych w konstrukcji zastawek.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 29

ródła

Wszystkie wypływy i wysiki wód podziemnych s biotopami cennymi przyrodniczo i powinny byş zachowane. Zazwyczaj maj one postaş tzw. erozyjnych kompleksów ródliskowych, to znaczy wypływów erodujcych otoczenie, czasem zarastajcych ledziennic lub rze
uch gorzk, poło
onych przewa
nie w obrbie olsów lub w łgach olszowych.

O wysokiej wartoci ekosystemu ródliskowego wiadcz:

ß Obecnoş wypitrzonych w formie kopuł torfowisk (wyniesie) zasilanych wodami podziemnymi; najlepiej nie erodowanych. ß Obecnoş martwic wapienych – trawertynów. ß Siła wypływu. ß Obecnoş w miejscach erodowanych podło
a mineralnego (piaszczystego), kamieni, resztek drewna opryskiwanych wod, zasiedlanych przez wtrobowce lub mszaki.

Cieki o naturalnym charakterze

Cennymi przyrodniczo biotopami s tak
e nie skanalizowane i nie przekształcone w rowy strumienie i cieki, na terenie powiatu zachowało si niewiele cieków zbli
onych do naturalnych, jednak wiele fragmentów cieków skanalizowanych podlega obecnie szybkiej, spontanicznej renaturyzacji.

O wysokiej wartoci przyrodniczej cieku wiadcz:

ß Zró
nicowana linia i nurt cieku. ß Obecnoş gatunków ryb reofilnych, nawet w postaci młodych stadiów rozwojowych. ß Obecnoş mitusa. ß Fizjonomicznie dostrzegalna ró
norodnoş gatunkowa wa
ek. ß Dno piaszczyste i kamieniste. ß Zró
nicowanie morfologii brzegów. ß Przemienne wystpowanie odcinków owietlonych i zacienionych. ß Zachowanie naturalnej rolinnoci na brzegach. ß Wystpowanie włosieniczników w nurcie.

O umiarkowanej wartoci cieku i jego degradacji jako układu przyrodniczego wiadcz:

ß Prosta linia cieku, nurt jednostajny (zarówno jednostajnie wolny, jak i jednostajnie szybki); charakter rowu. ß Bezrybnoş. ß Całkowite zacienienie lub całkowite owietlenie cieku. ß Brak cigłych pasm spontanicznej rolinnoci na brzegach cieku.

Wystpowanie w wikszej iloci moczarki kanadyjskiej.

3.2.1.4 Wybrane grupy fauny, ze szczególnym uwzgldnieniem gatunków zagroonych.

Prowizoryczn list fauny krgowców powiatu przedstawiono poni
ej. Symbolami EN (zagro
one), NT (bliskie zagro
enia) i LC (najmniejszej troski) zaznaczono gatunki ujte na polskiej czerwonej licie zwierzt. Symbolami DP (Dyrektywa Ptasia) oznaczono ptaki umieszczone na europejskiej licie ptaków chronionych, DH (aneks II Dyrektywy Habitatowej) gatunki wymagajce wyznaczenia dla nich obszarów chronionych.

Wykaz gatunków zamieszczono w załczniku nr 1.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 30

3.2.1.5 Charakterystyka aktualnego stanu ochrony przyrody.

Rezerwaty

W powiecie wiebodzin istnieje obecnie 7 rezerwatów przyrody. Zabezpieczaj one najcenniejsze fragmenty najbardziej reprezentatywnych ekosystemów i elementów przyrody. Wykaz i charakterystyk poszczegolnych obiektów przedstawiono poni
ej.

“Nad Jeziorem Trze
niowskim” – rezerwat le
ny

Rezerwat leno-krajobrazowy o powierzchni 47,73 ha, poło
ony na zachodnim brzegu Jeziora Trzeniowskiego. Chroni fragment naturalnego lasu bukowego, porastajcy strome zbocza rynny polodowcowej. Na terenie rezerwatu wystpuj rzadkie i chronione gatunki rolin: bluszcz pospolity, marzanka wonna, paprotka zwyczajna, konwalia majowa, kalina koralowa, przylaszczka pospolita, perłówka jednokwiatowa, czworolist pospolity. Mo
na wyró
niş tu zespoły rolinne kwanej buczyny ni
owej i olsu. Na połowie powierzchni wystpuj zbiorowiska zastpcze z sosn, wierkiem i dbem czerwonym. Dodatkowy walor rezerwatu stanowi redniowieczne grodzisko.

“Uroczysko Grodziszcze” – rezerwat le
ny

Rezerwat poło
ony ok. 3 km na północny zachód od Szczaca, zajmuje powierzchni 15,75 ha. Chroni fragment jednego z najlepiej zachowanych lasów grdowych w zachodniej Polsce. Naturalny drzewostan w wieku ok. 120 lat tworz głównie: db szypułkowy, grab, jesion, jawor. W bardzo bogatym runie wystpuj m.in.: przylaszczka pospolita, kokorycz pusta, kokorycz wtła, zawilec gajowy, zawilec
ółty, gwiazdnica wielkokwiatowa. Stwierdzono tu wystpowanie 28 gatunków ptaków lgowych. Sporód nich wymieniş mo
na siniaka i dzicioła redniego. Na skraju rezerwatu znajduj si dobrze zachowane pozostałoci XII wiecznego grodziska z licznymi norami borsuków.

“Pawski Ług” – rezerwat torfowiskowy

Rezerwat torfowiskowo-leny o powierzchni 34,52 ha. Rolinnoş torfotwórcz tworzy tu dywanowy mszar z torfowcem odgitym. Północna czş torfowiska w du
ym stopniu jest poronita niskimi sosnami i brzozami. Na uwag zasługuj wystpujce fragmentarycznie płaty kpkowo-dolinkowego mszaru wysokotorfowiskowego z torfowcem magellaskim. Na torfowisku wystpuj chronione i rzadkie roliny: torfowiec odgity, wełnianka pochwowata,
urawina błotna, modrzewnica zwyczajna, bagno zwyczajne, rosiczka okrgłolistna, brzoza omszona, kruszyna pospolita, kalina koralowa oraz czermie błotna. Na próchniejcym drewnie kłód i pniaków spotkaş mo
na rzadkie mchy – georgi przezroczyst, próchniczka bagiennego i widłozba wiciowatego. W obrbie rezerwatu znajduje si niewielkie jeziorko ródlene obficie poronite grzybieniami białymi. Na jego powierzchni nasuwa si pło torfowiskowe, które tworz równie
roliny rzadkie i chronione: bagno zwyczajne i turzyca bagienna. Na skraju rezerwatu ronie pomnikowa topola biała. Wród zbiorowisk lenych dominuj kwane dbrowy z udziałem buka.

“Dbowy Ostrów” – rezerwat le
ny

Rezerwat poło
ony jest ok. 2,5 km na południe od miejscowoci Nowy Dworek. Jest to mała enklawa ponad 100-letniego starodrzewiu, w skład którego wchodz: db szypułkowy, sosna, brzoza, osika i inne. W runie masowo wystpuje konwalia majowa oraz miejscami pajcznica gałzista. Rezerwat jest mocno nara
ony na degradacj ze wzgldu na mał powierzchni i brak otuliny. W jego bezporednim ssiedztwie – w rejonie ujcia Paklicy z jeziora Paklicko Wielkie – wystpuj torfowiska i łgi, gdzie rosn m.in. trzy gatunki storczyków. Teren ten stanowi równie
ostoj zimorodka oraz bobra.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 31

“Krcki Łg” – rezerwat le
ny

Rezerwat obejmuje ochron fragmenty naturalnych zespołów łgu olszowo-jesionowego i olsu porzeczkowego z bogat awifaun oraz drzewami pomnikowymi. Rezerwat zajmuje powierzchni 65,57 ha. Gatunkami drzew bezwzgldnie panujcymi na całej powierzchni tego terenu s olcha i jesion. Rol dominantów we wschodniej czci rezerwatu przejmuj: db, buk, grab i wierk. Jako gatunek domieszkowy na terenie całego rezerwatu wystpuje brzoza, topole biała, czarna i osika, wiz, modrzew, czeremcha, sosna wejmutka, lipy i wierzby. Runo równie
jest bardzo bogate i zró
nicowane. W okresie wiosennym dominuj w nim: zawilce gajowy i
ółty, pierwiosnka lekarska, ledziennica, przylaszczka. W pó niejszym okresie wszdzie pojawia si szczyr trwały, je
yna popielica, tojeş pospolita, konwalijka dwulistna i turzyce. Nieco mniej licznie wystpuje czworolist, kokoryczka wielokwiatowa, konwalia, czosnaczek, manna mielec, psianka słodkogórz. Na terenie rezerwatu wystpuj równie
roliny podlegajce ochronie całkowitej: nie
yczka przebinieg, wawrzynek wilczełyko, listera jajowata, storczyk plamisty. Sporód awifauny na uwag zasługuj dwa z 48 stwierdzonych tu gatunków ptaków: dzicioł redni i orlik krzykliwy.

“Pniewski Ług” – rezerwat torfowiskowy

Poło
ony jest ok. 1 km na południowy zachód od miejscowoci Nowa Wioska. Zajmuje powierzchni 6,84 ha. Obejmuje ochron teren typowego torfowiska przejciowego o mi
szoci ok. 7 m. Na mszarze wystpuje wiele gatunków rolin zagro
onych i chronionych, w tym rosiczka okrgłolistna, bagnica torfowa i przygiełka biała.

"Nietoperek" - rezerwat faunistyczny

Poło
ony na pograniczu gmin Lubrza w powiecie wiebodzin oraz gminy Midzyrzecz. Obejmuje ochron unikaln na skal europejsk zimow kolonie nietoperzy liczca prawie 30.000 osobników nale
cych do 12 gatunków. Najliczniejsz to mocek rudy Myotis daubentoni i nocek du
y Myotis myotis (po ponad 10.000 os. ka
dy). Ponadto wystpuj tu: nocek Bechsteina Myotis bechsteini, nocek Natterera Myotis nattereri, nocek wsatek Myotis mystacinus, nocek łydkowłosy Myotis dascyneme, mroczek pó ny Eptesicus serotinus, karlik malutki Pipistrellus pipistrellus, gacek wielkouch Plecotus auritus, gacek szary Plecotus austriacus, mopek Barbastella barbastella. Łczna powierzchnia podziemnych korytarzy i komór wchodzcych w skład rezerwatu wynosi ponad 9 ha. Na terenie powiatu, w gminie Lubrza poło
ona jest mniejsza czş rezerwatu, zespół korytarzy i komór pod nazw "Ptla Boryszyska", jednak znajduje si tu jedyna w rezerwacie kolonia rozrodcza nocków du
ych, dlatego obiekt ten jest interesujcy i wymaga ochrony tak
e latem.

Do granicy powiatu przylega tak
e, le
cy jednak poza jego granicami, rezerwat Buczyna Łagowska. Z uwagi na ponadregionalne zagadnienie ochrony łagowskiej wyspy buczyn, przedstawiono tu jego charakterystyk.

“Buczyna Łagowska” – rezerwat le
ny

Jest to rezerwat leny zajmujcy powierzchni 115,86 ha. Chroni naturalne buczyny na wschodnim kracu ich wystpowania w Europie. Lasy bukowe w wieku od 105 do 140 lat porastaj teren o niezwykle bogatej rze bie. Ró
nica wysokoci pomidzy najwy
szym i najni
szym punktem rezerwatu wynosi prawie 100 m. Na terenie rezerwatu mo
na znale ş roliny objte ochron całkowit: paprotka zwyczajna, barwinek pospolity, bluszcz pospolity, widłaki jałowcowaty i go dzisty, orlik pospolity, sromotnik bezwstydny i chrobotki, oraz roliny objte ochron czciow: konwalia majowa, marzanka wonna i kruszyna pospolita. Mo
na obserwowaş tu równie
wiele gatunków chronionych zwierzt, midzy innymi ptaki zwizane ze starymi lasami bukowymi – siniaka i muchołówk mał.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 32

Lasy porastajce obszar rezerwatu nale
 do najpikniejszych drzewostanów bukowych na Ziemi Lubuskiej. Wyró
niono tu zespoły rolinne kwanej buczyny ni
owej (wystpujcy na prawie całym obszarze rezerwatu) oraz pojawiajcy si fragmentarycznie zespół
yznej buczyny ni
owej. Przed wojn, w miejscu dzisiejszego rezerwatu, istniał niemiecki rezerwat leny Buchwald. Został on utworzony 07.10.1937 r. i obejmował powierzchni 2246 ha. Obejmował on buczyny poło
one na północ od Jeziora Trzeniowskiego, czyli tereny dzisiejszego rezerwatu, oraz obszary poło
one wokół jezior Buszno i Buszenko. Całoş stanowi jeden kompleks nazywany Łagowsk Wysp Buczyn.

Uytki ekologiczne

Na terenie powiatu utworzono dotychczas zaledwie 7 u
ytków ekologicznych, w porównaniu z innymi obszarami oraz z intencj ustawodawcy, aby forma ta była masow form ochrony przyrody, zarówno liczba, jak i powierzchnia utworzonych uzytków jest wysoce niewystarczajca.

“W dolinie Jabłonnej” – gmina Skpe, nr rejestru 255, powierzchnia 0,80 ha, dz. nr 61/2L (0,42 ha) i 61/1L (pow. 0,38 ha), obrb ewidencyjny m. Pałck, własnoş Skarbu Pastwa w zarzdzie Nadlenictwa Sulechów. Dz. Urz. Woj. Lub. nr 44 z dnia 19.04.2002r. Rozp. nr 5 Wojewody Lub. z dnia 25.03.2002r.

“Bagno w Olszynach” – gmina Skpe, nr rejestru 256, powierzchnia 6,02 ha, dz. nr 55/6L (pow. 1,55 ha), 56L (4,47 ha), obrb ewidencyjny m. Pałck, własnoş Skarbu Pastwa w zarzdzie Nadlenictwa Sulechów. Dz. Urz. Woj. Lub. nr 44 z dnia 19.04.2002r. Rozp. nr 5 Wojewody Lub. z dnia 25.03.2002r.

“Szlak wydry” – gmina Skpe, nr rejestru 257, powierzchnia 7,24 ha, dz. nr 196/1L (pow. 0,82 ha), 196/2L (0,75 ha), 197/2L (1,09 ha), 198/1L (0,72 ha), 198/2L (2,09 ha), 197/1L (1,05 ha), 198/4L (0,02 ha), 198/3L (0,70 ha), obrb ewidencyjny m. Pałck, własnoş Skarbu Pastwa w zarzdzie Nadlenictwa Sulechów. Dz. Urz. Woj. Lub. nr 44 z dnia 19.04.2002r. Rozp. nr 5 Wojewody Lub. z dnia 25.03.2002r.

“Kijewo” – gmina Łagów, nr rejestru 176, powierzchnia 9,69 ha, dz. nr 47 (pow. 5,63 ha), 48 (4,06 ha), obrb ewidencyjny m. Kosobudz, własnoş Skarbu Pastwa w zarzdzie Nadlenictwa Bytnica. Dz. Urz. Woj. Lub. nr 44 z dnia 19.04.2002r. Rozp. nr 5 Wojewody Lub. z dnia 25.03.2002r.

“Torfowisko Barcikowo” – gmina Łagów, nr rejestru 175, powierzchnia 3,62 ha, dz. nr 185 (pow. 3,05 ha), 212/2 (0,57 ha), obrb ewidencyjny m. Kolonia Barcikowo, własnoş Skarbu Pastwa w zarzdzie Nadlenictwa wiebodzin. Dz. Urz. Woj. Lub. nr 44 z dnia 19.04.2002r. Rozp. nr 5 Wojewody Lub. z dnia 25.03.2002r.

“Samsonki” – gmina Zbszynek, nr rejestru 284, powierzchnia 4,51 ha, dz. nr 17L/1 (pow. 1,09 ha), 18L/1 (3,42 ha), obrb ewidencyjny m. Dbrówka Wlkp., własnoş Skarbu Pastwa w zarzdzie Nadlenictwa Babimost. Dz. Urz. Woj. Lub. nr 44 z dnia 19.04.2002r. Rozp. nr 5 Wojewody Lub. z dnia 25.03.2002r.

"Jezioro Ksi
no" - gmina wiebodzin, pow. 18,19 ha (dz. nr 191 i 286 obr. ew. Borów), własnoş UM i Nadlenictwa wiebodzin. Utworzony uchwał Rady Miejskiej.w wiebodzinie.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 33

Pomniki przyrody

W granicach powiatu znajduje si 97 pomników przyrody. Wikszoş stanowi pojedyncze drzewa oraz ich grupy, w kilku przypadkach przedmiotem ochrony s aleje drzew, w dwóch przypadkach utworzono pomnik powierzchniowy obejmujc ochron niewielkie torfowisko (Krzeczkowskie Bagno) oraz stanowisko dziewişsiła bezłodygowego.

Na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody prowadzona jest obecnie weryfikacja stanu pomników przyrody w powiecie. Wykaz istniejcych pomników przyrody w układzie gmin przedstawia zestawienie zamieszczone z załczniku nr 1.

Inne formy ochrony

Obszar chroniony Klubu Przyrodników "Łki w dolinie Leniwej Obry"

Kompleks łk o powierzchni 6,2 ha, poło
ony 2 km od miejscowoci Ko minek w gminie Szczaniec, na krawdzi doliny Leniwej Obry, bdcy własnoci i jednym z prywatnych obszarów chronionych Klubu Przyrodników. Na tym niewielkim obszarze stwierdzono wystpowanie ponad 130 gatunków rolin, w tym mieczyka dachówkowatego, go dzika pysznego, nasi rzała pospolitego, wil
yny ciernistej, turzycy dwustronnej, storczyka Fuchsa, storczyka plamistego, storczyka krwistego, storczyka szerokolistnego oraz storczyka kukawki. Mo
na tu wyró
niş płaty łk trzlicowych oraz szuwary turzycy dwustronnej. Inne zbiorowiska to fragmenty łk ostro
eniowych, szuwary sitowia lenego i turzycy błotnej.

3.3 Zasoby wodne i gospodarka wodno-ciekowa.

3.3.1 Wody podziemne.

Wiksza czş powiatu znajduje si w granicach Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 144 – Wielkopolska Dolina Kopalna. Cech charakterystyczn tego Zbiornika jest czciowa lub całkowita izolacja od powierzchni utworami słabo przepuszczalnymi, przewa
nie iłami lub glinami. Strop zbiornika przebiega na rzdnej ca 20,0 m p.p.t., a mi
szoş utworów wodononych wynosi od kilkunastu do około 30,0 m. Moduł zasobów wodnych wynosi 1,39 l/sek/km2 lub 120,1 m3/dob/km2. Pod wzgldem ochrony przed zanieczyszczeniem. Zbiornik nale
y do obszarów wymagajcych wysokiej ochrony (OWO).

We wschodniej czci u
ytkowe poziomy wodonone, o charakterze subartezyjskim, wystpuj midzy glinami. S to wody dobrej jakoci. Horyzonty ródglinowe kontaktuj si z wodami powierzchniowymi w rejonach kopalnych rynien hydrogeologicznych, np. w rejonie wiebodzina, lub te
z wodami głbokich jezior poło
onych w rynnach polodowcowych np. Jeziora Ciecz, Niesłysz i innych.

Południowo-zachodnie krace powiatu usytuowane s w granicach Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 148 – Sandr rzeki Pliszki. Struktura Zbiornika jest odkryta, o swobodnym zwierciadle wody i nie jest izolowana od powierzchni utworami słabo przepuszczalnymi. Mi
szoş budujcych j piasków i
wirów zmienia si od około 8,0 do około 25,0 – 30,0 m. Moduł zasobów wynosi 5,56 l/sek/km2 lub 480,38 m3/dob/km2. Pod wzgldem ochrony przed zanieczyszczeniem zbiornik zaliczany jest do obszarów wymagajcych najwy
szej ochrony (ONO).

Mo
liwoci zaopatrzenia w wod podziemn s zró
nicowane. Najgorsze warunki s na terenach zaburzonych glacitektonicznie, gdzie wody s w izolowanych nieckach. Na wale Zbszyskim, gdzie poło
ony jest Zbszynek i szereg wsi tej gminy warunki hydrogeologiczne s trudne.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 34

Wał zbudowany jest z glacitektonicznie spitrzonych osadów miocenu i pliocenu oraz starszego plejstocenu. W okolicach Dbrówki Wielkopolskiej zlokalizowano midzyglinow warstw wodonon na poziomie 14 - 38 m.

Monitoring stanu czystoci wód podziemnych wykonany w roku 1999 wykazał,
e na terenie powiatu wiebodziskiego wody podziemne midzyglinne s dobrej jakoci.

Wody w studniach płytkich s przewa
nie zanieczyszczone.

Na terenie powiatu wiebodziskiego znajduje si jeden punkt monitoringu krajowego jakoci wód podziemnych (Łagów) i piş punktów monitoringu regionalnego jakoci wód podziemnych (Łagów, Rusinów, Ołobok, Smardzewo i Toporów).

Jakoş wody podziemnej z punktu krajowego w Łagowie zaliczana jest do klasy III (woda o niskiej jakoci, z uwagi na zawartoş potasu, fosforanów i azotu azotynowego).

Natomiast woda ze wszystkich piciu regionalnych punktów monitoringu, zaliczana jest do klasy Ib (woda o wysokiej jakoci).

3.3.2 Wody powierzchniowe.

3.3.2.1 Wody powierzchniowe płynce.

Powiat wiebodziski le
y na wododziale Odry i Warty i dlatego wystpuj tu ródła wielu małych rzek.

Najwa
niejsze małe rzeki:

– rzeka Ołobok (dopływ Odry) wypływajca z jeziora Niesłysz (wododział) na południe, – rzeka Rakownik (dopływ Paklicy) wypływajca z jeziora Niesłysz (wododział) na północ; (rzeka Paklica wpływa do Obry), – rzeka Obra Leniwa (Gniła) wypływajca z okolic wsi Brójce, – rzeka Lubinica (dopływ Obry Leniwej), płynca z okolic wiebodzina, – rzeka Pliszka wypływajca z jeziora Malcz i jej główne dopływy:

o Łagowa wypływajca z jeziora Łagowskiego, o Konotop płyncy z okolic Kosobudza.

Wododział ten przechodzi równie
przez jezioro Niesłysz co jest zjawiskiem bardzo rzadkim. Z jeziora na południe wypływa rzeka Ołobok, dopływ Odry, o długoci 28 km, powierzchni zlewni 247 km2 i rednim spadku 1,2%.

W kierunku północnym wypływa rzeka Rakownik, dopływ Paklicy. Paklica ma długoş 59,6 km, powierzchni e zlewni 266,5 km 2 i wpada do Obry w Midzyrzeczu. Rzeka ta płynie w rynnie polodowcowej i jej spadek jest mały i wynosi ok. 0,5%.

Z okolic wsi Brójce bierze pocztek Obra Leniwa (Gniła), do której dopływa rzeka Lubienica, płynca z okolic wiebodzina. Długoş Obry Leniwej wynosi 36,8 km, a powierzchnia zlewni przy ujciu do Obrzycy 489,2 km2. Spadek rzeki wynosi tylko 4%, poniewa
płynie ona rozległym obni
eniem zwanym Rowem Brójeckim.

Z jeziora Malcz wypływa rzeka Pliszka, której głównym dopływem jest Łagowa wypływajca z jeziora Łagowskiego oraz Konotop płyncy z okolic Kosobudza. Pliszka ma 63,9 km długoci, powierzchni zlewni 414,7 km2, a redni spadek 1,2%.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 35

Na obszarze powiatu nie prowadzono stałych pomiarów na rzekach. Na Pliszcze i Obrze Leniwej wodowskazy istniej tylko w dolnych odcinkach rzek. Ogólnie mo
na stwierdziş,
e minimalne przepływy wystpuj w sierpniu i we wrzeniu, a maksymalne por zimow.

Rzeki płynce w głbokich rynnach lub mocno wcite w podło
e s zasilane przez wody podziemne, szczególnie w okresie niskich przepływów. Powoduje to wyrównanie przepływów w skali roku i wielolecia.

Badania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Zielonej Górze przeprowadzone w 1994 roku na Obrze Leniwej, poni
ej ujcia Lubinicy, wykazały,
e jej wody s zanieczyszczone w stopniu ponadnormatywnym ze wzgldu na nadmiar fosforu oraz miano Coli.

Rzeka Pliszka w 1994 roku w górnym biegu odpowiadała III klasie czystoci pod wzgldem zawartoci Fosforu i zanieczyszczenia bakteriologicznego.

Ołobok badano w roku 1997 na odcinku przyujciowym do Odry. Ze wzgldu na zwikszone st
enie zwizków biogennych i okresowo nisk zawartoş tlenu rozpuszczonego zaliczono jego wody do III klasy czystoci.

W 1998 roku badano rzek Rakownik, dopływ Paklicy. W profilu poni
ej jeziora Goszcza zakwalifikowano jej wody do III klasy czystoci z powodu zanieczyszczenia bakteriologicznego. Przed wejciem do jeziora Paklicko Wielkie woda kwalifikowała si do III klasy czystoci ze wzgldu na zanieczyszczenia fizyko-chemiczne.

Wody Paklicy w przekroju wsi Boryszyn równie
kwalifikowały si do III klasy. Poni
ej Gocikowa wody Paklicy nie odpowiadały normom pod wzgldem sanitarnym.

3.3.2.2 Jeziora.

Na terenie powiatu znajduje si wiele jezior rynnowych o na ogół czystej wodzie. W tabeli nr 5 scharakteryzowano najwiksze jeziora powiatu pod wzgldem klasy czystoci.

Tabela nr 5. Najwiksze jeziora powiatu.

Maksymalna Długoş Powierzchnia Klasa Jezioro głbokoş linii Gmina [ha] czystoci [m] brzegowej Niesłysz 486,2 34,7 16870 II Lubrza Ciecz ( Trzeniowskie) 185,7 58,8 12390 II Łagów Łagowskie 84,4 13,5 8300 II Łagów Paklicko Wielkie 196 22,2 7750 III wiebodzin Wilkowskie 130,5 23,7 5025 II wiebodzin Goszcza 48 20,2 2950 III Lubrza Lubie 28,4 35 2200 III Lubrza

Najbardziej atrakcyjnym jeziorem pod wzgldem turystycznym jest jezioro Niesłysz (Niesulickie) ze wzgldu na du
a powierzchni lustra wody, bardzo dług i rozczłonkowan lini brzegow, pikne pla
e i najlepsz jakoş wody. Jezioro to nadaje si do sportów
eglarskich, kpieli oraz spacerów wokół jeziora. W okresie letnim, mo
na zauwa
yş symptomy pogarszajcej si jakoci wody w jeziorze w postaci zakwitów glonów. Widok jeziora przedstawiono na fot. nr 1.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 36

Fot. nr 1. Widok jeziora Niesłysz.

3.3.3 ródła zanieczyszczenia wód.

Pomimo odnotowanej w ostatnich latach znacznej poprawy jakoci wód (która nastpiła midzy innymi na skutek zmniejszenia produkcji w wielu bran
ach przemysłu, zmian technologicznych i wyposa
enia szeregu zakładów w oczyszczalnie cieków, zmniejszenia, w zwizku ze spadkiem zu
ycia nawozów i rodków ochrony rolin, ładunków zanieczyszcze spływajcych do wód z terenów upraw rolnych, a tak
e realizacji przez gminy swoich zada w zakresie budowy i rozbudowy systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni cieków komunalnych), stan czystoci powierzchniowych wód płyncych oraz jezior jest wci
niewystarczajcy dla zapewnienia odpowiedniej jakoci wody wykorzystywanej do zaopatrzenia ludnoci w wod do picia, w celach rekreacyjnych (w tym do kpieli) oraz dla potrzeb gospodarczych. Na mapie nr 2 przedstawiono stopie skanalizowania gmin powiatu wiebodziskiego.

Mapa nr 2. Stopie skanalizowania gmin powiatu wiebodziskiego w 2000 roku (wg mapy opracowanej przez Departament Gospodarki Urzdu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego).

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 37

Braki w wyposa
eniu miast i wiejskich jednostek osadniczych w infrastruktur kanalizacyjn i oczyszczalnie cieków, a tak
e nadal niewystarczajce ograniczenie ładunków zanieczyszcze odprowadzonych do wód z przemysłu sprawiaj,
e pomimo odnotowanej w ostatnich 10 latach istotnej poprawy stan czystoci wód jest dla zdrowia ludnoci i dla jakoci rodowiska wci
niekorzystny zwłaszcza w zakresie powierzchniowych wód płyncych.

Nale
y jednak odnotowaş,
e obowizujca obecnie w Polsce klasyfikacja wód stawia wodom ostrzejsze wymagania ni
przepisy z tego samego zakresu obowizujce w Unii Europejskiej.

Powa
nym problemem s zwizki azotu i fosforu, których głównym ródłem, w przeciwiestwie do szeregu innych krajów Europy, s cieki komunalne.

Główne przyczyny zanieczyszczenia wód powierzchniowych to:

− cieki komunalne zawierajce zwizki organiczne i biogenne wprowadzane do rzek, − cieki przemysłowe wprowadzane do rzek, − spływy obszarowe.

cieki komunalne wnosz zanieczyszczenia organiczne i powoduj ska
enia bakteriologiczne. cieki przemysłowe mog powodowaş zanieczyszczenia substancjami szkodliwymi i toksycznymi (zwizki ołowiu, kadmu, cynku, miedzi i chromu oraz fenole, cyjanki, pestycydy, wglowodory).

Do wód powierzchniowych odprowadzane s te
zanieczyszczenia ze ródeł obszarowych i liniowych. ródła zanieczyszcze obszarowe to głównie tereny zurbanizowane nie posiadajce kanalizacji oraz zanieczyszczenia przedostajce si do wód powierzchniowych z wodami gruntowymi. Na mapie nr 3 przedstawiono miejscowoci skanalizowane i oczyszczalnie cieków na terenie powiatu.

Mapa nr 3. Miejscowoci skanalizowane i oczyszczalnie cieków na terenie powiatu wiebodziskiego.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 38

Zanieczyszczenia liniowe to głównie zanieczyszczenia komunikacyjne (drogowe i kolejowe). Wymienione wy
ej ródła mog powodowaş podwy
szone st
enia zwizków biogennych (głównie azotanów), zanieczyszcze podobnych do komunalnych oraz zawieraş wglowodory aromatyczne, zwizane z zanieczyszczeniami emitowanymi przez samochody.

Podstawow przyczyn powstania zanieczyszcze wód podziemnych jest długoletnie oddziaływanie licznych ognisk zanieczyszcze oraz ska
enie ró
nych elementów rodowiska. Na obszarze powiatu wiebodziskiego wystpuj przestrzenne, liniowe i punktowe ogniska zanieczyszcze wód podziemnych. Najpowa
niejsze zagro
enia stanowi ogniska punktowe i mało-powierzchniowe. Ich ródłem s m.in.: zakłady przemysłowe, oczyszczalnie cieków, magazyny i stacje paliw, oraz miejsca zrzutu cieków komunalnych i przemysłowych. Innymi potencjalnymi ródłami zanieczyszcze s liczne na obszarze powiatu wiebodziskiego stacje paliw trzymajce w podziemnych zbiornikach etyliny i oleje. Potencjalne zagro
enia dla wód mog wystpiş równie
na obszarach zabudowanych nieskanalizowanych. Ogniskami zanieczyszcze w tym przypadku s głównie szamba i doły kloaczne.

3.3.4 Zaopatrzenie w wod.

Zasady zbiorowego zaopatrzenia w wod i zbiorowego odprowadzania cieków okrela ustawa z dnia 7 czerwca 2001 o zbiorowym zaopatrzeniu w wod i zbiorowym odprowadzaniu cieków (Dz.U. Nr 72, poz. 747 z pó niejszymi zmianami). Na mocy tej ustawy Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 roku (Dz.U. 02.203,1718) okrela wymagania dotyczce jakoci wody przeznaczonej do spo
ycia przez ludzi.

W miastach i miejscowociach zwodocigowanych nie wystpuj obecnie problemy z właciwym zaopatrzeniem w wod, za wyjtkiem Łagowa (okres letni), wiebodzina (zbyt małe rednice sieci rozdzielczej w niektórych rejonach miasta) i wsi Szczaniec (okresowe wystpowanie zwizków azotu w wodzie surowej). Na mapie nr 4 przedstawiono zwodocigowanie gmin powiatu wiebodziskiego.

Mapa nr 4. Zwodocigowanie gmin powiatu wiebodziskiego.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 39

W celu uporzdkowania gospodarki wodnej w zakresie pozwole wodnoprawnych na pobór wód dla zbiorowego zaopatrzenia ludnoci w wod (wodocigi wiejskie) Wydział Ochrony rodowiska, Rolnictwa i Lenictwa wydał w latach 2001÷2003 stosowne pozwolenia wodnoprawne. W/w sprawy zostały kompleksowo uregulowane w gminach Zbszynek, wiebodzin, Skpe, Szczaniec, Lubrza, natomiast Gmina Łagów jest w trakcie opracowywania operatów wodnoprawnych.

Wielkoş zatwierdzonych zasobów wodnych dla poszczególnych ujş przekracza wielokrotnie (nawet czterdziestokrotnie) szacunkowe wielkoci maksymalnego dobowego zapotrzebowania wody dla danej (czy danych) miejscowoci.

Najwiksze rezerwy w zasobach wody wystpuj na istniejcych ujciach w gminie Łagów i w gminie wiebodzin.

Oprócz ujş gminnych (komunalnych), na terenie powiatu znajduj si ujcia zakładowe o udokumentowanych zasobach o znacznej niekiedy wielkoci.

Przykładowo zaliczono do nich nastpujce ujcia: a. gm. Lubrza - były Orodek Kolonijny w Przełazach (Q=30,0 m3/godz.); piekarnia w Mostkach (Q=62,0 m3/godz.), b. gm. Łagów -Bukowy Dworek (Q=30,0 m3/godz.); były PGR Gronów (Q=78,0 m3/godz); Brze
nica (Zabiele) były PGR (Q=30,0 m3/godz), c. gm.Skpe - Radoszyn-Baza GS-u (Q=36,0 m3/godz.), d. gm. wiebodzin -Ubojnia Drobiu (Q=240,0 m3/godz.); e. gm. Zbszynek - ujcie PKP (Q= 300,0 m3/godz.).

3.3.4.1 Zagroenia powodziowe.

Na terenie powiatu wiebodziskiego nie wystpuje zagro
enie powodziowe.

3.4 Powietrze atmosferyczne.

3.4.1 Klimat.

Według klasyfikacji klimatycznej W. Okołowicza i D. Martyn powiat wiebodziski poło
ony jest w lsko-wielkopolskim regionie klimatycznym. Region ten charakteryzuje si dominujcym wpływem mas powietrza polarnomorskiego znad Oceanu Atlantyckiego i zdecydowanie mniejszym wpływem powietrza kontynentalnego. Wpływa to na rozkład temperatury i opadów atmosferycznych w cigu roku. Jak widaş na poni
szym rysunku zimy na obszarze województwa s łagodne i krótkie, ze rednia temperatur powietrza w najchłodniejszym miesicu styczniu nie przekraczajc -2°C, lata s wczesne, długie i ciepłe. Najcieplejszym miesicem jest sierpie ze redni temperatur powy
ej 18°C. Amplitudy temperatur s mniejsze od przecitnych. rednie miesiczne temperatury powietrza i sumy opadów atmosferycznych w Gorzowie Wlkp. w latach 1996 - 2000 przedstawia rysunek nr 2.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 40

Rys nr 2.
rednie miesiczne temperatury powietrza i sumy opadów atmosferycznych na podstawie stacji meteorologicznej w Gorzowie Wlkp. za lata 1996 – 2000

Mimo znacznych wpływów wilgotnych, oceanicznych mas powietrza na kształtowanie si klimatu, rejon ten nale
y do mało zasobnych w opady atmosferyczne. rednia suma opadów z wielolecia 1981-2000 wyniosła 527 mm dla Gorzowa Wielkopolskiego i 581mm dla Zielonej Góry. Województwo lubelskie charakteryzuje si najdłu
szym w Polsce okresem wegetacyjnym. Wynosi on około 210 ÷ 220 dni. Najwa
niejsze dane meteorologiczne dla stacji Gorzów Wlkp. i Zielona Góra przedstawia tabela nr 6.

Tabela nr 6. Dane meteorologiczne dla stacji Gorzów Wielkopolski i Zielona Góra. Temperatury w °C Amplituda Stacja
rednia
rednia
rednia Maksimum Minimum temp. 1981-1990 1991-2000 2000 1981-2000 1981-2000 skrajnych Gorzów Wlkp. 8,6 9,0 10,1 37,4 -24,6 62 Zielona Góra 8,5 8,8 10,1 36,8 -22,2 59
r
r. prdkoş Usłonecznienie Roczne sumy opadów w mm zachmurzenie wiatru w m/s w h w skali 0-8
rednia
rednia 2000 2000 1981-1990 1991-2000 Gorzów Wlkp. 513 541 606 2,4 1695 5,5 Zielona Góra 564 598 757 2,8 1485 5,3

Na obszarze samego województwa lubuskiego ze wzgldu na rozkład podstawowych składników klimatu nie obserwuje si widocznego zró
nicowania na czş północn, południow lub wschodni i zachodni.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 41

Charakterystyczne, ze wzgldu na zró
nicowanie rze by, rolinnoci i hydrografii, jest kształtowanie si lokalnego makroklimatu. Na terenach podmokłych: torfowiska, bagna, pojezierza, doliny rzek Odry, Warty obserwowany jest wzrost wilgotnoci powietrza. Obszary o urozmaiconej rze bie terenu cechuj lokalne spadki temperatury szczególnie w okresie zimowym, oraz wzrost wilgotnoci.

3.4.2 ródła zanieczyszcze powietrza atmosferycznego.

W powiecie wiebodziskim, podobnie jak w całym województwie lubuskim, głównym ródłem emisji zanieczyszcze do powietrza jest tzw. emisja antropogeniczna, wynikajca z działalnoci człowieka. Naturalne procesy zachodzce w przyrodzie (emisja naturalna) maj znaczenie marginalne i w niewielkim stopniu oddziałuj na jakoş powietrza. Emisja antropogeniczna obejmuje emisj z zakładów przemysłowych i energetycznych, emisj nisk z gospodarki komunalnej (kotłownie, indywidualne paleniska domowe i prywatne zakłady) oraz emisj komunikacyjn. Ze wzgldu na iloci emitowanych zanieczyszcze jest najwikszym zagro
eniem dla warunków
ycia i zdrowia człowieka oraz rodowiska. Jej wysoka uci
liwoş wynika z koncentracji emitowanych zanieczyszcze na terenach o intensywnej produkcji i jednoczenie o wysokiej gstoci zaludnienia. Obszary miejskie s zatem w najwikszym stopniu nara
one na skutki emisji antropogenicznej.

3.4.2.1 Emisja przemysłowa.

Województwo lubuskie, zgodnie z danymi publikowanymi przez Główny Urzd Statystyczny, zajmuje 13-te miejsce w kraju pod wzgldem emisji zanieczyszcze pyłowych i 14-te pod wzgldem emisji zanieczyszcze gazowych z zakładów szczególnie uci
liwych dla czystoci powietrza. W 2001 r. emisja gazów z terenu województwa lubuskiego wyniosła 1 940,4 tys. ton (w 2000 roku -1 797,4 tys. ton), co stanowi 0,93 % ogólnej masy emitowanych zanieczyszcze gazowych z terenu Polski. Wielkoş emisji pyłów w województwie lubuskim osignła poziom 4,5 tys. ton (w 2000 roku - 4,8 tys. ton), co w odniesieniu do całkowitej iloci emitowanych pyłów w Polsce stanowi 2,78%.

Rozkład przestrzenny emisji zanieczyszcze na terenie województwa jest nierównomierny. Najwiksze iloci zanieczyszcze emitowane s z powiatów gsto zaludnionych i uprzemysłowionych. Emisja zanieczyszcze powietrza z zakładów szczególnie uci
liwych z podziałem na poszczególne powiaty została przedstawiona na rysunku nr 3.

Rys nr 3. Emisja zanieczyszcze powietrza z zakładów szczególnie uciliwych z podziałem na poszczególne powiaty.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 42

Emisja zanieczyszcze powietrza z zakładów szczególnie uci
liwych zlokalizowanych na terenie powiatu wiebodziskiego w odniesieniu do emisji w skali województwa stanowi kilkuprocentowy udział.

Emisja zanieczyszcze do powietrza w powiecie z zakładów szczególnie uci
liwych wynosi ogółem 104 t/rok zanieczyszcze pyłowych i 240 t/rok zanieczyszcze gazowych - bez CO: (stan na 31 XII 2000 r. wg: "Rocznika statystycznego województwa lubuskiego – 2001”, Urzd Statystyczny w Zielonej Górze). Z tych iloci zatrzymywanych w urzdzeniach oczyszczajcych jest 77,2% wytworzonych zanieczyszcze pyłowych. Brak natomiast urzdze do neutralizacji zanieczyszcze gazowych.

W latach 1998 - 2000 w skali całego województwa obserwowano tendencj spadkow emisji zanieczyszcze gazowych: dwutlenku siarki, tlenków azotu, tlenków wgla i dwutlenku wgla oraz zanieczyszcze pyłowych. W 2000 roku, w porównaniu z rokiem 1998 emisja poszczególnych rodzajów zanieczyszcze zmniejszyła si o:

− dwutlenek siarki – 43 %, − tlenki azotu – 45 %, − tlenek wgla – 12%, − dwutlenek wgla – 8 %, − pył – 55 %.

Jednak w 2001 roku zanotowano zwikszenie emisji zanieczyszcze gazowych w stosunku do 2000 roku o ok. 140 tys. ton (o 7,8%) i dotyczy emisji tlenku i dwutlenku wgla.

Głównym ródłem emisji zanieczyszcze do powietrza jest sektor zaopatrzenia w energi (elektryczn, gaz, par wodn i gorc wod) – ponad 75 % całkowitej emisji. Natomiast w wyniku działalnoci produkcyjnej do powietrza wprowadzanych jest ok. 21 % ogólnej masy emitowanych gazów i pyłów w województwie.

Emisja zanieczyszcze do powietrza w powiecie wiebodziskim wykazuje tendencj spadkow. W stosunku do 1997 roku zmalała o 60 t/rok (36,6 %) w zakresie pyłu i o 64 t/rok (21 %) zanieczyszcze gazowych.

Zmniejszenie iloci emitowanych zanieczyszcze wi
e si z przemianami gospodarczymi i restrukturyzacj niektórych bran
y przemysłowych, jak równie
ze wzrostem inwestycji proekologicznych w przemyle i sektorze energetycznym. Zmiany dotycz głównie przejcia z opalania wglem na paliwa ekologiczne (gazowe i ciekłe) oraz podnoszenie skutecznoci oczyszczania spalin.

Podsumowujc nale
y stwierdziş,
e najwicej zanieczyszcze w powiacie wiebodziskim dostaje si do atmosfery wraz ze spalinami emitowanymi z procesów energetycznego spalania paliw. W cigu kilku ostatnich lat obserwuje si pozytywna tendencj zastpowania wysokoemisyjnych noników energii, jakimi s wgiel kamienny i brunatny, paliwami ekologicznymi – gazem ziemnym i olejem opałowym. Na terenie powiatu wiebodziskiego realizowanych jest szereg inwestycji majcych na celu popraw jakoci powietrza, głównie modernizacji istniejcych kotłowni, ale równie
gazyfikacji kolejnych miejscowoci oraz wymiana systemów ogrzewania na bardziej efektywne.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 43

3.4.2.2 Emisja niska.

Emisja niska obejmuje emisj ze ródeł niezorganizowanych, do których zalicza si głównie paleniska domowe, małe kotłownie, warsztaty rzemielnicze i rolnicze. Wielkoş tej emisji jest trudna do oszacowania: wynosi od kilku do kilkunastu procent na terenach o rozwinitej sieci ciepłowniczej do kilkudziesiciu procent na obszarach, których nie obejmuj centralne systemy ciepłownicze, zwłaszcza na obszarach wiejskich. Szczególnie uci
liwe oddziaływanie na rodowisko i warunki
ycia człowieka emisji niskiej obserwuje si na terenach miejskich, ze wzgldu na koncentracj na niewielkich obszarach du
ej liczby emitorów substancji szkodliwych i utrudnione rozprzestrzenianie si zanieczyszcze.

Niska emisja zanieczyszcze znajduje odzwierciedlenie we wzrostach st
e dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego w sezonie grzewczym. Z bada prowadzonych przez Inspekcj Sanitarn i Inspekcj Ochrony rodowiska w Ciborzu wynika,
e na terenie powiatu sezonowe ró
nice poziomu st
e, zwłaszcza SO2, mog byş nawet kilkukrotne.

3.4.2.3 Emisja komunikacyjna.

Obok energetyki do najwikszych ródeł zanieczyszcze powietrza zaliczana jest komunikacja. W wyniku spalania paliw w silnikach samochodowych do atmosfery przedostaj si zanieczyszczenia gazowe: tlenki azotu, tlenek wgla, dwutlenek wgla i wglowodory (szczególnie benzen) oraz pyły zawierajce m.in. zwizki ołowiu, kadmu, niklu i miedzi. Najwikszy wpływ transportu na jakoş powietrza ma miejsce w miastach i w rejonach tras komunikacyjnych o du
ym nat
eniu ruchu. Ciasna i zwarta zabudowa, charakterystyczna dla ródmieş wikszoci miast, ogranicza dodatkowo wymian mas powietrza i sprzyja kumulowaniu si zanieczyszcze w przyziemnej warstwie atmosfery – w obrbie jezdni i w najbli
szym jej ssiedztwie. Badania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Zielonej Górze prowadzone w Zielonej Górze i Gorzowie Wlkp. wykazały,
e w obu miastach w rejonach o du
ym nat
eniu ruchu i gstej zabudowie wystpuj znacznie wy
sze st
enia dwutlenku azotu ni
w rejonach, gdzie jest lepsze przewietrzenie, bd ruch pojazdów jest mniejszy.

W Polsce emisja gazów ze ródeł mobilnych wynosi ponad 28% ogólnej emisji tlenku wgla, 42% emisji tlenku azotu i 28% niemetanowych zwizków organicznych. W województwie lubuskim nie prowadzono dotychczas szczegółowych bada zwizanych z okreleniem udziału emisji pochodzcej z ruchu samochodowego w całkowitym zanieczyszczeniu powietrza. Oddziaływanie komunikacji na rodowisko ma tendencje rosnce. W ostatnich latach nastpił dynamiczny wzrost liczby poruszajcych si na drogach. Tylko w 2000 r. liczba zarejestrowanych pojazdów i cigników w województwie lubuskim wzrosła w stosunku do roku poprzedniego o 14,2 %. Na drogach obserwuje si równie
wzrost ruchu tranzytowego. Województwo lubuskie, ze wzgldu na swoje poło
enie stanowi obszar tranzytowy dla samochodów przekraczajcych granic polsko-niemieck, łczy równie
północn czş Polski z południem.

3.4.3 Stan sanitarny powietrza atmosferycznego.

3.4.3.1 Wprowadzenie.

Monitoring jakoci powietrza w województwie lubuskim w 2001 roku prowadzony był przez dwie instytucje: Inspekcj Ochrony rodowiska i Inspekcj Sanitarn.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 44

Badania prowadzono w ramach:

− monitoringu krajowego, którego głównym celem jest ledzenie trendów zmian poszczególnych wska ników jakoci rodowiska. Sieş monitoringu krajowego tworz stacje podstawowe i stacje nadzoru ogólnego nad jakoci powietrza w miastach. Stacje podstawowe lokalizowane s na terenach miejskich i poza miejskich. Wszystkie wykonuj pomiary podstawowych zanieczyszcze powietrza, tj.: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego, wybrane prowadz badania w rozszerzonym zakresie, m.in. o pomiary tlenku wgla i ozonu troposferycznego. Na terenie województwa lubuskiego w 2001 roku w sieci podstawowej pracowały 2 stacje Inspekcji Ochrony rodowiska (w strefie pozamiejskiej – w Uradzie i Chyrzynie) i 3 stacje Inspekcji Sanitarnej (w miastach w Zielonej Górze w Gorzowie wlkp. i Midzyrzeczu). Stacje nadzoru ogólnego nad jakoci powietrza w miastach rozmieszczane s na terenach o gstym zaludnieniu lub w rejonie aglomeracji miejsko-przemysłowej. Dostarczaj informacje o stanie aerosanitarnym miast. Podstawowy zakres bada stacji nadzoru ogólnego obejmuje pomiary: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego. Cała sieş stacji działa w ramach Inspekcji Sanitarnej. − monitoringu regionalnego, który spełnia okrelone zadania zwizane z problemami danego regionu. Jako monitoring regionalny prowadzone były badania: w strefie przygranicznej – w celu kontroli stanu zanieczyszczenia powietrza kształtowany oddziaływaniem licznych ródeł emisji poło
onych na terenie Niemiec, metodami pasywnymi - w celu poszerzenia informacji o jakoci powietrza na obszarach nie objtych monitoringiem krajowym.

Badania metod z pasywnym poborem próbek wykonane zostały przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Zielonej Górze z Delegatur WIO w Gorzowie Wlkp. w okresie od lipca 2000 r. do sierpnia 2001 r. w zakresie podstawowych zanieczyszcze powietrza: dwutlenek siarki i dwutlenek azotu. Stanowiska badawcze zlokalizowane zostały w 89 punktach pomiarowych, na obszarze 41 gmin województwa lubuskiego. Wyniki bada dla powiatu wiebodziskiego przedstawiono w formie graficznej w postaci rozkładu st
e zanieczyszcze na obszarze powiatu.

Rys nr 4. Rozkład ste dwutlenku siarki w powietrzu na obszarze powiatu wiebodziskiego na podstawie bada metod pasywn w latach 2000÷2001 (wg WIO
).

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 45

Rys nr 5. Rozkład ste dwutlenku azotu w powietrzu na obszarze powiau wiebodziskiego podstawie bada metod pasywn w latach 2000÷2001 (wg WIO
).

Analizujc wy
ej przedstawione rozkłady st
e dwutlenku siarki i dwutlenku azotu nale
y stwierdziş,
e jakoş powietrza na obszarze powiatu wiebodziskiego charakteryzuje si niewielkim zró
nicowaniem obszarowym. Najwy
sze st
enia zanieczyszcze, zarówno dwutlenku siarki jak i dwutlenku azotu, wystpuj w rejonie miast, znacznie ni
sze st
enia rejestruje si w rejonach pozamiejskich.

Nale
y jednak podkreliş,
e na terenie powiatu rednioroczne st
enia zarówno dwutlenku siarki jak i dwutlenku azotu nie przekroczyły obowizujcych wartoci dopuszczalnych.

Inspekcja Sanitarna prowadzi na terenie powiatu wiebodziskiego badania imisji dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego w wiebodzinie w 1 punkcie pomiarowym.

Wysokoş st
e dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego podlega zró
nicowaniu sezonowemu, znacznie wy
sze st
enia wystpuj w sezonie grzewczym. Z tego wynika zatem,
e poziom koncentracji obu tych zanieczyszcze determinowany jest głównie z ródeł energetycznych emisji niskiej.

W 2001 roku, w porównaniu do lat ubiegłych, odnotowano spadek st
e badanych zanieczyszcze. Tendencje te obrazuj rysunki 6 do 9.

Rys nr 6. Porównanie ste redniorocznych SO2 [µg/m3] w latach 1999-2001

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 46

Rys nr 7. Porównanie ste redniorocznych NO2 [µg/m3] w latach 1999-2001

Rys nr 8. Porównanie ste redniorocznych PM10 [µg/m3] w latach 1999-2001

3.5 Powierzchnia ziemi.

3.5.1 Geologia i geomorfologia

Powiat wiebodzin obejmuje rodkowo –wschodnia czş Wysoczyzny Lubuskiej zwanej Pojezierzem Lubuskim. Stanowi ona lokalne wyniesienie ponad otaczajcymi dolinami rzek Odry na południu i zachodzie, Obry na wschodzie i Warty na północy. Przez powiat przebiega wododział midzy głównymi rzekami regionu; Odr i Wart.

Małe rzeki maja tu swoje ródła i std płyn w ró
nych kierunkach. Przewa
ajc czş powiatu obejmuj moreny denne i czołowe- w okolicach wiebodzina, Łagowa, Zbszynka, Smardzewa. Moreny denne zbudowane s przewa
nie z glin zwałowych i piasków gliniastych, na których wykształciły si dobre gleby, przewa
nie III i IV klasy.

Powiat wiebodziski przecinaj liczne rynny polodowcowe, w których rozmieszczone s głbokie jeziora rynnowe, torfowiska i rzeki otoczone łkami.

Na południowym zachodzie przewa
aj piaski sandru Pliszki i Ołoboku.

Moreny czołowe poło
one na północy powiatu w okolicach Łagowa, Sieniawy i Lubrzy osigaj na ogół wysokoş 130-193 m.n.p.m. Moreny denne w okolicach wiebodzina, Smardzewa, Dbrówki poło
one s na wysokoci 80 –100 m.n.p.m. W rynnach polodowcowych poło
one s nie tylko najwiksze jeziora powiatu, ale równie
liczne miejscowoci; wiebodzin, Jordanowo, Gocikowo, Lubrza, Łagów, Szczaniec i inne. Sandr Pliszki zbudowany jest z osadów piaszczystych i dlatego na tych terenach jest najwicej lasów- wokół miejscowoci Skpe, Łagów, Lubrza i wiebodzin ( południowa zachodnia czş gminy).

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 47

3.5.2 Walory krajobrazowe i stan ich ochrony.

3.5.2.1 Charakterystyka najcenniejszych elementów krajobrazu.

Obszar powiatu ukształtowany został przede wszystkim przez poznask faz zlodowacenia bałtyckiego, w zwizku z tym na jego terenie przewa
a zró
nicowany krajobraz pagórkowaty i sandrowy, tylko miejscami równinno - morenowy. Jedynie w dolinach kilku niewielkich rzek, przede wszystkim stosunkowo rozległej dolinie Leniwej Obry, dominuje krajobraz dolinny, charakterystyczny dla obszarów zalewowych. Krajobraz doliny Leniwej Obry został ukształtowany w starszym plejstocenie. Zachodnia czş powiatu, w rejonie Łagowa zdominowana jest przez wyra n rze b lodowcow z du
 iloci jezior i głboko wcitych rynien lodowcowych. Czş południowa ma charakter sandrowy, zajmuje go rozległy sandr kronieski rozcigajcy si od Sulechowa, a
po Rzepin.

3.5.2.2 Parki Krajobrazowe.

Najcenniejsze elementy krajobrazu powiatu chronione s w granicach dwóch parków krajobrazowych - Łagowskiego, którego ponad 2/3 powierzchni le
y w granicach powiatu, oraz Gry
yskiego, którego niewielka czş wchodzi w granice powiatu. W pocztkach lat 90. opracowano tak
e koncepcj i dokumentacj projektow Lubrzaskiego Parku Krajobrazowego, który jednak dotychczas nie został utworzony. Wówczas powstała tak
e idea utworzenia Parku Krajobrazowego Dolina Leniwej Obry.

Łagowski Park Krajobrazowy

Został utworzony w roku 1985. Zajmuje powierzchni 4929 ha, za jego otulina – 6612 ha. Administracyjnie Park le
y na terenie gminy Łagów w powiecie wiebodziskim oraz gminy Sulcin w powiecie sulciskim. Park obejmuje najciekawsz pod wzgldem krajobrazowym czş Pojezierza Lubuskiego. W krajobrazie wyró
niaj si zwłaszcza głbokie rynny polodowcowe, w których s poło
one malownicze jeziora. Najwiksz z nich jest Rynna Łagowska, o długoci 15 km, z któr w jej północnej czci ssiaduje kompleks wzgórz moreny czołowej z najwy
szym w Parku wzgórzem Bukowiec (227 m n.p.m.). Wikszoş obszaru Parku le
y w dorzeczu Odry, której dopływem jest wypływajca w otulinie rzeka Pliszka. Do niej uchodzi odprowadzajca wody z rynny łagowskiej rzeka Łagowa. Północna czş Parku jest odwadniana przez rzek Jeziorn – dopływ Obry. Na terenie Parku i otuliny znajduje si kilkanacie wikszych jezior rynnowych oraz kilkadziesit niewielkich oczek wytopiskowych. Do wikszych nale
 jeziora: Trzeniowskie (186 ha), Łagowskie (82 ha), Buszno (51 ha) i Buszenko (28 ha) oraz Malcz Północny (62 ha) i Malcz Południwy (36 ha).

Lasy zajmuj ponad 65% powierzchni Parku. Dominuj lasy i bory mieszane, jednak najwiksz wartoş maj rozległe partie buczyn prezentujce typ buczyny ni
owej i pomorskiej. Niewielkie powierzchnie na dnie rynien i wzdłu
cieków zajmuj łgi olszowe. W drzewostanach dominuj sosna i buk, domieszki stanowi brzoza i db. Na uwag zasługuje obecnoş cisa, który zwartym płatem ronie w północnej czci Parku (lenictwo Długoszyn).

W Parku zidentyfikowano ponad 550 gatunków rolin naczyniowych, z których kilkanacie to gatunki chronione, a kilkadziesit – rzadkie. Do rzadszych i ciekawszych nale
: paprotka zwyczajna, widłaki – spłaszczony, jałowcowaty i go dzisty, przetacznik górski, orlik pospolity, gnie nik leny, rosiczka okrgłolistna, modrzewnica zwyczajna, bagno zwyczajne, czermie błotna, wełnianki, kocanki piaskowe i zawcig pospolity. W rzece Łagowej, a tak
e w jeziorach: Trzeniowskim i Łagowskim, na kamieniach wystpuje rzadki krasnorost Hildebrandtia rivularis.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 48

W Parku licznie wystpuj ssaki lene: jele, sarna, dzik, lis, tchórz i je
zachodni. Z drobniejszych na uwag zasługuj: ryjówka aksamitna i mała oraz rzsorek rzeczek. Awifauna jest dosyş uboga z powodu wskiego pasa szuwarów na jeziorach, braku podszytu w buczynach oraz nadmiernej penetracji ludzi. Z zasiedlajcych ten teren ptaków mo
na wymieniş: bociana czarnego, puchacza, bielika, kani czarn, pustułk, ggoła, zimorodka, sinika, pliszk górsk, muchołówk mał. Jako przedstawicieli herpetofauny mo
na zaprezentowaş gniewosza plamistego, rzekotk drzewn, kumaka nizinnego, ropuch zielon. Wród ryb rzadkimi gatunkami s sieja i sielawa, a wród bezkrgowców pijawka lekarska, jelonek rogacz, kozioróg dbosz.

Na terenie Parku utworzono trzy rezerwaty przyrody: “Nad Jeziorem Trzeniowskim”, “Buczyna Łagowska” i “Pawski Ług”. Ponadto na terenie Parku znajduje si u
ytek ekologiczny “Torfowisko Barcikowo”.

Gryyski Park Krajobrazowy

Park został utworzony w 1996 roku. Zajmuje powierzchni 2755 ha, z tego w powiecie wiebodzin, gm. Skpe le
y zaledwie 95 ha. Otulina obejmuje a
20413 ha, z czego około 1/3 le
y w powiecie wiebodziskim (gm. Skpe i Łagów). Park został utworzony w celu ochrony walorów krajobrazowych i przyrodniczych polodowcowej Rynny Gry
yskiej. Rozciga si z północy na południe obejmujc rynn pasem szerokoci 2-3 km i długoci 12,5 km. Wystpuje tu niezmierne bogactwo form rze by terenu oraz akumulacji polodowcowej. Rynna została wcita w osady sandrowe na głbokoş ok. 30 m. Nachylenie zboczy waha si od 22 do 65 stopni. Zbocza s porozcinane licznymi wwozami. Bardzo interesujce s warunki hydrograficzne Parku. W Rynnie Gry
yskiej znajduje si 11 jezior rynnowych o łcznej powierzchni 144 ha, kilkanacie stawów o łcznej powierzchni 109 ha oraz liczne torfowiska. Wielk atrakcj s tak
e ródła zboczowe. Lasy, stanowice czş Puszczy Lubuskiej, zajmuj ponad 86% powierzchni Parku. Bór suchy i wie
y zajmuj połow powierzchni Parku, bór mieszany wie
y i las mieszany 40%, a zaledwie 10% przypada na bory wilgotne i bagienne oraz olsy. Na obszarze Parku znajduj si stanowiska rolin rzadkich i zagro
onych oraz objtych cisł ochron. Do najbardziej interesujcych nale
 gatunki górskie: zanokcica skalna, paprotka zwyczajna, pióropusznik strusi i czworolist pospolity oraz grupa gatunków zwizanych z podło
em piaszczystym: widłak spłaszczony, pomocnik baldaszkowy, gruszyczki jednostronna i jednokwiatowa, go dziki pyszny i piaskowy oraz mikołajek płaskolistny. Na torfowiskach ronie m.in. nasi rzał pospolity, rosiczki, wełnianki, przygiełka biała, modrzewnica zwyczajna. Na uwag zasługuj równie
oraz rzadkie roliny wodne, midzy innymi jezierza mniejsza i pływacz zwyczajny. W lasach Parku wystpuj tak
e du
e ssaki. Sporadycznie pojawiaj si ło i daniel, natomiast licznie wystpuj wydra i bóbr. Jeziora i stawy stanowi ostoj wielu gatunków ptaków wodnych, a w okolicznych lasach gnie dzi si m.in. bielik, bocian czarny i kania ruda.

3.5.2.3 Obszary chronionego krajobrazu.

Znaczna czş powiatu wiebodziskiego od dawna chroniona była w formie obszarów chronionego krajobrazu. W roku 2002 opracowano now koncepcj obszarów chronionego krajobrazu dla województwa lubuskiego, łczc w jeden system obszary dawnego województwa gorzowskiego i zielonogorskiego. W efekcie ró
ne fragmenty powiatu znalazły si w obrbie szeciu obszarów:

Bledzewska Dolina Odry i Dolina Jeziornej Strugi

Struktura powierzchni według gmin Starostwa Powiatowego w wiebodzinie: Lubrza 1,16 ha, Łagów 72,98 ha. Obszar składa si z dwóch fragmentów połczonych terenem Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego “Nietoperek”. Celem ochrony jest zachowanie korytarzy ekologicznych oraz tradycyjnej, leno-jeziorno-polnej mozaiki krajobrazowej.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 49

Pojezierze Lubniewicko-Sulciskie

Struktura powierzchni według gmin Starostwa Powiatowego w wiebodzinie: Łagów 123,90 ha. Celem ochrony jest zachowanie leno-jeziornej mozaiki krajobrazu z fragmentami krajobrazu rolniczego oraz ochrona korytarza ekologicznego Lubniewki. Wewntrz obszaru, jednak ju
poza granicami powiatu, le
y Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy “Uroczysko Lubniewsko”.

Zbszyska Dolina Obry

Struktura powierzchni według gmin Starostwa Powiatowego w wiebodzinie: Zbszynek 238,55 ha. Celem ochrony jest zachowanie krajobrazu rynny obrzaskiej z jeziorami i wilgotnymi lasami. Obszar powinien mieş kontynuacj w woj. wielkopolskim.

Rynna Paklicy i Ołoboku

Struktura powierzchni według gmin Starostwa Powiatowego w wiebodzinie: wiebodzin 5473,86 ha, Lubrza 5720,94 ha, Skpe 4357,76 ha, Łagów 10,70 ha. Celem ochrony jest zachowanie korytarza ekologicznego oraz leno-polno-jeziornej mozaiki krajobrazowej.

Puszcza nad Pliszk

Struktura powierzchni według gmin Starostwa Powiatowego w wiebodzinie: Skpe 136,43 ha, Łagów 8716,58 ha. Celem ochrony jest zachowanie krajobrazu wielkiego kompleksu lenego, dolin rzecznych i zwizanych z nimi korytarzy ekologicznych.

Rynny Obrzycko-Obrzaskie

Struktura powierzchni według gmin Starostwa Powiatowego w wiebodzinie: wiebodzin 446,02 ha, Szczaniec 2355,23 ha, Zbszynek 1359,68 ha. Celem ochrony jest zachowanie korytarzy ekologicznych rynien terenowych systemu Obry i Obrzycy.

3.5.3 Struktura uytkowania gruntów

3.5.3.1 Charakterystyka i ochrona gleb – stan aktualny

Gleby powiatu powstały z osadów polodowcowych i holoceskich. Obszary o ubo
szych glebach, najczciej wytworzonych z piasków, lub na terenach o znacznych spadkach, porastaj lasy, gleby
y niejsze wykorzystywane s w wikszoci jako grunty rolne.

Wg danych na temat u
ytkowanie gruntów przy powierzchni powiatu ogółem – 93745 ha, u
ytki rolne stanowi 44.884 ha (w tym grunty orne 39121, sady 544, łki 4216, pastwiska 1003), lasy i grunty lene 40122 ha, natomiast nieu
ytki 8739 ha.

W lasach powiatu przewa
aj gleby bielicowe kwane lub skrytobielicowe wie
e, wytworzone z piasków i
wirów polodowcowych, przede wszystkim piasków lu nych i słabogliniastych. W zachodniej i północno – zachodniej czci powiatu dominuj
y niejsze gleby bielicowe na podło
u gliniastym oraz gleby brunatne właciwe, wytworzone z piasków gliniastych lekkich. W obni
eniach terenu dominuj gleby mułowo bagienne, torfowe i murszowe. Ich najwikszy kompleks wystpuje w dolinie Leniwej Obry.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 50

Na terenach rolniczych najwiksze powierzchnie zajmuj na obszarze powiatu gleby zajte przez grunty orne. Ponad 2/3 powierzchni zajmuj gleby dobre (II - IV klasa bonitacji), wród nich dominuj gleby klas IIIB i IVA. Podobnie wikszoş u
ytków zielonych znajduje si w III i IV klasie bonitacyjnej.

Na terenie powiatu, poza niewielkimi, nieznaczcymi powierzchniami wzdłu
szlaków komunikacyjnych, na obszarach zurbanizowanych oraz miejscach gromadzenia nawozów stałych, nie wystpuj gleby zdegradowane przez oddziaływania przemysłowe lub inne. Na podkrelenie zasługuje natomiast zaznaczajcy si w ostatnich latach niedobór wody. Prawie 60% gleb jest okresowo lub stale przesuszonych. Podobnie prawie 60% powierzchni zajmuj gleby kwane i bardzo kwane. Niska jest równie
zasobnoş magnezu, gdy
gleby o niskiej zasobnoci stanowi prawie 2/3 powierzchni powiatu. Ogólnie bonitacja gleb wikszoci gmin powiatu w porównaniu z powiatami ssiednimi jest jednak stosunkowo wysoka.

3.5.4 Charakterystyka wybranych elementów działalnoci w rodowisku przyrodniczym.

3.5.4.1 Lenictwo i gospodarka zadrzewieniami.

W stosunku do całej powierzchni powiatu wynoszcej 93745 ha lasy i grunty lene stanowi 40122 ha, co stanowi 42,8% powierzchni. W skali kraju jest to lesistoş znaczna, jednak w skali Ziemi Lubuskiej mieci znacznie si poni
ej redniej.

Prawie cały obszar powiatu le
y w granicach Regionalnej Dyrekcji Lasów Pastwowych w Zielonej Górze, wchodzc zasadniczo w skład dwóch Nadlenictw - wiebodzin (gm. Swiebodzin, Szczaniec, Skpe, Lubrza i Łagów) i Babimost (Szczaniec, Zbszynek, wiebodzin). Niewielkie fragmenty gmin Skpe i Łagów wchodz w skład gruntów Nadlenictw Bytnica i Sulechów (gm. wiebodzin i Skpe), niewielkimi fragmentami gminy Łagów zarzdzaj Nadlenictwa Krosno Odrz. i Torzym, natomiast północna czş obszaru gimny Zbszynek wchodzi w skład lasów Nadlenictwa Trzciel (Regionalna Dyrekcja Lasów Pastwowych w zczecinie).

W zwizku z tym,
e ponad 90% powierzchni powiatu zajmuj dwa Nadlenictwa – wiebodzin i Babimost, charakterystyk gospodarki lenej oparto na danych z tych włanie Nadlenictw.

Charakter lasów najlepiej odzwierciedla skład gatunkowy oraz wiek drzewostanów. Układ gatunków lasotwórczych w Nadl. wiebodzin przedstawia si nastpujco: sosna – 85,1%, wierk – 0,8%, modrzew – 0,5%, inne iglaste 0,1%, buk – 3,0%, db – 3,0%, brzoza – 5,0%, olsza – 2,0%, inne liciaste – 0,5%. Łcznie gatunki iglaste stanowi wic a
86,5%, lisciaste zaledwie 13,5%.

W Nadl. Babimost sosna zajmuje 84,5% powierzchni, modrzew - 1,3%, wierk - 0,9%, buk 0,5%, db 1,8%, jesion 0,9%, brzoza 5,4%, olcha 2,3%, robinia 1,6%, topola 0,4%. Razem powierzchnia zajta przez drzewostany zdominowane przez gatunki iglaste zajmuj 86,8%, lisciaste - 13,2%. Zasadnicza ró
nica pomidzy wschodni, a zachodni czci powiatu (odpowiednio Nadl. Babimost i wiebodzin) to znacznie wikszy udział buka i dbu na terenie Nadl. wiebodzin, natomiast wikszy udział gatunków łgowych w Nadl. Babimost. W tym ostatnim znaczn powierzchni zajmuj ponadto sztuczne drzewostany obcego gatunku – robinii akacjowej. O wartoci przyrodniczej lasów wiadczyş mo
e tak
e udział obszarów podmokłych, w Nadl. Swiebodzin lasy na siedliskach wilgotnych i podmoklych zajmuj 484 ha, natomiast ró
nego typu bagna, moczary i torfowiska – 142 ha, co jest wartoci stosunkowo nisk.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 51

Podany powy
ej skład drzewostanów zdecydowanie nie odpowiada charakterowi siedlisk lenych. Np. w Nadl. wiebodzin wg stanu na dzie 1.01.98 procentowy udział siedlisk według typów siedliskowych lasu przedstawia si nastepujco: bór mieszany wie
y – 48%, las mieszany wie
y – 23%, bór wie
y – 15%, las wie
y – 11%, las wilgotny – 2%, ols jesionowy 1,5%, pozostałe – 0,7%. Siedliska borowe zajmuj – 62,1% powierzchni, lasowe 36,1%, olsy – 1,7%. Siedliska na których powinny dominowaş drzewostany liciaste zajmuj wic prawie 39% powierzchni Nadlenictwa, natomiast drzewostany liciaste, jak podano powy
ej to zaledwie 13,5% jego powierzchni. Na 2/3 potencjalnych bogatych siedlisk lasowych wystpuj wic drzewostany iglaste, niezgodne z siedliskiem. Stan taki jest oczywicie efektem gospodarki lenej w minionych okresach, midzy innymi tak
e faktu,
e 32% powierzchni lasów Nadlenicta wiebodzin poło
ona jest na gruntach porolnych.

Drug składow charakterystyki lasów jest wiek drzewostanów. W Nadl. Swiebodzin drzewostany w I klasie wieku, a wic do wieku 20 lat, zajmuj 11% powierzchni, w II klasie wieku – 30%, w III kl. – 22%, w IV kl. – 18%, w V – 13%, w klasie VI i starszych, a wic ponad 100 letnie – 6% W Nadl Babimost układ klas wieku przedstawia si prawie identycznie, równie
najliczniejsz klas (30% powierzchn i drzewostanów) jest II klasa wieku (20-49 lat).

Lasy znacznej czci powiatu egzystujce na słabych siedliskach, w warunkach sztucznych monokultur sosnowych i stosunkowo niskim (rednia poni
ej 50 lat) wiekiem drzewostanów cechuje znaczna podatnoş na zagrozenia ze strony owadów, przede wszystkim brudnicy mniszki Lymantria monacha, ale lokalnie tak
e strzygoni choinówki Panolis flammea, barczatki sosnówki Dendrolimus pini, przypłaszczka granatka Phaenops cyanea i boreczników Diprioninae. Prawie corocznie na terenie powiatu prowadzi si zwalczanie owadów, najczciej w formie oprysków prowadzonych z samolotu.

Plan pozyskania drewna dla Nadlenictwa wiebodzin na lata 1998 - 2007 zakłada etet 789.731 m3 w tym u
ytków rbnych - 365.921 m3, porzedrbnych 421.072 m3. rednie roczne pozyskanie z 5 ostatnich lat wynosiło 72.618, stanowiac 92% etatu.

Dla Nadlenictwa Babimost etat na lata 1998 - 2007 wynosi 511.884 m3, z czego u
ytki rbne - 246.907 m3, uzytki przedrbne - 264.977 m3. rednie pozyskanie z lat 1998 - 2003 wynosiło 49.526 m3 co stanowi 96,7% etatu.

Powierzchnia lasów nie stanowicych własnoci Skarbu Pastwa wynosi na terenie powiatu zaledwie 921 ha, z czego lasy prywatne stanowi 895 ha natomiast lasy gminne 26 ha. Pozyskanie drewna z tych lasów to zaledwie około 1300 m3 rocznie. Wikszoş lasów posiada uproszczone plany zagospodarowania (666,5 ha), dla pozostałych (228,0 ha) wykonano inwentaryzacje drzewostanów. Zadrzewienia stanowi znikomy procent powierzchni powiatu.

3.5.4.2 Łowiectwo.

Gospodarka łowiecka na terenie powiatu prowadzona jest przez koła łowieckie PZŁ oraz nadlenictwa, w ramach obwodow wyłczonych.

Stany zwierzyny utrzymywane s sztucznie i s wypadkow potrzeb gospodarki łowieckiej oraz szkód wyrzdzanych przez zwierzyn w lasach i gruntach rolnych.

Przykładowe stany zwierzyny w Nadl wiebodzin (wiosna 2001) wynosiły: jele – 329 (w tym byki – 162), sarna – 1616 (w tym rogacze – 658), dzik – 681, dzniel 9. W granicach Nadlenictwa funkcjonuje 8 obwodów dzier
awionych i 2 wyłczone. Docelowo planuje si utrzymanie stanow sarny i dzika na aktualnym poziomie, natomiast zmniejszenie liczebnoci jelenia do 200 szt.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 52

W Nadl. Babimost wg stanu na rok 2001 (31 marca) wystpowało: jele – 242 (w tym byki – 108, sarny – 1769 (w tym kozły – 715), dziki – 459. Ponadto w Nadl. Babimost zinwentaryzowano: daniel – 76, zajc – 198, lis – 232, borsuk – 84, królik – 17, pi
mak – 105, kuna – 86, tchórze – 36, ba
anty – 97, kuropatwy – 156, dzikie kaczki – 249.

3.5.5 Zasoby kopalin.

Na terenie powiatu obecnie nie ma wikszych złó
surowców mineralnych. Eksploatowana jest ropa naftowa oraz niewielkie zło
a piasków dla celów budowlanych i drogowych.

3.5.5.1 Ropa naftowa i gaz ziemny

W okolicy Radoszyna eksploatowane jest zło
e ropy naftowej o wydajnoci ok. 20 ton na dob. Ropie towarzyszy gaz, który jest w znacznym stopniu zasiarczony i nie jest eksploatowany.

3.5.5.2 Wgiel brunatny

Do zasobów o znaczeniu gospodarczym nale
ały do niedawna zło
a wgla brunatnego w okolicach Sieniawy w gminie Łagów wydobywane od roku 1873. Równie
w okolicach Lubrzy i Buczyny był eksploatowany wgiel brunatny w latach 1893-1926.

W roku 2000 kopalnia została postawiona w stan upadłoci.

Eksploatacja surowców mineralnych spowodowała powstanie licznych wyrobisk po - kopalnianych, które do dnia dzisiejszego nie zostały w pełni zrekultywowane.

W tabeli nr 7 przedstawiono struktur gruntów zdegradowanych wymagajcych rekultywacji.

Tabela nr 7. Struktura gruntów zdegradowanych wymagajcych rekultywacji.

Gmina ha % Łagów 34,29 51,4 wiebodzin 17,84 26,7 Lubrza 5,07 7,6 Skpe 4,16 6,2 Zbszynek 2,48 3,7 Szczaniec 2,89 4,3 Powiat 66,73 100,0

3.5.5.3 Kopaliny lecznicze.

W 1974 roku nawiercono w Łagowie ujcie z głbokoci 612,5-713,3 m z poziomu liasu. Woda posiada mineralizacje 6,4 g/l. Jest to woda chlorkowo-sodowa, bromkowa (5,3-5,4 mg/l), borowa(12,8- 13,6 mg/l HBO2), o wydajnoci 5m3/godz i temperaturze 21,5 C.

3.6 Hałas.

Hałas jest jedn z najpowszechniejszych uci
liwoci, z jak spotykaj si ludzie mieszkajcy przede wszystkim w aglomeracjach miejskich. Ostatnie badania wskazuj na poszerzanie si obszarów o niekorzystnym klimacie akustycznym. Dane literaturowe mówi,
e około 1/3 mieszkaców Polski nara
ona jest na ponadnormatywny hałas.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 53

Głównymi sprawcami hałasu s:

− komunikacja (drogowa, kolejowa), − przemysł.

3.6.1 ródła hałasu.

3.6.1.1 Hałas komunikacyjny.

Głównym ródłem hałasu w powiecie wiebodziskim jest ruch komunikacyjny. Na terenie powiatu badania hałasu komunikacyjnego prowadzone były przez WIO w w latach 1999-2000 w 4 punktach pomiarowych:

− na skrzy
owaniu dróg krajowych 2 i 3 w rejonie wiebodzina, − w 2 punktach na terenie gminy Lubrza przy drodze krajowej nr 2, − w 1 punkcie na terenie gminy Łagów przy drodze krajowej nr 2.

Lokalizacj punktów pomiarowych przedstawiono na mapie nr 5.

Mapa nr 5. Lokalizacja punktów pomiarowych hałasu.

W 2000 roku przeprowadzono badania hałasu w punktach pomiarowych zlokalizowanych przy drodze krajowej nr 2.

Wyniki monitoringu przy drodze krajowej nr 2.

Przebadano tras w 4 miejscowociach, gdzie przeprowadzono badania dla 16 godzin pory dziennej i 8 godzin pory nocnej na terenie miejscowoci: Po rzadło, Mostki, Wilkowo, wiebodzin. rednia wartoş równowa
nego poziomu d wiku w dzie wynosiła 76,8 dB, natomiast w nocy 71,4 dB. Zanotowano przekroczenie wartoci progowych w dzie, jak i w nocy. Głównymi sprawcami przekraczania wartoci dopuszczalnej d wiku s samochody ci
arowe (głównie tzw. „TIR”).

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 54

W 1999 roku przeprowadzono badania hałasu w punkcie pomiarowym zlokalizowanym przy drodze krajowej nr 3 w rejonie wiebodzina. Pomiary hałasu przy elewacji budynków nie wykazały przekroczenia wartoci progowych.

Uci
liwoci zwizane z emisj hałasu przemysłowego wystpuj okresowo i zwizane s z obiektami reprezentujcymi przemysł budowlany, drzewny i spo
ywczy.

3.7 Pola elektromagnetyczne.

W powiecie wiebodziskim nie prowadzono bada dotyczcych oddziaływania pól elektromagnetycznych. Pola elektromagnetyczne, na które s bezporednio nara
one organizmy
ywe, wg obecnego stanu wiedzy s czynnikiem o znikomej szkodliwoci. Na obszarze powiatu znajduj si potencjalne ródła pól elektromagnetycznych i nale
 do nich 32 stacje telefonii komórkowej oraz Radiowo-Telewizyjne Centrum Nadawcze w Jemiołowie. Lokalizacj stacji telefonii komórkowej zestawiono w tabeli nr 8 i przedstawiono na mapie nr 6.

Tabela nr 8. Lokalizacja stacji telefonii komórkowej na terenie powiatu.

Sieş Lokalizacja Idea Bucze, maszt własny Plus GSM Bucze, maszt własny Plus GSM Gocikowo, Masz własny operatora w pobli
u drogi nr 3 Era Gocikowo, Maszt kratownicowy w pobli
u drogi nr 3 Idea Gocikowo, Maszt własny operatora Era Gronów, Betonowy maszt przy drodze krajowej nr 2 Idea Gronów, maszt Ery Era Jemiołów, Radiowo-Telewizyjne Centrum Nadawcze Idea Jemiołów, Radiowo-Telewizyjne Centrum Nadawcze Plus GSM Jemiołów, Radiowo-Telewizyjne Centrum Nadawcze Plus GSM Jeziory, maszt własny Era Mostki, Maszt własny przy stacji benzynowej Plus GSM Myszcin, Era Myszcin, Antena dookolna na maszcie Polkomtela Plus GSM Niesulice, maszt własny przy wylocie na Ołobok Plus GSM Przetocznica, maszt własny (wg oficjalnych danych Plusa - Skpe) Era Rosin, Kratownicowy maszt na peryferiach wsi Idea Rosin, Maszt obok stacji benzynowej SOLO przy drodze nr 3 Plus GSM Rosin, Maszt własny operatora Era Skpe, maszt własny Plus GSM Szczaniec, maszt Centertela Idea Szczaniec, maszt własny obok stacji PKP Plus GSM wiebodzin, antenki na prcie na ratuszu Idea wiebodzin, ELTERMA - komin Idea wiebodzin, maszt na dachu Domu Kultury Plus GSM wiebodzin, Maszt w okolicach wylotu na wiecko Era wiebodzin, Wysoki komin na obrze
ach miasta (od strony północno-zachodniej) Plus GSM Toporów, maszt Ery Era Toporów, Maszt kratownicowy przy oczyszczalni cieków Idea Zbszynek, maszt własny na północ od dworca PKP Era Zbszynek, Wie
a cinie w okolicy dworca PKP

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 55

Plus GSM Zbszynek, Wie
a cinie w okolicy dworca PKP

Zagadnienia ochrony ludzi i rodowiska przed polami elektromagnetycznymi s uregulowane przepisami bezpieczestwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony rodowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi.

W powiecie wiebodziskim nie prowadzono bada dotyczcych oddziaływania pól elektromagnetycznych.

Mapa nr 6. Lokalizacja stacji telefonii komórkowej.

3.8 Awarie przemysłowe.

Awarie przemysłowe to zdarzenia powstałe podczas procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu materiałów niebezpiecznych, w wyniku których mo
e dojş do zagro
enia
ycia lub zdrowia człowieka, albo zagro
enia rodowiska.

Potencjalne ródła nadzwyczajnych zagro
e zwizane jest głównie z wystpowaniem na terenie powiatu wiebodziskiego głównych tras komunikacyjnych. Do najbardziej obci
onych tras kołowych nale
 trasy: Nr 2 wiecko – Pozna, oznaczona jako korytarz paneuropejski nr II, i droga Nr 3 Szczecin – Lubawka. W docelowym rozwizaniu program rzdowy przewiduje te dwie drogi jako autostrady płatne. Przez teren powiatu przebiega równie
magistrala E – 20 Warszawa Zachodnia - Kunowice (granica pastwa) – Berlin, dwutorowa, zelektryfikowana, przebiega na terenie powiatu na długoci 15km, została zaliczona do systemu UE jako magistrala oznaczona AGC (wa
na).

Do najwa
niejszych instalacji stwarzajcych potencjalne zagro
enie w powiecie nale
y Hurtownia Paliw „PRONAFT” Sp. z o.o. w wiebodzinie, Lubuskie Zakłady Drobiarskie „ELDROB” w wiebodzinie – instalacja amoniaku (25 – 28 t amoniaku) oraz instalacja wydobycia ropy naftowej w Radoszynie.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 56

Statystycznie corocznie w województwie lubuskim dochodzi do kilkunastu zdarze, których skutki mog stwarzaş zagro
enie dla człowieka i rodowiska. W latach 1999 - 2001 na terenie województwa doszło do 32 awarii lub innych potencjalnie niebezpiecznych zdarze. ródłem najwikszej liczby zagro
e był transport drogowy materiałów niebezpiecznych (udział 39%), magazynowanie materiałów niebezpiecznych i transport kolejowy materiałów (udział po 19%), transport wodny był przyczyn 10% zdarze.

3.9 Najwaniejsze kierunki ochrony rodowiska w powiecie wiebodziskim.

3.9.1 Zagroenia rodowiska.

Zagro
enia rodowiska mog mieş charakter naturalny lub antropogeniczny. Rodzaj i intensywnoş zagro
e jest cile zwizana ze specyfik danego obszaru, tj. rozwojem gospodarczym w powizaniu z warunkami fizyczno - geograficznymi.

Zagroenia naturalne

Na terenie powiatu webodziskiego zagro
enia naturalne zwizane ze zjawiskami meteorologicznymi i hydrologicznymi nie stanowi wikszego niebezpieczestwa. Najpowa
niejszym zagro
eniem jest susza glebowa, która powoduje wzrost zagro
enia po
arowego terenów lenych. Na terenie powiatu nie wystpuje zagro
enie powodziowe

Zagro
eniem naturalnym gruntów rolnych i lenych jest erozja. Na terenie powiatu wiebodziskiego zagro
enie gruntów wodn erozj powierzchniow i erozj wwozow jest niewielkie.

Zagroenia antropogeniczne

Mieszkalnictwo

Głównymi zagro
eniami zwizanymi z mieszkalnictwem na terenie powiatu wiebodziskiego s:

− cieki komunalne. − Odpady komunalne. − Niska emisja zanieczyszcze powietrza.

Transport i Komunikacja

Podstawowe zagro
enia powodowane przez system transportowo – komunikacyjny s zwizane z emisj zanieczyszcze powietrza i emisj hałasu. W zwizku z przebiegiem tras transportowych przez tereny wartociowe pod wzgldem przyrodniczo-krajobrazowym, a tak
e wystepowaniem zwizanych z transportem nadzwyczajnych zagro
e dla rodowiska, system ten mo
e powodowaş degradacj tych terenów. Najwiksze potencjalne zagro
enie ze strony transportu i komunikacji wystpuje wzdłu
dróg krajowych (nr 2 i 3).

Gospodarka

Gospodarka stanowi ródło zagro
e dla rodowiska powodowane przez emisje cieków, odpadów, zanieczyszcze powietrza, hałasu i wibracji. Jej presja na rodowisko powodowana jest tak
e wykorzystaniem zasobów naturalnych i powierzchni ziemi, a tak
e wystpowaniem awarii przemysłowych.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 57

Na terenie powiatu wystpuj instalacje, które s okrelone jako mogce oddziaływaş na wszystkie elementy rodowiska. S one głównie zwizane z fermami hodowlanymi, zakładami przetwórstwa rolno-spo
ywczego, bazami paliw płynnych oraz składowiskiem odpadów w Jeziorach.

Turystyka i rekreacja.

Niemonitorowany rozwój turystki i rekreacji mo
e powodowaş niszczenie obszarów cennych przyrodniczo oraz stanowi zagro
enie rodowiska zwizane z brakiem infrastruktury zabezpieczajcej przed zanieczyszczeniem rodowiska (kanalizacja i oczyszczanie cieków) oraz nadmiern liczb turystów (w tym zmotoryzowanych). Olbrzymie zagro
enie stanowi powstawanie zabudowy letniskowej w rejonie szczególnie atrakcyjnych jezior bez właciwej infrastruktury technicznej.

Rolnictwo

Rolnictwo jest potencjalnym ródłem zanieczyszcze obszarowych, odpadów niebezpiecznych (pozostałoci po rodkach ochrony rolin) bdcych głównym zagro
eniem dla wód powierzchniowych i podziemnych. Istotnym zagro
eniem s fermy hodowlane i stawy rybne.

Rozwój rolnictwa intensywnego wi
e si ze sztucznym nawadnianiem (du
ym poborem wody) i silnym nawo
eniem. Czynniki te ułatwiaj migracj biogenów do wód podziemnych.

3.9.2 Priorytety ochrony rodowiska.

Na podstawie analizy istniejcego stanu rodowiska mo
na okreliş najwa
niejsze priorytety ochrony rodowiska na terenie powiatu wiebodziskiego do roku 2011:

Ochrona wód:

1. Poprawa gospodarki wodno-ciekowej, zwłaszcza na obszarach wiejskich. 2. Ograniczanie emisji zanieczyszcze obszarowych. 3. Ochrona zlewni rzek powiatu. 4. Ochrona zlewni jezior.

Ochrona powietrza atmosferycznego:

1. Zmniejszenie emisji niskiej, w miastach i na terenach wiejskich. 2. Ograniczanie emisji przemysłowej. 3. Zmniejszenie emisji komunikacyjnej, zwłaszcza na obszarach zurbanizowanych, wzdłu
dróg krajowych.

Ochrona przed hałasem

1. Zmniejszenie negatywnego oddziaływania hałasu na człowieka i rodowisko.

Ochrona przyrody

1. Wdro
enie systemu NATURA 2000. 2. Ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych.

Ochrona powierzchni ziemi

1. Rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych. 2. Rewitalizacja terenów zdegradowanych.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 58

Inne działania proekologiczne

1. Intensyfikacja edukacji ekologicznej mieszkaców. 2. Promowanie wdra
ania systemów zarzdzania rodowiskowego. 3. Uwzgldnianie w programach sektorowych zagadnie ochrony rodowiska (np. w rozwoju transportu, rozwoju turystyki, itd.).

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 59

4 PROGRAM OCHRONY
RODOWISKA DLA POWIATU
WIEBODZISKIEGO NA LATA 2004 -2011.

Zasad przyjt w "Programie ochrony rodowiska dla powiatu wiebodziskiego", jest zasada zrównowa
onego rozwoju, umo
liwiajca harmonizacj rozwoju gospodarczego i społecznego z ochron walorów rodowiskowych.

Powiatowe priorytety w zakresie ochrony rodowiska, strategia ochrony rodowiska zawiera cele ekologiczne do 2011 roku i kierunki działa w zakresie:

- poprawy jakoci rodowiska i bezpieczestwa ekologicznego, - ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego u
ytkowania zasobów przyrody, - zrównowa
onego wykorzystania materiałów, wody i energii, - zada systemowych: włczanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych, aktywizacja rynku do działa na rzecz ochrony rodowiska, edukacja ekologiczna.

4.1 Nadrzdny cel.

Nadrzdny cel "Programu ochrony rodowiska powiatu wiebodziskiego" mo
na sformułowaş nastpujco:

Zrównowa
ony rozwój powiatu, w którym ochrona rodowiska ma znaczcy wpływ na przyszły charakter regionu i równoczenie wspiera jego rozwój gospodarczy i społeczny.

Cel ten jest zgodny z celami głównymi „Strategii rozwoju powiatu wiebodziskiego” [32], które wraz z celami operacyjnymi zostały zaadaptowane dla potrzeb programu ochrony rodowiska.

4.2
rodowisko i zdrowie. Poprawa jakoci rodowiska i bezpieczestwa ekologicznego

Strategicznym celem polityki ekologicznej pastwa, na tle przystpienia Polski do Unii Europejskiej, w odniesieniu do zwizków rodowiska ze zdrowiem jest zapobieganie zagro
eniom zdrowia w rodowisku i ograniczenie ryzyka dla zdrowia wynikajcego z nara
enia na szkodliwe dla zdrowia czynniki rodowiskowe. Realizacja polityki ekologicznej powinna doprowadziş do zwikszenia bezpieczestwa ekologicznego społeczestwa. Osignicia tego celu trzeba dokonaş przez działania systemowe obejmujce identyfikacj potencjalnych i rzeczywistych zagro
e zdrowia w rodowisku, ocen nara
enia i ryzyka zdrowotnego oraz egzekwowanie przepisów dotyczcych kontroli szkodliwych dla zdrowia emisji do rodowiska. Podstawowym narzdziem realizacji polityki ekologicznej pastwa odnoszcej si do relacji pomidzy rodowiskiem i zdrowiem s zdrowotne kryteria jakoci rodowiska.

4.2.1 Jakoş wód.

4.2.1.1 Cel redniookresowy do 2011 roku

Osignicie i ochrona dobrego stanu ekologicznego wód tak pod wzgldem jakociowym jak i ilociowym, przy równoczesnej mo
liwoci korzystania z wód w celach u
ytkowych.

Cel podany powy
ej oznacza (Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r.,art.2.ust.1),
e wody powierzchniowe i podziemne powinny pozostawaş w stanie ukształtowanym przez przyrod i jednoczenie, na wyznaczonych odcinkach lub akwenach, byş przydatne do:

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 60

− wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wod do picia, − celów kpielowych, − bytowania ryb łososiowatych lub przynajmniej karpiowatych, spełniajc tak
e odpowiednie wymagania na obszarach chronionych.

Przyjte wspólne dla Unii Europejskiej regulacje prawa w zakresie gospodarki wodno- ciekowej zawarte s w nastpujcych dyrektywach:

− Dyrektywa Rady 91/271/EWG w sprawie oczyszczania cieków komunalnych, − Dyrektywa Rady 93/481/EWG dotyczca formularzy dla prezentowania narodowych programów przewidzianych w Art.17 Dyrektywy Rady 91/271/EWG, − Dyrektywa Rady 76/464/EWG w sprawie odprowadzania niebezpiecznych substancji do wody, oraz dyrektywy „córki” 82/176, 83/515, 84/156, 84/491, 86/280, 88/347, 90/415, − Dyrektywa Rady 91/676/EWG w sprawie azotanów, − Dyrektywa Rady 75/440/EWG w sprawie wymaganej jakoci wód powierzchniowych przeznaczonych do pobierania wody pitnej w krajach członkowskich, − Dyrektywa Rady 80/778/EWG w sprawie jakoci wody przeznaczonej do picia, − Dyrektywa Rady 98/83/WE w sprawie jakoci wody przeznaczonej do spo
ycia przez ludzi, uzupełniajca i zastpujca dyrektyw 80/778/EWG − Dyrektywa Rady 76/160 dotyczca jakoci wody w kpieliskach, − Dyrektywa Rady 77/795 ustanawiajca wspóln procedur wymiany informacji na temat jakoci wód powierzchniowych w Unii, − Dyrektywa Rady 79/869/EWG dotyczca metod bada i czstotliwoci analiz wód powierzchniowych przeznaczonych do poboru wody pitnej w krajach członkowskich. − Dyrektywa Rady 80/68/EWG w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem powodowanym przez niektóre substancje niebezpieczne, − Dyrektywa Rady 78/659/EWG w sprawie jakoci wód wymagajcych ochrony dla podtrzymania
ycia ryb, − Dyrektywa Rady 79/923/EWG w sprawie jakoci wód wymaganych dla hodowli skorupiaków i miczaków.

Pozostałe obszary zwizane z gospodark wodno-ciekow nie ujte w powy
szych dyrektywach, pastwa członkowskie normuj na poziomie krajowym.

W Polsce sprawy zwizane z ochron rodowiska w zakresie gospodarki wodno-ciekowej reguluj nastpujce ustawy:

− Ustawa Prawo ochrony rodowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r., − Ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r., − Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wod i zbiorowym odprowadzaniu cieków z dnia 7 czerwca 2001 r., − Ustawa o Pastwowej Inspekcji Ochrony rodowiska z dnia 29 lipca 1991 r., − Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r., − Ustawa Prawo budowlane z dnia 25 sierpnia 1994 r.,

Podstawowym aktem prawnym regulujcym sprawy w dziedzinie gospodarki wodno- ciekowej jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 - Prawo Wodne.

Ustawa reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasad zrównowa
onego rozwoju, a w szczególnoci kształtowanie i ochron zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarzdzanie wodami.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 61

Wody podlegaj ochronie niezale
nie od tego, czyj stanowi własnoş. Ochrona wód polega w szczególnoci na:

- unikaniu, eliminacji i ograniczaniu zanieczyszczenia wód, w szczególnoci zanieczyszczeniami substancjami szczególnie szkodliwymi dla rodowiska wodnego, - zapobieganiu niekorzystnym zmianom naturalnych przepływów wody albo naturalnych poziomów zwierciadła wody.

Ustawa nakazuje, aby aglomeracje o równowa
nej liczbie mieszkaców powy
ej 2000 były wyposa
one w sieci kanalizacyjne dla cieków komunalnych zakoczone oczyszczalniami cieków (art. 43 ustawy). Zapis powy
szy jest implementacj dyrektywy Rady nr 91/271/EWG i w negocjacjach stowarzyszeniowych Polska uzyskała 10 letni okres przejciowy (do 31.12. 2015r.) na dostosowanie do tego wymogu.

W miejscach, gdzie budowa systemów kanalizacyjnych nie przyniosłaby korzyci dla rodowiska lub powodowały nadmierne koszty, nale
y stosowaş systemy indywidualne lub inne rozwizania (art. 42 ustawy).

Produkcj roln nale
y prowadziş w sposób ograniczajcy i zapobiegajcy zanieczyszczaniu wód zwizkami azotu pochodzcymi ze ródeł rolniczych. Nale
y upowszechniaş dobre praktyki rolnicze, w szczególnoci na drodze organizowania szkole dla rolników (art. 47 ustawy).

Szczególnej ochronie podlegaj zasoby wód podziemnych, ustawa nakazuje, aby wody podziemne były wykorzystywane przede wszystkim do:

- zaopatrzenia ludnoci w wod przeznaczon do spo
ycia oraz na cele socjalno-bytowe,

- na potrzeby produkcji artykułów
ywnociowych oraz farmaceutycznych.

W zakresie ochrony przed powodzi i susz obowizek ten ci
y na organach administracji rzdowej i samorzdowej (art. 81).

Problematyk wodno-ciekow reguluje równie
ustawa Prawo ochrony rodowiska oraz ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wod i zbiorowym odprowadzaniu cieków.

4.2.1.2 Kierunki działa do 2011 roku

ZAOPATRZENIE W WOD

Kierunki działa do 2011 roku:

− Budowa i modernizacja sieci wodocigowej.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 62

Planowane działania inwestycyjne na lata 2004 - 2007

Przedsiwzicie Budowa sieci wodocigowej w gminie Lubrza Jednostki realizujce UG Lubrza 1. Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 320 320 ródła finansowania rodki własne Przedsiwzicie Budowa sieci wodocigowej w gminie Skpe Jednostki realizujce UG Skpe 2 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 3 000 3 000 3 000 9 000 ródła finansowania Przedsiwzicie Budowa studni gł. 60 m w gminie Szczaniec Jednostki realizujce UG Szczaniec 3 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 60 60 120 ródła finansowania rodki własne, dotacje, kredyt Przedsiwzicie Modernizacja stacji wodocigowej w gminie Szczaniec Jednostki realizujce UG Szczaniec 4 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 60 60 50 170 ródła finansowania rodki własne, dotacje, kredyt Przedsiwzicie Budowa i wymiana rurocigów przesyłowych w gminie Szczaniec Jednostki realizujce UG Szczaniec 5 Koszty w latach 2003 – 2006 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 140 240 230 610 ródła finansowania rodki własne, dotacje, kredyt Przedsiwzicie Budowa sieci wodocigowej w gminie wiebodzin Jednostki realizujce UG wiebodzin 6 Koszty w latach 2003 – 2006 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 320 400 400 1 120 ródła finansowania rodki własne, dotacje koszty inwestycyjne - 11 340 tys. PLN Dane wg pracy [24]. GOSPODARKA
CIEKOWA

Sektor komunalny

Zgodnie z Wojewódzkim Programem Ochrony rodowiska, w perspektywie do 2011 roku realizacja - przedsiwziş z zakresu porzdkowania gospodarki ciekowej na terenie powiatu wiebodziskiego powinna mieş nastpujc kolejnoş:

I kolejno
ş − porzdkowanie gospodarki ciekowej w zlewniach rzek powiatu, II kolejno
ş − porzdkowanie gospodarki ciekowej w miecie i gminie wiebodzin. III kolejno
ş − porzdkowanie gospodarki ciekowej w aglomeracjach o RLM od 2 000 do 15 000 tj. gminach: Lubrza, Skpe, Łagów i Szczaniec.

Kolejnoş ta wynika ze zobowiza midzynarodowych Polski (stanowisko negocjacyjne w negocjacjach z UE w sprawie wdra
ania Dyrektywy 91/271/EWG) i zapisów Prawa Wodnego. Aglomeracje o RLM od 15 000 do 100 000 na terenie powiatu to miasto wiebodzin. Udział mieszkaców korzystajcych z sieci kanalizacyjnej w wiebodzinie wynosi 96,1 %.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 63

Zgodnie ze „Strategi zrównowa
onego rozwoju powiatu wiebodziskiego” [32] na terenie powiatu wiebodziskiego realizowane bd: a) skanalizowanie czci gminy Lubrza i Skpe oraz gminy Szczaniec i wiebodzin z odprowadzeniem cieków na oczyszczalni w wiebodzinie, b) skanalizowanie czş gminy Lubrza z odprowadzeniem cieków do oczyszczalni w m. Lubrza oraz czci gminy Skpe z odprowadzeniem do oczyszczalni w Ciborzu, c) budow oczyszczalni cieków w miejscowoci Zbszynek z doprowadzeniem cieków ze Zbszynka, Rogozica, Dbrówki Wlkp., Chlastawy, Kosieczyna oraz budow oczyszczalni dla wsi Krcko, d) dokoczenie skanalizowania miejscowoci Łagów z odprowadzeniem cieków do oczyszczalni w Gronowie, e) wykorzystanie lokalnych oczyszczalni cieków na terenie powiatu np. w Toporowie.

Na terenach gdzie nieekonomiczne jest budowanie sieci kanalizacyjnej, planuje si budow małych oczyszczalni osiedlowych oraz przydomowych, lub pozostanie przy dobrze funkcjonujcych szambach szczelnych opró
nianych taborem asenizacyjnym. Szczególnie dotyczy to terenów o silnie rozproszonym osadnictwie i urozmaiconej morfologii.

Planowane działania inwestycyjne na lata 2004 - 2007

Przedsiwzicie Budowa sieci kanalizacyjnej w gminie Lubrza Jednostki realizujce UG Lubrza 1 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 357 357 ródła finansowania rodki własne, dotacje Przedsiwzicie Budowa kanalizacji sanitarnej w gminie Łagów Jednostki realizujce UG Łagów 2 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 700 700 600 600 2 600 ródła finansowania rodki własne, rodki pomocowe Przedsiwzicie Budowa sieci kanalizacyjnej w gminie Skpe Jednostki realizujce UG Skpe 3 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 1000 2 000 9 000 12 000 ródła finansowania rodki własne, rodki pomocowe Przedsiwzicie Budowa kanalizacji w gminie Szczaniec Jednostki realizujce UG Szczaniec 4 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 1 235 1 470 1 175 3 880 ródła finansowania rodki własne, rodki pomocowe Przedsiwzicie Budowa centralnego systemu kanalizacji sanitarnej na terenie gminy
wiebodzin Jednostki realizujce UG wiebodzin 5 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 3 500 4 500 5 555 13 555 ródła finansowania rodki własne, fundusze SAPARD, PHARE, SPÓJNOCI Przedsiwzicie Budowa oczyszczalni cieków i kanalizacji w gminie Zbszynek Jednostki realizujce UMiG Zbszynek 6 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 4 500 4 500 4 500 4 000 17 500 ródła finansowania rodki własne, rodki pomocowe koszty inwestycyjne - 49 892 tys. PLN Dane wg pracy [24].

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 64

Kierunki działa do 2011 roku:

− Budowa, rozbudowa i systematyczna modernizacja sieci kanalizacyjnej, − Budowa systemu oczyszczania cieków deszczowych, − Budowa i modernizacja gminnych oczyszczalni cieków, − Optymalizacja wykorzystania istniejcych oczyszczalni cieków, − Budowa oczyszczalni przydomowych.

PRZEMYSŁ

Na terenie gmin powiatu o wielkoci ładunku zanieczyszcze ze ródeł przemysłowych wprowadzanych do wód powierzchniowych decyduj zakłady przetwórstwa rolno-spo
ywczego.

Zakłady te podejmuj działania w zakresie:

− zmniejszenia iloci produkowanych cieków poprzez stosowanie zamknitych obiegów wodnych, − budow oczyszczalni lub systemów podczyszczania cieków, − oczyszczanie wód opadowych z terenów zakładu.

Polityka Ekologiczna Pastwa wymaga zmniejszenia wodochłonnoci produkcji w okresie 1990-2010 o 50% (w przeliczeniu na PKB i wartoş sprzedan w przemyle). W terminie do 2004 roku do statystyki publicznej zostan wprowadzone wska niki zu
ycia wody i okrelony zakres i sposób ich wykorzystania.

Wikszoş zakładów przemysłowych w powiecie wiebodziskim pobiera wod z wodocigów lub własnych ujş podziemnych.

Kierunki działa do 2011 roku:

− Wspieranie i egzekwowanie od zakładów przemysłowych realizacji programów racjonalnej gospodarki wodnociekowej. − Minimalizacja wykorzystania wód podziemnych z ujş własnych i wody wodocigowej do celów przemysłowych. − Budowa systemów podczyszczajcych wzdłu
modernizowanych i nowo powstajcych dróg.

ROLNICTWO

Istotnym zagadnieniem jest ochrona zasobów wodnych z tytułu działalnoci rolniczej. W wyniku przemian w rolnictwie prowadzcych do wzrostu intensywnoci i koncentracji produkcji rolnej mo
e nastpiş wzrost zanieczyszcze rodowiska z tytułu rolnictwa.

Głównie chodzi tu o przenikanie do wód gruntowych zwizków azotu i fosforu (powodujce eutrofizacj wód powierzchniowych) oraz pozostałoci po chemicznych rodkach ochrony rolin. Podstawowe ródła zanieczyszcze punktowych i obszarowych z tytułu rolnictwa to:

− niewłaciwie przechowywane nawozy mineralne i organiczne, − pestycydy, − cieki z ferm hodowlanych, − cieki bytowe z gospodarstw domowych.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 65

Na terenach wystpowania gleb lokalnie podmokłych i uwilgoconych o odczynie kwanym w wyniku stosowania nawozów fizjologicznie kwanych, nawozów naturalnych zatykajcych pory glebowe (np. gnojowicy), wzrasta iloş ruchomych zwizków
elaza i manganu, które z wód gruntowych migruj do wód głbinowych.

Działaniem redukujcym wpływ rolnictwa na jakoş zasobów wodnych jest jego ekologizacja midzy innymi poprzez realizacj programów rolno-rodowiskowych. Wa
nym kierunkiem bdzie odtwarzanie, tam gdzie to mo
liwe zabudowy biologicznej stref brzegowych cieków co poprawi zdolnoş do samooczyszczania małych cieków oraz ograniczy spływ zanieczyszcze powierzchniowych z terenów rolniczych.

Istotnym zagadnieniem, w perspektywie wejcia Polski do UE jest intensywna edukacja rolników, grup producenckich, przedstawicieli samorzdów i administracji, szczególnie w zakresie wdra
ania Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych.

Kierunki działa do 2011 roku:

− Ograniczanie wpływu zanieczyszcze z rolnictwa na jakoş wód − Ochrona wód przed eutrofizacj

4.2.1.3 Plan operacyjny na lata 2004 – 2007.

Tabela nr 9. Plan operacyjny na lata 2004 – 2007.

Jednostki Szacunkowe koszty w Potencjalne Rodzaj Lp. Opis przedsiwzicia  realizujce tys. PLN ródła przedsiwzicia 2004 2005 2006 2007 finansow. PRZEDSIWZICIA INWESTYCYJNE Zaopatrzenie w wod rodki sumaryczny koszt w własne, Budowa i modernizacja sieci Urzdy latach 2004 -2007 rodki 1. wodocigowych na terenie Koordynowane Gmin pomocowe gmin powiatu 11 340 Kredyt Dotacje Zaopatrzenie w wod - koszty inwestycyjne w latach 2004 – 2007 - 11 340 tys. PLN PRZEDSIWZICIA INWESTYCYJNE Gospodarka ciekowa rodki sumaryczny koszt w Porzdkowanie gospodarki Urzdy własne, 2. latach 2004 – 2007 Koordynowane ciekowej w gminach. Gmin rodki 49 892 pomocowe GOSPODARKA CIEKOWA: Koszty inwestycyjne w latach 2004 – 2007 - 49 892 tys. PLN Razem koszty inwestycyjne: 61 232 tys. PLN Razem koszty pozainwestycyjne i inwestycyjne: 61 232 tys. PLN

4.2.2 Gospodarowanie odpadami.

Kwestie zwizane z problemem gospodarki odpadmi omówiono w dokumencie „Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu wiebodziskiego na lata 2004-2011” stanowicego integraln czş programu ochrony rodowiska.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 66

4.2.3 Jakoş powietrza

Strefa, jak jest powiat wiebodziski wg kryteriów ochrony zdrowia i ochrony rolin nale
y zaliczyş do strefy klasy A. Wyniki pomiarów SO2, NO2, PM10, Pb, C6H6 i CO, kształtowały si du
o poni
ej wartoci dopuszczalnych. Wymaganym działaniem jest d
enie do utrzymania st
e na niezmienionym poziomie.

4.2.3.1 Cel redniookresowy do 2011 roku.

Poprawa jakoci powietrza na obszarach miejskich powiatu. Utrzymanie jakoci powietrza na obecnym poziomie.

Powy
szy cel jest zgodny z celem zdefiniowanym w dokumencie "Polityka ekologiczna pastwa na lata 2003 - 2006 z uwzgldnieniem perspektywy na lata 2007 -2010"[19].

4.2.3.2 Kierunki działa do 2011 roku.

Emisja ze ródeł komunikacyjnych

Na terenie powiatu problem emisji komunikacyjnej dotyczy głównie obszarów miejskich oraz gmin, przez które przebiegaj drogi krajowe nr 2 i 3, gdzie wystpuje ruch tranzytowy i jednoczenie ruch uliczny.

Strategia rozwoju powiatu wiebodziskiego jako niezbdny cel okrela działania zmierzajce do stworzenia nowoczesnych układów komunikacyjnych z jednoczesn popraw stanu istniejcych dróg. Najbardziej problemowym obszarem ze wzgldu na du
y wpływ emisji komunikacyjnej na st
enie zanieczyszcze powietrza jest teren miast.

Mimo
e powiat nale
y do strefy A (strefa jakoci powietrza), biorc pod uwag systematyczny rozwój komunikacji i wzrost liczby pojazdów nale
y podjş działania z zakresu poprawy stanu nawierzchni dróg powiatowych i gminnych,

Wa
nym czynnikiem zmniejszajcym negatywne oddziaływanie transportu na rodowisko jest poprawa stanu technicznego pojazdów i stosowanie benzyny bezołowiowej (do 2005 roku zostanie wycofana z u
ytkowania benzyna ołowiowa oraz dostosowanie wymaga dotyczcych benzyn i oleju napdowego do norm europejskich).

Istotne znaczenie ze wzgldu na du
y udział terenów rekreacyjnych i turystycznych na terenie powiatu oraz du
y udział turystów weekendowych, jest budowa parkingów, podnoszenie standardów technicznych tras rowerowych, budowa nowych tras i wprowadzanie systemu przewozów kombinowanych.

Kierunki działa do 2011:

− Bie
ca modernizacja dróg powiatowych i gminnych. − Tworzenie układu cie
ek rowerowych.

Emisja niska

Niska emisja zanieczyszcze znajduje odzwierciedlenie we wzrostach st
e dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego w sezonie grzewczym. Sezonowe ró
nice poziomu st
e, zwłaszcza SO2, mog byş nawet kilkukrotne, zwłaszcza na terenie wiebodzina.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 67

Głównym kierunkiem działa zogniskowanych na zmniejszeniu emisji niskiej w miastach i gminach powiatu bdzie: zwikszanie sprawnoci urzdze wykorzystujcych wgiel, wiksze wykorzystanie energii odnawialnej i niekonwencjonalnej, wspieranie ekologicznych inwestycji grzewczych oraz termorenowacja budynków u
ytecznoci publicznej i mieszkalnej. Kierunki te pokrywaj si z zapisami w „Programie Ochrony rodowiska województwa Lubuskiego”.

Rozwój gazyfikacji na terenie powiatu wiebodziskiego stworzy potencjalne mo
liwoci wykorzystania gazu przewodowego do celów ogrzewania pomieszcze.

Istotnym zadaniem jest stworzenie i realizacja „Zało
e do programów zaopatrzenia w ciepło i energi elektryczn”. Program takiego nie posiadaj zarówno gminy jak i powiat wiebodziski.

Kierunki działa do 2011:

− Wykonanie „Projektów zało
e do planów zaopatrzenia w ciepło, energi elektryczn i paliwa gazowe” i przyłczenie do sieci c.o. nowych odbiorców. − Modernizacja systemów grzewczych zbiorczych i indywidualnych; wprowadzanie ekologicznych noników energii (gaz, olej opałowy, biomasa), w tym wzrost wykorzystania odnawialnych ródeł energii (energia wodna, słoneczna, wiatrowa, pompy ciepła). − Termomodernizacja budynków u
ytecznoci publicznej i budynków mieszkalnych oraz preferowanie stosowania materiałów energooszczdnych w budownictwie.

Emisja przemysłowa

W prawie wspólnotowym wymagania dotyczce jakoci urzdze ochronnych powizane s cile z problematyk dopuszczalnej emisji – emisja jest dopuszczalna, gdy nie mo
na jej zlikwidowaş lub ograniczyş mimo zastosowania najlepszej dostpnej techniki (BAT/Best Available Techniques).

Na terenie powiatu wystpuj obiekty wymagajce posiadania decyzji okrelajcych wielkoş gazów i pyłów wprowadzanych do powietrza, dlategote
istotne jest podejmowanie przez przedsibiorstwa dobrowolnych działa na rzecz ochrony rodowiska, w tym redukcji emisji przemysłowej poprzez upowszechnienie systemów zarzdzania rodowiskowego zgodnych z midzynarodowymi normami.

Kierunki działa do 2011:

− Wprowadzanie systemów zarzdzania rodowiskiem ISO 14 000 oraz dobrowolnych działa nienormatywnych (np. czystsza produkcja) w zakładach przemysłowych − Wdra
anie nowoczesnych technologii, przyjaznych rodowisku (BAT) − Instalowanie urzdze do redukcji zanieczyszcze powstałych w procesach technologicznych oraz poprawa sprawnoci funkcjonujcych urzdze. − Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 68

Planowane działania inwestycyjne na lata 2004 - 2007

Przedsiwzicie Modernizacja kotłowni w Rogozicu Jednostki realizujce SP w wiebodzinie 1. Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 Razem (w tys. PLN) 40 40 ródła finansowania rodki własne, PFOiGW Przedsiwzicie Budowa kotłowni gazowej w wiebodzinie Jednostki realizujce SP w wiebodzinie 2. Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 Razem (w tys. PLN) 107 107 ródła finansowania rodki własne, PFOiGW Przedsiwzicie Zmiana systemu ogrzewania w gminie Lubrza Jednostki realizujce UG Lubrza 3. Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 Razem (w tys. PLN) 890 890 ródła finansowania rodki własne Koszty inwestycyjne w latach 2004 – 2007 - 1 037 tys. PLN

4.2.3.3 Plan operacyjny na lata 2004 – 2007.

Tabela nr 10. Plan operacyjny na lata 2004 – 2007.

Szacunkowe koszty w Potencjalne Jednostki Rodzaj Lp. Opis przedsiwzicia tys. PLN ródła realizujce przedsiwzicia 2004 2005 2006 2007 finansow. PRZEDSIWZICIA POZAINWESTYCYJNE SEKTOR ODDZIAŁYWANIA: Mieszkalnictwo Opracowanie Projektów Starostwo zało
e do planów Urzdy rodki 1. zaopatrzenia w ciepło, Miast 100 własne koordynowane energi elektryczn i paliwa Urzdy Fundusze gazowe Gmin Mieszkalnictwo - koszty poza inwestycyjne w latach 2004 - 2007 - 100 tys. PLN PRZEDSIWZICIA INWESTYCYJNE SEKTOR ODDZIAŁYWANIA: Transport drogowy Zgodnie ze "Strategi rozwoju powiatu Budowa i modernizacja 1. wiebodziskiego" i "Planami Zagospodarowania infrastruktury drogowej Przestrzennego Gmin" Urzdy rodki Miast własne 2. Budowa cie
ek rowerowych 85 85 85 85 Koordynowane Urzdy Fundusze Gmin ekolog. Transport drogowy - koszty w latach 2004 – 2007 - 340 tys. PLN SEKTOR ODDZIAŁYWANIA: Mieszkalnictwo rodki Modernizacja systemu Urzdy własne, ogrzewania w miastach i sumaryczny koszt w Miast rodki 1. gminach (wykorzystanie latach 2004 - 2007 Koordynowane Urzdy pomocowe, bardziej ekologicznych 1 037 ródeł energii) Gmin Fundusze ekologiczne Mieszkalnictwo - koszty inwestycyjne w latach 2004 - 2007 - 1 037 tys. PLN Razem koszty w latach 2004 – 2007 – 1 477 tys. PLN

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 69

4.2.4 Hałas

4.2.4.1 Cel redniookresowy do 2011 roku

Zmniejszenie skali nara
enia mieszkaców miast na ponadnormatywny poziom hałasu emitowanego przez rodki transportu

4.2.4.2 Kierunki działa do 2011

Najwa
niejszym celem w zakresie ochrony rodowiska przed hałasem jest zmniejszenie skali nara
enia mieszkaców na ponadnormatywny poziom hałasu, co przede wszystkim dotyczy hałasu emitowanego przez rodki transportu.

W powiecie wiebodziskim przekroczenia norm hałasu dotycz obszarów poło
onych wzdłu
drogi krajowej nr 2. Wg art. 117 PO powiatowy program ochrony rodowiska mo
e wskazaş obszary tych miast jako tereny, dla których dokonana bdzie ocena stanu akustycznego rodowiska.

Ponadto działaniami zmniejszajcymi zagro
enie hałasem jest budowa ekranów akustycznych (pomocne w tym wzgldzie bd wytyczne co do sporzdzania programów operacyjnych w zakresie budowy ekranów akustycznych, które bd opracowane pod nadzorem Ministerstwa rodowiska - termin realizacji: 2006) oraz wymiana okien na d wikoszczelne w najbardziej newralgicznych punktach (zwłaszcza w zwartej zabudowie miejskiej).

Problem zagro
enia emisj hałasu nale
y integrowaş z aspektami planowania przestrzennego w opracowywaniu lub wprowadzaniu zmian do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Na terenie powiatu wystpuj podmioty prowadzce działalnoş gospodarcz powodujce uci
liw emisj hałasu dla najbli
szego otoczenia. Kontrole instalacji emitujcych nadmierny hałas do rodowiska przez słu
by WIO w znacznej mierze wymuszaj na podmiotach inwestowanie w urzdzenia ograniczajce jego emisj (tłumiki, obudowy d wikoszczelne, przenoszenie instalacji do innego obiektu, skrócenie czasu pracy urzdze).

Kierunki działa do 2011:

− Monitoring hałasu drogowego w wyznaczonych punktach pomiarowych (WIO). − Opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów poło
onych wzdłu
głównych dróg i linii kolejowych. − Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów powiconych ochronie przed hałasem z wyznaczeniem obszarów ograniczonego u
ytkowania wokół głównych dróg i linii kolejowych tam, gdzie przekroczony jest równowa
ny poziom hałasu w porze nocnej 55 dB. − Budowa ekranów akustycznych, zwłaszcza na odcinkach planowanej autostrady. − Kontrola emisji hałasu do rodowiska z obiektów działalnoci gospodarczej.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 70

4.2.4.3 Plan operacyjny na lata 2004 – 2007.

Tabela nr 11. Plan operacyjny na lata 2004 – 2007.

Szacunkowe koszty w tys. Potencjalne Jednostki Rodzaj Lp. Opis przedsiwzicia PLN ródła realizujce przedsiwzicia 2004 2005 2006 2007 finansow. PRZEDSIWZICIA POZAINWESTYCYJNE rodki Miast i gminy własne 1. Ocena stanu akustycznego miast 25 Kooordynowane WIO Fundusze ekologiczne Koszty pozainwestycyjne w latach 2004 – 2007 - 25 tys. PLN PRZEDSIWZICIA INWESTYCYJNE Ograniczenie emisji hałasu poprzez Zgodnie ze "Strategi rozwoju powiatu inwestycje dot. infrastruktury wiebodziskiego" i "Planami 2. drogowej: budowa obwodnic, Zagospodarowania Przestrzennego Gmin Koordynowane poprawa nawierzchni dróg, koszty w ramach realizacji strategii systemu optymalizacja płynnoci ruchu, transportowego Razem koszty w latach 2004 - 2007 - 25 tys. PLN

4.2.5 Pola elektromagnetyczne

4.2.5.1 Cel redniookresowy do 2011 roku

Monitoring pól elektromagnetycznych w rodowisku

4.2.5.2 Kierunki działa do 2011 roku

Zgodnie z „Programem wojewódzkim …” [24], w najbli
szych latach podstawowym działaniem bdzie prowadzenie bada, które pozwol na ocen skali zagro
enia polami elektromagnetycznymi. Ponadto, jednym z wa
nych zada słu
cych realizacji celu bdzie wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów powiconych ochronie przed polami (II Polityka Ekologiczna Pastwa) z wyznaczeniem stref ograniczonego u
ytkowania m.in. wokół urzdze elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych, gdzie jest rejestrowane przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. W przypadku nowych urzdze istotna bdzie niskokonfliktowa lokalizacja.

Kierunki działa:

− Prowadzenie bada pól elektromagnetycznych (WIO). − Uwzgldnienie w planach zagospodarowania przestrzennego zagadnienia pól elektromagnetycznych (gminy).

4.2.6 Awarie przemysłowe

4.2.6.1 Cel redniookresowy do 2011 roku

Zmniejszanie zagro
enia dla mieszkaców i rodowiska z powodu awarii przemysłowych i transportu materiałów niebezpiecznych

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 71

4.2.6.2 Kierunki działa do 2011 roku

Aktualne zasady zapobiegania i przeciwdziałania powa
nym awariom przemysłowym okrela ustawa Prawo ochrony rodowiska z dn. 27 kwietnia 2001 roku.

Obowizki zwizane z awariami przemysłowymi spoczywaj głownie na prowadzcym zakład o zwikszonym ryzyku lub o du
ym ryzyku wystpienia awarii oraz na organach Pastwowej Stra
y Po
arnej, a tak
e wojewodzie.

Potencjalne zagro
enie dla rodowiska stwarza transport materiałów niebezpiecznych. rodki transportu tych materiałów powinny byş przystosowane do bezpiecznego załadunku, przeładunku i rozładunku materiałów a trasy przewozów powinny zapewniaş bezpieczestwo dla mieszkaców i rodowiska. Najbardziej istotnym działaniem bdzie kreowanie właciwych zachowa mieszkaców w przypadku wystpienia awarii, poprzez systematyczna edukacj i informacj.

Kierunki działa do 2011:

− Wykreowanie właciwych zachowa społeczestwa w sytuacji wystpienia zagro
e rodowiska z tytułu awarii przemysłowych i transportu materiałów niebezpiecznych.

4.3 Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne uytkowanie zasobów przyrody

4.3.1 Ochrona gleb.

4.3.1.1 Kierunki ogólne.

Zasady zapobiegania erozji, których nale
y przestrzegaş na terenie całego powiatu, a szczególnie na obszarach o zró
nicowanej deniwelacji, to:

− dostosowanie głbokoci obróbki gleby do gruboci wierzchniej warstwy ornej i do wymaga rolin uprawnych, − ograniczanie szkodliwego oddziaływania na struktur gleby (zmniejszenie czstotliwoci przejazdów przez pole poprzez stosowanie zestawów maszyn, dostosowanie obci
enia kół i osi do stanu gleby, unikanie je
d
enia po niewysuszonych miejscach) bd likwidowanie uszkodze struktury gleby (poprzez wprowadzanie głboko zakorzeniajcych si rolin, głbokie spulchnianie itd.), zwłaszcza na terenach o glebie wra
liwej na zgszczenie, − stosowanie orki równoległej do nachylenia zboczy (wzdłu
warstwic).

Wskazane jest całoroczne pokrycie podło
a, np. poprzez wprowadzanie midzyplonu, pozostawianie resztek plonów, co powinno przeciwdziałaş wypłukaniu azotu i erozji gleby. Jest to bardzo wa
ny rodek zaradczy, zwłaszcza na terenach o du
ym zagro
eniu erozj, na terenach z podatnymi na zanieczyszczenia wodami gruntowymi oraz dla poprawienia zdolnoci retencji wody.

U
ytki zielone, w porównaniu z polami ornymi, lepiej chroni gleb dziki zachowaniu całorocznej pokrywy rolinnej i mniej intensywnej uprawie. Dlatego te
nale
y przeciwdziałaş zamianie u
ytków zielonych na pola orne, a wspieraş proces przeciwny. Szczególnie w zagro
onych zalewaniem fragmentach dolin rzecznych, przy wysokich stanach wód gruntowych lub na powierzchniach uprawnych skłonnych do podmakania oraz na terenach pochyłych zagro
onych erozj wodn konieczne jest przywrócenie trwałych u
ytków zielonych.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 72

Wody powierzchniowe i inne wra
liwe siedliska, jak równie
czciowo wody gruntowe, s w znacznej mierze obci
ane substancjami u
y niajcymi wprowadzanymi przez rolnictwo. W celu zminimalizowania ubytków substancji od
ywczych z nawozów nale
y zwracaş uwag na: zaopatrzenie gleby w próchnic - dla zwikszenia zdolnoci magazynowania podło
a, zmniejszanie mineralizacji poprzez chronic próchnic upraw ziemi i na utrzymanie optymalnych wartoci pH. Wprowadzanie nawozów organicznych stanowi przy tym istotny element rolniczego obiegu surowców i słu
y poprawie
yznoci gleby. Wystarczajcy poziom próchnicy w glebie mo
na zapewniş poprzez regularny dopływ substancji organicznych, np. w formie obornika, słomy, pozostałoci plonów lub wprowadzanie rolin strczkowych.

Aby w mo
liwie wysokim stopniu zapobiec ubytkom substancji od
ywczych (szczególnie poprzez wymywanie i zwizane z tym wprowadzanie ich do wód) nale
y, w odniesieniu do konkretnej uprawy, wprowadzaş takie iloci nawozów, aby mogły one zostaş w pełni wykorzystane przez roliny. Przy nawo
eniu powinno si te
utrzymywaş odpowiedni odległoş od wód, zakrzewie i innych powierzchni graniczncych z polami. Zwłaszcza w przypadku mezotroficznych wód i siedlisk ldowych nale
y pozostawiş wolny od nawo
enia pas o szerokoci co najmniej 10-20 m. Na powierzchniach w wysokim stopniu obci
onych gnojówk, na których poprzez wiele lat wylewano du
e jej iloci, trzeba unikaş dalszego wzbogacania substancjami u
y niajcymi i opracowaş koncepcj długoterminowego rozwizania problemu prze
y nienia.

W celu zminimalizowania wymywania substancji od
ywczych nale
y rozdzieliş nawo
enie na dawki odpowiednie do zapotrzebowania rolin. Du
 rol odgrywa ustalenie tego zapotrzebowania. Konieczne jest przeprowadzenie bada glebowych w 4- do 6-letnim cyklu pod ktem makro- i mikroelementów oraz mo
liwie corocznych bada zawartoci rozpuszczalnego azotu azotanowego i łatwo dostpnego azotu amonowego.

W ramach ochrony rolin nale
y w pierwszej linii prowadziş działania profilaktyczne, jak odpowiednia kolejnoş plonów, wprowadzanie gatunków odpornych na choroby, mozaikowoş upraw. Tak
e elementy o charakterze naturalnym w obrbie u
ytkowych powierzchni rolniczych, takie jak zadrzewienia, zakrzewienia, oczka wodne, miedze itd., jako siedliska zwierzt po
ytecznych dla rolnictwa odgrywaj pozytywn rol w ochronie rolin. Zamiast chemicznych rodków ochrony rolin powinno si preferowaş stosowanie metod biologicznych, mechanicznych lub fizycznych (np. biologiczna kontrola szkodników, mechaniczne zwalczanie chwastów). W przypadku przeprowadzania zabiegów konieczne jest utrzymanie odpowiedniej odległoci w stosunku do wra
liwych siedlisk, tj. zbiorniki wodne, murawy kserotermiczne, ubogie łki, torfowiska, podmokłe łki i pastwiska

W odniesieniu do gleb hydrogenicznych, szczegolnie zdegradowanych przez nadmierne osuszenie, murszenie torfu i erozj, aby uniknş dalszych szkód, nale
y przede wszystkim zrezygnowaş z dalszego odwadniania. W celu poprawienia potencjału gleby konieczne jest podniesienie obni
onego przez melioracje poziomu wód gruntowych głównie poprzez zredukowanie odwadniajcego działania rowów, drena
y i przepompowni, jak równie
zwikszenie udziału trwałych u
ytków zielonych. Powinno si stworzyş zró
nicowan mozaik u
ytkow w zale
noci od stosunków wodnych i wystpowania zagro
onych gatunków. Na powierzchniach cechujcych si wysokim poziomem wód gruntowych, ze skłonnoci do podmakania, nale
y preferowaş ekstensywne u
ytki zielone. Przy obróbce gleb, zwłaszcza skłonnych do zagszczania lub zaszlamiania gleb gliniastych i ilastych, nale
y zwracaş uwag na ich stan, np. unikaş jazdy po nie osuszonej ziemi oraz zredukowaş obci
enia kół i osi.

Obszary lene cechuje znacznie skuteczniejsza niz na terenach rolniczych ochrona zasobów glebowych. Zasadniczym zagro
eniem na terenie powiatu jest zakwaszenie i degradacja gleb lenych poprzez nadmiern pinetyzacj.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 73

W celu odpowiedniego wykorzystanie gleb lenych najistotniejsze jest wykonanie dla wszystkich nadlenictw (a tak
e dla lasów i zadrzewie niepastwowych) map glebowo siedliskowych i przyjcie odpowiednich zabiegów przywracajcych potencjał drzewostanów zgodnych z siedliskiem – na siedliskach lasowych przebudowa drzewostanów w kierunku zastpienia drzewostanów iglastych liciastymi. W wikszoci nadlenictw zadania te s ju
z dobrym skutkiem realizowane.

W zwizku z rozwijajcymi si programami zalesieniowymi nale
y zwrociş szczególn uwag na przestrzeganie zgodnoci składów gatunkowych nasadze z siedliskiem i tam gdzie to tylko mo
liwe, ograniczanie wprowadzania nowych zalesie z dominacj sosny.

4.3.1.2 Cele krótkoterminowe (2004-2007).

Jako cel krótkoterminowy nale
y wskazaş doprowadzenie do zaliczenia jak najwikszego obszaru powiatu do stref priorytetowych bd obszarów przyrodniczo wra
liwych przewidzianych do wprowadzania programów rolnorodowiskowych.

Celem krótkoterminowym zmierzajcym do odpowiedniego wykorzystanie gleb lenych jest wykonanie dla wszystkich nadlenictw (a tak
e dla lasów i zadrzewie niepastwowych) map glebowo siedliskowych. Jest to podstawa realizacji celu długofalowego jakim jest zapobie
enie degradacji gleb siedlisk lasowych pod drzewostanami iglastymi, przede wszystkim poprzez konsekwentn przebudow drzewostanów.

4.3.1.3 Cele długoterminowe (2007-2011).

Zasadniczym długofalowym celem działa z zakresu ochrony gleb na terenach rolnych powinno byş zabezpieczenie harmonijnego i trwale u
ytkowanego krajobrazu kulturowego, utrzymanie naturalnej
yznoci gleby oraz unikanie zakłócania stosunków wodnych i obiegu materii, unikanie zanieczyszczania gleby, wody i powietrza. Dlatego na terenach rolniczych zasadnicze znaczenie ma utrzymanie i rozwój zró
nicowania krajobrazu, zachowanie wszystkich elementów zbli
onych do naturalnych, dostosowana do warunków lokalnych łagodna obróbka gleby oraz odpowiednio umiarkowane stosowanie nawozów i rodków ochrony rolin. W dalszej perspektywie do urzeczywistenienia tych celów szczególnie nadaje si rolnictwo ekologiczne, którego rozwój na terenie powiatu nale
y szczegolnie promowaş.

4.3.2 Ochrona przyrody - lista przedsiwziş priorytetowych

4.3.2.1 Zadania krótkookresowe (2004-2007).

− Powikszyş rezerwat “Grodziszcze” o wydzielenia lene przylegajce do niego od wschodu i południa. − Utworzyş rezerwat "Mechowiska Kosobudki". − Utworzyş powierzchniowy pomnik przyrody “Cisy Łagowskie”. − Utworzyş u
ytek ekologiczny “Jezioro Bobrze”, “Torfowisko koło elechowa”, “Mokradła nad Leniw Obr”.

4.3.2.2 Zadania długookresowe (2008-2011).

− Odtworzyş dawny rezerwat “Dbrówka Mała” nad Leniw Obr, obejmujcy cenne lasy grdowe i łgowe, włczyş do niego kompleks nieu
ytkowanych, renaturyzujcych si łk i bagien na obu brzegach rzeki. − Powikszyş rezerwat “Dbowy Ostrów”, − Konsekwentnie realizowaş plany ochrony rezerwatów, − Doprowadziş do uznania za u
ytki ekologiczne:

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 74

• wszystkich obiektów torfowiskowych reprezentujcych
ywe ekosystemy torfowiskowe wykazanych jako bagna w operatach urzdzeniowych nadlenictw, • oczek ródpolnych, • dobrze zachowanych fragmentów muraw kserotermicznych i napiaskowych.

Docelowo u
ytki ekologiczne powinny zajmowaş 3-5% powierzchni powiatu.

− Na bie
co obejmowaş ochron strefow stanowiska rzadkich gatunków zwierzt, − Realizowaş ochron strefow gniazd, − Doprowadziş do pilnego uznania za ochronne wszystkich partii lasów graniczcych z terenami podmokłymi i zbiornikami wodnymi. − Doprowadziş do realizacji zalece “Programów ochrony przyrody” w Nadlenictwie. − Przyjş zasad stosowania w zarybieniach wyłcznie rodzimych gatunków i populacji ryb. − Stopniowo wycofaş elementy infrastruktury łowieckiej z otoczenia cigów turystycznych, stref ochrony gniazd i otoczenia rezerwatów i u
ytków.

4.3.2.3 Szacunkowe koszty realizacji zada.

Koszty zada krótkookresowych oceniş mo
na na około 5-6 tys zł. Ocena kosztów zada długofalowych w perspektywie ponad 10 lat nie jest mo
liwa z uwagi na trudne do przewidzenia zmiany cen i wska ników ekonomicznych. Ju
dzi mo
na jednak powiedzieş,
e aby ochrona przyrody funkcjonowała sprawnie i skutecznie przeciwstawiała si wzrastajcemu naporowi działa gospodarczych, nakłady na jej realizacj musz wynosiş co najmniej 2-3% bud
etów jednostek ró
nych szczebli administracji rzdowej i samorzadowej, musza wic byş co najmniej kilkanacie razy wy
sze od obecnych.

Szczegółow charakterystyk obszarów przedstawiaj zestawienia zamieszczone w załczniku nr 1.

4.3.3 Inne formy ochrony.

4.3.3.1 Program NATURA 2000.

W latach 2002-2003 opracowano dla Polski wstpn koncepcj europejskiej sieci ochrony przyrody i krajobrazu Natura 2000. W granicach powiatu znalazły si czci piciu obszarów zaproponowanych do włczenia do programu:

¢ “Nietoperek” oraz fragment terenu na północ od Łagowskiego Parku Krajorazowego.

¢ Pasmo ródlenych jezior i mokradeł midzy Sulcinem a Łagowem.

¢ Fragmenty w północnej czci obszaru chronionego krajobrazu Rynna Paklicy i Ołoboku.

¢ Dolina Pliszki.

¢ Dolina Leniwej Obry.

Obszary objte programami rolnorodowiskowymi

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 75

W zwizku z przygotowywanym w Polsce Krajowym Programem Rolnorodowiskowym, tj. systemem dotacji dla rolników majcym na celu wspieranie metod gospodarki rolnej, które gwarantuj zachowanie walorów rodowiska i ró
norodnoci przyrodniczej jedn czş obszaru powiatu zaproponowano jako tzw. Obszar Przyrodniczo Wra
liwy, a drug jako tzw. Stref Priorytetow wdra
ania programu. Propozycja ta jest oparta na projekcie tego Programu, opracowanym przez Ministerstwo Rolnictwa w pa dzierniku 2002 r., a czciowo tak
e na niepublikowanych informacjach o dalszych pracach nad tym Programem i polityk jego wdra
ania (Ministerstwo Rolnictwa, marzec 2003). W sierpniu 2003 program ten uległ znacznemu uproszczeniu, jednak zasadnicze zało
enia i zało
enia przestrzenne nie uległy zmianie.

Jednym z zało
e Programu jest to,
e wiele działa wchodzcych w jego skład, bdzie wdra
anych na specjalnie wyznaczonych obszarach - tzw. Obszarach Przyrodniczo Wra
liwych (tu ma nastpiş wdro
enie tzw. schematu przyrodniczego KPR) oraz Strefach Priorytetowych (w ka
dej ze stref ma nastpiş priorytetowe wdro
enie wybranych pakietów wchodzcych w skład tzw. schematu rodowiskowego, tak by rozwizaş specyficzne problemy zwizane z gospodark roln).

Obszar powiatu cechuje si licznym wystpowaniem elementów przyrody zwizanych z tradycyjnym rolnictwem. Choş nie ma wród nich elementów nie spotykanych w innym miejscu kraju, to np. wilgotne turzycowiska, łki i pastwiska lub zmiennowilgotne łki trzlicowe doliny Leniwej Obry wnosz - wraz ze zwizanymi z nimi gatunkami zwierzt i rolin - istotny wkład do ochrony krajowej ró
norodnoci biologicznej.

W województwie lubuskim docelowo proponowano si wyznaczenie czterech Obszarów Przyrodniczo Wra
liwych (o łcznej powierzchni 113 680 ha) i piciu Stref Priorytetowych (430 187 ha). Na terenie powiatu wiebodziskiego znalazłby si jeden obszar przyrodniczo wra
liwy oraz jedna strefa priorytetywa. Ich charakterystyk przedstawiono w tabeli nr 12.

Tabela nr 12. Charakterystyka obszaru przyrodniczo wraliwego i strefy priorytetowej na terenie powiatu wiebodziskiego.

Priorytety zastosowania Obszar Definicja Co zawiera KPR Pradoliny Obry, Leniwej Obry; Bardzo cenne pod wzgldem zespół rynien florystycznym i faunistycznym Schemat przyrodniczy terenowych wilgotne łki, z udziałem łk (Schemat I) KPR ze OPW Rynny wypełnionych trzlicowych, w tym stanowiska szczegółnym uwzgdnieniem Obrzaskie łkami. pełnika europejskiego, mieczyka ochrony łk trzlicowych, a dachówkowatego, licznych tak
e łk bagiennych i pastwisk 2 fragmenty. storczyków innych rzadkich powierzchnia rolin. 17.512 ha Ochrona zró
nicowanego gminy: Lagów, krajobrazu młodoglacjalnego Lubrza, typowego dla Pojezierza, z SP Pojezierza wiebodzin, Skpe udzialem wie
ych łk, oczek i Łagowsko- Sandrowy i morenowy krajobraz torfowisk rópolnych, zaroli, wiebodzi- pojezierza Łczna małych łk ródlenych. skiego powierzchnia: Pakiety KPR do 72.801 ha pierwszoplanowego wdro
enia: S01, P02, P04, K04

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 76

4.3.4 Lista przedsiwziş priorytetowych i zamierze, które wymagaj formalizacji.

4.3.4.1 Zadania krótko- i długoterminowe.

− Rozwa
yş mo
liwoş utworzenia Lubrzaskiego Parku Krajobrazowego w gminie Lubrza − Rozwa
yş mozliwoş opracowania dokumentacji i utworzenia Parku Krajobrazowego Dolina Leniwej Obry w gminach Szczaniec i Zbszynek − Forsowaş i wspieraş włczenie doliny Leniwej Obry jako Obszaru Przyrodniczo Wra
liwego, a rejonu Łagowa i wiebodzina jako Stref Priorytetowych do Krajowego Programu Rolnorodowiskowego. − Wspieraş działania zmierzajce do uznania obszarów zaproponowanych do realizacji programu Natura 2000. − Projektowanie du
ych inwestycji komunikacyjnych konsekwentnie poprzedzaş waloryzacj przyrodnicz, rozpoznaniem szlaków wdrówek zwierzt, egzekwowaş przestrzeganie przez inwestorów zasad współczesnej ochrony przyrody. − Doprowadziş do pilnego uznania za ochronne wszystkich partii lasów graniczcych z terenami podmokłymi i zbiornikami wodnymi. W gospodarce lenej prowadzonej w lasach ochronnych uwzgldniaş aktualne zasady gospodarki lenej.

4.3.4.2 Projektowany Lubrzaski Park Krajobrazowy

W roku 1990 opracowano dokumentacj projektow Lubrzaskiego Parku Krajobrazowego. Dwa fragmenty Parku le
 na terenie gminy wiebodzin i Lubrza i obejmuj: jeziora Niesłysz oraz Paklicko Wielkie wraz z terenami przyległymi.

Lubrzaski Park Krajobrazowy proponowano do ochrony ze wzgldu na:

- niezwykłe urozmaicenie rze by terenu, - znaczny udział wód powierzchniowych (na terenie Parku a
10,5% powierzchni), - wysok lesistoş (prawie 60%), - bardzo du
 ró
norodnoş krajobrazów, typów siedliskowych lasu i zbiorowisk rolinnych, - interesujc flor i faun, - niewielkie zaludnieniem i brak przemysłu.

Obszar proponowanego Parku nale
y do najatrakcyjniejszych pod wzgldem przyrodniczym i krajobrazowym terenów Ziemi Lubuskiej. Jednoczenie wzrastajca w bardzo szybkim tempie antropopresja wymaga objcia tego terenu specjaln ochron i opracowania dla niego odrbnych zasad zagospodarowania przestrzennego, tak aby mo
na było połczyş ze sob i pogodziş cele ochrony przyrody i krajobrazu z kontrolowanym udostpnianiem terenu dla potrzeb turystyki i wypoczynku oraz rozwojem regionu.

4.3.4.3 Proponowany Park Krajobrazowy Dolina Leniwej Obry.

Pod koniec lat 80-tych powstała koncepcja utworzenia w dolinie Leniwej Obry parku krajobrazowego. Dla projektu tego opracowano jedynie wstpne uzasadnienie merytoryczne. Rozpatrywano mo
liwoş utworzenia parku obszarze obejmujcym najcenniejsze przyrodniczo fragmenty doliny le
ce na terenie gmin Szczaniec i Zbszynek. Najwa
niejszymi argumentami przemawiajcymi za utworzeniem tu obszaru chronionego s:

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 77

- wysokie walory krajobrazowe, - wystpowanie cennych ekosystemów lenych (łgi, olsy, grdy) oraz łkowych, - wyjtkowe w skali ponadregionalnej skupienie rzadkich i chronionych gatunków rolin i zwierzt, - wyjtkowo niskie zaludnienie, brak przemysłu - wiele zabytków wczesnego osadnictwa.

Dokładne rozpoznanie przyrodnicze oraz zbadanie czynników wpływajcych na utrzymanie si najcenniejszych gatunków i biocenoz s koniecznym warunkiem ich ochrony. Na mapie nr 7 przedstawiono obszary podlegajce ochronie oraz proponowane do ochrony.

Mapa nr 7. Obszary podlegajce ochronie oraz proponowane do ochrony.

4.3.5 Analiza zagroe przyrody powiatu, perspektywy ochrony, wnioski.

4.3.5.1 Analiza konfliktów pomidzy ochron przyrody a działalnoci gospodarcz.

Eksploatacja surowców mineralnych

Zagro
eniem dla przyrody powiatu mo
e byş eksploatacja złó
wgla brunatnego, torfu i kruszywa budowlanego. Eksploatacja torfu, prowadzona czsto pod pretekstem kopania stawów, wi
e si z nieodwracaln degradacj torfowisk, majcych ogromne znaczenie jako ostoja rzadkich gatunków rolin i zwierzt oraz w retencji wody.

Rozwój infrastruktury komunikacyjnej

Rozwój dróg wi
e si czsto z likwidacj pomnikowych, starych alei, stanowicych cenny element krajobrazu oraz ostoj bioró
norodnoci, zwłaszcza w krajobrazie rolniczym.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 78

Rozbudowa infrastruktury wi
e si te
ze zwikszon miertelnoci fauny, zwłaszcza na drogach ssiadujcych z lasem oraz na znaczcych szlakach komunikacyjnych.

Rozwój infrastruktury turystycznej

Nadmierny rozwój turystyki nie pozostaje bez wpływu na stan przyrody. Szczególnie szkodliwe s tu zbyt liczne, czsto dzikie biwakowiska i pla
e, powstajce niemal nad ka
dym jeziorem, rozbudowujce si orodki wypoczynkowe, a tak
e niewystarczajco uregulowana kwestia odbioru mieci i nieczystoci. Niewłaciwie rozwizany problem sanitariatów przy biwakowiskach i orodkach mo
e powodowaş tragiczne w skutkach zanieczyszczenia zbiorników wodnych. Silnikowy sprzt pływajcy na jeziorach oddziałuje niekorzystnie na liczebnoş fauny, szczególnie w okresie rozrodu.

Rozwój zabudowy mieszkalnej

Konflikty z zadaniami ochrony przyrody nale
y przewidywaş szczególnie w rejonie wikszych orodków, szczególnie wiebodzina, ale tak
e w miejscach atrakcyjnych pod wzgldem inwestycyjnym, np. rejon Łagowa. Zagro
eniem jest zarówno samo rozszerzanie si zabudowy na tereny przyrodniczo cenne, jak te
jej charakter na obszarach, gdzie obiektem ochrony jest krajobraz.

Intensyfikacja rolnictwa

Wprowadzenie ci
kiego sprztu na tereny rolnicze prowadzi czsto do uszkodzenia gleby, a w konsekwencji do jej degradacji. Negatywnym z punktu widzenia ochrony przyrody zabiegiem jest komasacja gruntów, zakładanie du
ych monokultur, likwidacja miedz, ródpolnych alei, zadrzewie i oczek wodnych, stanowicych ostoje bioró
norodnoci w krajobrazie rolniczym.

Zagro
eniem s równie
nadmierne melioracje agrotechniczne, które poza tym,
e przyczyniaj si do erozji wodnej i wietrznej, a przez to do zmniejszenia
yznoci gleby, zagra
aj funkcjonowaniu pobliskich ekosystemów hydrogenicznych – torfowisk, łk, a tak
e wilgotnych lasów – łgów i olsów.

Intensyfikacja le
nictwa

Zwikszenie mo
liwoci chemicznej eliminacji niepo
danych gatunków, uwa
anych za szkodniki lasu, mo
e prowadziş do trwałych zaburze w funkcjonowaniu ekosystemów lenych. Zwikszenie presji ekonomicznej na lasy mo
e prowadziş do ignorowania zalece gospodarki lenej zgodnej z zasadami ochrony przyrody. Powaznym niebezpieczestwem jest te
postpujca prywatyzacja lasów i zwizanej z tym czsto rabunkowa gospodarka bez wystarczajcej regulacji prawnej.

Wzrost zaludnienia i penetracji obszarów przyrodniczo wraliwych

Obszary o szczególnym znaczeniu dla flory i fauny, które dotd utrzymywały si w dobrym stanie ze wzgldu na niewielk penetracj ludzk, ze wzgldu na wzrost zaludnienia zaczynaj byş zagro
one. Znaczenie ma m.in. nadmierny ruch turystyczny, komunikacja, powstawanie dzikich wysypisk mieci, kłusownictwo,

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 79

Nieprzestrzeganie prawa ochrony
rodowiska i ochrony przyrody

Brak znajomoci prawa ochrony rodowiska i ochrony przyrody, a tak
e niekonsekwencja w egzekwowaniu tych przepisów przyczyniaj si do wielu konfliktów midzy przyrod a gospodark. Wykroczenia przeciwko tym prawom rzadko s traktowane jako przestpstwa, co nie przyczynia si do wzrostu wiadomoci ekologicznej spoeczestwa, a wrcz wzmacnia poczucie bezkarnoci.

4.3.5.2 Zagadnienia kluczowe dla ochrony przyrody powiatu.

Wstpne zadania dla wybranych organów administracji i zarzdców terenu, wynikajce z potrzeb ochrony przyrody powiatu, obiekty proponowane do ochrony.

Wojewoda Lubuski, Starostwo Powiatowe, Urzdy Miast i Gmin:

− Rozwa
yş mo
liwoş utworzenia Lubrzaskiego Parku Krajobrazowego w gminie Lubrza − Rozwa
yş mozliwoş opracowania dokumentacji i utworzenia Parku Krajobrazowego Dolina Leniwej Obry w gminach Szczaniec i Zbszynek − Forsowaş i wspieraş włczenie doliny Leniwej Obry jako Obszaru Przyrodniczo Wra
liwego, a rejonu Łagowa i wiebodzina jako Stref Priorytetowych do Krajowego Programu Rolnorodowiskowego. − Wspieraş działania zmierzajce do uznania obszarów zaproponowanych do realizacji programu Natura 2000. − Powikszyş rezerwat “Grodziszcze” o wydzielenia lene przylegajce do niego od wschodu i południa. − Odtworzyş dawny rezerwat “Dbrówka Mała” nad Leniw Obr, włczyş do niego kompleks nieu
ytkowanych, renaturyzujcych si łk i bagien na obu brzegach rzeki. − Pilnie utworzyş powierzchniowy pomnik przyrody “Cisy Łagowskie”. − Pilnie utworzyş u
ytek ekologiczny “Jezioro Bobrze”, “Torfowisko koło elechowa”, “Mokradła nad Leniw Obr”. − Doprowadziş do uznania za u
ytki ekologiczne wszystkich obiektów torfowiskowych reprezentujcych
ywe ekosystemy torfowiskowe wykazanych jako bagna w operatach urzdzeniowych nadlenictw, oczek ródpolnych oraz dobrze zachowanych fragmentów muraw kserotermicznych i napiaskowych, oraz innych cennych ekosystemów le
cych na gruntach Skarbu Pastwa, przeanalizowaş pod tym ktem zasoby AWRSP i inne grunty SP. − Na bie
co obejmowaş ochron strefow stanowiska rzadkich gatunków ptaków. − Pryzgotowaş i wdro
yş powiatowy program ochrony ekosystemów mokradłowych − Wspieraş programy czynnej ochrony gatunków i cennych ekosystemów − Doprowadziş do ostatecznej likwidacji wydobycia wgla brunatnego w rejonie Sieniawy, w bezporednim ssiedztwie Łagowskiego Parku Krajobrazowego. − Projektowanie du
ych inwestycji komunikacyjnych konsekwentnie poprzedzaş waloryzacj przyrodnicz, rozpoznaniem szlaków wdrówek zwierzt, egzekwowaş przestrzeganie przez inwestorów zasad współczesnej ochrony przyrody.

Nadlenictwa:

− Doprowadziş do pilnego uznania za ochronne wszystkich partii lasów graniczcych z terenami podmokłymi i zbiornikami wodnymi. W gospodarce lenej prowadzonej w lasach ochronnych uwzgldniaş aktualne zasady gospodarki lenej. − Doprowadziş do pilnego wykonania zalece “Programów ochrony przyrody w nadlenictwie”. − Współuczestniczyş w procesie tworzenia rezerwatów i u
ytków ekologicznych. − Realizowaş ochron strefow gniazd. − Realizowaş zalecenia przypisane gospodarce lenej (zobacz ni
ej).

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 80

− Pełniş funkcj egzekutora ogranicze narzucanych przez ochron przyrody turystyce i rekreacji - zakaz powszechnego dostpu do rezerwatów i stref ochrony gniazd. − Udostpniş maksymaln mo
liw czş pozostałego terenu (z wyjtkiem upraw, młodników itp.) “mikkim” formom turystyki i rekreacji - turystyce pieszej, rowerowej, konnej, nawet ponoszc zwikszony wysiłek w zakresie ochrony przeciwpo
arowej. Zakaz wstpu do lasu wprowadzaş wyłcznie w sytuacjach wyjtkowych.

Polski Zwizek Wdkarski, dzierawcy jezior:

− Przyjş zasad stosowania w zarybieniach wyłcznie rodzimych gatunków i populacji ryb. − Realizowaş zalecenia przypisane poni
ej gospodarce rybackiej.

Polski Zwizek Łowiecki, dzierawcy obwodów łowieckich:

− Przyjş zasady zalecone poni
ej dla gospodarki łowieckiej. − Stopniowo przenieş elementy infrastruktury łowieckiej z otoczenia cigów turystycznych, stref ochrony gniazd i z projektowanych otulin rezerwatów i u
ytków.

Podstawowe zasady ochrony przyrody, majce zastosowanie na terenie powiatu

DRZEWA POMNIKOWE:

− Nale
y zabezpieczyş drzewa przed zniszczeniem i uszkodzeniem. − Oznakowaş tabliczk “Pomnik Przyrody” z ewentualn informacj np. o gatunku i historii drzewa, − Sprawiş by drzewo, jego historia i znaczenie było znane w miejscowoci, w której ronie.

OBIEKTY CHRONIONE:

− Strzec przed wykorzystaniem przestrzeni na inne cele, np. zabudow czy rozwój infrastruktury. − Strzec przed wypalaniem, zamiecaniem, masow penetracj ludzk. − Oznakowaş, postawiş tablice informacyjne.

TORFOWISKA:

− Zapewniş zachowanie stosunków wodnych. Nie odwadniaş. Nie pitrzyş poziomu wód, z wyjtkiem ewentualnych, precyzyjnie zaplanowanych prac majcych na celu restytucj torfowiska. Nie podejmowaş w ssiedztwie torfowisk działa mogcych wpłynş na stosunki wodne. Nie lokalizowaş w ssiedztwie punktów poboru wody. W lasach przylegajcych do torfowisk nie stosowaş rbni I niezale
nie od siedliska. − Nie eksploatowaş torfu. − Wyjtkowo troskliwie strzec przed ogniem.

KORYTA CIEKÓW WODNYCH I ZBIORNIKI WODNE:

− Nie regulowaş. Pozwoliş na spontaniczne kształtowanie si koryta. − Nie wycinaş drzew, krzewów nadbrze
nych, ani innej rolinnoci w ssiedztwie zbiornika lub cieku. Nie przeprowadzaş rbni I w lasach przylegajcych do zbiorników wodnych i mokradeł. − Nie pitrzyş cieków na terenie chronionym ani bezporednio poni
ej niego. − Nie usuwaş drzew zwalonych w nurt cieku lub do zbiornika.

KRAJOBRAZ ROLNICZY:

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 81

− Nie niszczyş istniejcych miedz, krzewów i drzew ródpolnych, oczek wodnych, zaroli ani zadrzewie, starych sadów i alei drzew owocowych, − Tworzyş u
ytki ekologiczne w miejscach, gdzie zachowały si wartociowe dla fauny kompleksy ródpolnych zadrzewie z oczkiem wodnym, − Upowszechniaş reguł stosowania nawozów sztucznych wyłcznie w przypadkach uzasadnionych potrzebami gleby. − Upowszechniaş reguł stosowania herbicydów najwy
ej na 95% powierzchni ka
dego pola, a tak
e biologiczne metody walki z chwastami i innymi organizmami szkodliwymi dla rolnictwa – m.in. płodozmian. − Strzec przestrzegania zakazu wypalania resztek rolinnoci. − W odległoci mniejszej ni
100 m od brzegów wszystkich wód powierzchniowych (rowów, cieków, zbiorników wodnych) preferowaş zró
nicowaniem stawek podatku rolnego u
ytki zielone przed uprawami polnymi.

ZADRZEWIENIA:

− Zachowaş wszystkie istniejce zadrzewienia, usuwane z nich drzewa zastpowaş nowymi. Zezwolenia na wycink drzew nie zwizan z inwestycjami i zmian przeznaczenia terenu wydawaş wyłcznie w formie warunkowej - pod warunkiem wprowadzenia nowych nasadze, − Wprowadziş zadrzewienia wzdłu
cigów komunikacyjnych. − Nie stosowaş gatunków obcych geograficznie i wykazujcych tendencj do dziczenia - dotyczy przede wszystkim robinii akacjowej, a tak
e dbu czerwonego, klonu jesionolistnego, − Inne gatunki geograficznie obce (np. kasztanowiec, obce krzewy ozdobne) stosowaş wyłcznie w osiedlach ludzkich. − Kultywowaş specyfik lokaln - w zadrzewieniach wzdłu
dróg stosowaş przede wszystkim lip, klon, jesion.

PARKI:

− D
yş do odtworzenia dawnej kompozycji parku, najlepiej w oparciu o zachowane ródła historyczne, − Nie usuwaş starych próchniejcych, martwych drzew. − Nie leczyş próchniejcych drzew, za wyjtkiem okazów o szczególnym znaczeniu kulturowym. − Nie usuwaş podszytów z całej powierzchni dawniej zaniedbanych parków, przynajmniej 1/4 powierzchni zachowaş jako “matecznik dzikoci”.

LASY:

− Planujc skład gatunkowy drzewostanów uwzgldniş skład gatunkowy drzewostanu zbiorowiska rolinnego stanowicego potencjaln rolinnoş naturaln na odpowiednich siedliskach. Uwzgldniş,
e naturalnymi zbiorowiskami lenymi siedlisk BMw i LMw s na terenie powiatu ubogie lasy liciaste, przede wszystkim z dbem bezszypułkowym. − Nie wprowadzaş gatunków obcych geograficznie - dotyczy szczególnie tawuły, czeremchy pó nej, widoliwy, dbu czerwonego, robinii akacjowej. W miar mo
liwoci zwalczaş te gatunki w miejscach ich masowego wystpowania. − Zachowaş pełn ró
norodnoş rodzimie wystpujcych gatunków, szanujc jednak ich naturalne zwizki siedliskowe i fitosocjologiczne (dotyczy szczególnie dbu bezszypułkowego i buka). − Prowadziş szczególnie troskliw gospodark len na siedliskach bagiennych i wilgotnych. Na siedliskach tych powstrzymaş procesy odwodnienia siedlisk, unikaş rbni I i metod odnawiania lasu głboko ingerujcych w warunki siedliskowe. − Dbaş o obecnoş martwego drewna, w tym rozkładajcej si grubizny, w lesie.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 82

− Unikaş technik prac odnowieniowych głboko ingerujcych w warunki siedliskowe.

STAWY:

− Nie wykaszaş trzcinowisk i oczeretów w okresie lgów ptaków, od połowy marca do koca lipca. − Na kilku ekstensywnie u
ytkowanych stawach pozostawiş rozleglejsze fragmenty nie wykaszanej rolinnoci. − Aktywnie chroniş stanowiska rzadkich i silnie zagro
onych gatunków ptaków.

Zasady umoliwiajce włczenie pewnych celów ochrony przyrody w tok rozmaitych form gospodarki, np. gospodarki lenej, rolniczej, rybackiej – wykaz reguł, które naley przyjş w gospodarce, by nie wpływała ona niszczco na lokaln przyrod.

GOSPODARKA LENA

Zasadniczy cel: Zachowaş istniejce walory przyrodnicze lasów i d
yş do ich unaturalniania, przy zachowaniu funkcji produkcyjnej

− W gospodarce lenej a tak
e gospodarce zadrzewieniami, preferowaş gatunki liciaste, stopniowo ograniczajc dominacj sosny, przy czym uwzgldniş zró
nicowanie obszaru powiatu na dwie czci ró
nice si potencjalnymi krajobrazami rolinnymi:

W czci zachodniej (gmina Łagów, czeş gmin Skpe i Lubrza (potencjalny krajobraz buczynowy):

- na siedliskach
yznych (LMw-Lw) preferowaş Bk, - na siedliskach redniej
yznoci preferowaş Dbb i Bk, - na siedliskach ubogich preferowaş Dbb i So.

W czci centralnej i wschodniej (potencjalny krajobraz grdowy) – pozostała czş powiatu:

- na siedliskach
yznych i wilgotnych preferowaş Dbs i Js, - na siedliskach
yznych, wie
ych preferowaş Dbs, Dbb, Gb, - na siedliskch redniej
yznoci preferowaş Dbb i Gb, - na siedliskach ubogich preferowaş Dbb i So.

− Do czasu najbli
szej rewizji planów urzdzania lasu nale
y:

- bezwzgldnie wykonaş opracowanie glebowo-siedliskowe i map rolinnoci potencjalnej, - zestawiş relacj midzy typami siedliskowymi lasu a potencjalnymi zbiorowiskami lenymi, - opracowaş list drzew i krzewów wystpujcych w lasach na rozpatrywanym obszarze, wyró
niş gatunki popierane (w czci zachodniej na pewno buk i db bezszypułkowy, w czci wschodniej oba gatunki dbu, grab, lipa, jesion) tolerowane i niepo
dane (robinia akacjowa), - przedyskutowaş docelowe składy drzewostanów dla poszczególnych typów siedliskowych lasu i dla poszczególnych biochor rolinnoci potencjalnej.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 83

− Kontynuowaş, przebudow drzewostanów w kierunku ich unaturalnienia. Do czasu wykonania szczegółowych analiz glebowo-siedliskowych realizowaş pocztkowe etapy tej przebudowy w postaci wprowadzania dbów i buka (w czci zachodniej) pod okapem drzewostanów sosnowych na siedliskach “LMw”, “BMw” i czci “Bw”. D
yş do zwikszenia udziału jesionu na niezabagnionych siedliskach zapisanych jako “Ol”, szczególnie w dolinie Leniwej Obry. − Nie wprowadzaş, a w miar mo
liwoci eliminowaş z fitocenoz lenych gatunki obcego pochodzenia geograficznego, szczególnie robini akacjow. − Wszystkie lasy przylegajce do torfowisk uznaş za wodochronne. − Wszystkie drzewostany liciaste bez udziału sosny, przekraczajce wiek 100 lat, uznaş za ochronne - stanowice cenne fragmenty rodzimej przyrody. − W lasach wodochronnych wprowadziş:

- zakaz stosowania rbni I, - zakaz u
ywania rodków chemicznych i nawozów, z wyjtkiem sytuacji katastrofalnego zagro
enia ekosystemów lenych.

− W lasach liciastych - cennych fragmentach rodzimej przyrody prowadziş gospodark zapewniajc trwałe utrzymanie przez odpowiednie wydzielenia lene charakteru “lasu ze starym drzewostanem”; d
yş do ró
nicowania struktury wiekowej i przestrzennej:

- w lasach licistych około 10% istniejcego drzewostanu pozostawiş do fizjologicznej staroci, naturalnej mierci i rozkładu - maksymalnie wykorzystywaş istniejce w drzewostanach spontaniczne odnowienia, nawet jeli nie s najwy
szej jakoci.

GOSPODARKA RYBACKA

Zasadniczy cel: Unaturalniş zespoły ryb w akwenach przy zachowaniu ich atrakcyjnoci dla rekreacji wdkarskiej

− Nie wprowadzaş obcych geograficznie gatunków ryb, istniejce stopniowo eliminowaş ze składu ichtiofauny. − Zarybianie gatunkami krajowymi prowadziş materiałem rodzimym. − W zarybieniach preferowaş gatunki drapie
ne, szczególnie szczupaka. − Ograniczyş niekontrolowan budow pomostów wdkarskich do 4 - 5 stałych punktów w obrbie zbiornika. Zadbaş o odpowiedni regulacj kwestii mieci przy pomostach wdkarskich.

GOSPODARKA ŁOWIECKA

Zasadniczy cel: Prowadziş racjonaln gospodark łowieck uwzgldniajc potrzeby ochrony przyrody i odbieran jako tak w wiadomoci społecznej

− Ograniczyş odstrzały dzika do miejsc, w których czyni odczuwalne szkody w uprawach. − Usunş ambony myliwskie ze stref ochrony cisłej gniazd ptaków drapie
nych, a tak
e z rejonów uczszczanych przez turystów. − Ograniczyş budow nowych ambon i “wysiadek” myliwskich ze wzgldu na koniecznoş ochrony krajobrazu, − Wspieraş działania zmierzajce do utrzymania ró
norodnoci ekosystemów, szczególnie terenów podmokłych, oczek i zadrzewie ródpolnych, miedz i alei oraz łk ródlenych, szczególnie trzlicowych.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 84

TURYSTYKA I REKREACJA

Zasadniczy cel: Wykorzystaş teren jako baz turystyczno-rekreacyjn o znaczeniu lokalnym w sposób zachowujcy walory jego przyrody

− Wspieraş rozwój “mikkiej” turystyki i rekreacji. Szczególnie promowaş inicjatywy dotyczce turystyki rowerowej i pieszej. − Dopuciş u
ytkowanie turystyczne i rekreacyjne naturalnych akwenów w formie pla
owania na miejscach wyznaczonych (ale nie nale
y tworzyş nowych takich miejsc), kpieli, pływania po jeziorach sprztem bezsilnikowym, wdkowania. Nie dopuszczaş do u
ywania łodzi z silnikami spalinowymi. − Ograniczyş wdkowanie na jeziorach o najwy
szych walorach przyrodniczych, ze wzgldu na ich walory przyrodnicze. − Szlaki turystyczne projektowaş tak, aby nie przebiegały przez strefy ochrony stanowisk rzadkich gatunków zwierzt. Sprawiş, aby przebieg i znaczenie szlaków były znane w społecznoci lokalnej oraz popularyzowane wród turystów. Ukierunkowaş ruch turystyczny przez wprowadzenie oznakowa i informacji na wybranych szlakach.

Ponadto, w ramach obowizków statutowych wszystkich jednostek nale
y podjş działania, aby przyrodnicze walory terenu były znane miejscowej społecznoci i by koniecznoş ich ochrony znalazła zrozumienie wród lokalnej społecznoci.

4.3.5.3 Perspektywy ochrony przyrody powiatu.

Stan ochrony najwa
niejszych walorów przyrodniczych powiatu okreliş mo
na jako zadowalajcy. Najcenniejsze elementy przyrody, szczegolnie buczyny, lasy łegowe i grdowe oraz torfowiska objte zostały ochron w formie rezerwatów przyrody. Jeden z najcenniejszych krajobrazowo obszarów - rejon Łagowa, chroniony jest w formie parku krajobrazowego. Jednak zaznaczyş nale
y,
e znaczna czş walorów przyrody powiatu nie zostala zabezpieczona w stopniu wystarczajcym i istnieje wiele zada z tego zakresu ktorych realizacja w najblizszych latach jest konieczna dla zapewnienia ich skutecznej ochrony. Do zada takich nale
 midzy innymi: objcie skuteczn ochron krajobrazu i przyrody doliny Leniwej Obry oraz obszaru projektowanego Lubrzaskiego Parku Krajobrazowego oraz utworzenie sieci rezerwatów i u
ytków ekologicznych w stopniu westarczajcym chronicej pełn reprezentacj zanikajcych ekosystemów i siedlisk najcenniejszych gatunków.

Bez wtpienia najskuteczniejszym narzdziem wdra
ania zasad ochrony przyrody na obszarach najcenniejszych po wstapieniu Polski do Unii Europejskiej bdzie program Natura 2000. Jego realizacja, w powizaniu z wprowadzanymi stopniowo programami rolnorodowiskowymi, przyczyni si do wzrostu skutecznoci ochrony przyrody, szczególnie na terenach rolniczych.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 85

4.3.6 Analiza SWOT i podsumowanie w zakresie ochrony przyrody.

Analiza słabych i silnych stron, szans i mo
liwoci oraz zagro
e przyrody powiatu oraz jej ochrony.

Silne strony Słabe strony ß Kompleksy i obszary o du
ych walorach ß Du
y udział lasów na gruntach porolnych przyrodniczych - Buczyny Łagowskie i ß Du
y udział fitocenoz zdegenerowanych Doliny Leniwej Obry, Paklicy i Pliszki. ß Dominacja drzewostanów sosnowych, ß Populacje rzadkich rolin i zwierzt niewiele drzewostanów o urozmaiconej ß Najwiksze w Europie rodkowej strukturze zimowisko nietoperzy ß Obni
anie si poziomu wód gruntowych, ß Znaczny udział lasów i innych siedlisk o przesuszenie torfowisk cechach zbli
onych do naturalnych ß Degeneracja i niska ró
norodnoş gatunkowa ß Istniejce obszary i obiekty chronione na znacznym obszarze łk, sukcesja rolinnoci na łkach ß Niedowład organizacyjny i finansowy administracji ochrony przyrody ß Brak ochrony wielu cennych elementów przyrody ß Nieprzestrzeganie prawa ochrony przyrody Szanse, mo
liwoci Niebezpieczestwa, zagro
enia ß Mo
liwoci unaturalniania i poprawiania ß Presja turystyki, tak
e zbioru grzybów. stosunków wodnych: istniejce cieki ß Budowa autostrady, rozwój infrastruktury wodne i siedliska wilgotne komunikacyjnej ß Mo
liwoci urozmaicania i przebudowy ß Eksploatacja surowców mineralnych drzewostanów, szczególnie na gruntach ß Zabudowa i zagospodarowywanie brzegow porolnych jezior ß Mo
liwoci prowadzenia edukacji ß Rozwój zabudowy mieszkalnej przyrodniczej: cenne obiekty, dogodny ß Intensyfikacja rolnictwa w bezporednim dojazd, ssiedztwie cioków i jezior ß Mo
liwoş tworzenia stref ekotonowych wzdłu
cigów komunikacyjnych, ß Mo
liwoş zapewnienia skutecznej ochrony prawnej najcenniejszych obiektów ß Wykorzystanie walorów przyrodniczych dla rozwoju turystyki

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 86

4.3.6.1 Plan operacyjny na lata 2004 – 2007.

Tabela nr 13. Plan operacyjny na lata 2004 – 2007.

Szacunkowe koszty w tys. Jednostki PLN Potencjalne ródła Rodzaj Lp. Opis przedsiwzicia realizujce finansow. przedsiwzicia 2004 2005 2006 2007 PRZEDSIWZICIA POZAINWESTYCYJNE Urzd Bud
et Wojewody Rozwa
yş mo
liwoş utworzenia Wojewódzki Wojewódzki i 1. Lubrzaskiego Parku Starostwo 1 5 2 - Koordynowane Powiatowy Fundusz Krajobrazowego w gminie Lubrza. Powiatowe Ochrony rodowiska Urzdy Gmin Rozwa
yş mozliwoş opracowania Urzd Bud
et Wojewody dokumentacji i utworzenia Parku Wojewódzki Wojewódzki i 2. Krajobrazowego Dolina Leniwej Starostwo 1 25 10 - Koordynowane Powiatowy Fundusz Obry w gminach Szczaniec i Powiatowe Ochrony rodowiska Zbszynek. Urzdy Gmin Forsowaş i wspieraş włczenie doliny Leniwej Obry jako Obszaru Przyrodniczo Wra
liwego, a rejonu Urzd Ministerstwo 3. 10 5 - - Koordynowane Łagowa i wiebodzina jako Stref Marszałkowski Rolnictwa Priorytetowych do Krajowego Programu Rolnorodowiskowego. Wspieraş działania zmierzajce do Ministerstwo Urzd 4. uznania obszarów zaproponowanych 5 5 5 5 rodowiska Koordynowane Wojewódzki do realizacji programu Natura 2000. Bud
et Wojewody Projektowanie du
ych inwestycji komunikacyjnych konsekwentnie poprzedzaş waloryzacj Urzd przyrodnicz, rozpoznaniem szlaków Wojewódzki 5. 10 10 10 10 rodki inwestorów Koordynowane wdrówek zwierzt, egzekwowaş Starostwo przestrzeganie przez inwestorów Powiatowe zasad współczesnej ochrony przyrody. Doprowadziş do pilnego uznania za ochronne wszystkich partii lasów graniczcych z terenami podmokłymi 6. i zbiornikami wodnymi. W Lasy Pastwowe 2 3 - - Lasy Pastwowe Koordynowane gospodarce lenej prowadzonej w lasach ochronnych uwzgldniaş aktualne zasady gospodarki lenej. Powikszyş rezerwat Grodziszcze, Bud
et Wojewody Urzd 7. odtworzyş dawny rezerwat 5 10 Wojewódzki Fundusz Koordynowane Wojewódzki Dbrówka Mała Ochrony rodowiska Uznaş za u
ytki ekologiczne Bud
et Wojewody Urzd 8. wszystie kwalifikujce si do tego 10 15 5 5 Wojewódzki Fundusz Koordynowane Wojewódzki obiekty Ochrony rodowiska Razem koszty pozainwestycyjne w latach 2004 – 2007 – 174 tys. PLN Razem koszty w latach 2004 – 2007 – 174 tys. PLN

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 87

4.4 Zrównowaone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii

4.4.1 Wodochłonnoş i energochłonnoş gospodarki

Stan wyjciowy

Zgodnie z „Programem wojewódzkim” w terminie do 2004 roku, wska niki zu
ycia wody, materiałochłonnoci i energochłonnoci, zostan wprowadzone do systemu statystyki publicznej i zostanie okrelony zakres i sposób wykorzystania tych wska ników w regionalnych i lokalnych programach ochrony rodowiska. Std stosowne limity dotyczce wodochłonnoci, materiałochłonnoci i energochłonnoci zostan wprowadzone do programu ochrony rodowiska powiatu wiebodziskiego na pocztku 2005 r.

4.4.1.1 Cel redniookresowy do 2011 roku

Racjonalizacja zu
ycia wody i energii

4.4.1.2 Kierunki działa do 2011 roku

Zmniejszenie zu
ycia wody, materiałów i energii jest tak
e najbardziej racjonalnym podejciem w dziedzinie poprawy ekonomiki produkcji. Z jednej strony zmniejsza si presja na rodowisko, a z drugiej mniejsze s opłaty za gospodarcze korzystanie ze rodowiska, mniejsze koszty energii i surowców stosowanych w produkcji.

Realizacja powy
szego celu ekologicznego zale
y przede wszystkim od działa podejmowanych przez przemysł i energetyk zawodow, a tak
e przez sfer komunaln.

Na szczeblu zakładu przemysłowego istotne znaczenie bd miały systemy pozwole zintegrowanych i w ich ramach najlepsze dostpne techniki (BAT). Znaczc rol odgrywa skuteczne zarzdzanie rodowiskiem w przemyle (wdra
anie norm ISO 14 000, EMAS, programów "czystszej produkcji", programu "Odpowiedzialnoş i troska").

Działania na rzecz wprowadzenia wska ników zu
ycia wody, materiałochłonnoci i energochłonnoci do pozwole zintegrowanych dla najbardziej wodochłonnych / materiałochłonnych / energochłonnych dziedzin produkcji, a tak
e działalnoş Krajowego Centrum Najlepszych Dostpnych Technik (BAT) - przyczyni si do racjonalnego u
ytkowania zasobów naturalnych.

Racjonalizacja zuycia wody

W powiecie wiebodziskim znajduje si kilka przedsibiorstw, które ze wzgldu na specyfik zu
ywaj znaczne iloci wody. Zakłady korzystaj z wody podziemnej, która powinna byş przeznaczana głównie na cele zaopatrzenia w wod ludnoci. W sferze gospodarki komunalnej wskazane jest zintensyfikowanie działa przedsibiorstw wodocigowych, ukierunkowanych na zmniejszenie strat wody w systemach przesyłowych.

Kierunki działa do 2011:

− Zmniejszenie wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych − Kontynuacja wprowadzania zamknitych obiegów wody i wodooszczdnych technologii produkcji w przemyle − Kontynuacja modernizacji sieci wodocigowych w celu zmniejszenia strat wody w systemach przesyłowych

Zmniejszenie energochłonnoci gospodarki

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 88

Zało
enia polityki energetycznej pastwa przewiduj,
e w zwizku z urealnieniem cen energii, postpem w modernizacji i restrukturyzacji działalnoci gospodarczej oraz wzrostem wiadomoci społeczestwa, sprzyjajcej oszczdzaniu energii, zu
ycie energii w przeliczeniu na jednostk krajowego produktu bdzie si nadal zmniejszaş i w 2010 roku zu
ycie powinno zmniejszyş si o ok. 25% w stosunku do 2000 r.

Osignicie takiej redukcji zu
ycia energii bdzie wymagało wprowadzenia mechanizmów pozwalajcych na uwzgldnianie w cenach energii jej kosztów rodowiskowych (opłaty produktowe od paliw, zró
nicowane w zale
noci od uci
liwoci danego paliwa dla rodowiska) oraz wikszego zaanga
owania instytucji publicznych / przedsibiorstw / mieszkaców w działania zmierzajce do wprowadzania energooszczdnych technologii. Ograniczenie ogólnego zu
ycia energii (a wic zmniejszenie produkcji energii) przyniesie efekty w postaci zmniejszenia zu
ycia zasobów naturalnych, a tak
e zmniejszenia emisji zanieczyszcze do rodowiska.

Kierunki działa do 2011:

− Wprowadzanie energooszczdnych technologii i urzdze w przemyle oraz energetyce − Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej w systemach przesyłowych, poprawa parametrów energetycznych budynków oraz podnoszenie sprawnoci wytwarzania energii

4.4.2 Wykorzystanie energii odnawialnej

Stan wyjciowy

Wykorzystanie energii odnawialnej w Unii Europejskiej, kształtuje si na poziomie 6 %. Do roku 2010 udział ten powinien wzrosnş do przynajmniej 12 %. W Polsce przewiduje si,
e w 2010 roku udział zu
ycia energii odnawialnej bdzie na poziomie 7,5 %.

Poprzez obszar województwa lubuskiego, a tym samym powiatu wiebodziskiego przechodzi strefa korzystnych warunków wiatrowych.

W województwie lubuskim, potencjał energii słonecznej jest równomiernie rozło
ony na całym terenie i prawie pokrywa si ze stref korzystnych warunków wiatrowych. rednie usłonecznienie wynosi ok. 600 godzin/rok, a nasłonecznienie ok. 900 kWh/m2/rok.

4.4.2.1 Cel redniookresowy do 2011 roku

Wzrost wykorzystania energii odnawialnej

4.4.2.2 Kierunki działa do 2011 roku

Podobnie jak w całym kraju, głównie ze wzgldów ekonomicznych, (znacznie ni
sze koszty inwestycyjne, jak równie
czsto eksploatacyjne ni
w przypadku innych ródeł odnawialnych i niekonwencjonalnych) najwiksze mo
liwoci upatruje si w rozwoju systemów przetwarzajcych energi biomasy (zrbki drewna, słoma, itp.) na energi u
yteczn, głównie ciepln (kotły opalane paliwami stałymi bd zastpowane kotłami opalanymi biomas).

Do celów energetycznych mo
e byş wykorzystywana energia takich rolin jak wierzba czy malwa pensylwaska (promocja plantacji tych rolin) oraz biogaz powstajcy w wyniku fermentacji odpadów z produkcji zwierzcej, cieków komunalnych lub odpadów komunalnych (gaz wysypiskowy).

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 89

Nale
y równie
pamitaş o mo
liwoci wykorzystania energii wodnej. Obecnie w powiecie znajduj si 2 małe elektrownie wodne. Udział energii odnawialnej pozyskiwanej t drog jest niewielki.

Mimo pozornej "ekologicznoci" energii wiatrowej i wodnej, a nawet z biomasy, taka energetyka mo
e byş zagro
eniem dla zasobów krajobrazu i ró
norodnoci biologicznej. Zatem konieczne jest uwzgldnianie uwarunkowa przyrodniczych i krajobrazowych przy lokalizacji obiektów tych form energetyki.

Kierunki działa:

− Okrelenie potencjału technicznego i ekonomicznego energii odnawialnej i niekonwencjonalnej − Uwzgldnianie uwarunkowa przyrodniczo-krajobrazowych przy lokalizacji farm energetyki wiatrowej − Promowanie oraz popularyzacja najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze ródeł odnawialnych, w tym rozwiza technologicznych, administracyjnych i finansowych. − Wsparcie projektów w zakresie budowy urzdze i instalacji do produkcji i transportu energii wytwarzanej w oparciu o ródła odnawialne

4.4.3 Ochrona przed powodzi.

Na terenie powiatu nie wystpuje zagro
enie powodziowe.

4.5 Działania o charakterze systemowym.

4.5.1 Aspekty ekologiczne w politykach sektorowych.

Zachowanie równowagi ekologicznej, przy działaniach człowieka powodujcych zmiany w przyrodzie sprawia, ze niezbdna jest analiza poszczególnych dziedzin gospodarki, tendencji i kierunków zmian z punktu widzenia presji wywieranej na rodowisko. Włczenie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych jest warunkiem skutecznej realizacji polityki ekologicznej pastwa i zasady zrównowa
onego rozwoju.

Poni
ej przedstawiono aktualn sytuacj i perspektywiczny rozwój poszczególnych dziedzin gospodarki na terenie powiatu wiebodziskiego, w relacji do rodowiska. Wzito pod uwag nastpujce sektory gospodarki:

− System transportowy − Turystyka i rekreacja − Rolnictwo i rybactwo − Przemysł − Osadnictwo

4.5.2 Przyszłociowy rozwój powiatu w aspekcie ochrony rodowiska

4.5.2.1 System transportowy

Stan wyjciowy

Powiat wiebodziski posiada wyjtkowo korzystny układ transportowy w zakresie rodzajowym, kierunkowym i przestrzennym.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 90

Przez teren powiatu przebiegaj dwie najbardziej istotne drogi krajowe; Nr 2 (E30) wiecko – Pozna, oznaczona jako korytarz paneuropejski nr II, i droga Nr 3 ( E65) Szczecin – Lubawka. W docelowym rozwizaniu program rzdowy przewiduje te dwie drogi jako autostrady płatne.

Drogi publiczne

Na terenie powiatu podstawow sieş drogow stanowi drogi o nawierzchni twardej zaliczone do kategorii krajowych, wojewódzkich i powiatowych. Łcznie jest 460,1 km, w tym 68 km dróg krajowych, 54,4 km dróg wojewódzkich i 337,7 km powiatowych.

Drogi krajowe.

Droga Nr 2 relacji Berlin – Warszawa Terespol Misk, przez teren powiatu przebiega na długoci 38 km, posiada szerokoş nawierzchni bitumicznej 11 m, w tym pobocza 2x2 m na całej długoci za wyjtkiem przejcia przez miejscowoş Wilkowo (9 m), przystosowana do przyjcia obci
e 10 ton na os pojazdu (norma UE wynosi 11,5 t/o). Nat
enie ruchu w okolicach wiebodzina wynosi 13 tys. pojazdów na dob.

Droga krajowa Nr 3 relacji Szczecin – Zielona Góra – Legnica – Bolków- Lubawka – Praha przebiega przez teren powiatu na odcinku 30 km, posiada szerokoş nawierzchni 11 m za wyjtkiem odcinka w okolicach wiebodzina, Jordanowa i Rosina. Droga jest przystosowana do obci
e 10 t/o. Nat
enie ruchu w okolicach wiebodzina wynosi ok. 12 tys. pojazdów na dob.

Administracj i zarzdzaniem dróg krajowych na terenie powiatu zajmuje si Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych – Oddział Południowo- Zachodni, Biuro w Zielonej Górze.

Drogi wojewódzkie

Przez teren powiatu przebiegaj cztery drogi wojewódzkie:

Nr 276 – relacji wiebodzin – Krosno Odrz., o długoci na terenie powiatu 18 km, szerokoş nawierzchni 7 m. Nat
enie ruchu ok. 800 pojazdów na dob. Droga przechodziła kompleksow modernizacje w roku 1988.

Nr 277 – relacji Sulechów Skpe o długoci 6 km na terenie powiatu, posiada nawierzchnie bitumiczn i czciowo brukow w bardzo złym stanie oraz bardzo niebezpieczne miejsca; przejazd przez Pałuck i wjazd do M. Skpe. Dodatkowe zagro
enie stanowi drzewa wzdłu
drogi.

Nr 303 – relacji wiebodzin – Babimost, na tereni powiatu przebiega na długoci 16,4 km., posiada ró
ne szerokoci nawierzchni od 3,5 do 5m. Nat
enie ruchu wynosi ok. 300 pojazdów na dob. Nawierzchnia w bardzo złym stanie. Po uruchomieniu lotniska w Babimocie droga ta bdzie pełniła b. Wa
n funkcj dojazdu pasa
erów i towarów z obszaru Gorzowa i Miedzyrzecza do lotniska w Babimocie.

Nr 302 – relacji Brudzewo- Krcko- Zbszynek, o długoci 14 km. Droga ta posiada mniejsze znaczenie komunikacyjne ni
droga 303.

Organem zarzdzajcym drogami wojewódzkimi jest Zarzd Dróg Wojewódzkich w Zielonej Górze.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 91

Drogi powiatowe

Ogółem drogi powiatowe w Powiecie maj długoş 418,1 km, w tym o nawierzchni twardej 337,7 i 80,4 km o nawierzchni gruntowej. Wszystkie były do roku 1998 drogi wojewódzkie na terenie miasta i gminy zakwalifikowane zostały od pocztku bie
cego roku, na mocy ustawy tzw. kompetencyjnej do dróg powiatowych, które s zarzdzane przez Zarzd Powiatu w wiebodzinie. Funkcja ta została przekazana do powołanego Zarzdu Dróg Powiatowych. Wszystkie drogi powiatowe s w V klasie technicznej, posiadaj nawierzchnie o szerokoci od 3,5 do 5,5m oraz ró
ne rodzaje nawierzchni. Zasadnicz wad tych dróg to zbyt słaba konstrukcja nawierzchni, wynoszca czsto 6 ton np. droga Radoszyn – Rudgerzowice – Ojerzyce – Jeziory – Rosin – Raków – Szczaniec – Jordanowo – Lubrza. Przebieg dwóch wa
nych dróg krajowych i wojewódzkich sprawia,
e pojazdy ci
arowe korzystaj czsto z dróg powiatowych niszczc nawierzchni typu lekkiego tych dróg co przejawia si w postaci kolein, deformacji, załama krawdzi jezdni a w efekcie przedwczesnym ich wyeksploatowaniem.

Drogi powiatowe zarzdzane s przez Zarzd Powiatu wiebodzin. Zarzd Powiatu powołał specjalistyczn jednostk wykonawcz – Zarzd Dróg Powiatowych.

Zadania w zakresie rozwoju oraz zmian przebiegu i parametrów sieci dróg

Jako priorytetowe zadania Urzd Marszałkowski przyjł:

− budow autostrady A-2 wraz z planowanym MOP-em w okolicach Myszcina i planowanym wzłem autostradowym z autostrad A-3 w okolicach Jordanowi. − wykonanie pełnej obwodnicy wiebodzina w cigu drogi krajowej Nr 3. − czyniş starania aby drog krajow Nr 3 zaliczyş do dróg ekspresowych w wyłczyş z obecnego programu budowy autostrad. − wykonanie kompleksowej modernizacji drogi Nr 303.

W zakresie dróg powiatowych:

− modernizacja ulicy Kosieczyskiej w Zbszynku. − budowa obwodnicy Chlastawy i chodników w m. Chociule. − modernizacja drogi Nr 49332 Wilkowo- Borów – Ołobok. − modernizacja drogi Nr 49328 Radoszyn- Ołobok, Mostki.

Ocenia si,
e 80% nawierzchni bitumicznej wymaga pilnej odnowy a wszystkie nawierzchnie brukowe, zwłaszcza w miejscowociach wymagaj profilowania. Z bie
cego utrzymania pilne do wykonania s prace zwizane z odwodnieniem, profilowaniem poboczy, uzupełnieniem ubytków nawierzchni, oczyszczeniem rowów przydro
nych, wycinka drzew i krzewów ograniczajcych widocznoş.

Komunikacja kolejowa

Przez teren powiatu przebiegaj nastpujce linie kolejowe:

- magistrala E – 20 Warszawa Zachodnia - Kunowice (granica pastwa) – Berlin, dwutorowa, zelektryfikowana, przebiega na terenie gminy na długoci 15km, została zaliczona do systemu UE jako magistrala oznaczona AGC (wa
na). - Szlak torowy na terenie gminy został przebudowany i dostosowany do rozwijania prdkoci do 160km/godz. Nie zostały natomiast przebudowane dwie stacje z układem sterowniczo – torowym w wiebodzinie i Wilkowie. Ruch pasa
erski to 12 par pocigów dalekobie
nych na dob.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 92

- Linia pastwowa nr 358 Zielona Góra – Sulechów- Zbszynek, na terenie powiatu na długoci 4 km. - Linia o znaczeniu pastwowym nr 367 Zbszynek – Midzyrzcz – Gorzów Wlkp. o długoci 8 km na terenie powiatu - linia kolejowa jednotorowa, oznaczona wg wykazu D – 29 nr 384 normalnotorowa relacji wiebodzin – Sulechów, na terenie gminy na długoci 7km, od 1 lipca 1999roku jest nieczynna dla ruchu pasa
erskiego, przewiduje si pozostawiş dla ruchu towarowego. Linia ta była wykorzystywana przez wytwornie mas bitumicznych Zarzdu Dróg w wiebodzinie, wytwórnie mas bitumicznych w Chociuli, oraz przez elewatory zbo
owe. Ze wzgldu na zły stan torów notowane były liczne przypadki wykolejenia pocigów. - linia kolejowa jednotorowa, oznaczona wg wykazu D – 29 nr 375 normalnotorowa, relacji Midzyrzecz – Łagów – Toporów, nieczynna od pa dziernika 1994 r.. Zamknicie linii nastpiło ze wzgldu na zły stan torów oraz brak zainteresowania przewo nika oraz pasa
erów. Po wykonaniu napraw oraz zgłoszeniu potrzeb przewozowych jest mo
liwoş włczenia tego szlaku do eksploatacji.

Łczna długoş linii kolejowych na terenie powiatu wynosi 104 km w tym 48 km linii magistralnej, 12 km linii pastwowych czynnych i 44 km linii nieczynnych.

Linie kolejowe podlegaj Zachodniej DOKP w Poznaniu. Według klasyfikacji PKP D –29 linia kolejowa E – 20 została zakwalifikowana do pierwszorzdowych i w planach Zachodniej DOKP w Poznaniu planowana jest w perspektywie do modernizacji. Zamierzenia modernizacyjne przewidziane przez Dyrekcj Okrgu Infrastruktury Kolejowej w Poznaniu – Wydział Inwestycji i Rozwoju, zostały zło
one przez Biuro Projektów kolejowych w Poznaniu we wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Decyzja w powy
szej sprawie została wydana przez Urzd Miejski w wiebodzinie (decyzja Nr 11/1/99 z dnia 12.03.1999 roku).

Główne zagroenia
rodowiska wynikajce z rozwoju systemu transportowego

− Emisja zanieczyszcze − Emisja hałasu komunikacyjnego − Awarie transportowe − Degradacja terenów cennych przyrodniczo − Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych

Cel ekologiczny rozwoju systemu transportowego do 2011 roku

Racjonalny rozwój systemu transportowego uwzgldniajcy rozwizania zmniejszajce lub eliminujce wpływ transportu na rodowisko.

Kierunki działa minimalizujcych zagroenia
rodowiska wynikajce z rozwoju systemu transportowego:

− Poprawa standardów technicznych sieci drogowej. − Zwikszenie przepustowoci i płynnoci ruchu drogowego. − Zwikszenie roli transportu kolejowego. − Usprawnienie transportu tranzytowego. − Podniesienie wiadomoci ekologicznej mieszkaców.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 93

4.5.2.2 Turystyka i rekreacja

Warunki naturalne powiatu wiebodziskiego stwarzaj szczególne mo
liwoci rozwoju funkcji turystycznej. Na atrakcyjnoş turystyczn powiatu wpływaj: poło
enie i klimat, urozmaicona rze ba terenu, jeziora i lasy oraz czyste rodowisko.

Atrakcyjnoş turystyczn powiatu podnosz interesujce zabytki architektury i obiekty wiadczce o bogatym dziedzictwie kulturowym. Nie s one jednak nale
ycie eksponowane, eksploatowane i promowane. Na terenach wiejskich du
e znaczenie powinna mieş agroturystyka, traktowana nie tylko jako mo
liwoş aktywizacji gospodarczej wsi, lecz równie
jako jedna z popularnych form turystyki. Oferta agroturystyczna powiatu obejmuje zaledwie kilka gospodarstw.

Trasy rowerowe:

Dotychczas brak na terenie gminy wiebodzin oznakowanych tras rowerowych. W sezonie letnim ze wiebodzina nad jezioro Niesłysz przez Ołobok do Niesulic, turyci poruszaj si głównie rowerami. Inn tras prowadzc nad jeziora ze wiebodzina jest trasa przez Wilkowo- Borów do Niesulic lub do Tyczyna (Krzeczkowa). Młodzie
owe grupy rowerowe korzystaj z nieoznaczonych tras rowerowych ze wiebodzina przez Ługowo do Lubrzy lub dalej przez Bucze i Zelechów do Łagowa.

Projektowane trasy rowerowe:

W “Studium komunikacji rowerowej na obszarze woj. zielonogórskiego” opracowanej w 1993 roku na zlecenie Wojewódzkiego Urzdu w Zielonej Górze przewiduje si przebieg przez gmin wiebodzin 3 tras rowerowych o znaczeniu wojewódzkim:

- trasa RW-1. Słubice- Łagów-Lubrza-Jordanowo-Glisk-Grodziszcze-Rzeczyna-Kupienino- Ojerzyce-Szczaniec-Zbszy –Nowy Tomyl. - trasa RW-7. wiebodzin-Lubogóra-Ołobo-Niesulice-Gry
yna-Grabin-Radomia-Nietkowice. - trasa RW-9. wiebodzin-Lubinicko-Rudgerzowice-Osogóra-Raków-Buków-Sulechów-Zielona Góra-Ko
uchów-Nowe Miasteczko.

Nale
ałoby rozwa
yş mo
liwoş poprowadzenia trasy rowerowej ze wiebodzina w kierunku Babimostu przez Jeziory-Smardzewo.

Turystyka piesza

Na terenie Gminy wiebodzin znajduje si cie
ka przyrodnicza i Zielony Szlak Turystyczny nastpujcym przebiegu trasy:

- cie
ka przyrodnicza Niesulice wschodnim brzegiem jeziora Niesłysz, przez Grodzisko do leniczówki Tyczyno (Krzeczkowo) o dł. 6 km. - szlak Zielony wiebodzin –dworzec PKP i PKS- Rozłogi (4km)- Wilkowo kemping nad jeziorem (5,5 km) Tyczyno leniczówka (12km) Grodzisko nad jeziorem Niesłysz (15,0km)- Ołobok (18,0km)-Niesulice (20km)-Przełazy (24 km)- Mostki –Bucze- Łagów(39km)- Sieniawa- Staropole-Nowy Dworek (50km)- Gocikowo (58km)-Szumica Babowicko- Lubikowo koło Rokitna (90,5 km).

Na terenie Gminy Zbszynem znajduj si:

− Szlak Czerwony - Szlak turystyki pieszej ZG 3007c na terenie gminy: Od Nowej Wsi Zbskiej do Kosieczyna – Chlastawy- Zbszynka_ Dbrówki o Strzy
ewa,

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 94

− Szlak Zółty 3029y Zbszynek – Babimost , trasa na tereni gminy: Zbszynek, wiadukt kolejowy, Nowy Gociniec – Krck, Krcko Winnica- Podmokle

Główne zagroenia rodowiska z tytułu turystyki i rekreacji

− Dzikie zagospodarowanie obszarów cennych przyrodniczo w tym dolin rzek i brzegów jezior. − Zagro
enie dla wód powierzchniowych i podziemnych ze wzgldu na brak uzbrojenia terenów pod turystyk. − Niszczenie rodowiska lenego i walorów przyrodniczych poprzez wzrastajc liczb turystów, szczególnie zmotoryzowanych. − Nadmierny rozwój przestrzenny zespołów letniskowych. − Niszczenie walorów rodowiska kulturowego.

Cel ekologiczny rozwoju turystyki i rekreacji do 2011 roku

Wykorzystaş teren jako baz turystyczno-rekreacyjn o znaczeniu lokalnym w sposób zachowujcy walory jego przyrody

Kierunki rozwoju turystyki i rekreacji do 2011 roku

Rozwój turystyki i rekreacji na terenie powiatu wiebodziskiego jest ujty w „Strategii rozwoju powiatu ..”. Realizacja celu sformułowanego jako Rozwój funkcji turystycznej i zdrowotno- rehabilitacyjnej ma nastpiş poprzez:

− modernizacj i rozbudow istniejcej infrastruktury turystycznej oraz dostosowanie do standardów europejskich, − wytyczenie i budowa szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych, konnych, wodnych) na terenie powiatu przy współpracy z gminami, − identyfikacja obszarów powiatu pod wzgldem tradycji, zasobów historycznych, kulturowych i turystycznych, umo
liwiajcych kreowanie i rozwój produktu turystycznego i zdrowotno- rehabilitacyjnego. Wspieranie działa majcych na celu kreowanie nowych i rozwój ju
istniejcych produktów turystycznych i zdrowotno-rehabilitacyjnych powiatu − wypracowanie sprawnie funkcjonujcego systemu współpracy pomidzy gminami, powiatem a przedsibiorcami sektora turystyki, organizacjami turystycznymi, utworzenie lokalnej organizacji turystycznej,

− wypracowanie i sukcesywne wdra
anie programu rozwoju i promocji turystyki w powiecie. Prowadzenie bada marketingowych w zakresie turystyki powiatu, − współprac z gminami powiatu w opracowaniu i wdra
aniu programu rozwoju i promocji turystyki, − współudział w stworzeniu zintegrowanego systemu informacji turystycznej i rezerwacji miejsc noclegowych w powiecie.

Rozwój agroturystyki i ekoturystyki

Rozwijajca si intensywnie w cigu ostatnich lat agroturystyka, stanowi rodzaj wypoczynku na wsi w tradycyjnym gospodarstwie rolnym. Ta forma turystyki pozwala na zachowanie rodzinnych gospodarstw rolnych, zachowanie tradycji kulturowych a dla rolników jest alternatyw poszukiwania innych ródeł dochodu. Dla uatrakcyjnienia bazy agroturystycznej konieczne stanie si wyposa
enie gospodarstw w sprzt do pływania, wdkowania i uprawiania czynnych form turystyki. Kolejn form turystyki przyjaznej rodowisku lub harmonijnej (z zasobami rodowiska) jest ekoturystyka. Podstawow ide popierajc koncepcj ekoturystyki jest wikszy udział polskiego kapitału. Nacisk kładziony bdzie na rozwój lokalny i marketing wakacyjny.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 95

Przykładem mog byş hotele nale
ce do lokalnego właciciela, wybudowane przez lokalnych pracowników z lokalnego materiału, w których turystom serwuje si lokalnie wytworzon
ywnoş i napoje oraz dysponuje si dobrze przeszkolonymi lokalnymi przewodnikami. Przemylany rozwój ekoturystyki bdzie si przyczyniał do zdrowego spdzenia czasu wolnego jak równie
do ochrony rodowiska naturalnego i kulturowego.

Rozwój turystyki kwalifikowanej

Na terenie powiatu wiebodziskieo istniej warunki do rozwoju ró
nych form turystyki kwalifikowanej. Odrbnoş i ró
norodnoş krajobrazowa i przyrodnicza gmin powiatu sprawiaj,
e istotne bdzie sprecyzowanie rodzajów rozwijanej turystyki. Powinno byş ono poprzedzone dokładn analiz istniejcego zaplecza, zainteresowa turystów, dostosowaniem oferty turystycznej do klienta. W ostatnich latach obserwuje si mod na uprawianie aktywnej turystyki. Dlatego niezbdne stanie si wyznaczanie kolejnych szlaków turystycznych, cie
ek rowerowych, konnych, szlaków kajakowych. Szlaki te bd wymagały właciwego zagospodarowania: wyznaczenia miejsc odpoczynku i biwakowania, oznakowania itp. Konieczna bdzie analiza wpływu intensywnego uprawiania turystyki na rodowisko przyrodnicze (np. uprawiania turystyki rowerowej na zwikszenie erozji itp.) oraz sposobów minimalizowania skutków.

Na terenach jeziornych tworzone bd warunki do uprawiania
eglarstwa i sportów motorowodnych (J. Niesłysz).

Rozwój infrastruktury towarzyszcej turystyce

Ze wzgldu na rozwój nowych terenów turystycznych, bazy noclegowej, zabudowy letniskowej wa
ne z punktu ochrony rodowiska bdzie przystosowanie terenów pod wzgldem technicznym do pełnienia wyznaczonych funkcji. Konieczne bdzie rozwizanie problemów gospodarki ciekowej i odpadowej dla istniejcych obszarów zainwestowania.

Do powstawania nowych obiektów bd wyznaczane obszary selektywnie wybrane, odpowiednio przygotowane, o wysokim standardzie uzbrojenia. Akceptacja ich budowy bdzie zale
na od spełnienia wymogów ochrony rodowiska i krajobrazu. Wa
ne bdzie dostosowanie przyszłego budownictwa do wymaga architektonicznych, wynikajcych z planu zagospodarowania przestrzennego, istniejcej zabudowy i warunków krajobrazowych.

Budowa miejsc obsługi szlaków komunikacyjnych i turystycznych pocignie za sob inwestycje majce na celu zadbanie o ład przestrzenny.

Istotnym zagadnieniem jest modernizacja dróg dojazdowych do obiektów turystycznych, budowa parkingów i miejsc postojowych. Remont nawierzchni dróg przyczyni si do wzrostu iloci turystów. Lepszy stan dróg przyczyni si do dalszego inwestowania w rozwój działalnoci agroturystycznej.

Kierunki działa minimalizujcych zagroenia z tytułu rozwoju turystyki i rekreacji

• przestrzeganie wymaga ochrony rodowiska w odniesieniu do nowo powstajcych obiektów turystycznych i rekreacyjnych, • selektywny dostp do terenów cennych przyrodniczo, w tym ochrona cennych terenów przed przeinwestowaniem, • ograniczenie rekreacyjnego wykorzystania terenów o du
ych walorach przyrodniczych, • odpowiednie zapisy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego eliminujce dzikie zagospodarowanie obszarów cennych przyrodniczo, • właciwa “eksploatacja” szlaków turystycznych głównie rowerowych i konnych, • edukacja ekologiczna mieszkaców.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 96

4.5.2.3 Rolnictwo i rozwój terenów wiejskich

Stan wyj
ciowy

Powiat wiebodziski posiada korzystne, zró
nicowane przestrzennie warunki naturalne do produkcji rolnej. Zaznacza si to przede wszystkim dobrej w doş jakoci gleb. Dominuj gleby dobre i rednie, gleb bardzo dobrych (I i II klasy) jest brak. Najlepsze gleby wystpuj w gminie Szczaniec i Skpe oraz w południowo-zachodniej i północnej czci Gminy wiebodzin (rejon Gliska).

W uprawach polowych dominuj zbo
a, głównie zbo
a paszowe. Zwiksza si powierzchnia uprawy kukurydzy na ziarno, zmniejszyła si natomiast powierzchnia uprawy buraka cukrowego (ograniczenia kontraktacji).

Rolnictwo daje utrzymanie zaledwie czci mieszkaców terenów wiejskich. Istnieje potrzeba uruchomienia szkole rolników oraz tworzenia rednich gospodarstw rolnych, które dawałyby prac nie tylko ich włacicielom, ale równie
ubo
szym mieszkacom wsi

Przekształcenie struktury własnociowej rolniczej przestrzeni produkcyjnej, które dokonało si w latach 1990-tych, zdeterminowało kondycj rolnictwa wiebodziskiego, a co za tym idzie warunki
ycia ludnoci wiejskiej. Przed rokiem 1990 dominował tu sektor rolnictwa uspołecznionego, głównie pastwowe gospodarstwa rolne (PGR), które w wyniku przekształce własnociowych uległy likwidacji, a ich majtek przekazano do Zasobu Własnoci Rolnej Skarbu Pastwa. Wikszoş zasobów AWRSP została wydzier
awiona osobom prywatnym i spółkom. Nie prowadzi to do trwałego rozdysponowania zasobów, a tym samym trwałej poprawy struktury agrarnej w powiecie.

Proces przekształce własnociowych w rolnictwie zwizany jest z drastycznym pogorszeniem sytuacji
yciowej ludnoci wiejskiej, szczególnie na tych obszarach, gdzie dominowało rolnictwo uspołecznione. Pojawiło si zjawisko wysokiego bezrobocia strukturalnego wród pracowników niegdy zatrudnionych w PGR. Nało
ył si na to równie
ogólnie niski poziom wykształcenia osób pracujcych w rolnictwie uspołecznionym i jego obsłudze, niska dochodowoş gospodarstw rolnych i brak kapitału inwestycyjnego.

Wszystkie te czynniki sprawiaj,
e obszary wiejskie powiatu pozostaj obszarami głbokiej depresji ekonomicznej i społecznej.

Główne zagroenia z tytułu rolnictwa

- niska emisja, - odpady komunalne, w tym odpady niebezpieczne, - cieki, - zanieczyszczenia obszarowe, - rozproszenie zabudowy skutkujce chaosem przestrzennym.

Cel ekologiczny rozwoju rolnictwa do 2011 roku

Przygotowanie rolnictwa do konkurencji z rolnictwem krajowym i unijnym oraz rozwój przetwórstwa rolno-spoywczego i marketingu produktów rolnych z zachowaniem walorów
rodowiska i rónorodno
ci biologicznej.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 97

Kierunki rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich do 2011 roku

Zgodnie z „Programem wojewódzkim …” [24] kształtowanie orodków wiejskich i modernizacja sektora rolno-spo
ywczego jest jednym z głównych kierunków stwarzajcych mo
liwoci rozwojowe gospodarstw rolnych. Strategia rozwoju obszarów wiejskich powinna polegaş na ich wielofunkcyjnym rozwoju, którego podstawowym celem powinno byş tworzenie nowych miejsc pracy, zarówno w sferze zwizanej z rolnictwem (usługi, agroturystyka) jak i pozarolniczej. Istotne znaczenie bdzie miało wprowadzanie instrumentów finansowych i prawnych ochrony rodowiska w rolnictwie (programy rolno-rodowiskowe, zalesienia, systemy małej retencji, inwestycje dot. infrastruktury technicznej ochrony rodowiska). Wa
nym elementem polityki rolnej bdzie wdra
anie Krajowego Programu Rolnorodowiskowego.

Strategia rozwoju powiatu zakłada nastpujce cele odnonie rozwoju rolnictwa:

- Przygotowanie rolnictwa do konkurencji z rolnictwem krajowym i unijnym oraz rozwój przetwórstwa rolno-spo
ywczego i marketingu produktów rolnych, - Rozwój działalnoci pozarolniczej na wsi i tworzenie nowych miejsc pracy poza rolnictwem, - Poprawa warunków
ycia i pracy ludnoci wiejskiej ze szczególnym uwzgldnieniem obszarów popegeerowskich.

Podobnie jak w całym kraju obserwowane bdzie odchodzenie rolników do zajş pozarolniczych i zmniejszanie udziału zatrudnienia w rolnictwie. Aktywizacja obszarów popegeerowskich.

Du
e orodki miejskie usytuowane w bezporednim ssiedztwie województwa (Wrocław, Berlin, Pozna) bd wa
nym obszarem ekspansji firm oferujcych wysokiej jakoci
ywnoş. Przyczyni si to do zwikszenie nat
enia powiza gospodarczych i podniesienia atrakcyjnoci inwestycyjnej regionu.

Na terenach wiejskich bd powstawaş małe i rednie przedsibiorstwa wytwórcze i usługowe dajc prac osobom odchodzcym z rolnictwa.

Poni
ej wymieniono tendencje rozwojowe rolnictwa w kontekcie ochrony rodowiska. S one zgodne z kierunkami rozwoju rolnictwa okrelonymi w Strategii rozwoju powiatu:

- budowa i modernizacja urzdze ograniczajca zagro
enia rodowiska, - zachowanie ró
norodnoci biologicznej produkcji rolniczej, - prowadzenie produkcji rolnej metodami ekologicznymi i racjonalizacja zu
ycia rodków chemicznych.

Podniesienie poziomu wykształcenia rolników

Strategia rozwoju województwa lubuskiego kładzie nacisk na stworzenia warunków do uzyskiwania wykształcenia ponadgimnazjalnego i wy
szego przez dzieci i młodzie
ze rodowisk wiejskich.

Podniesienie poziomu wykształcenia mieszkaców wsi bdzie wa
nym czynnikiem wspierajcym rozwój nowoczesnego rolnictwa i przedsibiorczoci na terenach wiejskich, w szczególnoci na terenach po byłych PGR. Umo
liwi równie
właciwe prowadzenie gospodarki rolnej zgodnej z Kodeksem Dobrych Praktyk Rolniczych (KDPR), co wi
e si z minimalizacj negatywnych wpływów produkcji rolnej na rodowisko.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 98

Rozwój infrastruktury technicznej

Rozwój infrastruktury technicznej, głównie budowa kanalizacji, oczyszczalni cieków, sieci wodocigowej, obiektów gospodarki odpadami bdzie niezbdny dla prawidłowego funkcjonowania gospodarstw rolnych i poprawy
ycia mieszkaców obszarów wiejskich. Najwiksze braki na terenie powiatu dotycz gospodarki ciekowej. Dla zrealizowania niezbdnych inwestycji konieczne bdzie wsparcie z funduszy unijnych i bud
etowych. Wa
n potrzeb jest systematyczna modernizacja i odbudowa systemów melioracji, zwłaszcza melioracji szczegółowych.

Rozwój infrastruktury spowoduje podniesienie poziomu
ycia mieszkaców jak równie
uczyni teren województwa atrakcyjnym dla potencjalnych inwestorów i zwikszy mo
liwoş wykorzystania obszarów wiejskich dla rozwoju turystyki, w tym agroturystyki. Równoczenie zmniejszone zostanie negatywne oddziaływanie na rodowisko przy zachowaniu potencjału ekologicznego regionu.

Ochrona ekosystemów łk i pastwisk wzdłu głównych rzek

Struktura własnociowa rolnictwa w Polsce i tradycyjne metody uprawy pozwoliły zachowaş zło
one ekosystemy, które nie tylko s ostoj dla zwierzt i rolin, ale chroni przed powodziami. S to przede wszystkim systemy dolin rzecznych, których naturalny stan nale
y przywracaş i utrzymywaş. W kolejnych latach polityka UE bdzie skierowana m.in. na renaturalizacj rzek, rozpatrywane s równie
mo
liwoci dopłat dla rolników w zamian za wyłczenie czci pól spod upraw.

Rozwój rolnictwa ekologicznego

W obliczu wystpujcych licznych zagro
e w zwizku z wprowadzaniem na rynek
ywnoci nie spełniajcej wymaga UE, konsumenci poszukiwaş bd artykułów spo
ywczych o wysokich walorach zdrowotnych, gwarantowanych odpowiednimi warunkami i metodami produkcji. Produkcja i przetwórstwo rolno-spo
ywcze prowadzone metodami ekologicznymi zapewniaj uzyskanie produktów o wysokiej jakoci, m.in. wolnych od hormonów, antybiotyków, pozostałoci rodków ochrony rolin. Wzrost zapotrzebowania na
ywnoş produkowan metodami ekologicznymi, system dotacji zajmujcych si produkcj ekologiczn, dobre warunki rodowiskowe (nie ska
one rodowisko przyrodnicze) bd sprzyjaş tworzeniu si nowych gospodarstw ekologicznych na terenie gmin powiatu wiebodziskiego.

Rozwój rolnictwa ekologicznego bdzie sprzyjaş wprowadzaniu i popularyzacji proekologicznych technologii produkcji rolinnej, zmierzajcych do ochrony rodowiska i poprawy jakoci produkcji.

Tworzenie gospodarstw specjalistycznych

W wietle integracji Polski z Uni Europejsk alternatyw dla tradycyjnych gospodarstw rolnych bd gospodarstwa specjalistyczne, specjalizujce si w jednej, wybranej i dostosowanej do warunków bran
y, np. gospodarstwa ogrodnicze, hodowlane itp.

Szans dla rozwoju małych i rednich przedsibiorstw stwarza produkcja specjalnych rolin na cele energetyczne np. wierzby energetycznej. Daj one mo
liwoş pozyskania biopaliw, wykorzystania mniej urodzajnych gleb oraz szerokiego wykorzystania produktów na cele przemysłowe.

W powiecie obserwuje si równie
wzrost iloci ferm strusich.

Właciwe prowadzenie gospodarki rybackiej

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 99

Zasady chowu, hodowli i połowu ryb w powierzchniowych wodach ródldowych oraz zasady ich ochrony, okrela ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie ródldowym. W myl tej ustawy – za chów ryb uwa
a si działania zmierzajce do utrzymania i zwikszenia produkcji – za hodowl uwa
a si chów połczony z doborem i selekcj w celu zachowania i poprawienia wartoci u
ytkowej ryb. Prowadzenie racjonalnej gospodarki rybackiej w wodach ródldowych jest niezbdnym warunkiem zapewniajcym zachowanie równowagi biologicznej w rybostanach jak równie
restytucj gatunków ryb zagro
onych wyginiciem.

Na terenie powiatu istnieje szereg stawów hodowlanych przy nieruchomociach i gospodarstwach rolnych. Prowadzona jest równie
gospodarka rybacka na jeziorach bdcych własnoci Skarbu Pastwa. Ma to wpływ na stan i jakoş wód.

W przypadku stawów napełnianych sezonowo du
y pobór wody na wiosn w celu napełnienia stawu jak i jesienny zrzut wody, mog prowadziş do zakłóce ekosystemów. Dodatkowo woda spuszczana na jesie zanieczyszczona jest mułami i odchodami co prowadzi do wzrostu fosforanów i ma negatywny wpływ na jakoş wody. W przypadku stawów przepływowych czynnikiem mogcym ujemnie wpływaş na jakoş wód jest pokarm dla ryb. U
ywanie niewłaciwego z punktu widzenia ochrony rodowiska pokarmu typu odpadki misne, preparaty mo
e prowadziş do wzrostu iloci azotanów w wodzie. Nadmierne u
y nienie wody odchodami i moczem ryb oraz resztkami pokarmu mo
e spowodowaş eutrofizacj rzek powiatu. Warunkiem prowadzenia zrównowa
onej gospodarki rybackiej jest wyznaczenie miejsc do budowy przepławek tam gdzie migracj ryb utrudniaj jazy, zastawki, przegrody itp. (rozp. MOZNiL z dn. 20.12.1996). Zadaniem na poziomie województwa s działania zmierzajce do inwentaryzacji urzdze pitrzcych nie posiadajcych przepławek i dokonania oceny ich wpływu na stan gatunkowy ryb oraz działania zobowizujce u
ytkowników tych urzdze do podjcia budowy w nich przepławek. Budowle pitrzce bez przepławek naruszaj biologiczne stosunki wodne jak równie
mog doprowadziş do zachwiania stanu gatunkowego ryb. Przegrody pitrzce na rzekach czsto powoduj gromadzenie si ryb zd
ajcych na tarło do zbiorników wodnych jakimi s jeziora. Miejsca te s najbardziej eksploatowane przez kłusowników.

Wa
ne bdzie równie
przestrzeganie przez u
ytkowników wód wymogów prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej okrelonych w pozwoleniach wodnoprawnych na szczególne korzystanie z wód do celów rybackich, które trac moc 1 stycznia 2005 r. Ostatnie Badania Instytutu Rybactwa ródldowego wykazuj,
e w wodach rzek w zaniku s cenne u
ytkowo gatunki ryb, tj. szczupak, sum, troş wdrowna, certa. Systematycznie maleje równie
w wodach rzek i jezior populacja ryb cennych gospodarczo jak wgorz, sieja i sielawa. Z uwagi na zanik ryb drapie
nych około połowa ryb w zbiornikach ginie mierci naturaln dajc du
 dawk substancji organicznych sprzyjajcych procesom eutrofizacji.

Istotne jest przy przekazywaniu w dzier
aw (np. przez AWRSP) egzekwowanie od u
ytkowników posiadania operatów rybackich okrelajcych warunki prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej lub zobowizania dzier
awców do opracowania operatów.

Zadaniem Starosty jest nadzór nad wykorzystaniem wód i posiada on informacje na temat racjonalnoci gospodarki rybackiej. Działania Starostwa powinny zmierzaş równie
do ograniczenia kłusownictwa na wodach objtych obwodami rybackimi.

Stowarzyszeniem zaanga
owanym w działalnoci w zakresie ochrony wód przed kłusownictwem i dewastacj rodowiska oraz poprawy jakoci u
ytkowanych wód, jest Polski Zwizek Wdkarski.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 100

Kierunki działa minimalizujcych zagroenia z tytułu rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich

- Zmiana ogrzewania wglowego na inne przyjazne rodowisku lub wymiana starych nieefektywnych kotłów grzewczych na wysokosprawne nowoczesne kotły wglowe - Wprowadzanie niekonwencjonalnych ródeł energii - Rozwój infrastruktury technicznej ochrony rodowiska (obiekty gospodarki odpadami, kanalizacja, oczyszczalnie cieków) - Rozwój małej retencji wodnej - Wdra
anie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych - Edukacja ekologiczna mieszkaców - Odtwarzanie pasów zieleni wzdłu
cieków - Wprowadzanie zapisów w planach zagospodarowania przestrzennego dot. terenów przeznaczonych pod budownictwo

4.5.2.4 Przemysł

Stan wyj
ciowy

Potrzeby energetyczne i grzewcze w powiecie województwie lubuskim zaspokajane s głównie przez kotłownie komunalne, przemysłowe i inne.

Powiat posiada doş dobrze rozwinity przemysł, przy czym nale
y podkreliş stosunkowo du
 dywersyfikacj bran
ow przedsibiorstw oraz funkcjonowanie przedsibiorstw o zasigu midzynarodowym. Czołowe przedsibiorstwa bran
y metalowej – Seco Warwick S.A., Elterma S.A., Sprick-Rowery zatrudniaj znaczn liczb mieszkaców wiebodzina i okolic, kształcc postawy innowacyjnoci i przedsibiorczoci wród swoich pracowników.

Bran
a meblarska oparta o Lubusk Fabryk Mebli S.A. w wiebodzinie została ostatnio istotnie wzmocniona przez nowy zakład produkcyjny Swedwood w Zbszynku. Przemysł odzie
owy reprezentowany przez PARYS S.A. oraz Postp S.A. posiada mocn pozycj w skali kraju.

Powiat posiada dogodne poło
enie do lokalizacji firm logistycznych i obsługi transportu. W Staropolu działa firma logistyczna Hartwig, za szereg mniejszych firm funkcjonuje przy drodze krajowej nr 2 (Pozna-wiecko).

Na terenie powiatu wystpuj ogromne dysproporcje pomidzy wiebodzinem i Zbszynkiem a terenami wiejskimi gdzie jest zlokalizowanych niecałe 30 % ogólnej liczby małych i i rednich przedsibiorstw powiatu.

Główne zagroenia
rodowiska z tytułu rozwoju przemysłu • emisja zanieczyszcze do powietrza • nadzwyczajne zagro
enia rodowiska • degradacja powierzchni ziemi • emisja hałasu • zu
ywanie zasobów naturalnych • odprowadzanie cieków • przerywanie cigłoci ekosystemów rzecznych (brak przepławek)

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 101

Cel ekologiczny rozwoju przemysłu do koca 2011 roku

Restrukturyzacja istniejcych zakładów przemysłowych oraz rozwój nowoczesnych innowacyjnych sektorów przemysłowych o zminimalizowanym wpływie na zdrowie ludzi i
rodowisko naturalne oraz tworzenie warunków do dalszego rozwoju małych i
rednich przedsibiorstw

Kierunki rozwoju przemysłu i energetyki zawodowej do 2011 roku

Restrukturyzacja istniejcych zakładów

Zaostrzenie wymogów ekologicznych i wzrost konkurencyjnoci rynku stawia zakłady przed koniecznoci restrukturyzacji. Z punktu widzenia ochrony rodowiska wa
ne bd wszystkie działania zmierzajce do zminimalizowania wpływu przedsibiorstwa na rodowisko.

Restrukturyzacji wymagaj szczególnie zakłady przemysłu przetwórstwa spo
ywczego.

Szereg zakładów podjło ju
lub jest w trakcie podejmowania działa restrukturyzacyjnych. Kompleksowej modernizacji wymaga sektor energetyczny z bardzo du
ym zu
yciem paliw stałych – ponad 70% i złym stanem sieci elektroenergetycznej na wsi.

Dalszy rozwój przemysłu rolno-spo
ywczego, drzewnego, MSP

W miar rozwoju wyspecjalizowanego rolnictwa jak równie
rolnictwa ekologicznego w gminach o typowo rolniczym kierunku, istotny bdzie rozwój przemysłu zwizanego z rolnictwem: przetwórstwo misa, mleka, zbó
, wytwarzanie pasz, przetwórstwo owoców i warzyw. Rynkiem zbytu dla tej bran
y przemysłu bd miasta województwa Lubuskiego, jak równie
Berlin, Wrocław, Pozna, Szczecin.

Kolejnym, bardzo wa
nym ródłem rozwoju przemysłu w powiecie jest lokalna baza surowcowa w postaci lasów. Ró
ne profile działalnoci zakładów przemysłu drzewnego zaspokajaj zapotrzebowanie na szeroki asortyment produktów drewnopochodnych, a jednoczenie stwarzaj mo
liwoci współpracy pomidzy poszczególnymi placówkami na kolejnych etapach obróbki drewna. Daje to pełn mo
liwoş dalszego rozwoju przemysłu drzewnego w powiecie przy systematycznym zwikszaniu wydajnoci produkcji.

Zgodnie z trendami wiatowymi wspierany bdzie rozwój małych i rednich przedsibiorstw, zwłaszcza sektora drobnej wytwórczoci i rzemiosła. Rzemiosło, powinno dostosowaş si do nowych potrzeb w tym do kooperacji z przedsibiorstwami produkcyjnymi. Rozwój drobnej wytwórczoci bdzie szans dla osób odchodzcych z zakładów i rolnictwa w zwizku z ich restrukturyzacj.

Istotnym dla rozwoju powiatu bdzie rozwój tzw. „przemysłu czasu wolnego”. Specyfika obszaru powiatu stwarza szans rozwoju usług obejmujcych turystyk, rekreacj, usługi kulturalne, gastronomi.

Aktywnoş zakładów na rzecz ochrony rodowiska

Zakłady przemysłowe w coraz wikszym stopniu ponosiş bd odpowiedzialnoş za ochron rodowiska. Zadania z tym zwizane nie bd ograniczaş si do naprawy zaistniałych szkód i spełnienia wymogów zdefiniowanych w pozwoleniach na korzystanie ze rodowiska, ale bd zmierzaş do zapobiegania powstawaniu negatywnych oddziaływa i szkód w rodowisku.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 102

Respektowanie zasady zrównowa
onego rozwoju w przemyle jest jednym z warunków skutecznej realizacji polityki ekologicznej pastwa. Osignicie celów polityki ekologicznej nie bdzie mo
liwe bez aktywnego włczenia si przedsibiorstw przy jednoczesnym zewntrznym wsparciu finansowym i merytorycznym w spełnianiu obligatoryjnych wymaga. Jednym z koniecznych działa bdzie dostosowanie si zakładów do tzw. zintegrowanych pozwole, obejmujcych wszystkie elementy rodowiska (zgodnie z Dyrektyw IPPC).

Istotne bdzie podejmowanie przez przedsibiorstwa dobrowolnych działa na rzecz rodowiska jak równie
upowszechnienie systemów zarzdzania rodowiskowego.

W systemach zarzdzania rodowiskowego zwracana jest uwaga na:

− oszczdne korzystanie z surowców, − stosowanie surowców ekologicznych, − energochłonnoş i wodochłonnoş, − prewencj odpadów, − systemy rejestracji emisji i zu
ywanych surowców, − efektywne procesy produkcyjne.

Cech zarzdzania rodowiskowego jest włczenie rodowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnie do kompetencji zarzdu firmy. Idea ta jest realizowana poprzez wprowadzanie systemów zarzdzania rodowiskiem (systemy sformalizowane - np. normy ISO 14 000 EMAS, lub niesformalizowane - np. Program Czystszej Produkcji). Powinny byş prowadzone działania inspirujce firmy do stara o wprowadzenie systemu zarzdzania rodowiskowego, wskazujce na niewtpliwe korzyci wynikajce z jego wprowadzenia.

W pó niejszym etapie nale
y poszukiwaş sposobu jak włczyş system zarzdzania rodowiskowego w pozwolenia wydawane przez Starost dla zakładów zlokalizowanych w powiecie. Takie podejcie jest zgodne z polityk Unii Europejskiej, która poleca systemy zarzdzania rodowiskowego jako wyraz własnej odpowiedzialnoci przemysłu za sprawy rodowiskowe.

Wspomniane systemy zarzdzania rodowiskowego polecane s równie
dla zakładów gospodarki komunalnej oraz instytucji publicznych.

Kierunki działa minimalizujcych zagroenia

− rozwój nowych sektorów przemysłu, przyjaznych rodowisku − wprowadzanie systemów zarzdzania rodowiskiem − wprowadzanie technologii mało i bezodpadowych − właciwe gospodarowanie terenami przemysłowymi

4.5.3 Edukacja ekologiczna

4.5.3.1 Stan wyjciowy

Skuteczna realizacja polityki ekologicznej pastwa wymaga udziału w tym procesie wszystkich zainteresowanych podmiotów wywierajcych wpływ na sposób i intensywnoş korzystania ze rodowiska, w tym równie
udziału obywateli. Podstawowe znaczenie dla szerokiego udziału społeczestwa w realizowaniu celów ekologicznych ma edukacja ekologiczna i zapewnienie powszechnego dostpu do informacji o rodowisku.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 103

Na terenie powiatu wiebodziskiego działalnoş edukacyjna prowadzona jest przez:

− jednostki samorzdowe: Starostwo Powiatowe, Urzdy Miast i Gmin − Nadlenictwa − Pozarzdowe organizacje ekologiczne Klub Przyrodników (KP), Liga Ochrony Przyrody (LOP), Polski Zwizek Wdkarski i Polski Zwizek Łowiecki, − jednostki owiaty: szkoły, przedszkola, − Celowy Zwizek Gmin CZG – 12, − Parki Narodowe i Krajobrazowe.

Jednostki samorzdowe

Działania podejmowane w poszczególnych gminach z ramienia urzdów miast i gmin s zró
nicowane, koncentruj si przede wszystkim na wspieraniu edukacji ekologicznej w szkołach, organizowaniu akcji sprztania wiata, finansowaniu obchodów „Dnia Ziemi”. Uczniowie szkół opiekuj si gminnymi pomnikami przyrody.

Działania w zakresie EE podejmowane przez jednostki samorzdowe maj charakter działa stałych takich jak: dofinansowanie druku wydawnictw ekologicznych, organizacja akcji sprztania wiata, konferencji, szkole, konkursów o tematyce ekologicznej, współpraca z organizacjami pozarzdowymi. Od 5 lat ma miejsce konkurs Ekologiczny “Przyja ni rodowisku”, pod Honorowym Patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Aleksandra Kwaniewskiego. Obecn edycj konkursu organizuje Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarzdowych Stowarzyszenie Europa Nasz Dom w Tarnowie. Konkurs ma za zadanie wesprzeş i spopularyzowaş najlepsze działania podejmowane dla poprawy stanu rodowiska naturalnego przez gminy i przedsibiorstwa.

WIO co roku wydaje informacje o stanie rodowiska na terenie województwa lubuskiego, które przekazywane s wszystkim szkołom województwa, uczelniom wy
szym, władzom lokalnym, organizacjom proekologicznym oraz zainteresowanym osobom i instytucjom. Pracownicy WIO współpracuj równie
z mediami uczestniczc w audycjach radiowych i telewizyjnych majcych na celu szerokie informowanie społeczestwa nt. stanu czystoci rodowiska województwa lubuskiego.

Własny program edukacji ekologicznej realizowany jest przez działajcy na terenie województwa. Celowy Zwizek Gmin CZG-12. Do działa organizowanych przez Zwizek z zakresu EE nale
: akcje sprztania, kampanie, konferencje, szkolenia i seminaria, organizacja konkursów, organizacja obozów, rajdów, wycieczek, organizacja wystaw, współpraca i wymiana informacji, zbiórka odpadów. Zwizek organizuje zielone szkoły i przedszkola, prowadzi działalnoş wydawnicz (gazetka CZG-12), rozpowszechnia ulotki informacyjne, plakaty dot. gospodarki odpadami itd.

Gminy powiatu wiebodziskiego przynale
 do Stowarzyszenia Gmin RP Euroregion "Sprewa-Nysa-Bóbr". Stowarzyszenie realizuje około 60 projektów wymiany młodzie
y, równie
w ramach programów ekologicznych. Rozpoczto równie
pilota
owy program "Ekorozwój w Euroregionie Sprewa-Nysa-Bóbr", który jest jednym z najwikszych przedsiwziş Euroregionu. Jego główny cel to zrównowa
ony rozwój Euroregionu pod wzgldem ekonomicznym, społecznym i kulturalnym z racjonalnym wykorzystaniem i zachowaniem szczególnie cennych walorów rodowiska naturalnego oraz ich odtworzeniem tam, gdzie została naruszona równowaga mieszczca si w pojciu ekorozwoju.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 104

Edukacja ekologiczna w województwie lubuskim realizowana jest przy udziale organizacji pozarzdowych: Klubu Przyrodników (KP), LOP i in.

KP prowadzi działalnoş poznawcz, gromadzc dane o przyrodzie Polski Zachodniej, wydawnicz (kwartalnik naukowy "Przegld Przyrodniczy", kwartalnik, kwartalny biuletyn "Bociek"), edukacyjn. Klub posiada swoj stacj w Owczarach dysponujc sal dydaktyczn i bibliotek o charakterze przyrodniczym gdzie przez cały rok odbywaj si zajcia z zakresu edukacji przyrodniczej. Klub Przyrodników wydaje równie
czasopismo lokalne Ekoregion Ujcie Warty, którego celem jest wspieranie i popularyzacja ekorozwoju regionu Ujcia Warty, w rejonie Kostrzyna nad Odr, Górzycy, Słoska i Witnicy.

Klub przyrodników bierze równie
udział w realizacji projektów z zakresu ochrony przyrody: „Aktywna ochrona mokradeł w Polsce zachodniej”, „Ostoje przyrody”, „Ochrona muraw kserotermicznych w dolinie Odry, Warty i Noteci” i in.

LOP w Gorzowie Wlkp. prowadzi działalnoş edukacyjno -informacyjn dot. ochrony krajobrazu, ochrony powietrza, ochrony przyrody, ochrona ptaków, zagospodarowanie odpadów itp. Organizacja ta prowadzi: konferencje, szkolenia i seminaria, organizacje konkursów, obozów, rajdów, wycieczek, wystaw, akcje sprztania.

Edukacja szkolna i edukacja przyrodniczo-lena realizowana jest przy udziale Lasów Pastwowych na cie
ce edukacyjnej nad Jeziorem Niesłysz gdzie znajduj si: grodzisko; stary las bukowy z odnowieniami naturalnymi buka.

Edukacja ekologiczna realizowana jest równie
w szkołach województwa lubuskiego, zarówno na poziomie szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego.

4.5.3.2 Cel redniookresowy do 2011 roku

Wykształcenie nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialnoci mieszkaców powiatu wiebodziskiego za stan i ochron rodowiska.

4.5.3.3 Kierunki działa do 2011 roku

Cel ten jest zgodny z zało
eniami Polityki Ekologicznej Pastwa (PEP), która kładzie nacisk na włczanie i rozszerzanie współpracy, szczególnie instytucji publicznych z pozarzdowymi organizacjami ekologicznymi, jak równie
włczenie organizacji pozarzdowych, a tym samym społeczestwa w procedury konsultowania wa
nych dla rodowiska przedsiwziş i decyzji. Istotne jest zadbanie o edukacj ekologiczn wród młodego pokolenia jak równie
edukacj ekologiczn dorosłych. Dlatego strategi realizacji celu zogniskowano wokół zagadnie:

− edukacja ekologiczna w szkolnictwie, − edukacja ekologiczna dorosłych.

Edukacja ekologiczna w formalnym systemie kształcenia

Kształtowanie wiadomoci ekologicznej dzieci i młodzie
y jest wa
nym zadaniem realizowanym w formalnym systemie kształcenia obejmujcym wychowanie przedszkolne, szkolnictwo podstawowe i ponadpodstawowe oraz szkolnictwo wy
sze.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 105

Rozporzdzenie MEN z dn. 15.02. 1999 dotyczce podstawy programowej kształcenia ogólnego okrela podstawowe zadania szkoły w zakresie nauczania, umiejtnoci i pracy wychowawczej uwzgldniajc w nich działania majce na celu wzrost wiadomoci ekologicznej uczniów. Rozporzdzenie to wprowadza równie
obok przedmiotów i bloków przedmiotowych realizacj cie
ki midzyprzedmiotowej. Wymóg ten do 2003 roku obejmował tylko szkoły podstawowe i gimnazja, od 2003 roku objł równie
szkoły rednie. Jedn ze cie
ek interdyscyplinarnych jest edukacja ekologiczna. Tematyka ekologiczna stanowi element wielu przedmiotów a jej właciwa realizacja zale
y przede wszystkim od zaanga
owania nauczycieli, od ich znajomoci najwa
niejszych problemów z zakresu ochrony rodowiska powiatu wiebodziskiego.

Wa
nym zadaniem jest wprowadzanie do programów szkolnych zagadnie zwizanych z edukacj ekologiczn szczególnie dotykajc tych problemów, które w danej gminie czy miecie s najistotniejsze, np. stosowanie ekologicznych ródeł energii, selektywna zbiórka odpadów, właciwa gospodarka wodno-ciekowa itp.

Stosowanie przez nauczycieli metod aktywizujcych i poszukujcych tj. burza mózgów, karty pracy, projekty; zajcia terenowe oparte na bezporednim kontakcie ucznia z przedstawian problematyk wykształci w uczniu umiejtnoş obserwacji, logicznego mylenia, kojarzenia, wycigania wniosków. Zadaniem nauczyciela w szeroko pojtej edukacji ekologicznej jest:

− kształtowanie u ucznia postawy odpowiedzialnoci za stan rodowiska, − zachcanie ucznia do prowadzenia własnych obserwacji, bada i analizy rodowiska, kształtowanie umiejtnoci rozwizywania problemów zgodnie z posiadana wiedz, − umo
liwienie dzieciom i młodzie
y podejmowania praktycznych działa na rzecz ochrony rodowiska w ich otoczeniu.

Nauczyciele podejmujcy si realizacji zagadnie zwizanych z edukacj ekologiczn powinni zarówno współpracowaş ze sob, jak i współpracowaş z instytucjami/ organizacjami wspierajcymi ich działalnoş:

− Urzd Wojewódzki, Starostwo Powiatowe, Urzdy Miast i Gmin – organizowanie i współorganizowanie prelekcji, konkursów, lekcji, festynów, finansowanie nagród, szkolenia, pokazowe lekcje, − Nadlenictwa – organizacja zajş terenowych, organizacja prelekcji, szkole, finansowanie nagród, wydawanie materiałów informacyjnych, − POE (Pozarzdowe Organizacje Ekologiczne) – pomoc w organizowaniu warsztatów, happeningów, szkole, − Europejski fundusz PHARE - pomoc uczniom w zdobyciu wiedzy i umiejtnoci a nauczycielom w przekazaniu ich w interesujcy i skuteczny sposób, jednym z realizowanych projektów jest "Wzmacnianie edukacji ekologicznej w szkołach podstawowych i zawodowych w Polsce".

Kierunki działa:

1. Zwikszenie udziału problematyki ekologicznej w szkolnych programach nauczania. 2. Aktywna edukacja ekologiczna młodzie
y w formalnym systemie kształcenia. 3. Wspieranie działa edukacji szkolnej przez instytucje samorzdowe i pastwowe

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 106

Pozaszkolna edukacja ekologiczna

Jednym z podstawowych warunków zrównowa
onego rozwoju jest włczenie do udziału w nim całego społeczestwa. Dlatego konieczna jest jak najbardziej wszechstronna edukacja ekologiczna skierowana do: osób dorosłych, ró
nych grup zawodowych (rolników, organizatorów turystyki, przemysłowców). Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia wiadomoci ekologicznej osób dorosłych jest zaanga
owanie mieszkaców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społeczestwa o stanie rodowiska, działaniach na rzecz jego ochrony, a tak
e o mo
liwociach prawnych uczestniczenia mieszkaców w podejmowaniu decyzji majcych wpływ na stan rodowiska. Wród wielu wa
nych tematów edukacji ekologicznej znaczce miejsce nale
y przypisaş edukacji w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, gospodarki ciekowej, ochrony powietrza atmosferycznego, oszczdnoci energii itp.

Szczególnie wa
n rol w edukacji ekologicznej maj organy samorzdowe. Powinny one współdziałaş przy opracowywaniu i realizacji lokalnych programów edukacji ekologicznej oraz z organizacjami, instytucjami, przedstawicielami zakładów pracy i społecznoci lokalnych. Nadal w licznych lasach powiatu rozwijana bdzie edukacja lena prowadzona przez pracowników Lasów Pastwowych przy współudziale jednostek samorzdu terytorialnego, kół łowieckich itp.

Ze wzgldu na mo
liwoci rozwoju turystyki i rekreacji w gminach powiatu, konieczne jest obejmowanie edukacja ekologiczn organizatorów turystyki i wypoczynku jak i osób korzystajcych z oferowanych usług oraz mieszkaców terenów cennych przyrodniczo. Wa
n kwesti jest edukacja w miejscu pracy poniewa
wikszoş czynnych zawodowo osób poprzez podejmowane decyzje, ma mniej lub bardziej bezporedni wpływ na stan rodowiska. Nowym i wa
nym wezwaniem dla edukacji jest zmieniajca si pozycja polskiego rolnictwa i wsi w procesie integracji z UE. Przemianom tym musi towarzyszyş zwikszenie wiadomoci ekologicznej rolników i zachowanie tradycji przyjaznego dla rodowiska rolnictwa (np. poprzez wdra
anie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych).

Ze wzgldu na mo
liwoş wykorzystania komputerów coraz wiksze znaczenie bdzie miała treş edukacyjna na stronach www oraz mo
liwoş kontaktu i dyskusji z mieszkacami droga internetow. Du
e znaczenie w EE dorosłych maj działania pozaszkolne podejmowane przez uczniów i nauczycieli. Umo
liwiaj one włczenie do programu edukacji ekologicznej społecznoci lokalnych, bez których poparcia
adne działania na rzecz ochrony rodowiska nie powiod si. Równoczenie wspólne działania dzieci i rodziców stwarzaj szans zmiany mentalnoci społeczestwa i kształtowania wiadomoci proekologicznej.

Kierunki działa:

1. Informowanie mieszkaców powiatu o stanie rodowiska w powiecie i działa podejmowanych na rzecz jego ochrony. 2. Prowadzenie działa z zakresu edukacji ekologicznej na terenach cennych przyrodniczo. 3. Wdra
anie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 107

4.5.3.4 Plan operacyjny na lata 2004 – 2007.

Tabela nr 14. Plan operacyjny na lata 2004 – 2007.

Szacunkowe koszty w tys. Potencjalne Jednostki Rodzaj Lp. Opis przedsiwzicia PLN ródła realizujce przedsiwzicia 2004 2005 2006 2007 finansowania PRZEDSIWZICIA POZAINWESTYCYJNE Wspieranie programów edukacji Fundusze 1. ekologicznej realizowanych przez Starostwo 3 3 3 3 Koordynowane ekologiczne organizacje pozarzdowe Starostwo Organizacja akcji „Sprztanie Fundusze 2. Gminy 20 20 20 20 Koordynacja wiata” ekologiczne Nadlenictwa Starostwo, Urzdy Gmin Szkolenia rolników w zakresie Fundusze rolnictwa ekologicznego, ODR 3. 50 50 50 50 ekologiczne, Koordynowane agroturystyk, wdra
ania KDPR oraz Urzd rodki UE programu rolno-rodowiskowego Marszałkowski ARiMR

Szkolenia rolników w zakresie Starostwo, Fundusze rolnictwa ekologicznego, 3. Urzdy Gmin 50 50 50 50 ekologiczne, Koordynowane agroturystyk, wdra
ania KDPR oraz programu rolno-rodowiskowego ODR rodki UE Organizacja zajş edukacyjnych, Klub konferencji, szkole i seminariów rodki własne Przyrodników przez Klub Przyrodników oraz KP i LOP, 4. prowadzenie przez Lig Ochrony (KP), 10 15 12 20 Koordynowane Fundusze Przyrody zajş edukacyjnych dla Liga Ochrony ekologiczne młodzie
y szkolnej w tym Konkurs z Przyrody (LOP) okazji wiatowego Dnia rodowiska Kontynuacja działalnoci wydawniczej KP w tym: wydawanie przewodników turystyczno- Klub rodki własne, przyrodniczych, ksi
ki „Ptaki 5. Przyrodników 10 10 8 8 Fundusze Koordynowane Ziemi Lubuskiej”, monografii (KP) ekologiczne przyrodniczej Ziemi Lubuskiej, oraz organizacja ekspozycji przyrodniczych Koszty pozainwestycyjne w latach 2004 - 2007 - 385 tys. PLN PRZEDSIWZICIA INWESTYCYJNE RDLP, Rozbudowa cie
ek przyrodniczo- PN, PK, WFOiGW, edukacyjnych w parkach 6. Nadlenictwa, 30 30 30 30 Nadlenictwa, Koordynowane krajobrazowych, narodowych, w LKP samorzdy kompleksach lenych. gminne Koszty inwestycyjne w latach 2004 – 2007 - 120 tys. PLN Koszty sumaryczne w latach 2004 – 2007 - 505 tys. PLN

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 108

4.6 Prognozowany stan rodowiska w 2011 roku.

4.6.1 Zasoby wodne.

Uporzdkowanie gospodarki ciekowej w aglomeracjach o RLM powy
ej 15 tys. oraz znaczne zaawansowanie działa dotyczcych aglomeracji o RLM powy
ej 2 tys., a tak
e właciwie prowadzona gospodarka rolna (optymalne stosowanie nawozów i rodków ochrony rolin) i prawidłowa gospodarka odpadami komunalnymi zmniejszy stopie zagro
enia wód podziemnych i znacznie wpłynie na popraw jakoci wód powierzchniowych.

Równoczenie spodziewane s podobne działania na obszarze ssiednich powiatów. W rezultacie zmniejszy si udział wód pozaklasowych i jednoczenie wzronie udział wód I klasy.

W wyniku rozwoju infrastruktury przeciwpowodziowej zmniejszy si zagro
enie mieszkaców województwa powodziami.

4.6.2 Powietrze atmosferyczne.

Stan jakoci powietrza bdzie ulegał systematycznej poprawie. Przewiduje si utrzymanie klasy A na terenie powiatu.

4.6.3 Hałas.

Zrównowa
ony rozwój systemu transportowego znacznie ograniczy emisj hałasu, co doprowadzi do osignicia zgodnoci prawnej w zakresie poziomu hałasu w najbardziej newralgicznych miejscach.

4.6.4 Powierzchnia ziemi

W wyniku wprowadzenia zintegrowanej gospodarki odpadami komunalnymi w 2011 roku zostan osignite limity w zakresie gospodarowania odpadami z sektora komunalnego i sektora gospodarczego, co bdzie skutkowało zmniejszeniem negatywnego oddziaływania składowisk na rodowisko. Rozwizany zostanie problem gospodarki odpadami niebezpiecznymi.

Tereny zdegradowane, zwłaszcza w rejonie eksploatacji kruszyw i wgla zostan zagospodarowane w kierunku lenym i wodnym.

Objcie ochron prawn terenów cennych przyrodniczo, zwłaszcza wdro
enie systemu NATURA 2000 oraz bie
ca ochrona tych terenów, a tak
e realizacja programów rolno- rodowiskowych, spowoduje wzrost ró
norodnoci biologicznej i krajobrazowej powiatu wiebodziskiego.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 109

5 POTENCJALNE RÓDŁA FINANSOWANIA PRZEDSI WZI Ş Z ZAKRESU OCHRONY
RODOWISKA

5.1 Fundusze ochrony rodowiska i gospodarki wodnej

Do tej pory NFOiGW i WFOiGW wspierały i nadal bd wspieraş realizacj inwestycji ekologicznych w województwie, a tak
e działania pozainwestycyjne (edukacja ekologiczna, opracowania naukowo-badawcze i ekspertyzy dotyczce zagadnie zwizanych z ochron rodowiska).

Dokonanie wyboru priorytetów musi opieraş si o dobr współprac pomidzy władzami województwa i powiatów, a funduszami ochrony rodowiska i gospodarki wodnej, tak aby realizowane inwestycje przyniosły jak najwiksze efekty dla rodowiska i zdrowia człowieka.

Udział rodków pochodzcych z funduszy ochrony rodowiska i gospodarki wodnej (narodowego, wojewódzkiego, powiatowych i gminnych) w inwestycjach na rzecz ochrony rodowiska bdzie malał, co wynika z prognozowanych coraz mniejszych wpływów.

5.1.1 Narodowy Fundusz Ochrony
rodowiska i Gospodarki Wodnej

Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOiGW) został utworzony w 1989 roku, stajc si od razu najwiksz w Polsce instytucj finansujc przedsiwzicia z dziedziny ochrony rodowiska. Fundusz posiada osobowoş prawn, ale nadzorowany jest przez Ministra rodowiska. Zakres jego działania obejmuje finansowe wspieranie przedsiwziş proekologicznych o zasigu ogólnokrajowym oraz ponadregionalnym.

Podstawowymi formami finansowania zada proekologicznych przez NFOiGW s preferencyjne po
yczki i dotacje, ale uzupełniaj je inne formy finansowania, np. dopłaty do bankowych kredytów preferencyjnych, uruchamianie ze swych rodków linii kredytowych w bankach czy zaanga
owanie kapitałowe w spółkach prawa handlowego.

rodki, którymi dysponuje NFOiGW pochodz głównie z:

- opłat za składowanie odpadów i kar zwizanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem (11,2% tych wpływów w całym kraju), - opłat i kar za zrzut zasolonych wód kopalnianych i emisj tlenków azotu do powietrza (100% tych wpływów), - pozostałych opłat za gospodarcze korzystanie ze rodowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urzdze wodnych, a tak
e z wpływów z kar za naruszanie warunków korzystania ze rodowiska (19,6% tych wpływów).

Przychodami NFOiGW s tak
e wpływy z opłat i kar pieni
nych ustalanych na podstawie przepisów ustawy - Prawo geologiczne i górnicze, a od 1 stycznia 2002 roku przychodami funduszu s tak
e wpływy z opłat produktowych pobieranych na podstawie przepisów o obowizkach przedsibiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej.

Dochodami NFOiGW mog byş tak
e rodki z tytułu:

− posiadania udziałów w spółkach, − odsetek od udzielanych po
yczek, − emisji obligacji, − zysków ze sprzeda
y i posiadania papierów wartociowych,

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 110

− zacigania kredytów, − oprocentowania rachunków bankowych i lokat, − wpłat z innych funduszy, − wpływów z przedsiwziş organizowanych na rzecz ochrony rodowiska i gospodarki wodnej, − dobrowolnych wpłat, zapisów i darowizn osób fizycznych i prawnych, − wiadcze rzeczowych i rodków pochodzcych z fundacji, − innych dochodów okrelonych przez Rad Ministrów.

NFOiGW administruje równie
rodkami zagranicznymi przeznaczonymi na ochron rodowiska w Polsce, pochodzcymi m.in. z Programu PHARE oraz funduszy pomocy bilateralnej.

Ka
dego roku opracowywane s zasady dotyczce sposobów i form finansowania zada w ochronie rodowiska. Na ka
dy kolejny rok przygotowywane s i zatwierdzane przez Rad Nadzorcz:

− kryteria wyboru przedsiwziş finansowanych ze rodków NFOiGW − lista priorytetowych programów NFOiGW − zasady udzielania i umarzania po
yczek oraz udzielania dotacji.

Wnioskodawcy, których zadania mieszcz si w zakresie działania NFOiGW otrzymuj do wypełnienia formularz wniosku, w celu dokładnego opisania przedsiwzicia, w tym zakresu rzeczowego, planowanego efektu ekologicznego i jego efektywnoci ekonomicznej. Dopiero tak przygotowany wniosek jest podstaw do podjcia przez Zarzd NFOiGW decyzji o ewentualnym udzieleniu dofinansowania.

Jak ju
wspomniano powy
ej najczciej stosowanymi formami finansowania s niskooprocentowane po
yczki oraz dotacje. Preferencyjnoş tych po
yczek polega na przyznawaniu ni
szego ni
przy kredytach komercyjnych oprocentowania, na stosowaniu dłu
szego okresu karencji spłaty po
yczki oraz mo
liwoci jej czciowego umorzenia. Oprocentowanie po
yczek zale
y od charakteru, skali przedsiwzicia oraz sytuacji ekonomiczno- finansowej po
yczkobiorcy.

Od 1 stycznia 2001 roku wprowadzono zasady oprocentowania po
yczek dla gmin uzale
nione od wska nika ogólnych dochodów na jednego mieszkaca danej gminy, wynoszcego od 0,1 do 0,65 stopy redyskonta weksli.

Umorzenie po
yczki (z reguły do 10%) jest mo
liwe po spełnieniu okrelonych wymaga, w tym przede wszystkim terminowego wywizywania si z warunków umowy oraz uzyskania zamierzonego efektu ekologicznego realizowanej inwestycji.

Przy udzielaniu po
yczek zasad jest,
e nie mo
e ona przekraczaş 50% kosztów realizacji zadania. Ale przy udzielaniu na to samo przedsiwzicie po
yczki i dotacji łczne dofinansowanie mo
e wynieş do 70%.

Dotacje udzielane s przede wszystkim na edukacj ekologiczn, przedsiwzicia pilotowe dotyczce wdro
enia postpu technicznego i nowych technologii o du
ym stopniu ryzyka lub majcych eksperymentalny charakter, monitoring, ochron przyrody, ochron i hodowl lasów na obszarach szczególnej ochrony rodowiska oraz wchodzcych w skład lenych kompleksów promocyjnych, ochron przed powodzi, ekspertyzy, badania naukowe, programy wdra
ania nowych technologii, prace projektowe i studialne, zapobieganie lub likwidacj nadzwyczajnych zagro
e, utylizacj i zagospodarowanie wód zasolonych oraz profilaktyk zdrowotn dzieci z obszarów zagro
onych.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 111

5.1.2 Wojewódzki Fundusz Ochrony
rodowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze

Do roku 1993 wojewódzkie fundusze, nie posiadajc osobowoci prawnej, udzielały wyłcznie dotacji na dofinansowywanie przedsiwziş zwizanych z ochron rodowiska na obszarze własnych województw. W 1993 roku fundusze te otrzymały osobowoş prawn, co umo
liwiło im udzielanie, obok dotacji, tak
e po
yczek preferencyjnych.

Podstawowym ródłem ich przychodów s: wpływy z tytułu:

− opłat za składowanie odpadów i kar zwizanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem (28,8% tych wpływów), − opłat za gospodarcze korzystanie ze rodowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urzdze wodnych, a tak
e z wpływów z kar za naruszanie warunków korzystania ze rodowiska (50,4% tych wpływów).

Dochodami WFOiGW mog byş tak
e rodki z tytułu:

− posiadania udziałów w spółkach, − odsetek od udzielanych po
yczek, − emisji obligacji, − zysków ze sprzeda
y i posiadania papierów wartociowych, − zacigania kredytów, − oprocentowania rachunków bankowych i lokat, − wpłat z innych funduszy, − wpływów z przedsiwziş organizowanych na rzecz ochrony rodowiska i gospodarki wodnej, − dobrowolnych wpłat, zapisów i darowizn osób fizycznych i prawnych, − wiadcze rzeczowych i rodków pochodzcych z fundacji, − innych dochodów okrelonych przez Rad Ministrów.

5.1.3 Powiatowe Fundusze Ochrony
rodowiska i Gospodarki Wodnej

Powiatowe fundusze ochrony rodowiska i gospodarki wodnej (pfoigw) utworzone zostały na pocztku roku 1999 wraz z utworzeniem nowego – powiatowego szczebla administracji pastwowej. Dochodami PFOIGW s wpływy z:

− opłat za składowanie odpadów i kar zwizanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem (10% tych wpływów), − opłat za gospodarcze korzystanie ze rodowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urzdze wodnych, a tak
e z wpływów z kar za naruszanie warunków korzystania ze rodowiska (tak
e 10% tych wpływów).

Dochodami pfoigw mog byş tak
e rodki z tytułu:

− wpływów z przedsiwziş organizowanych na rzecz ochrony rodowiska i gospodarki wodnej, − dobrowolnych wpłat, zapisów i darowizn osób fizycznych i prawnych, − wiadcze rzeczowych i rodków pochodzcych z fundacji.

Dochody pfoigw przekazywane s na rachunek starostwa i maj charakter działu celowego w bud
ecie powiatu. Fundusze te nie maj wic osobowoci prawnej.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 112

Obecnie zakres wydatkowania rodków z pfoigw jest znacznie szerszy ni
na pocztku istnienia tych funduszy. Praktycznie ze rodków powiatowego funduszu mog byş finansowane wszystkie przedsiwzicia ochrony rodowiska i gospodarki wodnej, w tym edukacja ekologiczna i opracowywanie programów ochrony rodowiska. Zasady przyznawania rodków ustalane s indywidualnie w powiatach.

5.1.4 Gminne Fundusze Ochrony
rodowiska i Gospodarki Wodnej

Gminne fundusze ochrony rodowiska i gospodarki wodnej (gfoigw) zostały utworzone w 1993 roku. Nie s one prawnie wydzielone ze struktury organizacyjnej gminy, a zatem podobnie jak pfoigw nie maj osobowoci prawnej i nie maj mo
liwoci udzielania po
yczek.

Konta funduszu gminnego zasilane s przez wpływy z:

− opłat i kar za usuwanie drzew i krzewów (100% tych wpływów), − opłat za składowanie odpadów i kar zwizanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem (50% tych wpływów), − opłat za gospodarcze korzystanie ze rodowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urzdze wodnych, a tak
e z wpływów z kar za naruszanie warunków korzystania ze rodowiska (20% tych wpływów).

Celem działania gfoigw jest dofinansowywanie przedsiwziş proekologicznych na terenie własnej gminy. Zasady przyznawania rodków ustalane s indywidualnie w gminach.

5.2 Banki

Coraz wicej banków wykazuje zainteresowanie inwestycjami w zakresie ochrony rodowiska. Dziki współpracy z funduszami ochrony rodowiska i gospodarki wodnej rozszerzaj one swoj ofert kredytow o kredyty preferencyjne przeznaczone na przedsiwzicia proekologiczne oraz nawizuj współprac z podmiotami anga
ujcymi swoje rodki finansowe w ochronie rodowiska (fundacje, midzynarodowe instytucje finansowe). Kredyty preferencyjne pochodz ze rodków finansowych gromadzonych przez banki, za fundusze ochrony rodowiska i gospodarki wodnej udzielaj dopłat do wysokoci oprocentowania. W ten sposób ulega obni
eniu koszt kredytu dla podejmujcego inwestycje proekologiczne. Banki uruchamiaj te
linie kredytowe w całoci ze rodków funduszy ochrony rodowiska i gospodarki wodnej i innych instytucji.

Szczególn rol na rynku kredytów na inwestycje proekologiczne odgrywa Bank Ochrony rodowiska. Oferuje on najwicej rodków finansowych w formie preferencyjnych kredytów i dysponuje zró
nicowan ofert dla prywatnych i samorzdowych inwestorów, a tak
e osób fizycznych. Kredytobiorca musi posiadaş przynajmniej 50% własnych rodków na sfinansowanie zadania. BO przy udzielaniu po
yczek kieruje si podobnymi kryteriami jak NFOiGW. Bank współpracuje z instytucjami zajmujcymi si finansowaniem ochrony rodowiska, tj. NFOiGW, WFOiGW, Fundacj Polska Wie 2000 im. Rataja, Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej oraz innymi funduszami pomocowymi.

Wa
ne miejsce na rynku kredytów ekologicznych zajmuj tak
e midzynarodowe instytucje finansowe, a w szczególnoci Bank wiatowy i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju.

ródłem finansowania inwestycji mog byş tak
e kredyty z linii kredytowych obsługujcych uzgodnione programy Banku wiatowego lub Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 113

5.3 Ekofundusz.

Geneza Ekofunduszu siga roku 1991, kiedy to Klub Paryski, zrzeszajcy pastwa bdce wierzycielami Polski podjł decyzj o redukcji polskiego długu o 50%, pod warunkiem spłaty pozostałej czci do roku 2010. Zaproponował te
ewentualn dalsz, 10% redukcj długu, pod warunkiem przeznaczenia go na uzgodniony cel. Z kolei Rzd Polski zaproponował, aby te dodatkowe 10% długu mo
na było przeznaczyş na wsparcie przedsiwziş w ochronie rodowiska.

Pierwsze pozytywnie odpowiedziały na t propozycj Stany Zjednoczone, potem Szwajcaria i Francja, wreszcie Szwecja, Włochy i Norwegia. W ekokonwersji uczestniczy te
Finlandia, lecz rodkami tymi nie dysponuje fundacja Ekofundusz. Zarzdza nimi specjalna komisja dwustronna polsko – fiska. Umow z Finlandi o ekokonwersji podpisano bowiem jeszcze przed powołaniem fundacji Ekofundusz.

Podstawowym zadaniem Ekofunduszu, powołanego przez Ministra Finansów w 1992 roku, jest finansowe wspieranie szczególnie wa
nych przedsiwziş dla ochrony rodowiska w Polsce, stanowicych priorytety w Polityce Ekologicznej Pastwa, ale równoczenie majcych znaczenie ponadkrajowe.

Zgodnie ze statutem, rodki Ekofunduszu mog byş przeznaczane przede wszystkim w czterech sektorach uznanych jako priorytetowe. S nimi:

• zmniejszenie emisji gazów powodujcych zmiany klimatu Ziemi (tzw. gazów cieplarnianych) • ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu z terytorium Polski • zmniejszenie zanieczyszczenia Morza Bałtyckiego • zachowanie bioró
norodnoci polskiej przyrody.

Od roku 1998 równie
gospodarka odpadami stała si jednym z priorytetów w działaniach Ekofunduszu, wspierajc najbardziej efektywne i nowatorskie przedsiwzicia zwizane z utylizacj i unieszkodliwianiem odpadów oraz z rekultywacj gleb ska
onych.

Ekofundusz udziela wsparcia finansowego jedynie w formie bezzwrotnej dotacji. Z reguły wynosi ona 10-30% kosztów projektu. W wyjtkowych przypadkach, gdy inwestorem jest instytucja bud
etowa lub organ samorzdowy, dotacja ta mo
e sigaş 50%, a w ochronie przyrody, gdy partnerem Ekofunduszu jest społeczna organizacja pozarzdowa, dotacja mo
e dochodziş nawet do 80%.

5.4 Programy pomocowe Unii Europejskiej

W latach 1999-2000 podjto w Komisji Europejskiej zasadnicze prace nad uruchomieniem trzech programów przedakcesyjnych: PHARE 2 (dotyczcy rozwoju instytucjonalnego oraz wsparcia inwestycyjnego), ISPA (dotyczcy przedsiwziş ochrony rodowiska i transportu), SAPARD (dotyczcy rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich).

W momencie przystpienia do Unii Europejskiej Polska straci mo
liwoş korzystania z funduszy przedakcesyjnych, lecz zyska dostp do znacznie wikszych funduszy strukturalnych Unii i Funduszu Spójno
ci, przeznaczonego na wsparcie rozwoju transportu i ochrony rodowiska. Trudno dzi powiedzieş, na jakich zasadach bd funkcjonowaş te fundusze po wejciu Polski do Unii Europejskiej (zapowiadane jest ich przeobra
enie), niewtpliwie jednak nadal bd pełniły rol silnego instrumentu pomocowego, zapewniajcego kierowanie du
ych rodków finansowych, m.in. na ochron rodowiska i zadania realizowane w tym zakresie szczególnie przez samorzdy terytorialne.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 114

Fundusze przedakcesyjne

Program PHARE (Poland and Hungary: Assistance in Restructuring Economies)

Program PHARE powstał na mocy decyzji Rady Europejskiej z dnia 23.12.1989r. Jako cel programu wskazano pomoc finansow reformujcym si pastwom Europy rodkowej i Wschodniej w przystosowaniu systemów gospodarczo-politycznych do zdecentralizowanej gospodarki rynkowej i demokratycznego pastwa oraz w ich reintegracji z gospodarkami i społeczestwami Europy Zachodniej i reszty wiata. Program PHARE przechodził w latach dziewişdziesitych stopniowe przemiany wynikajce z jego dostosowywania do poziomu zaawansowania reform w krajach-beneficjentach oraz perspektyw przyszłego członkostwa w Unii Europejskiej. Zmodyfikowana strategia przedakcesyjna uczyniła program PHARE narzdziem pomocy w przygotowaniach do członkostwa, a w szczególnoci w przyswajaniu tzw. acquis communautaire, czyli dorobku prawnego Unii Europejskiej oraz wsparciu inwestycji zmierzajcych do spełnienia wymogów członkostwa. Pogłbienie tej zmiany nastpiło w 1999 roku, po wprowadzeniu zasad PHARE 2000-2006. Zmodyfikowane cele i zasady realizacji programu PHARE, wprowadzone w 1998r., nazywane s Now Orientacj PHARE. Dla Polski zostały przeznaczone rodki w wysokoci 400 - 500 mln rocznie, przy czym około 70% tych rodków bdzie przeznaczone na wsparcie inwestycji.

Program ISPA - Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej

rodki programu ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-accession) s przeznaczane na przedsiwzicia dotyczce rozwoju infrastruktury technicznej w pastwach ubiegajcych si o członkostwo w UE w zakresie transportu i ochrony rodowiska. Jego realizacj przewidziano, podobnie jak i dla pozostałych funduszy przedakcesyjnych, na lata 2000-2006.

Polska w ramach Programu ISPA ma szans uzyskiwaş na ochron rodowiska przynajmniej 170 mln Euro rocznie, oczywicie pod warunkiem właciwego przygotowania odpowiedniej iloci projektów inwestycyjnych. Wsparcie udzielane jest na indywidualne projekty inwestycyjne lub pakiety projektów.

Jak dotychczas, najwiksze mo
liwoci otrzymania dofinansowania z Funduszu ISPA maj samorzdowe przedsiwzicia inwestycyjne z zakresu gospodarki wodno–ciekowej i gospodarki odpadami.

Ka
da inwestycja zgłaszana do dofinansowania z Funduszu ISPA musi rygorystycznie spełniaş wszystkie normy i standardy techniczne oraz ekologiczne obowizujce w Unii Europejskiej. Koszt całkowity przedsiwzicia nie powinien byş mniejszy ni
5 mln Euro, a wic preferowane s wiksze inwestycje. Mniejsze maj tak
e szans, ale pod warunkiem stworzenia pakietu przedsiwziş podejmowanych dla realizacji konkretnego programu ochrony rodowiska. Wsparcie z Funduszu ISPA jest udzielane przede wszystkim w formie dotacji bezporedniej. Dofinansowanie z Funduszu ISPA mo
e pokryş do 75% udziału wszystkich rodków publicznych zaanga
owanych w finansowanie danej inwestycji, takich jak bud
ety lokalne, bud
et centralny, fundusze ekologiczne.

Przy wydatkowaniu rodków z Funduszu ISPA Komisja Europejska musi przestrzegaş prawa Unii Europejskiej o ochronie konkurencji i unikaş faworyzowania pojedynczych firm. Zwiksza to zdecydowanie prawdopodobiestwo otrzymywania wsparcia z Funduszu ISPA dla jednostek sektora publicznego, samorzdów gminnych i ich zakładów bud
etowych lub przedsibiorstw komunalnych, bdcych własnoci gmin.

Nale
y jednak podkreliş,
e Ministerstwo rodowiska w lipcu 2002 zakoczyło przyjmowanie ostatnich wniosków.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 115

Program SAPARD

Program SAPARD – Przedakcesyjny Instrument Wsparcia Rolnictwa i Obszarów Wiejskich (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development).

Fundusz SAPARD przeznaczony jest dla krajów kandydujcych do członkostwa w Unii Europejskiej na pomoc w stymulowaniu rozwoju obszarów, ułatwienie procesu integracji sektora rolnego z UE oraz płynne włczenie rolnictwa krajów kandydujcych w system Wspólnej Polityki Rolnej i Strukturalnej UE.

Termin realizacji wyznaczono na lata 2000 – 2006, za maksymalny roczny bud
et dla Polski wynosi 168,7 mln Euro. Wkład ze strony Unii Europejskiej mo
e wynieş nie wicej ni
75% ogólnej sumy wydatków publicznych, pozostałe 25 % to wkład ze strony polskiej.

Celem programu jest wsparcie dla zrównowa
onego rozwoju obszarów wiejskich w okresie przedakcesyjnym. Maksymalny roczny bud
et dla Polski 168,7 mln euro.

Sposób wykorzystania programu w Polsce został okrelony w Programie operacyjnym programu SAPARD. Zgodnie z tym dokumentem priorytetowymi kierunkami działania programu SAPARD w Polsce bd:

− inwestycje w gospodarstwach rolnych, − poprawa przetwórstwa i marketingu produktów rolnych i rybnych, − rozwój i zró
nicowanie działalnoci gospodarczej w celu tworzenia nowych miejsc pracy i ródeł dochodu, − rozwój i doskonalenie infrastruktury na terenach wiejskich.

Przewidziano tak
e uzupełniajce rodki działania obejmujce: pilota
owe projekty dotyczce ochrony rodowiska na terenach rolniczych oraz zalesiania, szkolenie zawodowe: pomoc techniczn (doradcz) na rzecz rodków objtych programem.

Rozpoczcie programu SAPARD planowane było na pocztek 2000 roku, jednak wobec opó nienia wydania aktu wykonawczego, precyzujcego zasady finansowe programu, został wprowadzony dopiero w czerwcu 2002 roku. Zasady te s zbli
one do stosowanych w Europejskim Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej, w czci dotyczcej gwarancji rolnych. Instytucj realizujc program SAPARD w Polsce jest Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Agencji tej powierzona została zarówno funkcja implementacyjna, jak i płatnicza. Funkcja implementacyjna polega przede wszystkim na prowadzeniu akcji informacyjnej, zbieraniu, opiniowaniu i selekcji propozycji przedsiwziş przewidzianych do finansowania w ramach programu. Funkcja płatnicza polega na zarzdzaniu finansami programu, dokonywaniu płatnoci i rozlicze z beneficjentami programu z jednej strony oraz – za porednictwem Narodowego Funduszu – z Komisj Europejska z drugiej. Zgodnie z wymaganiami postawionymi przez Komisj Europejsk agencja płatnicza musi byş poddana procesowi akredytacji, który ma zapewniş,
e wypełnione zostan wszystkie warunki dotyczce zarzdzania finansowego i kontroli finansowej ustanowione przez Komisj.

Program SAPARD w odró
nieniu od innych programów pomocy przedakcesyjnej, ma byş realizowany w sposób w pełni zdecentralizowany. Oznacza to m.in.,
e Komisja Europejska sprawuje kontrol ex-post zamiast ex-ante. Oznacza to tak
e, ze Komisja Europejska nie bdzie decydowała o wyborze poszczególnych przedsiwziş finansowych w ramach programu. Bdzie natomiast prowadziła kontrol poprawnoci wydatkowania rodków oraz realizacji programu – zgodnie z zasadami – po fakcie. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowoci odpowiednie wydatki nie bd refundowane przez Komisj.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 116

Fundusze strukturalne i Fundusz Spójnoci

Unia Europejska przewiduje udzielenie Polsce znacznej pomocy na rozwój systemów infrastruktury ochrony rodowiska poprzez instrumenty takie jak fundusze strukturalne i Fundusz Spójnoci. Wikszoş rodków przeznaczonych dla ochrony rodowiska zostanie skierowana na wsparcie finansowania inwestycji w miastach, zwłaszcza powy
ej 50 tys. mieszkaców. Planowane działania strukturalne s ujte w Narodowym Planie Rozwoju (NPR). Plan ten okrela najwa
niejsze działania strukturalne, które Polska, bdc członkiem Unii Europejskiej, zamierza uruchomiş w latach 2004 - 2006 przy wykorzystaniu rodków wsparcia UE. Wielkoş spodziewanych rodków z funduszy strukturalnych jest znaczna i signie w okresie 2004 - 2006 ogółem 13,8 mld Euro, z czego ponad 4,2 mld zostanie zaanga
owanych w realizacj projektów Funduszu Spójnoci, 9,3 mld w realizacj Podstaw Wsparcia Wspólnoty, a pozostała kwota 340 mln w realizacj dwóch Inicjatyw Wspólnoty: Wspólnoty Przygranicznej INTERREG oraz promowania równoci szans EQUAL.

rednioroczne rodki ze strony UE na wsparcie działa rozwojowych w Polsce sign w okresie 2004 - 2008 (koniec okresu realizacyjnego Narodowego Planu Rozwoju) ok. 2,7% PKB. Łczna kwota publicznych rodków finansowych, włczajc publiczne współfinansowanie krajowe, zaanga
owanych w realizacj NPR przekroczy kwot 20 mld Euro. Dodatkowe rodki bd pochodziş z sektora prywatnego, w tych sytuacjach, gdy bdzie on beneficjentem funduszy Europejskich. Oznacza to,
e w ramach NPR nale
y zaplanowaş przedsiwzicia o wartoci ponad 23 mld Euro.

Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004 - 2006 przewiduje skierowanie rodków na przedsiwzicia w ramach wybranych priorytetów, a jednym z priorytetów jest ochrona
rodowiska i racjonalne wykorzystanie zasobów
rodowiska. Ten priorytet w ramach Narodowego Planu Rozwoju bdzie realizowany poprzez czş rodowiskow Funduszu Spójnoci: 2,1 do 3,1 mld EURO (2,1 mld wkład UE) oraz sektorowy Program Operacyjny: Ochrona rodowiska i gospodarka wodna - 643 mln Euro (516 mln Euro rodki ERDF) i inne programy operacyjne (szczególnie Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego - ZPORR).

A wic podstawowym instrumentem finansowania inwestycji ochrony rodowiska bdzie Fundusz Spójnoci, gdzie projekt powinien mieş wartoş przekraczajc 10 mln Euro. Projekty o takiej skali s w stanie zorganizowaş głównie du
e i rednie miasta. Wobec tego wsparciem funduszu mog byş objte projekty grupowe, polegajce na tworzeniu projektów o charakterze zintegrowanym obejmujcym grup gmin oraz łczce w jednym projekcie ró
ne zagadnienia. Inn propozycj mo
e byş rozwizywanie problemów ekologicznych w układzie zlewni lub w granicach regionalnych czy subregionalnych.

Czş rodowiskowa Funduszu Spójnoci

Cel strategii dla Funduszu Spójnoci to wsparcie podmiotów publicznych w realizacji działa na rzecz poprawy stanu rodowiska bdce realizacj zobowiza Polski wynikajcych z wdra
ania prawa ochrony rodowiska Unii Europejskiej, poprzez dofinansowanie:

− realizacji indywidualnych projektów − programów grupowych z zakresu ochrony rodowiska − programów ochrony rodowiska rzdowych i samorzdowych

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 117

Cel ten bdzie realizowany przez nastpujce priorytety strategii dla Funduszu Spójnoci:

Lp. Priorytet Wariant Wariant II mln Euro % mln Euro % Budowa komunalnych oczyszczalni cieków 1. 1 742,7 67 2 160,0 70 oraz systemów kanalizacji Unowoczenienie urzdze uzdatniania wody 2. 78,0 3 90,0 3 pitnej w miastach 3. Wsparcie gospodarki odpadami komunalnymi 390,2 15 450,0 14 4. Ograniczanie emisji do powietrza 182,1 7 210,0 6 5. Rekultywacja terenów poprzemysłowych 78,0 3 90,0 3 6. Wsparcie dla lenictwa i ochrony przyrody 130,0 5 150,0 4 Ogółem 2 601,0 100 3 150,0 100

Koordynacja programowania i wdra
ania Funduszu Spójnoci sprawowana bdzie przez Ministerstwo Gospodarki (Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej) a instytucj płatnicz dla funduszu w Polsce bdzie Ministerstwo Finansów. Przewiduje si,
e w przypadku Funduszu Spójnoci schemat przepływów finansowych z UE bdzie analogiczny jak dla programu ISPA (zgodnie z dok. pt. "ISPA Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej Programowanie i Zasady Wdra
ania w Polsce".

Na poziomie Ministerstwa Finansów dla rodków z Funduszy Strukturalnych UE planuje si otwarcie subkont dla poszczególnych funduszy strukturalnych i Funduszu Spójnoci dla wszystkich programów operacyjnych a je
eli bdzie to konieczne równie
dla poszczególnych priorytetów, działa i projektów realizowanych w ramach programów operacyjnych (np. w przypadku Funduszu Spójnoci).

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 118

6 ZARZ DZANIE PROGRAMEM OCHRONY
RODOWISKA.

6.1 Wprowadzenie

Finansowanie stanowi jeden z wa
niejszych instrumentów realizacji programu ochrony rodowiska, ale nie jedyny. Bardzo istotne w procesie wdra
ania programu jest właciwe wykorzystanie rozwiza o charakterze organizacyjnym, uwzgldniajcych zasady zrównowa
onego rozwoju. Std wynika potrzeba sformułowania w niniejszym "Programie ..." zasad zarzdzania rodowiskiem. Trzeba przy tym pamitaş,
e zarzdzanie rodowiskiem - równie
w kontekcie integracji z Uni Europejsk - nie jest wyłczn domen słu
b ochrony rodowiska. Chodzi o to, aby w procesie wdra
ania programu ochrony rodowiska uczestniczyli przedstawiciele ró
nych bran
i gałzi gospodarki oraz sfery
ycia społecznego, a ich działania były zgodne z zasad zrównowa
onego rozwoju.

Poni
ej okrelono instrumenty wspomagajce realizacj programu ochrony rodowiska, tzw. instrumenty polityki ekologicznej, zasady zarzdzania rodowiskiem, wynikajce z zakresu kompetencyjnego administracji samorzdowej szczebla powiatowego i gminnego. W zarzdzaniu rodowiskiem szczególn rol pełni „Program ochrony rodowiska”, który to program, z punktu widzenia władz powiatu, mo
e byş postrzegany jako instrument koordynacji działa na rzecz ochrony rodowiska oraz intensyfikacji współpracy ró
nych instytucji / organizacji, opartej o dobrowolne porozumienia na rzecz efektywnego wdra
ania niniejszego Programu. Dlatego celowe jest przedstawienie procedury wdra
ania programu, aby właciwe słu
by administracji publicznej miały czytelny obraz terminów i zakresów weryfikacji poszczególnych elementów programu oraz jasne okrelenie zasad współpracy poszczególnych grup zadaniowych w realizacji programu.

6.2 Instrumenty polityki ochrony rodowiska

Instrumentarium słu
ce realizacji polityki ochrony rodowiska wynika z szeregu ustaw wród których najwa
niejsze to: prawo ochrony rodowiska, prawo wodne, o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach, prawo geologiczne i górnicze, prawo budowlane. Wród instrumentów zarzdzania ochron rodowiska mo
na wyró
niş instrumenty o charakterze politycznym (np. Polityka Ekologiczna Pastwa, wojewódzkie / powiatowe i gminne programy ochrony rodowiska), instrumenty prawno - administracyjne oraz instrumenty o charakterze horyzontalnym (systemy zintegrowanego zarzdzania rodowiskiem, monitoring rodowiska, system statystyki, społeczna partycypacja, działania edukacyjne, narzdzia polityki technicznej i naukowej, konwencje, umowy i porozumienia midzynarodowe). Tradycyjny podział instrumentów zarzdzania rodowiskiem wyró
nia instrumenty o charakterze prawnym, finansowym i społecznym oraz strukturalnym.

6.2.1 Instrumenty prawne

Pozwolenia

Z dniem 1 stycznia 1999 roku kompetencje do wydawania pozwole w zakresie ochrony przed zanieczyszczeniami i uci
liwociami podzielono pomidzy Wojewod i starost, przyjmujc za podstawowe kryterium skal uci
liwoci danego podmiotu. Wojewoda zachowuje dotychczasowe kompetencje w omawianym zakresie tylko w odniesieniu do podmiotów, nale
cych do tzw. szczególnie szkodliwych dla rodowiska i zdrowia człowieka.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 119

Kompetencje do wydawania pozwole, dotyczcych obiektów zaliczonych do inwestycji mogcych pogorszyş stan rodowiska posiada Starosta.

Wród pozwole nale
y wymieniş:

− pozwolenia na gospodarcze korzystanie ze rodowiska, w tym pozwolenia wodno-prawne a tak
e decyzje o emisji dopuszczalnej, − zgody na gospodarcze wykorzystanie odpadów, decyzje zatwierdzajce program gospodarki odpadami − decyzje o zakresie i sposobie usunicia przyczyn szkodliwego oddziaływania na rodowisko lub zagro
enia, i przywrócenia rodowiska do stanu właciwego, − koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatacj surowców mineralnych.

Wprowadzenie wymogów Dyrektywy IPPC (ang. Integrated Pollution Prevention and Control) do polskiego systemu prawnego ochrony rodowiska wpłynie na funkcjonowanie znacznej czci przedsibiorstw, zwłaszcza wszystkich przedsibiorstw traktowanych dotychczas w polskim prawie jako szczególnie szkodliwe dla rodowiska i co najmniej połowy obiektów zaliczanych do kategorii mogcych pogorszyş stan rodowiska. W powiecie wiebodziskim znajduje si klika instalacji typu IPPC, które bd musiały posiadaş zintegrowane pozwolenia, m in. składowisko odpadów komunalnych w Jeziorach. Wdro
enie wymaga tej Dyrektywy spowoduje koniecznoş stosowania zintegrowanego podejcia do zapobiegania i ograniczania emisji z prowadzonych procesów technologicznych oraz zasady ochrony rodowiska jako całoci. Oznacza to odejcie od stosowanej dotychczas praktyki wydawania pozwole i decyzji administracyjnych, odnoszcych si do poszczególnych mediów (pobór wody, gospodarka odpadami), komponentów rodowiska (emisje do powietrza, odprowadzanie cieków ) czy uci
liwoci (hałas, promieniowanie) na rzecz wydawania pozwole zintegrowanych. Zawarte w pozwoleniach ograniczenia emisji bd uwzgldniały wymogi BAT.

Ponadto bardzo wa
nym instrumentem słu
cym właciwemu gospodarowaniu zasobami rodowiska s raporty oddziaływania na rodowisko oraz plany zagospodarowania przestrzennego.

Kontrola przestrzegania prawa

Wprowadzona reforma w istotny sposób wzmacnia kompetencje kontrolne Wojewody. Jednak nale
y zaznaczyş,
e nastpiło to na skutek zabiegów formalnych, tj. podporzdkowania Wojewodzie wojewódzkiego inspektora ochrony rodowiska, który wykonuje w jego imieniu zadania i kompetencje Inspekcji Ochrony rodowiska, a wic odpowiada za kontrol przestrzegania warunków okrelonych w pozwoleniach. Ponadto, Wojewoda na wniosek wojewódzkiego inspektora ochrony rodowiska lub za jego zgod, mo
e powierzyş w drodze porozumienia, prowadzenie spraw z zakresu właciwoci wojewódzkiego inspektora ochrony rodowiska, w tym wydawanie w jego imieniu decyzji administracyjnych, powiatom poło
onym na terenie województwa.

Monitoring stanu rodowiska

Szczególnym instrumentem prawnym stał si monitoring, czyli pomiar stanu rodowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jakoci rodowiska, jak te
w odniesieniu do iloci zasobów rodowiskowych. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów społecznych (informacyjnych), jako bardzo wa
na podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie bada monitoringowych jako obowizujcych przez zapisy w niektórych aktach prawnych czyni je instrumentem o znaczeniu prawnym.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 120

6.2.2 Instrumenty finansowe

Do instrumentów finansowych nale
 przede wszystkim: opłata za gospodarcze korzystanie ze rodowiska, administracyjna kara pieni
na i fundusze celowe

Opłaty za korzystanie ze
rodowiska

Opłaty te pełni funkcje prewencyjne i redystrybucyjne. Funkcja prewencyjna realizowana jest poprzez zachcanie podmiotów (dotyczy to podmiotów gospodarczych) do wyboru technologii, lokalizacji produkcji, instalowania urzdze ochronnych oraz oszczdnego korzystania z zasobów naturalnych w sposób najodpowiedniejszy z punktu widzenia ochrony rodowiska. Funkcja redystrybucyjna polega na gromadzeniu i przemieszczaniu rodków finansowych przeznaczonych na cele ochrony rodowiska.

Opłaty pobierane s za:

− wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza , − pobór wód i wprowadzanie cieków do wód lub do ziemi, − składowanie odpadów, − wyłczanie gruntów rolnych i lenych z produkcji, − usuwanie drzew i krzewów

Opłaty trafiaj do funduszy celowych (fundusze ochrony rodowiska i gospodarki wodnej oraz fundusz ochrony gruntów). Pobieraj je organy administracji (np. Urzd Marszałkowski, organ gminy) lub, jak w przypadku gruntów rolnych i lenych, wnoszone s bezporednio do funduszu celowego. Podmiot korzystajcy ze rodowiska ustala we własnym zakresie wysokoş nale
nej opłaty (według stawek obowizujcych w okresie, w którym korzystanie ze rodowiska miało miejsce) i wnosi j na rachunek właciwego urzdu marszałkowskiego. Osoby fizyczne nie bdce przedsibiorcami ponosz opłaty za korzystanie ze rodowiska w zakresie, w jakim to korzystanie wymaga pozwolenia na wprowadzanie substancji lub energii do rodowiska oraz pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód w rozumieniu przepisów ustawy Prawo wodne. Nale
y tak
e wspomnieş,
e podobne opłaty pobiera si na podstawie przepisów prawa górniczego i geologicznego za działalnoş koncesjonowan.

Administracyjne kary pienine

Kary pieni
ne nie s sensu stricto rodkiem ekonomicznym, s raczej zwizane z instytucj odpowiedzialnoci prawnej. Spełniaj jednak funkcje podobne do opłat. Kary pobiera si w tych samych sytuacjach co opłaty, lecz za działania niezgodne z prawem. W odniesieniu do wód, powietrza, odpadów i hałasu, kar wymierza wojewódzki inspektor ochrony rodowiska, a w odniesieniu do drzew i krzewów - organ gminy. Stawki kar zwykle s kilkakrotnie wy
sze ni
opłaty i trafiaj do funduszy celowych. Ustawa po przewiduje mo
liwoş odraczania, zmniejszania lub umarzania administracyjnych kar pieni
nych.

Fundusze celowe

Opłaty i kary zasilaj fundusze celowe. Dla powiatu wiebodziskiego istotne znaczenie maj fundusze ochrony rodowiska i gospodarki wodnej: NFOiGW w Warszawie i WFOiGW oraz powiatowy FOIGW.

W skali powiatu mo
liwe jest wykorzystanie instrumentów, nie bdcych w kompetencji władz powiatu, poprzez porozumienie si z partnerami w kompetencjach których znajduj si dane instrumenty (wojewoda, samorzd wojewódzki, samorzdy gminne).

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 121

6.2.3 Instrumenty społeczne

Instrumenty społeczne wspomagaj realizacj programu ochrony rodowiska. Zagadnienie to wi
e si z realizacj zasady współdziałania, której słu
 uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne.

Instrumenty społeczne s to narzdzia dla usprawniania współpracy i budowania partnerstwa, tzw. „uczenie si poprzez działanie”. Wród nich istnieje podział na dwie kategorie wewntrzne: pierwsza dotyczy działa samorzdów a narzdziami s przede wszystkim działania edukacyjne, druga polega na budowaniu powiza midzy władzami samorzdowymi a społeczestwem, gdzie podstaw jest komunikacja społeczna: systemy konsultacji i debat publicznych oraz wprowadzanie mechanizmów tzw. budowania wiadomoci (kampanie edukacyjne).

Działania edukacyjne realizowane s w ró
nych formach i na ró
nych poziomach, poczwszy od szkół wszystkich stopni a skoczywszy na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i organizacji. Działalnoş ta prowadzona jest od wielu lat, lecz cigle wymaga dalszego poszerzania sposobów aktywizacji społeczestwa oraz szkolenia coraz to innych grup zawodowych i społecznych. Edukacja ekologiczna została szerzej omówiona w rozdziale4.5.3.

Czynnikami decydujcymi o sukcesie realizowanej edukacji ekologicznej s rzetelna informacja o stanie rodowiska i działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiejtnoş komunikowania si ze społeczestwem. Komunikacja społeczna coraz czciej nabiera form zinstytucjonalizowanych. Z jednej strony jest to tworzenie biur komunikacji społecznej w urzdach, z drugiej strony - podpisywanie formalnych deklaracji współpracy z organizacjami społecznymi i wspieranie ich działa poprzez np. wprowadzanie przedstawicieli organizacji do ró
nego rodzaju ciał opiniodawczodoradczych, organizowanie regularnych spotka z organizacjami, itp.

Im szerszy jest zakres strategii / programu i zwizanych z ni działa, tym wicej jest grup i osób, które mog wpłynş na proces opracowywania i wdra
ania strategii / programu: od sposobu i jakoci komunikowania si z nimi zale
 wspólnie wypracowane cele i ich realizacja.

W nowym podziale kompetencji ustawodawca nakłada na instytucje rzdowe i samorzdowe obowizek wzajemnego informowania si i uzgadniania. Obowizek ten dotyczy w pierwszej kolejnoci wymiany informacji midzy przedstawicielami ró
nych szczebli samorzdu i rzdowych organizacji ochrony rodowiska. Mniej jasno wyglda wymiana informacji ze społeczestwem. Konstytucja RP zapewnia wprawdzie ka
demu obywatelowi pełny dostp do informacji, ale brak wystarczajcych narzdzi egzekwowania utrudnia korzystanie z tego prawa. Ustawa - Prawo ochrony rodowiska, podobnie jak i poprzednio ustawa o dostpie z 9 listopada 2000 roku, nie przewiduje
adnych ogranicze w korzystaniu z prawa dostpu do informacji o rodowisku i jego ochronie, a dostp do informacji nie jest uzale
niony od uczestnictwa w
adnym konkretnym postpowaniu i posiadania jakiegokolwiek interesu w sprawie.

Szeroko pojta komunikacja mo
e słu
yş:

− wymianie informacji roboczej z innymi osobami pracujcymi nad tym samym tematem, − wspieraniu procesu, np. przekazywaniu okrelonych informacji politykom, sponsorom czy decydentom, − wciganiu stron do współpracy, np. budowaniu zainteresowania dziki rzetelnej i ciekawie podanej informacji, wymiana zda z osobami o postawie (pocztkowo) krytycznej, wyjanianie stanowisk,

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 122

− zapobieganiu zakłóceniom procesu ( np. blokowaniu realizacji) poprzez wcignicie wszystkich zainteresowanych stron "otwartego planowania" w proces opracowywania strategii / programu − promocji strategii / programu (m.in. promocja sukcesu)

Wcignicie potencjalnych oponentów w szukanie rozwiza we wczesnym stadium procesu planowania znacznie zmniejsza ryzyko odwoła i protestów w fazie realizacji, gdy ka
dy dzie zwłoki jest znacznie dro
szy, a odwołania na drodze sdowej powoduj zwłok trudn do oszacowania.. Profesjonalna wymiana informacji to okazja do zaprezentowania pozytywnej postawy grupy zarzdzajcej procesem, a otwartoş w komunikacji wskazuje na mocn pozycj tego, kto j prowadzi. Wymiana informacji działa jak system "wczesnego ostrzegania" i zmniejsza ryzyko wystpienia nieoczekiwanych zakłóce, o których nie dowiemy si na czas, gdy poszczególne strony bd milczeş. Intensywna wymiana informacji, wciganie do dyskusji sprzymierzeców i oponentów, organizowanie akcji informacyjnych, itp. opó nia wprawdzie działania w pocztkach procesu, ale w ostatecznym rozrachunku chroni przed opó nieniami i nieoczekiwanymi problemami w fazie realizacji projektu.

Władze powiatu zdaj sobie spraw z faktu,
e dobra komunikacja z ró
nymi partnerami włczonymi w zagadnienie ochrony rodowiska i rozwoju społeczno-gospodarczego (grupami zadaniowymi) jest podstaw dobrej ich współpracy, prowadzcej do wikszego zaanga
owania w realizacj polityki ochrony rodowiska.

Współdziałanie jest niezbdnym instrumentem w przypadku koniecznoci uczestniczenia kilku podmiotów w finansowaniu przedsiwzicia objtego programem ochrony rodowiska. Jest to jednoczenie najlepszy przykład partnerstwa, tak
e publiczno-prywatnego w celu np. wykonania tzw. monta
u finansowego. Uczestnictwo prywatnych włacicieli działek (np. w przypadku budowy systemu kanalizacji) wymaga zastosowania rozwiza prawnych umo
liwiajcych uczestnictwo grupy prywatnych podmiotów fizycznych jako partnera dla innych podmiotów prawnych. Takie rozwizania w postaci np. utworzenia komitetu budowy, mog tak
e umo
liwiş formalne przekazywanie dofinansowania grupie prywatnych włacicieli ze strony podmiotu dysponujcego rodkami na realizacj przedsiwzicia np. w rodzaju przydomowych oczyszczalni cieków.

Podobne rozwizanie mo
e byş przyjte w przypadku wspomagania przedsiwziş zwizanych ze zmian nonika energii w systemach ogrzewania w domach mieszkalnych.

Współdziałanie w ramach gospodarki wodno-ciekowej czy gospodarki odpadami bdzie polegało na uzgodnieniach dotyczcych finansowania i organizacji działa w tym zakresie. Szczególnie istotne bdzie działanie w porozumieniu w przypadku współfinansowania przedsiwziş oraz korzystania z funduszy UE. Stosowne porozumienia (byş mo
e o charakterze stowarzyszenia) nale
y poczyniş wczeniej z uwagi na wymagania proceduralne w przypadku aplikacji o fundusze w UE.

Władze powiatu wiebodziskiego oczekuj współpracy ze strony poszczególnych gmin, przemysłu i organizacji publicznych, dla osigania lepszego poziomu ochrony rodowiska. Konwencjonalne podejcie do kształtowania polityki ochrony rodowiska (system nakazowo- kontrolny z wykorzystaniem instrumentów regulacyjnych i bod ców ekonomicznych) jest wci
dominujce; przemysł musi spełniaş normy i uiszczaş opłaty ustanowione przez rzd, a przewa
ajcymi technikami ochronnymi s technologie "koca rury", np. utylizacja odpadów.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 123

Korzystne uzupełnienie stanu obecnego w zakresie efektywnego zarzdzania rodowiskiem powinno stanowiş komplementarne podejcie bazujce na współpracy, z zaanga
owaniem "grup zadaniowych / docelowych …". Kooperatywne kształtowanie polityki ochrony rodowiska jest efektywniejsze dla np. zrównowa
onego rozwoju przemysłu, ni
tradycyjne regulacje nakazowo- kontrolne. Wynika to z lepszego wykorzystania potencjału zaanga
owanej tu strony przemysłowej.

Rozwizywanie problemów rodowiskowych w powiecie wiebodziskim mo
na wesprzeş poprzez dobrowolne porozumienie w zakresie wdra
ania "Programu ochrony rodowiska dla powiatu wiebodziskiego", zawarte midzy Starost, organami wykonawczymi gmin, Wojewod Lubuskim, Marszałkiem Województwa Lubuskiego, Prezesem WFOiGW, a tak
e stron rzdow, lokalnymi władzami samorzdowymi, przedsibiorstwami przemysłowymi, organizacjami pozarzdowymi, Inspektorem Ochrony rodowiska oraz wybranymi podmiotami gospodarczymi / instytucjami / organizacjami. Porozumienie takie wyra
a wol podejmowania wspólnych działa, które pozwol na skuteczne i efektywne wdra
anie Programu.

6.2.4 Instrumenty strukturalne

Instrumenty strukturalne rozumiane s jako narzdzia dla formułowania, integrowania i wdra
ania polityk rodowiskowych. S to przede wszystkim strategie i programy wdro
eniowe oraz systemy zarzdzania rodowiskowego.

Strategie i programy wdro
eniowe

Strategia zrównowa
onego rozwoju powiatu wiebodziskiego jest dokumentem wytyczajcym główne tendencje i kierunki działa w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony rodowiska w skali powiatu. Dokument ten jest baz dla programów sektorowych (np. dot. rozwoju przemysłu, turystyki, ochrony zdrowia, itd.), a tak
e daje ogólne wytyczne co do kierunków działa w zakresie ochrony rodowiska.

Program ochrony rodowiska dla powiatu wiebodziskiego jest zarówno planem polityki ochrony rodowiska do 2011 roku, jak i programem wdro
eniowym na najbli
sze 4 lata (2004 - 2007).

Nale
y jednak zaznaczyş,
e program ochrony rodowiska jest programem, który z jednej strony uwzgldnia kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla rodowiska, a z drugiej strony wytycza pewne ramy tego rozwoju. Oznacza to,
e działania realizowane np. w przemyle czy rolnictwie musz byş brane pod uwag w programie ochrony rodowiska i jednoczenie ochrona rodowiska wymaga podejmowania pewnych działa w poszczególnych dziedzinach gospodarki i codziennego bytowania mieszkaców powiatu.

Podobnie plan gospodarki odpadami opracowany w ramach niniejszego projektu jest planem strategicznym i wdro
eniowym. Podaje on zarówno projektowany system gospodarowania odpadami, ale tak
e rodzaj i harmonogram realizacji przedsiwziş oraz harmonogram uruchamiania rodków finansowych i ich ródeł.

Systemy zarzdzania
rodowiskowego

Od zakładów przemysłowych, które nadal s ródłem powa
nych zagro
e dla rodowiska, oczekuje si zwikszonej aktywnoci na rzecz jego ochrony. Ochrona ta nie mo
e sprowadzaş si tylko do naprawy ju
zaistniałych szkód i spełniania wymogów zdefiniowanych w pozwoleniach na korzystanie ze rodowiska. Konieczne staje si przede wszystkim zapobieganie powstawaniu negatywnych oddziaływa czy szkód w rodowisku. Działania na rzecz ochrony rodowiska wymuszane były przez czynniki zewntrzne: społeczestwo, przepisy prawne, administracj publiczn zajmujc si ochron rodowiska, a tak
e midzynarodowe otoczenie.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 124

Koncepcja zrównowa
onego rozwoju stwarza podstaw do zmiany nastawienia przedsibiorców do ochrony rodowiska, polegajce na samodzielnym definiowaniu problemów i szukaniu (z wyprzedzeniem) rodków zaradczych. Std powstała koncepcja zarzdzania rodowiskowego.

Cech zarzdzania rodowiskowego jest włczenie rodowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnie do kompetencji zarzdu firmy. Idea ta jest realizowana poprzez wprowadzanie systemów zarzdzania rodowiskiem (systemy sformalizowane - np. normy ISO 14 000 EMAS, lub niesformalizowane - np. Program Czystszej Produkcji). Powinny byş prowadzone działania inspirujce firmy do stara o wprowadzenie systemu zarzdzania rodowiskowego, wskazujce na niewtpliwe korzyci wynikajce z jego wprowadzenia. W pó niejszym etapie nale
y poszukiwaş sposobu jak włczyş system zarzdzanie rodowiskowego w pozwolenia wydawane przez Wojewod lub Starost dla zakładów zlokalizowanych w powiecie wiebodziskim. Takie podejcie jest zgodne z polityk Unii Europejskiej, która poleca systemy zarzdzania rodowiskowego jako wyraz własnej odpowiedzialnoci przemysłu za sprawy rodowiskowe. Wspomniane systemy zarzdzania rodowiskowego polecane s równie
dla zakładów gospodarki komunalnej oraz instytucji publicznych, w tym Urzdów Powiatowych i Urzdów Gminnych.

6.3 Upowszechnianie informacji o rodowisku

Zgodnie z ustaw Prawo ochrony rodowiska organy administracji s obowizane udostpniaş ka
demu informacje o rodowisku i jego ochronie, znajdujce si w ich posiadaniu (art. 19 po). Zakres informacji i zasady ich udostpniania okrela po Dział IV Informacje o rodowisku.

Starostwo powiatowe bdzie maksymalnie wykorzystywało nowoczesne rodki komunikowania si. W pierwszej kolejnoci rozszerzony zostanie zakres informacji dostpny na stronach internetowych SP o dane dot. oceny stanu rodowiska w powiecie i informacje nt. realizacji niniejszego programu. Wstpem bdzie umieszczenie na stronie internetowej Programu, po jego przyjciu Uchwał Zarzdu Powiatu.

Zostan podjte działania zmierzajce do udostpniania społeczestwu danych poprzez elektroniczne bazy łatwo osigalne poprzez publiczne sieci telekomunikacyjne.

Istotn rol bd pełniły pozarzdowe organizacje ekologiczne prowadzce działalnoş informacyjn lub konsultacyjn dla społeczestwa. Intensyfikowane bd działania wynikajce z „Narodowej strategii edukacji ekologicznej” oraz jej programu wykonawczego.

6.4 Organizacja zarzdzania rodowiskiem.

6.4.1 Wprowadzenie.

Zarzdzanie rodowiskiem w okresie pocztkowym bdzie wymagało wyodrbnienia struktury zarzdzania rodowiskiem od struktury zarzdzania tym programem. Jednak
e, docelowo program ten powinien uto
samiaş si z systemem zarzdzania rodowiskiem w powiecie. Jest to jeden z najwa
niejszych celów postawionych przed zarzdzajcymi programem. Program powinien wypracowaş instrumentarium, które umo
liwi osignicie unifikacji zarzdzania programem z zarzdzaniem rodowiskiem.

6.4.2 Ogólne zasady zarzdzania rodowiskiem

Dotychczasowy rozwój teorii i praktyki zarzdzania ekologicznego wskazuje,
e system zarzdzania realizujcy cele ekologiczne powinien opieraş działania na nastpujcych zasadach:

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 125

− zanieczyszczajcy płaci, u
ytkownik płaci, − przezornoci, − współodpowiedzialnoci, − pomocniczoci.

S to zasady powszechnie ju
akceptowane i stosowane w wielu krajach. Jednoczenie z istoty koncepcji zrównowa
onego rozwoju wynikaj tzw. złote reguły zarzdzania ekologicznego:

− nieodnawialne zasoby rodowiska powinny byş wykorzystywane w takim zakresie, w jakim istnieje mo
liwoş ich substytucyjnego kompensowania zasobami odnawialnymi, − odnawialne zasoby rodowiska powinny byş wykorzystywane tylko w zakresie nie przekraczajcym stopnia ich odnawialnoci, − chłonnoş rodowiska nie powinna byş w
adnym zakresie przekroczona, − ró
norodnoş biologiczna rodowiska nie powinna maleş.

Zarzdzanie rodowiskiem odbywa si na kilku szczeblach. W powiecie zarzdzanie dotyczy działa własnych (podejmowanych przez powiat) oraz działa poszczególnych gmin, wa
nych w skali powiatu, a tak
e jednostek organizacyjnych, obejmujcych działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystajce ze rodowiska. Ponadto administracja publiczna województwa równie
w ramach swoich obowizków i kompetencji realizuje zadania zwizane z zarzdzaniem rodowiskiem w powiecie.

Podmioty gospodarcze korzystajce ze rodowiska kieruj si głównie efektami ekonomicznymi i zasadami konkurencji rynkowej, a od niedawna licz si tak
e z głosami opinii społecznej. Na tym szczeblu zarzdzanie rodowiskiem odbywa si przez:

− dotrzymywanie wymaga stawianych przez przepisy prawa, − porzdkowanie technologii i re
imów obsługi urzdze, − modernizacj technologii, − eliminowanie technologii uci
liwych dla rodowiska − instalowanie urzdze ochrony rodowiska, − stał kontrol emisji zanieczyszcze.

Instytucje działajce w ramach administracji odpowiedzialnych za wykonywanie i egzekwowanie prawa maj głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniu rodowiska przez:

− racjonalne planowanie przestrzenne, − kontrolowanie gospodarczego korzystania ze rodowiska, − porzdkowanie działalnoci zwizanej z gospodarczym korzystaniem ze rodowiska.

Podstawowymi organami wykonawczymi w dziedzinie ochrony rodowiska s wojewoda i starosta. Istotnym novum w nowym podziale kompetencji jest nało
enie na wszystkie szczeble samorzdu i organów rzdowych ochrony rodowiska obowizku wzajemnego informowania si i uzgadniania. Na uwag zasługuje w tym kontekcie wzmocnienie relacji i wpływu organów samorzdowych na działania Inspekcji Ochrony rodowiska, a tak
e przyznanie odpowiednich uprawnie kontrolnych organom samorzdowym.

Przepisy przewiduj tworzenie na wszystkich szczeblach administracji rozbudowanego systemu dokumentów planistycznych wytyczajcych generalne kierunki polityki rozwoju w kontekcie ochrony rodowiska i zagospodarowania przestrzennego.

Zarzdy województw, powiatów i gmin sporzdzaj programy ochrony rodowiska w celu realizacji polityki ekologicznej pastwa.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 126

Dokumenty dotyczce zagospodarowania przestrzennego sporzdza si na wszystkich szczeblach, ale nie wszystkie maj jednakow moc prawn i rol w całym systemie. Z punktu widzenia prawnego najmocniejsz pozycj w omawianej strukturze ma gmina, gdy
tylko miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, uchwalane przez gminy, maj rang obowizujcego powszechnie przepisu prawa. Oznacza to w uproszczeniu,
e wszelkie programy, plany i strategie formułowane na ró
nych szczeblach maj tylko wtedy szans realizacji, jeli znajd odzwierciedlenie w konkretnym miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Samorzd powiatowy okrela równie
strategi rozwoju powiatu, na któr składa si m.in. racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie rodowiska naturalnego zgodnie z zasad zrównowa
onego rozwoju.

6.4.3 Zarzdzanie Programem Ochrony
rodowiska

Podstawow zasad realizacji programu ochrony rodowiska powinna byş zasada wykonywania zada przez poszczególne jednostki włczone w zagadnienia ochrony rodowiska, wiadome istnienia programu i swojego uczestnictwa w nim. Szans na skuteczne wdro
enie Programu daje dobra organizacja zarzdzania nim. Z punktu widzenia pełnionej roli w realizacji Programu mo
na wyodrbniş cztery grupy podmiotów uczestniczcych w nim. S to:

− Podmioty uczestniczce w organizacji i zarzdzaniu programem. − Podmioty realizujce zadania programu, w tym instytucje finansujce − Podmioty kontrolujce przebieg realizacji i efekty programu. − Społecznoş powiatu wiebodziskiego jako główny podmiot odbierajcy wyniki działa programu.

Główna odpowiedzialnoş za realizacj Programu spoczywa na Zarzdzie Powiatu, który składa Radzie Powiatu raporty z wykonania Programu. Zarzd współdziała z organami administracji rzdowej i samorzdowej szczebla wojewódzkiego oraz samorzdami gminnymi, które dysponuj instrumentarium wynikajcym z ich kompetencji. Wojewoda (oraz podległe mu słu
by zespolone) dysponuje instrumentarium prawnym umo
liwiajcym reglamentowanie korzystania ze rodowiska. Natomiast w dyspozycji Zarzdu Województwa znajduj si instrumenty finansowe na realizacj zada programu (poprzez WFOiGW). Ponadto Zarzd Powiatu współdziała z instytucjami administracji specjalnej w dyspozycji których znajduj si instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontroluj respektowanie prawa, prowadz monitoring stanu rodowiska (IS, WIO), prowadz monitoring wód (RZGW).

Bezporednim realizatorem zada nakrelonych w programie s: samorzdy gminne jako realizatorzy inwestycji w zakresie ochrony rodowiska na własnym terenie oraz podmioty gospodarcze planujce i realizujce inwestycje zgodnie z kierunkami nakrelonymi przez Program.

Wypracowane procedury i strategie powinny po ustaleniu i weryfikacji staş si rutyn i podstaw zinstytucjonalizowanej współpracy pomidzy partnerami ró
nych szczebli decyzyjnych i rodowisk odpowiedzialnych za ostateczny wizerunek obszaru. Nastpuje uporzdkowanie i uczytelnienie samego procesu planowania i zarzdzania na tyle,
e pewne działania stajc si rutyn, powoduj samoistne powtarzanie si dobrych rozwiza wytwarzajc mechanizmy samoregulacji.

Odbiorc Programu s mieszkacy powiatu wiebodziskiego, którzy subiektywnie oceniaj efekty wdro
onych przedsiwziş. Ocen tak mo
na uzyskaş poprzez wprowadzenie odpowiednich mierników wiadomoci społecznej, co opisano w dalszej czci dokumentu.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 127

6.4.4 Monitoring wdraania Programu.

Zakres monitoringu

Wdra
anie Programu Ochrony rodowiska bdzie podlegało regularnej ocenie w zakresie:

− Okrelenia stopnia wykonania przedsiwziş / działa − Okrelenia stopnia realizacji przyjtych celów − Oceny rozbie
noci pomidzy przyjtymi celami i działaniami, a ich wykonaniem − Analizy przyczyn tych rozbie
noci.

Zarzd Powiatu bdzie oceniał co dwa lata stopie wdro
enia Programu. Ocena ta bdzie podstaw przygotowania raportu z wykonania Programu. W pocztkowym okresie wdra
ania Programu równie
co dwa lata bdzie weryfikowana lista przedsiwziş przewidzianych do realizacji w najbli
szych czterech latach. Oznacza to,
e pod koniec 2005 roku powinna byş przygotowana nowa lista obejmujca lata 2006 – 2009. W cyklu czteroletnim bdzie oceniany stopie realizacji celów redniookresowych (w niniejszym dokumencie obejmujcych okres do 2011 r.) Ocena ta bdzie baz do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymaga zapisanych w ustawie "Prawo ochrony rodowiska", a dotyczcych okresu na jaki jest przyjmowany program ochrony rodowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony rodowiska.

− Ocena postpów we wdra
aniu programu ochrony rodowiska, w tym przygotowanie raportu (co dwa lata). − Opracowanie listy przedsiwziş przewidzianych do realizacji w kolejnych czterech latach (co dwa lata). − Aktualizacja celów ekologicznych i kierunków działa (co cztery lata).

Wskaniki monitorowania efektywnoci Programu

Podstaw właciwego systemu oceny realizacji Programu jest dobry system sprawozdawczoci, oparty na wska nikach (miernikach) stanu rodowiska i zmiany presji na rodowisko, a tak
e na wska nikach wiadomoci społecznej. Poni
ej w tabeli nr 15 zaproponowano istotne wska niki, przyjmujc
e lista ta nie jest wyczerpujca i bdzie sukcesywnie modyfikowana.

Tabela nr 15. Wskaniki monitorowania Programu

Stan wyjciowy Lp. Wskanik (2003 r.) A. Wska niki stanu
rodowiska i zmiany presji na
rodowisko Jakoş wód powierzchniowych; udział wód pozaklasowych (wg oceny 1. ogólnej) 2. Jakoş wód podziemnych; udział wód o bardzo dobrej i dobrej jakoci 3. Stopie zwodocigowania miast powiatu 4. Stopie zwodocigowania gmin wiejskich powiatu 5. Stopie skanalizowania miast powiatu 6 Stopie skanalizowania gmin wiejskich powiatu cieki przemysłowe i komunalne wymagajce oczyszczenia odprowadzane 7. do wód powierzchniowych lub do ziemi

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 128

8. Stosunek długoci sieci kanalizacyjnej do sieci wodocigowej 9. Iloş wytwarzanych odpadów komunalnych / 1 mieszkaca x rok 10. Udział odpadów komunalnych składowanych na wysypiskach 11. Udział odpadów przemysłowych składowanych na składowiskach Wielkoş emisji zanieczyszcze pyłowych do powietrza z zakładów 12. szczególnie uci
liwych (stan na 2001) Wielkoş emisji zanieczyszcze gazowych do powietrza z zakładów 13. szczególnie uci
liwych (bez CO2 ) 14. Wska nik lesistoci powiatu. 15. Procentowy udział powierzchnia terenów objtych ochron prawn 16. Nakłady inwestycyjne na ochron rodowiska B. Wska niki
wiadomo
ci społecznej Udział społeczestwa w działaniach na rzecz ochrony rodowiska wg oceny 17. jakociowej 18. Iloş i jakoş interwencji (wniosków) zgłaszanych przez mieszkaców 19. Liczba, jakoş i skutecznoş kampanii edukacyjno-informacyjnych,

Okrelenie powy
szych wska ników wymaga posiadania odpowiednich informacji:

− Pochodzcych z monitoringu rodowiska (grupa A). Informacje te pochodz głównie z WIO − Pochodzcych z przeprowadzenia odpowiednich bada społecznych (grupa B), np. raz na 4 lata. Badania te powinny byş prowadzone przez wyspecjalizowane jednostki badania opinii społecznej. Mierniki społecznych efektów programu s wielkociami wolnozmiennymi. S wynikiem bada opinii społecznej i specjalistycznych opracowa słu
cych jakociowej ocenie udziału społeczestwa w działaniach na rzecz poprawy stanu rodowiska, a tak
e ocenie odbioru przez społeczestwo efektów programu przez iloş i jakoş interwencji zgłaszanych do Starostwa, Urzdów Gmin, Wojewody, WIO.

W oparciu o analiz wska ników grupy A i grupy B bdzie mo
liwa ocena efektywnoci realizacji „Programu ochrony rodowiska” a w oparciu o t ocen – aktualizowaş program.

6.5 Główne działania w ramach zarzdzania Programem.

W oparciu o poprzednie paragrafy niniejszego rozdziału w tabeli 16 przedstawiono najwa
niejsze działania w ramach nastpujcych zagadnie: wdra
anie "Programu ochrony rodowiska" (koordynacja, weryfikacja celów ekologicznych, strategii ich i listy przedsiwziş, współpraca z ró
nymi jednostkami), edukacja i komunikacja ze społeczestwem (w tym system informacji o rodowisku), systemy zarzdzania rodowiskiem, monitoring stanu rodowiska. Dla ka
dego zagadnienia wskazano instytucje uczestniczce w realizacji wyszczególnionych działa.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 129

Tabela nr 16. Najwaniejsze działania w ramach wdraania "Programu ochrony rodowiska".

Instytucje Lp. Zagadnienie Główne działania w latach 2004 – 2007 uczestniczce Wdraanie "Programu − Koordynacja wdra
ania "Programu ..." Zarzd Powiatu, ochrony rodowiska ..." − Współpraca z ró
nymi jednostkami Samorzdy − Ocena wdro
enia przedsiwziş (2x, 2006 i 2008) gminne, 1. − Ocena realizacji i weryfikacja celów ekologicznych i Inne jednostki kierunków działa (1x, 2006) wdra
ajce − Raporty o wykonaniu Programu (2x, 2005 i 2007) Program Edukacja ekologiczna, − Rozwój ró
norodnych form edukacji ekologicznej w Zarzd Powiatu komunikacja ze oparciu o instytucje zajmujce si tym zagadnieniem Zarzdy gmin, społeczestwem, System − Realizacja ustawy „Prawo Ochrony rodowiska” w Zarzd informacji o rodowisku zakresie dostpu do informacji o rodow. i jego województwa ochronie oraz ocenach oddziaływania na rodowisko WIO, − Wiksze wykorzystanie mediów (prasa, telewizja, Organizacje internet) w celach informowania społeczestwa o pozarzdowe 2. podejmowanych i planowanych działaniach z zakresu ochrony rodowiska, w tym realizacji programów − Stosowanie systemu "krótkich informacji" o rodowisku (wydawanie ulotek i broszur informacyjnych) − Szersze włczenie organizacji pozarzdowych w proces edukacji ekologicznej i komunikacji ze społeczestwem Systemy zarzdzania Wspieranie i promowanie zakładów / instytucji Zarzd Powiatu, 3. rodowiskiem wdra
ajcych system zarzdzania rodowiskiem Wojewoda Fundusze celowe Monitoring stanu Zgodnie z wymaganiami ustawowymi. Informacje o stanie WIO, 4. rodowiska rodowiska w powiecie WSSE Zarzd Powiatu

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 130

7 ASPEKTY FINANSOWE WDRA ANIA PROGRAMU.

7.1 Wprowadzenie.

W niniejszym rozdziale omówiono potencjalne ródła finansowania i ich szacunkowy udział w kosztach realizacji przedsiwziş zdefiniowanych w "Programie...". Koszty wdra
ania "Programu ..." zostały okrelone dla okresu 2004 - 2007. Dla dalszych okresów (po 2007 roku) koszty powinny byş szacowane w nastpnych etapach realizacji Programu, w ramach ucilania informacji i korygowania działa na podstawie bada monitoringowych. Koszty wdro
enia przedsiwziş zdefiniowanych w "Programie ochrony rodowiska" dla okresu 2004 - 2007, podane s w cenach II kwartału 2003 roku.

7.2 Koszty realizacji przedsiwziş w latach 2004 – 2007.

Kalkulacja kosztów dotyczy wykonania zada, które bd realizowane w latach 2004 - 2007 poniewa
szacunek kosztów w okresach dłu
szych jest obarczony tak du
ym błdem, i
staje si mało przydatnym.

W okresie tym przewiduje si działania z zakresu:

− Zarzdzania rodowiskiem zgodnie z celami i strategi Programu Ochrony rodowiska; koordynacja/zarzdzanie, monitoring wdra
ania programu, doskonalenie przepływu informacji,edukacja ekologiczna, − Inwestowania w techniczn infrastruktur ochrony rodowiska (zgodnie z list przedsiwziş przewidzianych do realizacji w latach 2004 - 2011)

Szacunkowe koszty wdra
ania programu w latach 2004 - 2007 przedstawiono w tabeli zbiorczej nr 17. Koszty te zostały okrelone w oparciu o szczegółowe dane zgłoszone przez ró
ne jednostki nt. kosztów realizacji konkretnych przedsiwziş lub szacunek kosztów przeprowadzony w oparciu o rednie wska niki dotyczce budowy i eksploatacji urzdze.

Tabela nr 17. Szacunkowe koszty wdraania Programu w latach 2004 - 2007 ( w tys. PLN).

Lp. Zagadnienie Koszty w latach 2004-2007 w tys. PLN Pozainwestycyjne Inwestycyjne Razem 1. Edukacja ekologiczna 385 120 505 2. Jakoş wód i stosunki wodne 0 61232 61232 3. Gospodarowanie odpadami 120 2630 2750 4. Powietrze atmosferyczne 100 1377 1477 5. Hałas 25 0 25 6. Przyroda i krajobraz 174 0 174 Razem w latach 2004 - 2007 804 65359 66163 Uwaga: W powyszej kalkulacji nie uwzgldniono kosztów budowy autostrady, obwodnic oraz modernizacji i budowy nowych odcinków dróg

7.3 Prognoza podziału kosztów wg ródeł finansowania.

Struktura finansowania wdra
ania Programu Ochrony rodowiska powiatu wiebodziskiego w latach 2004–2007 powinna byş nastpujca:

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 131

Tabela nr 18. Struktura finansowania wdraania Programu Ochrony
rodowiska powiatu wiebodziskiego w latach 2004–2007.

ródło Udział % tys. PLN rodki własne gmin i powiatu 11 7278 PFOiGW, GFOiGW 4 2647 NFOiGW, WFOiGW 18 11909 Bud
et pastwa 2 1323 rodki pomocowe UE 53 35066 rodki własne podmiotów gospodarczych 12 7940 RAZEM 100 66163

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 132

8 STRESZCZENIE W J ZYKU NIESPECJALISTYCZNYM.

Celem opracowania jest okrelenie Programu Ochrony rodowiska dla powiatu wiebodziskiego. Realizacja tego programu doprowadzi do utrzymania korzystnego stanu rodowiska naturalnego oraz jego poprawy tam, gdzie nale
y tego oczekiwaş, a tak
e pozwoli na efektywne zarzdzanie rodowiskiem oraz pozwoli uruchomiş skuteczne mechanizmy chronice rodowisko przed degradacj. Wdra
anie programu stworzy równie
warunki dla sprostania wymaganiom obowizujcego w tym zakresie prawa Unii Europejskiej.

Powiat wiebodziski le
y w rodkowo-wschodniej czci województwa lubuskiego i graniczy z picioma powiatami: sulciskim, kronieskim, zielonogórskim, nowotomyskim i midzyrzeckim.

W tabeli nr … przedstawiono dane ogólne dotyczce powiatu wiebodziskiego.

Tabela nr 19. Dane ogólne dotyczce powiatu.

Powierzchnia ogółem 938 km2 w tym u
ytków rolnych 48,1% lasów 42,1% Ludnoş ogółem 57 843 osób Gstoş zaludnienia 62 osoby na km2 Stopa bezrobocia, rednio 18,5%

Geograficznie, powiat wiebodziski obejmuje rodkowo-wschodni czş Wysoczyzny Lubuskiej, zwanej Pojezierzem Lubuskim. Kraina ta stanowi lokalne wyniesienie ponad otaczajcymi dolinami rzek Odry na południu i zachodzie, Obry na wschodzie i Warty na północy. Południowo–zachodni obszar, usytuowany na zachód od Rosina le
y na terenie Równiny Torzymskiej.

Według kryteriów przyrodniczo lenych tereny powiatu nale
 do III Krainy Wielkopolsko Pomorskiej. Kraina ta nosi nazw Obni
enia Obrzaskiego i znajduje si we wschodniej czci Dzielnicy pojezierza Lubuskiego (mezoregion Ziemi Lubuskiej).

Przez powiat przebiega wododział midzy głównymi rzekami regionu: Odr i Wart. Powiat wiebodziski przecinaj liczne rynny polodowcowe, w których rozmieszczone s głbokie jeziora rynnowe i rzeki oraz torfowiska z kompleksami łk.

Czynniki geologiczne i lokalny klimat doprowadziły do wykształcenia si bogatej szaty rolinnej. Najbardziej charakterystycznymi elementami szaty rolinnej s rozległe bory i zachowane w wielu miejscach lasy bukowe. Krajobraz powiatu ma swoj specyfik dziki urozmaiconej rze bie terenu oraz dziki obecnoci interesujcych kompleksów lenych o bogatym wiecie zwierzcym. Szczególnie interesujcym elementem krajobrazu powiatu s malownicze jeziora o czystej wodzie i bogatej rolinnoci. Lasy pokrywaj prawie 42% całkowitej powierzchni powiatu.

Na terenie powiatu znajduj si dwa parki krajobrazowe, liczne rezerwaty i pomniki przyrody.

Najwa
niejsze grupy obiektów tego rodzaju obejmuj:

− Łagowski Park Krajobrazowy, na terenie którego znajduj si malownicze jeziora rynnowe oraz kompleks lasów bukowych w rejonie Łagowa, − Gry
yski Park Krajobrazowy obejmujcy bardzo malownicz rynn rzeki Gry
ynki bdc pod ochron, jako obiekt o znacznych walorach przyrodniczych.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 133

− Rezerwaty lene Grodziszcze, Krcki Łg, Buczyna Łagowska, Dbowy Ostrów,

− Rezerwat leno-krajobrazowy nad Jeziorem Trzeniowskim, − Rezerwaty torfowiskowe Pawski Ług i Pniewski Ług, − Rezerwat „Nietoperek” obejmujcy ochron systemy podziemnych korytarzy i bunkrów tzw. Midzyrzeckiego Rejonu Umocnionego.

Jest to najwiksze w rodkowej Europie zimowisko nietoperzy, dajce zimowe schronienie 20 tys. osobników reprezentujcych 12 gatunków.

Najwa
niejsze u
ytki ekologiczne:

− Jezioro Ksi
no koło Wilkowa − Torfowisko Barcikowo przy Łagowie.

Pomniki przyrody, w liczbie 86:

− Wród nich 700-letnie dby w Buczy, Toporowie, Łagowie i Zagajach, − 300-letnie w Szczacu i Myszcinie, − Tulipanowiec amerykaski (obwód 384 cm i wysokoş 28 m), nad Jeziorem Łagowskim (relikt przyrody).

Na terenie Powiatu wiebodzin stwierdzono dotychczas 6 gatunków rolin naczyniowych oraz 67 gatunków mchów. Z liczby tej 54 taksony to gatunki chronione, zagro
one lub gince w skali kraju, a kolejnych kilkanacie, to gatunki rzadkie lub zagro
one lokalnie. Pełn list gatunków rolin stwierdzonych na terenie powiatu zawiera załcznik 1.

Poni
ej zestawiono gatunki chronione cile i czciowo oraz zagro
one w skali kraju.

1) Go dzik pyszny Dianthus superbus – wystpuje na wilgotnych łkach, szczególnie na łkach trzlicowych w dolinie Leniwej Obry. Kwitnie od czerwca do sierpnia (V) 2) Kruszczyk błotny Epipactis palustris – ten białawo kwitncy storczyk ronie na torfowiskach i mokrych łkach na całym obszarze. Kwitnie w czerwcu i lipcu (V) 3) Kukułka Fuchsa Dactylorhiza fuchsii – jeden z czerwono kwitncach storczyków wystpujcych na wilgotnych łkach w dolinach Leniwej Obry i Pliszki. Kwitnie od czerwca do lipca. (V) 4) Kukułka plamista Dactylorhiza maculata - jeden z czerwono kwitncych storczyków wystpujcych na wilgotnych łkach na całym terenie. Kwitnie od czerwca do lipca. (V) 5) Rosiczka okrgłolistna Drosera rotundifolia – owado
erna rolina torfowiskowa, szczególnie na torfowiskach wysokich. Na terenie powiatu kilkanacie stanowisk. Kwitnie od czerwca do sierpnia (R) 6) Storczyk kukawka Orchis militaris – to ró
owo kwitncy storczyk wystpujcy na łkach i zboczach, czsto na podło
u wapiennym. W dolinach Opliszki i Leniwej Obry. Kwitnie w maju (V)

Wiksza czş powiatu znajduje si w granicach Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 144 – Wielkopolska Dolina Kopalna. Cech charakterystyczn tego Zbiornika jest czciowa lub całkowita izolacja od powierzchni utworami słabo przepuszczalnymi, przewa
nie iłami lub glinami. Strop zbiornika przebiega na rzdnej ca 20,0 m p.p.t., a mi
szoş utworów wodononych wynosi od kilkunastu do około 30,0 m. Moduł zasobów wodnych wynosi 1,39 l/sek/km2 lub 120,1 m3/dob/km2. Pod wzgldem ochrony przed zanieczyszczeniem. Zbiornik nale
y do obszarów wymagajcych wysokiej ochrony (OWO).

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 134

W miastach i miejscowociach zwodocigowanych nie wystpuj obecnie problemy z właciwym zaopatrzeniem w wod, za wyjtkiem Łagowa (okres letni), wiebodzina (zbyt małe rednice sieci rozdzielczej w niektórych rejonach miasta) i wsi Szczaniec (okresowe wystpowanie zwizków azotu w wodzie surowej). Na mapie nr 4 przedstawiono zwodocigowanie gmin powiatu wiebodziskiego.

Według klasyfikacji klimatycznej W. Okołowicza i D. Martyn powiat wiebodziski poło
ony jest w lsko-wielkopolskim regionie klimatycznym. Region ten charakteryzuje si dominujcym wpływem mas powietrza polarnomorskiego znad Oceanu Atlantyckiego i zdecydowanie mniejszym wpływem powietrza kontynentalnego. Wpływa to na rozkład temperatury i opadów atmosferycznych w cigu roku. Jak widaş na poni
szym rysunku zimy na obszarze województwa s łagodne i krótkie, ze rednia temperatur powietrza w najchłodniejszym miesicu styczniu nie przekraczajc -2°C, lata s wczesne, długie i ciepłe. Najcieplejszym miesicem jest sierpie ze redni temperatur powy
ej 18°C. Amplitudy temperatur s mniejsze od przecitnych. rednie miesiczne temperatury powietrza i sumy opadów atmosferycznych w Gorzowie Wlkp. w latach 1996 - 2000 przedstawia rysunek nr 2.

W powiecie wiebodziskim, podobnie jak w całym województwie lubuskim, głównym ródłem emisji zanieczyszcze do powietrza jest tzw. emisja antropogeniczna, wynikajca z działalnoci człowieka. Naturalne procesy zachodzce w przyrodzie (emisja naturalna) maj znaczenie marginalne i w niewielkim stopniu oddziałuj na jakoş powietrza. Emisja antropogeniczna obejmuje emisj z zakładów przemysłowych i energetycznych, emisj nisk z gospodarki komunalnej (kotłownie, indywidualne paleniska domowe i prywatne zakłady) oraz emisj komunikacyjn. Ze wzgldu na iloci emitowanych zanieczyszcze jest najwikszym zagro
eniem dla warunków
ycia i zdrowia człowieka oraz rodowiska. Jej wysoka uci
liwoş wynika z koncentracji emitowanych zanieczyszcze na terenach o intensywnej produkcji i jednoczenie o wysokiej gstoci zaludnienia. Obszary miejskie s zatem w najwikszym stopniu nara
one na skutki emisji antropogenicznej.

Powiat wiebodzin obejmuje rodkowo –wschodnia czş Wysoczyzny Lubuskiej zwanej Pojezierzem Lubuskim. Stanowi ona lokalne wyniesienie ponad otaczajcymi dolinami rzek Odry na południu i zachodzie, Obry na wschodzie i Warty na północy. Przez powiat przebiega wododział midzy głównymi rzekami regionu; Odr i Wart.

Obszar powiatu ukształtowany został przede wszystkim przez poznask faz zlodowacenia bałtyckiego, w zwizku z tym na jego terenie przewa
a zró
nicowany krajobraz pagórkowaty i sandrowy, tylko miejscami równinno - morenowy. Jedynie w dolinach kilku niewielkich rzek, przede wszystkim stosunkowo rozległej dolinie Leniwej Obry, dominuje krajobraz dolinny, charakterystyczny dla obszarów zalewowych. Krajobraz doliny Leniwej Obry został ukształtowany w starszym plejstocenie. Zachodnia czş powiatu, w rejonie Łagowa zdominowana jest przez wyra n rze b lodowcow z du
 iloci jezior i głboko wcitych rynien lodowcowych. Czş południowa ma charakter sandrowy, zajmuje go rozległy sandr kronieski rozcigajcy si od Sulechowa, a
po Rzepin.

Wg danych na temat u
ytkowanie gruntów przy powierzchni powiatu ogółem – 93745 ha, u
ytki rolne stanowi 44.884 ha (w tym grunty orne 39121, sady 544, łki 4216, pastwiska 1003), lasy i grunty lene 40122 ha, natomiast nieu
ytki 8739 ha.

W lasach powiatu przewa
aj gleby bielicowe kwane lub skrytobielicowe wie
e, wytworzone z piasków i
wirów polodowcowych, przede wszystkim piasków lu nych i słabogliniastych. W zachodniej i północno – zachodniej czci powiatu dominuj
y niejsze gleby bielicowe na podło
u gliniastym oraz gleby brunatne właciwe, wytworzone z piasków gliniastych lekkich. W obni
eniach terenu dominuj gleby mułowo bagienne, torfowe i murszowe. Ich najwikszy kompleks wystpuje w dolinie Leniwej Obry.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 135

Na terenach rolniczych najwiksze powierzchnie zajmuj na obszarze powiatu gleby zajte przez grunty orne. Ponad 2/3 powierzchni zajmuj gleby dobre (II - IV klasa bonitacji), wród nich dominuj gleby klas IIIB i IVA. Podobnie wikszoş u
ytków zielonych znajduje si w III i IV klasie bonitacyjnej.

W stosunku do całej powierzchni powiatu wynoszcej 93745 ha lasy i grunty lene stanowi 40122 ha, co stanowi 42,8% powierzchni. W skali kraju jest to lesistoş znaczna, jednak w skali Ziemi Lubuskiej mieci znacznie si poni
ej redniej.

W zwizku z tym,
e ponad 90% powierzchni powiatu zajmuj dwa Nadlenictwa – wiebodzin i Babimost, charakterystyk gospodarki lenej oparto na danych z tych włanie Nadlenictw.

Gospodarka łowiecka na terenie powiatu prowadzona jest przez koła łowieckie PZŁ oraz nadlenictwa, w ramach obwodow wyłczonych.

Stany zwierzyny utrzymywane s sztucznie i s wypadkow potrzeb gospodarki łowieckiej oraz szkód wyrzdzanych przez zwierzyn w lasach i gruntach rolnych.

Na terenie powiatu obecnie nie ma wikszych złó
surowców mineralnych. Eksploatowana jest ropa naftowa oraz niewielkie zło
a piasków dla celów budowlanych i drogowych.

Hałas jest jedn z najpowszechniejszych uci
liwoci, z jak spotykaj si ludzie mieszkajcy przede wszystkim w aglomeracjach miejskich. Ostatnie badania wskazuj na poszerzanie si obszarów o niekorzystnym klimacie akustycznym. Dane literaturowe mówi,
e około 1/3 mieszkaców Polski nara
ona jest na ponadnormatywny hałas.

Głównymi sprawcami hałasu s:

− komunikacja (drogowa, kolejowa), − przemysł.

W powiecie wiebodziskim nie prowadzono bada dotyczcych oddziaływania pól elektromagnetycznych. Pola elektromagnetyczne, na które s bezporednio nara
one organizmy
ywe, wg obecnego stanu wiedzy s czynnikiem o znikomej szkodliwoci. Na obszarze powiatu znajduj si potencjalne ródła pól elektromagnetycznych i nale
 do nich 32 stacje telefonii komórkowej oraz Radiowo-Telewizyjne Centrum Nadawcze w Jemiołowie. Lokalizacj stacji telefonii komórkowej zestawiono w tabeli nr 8 i przedstawiono na mapie nr 6.

Potencjalne ródła nadzwyczajnych zagro
e zwizane jest głównie z wystpowaniem na terenie powiatu wiebodziskiego głównych tras komunikacyjnych.

Zagro
enia rodowiska mog mieş charakter naturalny lub antropogeniczny. Rodzaj i intensywnoş zagro
e jest cile zwizana ze specyfik danego obszaru, tj. rozwojem gospodarczym w powizaniu z warunkami fizyczno - geograficznymi.

Na podstawie analizy istniejcego stanu rodowiska mo
na okreliş najwa
niejsze priorytety ochrony rodowiska na terenie powiatu wiebodziskiego do roku 2011:

Ochrona wód:

1. Poprawa gospodarki wodno-ciekowej, zwłaszcza na obszarach wiejskich. 2. Ograniczanie emisji zanieczyszcze obszarowych. 3. Ochrona zlewni rzek powiatu. 4. Ochrona zlewni jezior.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 136

Ochrona powietrza atmosferycznego:

1. Zmniejszenie emisji niskiej, w miastach i na terenach wiejskich. 2. Ograniczanie emisji przemysłowej. 3. Zmniejszenie emisji komunikacyjnej, zwłaszcza na obszarach zurbanizowanych, wzdłu
dróg krajowych.

Ochrona przed hałasem

1. Zmniejszenie negatywnego oddziaływania hałasu na człowieka i rodowisko.

Ochrona przyrody

1. Wdro
enie systemu NATURA 2000. 2. Ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych.

Ochrona powierzchni ziemi

1. Rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych. 2. Rewitalizacja terenów zdegradowanych.

Inne działania proekologiczne

1. Intensyfikacja edukacji ekologicznej mieszkaców. 2. Promowanie wdra
ania systemów zarzdzania rodowiskowego. 3. Uwzgldnianie w programach sektorowych zagadnie ochrony rodowiska (np. w rozwoju transportu, rozwoju turystyki, itd.).

Zasad przyjt w "Programie ochrony rodowiska dla powiatu wiebodziskiego", jest zasada zrównowa
onego rozwoju, umo
liwiajca harmonizacj rozwoju gospodarczego i społecznego z ochron walorów rodowiskowych.

Powiatowe priorytety w zakresie ochrony rodowiska, strategia ochrony rodowiska zawiera cele ekologiczne do 2011 roku i kierunki działa w zakresie:

- poprawy jakoci rodowiska i bezpieczestwa ekologicznego, - ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego u
ytkowania zasobów przyrody, - zrównowa
onego wykorzystania materiałów, wody i energii, - zada systemowych: włczanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych, aktywizacja rynku do działa na rzecz ochrony rodowiska, edukacja ekologiczna.

Nadrzdny cel "Programu ochrony rodowiska powiatu wiebodziskiego" mo
na sformułowaş nastpujco:

Zrównowa
ony rozwój powiatu, w którym ochrona rodowiska ma znaczcy wpływ na przyszły charakter regionu i równoczenie wspiera jego rozwój gospodarczy i społeczny.

Cel ten jest zgodny z celami głównymi „Strategii rozwoju powiatu wiebodziskiego” [32], które wraz z celami operacyjnymi zostały zaadaptowane dla potrzeb programu ochrony rodowiska.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 137

Strategicznym celem polityki ekologicznej pastwa, na tle przystpienia Polski do Unii Europejskiej, w odniesieniu do zwizków rodowiska ze zdrowiem jest zapobieganie zagro
eniom zdrowia w rodowisku i ograniczenie ryzyka dla zdrowia wynikajcego z nara
enia na szkodliwe dla zdrowia czynniki rodowiskowe. Realizacja polityki ekologicznej powinna doprowadziş do zwikszenia bezpieczestwa ekologicznego społeczestwa. Osignicia tego celu trzeba dokonaş przez działania systemowe obejmujce identyfikacj potencjalnych i rzeczywistych zagro
e zdrowia w rodowisku, ocen nara
enia i ryzyka zdrowotnego oraz egzekwowanie przepisów dotyczcych kontroli szkodliwych dla zdrowia emisji do rodowiska. Podstawowym narzdziem realizacji polityki ekologicznej pastwa odnoszcej si do relacji pomidzy rodowiskiem i zdrowiem s zdrowotne kryteria jakoci rodowiska.

Osignicie i ochrona dobrego stanu ekologicznego wód tak pod wzgldem jakociowym jak i ilociowym, przy równoczesnej mo
liwoci korzystania z wód w celach u
ytkowych.

Kierunki działa do 2011 roku

ZAOPATRZENIE W WOD

− Budowa i modernizacja sieci wodocigowej.

GOSPODARKA
CIEKOWA

− Budowa, rozbudowa i systematyczna modernizacja sieci kanalizacyjnej, − Budowa systemu oczyszczania cieków deszczowych, − Budowa i modernizacja gminnych oczyszczalni cieków, − Optymalizacja wykorzystania istniejcych oczyszczalni cieków, − Budowa oczyszczalni przydomowych.

PRZEMYSŁ

− Wspieranie i egzekwowanie od zakładów przemysłowych realizacji programów racjonalnej gospodarki wodnociekowej. − Minimalizacja wykorzystania wód podziemnych z ujş własnych i wody wodocigowej do celów przemysłowych. − Budowa systemów podczyszczajcych wzdłu
modernizowanych i nowo powstajcych dróg.

ROLNICTWO

− Ograniczanie wpływu zanieczyszcze z rolnictwa na jakoş wód − Ochrona wód przed eutrofizacj

Strefa, jak jest powiat wiebodziski wg kryteriów ochrony zdrowia i ochrony rolin nale
y zaliczyş do strefy klasy A. Wyniki pomiarów SO2, NO2, PM10, Pb, C6H6 i CO, kształtowały si du
o poni
ej wartoci dopuszczalnych. Wymaganym działaniem jest d
enie do utrzymania st
e na niezmienionym poziomie.

Poprawa jakoci powietrza na obszarach miejskich powiatu. Utrzymanie jakoci powietrza na obecnym poziomie.

Powy
szy cel jest zgodny z celem zdefiniowanym w dokumencie "Polityka ekologiczna pastwa na lata 2003 - 2006 z uwzgldnieniem perspektywy na lata 2007 -2010"[19].

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 138

Kierunki działa do 2011:

− Bie
ca modernizacja dróg powiatowych i gminnych. − Tworzenie układu cie
ek rowerowych. − Wykonanie „Projektów zało
e do planów zaopatrzenia w ciepło, energi elektryczn i paliwa gazowe” i przyłczenie do sieci c.o. nowych odbiorców. − Modernizacja systemów grzewczych zbiorczych i indywidualnych; wprowadzanie ekologicznych noników energii (gaz, olej opałowy, biomasa), w tym wzrost wykorzystania odnawialnych ródeł energii (energia wodna, słoneczna, wiatrowa, pompy ciepła). − Termomodernizacja budynków u
ytecznoci publicznej i budynków mieszkalnych oraz preferowanie stosowania materiałów energooszczdnych w budownictwie. − Wprowadzanie systemów zarzdzania rodowiskiem ISO 14 000 oraz dobrowolnych działa nienormatywnych (np. czystsza produkcja) w zakładach przemysłowych − Wdra
anie nowoczesnych technologii, przyjaznych rodowisku (BAT) − Instalowanie urzdze do redukcji zanieczyszcze powstałych w procesach technologicznych oraz poprawa sprawnoci funkcjonujcych urzdze. − Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych.

Zmniejszenie skali nara
enia mieszkaców miast na ponadnormatywny poziom hałasu emitowanego przez rodki transportu

Kierunki działa do 2011

− Monitoring hałasu drogowego w wyznaczonych punktach pomiarowych (WIO). − Opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów poło
onych wzdłu
głównych dróg i linii kolejowych. − Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów powiconych ochronie przed hałasem z wyznaczeniem obszarów ograniczonego u
ytkowania wokół głównych dróg i linii kolejowych tam, gdzie przekroczony jest równowa
ny poziom hałasu w porze nocnej 55 dB. − Budowa ekranów akustycznych, zwłaszcza na odcinkach planowanej autostrady. − Kontrola emisji hałasu do rodowiska z obiektów działalnoci gospodarczej.

Monitoring pól elektromagnetycznych w rodowisku

Kierunki działa do 2011 roku

Zgodnie z „Programem wojewódzkim …” [24], w najbli
szych latach podstawowym działaniem bdzie prowadzenie bada, które pozwol na ocen skali zagro
enia polami elektromagnetycznymi. Ponadto, jednym z wa
nych zada słu
cych realizacji celu bdzie wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów powiconych ochronie przed polami (II Polityka Ekologiczna Pastwa) z wyznaczeniem stref ograniczonego u
ytkowania m.in. wokół urzdze elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych, gdzie jest rejestrowane przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. W przypadku nowych urzdze istotna bdzie niskokonfliktowa lokalizacja.

− Prowadzenie bada pól elektromagnetycznych (WIO). − Uwzgldnienie w planach zagospodarowania przestrzennego zagadnienia pól elektromagnetycznych (gminy).

Zmniejszanie zagro
enia dla mieszkaców i rodowiska z powodu awarii przemysłowych i transportu materiałów niebezpiecznych

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 139

Kierunki działa do 2011 roku

Aktualne zasady zapobiegania i przeciwdziałania powa
nym awariom przemysłowym okrela ustawa Prawo ochrony rodowiska z dn. 27 kwietnia 2001 roku.

Obowizki zwizane z awariami przemysłowymi spoczywaj głownie na prowadzcym zakład o zwikszonym ryzyku lub o du
ym ryzyku wystpienia awarii oraz na organach Pastwowej Stra
y Po
arnej, a tak
e wojewodzie.

− Wykreowanie właciwych zachowa społeczestwa w sytuacji wystpienia zagro
e rodowiska z tytułu awarii przemysłowych i transportu materiałów niebezpiecznych.

Stan ochrony najwa
niejszych walorów przyrodniczych powiatu okreliş mo
na jako zadowalajcy. Najcenniejsze elementy przyrody, szczegolnie buczyny, lasy łegowe i grdowe oraz torfowiska objte zostały ochron w formie rezerwatów przyrody. Jeden z najcenniejszych krajobrazowo obszarów - rejon Łagowa, chroniony jest w formie parku krajobrazowego. Jednak zaznaczyş nale
y,
e znaczna czş walorów przyrody powiatu nie zostala zabezpieczona w stopniu wystarczajcym i istnieje wiele zada z tego zakresu ktorych realizacja w najblizszych latach jest konieczna dla zapewnienia ich skutecznej ochrony. Do zada takich nale
 midzy innymi: objcie skuteczn ochron krajobrazu i przyrody doliny Leniwej Obry oraz obszaru projektowanego Lubrzaskiego Parku Krajobrazowego oraz utworzenie sieci rezerwatów i u
ytków ekologicznych w stopniu westarczajcym chronicej pełn reprezentacj zanikajcych ekosystemów i siedlisk najcenniejszych gatunków.

Zgodnie z „Programem wojewódzkim” w terminie do 2004 roku, wska niki zu
ycia wody, materiałochłonnoci i energochłonnoci, zostan wprowadzone do systemu statystyki publicznej i zostanie okrelony zakres i sposób wykorzystania tych wska ników w regionalnych i lokalnych programach ochrony rodowiska. Std stosowne limity dotyczce wodochłonnoci, materiałochłonnoci i energochłonnoci zostan wprowadzone do programu ochrony rodowiska powiatu wiebodziskiego na pocztku 2005 r.

Racjonalizacja zu
ycia wody i energii

Kierunki działa do 2011 roku

− Zmniejszenie wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych − Kontynuacja wprowadzania zamknitych obiegów wody i wodooszczdnych technologii produkcji w przemyle − Kontynuacja modernizacji sieci wodocigowych w celu zmniejszenia strat wody w systemach przesyłowych − Wprowadzanie energooszczdnych technologii i urzdze w przemyle oraz energetyce − Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej w systemach przesyłowych, poprawa parametrów energetycznych budynków oraz podnoszenie sprawnoci wytwarzania energii − Okrelenie potencjału technicznego i ekonomicznego energii odnawialnej i niekonwencjonalnej − Uwzgldnianie uwarunkowa przyrodniczo-krajobrazowych przy lokalizacji farm energetyki wiatrowej − Promowanie oraz popularyzacja najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze ródeł odnawialnych, w tym rozwiza technologicznych, administracyjnych i finansowych. − Wsparcie projektów w zakresie budowy urzdze i instalacji do produkcji i transportu energii wytwarzanej w oparciu o ródła odnawialne

Na terenie powiatu nie wystpuje zagro
enie powodziowe.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 140

Zachowanie równowagi ekologicznej, przy działaniach człowieka powodujcych zmiany w przyrodzie sprawia, ze niezbdna jest analiza poszczególnych dziedzin gospodarki, tendencji i kierunków zmian z punktu widzenia presji wywieranej na rodowisko. Włczenie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych jest warunkiem skutecznej realizacji polityki ekologicznej pastwa i zasady zrównowa
onego rozwoju. Wzito pod uwag nastpujce sektory gospodarki:

− System transportowy − Turystyka i rekreacja − Rolnictwo i rybactwo − Przemysł − Osadnictwo

Skuteczna realizacja polityki ekologicznej pastwa wymaga udziału w tym procesie wszystkich zainteresowanych podmiotów wywierajcych wpływ na sposób i intensywnoş korzystania ze rodowiska, w tym równie
udziału obywateli. Podstawowe znaczenie dla szerokiego udziału społeczestwa w realizowaniu celów ekologicznych ma edukacja ekologiczna i zapewnienie powszechnego dostpu do informacji o rodowisku.

Na terenie powiatu wiebodziskiego działalnoş edukacyjna prowadzona jest przez:

− jednostki samorzdowe: Starostwo Powiatowe, Urzdy Miast i Gmin − Nadlenictwa − Pozarzdowe organizacje ekologiczne Klub Przyrodników (KP), Liga Ochrony Przyrody (LOP), Polski Zwizek Wdkarski i Polski Zwizek Łowiecki, − jednostki owiaty: szkoły, przedszkola, − Celowy Zwizek Gmin CZG – 12, − Parki Narodowe i Krajobrazowe.

Uporzdkowanie gospodarki ciekowej w aglomeracjach o RLM powy
ej 15 tys. oraz znaczne zaawansowanie działa dotyczcych aglomeracji o RLM powy
ej 2 tys., a tak
e właciwie prowadzona gospodarka rolna (optymalne stosowanie nawozów i rodków ochrony rolin) i prawidłowa gospodarka odpadami komunalnymi zmniejszy stopie zagro
enia wód podziemnych i znacznie wpłynie na popraw jakoci wód powierzchniowych.

Stan jakoci powietrza bdzie ulegał systematycznej poprawie. Przewiduje si utrzymanie klasy A na terenie powiatu.

Zrównowa
ony rozwój systemu transportowego znacznie ograniczy emisj hałasu, co doprowadzi do osignicia zgodnoci prawnej w zakresie poziomu hałasu w najbardziej newralgicznych miejscach.

W wyniku wprowadzenia zintegrowanej gospodarki odpadami komunalnymi w 2011 roku zostan osignite limity w zakresie gospodarowania odpadami z sektora komunalnego i sektora gospodarczego, co bdzie skutkowało zmniejszeniem negatywnego oddziaływania składowisk na rodowisko. Rozwizany zostanie problem gospodarki odpadami niebezpiecznymi.

Tereny zdegradowane, zwłaszcza w rejonie eksploatacji kruszyw i wgla zostan zagospodarowane w kierunku lenym i wodnym.

Objcie ochron prawn terenów cennych przyrodniczo, zwłaszcza wdro
enie systemu NATURA 2000 oraz bie
ca ochrona tych terenów, a tak
e realizacja programów rolno- rodowiskowych, spowoduje wzrost ró
norodnoci biologicznej i krajobrazowej powiatu wiebodziskiego.

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 141

Szacunkowe koszty wdra
ania Programu w latach 2004 - 2007 wyniesie 66 173 000 PLN.

Struktura finansowania wdra
ania Programu Ochrony rodowiska powiatu wiebodziskiego w latach 2004–2007 powinna byş nastpujca:

rodki własne gmin i powiatu 11% 7279 tys. PLN PFOiGW, GFOiGW 4% 2647 tys. PLN NFOiGW, WFOiGW 17% 11249 tys. PLN Bud
et pastwa 2% 1323 tys. PLN rodki pomocowe UE 53% 35072 tys. PLN rodki własne podmiotów gospodarczych 12% 7941 tys. PLN

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 142

WYKAZ SKRÓTÓW

BAT- Best Available Techniques (Najlepsze Dostpne Techniki) b.d. - brak danych b.k.d. - bez kosztów dodatkowych BZT - biochemiczne zapotrzebowanie tlenu ChZT - chemiczne zapotrzebowanie tlenu CZG – Celowy Zwizek Gmin GFO
iGW - Gminny Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej GIO
- Główny Inspektorat Ochrony rodowiska GUS - Główny Urzd Statystyczny GZWP - Główny Zbiornik Wód Podziemnych IMGW -Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej IO
- Inspekcja Ochrony rodowiska IPPC - Dyrektywa Unii Europejskiej o zintegrowanej kontroli i przeciwdziałaniu zanieczyszczeniu rodowiska IS - Inspekcja sanitarna ISO - International Organization for Standarization (Miedzynarod. System Ujednolicania Norm) ISPA - Fundusz pomocowy Unii Europejskiej (dla inwestycji dot. ochrony rodowiska i zabudo wania infrastruktury transportowej) KDPR - Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej KPR – Krajowy Program Rolnorodowiskowy KP – Klub Przyrodników LOP – Liga Ochrony Przyrody MSP – Małe i rednie Przedsibiorstwa M
- Ministerstwo rodowiska NFO
iGW - Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej NZ
- Nadzwyczajne zagro
enia rodowiska ODR - Orodki Doradztwa Rolniczego PAN - Pastwowa Akademia Nauk PCB - Polichlorowane Bifenyle PCT - Polichlorowane Trifenyle PHARE -Fundusz pomocowy Unii Europejskiej PEP - Polityka Ekologiczna Pastwa PFO
iGW -Powiatowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej PGO - Plan Gospodarki Odpadami PK - Park Krajobrazowy PIG - Pastwowy Instytut Geologiczny PKE – Polski Klub Ekologiczny PM10 - Pył zawieszony o granulacji do 10 µm PN - Park Narodowy PO
- Prawo ochrony rodowiska PWiK - Przedsibiorstwo Wodocigów i Kanalizacji RDLP - Regionalna Dyrekcja Lasów Pastwowych RLM - Równowa
na Liczba Mieszkaców RZGW - Regionalny Zarzd Gospodarki Wodnej SAPARD - Fundusz pomocowy Unii Europejskiej dla rolników SP - Starostwo Powiatowe UE - Unia Europejska UG - Urzd Gminy UM - Urzd Miasta /Marszałkowski US - Urzd Statystyczny UW - Urzd Wojewódzki WFO
iGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej WIO
- Wojewódzki Inspektor Ochrony rodowiska WODR – Wojewódzki Orodek Doradztwa Rolniczego WUS - Wojewódzki Urzd Statystyczny

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 143

9 WYKAZ LITERATURY

1. Ankiety gminne w zakresie gospodarki wodno – ciekowej (2002), 2. Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2000, Pastwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 2001 3. Długookresowa strategia trwałego i zrównowa
onego rozwoju - Polska 2025; Rzdowe Centrum Studiów Strategicznych, 2000 4. Geografia regionalna Polski, Jerzy Kondracki, PWN, Warszawa, 2000 5. Informacja o stanie rodowiska w powiecie wiebodziskim (2001), 6. Informacja o składowiskach odpadów w powiecie wiebodziskim (2003). 7. Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo rodowiska, Warszawa, 2002 8. Krajowa strategia ograniczenia emisji metali ci
kich i trwałych zanieczyszcze organicznych, Ministerstwo rodowiska, 1999 9. Mapa Głównych Zbiorników Wód Podziemnych, Pastwowy Instytut Geologiczny, Zakład Geologii i Hydrologii In
ynierskiej, Warszawa, 2000 10. Narodowa strategia edukacji ekologicznej, Ministerstwo rodowiska, 1998 11. Narodowa strategia ochrony rodowiska na lata 2000 - 2006; Ministerstwo rodowiska, 2000 12. Narodowa strategia rozwoju regionalnego; Ministerstwo Gospodarki, 2000 13. Narodowy program przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej; Komitet Integracji Europejskiej, 1998 (ze zmianami) 14. NATURA 2000 Europejska sieş ekologiczna, Ministerstwo rodowiska, Warszawa, 2002 15. Ochrona rodowiska 2002, Główny Urzd Statystyczny, Warszawa 2002 16. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego, Zielona Góra, 2002 17. Plany implementacyjne dyrektyw Unii Europejskiej 18. II Polityka Ekologiczna Pastwa, Warszawa, 2001 19. Polityka Ekologiczna Pastwa na lata 2003-2006 z uwzgldnieniem perspektywy na lata 2007- 2010, 20. Program gospodarki odpadami dla powiatu wiebodziskiego (2001), 21. Polityka lena pastwa (wraz z dok. uzupełniajcymi, tj. Krajowy program zwikszania lesistoci; 22. Polityka transportowa pastwa na lata 2001 - 2015 dla zrównowa
onego rozwoju kraju, Ministerstwo Infrastruktury, 2001 23. Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Pastwa na lata 2002 -2010, M 2002 24. Program Ochrony rodowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubuskiego (2003 - wersja robocza), 25. Raport z pomiarów imisji zanieczyszcze powietrza wykonanych w wiebodzinie (2002), 26. Rocznik statystyczny województwa lubuskiego 2002, Urzd Statystyczny w Zielonej Górze, Zielona Góra, 2002 27. Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 1998 28. Stan rodowiska w województwie lubuskim w 1999 roku, WIO, Zielona Góra-Gorzów Wielkopolski, 2000 29. Stan rodowiska w województwie lubuskim w 2000 roku, WIO, Zielona Góra-Gorzów Wielkopolski, 2001 30. Stan rodowiska w województwie lubuskim w 2001r., WIO, Zielona Góra-Gorzów Wlkp., 2002 31. Strategia ochrony lenej ró
norodnoci biologicznej i in., Ministerstwo rodowiska, 1996 32. Strategia zrównowa
onego rozwoju Powiatu wiebodziskiego (marzec 2001), 33. Strategia rozwoju energetyki odnawialnej; Ministerstwo rodowiska, 2000 34. Strategia rozwoju turystyki w latach 2001 - 2006, Ministerstwo Gospodarki, 2001 35. Strategia rozwoju województwa lubuskiego, Zarzd Województwa Lubuskiego, 2000 36. redniookresowa strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 1998 37. Tworzenie lokalnych form ochrony przyrody, FWIE, Kraków 2002

Eko-Ekspert S.C., Katowice PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU WIEBODZISKIEGO 144

38. Wytyczne sporzdzania programów ochrony rodowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Instytut Ochrony rodowiska, Zakład Polityki Ekologicznej, 2002 39. Zało
enia polityki energetycznej Polski do 2020 roku, Ministerstwo Gospodarki, 2000

Eko-Ekspert S.C., Katowice