UCHWAŁA NR XXXII/249/2017 RADY GMINY JAWORZE

z dnia 17 października 2017 r.

w sprawie przyjęcia Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Jaworze

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 446 ze zm.) i art. 17 ust. 1 i 2 oraz art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 519 ze zm.), po uzyskaniu opinii Zarządu Powiatu w Bielsku-Białej oraz po przeprowadzonych konsultacjach Rada Gminy Jaworze uchwala, co następuje: § 1. Przyjąć Program Ochrony Środowiska dla Gminy Jaworze w brzmieniu określonym w załączniku do uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierzyć Wójtowi Gminy Jaworze. § 3. 1. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia. 2. Uchwała podlega podaniu do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty.

Przewodniczący Rady Gminy Jaworze

Mieczysław Brzezicki

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 1

Załącznik do uchwały Nr XXXII/249/2017 Rady Gminy Jaworze z dnia 17 października 2017 r. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

JAWORZE, luty 2017

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 1 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

ZLECENIODAWCA:

GMINA JAWORZE ul. Zdrojowa 82, 34-384 Jaworze tel.: 33 828 66 00, faks: 33 828 66 01 mail: [email protected], www.jaworze.pl

ZLECENIOBIORCA:

EKO – TEAM KONSULTING ul. Goleszowska 16/125, 43-300 Bielsko-Biała tel.: 33 486 53 53, faks: 33 486 54 54, kom. 513 100 869 mail: [email protected], www.eko-team.com.pl

AUTORZY OPRACOWANIA: Agnieszka Chylak Sebastian Kulikowski

INFORMACJE ZAMIESZCZONE W NINIEJSZYM OPRACOWANIU ZOSTAŁY UDOSTĘPNIONE PRZEZ: 1 Urząd Gminy Jaworze, 2 Starostwo Powiatowe w Bielsku – Białej, 3 Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego w Katowicach, 4 Zarząd Dróg Wojewódzkich w Katowicach, 5 Zarząd Dróg Powiatowych w Bielsku - Białej, 6 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach, 7 Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Katowicach, 8 Śląski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Katowicach, 9 Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego w Katowicach Oddział w Żywcu, 10 Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Śląski Oddział Regionalny w Częstochowie, 11 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Katowicach, Oddział w Bielsku – Białej, 12 Nadleśnictwo Bielsko, 13 Komisariat Policji w Jasienicy, 14 Polską Spółkę Gazownictwa Oddział w Zabrzu, 15 Tauron Dystrybucja S.A. Oddział w Bielsku - Białej, 16 Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach, 17 Śląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Katowicach.

Dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach Treści zawarte w publikacji nie stanowią̨ oficjalnego stanowiska organów Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.

Strona 2 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 2 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

SPIS TREŚCI 1. Wstęp ...... 8 1.1. Cel i podstawa opracowania ...... 8 1.2. Metodologia opracowania, zawartość ...... 8 2. Spójność z dokumentami strategicznymi i programowymi ...... 10 3. Ogólna charakterystyka gminy Jaworze ...... 15 3.1. Położenie ...... 15 4. Ocena stanu środowiska ...... 17 4.1. Ochrona klimatu i jakości powietrza ...... 17 4.1.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ ...... 17 4.1.2. Opis stanu obecnego ...... 17 4.1.2.1. Klimat na obszarze gminy ...... 17 4.1.2.2. Jakość powietrza na obszarze gminy Jaworze ...... 18 4.1.2.3. Niska emisja...... 25 4.1.2.4. Emisja z emitorów liniowych ...... 27 4.1.2.5. Warunki wykorzystania OZE ...... 28 4.1.3. Analiza SWOT ...... 33 4.1.4. Cele i zadania środowiskowe z zakresu klimatu i jakości powietrza ...... 34 4.2. Zagrożenia hałasem ...... 35 4.2.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ ...... 35 4.2.2. Opis stanu obecnego ...... 35 4.2.2.1. Hałas drogowy...... 36 4.2.2.1. Hałas kolejowy i lotniczy ...... 37 4.2.3. Analiza SWOT ...... 38 4.2.4. Cele i zadania środowiskowe w zakresie zagrożeń hałasem ...... 38 4.3. Pola elektromagnetyczne ...... 38 4.3.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ ...... 38 4.3.2. Opis stanu obecnego ...... 39 4.3.3. Analiza SWOT ...... 40 4.3.4. Cele i zadania środowiskowe w zakresie pól elektromagnetycznych ...... 40 4.4. Gospodarowanie wodami ...... 41 4.4.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ ...... 41 4.4.2. Opis stanu obecnego ...... 41 4.4.2.1. Wody powierzchniowe ...... 41 4.4.2.2. Monitoring rzek w rejonie gminy Jaworze ...... 42 4.4.2.3. Wody podziemne ...... 45 4.4.2.4. Monitoring wód podziemnych...... 47 4.4.3. Ochrona przed powodzią oraz skutkami suszy ...... 47 4.4.4. Analiza SWOT ...... 48 4.4.5. Cele i zadania środowiskowe z zakresu gospodarowania wodami ...... 49 4.5. Gospodarka wodno - ściekowa ...... 50 4.5.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ ...... 50 4.5.2. Opis stanu obecnego ...... 51 4.5.2.3. Analiza SWOT ...... 53 4.5.3. Cele i zadania środowiskowe z zakresu gospodarki wodno - ściekowej ...... 53 4.6. Zasoby geologiczne ...... 54 4.6.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ ...... 54 4.6.2. Opis stanu obecnego ...... 54 4.6.2.1. Osuwiska ...... 55 4.6.3. Analiza SWOT ...... 55 4.6.1. Cele i zadania środowiskowe z zakresu zasobów geologicznych...... 56 4.7. Gleby ...... 56 4.7.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ ...... 56 4.7.2. Opis stanu obecnego ...... 57

Strona 3 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 3 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

4.7.2.1. Badania gleb ...... 59 4.7.2.2. Instytucje do obsługi rolnictwa ...... 61 4.7.3. Analiza SWOT ...... 62 4.7.1. Cele i zadania środowiskowe z zakresu ochrony gleb ...... 62 4.8. Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów ...... 63 4.8.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ ...... 63 4.8.2. Opis stanu obecnego ...... 65 4.8.2.1. Ilości zebranych odpadów ...... 68 4.8.2.2. Azbest...... 70 4.8.3. Analiza SWOT ...... 70 4.8.1. Cele i zadania środowiskowe z zakresu gospodarki odpadami zapobiegania powstawaniu odpadów...... 71 4.9. Zasoby przyrodnicze ...... 71 4.9.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ ...... 71 4.9.2. Opis stanu obecnego ...... 74 4.9.2.1. Siedliska przyrodnicze mające znaczenie dla ochrony środowiska ...... 74 4.9.2.2. Formy ochrony przyrody na terenie gminy ...... 76 4.9.2.3. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów ...... 80 4.9.3. Analiza SWOT ...... 81 4.9.4. Cele i zadania środowiskowe z zakresu ochrony przyrody i zasobów leśnych ...... 82 4.10. Zagrożenia poważnymi awariami ...... 82 4.10.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ ...... 82 4.10.2. Opis stanu obecnego ...... 83 4.10.3. Analiza SWOT ...... 84 4.10.4. Cele i zadania środowiskowe w zakresie zagrożeń poważnymi awariami ...... 84 5. Zagadnienia horyzontalne ...... 85 5.1. Adaptacja do zmian klimatu ...... 85 5.2. Nadzwyczajne zagrożenia ...... 86 5.3. Działania edukacyjne ...... 87 5.4. Monitoring środowiska ...... 88 6. Harmonogramy realizacji zadań Programu na lata 2017-2020 z perspektywą do roku 2024 ...... 89 6.1. Cele i harmonogram w zakresie ochrony klimatu i jakości powietrza ...... 89 6.2. Cele i harmonogram w zakresie ochrony przed hałasem ...... 94 6.3. Cele i harmonogram w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym ...... 96 6.4. Cele i harmonogram w zakresie gospodarowania wodami ...... 98 6.1. Cele i harmonogram w zakresie gospodarki wodno - ściekowej ...... 100 6.2. Cele i harmonogram w zakresie gospodarowania zasobami geologicznymi ...... 103 6.3. Cele i harmonogram w zakresie ochrony gleb ...... 104 6.4. Cele i harmonogram w zakresie gospodarki odpadami ...... 107 6.5. Cele i harmonogram w zakresie ochrony zasobów przyrodniczych w tym leśnych ...... 110 6.6. Cele i harmonogram w zakresie przeciwdziałania poważnym awariom ...... 113 7. System realizacji Programu Ochrony Środowiska ...... 116 8. Streszczenie w języku niespecjalistycznym ...... 117

SPIS RYSUNKÓW RYSUNEK 3.1.1 LOKALIZACJA GMINY JAWORZE NA TLE POWIATU BIELSKIEGO I WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO...... 15 RYSUNEK 3.1.2 LICZBA MIESZKAŃCÓW GMINY JAWORZE ...... 16 RYSUNEK 4.1.2.1 DANE CHARAKTERYSTYCZNE KLIMATU W REJONIE GMINY JAWORZE ...... 17 RYSUNEK 4.1.2.2 STĘŻENIE DWUTLENKU SIARKI W LATACH 2015-2016 NA STACJI W BIELSKU-BIAŁEJ (ΜG/M3) .... 20 RYSUNEK 4.1.2.3 STĘŻENIE DWUTLENKU AZOTU W LATACH 2015-2016 NA STACJI W BIELSKU-BIAŁEJ (ΜG/M3) .... 20 RYSUNEK 4.1.2.4 STĘŻENIE TLENKU WĘGLA W LATACH 2015-2016 NA STACJI W BIELSKU-BIAŁEJ (ΜG/M3) ...... 21 RYSUNEK 4.1.2.5 STĘŻENIE PYŁU PM10 W LATACH 2015-2016 NA STACJI W BIELSKU-BIAŁEJ (ΜG/M3) ...... 22 RYSUNEK 4.1.2.6 ZUŻYCIE ENERGII W BUDYNKACH UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ W 2014 R...... 25 RYSUNEK 4.1.2.7 ZUŻYCIE ENERGII W BUDYNKACH KOMUNALNYCH I WSPÓLNOT MIESZKANIOWYCH W 2014 R. .. 26

Strona 4 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 4 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

RYSUNEK 4.1.2.8 ZUŻYCIE ENERGII W BUDYNKACH JEDNORODZINNYCH W 2014 R...... 26 RYSUNEK 4.1.2.9 ZUŻYCIE ENERGII I EMISJA DWUTLENKU WĘGLA W PODZIALE NA TYPY SPALANYCH PALIW W TRANSPORCIE W GMINIE JAWORZE W 2014 R...... 28 RYSUNEK 4.1.2.10 POTENCJAŁ TECHNICZNY SŁOMY I DREWNA W POWIECIE BIELSKIM ...... 29 RYSUNEK 4.1.2.11 ŚREDNIE ROCZNE SUMY USŁONECZNIENIA ...... 31 RYSUNEK 4.1.2.12 MAPA ROZKŁADU GĘSTOŚCI ZIEMSKIEGO STRUMIENIA CIEPLNEGO NA OBSZARZE POLSKI ...... 32 RYSUNEK 4.1.2.13 ENERGIA WIATRU W KWH/(M2/ROK) NA WYSOKOŚCI 10 I 30 M N.P.M...... 33 RYSUNEK 4.2.2.1 LOKALIZACJA BADAN HAŁASU DROGOWEGO NA TERENIE GMINY JAWORZE W 2015 ROKU ...... 37 RYSUNEK 4.3.2.1 LOKALIZACJA PUNKTÓW POMIAROWYCH PROMIENIOWANIA ELEKTROMAGNETYCZNEGO NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W 2015 ROKU ...... 39 RYSUNEK 4.4.2.1 WODY POWIERZCHNIOWE NA TERENIE GMINY JAWORZE ...... 42 RYSUNEK 4.4.2.2 LOKALIZACJA OBSZARU PROJEKTOWANYCH PRAC GEOLOGICZNYCH PRZEDSTAWIONO NA MAPIE EWIDENCYJNEJ ...... 46 RYSUNEK 4.6.2.1 LOKALIZACJA OSUWISK, W TYM OSUWISK AKTYWNYCH NA TERENIE GMINY JAWORZE ...... 55 RYSUNEK 4.7.2.1PUNKTY POBORU PRÓBEK DO BADAŃ GLEB PROWADZONYCH W RAMACH MONITORINGU CHEMIZMU GLEB ORNYCH POLSKI, KTÓRY STANOWI PODSYSTEM PAŃSTWOWEGO MONITORINGU ŚRODOWISKA W ZAKRESIE JAKOŚCI GLEB I ZIEMI NA TLE LOKALIZACJI GMINY JAWORZE ...... 60 RYSUNEK 4.8.2.1 LOKALIZACJA GMINY JAWORZE NA TLE NOWYCH REGIONÓW GOSPODARKI ODPADAMI ...... 65 RYSUNEK 4.9.2.1 PODZIAŁ GEOBOTANICZNY REJONU GMINY JAWORZE...... 75 RYSUNEK 4.9.2.2 OBSZAR PARKU KRAJOBRAZOWEGO BESKIDU ŚLĄSKIEGO NA TERENIE GMINY JAWORZE ...... 76 RYSUNEK 4.9.2.3 OBSZAR UŻYTKU EKOLOGICZNEGO „UROCZYSKO JASIONKA” NA TERENIE GMINY JAWORZE ...... 77 RYSUNEK 4.9.2.4 OBSZAR ZESPOŁU PRZYRODNICZO – KRAJOBRAZOWEGO „JAWORZE” NA TERENIE GMINY JAWORZE ...... 78 RYSUNEK 4.9.2.5 OBSZARY LEŚNE NA TERENIE GMINY JAWORZE ...... 80

SPIS TABEL TABELA 2.1. ZESTAWIENIE DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH WRAZ Z ICH CELAMI, OBSZARAMI PROBLEMOWYMI ORAZ ZARYSOWANYMI KIERUNKAMI ROZWOJU ...... 10 TABELA 4.1.2.1 ZESTAWIENIE ZBIORCZE EMISJI SUBSTANCJI DO ATMOSFERY Z POSZCZEGÓLNYCH ŹRÓDEŁ EMISJI NA TERENIE GMINY JAWORZE W 2014 R...... 27 TABELA 4.1.2.2 ZASOBY ENERGII WODNEJ RZEK W REJONIE GMINY JAWORZE I MOŻLIWOŚCI ICH TECHNICZNEGO WYKORZYSTANIA ...... 29 TABELA 4.1.2.3 WSKAŹNIK WIELKOŚCI PRODUKCJI BIOGAZU W PRZELICZENIU NA SZTUKI [M3/D]...... 30 TABELA 4.1.2.4 POGŁOWIE ZWIERZĄT GOSPODARSKICH W GMINIE JAWORZE ORAZ PRODUKCJA BIOGAZU ...... 30 TABELA 4.4.2.1 KLASYFIKACJA STANU/ POTENCJAŁU EKOLOGICZNEGO I STANU CHEMICZNEGO WÓD W 2015 ROKU W PUNKCIE POMIAROWO-KONTROLNYM ZLOKALIZOWANYCH W REJONIE GMINY JAWORZE ...... 44 TABELA 4.7.2.1 KIERUNKI WYKORZYSTANIA OBSZARU GMINY JAWORZE ...... 57 TABELA 4.8.2.1 WYKAZ INSTALACJI RIPOK-OZIB ...... 65 TABELA 4.9.2.1 POMNIKI PRZYRODY NA TERENIE GMINY JAWORZE ...... 78 TABELA 6.1.1 CELE, KIERUNKI INTERWENCJI I ZADANIA Z ZAKRESU OCHRONY KLIMATU I JAKOŚCI POWIETRZA ..... 89 TABELA 6.1.2 HARMONOGRAM ZADAŃ WŁASNYCH W ZAKRESIE OCHRONY KLIMATU I JAKOŚCI POWIETRZA ...... 92 TABELA 6.1.3 HARMONOGRAM ZADAŃ MONITOROWANYCH W ZAKRESIE OCHRONY KLIMATU I JAKOŚCI POWIETRZA ...... 93 TABELA 6.2.1 CELE, KIERUNKI INTERWENCJI I ZADANIA Z ZAKRESU OCHRONY PRZED HAŁASEM ...... 94 TABELA 6.2.2 HARMONOGRAM ZADAŃ WŁASNYCH W ZAKRESIE ZAGROŻEŃ HAŁASEM ...... 95 TABELA 6.2.3 HARMONOGRAM ZADAŃ MONITOROWANYCH W ZAKRESIE ZAGROŻEŃ HAŁASEM ...... 95 TABELA 6.3.1 CELE, KIERUNKI INTERWENCJI I ZADANIA Z ZAKRESU PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH ...... 96 TABELA 6.3.2 HARMONOGRAM ZADAŃ WŁASNYCH W ZAKRESIE PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH ...... 96 TABELA 6.3.3 HARMONOGRAM ZADAŃ MONITOROWANYCH W ZAKRESIE OCHRONY PRZED ODDZIAŁYWANIEM PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH ...... 97 TABELA 6.4.1 CELE, KIERUNKI INTERWENCJI I ZADANIA Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA WODAMI ...... 98 TABELA 6.4.2 HARMONOGRAM ZADAŃ WŁASNYCH Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA WODAMI ...... 99 TABELA 6.4.3 HARMONOGRAM ZADAŃ MONITOROWANYCH Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA WODAMI ...... 99 TABELA 6.1.1 CELE, KIERUNKI INTERWENCJI I ZADANIA Z ZAKRESU GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ ...... 100 TABELA 6.1.2 HARMONOGRAM ZADAŃ WŁASNYCH Z ZAKRESU GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ ...... 101 TABELA 6.1.3 HARMONOGRAM ZADAŃ MONITOROWANYCH Z ZAKRESU GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ...... 102

Strona 5 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 5 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

TABELA 6.2.1 CELE, KIERUNKI INTERWENCJI W ZAKRESIE GOSPODAROWANIA ZASOBAMI GEOLOGICZNYMI ...... 103 TABELA 6.2.2 HARMONOGRAM ZADAŃ WŁASNYCH W ZAKRESIE GOSPODAROWANIA ZASOBAMI GEOLOGICZNYMI 103 TABELA 6.2.3 HARMONOGRAM ZADAŃ MONITOROWANYCH W ZAKRESIE GOSPODAROWANIA ZASOBAMI GEOLOGICZNYMI ...... 104 TABELA 6.3.1 CELE, KIERUNKI INTERWENCJI W ZAKRESIE OCHRONY GLEB...... 104 TABELA 6.3.2 HARMONOGRAM ZADAŃ WŁASNYCH W ZAKRESIE OCHRONY GLEB ...... 106 TABELA 6.3.3 HARMONOGRAM ZADAŃ MONITOROWANYCH W ZAKRESIE OCHRONY GLEB ...... 106 TABELA 6.4.1 CELE, KIERUNKI INTERWENCJI W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI I ZAPOBIEGANIA POWSTAWANIA ODPADÓW ...... 107 TABELA 6.4.2 HARMONOGRAM ZADAŃ WŁASNYCH W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI I ZAPOBIEGANIA POWSTAWANIA ODPADÓW ...... 108 TABELA 6.4.3 HARMONOGRAM ZADAŃ MONITOROWANYCH W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI I ZAPOBIEGANIA POWSTAWANIA ODPADÓW ...... 109 TABELA 6.5.1 CELE, KIERUNKI INTERWENCJI I ZADANIA W ZAKRESIE OCHRONY PRZYRODY I LASÓW ...... 110 TABELA 6.5.2 HARMONOGRAM ZADAŃ WŁASNYCH W ZAKRESIE OCHRONY PRZYRODY I LASÓW ...... 111 TABELA 6.5.3 HARMONOGRAM ZADAŃ MONITOROWANYCH W ZAKRESIE OCHRONY PRZYRODY I LASÓW ...... 112 TABELA 6.6.1 CELE, KIERUNKI INTERWENCJI I ZADANIA Z ZAKRESU ZAGROŻEŃ POWAŻNYMI AWARIAMI ...... 113 TABELA 6.6.2 HARMONOGRAM ZADAŃ WŁASNYCH W ZAKRESIE ZAGROŻEŃ POWAŻNYMI AWARIAMI ...... 114 TABELA 6.6.3 HARMONOGRAM ZADAŃ MONITOROWANYCH W ZAKRESIE ZAGROŻEŃ POWAŻNYMI AWARIAMI ...... 114

WYKAZ SKRÓTÓW:

BZT5 - biologiczne zapotrzebowanie na tlen CDPGŚ - Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska ChZT - chemiczne zapotrzebowanie na tlen GDDKiA - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad GIOŚ - Główny Inspektorat Ochrony Środowiska GUS - Główny Urząd Statystyczny GZWP - Główne Zbiorniki Wód Podziemnych IUNG - Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa KPGO - Krajowy Plan Gospodarki Odpadami KPOŚK - Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych MRP - Mapa zagrożeń powodziowych, mapa ryzyka powodzi NFOŚiGW - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ODR - Ośrodek Doradztwa Rolniczego OOŚ - ocena oddziaływania na środowisko ORSIP - Otwarty Regionalny System Informacji Przestrzennej OSO - obszary specjalnej ochrony ptaków OZE - Odnawialne Źródła Energii PIG - Państwowy Instytut Geologiczny PIOŚ - Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska PIS - Państwowa Inspekcja Sanitarna POH - Program Ochrony przed Hałasem POIiŚ - Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko PONE - Program Ograniczania Niskiej Emisji POP - Program Ochrony Powietrza PWiK - Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji RDLP - Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych RDOŚ - Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska RDW - Ramowa Dyrektywa Wodna RLM - Równoważna Liczba Mieszkańców RZGW - Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej SEKAP - System Elektronicznej Komunikacji Administracji Publicznej

Strona 6 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 6 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

SIWZ - Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia SOO - specjalne obszary ochrony siedlisk; WFOŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WODR - Wojewódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego WSO - Wojewódzki System Odpadowy WSSE - Wojewódzka Stacja Sanitarno – Epidemiologiczna ZPK - Zespół Parków Krajobrazowych

Strona 7 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 7 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

1. Wstęp 1.1. Cel i podstawa opracowania Podstawą opracowania jest umowa między Eko – Team Konsulting z Bielska Białej, a Gminą Jaworze na wykonanie dokumentacji pt.: „Program ochrony środowiska dla Gminy Jaworze, wraz z Prognozą oddziaływania na środowisko projektu Programu ochrony środowiska”. Każde z wymienionych dwóch opracowań stanowi oddzielny dokument. W związku z wejściem w życie nowelizacji ustawy – Prawo ochrony środowiska nastąpiła zmiana sposobu realizacji krajowej polityki ochrony środowiska. Obecnie jest ona prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych oraz za pomocą wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska. Podstawowym celem sporządzenia i uchwalenia Programu Ochrony Środowiska jest realizacja przez jednostki samorządu terytorialnego polityki ochrony środowiska zbieżnej z założeniami najważniejszych dokumentów strategicznych i programowych. Pierwszy „Program Ochrony Środowiska dla gminy Jaworze” został przyjęty uchwałą nr XI/75/03 Rady Gminy Jaworze z dnia 23 września 2003 r. Następnie w 2009 roku opracowano i w 2010 roku przyjęto uchwałą nr XXXVII/291/10 Rady Gminy Jaworze z dnia 1 lipca 2010 r. Aktualizację Programu Ochrony Środowiska dla gminy Jaworze. Niniejszy „Program…” jest trzecim z kolei dokumentem tego rodzaju i obejmie lata 2017-2020 oraz perspektywę do 2024 roku. Projekt gminnego Programu Ochrony Środowiska opiniowany zostanie przez Zarząd Powiatu Bielskiego. Zapisy ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U. z 2016 r. poz. 353, z późn. zm.), stanowią, iż „projekty, polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć́ mogących znacząco oddziaływać na środowisko […] wymagają̨ przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko”. W związku z tym dla niniejszego projektu „Programu…” w razie uzgodnienia takiej potrzeby zostanie opracowana „Prognoza oddziaływania na środowisko postanowień projektu Programu Ochrony Środowiska dla gminy Jaworze”. Realizacja postanowień „Programu...” powinna doprowadzić do poprawy stanu środowiska naturalnego, oraz zapewnić skuteczne mechanizmy chroniące środowisko przed degradacją, a także stworzyć warunki dla wdrożenia wymagań prawa.

1.2. Metodologia opracowania, zawartość „Program Ochrony Środowiska dla gminy Jaworze” został opracowany zgodnie z zapisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (t.j.: tekst jednolity Dz. U. z 2017 r., poz. 519 z późń. zm.) jako narzędzie prowadzenia polityki ochrony środowiska w gminie. Polityka ochrony środowiska to stworzenie warunków do działań związanych z ochroną środowiska i zrównoważonym rozwojem, czyli takim rozwojem, który będzie zarówno rozwojem gospodarczym, ekonomicznymi i ekologicznym. W realizacji Programu Ochrony Środowiska istotne jest uspołecznienie całego procesu tworzenia Programu, a następnie jego realizacja i wdrażanie. W związku z tym w trakcie procedur opracowania „Programu…” Gmina Jaworze zapewni możliwość udziału społeczeństwa na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U. z 2016 r. poz. 353, z późn. zm.). Interesariusze w tym służby i inspekcje działające na terenie gminy Jaworze zostali włączeni w prace nad przygotowaniem niniejszego dokumentu. W związku z tym na etapie zbierania danych i materiałów do opracowania jednostki te zostały poproszone o sprecyzowanie planów i projektów jakie będą realizowane na terenie gminy Jaworze. Jednocześnie już na etapie opracowania projektu „Programu…” zostały wyznaczone osoby w Urzędzie Gminy Jaworze do koordynacji i stałej współpracy z Wykonawcą „Programu…”. Po zaopiniowaniu projektu „Programu…” przez Zarząd Powiatu Bielskiego oraz w razie potrzeby projektu „Programu…” wraz z Prognozą oddziaływania na środowisko przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach i Śląskiego Państwowego Inspektora Sanitarnego w Katowicach „Program Ochrony Środowiska dla gminy Jaworze” zostanie uchwalony przez Radę Gminy Jaworze. Z wykonania „Programu…” Wójt Gminy Jaworze powinien co dwa lata sporządzać raporty i przedstawiać je Radzie Gminy oraz przekazać do organu wykonawczego Powiatu Bielskiego.

Strona 8 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 8 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Program ma za zadanie wyznaczanie ram dla późniejszych przedsięwzięć, realizowanych w zakresie innych programów sektorowych województwa. Kolejnym celem Programu jest zapewnienie efektywnego i sprawnego wykorzystania środków finansowych na działania, wskazane w Programie oraz umożliwienie i wspieranie pozyskiwania środków na realizację określonych zadań środowiskowych przez jednostki samorządowe. Niniejszy dokument został opracowany zgodnie z Wytycznymi do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska opracowanymi przez Ministerstwo Środowiska we wrześniu 2015 roku. Zgodnie z przytoczonymi wytycznymi zrezygnowano z długich opisów gminy Jaworze na rzecz zestawień tabelarycznych, grafik rysunkowych i mapek. Do opracowania niniejszego dokumentu zebrano dane pochodzące od jednostek nadrzędnych w stosunku do Gminy Jaworze – Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego i Powiatu Bielskiego oraz jednostek realizujących jakiekolwiek zadania środowiskowe na terenie gminy w tym m. in. Zarządów Dróg, Nadleśnictwa Bielsko, Śląskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych, Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach. Nawiązując do struktury określonej w „Wytycznych do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska” Ministerstwa Środowiska (z dnia 2 września 2015 r.) niniejszy dokument zawiera takie elementy jak:  SPIS TREŚCI  WYKAZ SKRÓTÓW  WSTĘP  INFORMACJE O METODOLOGII OPRACOWANIA  INFORMACJE O SPÓJNOŚCI PROGRAMU Z DOKUMENTAMI WYŻSZEGO SZCZEBLA  CHARAKTERYSTYKĘ GMINY JAWORZE  OCENĘ STANU ŚRODOWISKA W ZAKRESIE: o Ochrona klimatu i jakości powietrza, o Zagrożenia hałasem, o Pola elektromagnetyczne, o Gospodarowanie wodami, o Gospodarka wodno – ściekowa, o Zasoby geologiczne, o Gleby, o Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów, o Zasoby przyrodnicze w tym leśne, o Zagrożenia poważnymi awariami.  ZAGADANIENIA HORYZONTALNE  CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ KIERUNKI DZIAŁAŃ I INTERWENCJI PROEKOLOGICZNYCH  HARMONOGRAM REALIZACJI ZADAŃ POWIATOWYCH I MONITOROWANYCH WRAZ Z ICH FINANSOWANIEM  SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA  STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM  SPIS TABEL  SPIS RYSUNKÓW Struktura każdego z rozdziałów dotyczących poszczególnych obszarów interwencji obejmuje:  ocenę stanu aktualnego,  efekty realizacji dotychczasowego POŚ,  analizę SWOT. Wymienione powyżej obszary interwencji uwzględniają zagadnienia horyzontalne (przekrojowe dla wszystkich dziedzin) takie jak adaptację do zmian klimatu, nadzwyczajne zagrożenia środowiska, działania edukacyjne oraz monitoring.

Strona 9 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 9 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

2. Spójność z dokumentami strategicznymi i programowymi Aktualnie polityka ochrony środowiska w gminie Jaworze prowadzona jest zgodnie z zapisami wcześniejszych dokumentów strategicznych (w tym gminnego Programu Ochrony Środowiska przyjętego uchwałą w 2010 roku) oraz nadrzędnych programów ochrony środowiska („Program Ochrony Środowiska dla Województwa Śląskiego do roku 2019 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2024”, „Program Ochrony Środowiska dla powiatu bielskiego aktualizacja na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020”). Istotnym elementem prognozowania strategicznego jest zapewnienie spójności celów rozwoju wyznaczonych w dokumentach programowych i strategicznych opracowanych na poziomie powiatowym, wojewódzkim, krajowym i UE. Poniżej przedstawiono powiązanie „Programu Ochrony Środowiska dla gminy Jaworze” z dokumentami strategicznymi szczebla krajowego, regionalnego i lokalnego. Podczas tworzenia „Programu… dla gminy Jaworze” brano pod uwagę założenia aktualnie obowiązujących dokumentów nadrzędnych. Program w swoich założeniach uwzględnia najbardziej istotne kierunki rozwoju zarysowane w dokumentach wyższego szczebla. Cele, obszary problemowe oraz kierunki rozwoju analizowanych strategii prezentuje poniższa tabela.

Tabela 2.1. Zestawienie dokumentów strategicznych wraz z ich celami, obszarami problemowymi oraz zarysowanymi kierunkami rozwoju

Cele wskazane w dokumencie Kierunki interwencji dokumentu strategicznego wpisujące się w Nazwa dokumentu strategicznym cele Programu Ochrony Środowiska dla gminy Jaworze

NADRZĘDNE DOKUMENTY STRATEGICZNE

Cel 7 - Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz ochrona i poprawa stanu środowiska, 7.1: Modernizacja infrastruktury i bezpieczeństwo energetyczne, Cel 8 - Wzmocnienie mechanizmów 7.2: Modernizacja sieci elektroenergetycznych i ciepłowniczych, terytorialnego równoważenia 7.4: Realizacja programu inteligentnych sieci w energetyce, rozwoju dla rozwijania i Długookresowa Strategia 7.7: Stworzenie zachęt przyspieszających rozwój zielonej pełnego wykorzystania Rozwoju Kraju Polska gospodarki, potencjałów regionalnych, 2030 7.8: Zwiększenie poziomu ochrony środowiska, Cel 9 - Zwiększenie dostępności terytorialnej Polski poprzez 8.1: Rewitalizacja obszarów problemowych, utworzenie zrównoważonego, 9.1: Sprawna modernizacja, rozbudowa i budowa zintegrowanego spójnego i przyjaznego systemu transportowego. użytkownikom systemu transportowego. I.1.5: Zapewnienie ładu przestrzennego, I.3.3: Zwiększenie bezpieczeństwa obywatela, II.6.1. Racjonalne gospodarowanie zasobami, Średniookresowa I. Sprawne i efektywne państwo, II.6.2. Poprawa efektywności energetycznej, Strategia Rozwoju Kraju 2020 II. Konkurencyjna Gospodarka. II.6.4. Poprawa stanu środowiska, I.6.5. Adaptacja do zmian klimatu, II.7.2. Modernizacja i rozbudowa połączeń transportowych, II.7.3. Udrożnienie obszarów miejskich. 1.1. Racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin 1.2. Gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzią, suszą i deficytem wody, 1.3. Zachowanie bogactwa różnorodności biologicznej, w tym wielofunkcyjna gospodarka leśna, Cel 1 - Zrównoważone 2.2. Poprawa efektywności energetycznej, gospodarowanie zasobami 2.7. Rozwój energetyczny obszarów podmiejskich i wiejskich, Strategia środowiska, Bezpieczeństwo Cel 2 - Zapewnienie gospodarce 3.1. Zapewnienie dostępu do czystej wody dla społeczeństwa Energetyczne i krajowej bezpiecznego i i gospodarki, Środowisko konkurencyjnego zaopatrzenia 3.2. Racjonalne gospodarowanie odpadami, w tym wykorzystanie ich w energię, na cele energetyczne, Cel 3 - Poprawa stanu środowiska. 3.3. Ochrona powietrza, w tym ograniczenie oddziaływania energetyki, 3.4. Wspieranie nowych i promocja polskich technologii energetycznych i środowiskowych, 3.5. Promowanie zachowań ekologicznych oraz tworzenie warunków do powstawania zielonych miejsc pracy.

Strona 10 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 10 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Cel - Ograniczenie emisji CO2 do 2020 przy zachowaniu wysokiego I - Poprawa efektywności poziomu bezpieczeństwa energetycznego,

energetycznej, Cel - Ograniczenie emisji SO2, tlenków azotu (w tym NO2, NO3, II - Wzrost bezpieczeństwa dostaw NO5) oraz pyłów do poziomów wynikających z obecnych i paliw i energii, projektowanych regulacji unijnych, Polityka energetyczna Cel - Ograniczenie negatywnego oddziaływania energetyki na stan Polski do 2030 roku III - Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii w wód powierzchniowych i podziemnych, tym biopaliw, Cel - Minimalizacja składowania odpadów poprzez jak najszersze IV – Ograniczenie odziaływania wykorzystanie ich w gospodarce, energetyki na środowisko. Cel - Zmiana struktury wytwarzania energii w kierunku technologii niskoemisyjnych.

DOKUMENTY SEKTOROWE

Cel 1 - osiągnięcie w możliwie krótkim czasie poziomów dopuszczalnych i docelowych niektórych substancji, 1. Podniesienie rangi zagadnienia poprawy jakości powietrza określonych w dyrektywie poprzez skonsolidowanie działań na szczeblu krajowym oraz 2008/50/WE i 2004/107/WE, powołanie Partnerstwa na rzecz poprawy jakości powietrza, oraz utrzymanie ich na tych 2. Stworzenie ram prawnych sprzyjających realizacji obszarach, na których są efektywnych działań mających na celu poprawę jakości dotrzymywane, a w przypadku powietrza, pyłu PM2,5 także pułapu Krajowy Program 3. Włączenie społeczeństwa w działania na rzecz poprawy jakości stężenia ekspozycji oraz Ochrony Powietrza do powietrza poprzez zwiększenie świadomości społecznej oraz Krajowego Celu Redukcji roku 2020 tworzenie trwałych platform dialogu z organizacjami Narażenia, (z perspektywą do roku społecznymi, 2030) Cel 2 - osiągnięcie w perspektywie 4. Rozwój i rozpowszechnienie technologii sprzyjających do roku 2030 stężeń niektórych poprawie jakości powietrza, substancji w powietrzu na poziomach wskazanych przez 5. Rozwój mechanizmów kontrolowania źródeł niskiej emisji WHO (Światową Organizację sprzyjających poprawie jakości powietrza, Zdrowa) oraz nowych 6. Upowszechnienie mechanizmów finansowych sprzyjających wymagań wynikających z poprawie jakości powietrza. regulacji prawnych projektowanych przepisami prawa unijnego.

Celem Programu jest ograniczenie Aktualizacja Krajowego zrzutów niedostatecznie 1. Budowa sieci kanalizacyjnej, Programu Oczyszczania oczyszczanych ścieków, a co za tym 2. Inwestycje związane z oczyszczalniami ścieków, ścieków komunalnych idzie – ochrona środowiska wodnego 3. Dostosowanie oczyszczalni do art. 5.2. przed ich niekorzystnymi skutkami

1. ograniczenie marnotrawienia żywności, wprowadzenie selektywnego zbierania bioodpadów z zakładów zbiorowego żywienia, 2. osiągnięcie poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia frakcji: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła z odpadów komunalnych w wysokości minimum 40% ich masy do 2020 roku, w 2020 r, recyklingowi Cel 1 - Zmniejszenie ilości powinno być poddawane co najmniej 40% całości powstających odpadów, wytwarzanych odpadów komunalnych, wykorzystując zwiększanie świadomości zainstalowane moce instalacji, 10% termicznemu społeczeństwa na temat przekształcaniu wraz z odzyskiem energii, zaś 50% należytego gospodarowania kierowanych do instalacji MBP, odpadami komunalnymi, 3. po 2020 r, po wybudowaniu planowanych ITPOK Cel 2 - osiągnięcie poziomu recyklingowi powinno być poddawane 40% odpadów Krajowy Plan recyklingu i przygotowania do komunalnych, termicznemu przekształcaniu nie więcej niż Gospodarki Odpadami ponownego użycia ogólnej 30% odpadów, a w instalacji MBP – 30%, 2014 masy odpadów komunalnych w 4. po 2025 r. planuje się osiągnąć recykling odpadów wysokości 50% do 2025 r., komunalnych w wysokości 50%, termicznemu przekształcaniu Cel 3 - zmniejszenie udziału poddanych zostanie do 30%, metodami biologicznymi 20%, zmieszanych odpadów 5. objęcie wszystkich mieszkańców systemem selektywnego komunalnych w całym zbierania odpadów (selektywne zbieranie odpadów „u źródła”), strumieniu zbieranych odpadów 6. wprowadzenie we wszystkich gminach w kraju systemów (zwiększenie udziału odpadów selektywnego odbierania odpadów zielonych i bioodpadów – zbieranych selektywnie). do końca 2021 r. 7. zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było składowanych w 2020 r. więcej niż 35% masy tych odpadów w stosunku do masy odpadów wytworzonych w 1995 r., 8. zaprzestanie składowania odpadów ulegających biodegradacji selektywnie zebranych,

Strona 11 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 11 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

9. opracowanie wskazań legislacyjnych odnośnie mechaniczno- biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych w związku z uzgadnianiem nowych wymagań BAT dla przetwarzania odpadów (emisje z instalacji, m.in. odory), 10. ograniczenie liczby miejsc nielegalnego składowania odpadów komunalnych.

Cel 1. - Zapewnienie bezpieczeństwa Kierunek działań 1.1- dostosowanie sektora gospodarki wodnej do energetycznego i dobrego stanu zmian klimatu, środowiska Kierunek działań 1.3 – dostosowanie sektora energetycznego do Cel 2. - Skuteczna adaptacja do zmian klimatu, zmian klimatu na obszarach Kierunek działań 1.4 – ochrona różnorodności biologicznej wiejskich i gospodarka leśna w kontekście zmian klimatu, Cel 3. - Rozwój transportu w Strategiczny Plan Kierunek działań 2.1 - stworzenie lokalnych systemów warunkach zmian klimatu Adaptacji dla sektorów i monitorowania i ostrzegania przed zagrożeniami , obszarów wrażliwych na Cel 4. - Zapewnienie Kierunek działań 2.2 – organizacyjne i techniczne dostosowanie zmiany klimatu do roku zrównoważonego rozwoju działalności rolniczej i rybackiej do zmian klimatu, 2020 z perspektywą do regionalnego i lokalnego z roku 2030 (SPA2020) uwzględnieniem zmian klimatu Kierunek działań 3.2 –zarządzanie szlakami komunikacyjnymi w warunkach zmian klimatu, Cel 5. -Stymulowanie innowacji sprzyjających adaptacji do Kierunek działań 6.1 – zwiększenie świadomości odnośnie do ryzyk zmian klimatu związanych ze zjawiskami ekstremalnymi i metodami ograniczania ich wpływu, Cel 6. - Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających Kierunek działań 6.2 - ochrona grup szczególnie narażonych przed adaptacji do zmian klimatu skutkami niekorzystnych zjawisk klimatycznych. Działanie 1.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii Oś priorytetowa I Zmniejszenie pochodzącej ze źródeł odnawialnych, emisyjności gospodarki Działanie 1.3 Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach, Oś priorytetowa II Ochrona Działanie 2.1 Adaptacja do zmian klimatu wraz z zabezpieczeniem środowiska, w tym adaptacja do i zwiększeniem odporności na klęski żywiołowe, w szczególności zmian klimatu katastrofy naturalne oraz monitoring środowiska, Program Operacyjny Oś priorytetowa IV Infrastruktura Działanie 2.2 Gospodarka odpadami komunalnymi, Infrastruktura i drogowa dla miast Działanie 2.3 Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach, Środowisko 2014-2020 Oś priorytetowa VI Rozwój Działanie 2.4 Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna, niskoemisyjnego transportu Działanie 2.5 Poprawa jakości środowiska miejskiego, zbiorowego w miastach Działanie 6.1 Rozwój publicznego transportu zbiorowego Oś priorytetowa VII Poprawa w miastach, bezpieczeństwa energetycznego Działanie 7.1 Rozwój inteligentnych systemów magazynowania, przesyłu i dystrybucji energii. Aktualizacja Krajowego Celem KPZL jest zapewnienie warunków do zwiększenia lesistości kraju do 30%, a także optymalnego Programu Zwiększania rozmieszczenia zalesień, ustalenia priorytetów ekologicznych i gospodarczych oraz instrumentów Lesistości 2014 realizacyjnych.

DOKUMENTY O CHARAKTERZE PROGRAMOWYM

 Cel operacyjny: A.1. Innowacyjne i kreatywne przedsiębiorstwa oraz produkty województwa,  Cel operacyjny: A.2. Otwarty i atrakcyjny rynek pracy, Cel strategiczny: Województwo  Cel operacyjny: A.3. Konkurencyjna gospodarka województwa śląskie regionem nowoczesnej oparta na elastyczności i specjalizacji firm oraz strukturach gospodarki rozwijającej się w sieciowych, oparciu o innowacyjność i  Cel operacyjny: A.4. Przedsiębiorczość lokalna i społeczna kreatywność wykorzystująca lokalne rynki i potencjały,

 Cel operacyjny: B.1. Poprawa kondycji zdrowotnej mieszkańców Cel strategiczny: Województwo województwa, śląskie regionem o wysokiej jakości życia opierającej się na powszechnej  Cel operacyjny: B.2. Rozwój kompetencji, umiejętności i wzrost Strategia Rozwoju poziomu aktywności mieszkańców, Województwa Śląskiego dostępności do usług publicznych o „Śląskie2020+” wysokim standardzie  Cel operacyjny: B.3. Harmonia społeczna i wysoki kapitał zaufania oraz dogodne warunki życia mieszkańców, Cel strategiczny: Województwo  Cel operacyjny: C.1. Zrównoważone wykorzystanie zasobów śląskie regionem atrakcyjnej i środowiska, funkcjonalnej przestrzeni  Cel operacyjny: C.2. Zintegrowany rozwój ośrodków różnej rangi Cel strategiczny: Województwo  Cel operacyjny: C.3. Wysoki poziom ładu przestrzennego i śląskie regionem otwartym będącym efektywne wykorzystanie przestrzeni, istotnym partnerem rozwoju Europy  Cel operacyjny: D.1. Współpraca z partnerami w otoczeniu,  Cel operacyjny: D.2. Atrakcyjny wizerunek województwa śląskiego, Cel operacyjny: D.3. Region w sieci międzynarodowych i krajowych

Strona 12 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 12 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

powiązań infrastrukturalnych. 1. Znacząca poprawa jakości powietrza na obszarze województwa śląskiego związana z realizacją kierunków działań naprawczych, 2. Realizacja racjonalnej gospodarki energetycznej łączącej efektywność energetyczną z nowoczesnymi technologiami , 3. System zrównoważonego gospodarowania wodami powierzchniowymi i podziemnymi, umożliwiający Cel 1 Powietrze atmosferyczne, zaspokojenie uzasadnionych potrzeb wodnych regionu przy Cel 2 Zasoby wodne, osiągnięciu i utrzymaniu co najmniej dobrego stanu wód, Cel 3 Gospodarka odpadami, 4. Zbudowanie systemu zgodnego z hierarchią postępowania z odpadami, w której priorytetem jest zapobieganie Cel 4 Ochrona Przyrody, powstawaniu odpadów, a następnie przygotowanie do Cel 4 Zasoby surowców ponownego użycia, recykling i inne metody odzysku oraz Program Ochrony naturalnych, wdrożenie modelu gospodarowania odpadami komunalnymi Środowiska opartego na ich selektywnym zbieraniu i termicznym Województwa Śląskiego Cel 4 Tereny poprzemysłowe, przekształcaniu pozostałych odpadów palnych z odzyskiem do roku 2019 z Cel 4 Hałas, energii, uwzględnieniem Cel 4 Elektromagnetyczne perspektywy do roku promieniowanie niejonizujące, 5. Zachowanie, odtworzenie i zrównoważone użytkowanie bioróżnorodności i georóżnorodności oraz ochrona krajobrazu, 2024 Cel 4 Przeciwdziałanie poważnym awariom przemysłowym, 6. Zrównoważona gospodarka zasobami surowców naturalnych, Cel 4 Ograniczenie ryzyka 7. Racjonalna gospodarka zasobami glebowymi, wystąpienia poważnych awarii 8. Przekształcenie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych przemysłowych oraz województwa śląskiego zgodnie z wymaganiami minimalizacja ich skutków. ekologicznymi oraz uwarunkowaniami społeczno- ekonomicznymi, 9. Poprawa i utrzymanie dobrego stanu akustycznego środowiska, 10. Utrzymanie wartości natężenia promieniowania elektromagnetycznego na dotychczasowych, niskich poziomach, 11. Ograniczenie ryzyka wystąpienia poważnych awarii przemysłowych oraz minimalizacja ich skutków. Cel I: Rozwój turystyki i przedsiębiorczości w powiecie Cel szczegółowy I.1. Poprawa infrastruktury drogowej i połączeń komunikacyjnych powiatu Cel szczegółowy I.2. Podniesienie atrakcyjności oferty turystycznej powiatu Cel szczegółowy I.3. Rozwój przedsiębiorczości Cel II: Poprawa jakości środowiska naturalnego. Cel I: Rozwój turystyki i Cel szczegółowy II.1. Poprawa stanu czystości gleby przedsiębiorczości w powiecie Cel szczegółowy II.2. Poprawa stanu czystości powietrza Strategia Rozwoju Cel II: Poprawa jakości środowiska Cel szczegółowy II.3. Poprawa stanu czystości i zagospodarowania Powiatu Bielskiego do naturalnego wód 2020 roku Cel III: Rozwój potencjału ludzkiego Cel III: Rozwój potencjału ludzkiego powiatu. powiatu Cel szczegółowy III.1. Zwiększenie szans edukacyjnych młodzieży Cel szczegółowy III.2. Wzrost spójności społecznej Cel szczegółowy III.3. Poprawa kondycji zdrowotnej mieszkańców powiatu Cel szczegółowy III.4. Zwiększenie efektywności działania jednostek administracji samorządowej Cel szczegółowy III.5. Zwiększenie dostępności do kultury i sportu mieszkańców powiatu Powietrze atmosferyczne (P) Cel długookresowy do 2020 r.: Kontynuacja działań związanych z poprawą jakości powietrza oraz ograniczanie zużycia energii i wzrost wykorzystania energii z odnawialnych źródeł. Powietrze atmosferyczne Zasoby Zasoby wodne (W)

wodne Cel długookresowy do 2020 r.: Kontynuacja działań dla zapewnienia Gospodarka odpadami Program Ochrony wysokiej jakości wód powierzchniowych oraz ochrony jakości wód Środowiska Powiatu Przyroda i krajobraz podziemnych . Bielskiego aktualizacja Gleby Gospodarka odpadami (O) na lata 2013-2016 z Zasoby naturalne Cel długookresowy do 2020 r.: Minimalizacja ilości powstających uwzględnieniem Tereny poprzemysłowe i odpadów, wzrost odzysku odpadów i ograniczenie składowania perspektywy do roku zdegradowane odpadów. 2020 Hałas Przyroda i krajobraz (PK) Oddziaływanie pól Cel długookresowy do 2020 r.: Zahamowanie strat różnorodności elektromagnetycznych biologicznej, ekosystemów i krajobrazu. Gleby (GL) Cel długookresowy do 2020 r.: Racjonalne wykorzystywanie zasobów glebowych.

Strona 13 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 13 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Zasoby naturalne (ZN) Cel długookresowy do 2020 r.: Racjonalne wykorzystywanie zasobów naturalnych. Tereny poprzemysłowe i zdegradowane (TP) Cel długookresowy do 2020 r.: Przekształcenie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych zgodnie z wymaganiami ekologicznymi oraz uwarunkowaniami społeczno-ekonomicznymi. Hałas (H) Cel długookresowy do 2020 r.: Zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska poprzez obniżenie jego natężenia do poziomu obowiązujących standardów. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych (E) Cel długookresowy do 2020 r.: Ochrona mieszkańców przed nadmiernym promieniowaniem elektromagnetycznym. Źródło: opracowanie własne na podstawie aktualnych dokumentów wyższych szczebli

Według ustawy Prawo Ochrony Środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2017 r., poz. 519 z późn. zm.) „[…] w celu realizacji polityki ochrony środowiska organ wykonawczy gminy sporządza gminny program ochrony środowiska, uwzględniając cele zawarte w strategiach, programach i dokumentach programowych”, w związku z tym w niniejszym opracowaniu zostaną ujęte powyższe założenia, cele i priorytety na lata 2017- 2020, oraz w ramach możliwości z perspektywą do roku 2024, które zapisano w dokumentach wcześniej opracowanych i obejmujących teren gminy Jaworze.

Strona 14 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 14 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

3. Ogólna charakterystyka gminy Jaworze 3.1. Położenie Gmina Jaworze położona jest w południowej części województwa śląskiego, na pograniczu powiatu Bielskiego i Cieszyńskiego. Gmina graniczy:  od południa z Gminą Brenna należącą do powiatu cieszyńskiego,  od zachodu z Gminą Jasienica należącą do powiatu bielskiego,  od wschodu z Bielskiem-Białą miastem na prawach powiatu.

Rysunek 3.1.1 Lokalizacja Gminy Jaworze na tle powiatu bielskiego i województwa śląskiego Źródło: www.stat.gov.pl

Gmina Jaworze to licząca sobie ponad 700 lat podgórska osada rolniczo – turystyczna położona jest w obrębie Pogórza Cieszyńskiego u północnego progu Beskidu Śląskiego w rozgałęzieniu ułożonych południkowo ramion górskich łączących się w masywie Błotnego (917 m npm) znanego, jako Błatnia. Głęboko wcięte doliny oraz stromo opadające zalesione stoki Bucznika (679 m), Ostrego (659 m), Borowiny (718 m) i Wysokiego (756) tworzą urocze tło dla położonej na pagórkach gminy. Układ komunikacyjny wewnątrz gminy Jaworze wyznacza siatka ulic lokalnych i dojazdowych, będących drogami gminnymi, powiatowymi, prywatnymi oraz należących do Skarbu Państwa. Drogi te są bardzo zróżnicowane pod względem nawierzchni oraz parametrów technicznych. Charakteryzują się niską przepustowością. Układ tych dróg wymaga wprowadzenia wielu korekt technicznych, organizacyjnych i funkcjonalnych łącznie z przebudową i budową nowych odcinków. Na terenie gminy Jaworze wszystkie znaczące drogi to drogi powiatowe. Drogi powiatowe w obrębie gminy Jaworze mają łącznie długość 15,50 km:  4,897 km – Bielska – Cieszyńska,  3,753 km – Wapienicka – Zdrojowa,  2,366 km – Słoneczna,  4,505 km - Cisowa . Drogi powiatowe tworzą podstawowy układ komunikacyjny gminy. Najważniejsze ulice na terenie gminy to: ulica Cieszyńska, Bielska, Słoneczna, Zdrojowa, Cisowa i Wapienicka połączone z siecią dróg miejscowych. Niektóre drogi lokalne wymagają modernizacji. Na terenie gminy znajduje się ok. 15 km ścieżek rowerowych. W ramach ścieżki rowerowej turyści mogą zobaczyć cztery ważne obiekty na terenie gminy i odwiedzić punkty widokowe. Gmina zajmuje obszar o powierzchni 2110 ha, w tym 51,2% stanowią lasy. Walory klimatyczne i krajobrazowe sprawiają, że gmina posiada dogodne warunki do aktywnego wypoczynku. Gmina Jaworze według stanu na koniec 2016 roku liczy 7120 mieszkańców zameldowanych na pobyt stały i czasowy, na 1 km przypada 337 osób. Liczba mieszkańców na przestrzeni lat systematycznie wzrasta, w porównaniu z 2010 r. odnotowano wzrost o 5%.

Strona 15 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 15 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Ludność w wieku produkcyjnym stanowi około 61,5% całej populacji mieszkańców gminy, ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowi około 18,4%, a w wieku poprodukcyjnym około 20,1%.1

7200 7108 7120 7100 7022 6980 7000

6883 6900 6859

6800 6757

6700

6600

6500 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Rysunek 3.1.2 Liczba mieszkańców Gminy Jaworze Źródło: opracowanie własne na postawie www.stat.gov.pl oraz danych Gminy Jaworze, 2017

Według informacji z Powiatowego Urzędu Pracy w Bielsku-Białej, stan bezrobocia w gminie Jaworze na koniec 2016 roku uległ zmniejszeniu w porównaniu z rokiem 2015. I tak na koniec 2015 roku zarejestrowanych było 175 osób bez pracy, zaś 31 grudnia 2016 roku zarejestrowanych było 127 osób, a więc nastąpił spadek o 48 osób. Gmina Jaworze znana jest z walorów uzdrowiskowych, na tym terenie w XIX wieku odkryto źródła wody bogate w sole jodo – bromowe. Z tego względu corocznie przybywa tutaj wiele osób ze schorzeniami dróg oddechowych. Na terenie Jaworza funkcjonują obiekty wczasowo rekreacyjne, liczne ścieżki rowerowe i narciarskie. Na terenie gminy znajduje się wiele cennych obiektów zabytkowych m.in.: pałac klasycystyczny z 1793 r. (obecnie siedziba Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego) oraz oficyny dworskie (dawna szkoła i plebania z XVIII wieku). Działające na obszarze gminy podmioty, w tym gospodarstwa agroturystyczne oferują szereg usług związanych z rekreacją i sportem. Funkcjonują tutaj 3 turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania. Spośród form ochrony przyrody na terenie gminy powołano liczne pomniki przyrody ożywionej oraz Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Jaworze”, znaczna część gminy Jaworze znalazła się w granicach utworzonego Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego. Park utworzono w celu zachowania i upowszechniania wartości przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych Beskidu Śląskiego, w warunkach racjonalnego gospodarowania. Na obszarze Gminy Jaworze objęto ochroną fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego Pogórza Śląskiego z charakterystyczną rzeźbą terenu obejmującego obszary użytkowania rolniczego, doliny cieków wodnych, pozostałości lasów. Teren ten o powierzchni 203 ha jest chroniony ze względu na jego szczególne walory przyrodnicze i kulturowe oraz przekonanie, że obszar ten powinien być wizytówką Jaworza, a jego zagospodarowanie winno stać się jednym z głównych celów strategicznego rozwoju Gminy2. Na terenie gminy ustanowiono 29 pomników przyrody chroniących drzewa i ich skupienia gatunków rodzimych i obcych. Spośród gatunków rodzimych są to: dęby szypułkowe, buki zwyczajne, jodły pospolite, lipa szerokolistna, lipa drobnolistna, modrzew, grab, świerk, wierzba biała, topola czarna, wiąz górski. Gatunki obce, to: tulipanowiec amerykański i kasztanowce zwyczajne. Spośród ustanowionych pomników przyrody na terenie gminy Jaworze, drzewem najbardziej okazałym jest dąb szypułkowy o obwodzie 510 cm, rosnący w Jaworzu, ul. Dębowa. Drzewem najstarszym jest natomiast lipa szerokolistna rosnąca w Jaworzu Nałężu przy prawym brzegu potoku Jasionka, licząca ok. 350 lat. Na terenie Gminy położony jest użytek ekologiczny Uroczysko Jasionka o powierzchni 1,1 ha ustanowiony Rozporządzeniem nr 13/2003 wojewody śląskiego z 26.06.2003 r. (Dz. Urz. Woj. Śl. nr 55/03, poz. 1695). Przedmiotem ochrony są źródliska ze stanowiskami regionalnie rzadkich i ustępujących gatunków roślin i zwierząt.

1 GUS, 2016 2 Uchwała nr XLIII/230/2002 Rady Gminy Jaworze z 27.06.2002 r. (Dz. Urz. Woj. Śl. nr 53/02, poz. 1763). Strona 16 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 16 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

4. Ocena stanu środowiska 4.1. Ochrona klimatu i jakości powietrza 4.1.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ Cel długoterminowy do roku 2017 zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony Środowiska UTRZYMANIE WARTOŚCI STĘŻEŃ ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA NA POZIOMIE OBOWIĄZUJĄCYCH STANDARDÓW Cele krótkoterminowe Podjęte działania Efekt ze wskaźnikiem W latach 2011-2015 Gmina Jaworze przeprowadziła 2 działania termomodernizacyjne wpływające na poprawę efektywności energetycznej budynków użyteczności publicznej, w tym:  remont kotłowni budynku Ośrodka Zdrowia, Termomodernizacja 2 Termomodernizacja budynków obiektów użyteczności użyteczności publicznej  modernizacja Szkoły Podstawowej Nr 1, wymiana stolarki okiennej, w ramach projektu „Oszczędzanie energii publicznej i promowanie odnawialnych źródeł energii” pn.: „Termomodernizacja budynku szkoły wraz z przebudową systemu ogrzewania”. W latach 2011-2015 roku Gmina Jaworze wydawała gazetę Echo Edukacja w zakresie alternatywnych Publikacja w gazecie Echo Jaworza, w której zamieszczano między innymi informacje dotyczące źródeł energii Jaworza odnawialnych źródeł energii i edukacji z nią związanej. Zarząd Dróg Powiatowych w Bielsku-Białej Na terenie Gminy Jaworze w latach 2013-2016 wykonano remonty cząstkowe dróg powiatowych na kwotę 91 164 zł. Ponadto Rozwój i modernizacja przeprowadzono wymianę nawierzchni drogi powiatowej nr 4414 S, Koszt inwestycji w latach infrastruktury drogowej na terenie ul. Słonecznej w Jaworzu na odcinku 775 mb na kwotę 311 041 zł. 2013-2016 na drogach: Gminy Jaworze (drogi gminne i Gmina Jaworze gminnych ok. 3 mln zł powiatowe) W latach 2013-2016 Gmina Jaworze przeprowadziła inwestycję powiatowych 402 tys. zł drogowe na około 3 mln zł. Zakres prac obejmował zarówno ulice, jak i chodniki, przepusty i odwodnienia, most, pobocza oraz ścieżki rowerowe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych o wykonanych inwestycjach gminnych i działaniach na terenie Gminy Jaworze

4.1.2. Opis stanu obecnego 4.1.2.1. Klimat na obszarze gminy Klimat i pogoda gminy Jaworze kształtowane są przez przemieszczające się i ścierające ze sobą masy powietrza polarno-morskiego i kontynentalnego. Decyduje to o wielkiej zmienności pogody zarówno w ciągu roku, jak i w skali dobowej. Najczęściej, bo aż przez 2/3 roku napływa wilgotne powietrze polarno-morskie. W zimie przynosi ono ocieplenie i odwilże, zwiększone zachmurzenie i opady śniegu, a w lecie ochłodzenie, duże zachmurzenie i przeważnie obfite opady. Powietrze kontynentalne napływa w lecie jako ciepłe, przynoszące często burze, zaś w zimie - jako mroźne i suche. W jesieni i zimą w masach tego powietrza powstają silne inwersje temperatury z mgłami w dolinach i kotlinach.

Rysunek 4.1.2.1 Dane charakterystyczne klimatu w rejonie gminy Jaworze Źródło: www.meteoblue.com

Strona 17 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 17 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Taka cyrkulacja znajduje odbicie w dominacji wiatrów o składowej zachodniej: w zimie przeważają wiatry zachodnie i południowo-zachodnie, natomiast latem - zachodnie i północno-zachodnie. Najsilniejsze wiatry występują w chłodnej porze roku (XII - IV), zwłaszcza w szczytowych partiach gór (Barański 1995). Na stosunki klimatyczne Gminy Jaworze istotny wpływ ma wysokość n.p.m. Według M. Hessa (1965) można tu wyróżnić dwa piętra klimatyczne. Piętro umiarkowane ciepłe występuje na terenach o wysokości do około 670 m n.p.m., a średnia temperatura powietrza wynosi tu 6 - 8° C. Wyżej rozciąga się piętro umiarkowanie chłodne ze średnią roczną temperaturą powietrza od 4 do 6° C. W poszczególnych piętrach klimatycznych występują istotne różnice w wartościach wielu charakterystyk termicznych na wypukłych i we wklęsłych formach terenowych. Średnie roczne i średnie miesięczne temperatury powietrza są wyższe na wierzchowinach i stokach niż w dnach dolin. Przyczynę tego należy upatrywać w tworzeniu się zastoisk chłodu w dnach dolin i w częstym występowaniu inwersji temperatury powietrza. Roczne sumy opadów są zróżnicowane i wahają się w granicach od około 900 mm w części północnej do ponad 1300 mm w najwyższych partiach gór. Opady dominują w okresie letnim (od czerwca do sierpnia z kulminacją w lipcu) (Jankowski, Wach 1989). Położenie Gminy w obrębie gór i pogórza zadecydowało o tym, że czas trwania okresu wegetacyjnego oraz zalegania pokrywy śnieżnej charakteryzują duże rozpiętości. W północnej części Gminy okres trwa dłużej niż 210 dni, a pokrywa śnieżna zalega średnio krócej niż 80 dni. Im dalej na południe, tym okres wegetacyjny jest coraz krótszy (160-180 dni na wierzchowinach Beskidu Śląskiego), a czas zalegania pokrywy śnieżnej coraz dłuższy (ponad 160 dni). Powyżej wysokości 650 m n.p.m. pokrywa śnieżna może mieć grubość powyżej 1 m, a największe prawdopodobieństwo jej występowania przypada na marzec. Na stokach eksponowanych na północ, które w okresie zimowym uzyskują tylko niewielkie ilości bezpośredniego promieniowania słonecznego, roczna liczba dni z pokrywą śnieżną jest przeciętnie o 8 - 25 dni większa niż na stokach eksponowanych na południe (Leśniak, Obrębska-Starklowa 1983). Obszar Pogórza charakteryzuje się bardzo korzystnymi warunkami mezoklimatycznymi. Dotyczy to stoków i grzbietów na wysokościach od 40 do 300 m nad dnami dolin. Są to obszary o łagodnych dobowych wahaniach temperatury i wilgotności powietrza oraz dobrej naturalnej wentylacji i warunkach aerosanitarnych. Mezoklimat grzbietów, szczytów i stoków beskidzkich położonych na wysokościach ponad 300 m nad dnami dolin jest umiarkowanie korzystny. Cechują go bardzo dobre warunki aerosanitarne i naturalna wentylacja, lecz stosunki termiczne i wilgotnościowe są zmienne w zależności od wysokości n.p.m. oraz ekspozycji stoków. Niekorzystnym mezoklimatem odznaczają się dna dolin. W ciągu dnia są to obszary silnie nagrzewane i przesuszone, nocą odwrotnie - wychłodzone i bardzo wilgotne. Wentylacja jest słaba a warunki aerosanitarne bardzo niekorzystne.

4.1.2.2. Jakość powietrza na obszarze gminy Jaworze Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez:  utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach;  zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane;  zmniejszanie i utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów docelowych albo poziomów celów długoterminowych lub co najmniej na tych poziomach. Na stan powietrza w Gminie Jaworze mają wpływ następujące czynniki:  emisja zorganizowana pochodząca ze źródeł punktowych i powierzchniowych oraz niska emisja,  emisja ze środków transportu i komunikacji (emisja liniowa),  emisja niezorganizowana. Zazwyczaj głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza jest emisja substancji toksycznych pochodzących z procesów spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych w celach energetycznych i technologicznych, na terenie gminy Jaworze zanieczyszczanie pochodzi głównie ze spalania paliw stałych na potrzeby ogrzania budynków oraz spalania paliw silnikowych w pojazdach. W kolejnych podrozdziałach opisano systemy energetyczne znajdujące się na terenie gminy i określono ich wpływ na stan powietrza atmosferycznego. Podstawową masę zanieczyszczeń odprowadzanych do atmosfery stanowi dwutlenek węgla. Jednak najbardziej uciążliwe składniki spalin to przede wszystkim dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pył. W mniejszych ilościach emitowane są również chlorowodór, różnego rodzaju węglowodory aromatyczne i alifatyczne. Wraz z pyłem emitowane są również metale ciężkie, pierwiastki promieniotwórcze i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, a wśród nich benzoalfapiren, uznawany za jedną z bardziej znaczących substancji kancerogennych. W pyle zawieszonym ze względu na zdolność wnikania do układu oddechowego, wyróżnia się frakcje o ziarnach: powyżej 10 mikrometrów i pył drobny poniżej 10 mikrometrów (PM10). Ta druga frakcja jest szczególnie niebezpieczna dla człowieka, gdyż jej cząstki są już zbyt małe, by mogły zostać zatrzymane w naturalnym procesie filtracji oddechowej.

Strona 18 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 18 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Przy spalaniu odpadów z produkcji tworzyw sztucznych opartych na polichlorku winylu do atmosfery mogą dostawać się substancje chlorowcopochodne, a wśród nich dioksyny i furany. O wystąpieniu zanieczyszczeń powietrza decyduje ich emisja do atmosfery, natomiast o poziomie w znacznym stopniu występujące warunki meteorologiczne. Przy stałej emisji, zmiany stężeń zanieczyszczeń są głównie efektem przemieszczania, transformacji i usuwania ich z atmosfery. Stężenie zanieczyszczeń zależy również od pory roku. I tak:  sezon zimowy, charakteryzuje się zwiększonym zanieczyszczeniem atmosfery, głównie przez niską emisję,  sezon letni, charakteryzuje się zwiększonym zanieczyszczeniem atmosfery przez skażenia wtórne powstałe w reakcjach fotochemicznych. Ocenę stanu powietrza atmosferycznego przeprowadzono w oparciu o dane z lat 2013-2015 pochodzące z Systemu monitoringu jakości powietrza województwa śląskiego oraz opracowania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach pt.: „Czternasta roczna ocena jakości powietrza w województwie śląskim, obejmująca 2015 rok”. Czternastą ocenę przeprowadzono w pięciu wyodrębnionych strefach na terenie województwa śląskiego:  strefa śląska (gmina Jaworze),  aglomeracja górnośląska,  aglomeracja rybnicko-jastrzębska,  miasto Bielsko-Biała,  miasto Częstochowa. Podstawę klasyfikacji stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jakości powietrza stanowiły:  dopuszczalny poziom substancji w powietrzu,  poziom docelowy,  poziom celu długoterminowego, określone rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. 2012, poz. 1031). Ocenę przeprowadzono z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych:  ze względu na ochronę zdrowia ludzi – dla wszystkich stref,  ze względu na ochronę roślin – dla strefy śląskiej. Ocena pod kątem ochrony zdrowia obejmuje: dwutlenek azotu NO₂ , dwutlenek siarki SO₂ , benzen C₆ H₆ , ołów Pb, arsen As, nikiel Ni, kadm Cd, benzo(a)piren B(a)P, pył PM10, pył PM2,5, ozon O₃ , tlenek węgla CO. W ocenie pod kątem ochrony roślin uwzględnia się: dwutlenek siarki SO₂ , tlenki azotu NO, ozon O₃ . W wyniku oceny każdej strefie przypisano klasę dla każdego zanieczyszczenia, oddzielnie ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ze względu na ochronę roślin. Z klasyfikacji pod kątem ochrony roślin wyłączone są strefy: aglomeracje powyżej 250 tys. mieszkańców i miasta powyżej 100 tys. mieszkańców. Strefy zaliczono:  do klasy A – jeżeli stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekroczyły poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych,  do klasy C – jeżeli stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekroczyły poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe. Zaliczenie strefy do określonej klasy wiąże się z podjęciem działań na rzecz poprawy jakości powietrza (klasa C) lub dążeniem do utrzymania dobrej jakości (klasa A). W przypadku, gdy jest przekroczony poziom dopuszczalny substancji określane są obszary przekroczeń, opracowywane lub aktualizowane Programy Ochrony Powietrza (POP). Należy kontrolować stężenia substancji i prowadzić działania mające na celu obniżenia stężeń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych. Natomiast, gdy przekroczony jest poziom docelowy należy dążyć do osiągnięcia wymaganej prawem normy za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych. W tym przypadku również obowiązuje opracowanie lub aktualizacja POP.

Ocena według kryteriów odniesionych do ochrony zdrowia ludzi Dwutlenek siarki Jakość powietrza w zakresie dwutlenku siarki określono na podstawie pomiarów automatycznych ze stacji zlokalizowanej poza terenem gminy Jaworze, w miejscowości Bielsko-Biała.

Strona 19 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 19 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

30 27,2

25 21 20

14,8 15 14 14 12,312,5 11,2 10,9 10,3 9,3 10 8,9 6,4 6,3 5,3 5,2 5,2 4,4 4,8 5 3,8 2,3 2,2 2,3 2,4

0

2015 2016

Rysunek 4.1.2.2 Stężenie dwutlenku siarki w latach 2015-2016 na stacji w Bielsku-Białej (μg/m3) Źródło: http://powietrze.katowice.wios.gov.pl

Na rysunku powyżej przedstawiono stężenie dwutlenku siarki w latach 2015-2016. Maksymalne stężenie wyniosło 27,2 μg/m3 w styczniu 2016 r. Natomiast średnio roczne stężenie w latach 2015-2016 nie przekroczyło normy 20 μg/m3 i wyniosło odpowiednio 8,3 μg/m3 i 9,7 μg/m3. Na stanowisku w Bielsku-Białej nie została przekroczona dopuszczalna częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego, wynosząca 3 dni w roku. Strefa śląska, w której zlokalizowana jest gmina Jaworze otrzymała klasę A dla dwutlenku siarki.

Dwutlenek azotu Jakość powietrza w zakresie dwutlenku azotu określono na podstawie pomiarów automatycznych ze stacji zlokalizowanej poza terenem gminy Jaworze, w miejscowości Bielsko-Biała.

35 33

30 29 27 26 25 25 24 22 21 21 21 20 20 19 19 20 18 18 16 16 15 14 14 14 15 13 13

10

5

0

2015 2016

Rysunek 4.1.2.3 Stężenie dwutlenku azotu w latach 2015-2016 na stacji w Bielsku-Białej (μg/m3) Źródło: http://powietrze.katowice.wios.gov.pl

Na rysunku powyżej przedstawiono stężenie dwutlenku azotu w latach 2015-2016. Maksymalne stężenie wyniosło 33 μg/m3 w lutym 2015 r. Natomiast średnio roczne stężenie nie przekroczyło normy 40 μg/m3 i wyniosło jednakowo w dwóch latach 20 μg/m3. Strefa śląska w której zlokalizowana jest gmina Jaworze otrzymała klasę A dla dwutlenku azotu.

Strona 20 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 20 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Tlenek węgla Jakość powietrza w zakresie tlenku węgla określono na podstawie pomiarów automatycznych ze stacji zlokalizowanej poza terenem gminy Jaworze, w miejscowości Bielsko-Biała.

4000

3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

0

2015 2016

Rysunek 4.1.2.4 Stężenie tlenku węgla w latach 2015-2016 na stacji w Bielsku-Białej (μg/m3) Źródło: http://powietrze.katowice.wios.gov.pl

Maksymalne stężenia 8 godzinne tlenku węgla nie przekroczyły poziomu dopuszczalnego (10000 μg/m3) na stanowisku i wynosiły od 6% do 35% wartości dopuszczalnej. Najwyższa wartość wystąpiła w lutym 2016 r. Strefa śląska w której zlokalizowana jest gmina Jaworze otrzymała klasę A dla tlenku węgla.

Benzen Jakość powietrza w zakresie benzenu określono na podstawie pomiarów automatycznych w 2015 r. ze stacji zlokalizowanych poza gminą Jaworze, w miejscowościach: Dąbrowie Górniczej – 2,3 μg/m3, w Rybniku - 3,8 μg/m3, w Częstochowie – 1,5 μg/m3, Czerwionce Leszczynach – 3,9 μg/m3. Na stanowiskach pomiarów metodą pasywną w Bielsku-Białej stężenia wyniosły od 1,3 μg/m3 do 3,4 μg/m3. W porównaniu do 2014 roku spadek nastąpił na 6 stanowiskach (Katowice, Czerwionka Leszczyny, Bielsko- Biała, Częstochowa, Czechowice Dziedzice), wzrost stężeń o 24% w Rybniku, w Dąbrowie Górniczej stężenia pozostały na tym samym poziomie. Nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji 5 μg/m³. Strefa śląska w której zlokalizowana jest gmina Jaworze otrzymała klasę A dla benzenu.

Pył PM10 W województwie śląskim prowadzone są pomiary automatyczne pyłu PM10, których wyniki co godzinę zamieszczane są na stronie internetowej WIOŚ. Taki system pozwala, po zamknięciu doby pomiarowej, na szybkie informowanie społeczeństwa o osiągniętych stężeniach, ewentualnych przekroczeniach norm i reakcję w przypadku przekroczenia przez stężenie dobowe wartości poziomu dopuszczalnego, poziomu informowania (200 μg/m³) bądź poziomu alarmowego (300 μg/m³). W przypadku ich przekroczenia wojewódzki inspektor ochrony środowiska powiadamia wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego oraz zarząd województwa. W roku 2015 na żadnym stanowisku nie odnotowano tak wysokich stężeń, a jedynie przekroczenia normy dla doby wynoszącej 50 μg/m³. Ocenę jakości powietrza wykonano na podstawie pomiarów automatycznych na stacji zlokalizowanej poza obszarem gminy Jaworze tj. w Bielsku-Białej. Klasyfikacja wyników odnosi się do dwóch wartości kryterialnych: stężeń 24-godzinnych i średniej dla roku.

Strona 21 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 21 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

90 80 80 70 62 58 60 50 50 46 45 45 41 38 36 36 40 34 32 30 26 27 27 30 23 23 21 21 19 20 17 17 10 0

2015 2016

Rysunek 4.1.2.5 Stężenie pyłu PM10 w latach 2015-2016 na stacji w Bielsku-Białej (μg/m3) Źródło: http://powietrze.katowice.wios.gov.pl

Najwyższe stężenie 24-godzinnego pyłu PM10 odnotowano w styczniu 2016 r. 80 μg/m³ (norma 50 μg/m³). Liczba przekroczeń dopuszczalnego poziomu stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10 była wyższa niż dopuszczalna częstość i wynosiła w Bielsku-Białej – 59 dni i była 1,7 razy wyższa niż dopuszczalna. Natomiast stężenia średnie dla roku na stacji w Bielsku-Białej wynosiło 36 μg/m³ (przy normie 40 μg/m³). Strefa śląska w której zlokalizowana jest gmina Jaworze otrzymała klasę C dla pyłu PM10.

Arsen, kadm, nikiel i benzo(a)piren (BaP) – całkowita zawartość w pyle zawieszonym PM10. Klasyfikację dla wyżej wymienionych substancji wykonano w oparciu o uzyskane stężenia średnie dla roku odnoszone do poziomu docelowego. Za podstawę klasyfikacji przyjęto pomiary manualne ze stacji zlokalizowanych poza gminą Jaworze. Na żadnym stanowisku pomiarowym nie odnotowano przekroczeń poziomów docelowych dla metali. Średnioroczne stężenia benzo(a)pirenu na 14 stanowiskach zostały przekroczone i wyniosły (wartość docelowa 1 ng/m3): w aglomeracji górnośląskiej od 5 do 9 ng/m3, w aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej od 5 do 11 ng/m3, w Bielsku-Białej 5 ng/m3, w Częstochowie 3 ng/m3, w strefie śląskiej od 5 do 9 ng/m3. W porównaniu do 2014 roku, na 5 stanowiskach stężenia średnioroczne uległy zwiększeniu od 1% (Knurów, Żywiec) do 19% (Dabrowie Górniczej). Obniżenie wartości średniorocznych odnotowano na 9 stanowiskach, najznaczniej w Tarnowskich Górach o 14% i Rybniku o 13%. W okresie letnim oraz zimowym na stanowiskach w Rybniku i Godowie były obserwowane najwyższe stężenia benzo(a)pirenu, które wynosiły zimą 16 ng/m3 w Godowie i 19 ng/m3 w Rybniku, latem - 2 ng/m3. Stężenia w sezonie zimowym są wyższe od 6-krotnie (Lubliniec) do 10-krotnie (Tarnowskie Góry i Knurów). Strefa śląska w której zlokalizowana jest Gmina Jaworze, otrzymała klasę C dla benzo(a)pirenu – ze względu na przekroczenia poziomu docelowego. Dla pozostałych zanieczyszczeń arsenu, kadmu, niklu, ołowiu strefa śląska otrzymała klasę A. Ozon Ozon jest zanieczyszczeniem wtórnym powstającym w wyniku reakcji fotochemicznych przy sprzyjających warunkach meteorologicznych, w atmosferze zawierającej tzw. prekursory ozonu (np.: tlenki azotu, węglowodory) pochodzące ze źródeł antropogenicznych, głównie transportu drogowego. Powstawaniu ozonu sprzyja wysoka temperatura, duże nasłonecznienie i duża wilgotność powietrza. Podstawę klasyfikacji stref stanowi jeden parametr – stężenie 8-godzinne odnoszące się do poziomu docelowego oraz poziomu celu długoterminowego. W województwie śląskim pomiary ozonu prowadzone są przez WIOŚ na stacjach pomiarów automatycznych. Wyniki badań stężeń ozonu wykazały, iż dopuszczalna częstość przekroczenia poziomu docelowego 8 - godzinnego, uśredniona za okres trzech lat była wyższa niż 25 dni. Również dopuszczalna częstość przekroczenia poziomu celu długoterminowego na wszystkich stanowiskach była wyższa niż 25 dni. W związku z powyższym wszystkie strefy zaliczono do klasy A dla ozonu (poziom docelowy).

Strona 22 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 22 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

W przypadku celu długoterminowego stwierdzono przekroczenie wartości normatywnej 120 μg/m³ w odniesieniu do najwyższej wartości stężeń 8-godzinnych spośród średnich kroczących w roku kalendarzowym. Dlatego w tym przypadku ozon otrzymał klasę D2 w odniesieniu do celu długoterminowego.

Ocena według kryteriów odniesionych do ochrony roślin Ozon Ze względu na ochronę roślin - przekroczenie poziomu docelowego oraz przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu wyrażonego jako AOT40 - na stacji tła regionalnego wskaźnik ten uśredniony dla kolejnych 5 lat wyniósł 22396 (μg/m3)*h, przy poziomie docelowym wynoszącym 18000 (μg/m3)*h i uśredniony dla roku wyniósł 29983 (μg/m3)*h, przy poziomie celu długoterminowego wynoszącym 6000 (μg/m3)*h. Przez 16 dni występują pomiędzy godzinami 11-19 w okresie czerwiec – wrzesień epizody ozonowe, w których stężenia 1 godzinne przekroczyły 180 μg/m3, wartość progową informowania społeczeństwa o ryzyku wystąpienia poziomu alarmowego. Najwyższe stężenie 1 godzinne ozonu (213 μg/m3) wystąpiło w Złotym Potoku 18 lipca o godzinie 15 i nie przekroczyło poziomu alarmowego, wynoszącego 240 μg/m3. Na podstawie otrzymanych wyników strefę śląską zaliczono do klasy A. W strefie śląskiej przekroczony jest poziom celu długoterminowego (6000 μg/m³h). Termin osiągnięcia poziomu celu długoterminowego wyznaczono na rok 2020.

Dwutlenek siarki i tlenki azotu Podstawą klasyfikacji były wyniki pomiarów automatycznych prowadzonych w stałych punktach pomiarowych. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki wahały się od 3 μg/m³ do 4 μg/m³. Natomiast średnie roczne stężenia tlenków azotu wynosiły od 13 do 19 μg/m³. Nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnego poziomu wymienionych substancji przy zachowaniu okresu uśredniania stężeń jako wartości średniej dla roku kalendarzowego i odrębnie wartości średniej z okresu zimowego. W roku 2015 w województwie śląskim kontynuowano pomiary dwutlenku siarki i tlenków azotu metodą pasywną, uznawaną za metodę wskaźnikową. W każdym powiecie zlokalizowano jedno stanowisko pomiarowe służące do oceny stężeń SO2 i NO2. Próbniki pasywne znajdujące się głównie na terenach pozamiejskich, rolniczych, wyraźnie pokazują problem związany ze spalaniem paliw do celów grzewczych, co jest widoczne w sezonie zimowym, kiedy odnotowywane jest podwyższenie stężeń wymienionych substancji. Należy jednak podkreślić, że normy jakości powietrza dotyczące dwutlenku siarki i tlenków azotu nie są na tych obszarach przekraczane.

Podsumowanie dla oceny według kryteriów odniesionych do ochrony zdrowia ludzi i ochrony roślin w strefie śląskiej W roku 2016 dla obszaru województwa śląskiego przeprowadzono roczną ocenę jakości powietrza atmosferycznego dotyczącą roku 2015. W wyniku oceny strefę śląską w tym obszar gminy Jaworze:  pod kątem ochrony roślin – dla ozonu, SO2 i NOx – zaliczono do klasy A. Stwierdzono natomiast przekroczenie wartości normatywnej ozonu (6000 μg/m3×h) wyznaczonej jako poziom celu długoterminowego. Termin osiągnięcia poziomu celu długoterminowego określono na rok 2020.  pod kątem ochrony zdrowia sklasyfikowano: o dla dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, ołowiu, benzenu, tlenku węgla oraz kadmu, arsenu, niklu – w klasie A, o dla pyłu PM2,5 – w klasie C, o dla pyłu PM10 − w klasie C – ze względu na przekroczenia poziomu dopuszczalnego dla 24 godzin, o dla benzo(a)pirenu – w klasie C – ze względu na przekroczenia poziomu docelowego, o dla ozonu – w klasie A – dla poziomu docelowego. W ramach oceny wykonano również dodatkową klasyfikację wyznaczając dla strefy śląskiej:  dla pyłu PM2,5, klasę C1 informującą o przekroczeniu poziomu dopuszczalnego 20 μg/m3, której należy dotrzymać od roku 2020.  dla ozonu klasę D2 w odniesieniu do celu długoterminowego. Należy podkreślić, że stężenia pyłu PM10 wykazują wyraźną zmienność sezonową – przekroczenia dotyczą tylko sezonu zimnego (grzewczego). Na przestrzeni ostatnich lat należy przeanalizować uchwalone programy ochrony powietrza, których zadaniem była diagnoza złego stanu jakości powietrza oraz wskazanie działań naprawczych, skutkujących poprawą jakości powietrza na obszarach występowania przekroczeń wartości normatywnych. Jakość powietrza w powiecie odbiegała od poziomu odpowiadającego obowiązującym normom. Stale występowały przekroczenia

Strona 23 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 23 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

poziomów dopuszczalnych lub docelowych takich zanieczyszczeń, jak: pył zawieszony PM10, pył zawieszony PM2,5 i benzo(a)piren. Sejmik Województwa Śląskiego Uchwałą Nr IV/57/3/2014 z dnia 17 listopada 2014 roku przyjął „Program ochrony powietrza dla terenu województwa śląskiego mającego na celu osiągnięcie poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu oraz pułapu stężenia ekspozycji”. W ramach opracowywania Programu ochrony powietrza zgodnie z wymogami rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych ujęto wszystkie wymagane elementy, jednakże ze względu na szczególny charakter Programu ochrony powietrza zastosowano niestandardowy układ dokumentów. Dokument główny zawiera najistotniejsze elementy, które stanowią diagnozę problemu, ocenę możliwości zmian stanu obecnego oraz kierunki działań naprawczych wraz z planowanymi efektami do osiągnięcia w 2020 roku. Drugą część Programu ochrony powietrza stanowi uzasadnienie podejmowanych działań w Programie, metodykę opracowania Programu, metodykę sposobu oceny jakości powietrza oraz analizy prawne i ekonomiczne, a także wymagane elementy opisowe i załączniki graficzne. Dokumenty te należy zatem traktować spójnie jako elementy całości. Ich treść koreluje i wzajemnie się uzupełnia. Poprawa jakości powietrza w roku 2020 ma nastąpić poprzez realizację działań naprawczych, zaplanowanych w ramach Programu ochrony powietrza w odniesieniu do wszystkich źródeł emisji. Efektem realizacji Programu powinno być zmniejszenie wielkości emisji zanieczyszczeń emitowanych do powietrza, głównie ze źródeł powierzchniowych, a także komunikacyjnych i przemysłowych. Weryfikacja postępów realizacji zadań zostanie przeprowadzona przy aktualizacji Programu w 2017 roku na podstawie danych z roku 2016. Zgodnie z zapisami „Programu ochrony powietrza dla stref województwa śląskiego mającego na celu osiągnięcie poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu oraz pułapu stężenia ekspozycji” poszczególne jednostki samorządu terytorialnego odpowiedzialne są za realizację poszczególnych działań z zakresu: 1. Ograniczenia emisji ze źródeł spalania paliw o małej mocy (do 1 MW). 2. Ograniczenia emisji ze źródeł komunikacyjnych. 3. Ograniczenia emisji ze źródeł punktowych. 4. Spójnej polityki planowania przestrzennego. 5. Działań wspomagających. 6. Działań zarządzających ochroną powietrza w województwie śląskim. Działania przewidziane do realizacji przez gminę Jaworze to działanie 1, 2, 4, 5. Poniżej przedstawiono obowiązki Wójtów, Burmistrzów miast i gmin strefy śląskiej, w szczególności gmin zobligowanych do działań ze względu na obszar przekroczeń - w ramach realizacji Programu ochrony powietrza:  Realizacja działania, związanego z ograniczaniem emisji z małych urządzeń małej mocy (do 1 MW), w ramach systemu zachęt finansowych do wymiany systemów grzewczych,  Wymiana ogrzewania węglowego w obiektach użyteczności publicznej,  Działania promocyjne i edukacyjne (ulotki, imprezy, akcje szkolne, audycje), a w tym promowanie i wspieranie działań zmierzających do pozyskania wsparcia z UE, w szczególności uczestnictwa w projekcie pn.: "Program kompleksowej likwidacji niskiej emisji w konurbacji śląsko-dąbrowskiej,  Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego:  wymogów dotyczących zaopatrywania mieszkań w ciepło z nośników, które nie powodują powstawania zanieczyszczeń powietrza – zaznaczyć wymóg wysokosprawnych urządzeń grzewczych, zgodnie z przyjętymi normami,  projektowanie linii zabudowy uwzględniającej zapewnienie „przewietrzania” miasta, ze szczególnym uwzględnieniem terenów o gęstej zabudowie;  Kontrola gospodarstw domowych, zgodnie z aktualnymi przepisami w zakresie przestrzegania zakazu spalania odpadów w urządzeniach grzewczych i na otwartych przestrzeniach,  Rozważenie, w planach perspektywicznych, tworzenia inteligentnych systemów energetyki rozproszonej z wykorzystaniem lokalnych źródeł energii,  Aktualizacja założeń do planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe w oparciu o nowe kierunki Programu ochrony powietrza wraz z wykonaniem inwentaryzacji źródeł emisji niskiej na terenie gminy,  Przekazywanie informacji i ostrzeżeń związanych z sytuacjami zagrożenia zanieczyszczeniem powietrza:  udział w informowaniu społeczeństwa o stanie zanieczyszczenia powietrza oraz sytuacjach alarmowych,  przekazywanie informacji dyrektorom jednostek oświatowych (szkół, przedszkoli i żłobków) oraz opiekuńczych o konieczności ograniczenia długotrwałego przebywania podopiecznych

Strona 24 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 24 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

na otwartej przestrzeni dla uniknięcia narażenia na wysokie stężenia zanieczyszczeń, w ramach realizacji planu działań krótkoterminowych,  przekazywanie informacji dyrektorom szpitali i przychodni podstawowej opieki zdrowotnej o możliwości wystąpienia większej ilości przypadków nagłych (np. wzrost dolegliwości astmatycznych lub niewydolności krążenia) z powodu wystąpienia wysokich stężeń zanieczyszczeń, w ramach realizacji planu działań krótkoterminowych,  Realizacja działań ujętych w planie działań krótkoterminowych w zależności od ogłoszonego alarmu,  Przedkładanie Marszałkowi Województwa Śląskiego sprawozdań z realizacji działań, ujętych w niniejszym Programie. W marcu 2016 r. Radni Gminy Jaworze przyjęli uchwałę w sprawie przyjęcia „Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Jaworze". Celem dokumentu było dokonanie inwentaryzacji emisji (baza danych o emisji) i w odniesieniu do przyjętego roku bazowego (2012) przedstawienie zgłoszonych, potencjalnych oraz rekomendowanych działań związanych z ograniczeniem zużycia energii finalnej (określenie efektu energetycznego) oraz redukcji emisji zanieczyszczeń (w tym gazów cieplarnianych) do atmosfery (określenie efektu ekologicznego). W ramach PGN sporządzono listę planowanych inwestycji, których wykonanie ma przybliżyć Gminę do osiągnięcia celów w postaci efektu ekologicznego i efektu energetycznego. Inwestycje te podzielono pod względem następujących obszarów działań:  termomodernizacja budynków,  budowa nowych budynków o lepszej niż wymagana obecnym prawem charakterystyce energetycznej,  promocja niskoemisyjnego transportu,  wykorzystanie odnawialnych źródeł energii,  wymiana punktów świetlnych w oświetleniu na punkty bardziej energooszczędne.

4.1.2.3. Niska emisja Niska emisja to zanieczyszczenia trafiające do powietrza, a pochodzące z komunikacji samochodowej i procesu spalania węgla o niskiej jakości czy śmieci – w domowych piecach, paleniskach, lokalnych kotłowniach. Zasadniczo są to te zanieczyszczenia, które są emitowane przez kominy o niskiej wysokości czy paleniska. Wysokość ma znaczenie, ponieważ to właśnie emisja z niskich kominów rozprzestrzenia się po najbliższej okolicy i najbardziej szkodzi okolicznym mieszkańcom. Na terenie gminy Jaworze źródłami niskiej emisji są kotły w obiektach użyteczności publicznej, budynkach komunalnych i Wspólnot Mieszkaniowych, budynkach jednorodzinnych, budynkach usługowo – przemysłowych.

13%

29%

57%

węgiel gaz ziemny energia elektryczna drewno/biomasa

Rysunek 4.1.2.6 Zużycie energii w budynkach użyteczności publicznej w 2014 r. Źródło: Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Jaworze, 2016 r.

Główne źródło energii w budynkach użyteczności publicznej stanowią gaz ziemny oraz węgiel, których zużycie w 2014 r. wyniosło 717,08 MWh/rok (węgiel) oraz 1 394,73 MWh/rok (gaz ziemny). Można zauważyć, że zużycie węgla w okresie lat 2012-2015 spadło, a wzrosło wykorzystanie gazu ziemnego. Przyczyną były modernizacje związane z wymianą kotłów węglowych na gazowe.

Strona 25 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 25 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

1%

27%

44%

29%

węgiel gaz ziemny energia elektryczna drewno/biomasa

Rysunek 4.1.2.7 Zużycie energii w budynkach komunalnych i Wspólnot Mieszkaniowych w 2014 r. Źródło: Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Jaworze, 2016 r.

W największym stopniu na łączne zużycie energii w budynkach komunalnych i Wspólnot Mieszkaniowych wpłynęło wykorzystanie węgla (74,22 MWh/rok), gazu ziemnego (48,8 MWh/rok), i energii elektrycznej (45,68 MWh/rok). Drewno i biomasa służyły do ogrzania najmniejszej liczby budynków tego sektora i miały znikomy udział w zużyciu energii w budynkach komunalnych i Wspólnot Mieszkaniowych – 1,68 MWh/rok.

3% 13%

15%

69%

węgiel gaz ziemny energia elektryczna drewno/biomasa

Rysunek 4.1.2.8 Zużycie energii w budynkach jednorodzinnych w 2014 r. Źródło: Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Jaworze, 2016 r.

Największym zużyciem energii końcowej charakteryzują się budynki jednorodzinne, które ogrzewane są głównie węglem (30 375 MWh/rok), gazem ziemnym (6 587 MWh/rok), energią elektryczną (5 592 MWh/rok), drewnem/biomasą (1 222 MWh/rok). W sektorze usługowo-handlowym i przemyśle największy udział w zużyciu energii wynika z zużycia energii elektrycznej (21 522 MWh/rok), na drugim miejscu jest gaz ziemny (6 627 MWh/rok), a na ostatnim, trzecim węgiel (2 402 MWh/rok). Jest tu zatem zupełnie inna sytuacja niż w sektorze użyteczności publicznej i mieszkalnictwa, gdzie węgiel dominował w tego typu zestawieniach. W sektorze usługowo-handlowym i przemyśle pojawia się zysk energii z odnawialnych źródeł tj. kolektory słoneczne w Beskidzkim Zespole Leczniczo-Rehabilitacyjnym, w Szpitalu Opieki Długoterminowej w Jaworzu. W celu oszacowania ogólnej emisji substancji szkodliwych do atmosfery ze spalania paliw w budownictwie mieszkaniowym, sektorze handlowo-usługowym i użyteczności publicznej w Gminie, koniecznym było posłużenie się danymi pośrednimi. Punkt wyjściowy stanowiła w tym przypadku struktura zużycia paliw i energii obliczona na potrzeby Planu gospodarki niskoemisyjnej.

Strona 26 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 26 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Tabela 4.1.2.1 Zestawienie zbiorcze emisji substancji do atmosfery z poszczególnych źródeł emisji na terenie Gminy Jaworze w 2014 r.

CO2 SO2 CO NO2 Pył Wartość Wartość Wartość Wartość Wartość Nośnik emisja emisja emisja emisja emisja wskaźnika wskaźnika wskaźnika wskaźnika wskaźnika (Mg) (Mg) (Mg) (Mg) (Mg) (kg CO2/GJ) (kg/Mg) (kg/Mg) (kg/Mg) (kg/Mg) 15 Węgiel 92,71 139 589,19 9,6 14 454,28 45 67 754,43 2 3 011,31 10,5 809,37 Gaz 55,82 12 466,64 0,08 17,87 0,3 67,00 1,52 339,47 0,0005 0,11 Drewno 109,76 8 609,41 0,11 8,63 26 2 039,40 1 78,44 1,5 117,66 Energia 226 18 544,00 elektryczna 15 RAZEM 179 209,24 14 480,77 69 860,84 3 429,22 927,14 Źródło: obliczenia własne na podstawie Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Jaworze, 2016 r.

Tak duży udział emisji ze źródeł rozproszonych emitujących zanieczyszczenia w wyniku bezpośredniego spalania paliw na cele grzewcze i socjalno-bytowe w mieszkalnictwie oraz w sektorach handlowo-usługowym nie powinien być wielkim zaskoczeniem. Rodzaj i ilość stosowanych paliw, stan techniczny instalacji grzewczych oraz, co zrozumiałe, brak układów oczyszczania spalin, składają się w sumie na wspomniany efekt. Należy także pamiętać, że decydujący wpływ na wielkość emisji zastępczej ma ilość emitowanego do atmosfery benzo(a)pirenu, którego wskaźnik toksyczności jest kilka tysięcy razy większy od tegoż samego wskaźnika dla dwutlenku siarki. Wynika stąd, że wszelkie działania zmierzające do poprawy jakości powietrza w gminie powinny w pierwszej kolejności dotyczyć kontynuacji programów związanych z ograniczeniem niskiej emisji.

4.1.2.4. Emisja z emitorów liniowych Jednym z podstawowych czynników środowiskotwórczych, związanych z komunikacją jest zanieczyszczenie powietrza występujące w sąsiedztwie dróg. Pojazdy samochodowe poruszające się po drogach, emitują do atmosfery duże ilości różnorodnych substancji toksycznych, powstających w wyniku spalania paliwa napędowego, a także na skutek wzajemnego oddziaływania opon i nawierzchni dróg oraz zużywania się niektórych elementów pojazdu (powstają wtedy zanieczyszczenia w postaci pyłów gumowych, azbestowych, kamiennych oraz rdzy, sadzy itp.). Jest to problem narastający, zwłaszcza na terenie miast i centrum gmin. Mimo prowadzonej tam modernizacji układów komunikacyjnych, wskutek lawinowo narastającej liczby samochodów, płynność ruchu w godzinach szczytu jest zakłócona. Obecność spalin samochodowych najdotkliwiej odczuwana jest w letnie oraz w słoneczne dni, ponieważ oprócz toksycznych spalin tworzy się bardzo szkodliwa dla zdrowia, przypowierzchniowa warstwa ozonu pochodzenia fotochemicznego. Przez teren gminy Jaworze przebiegają cztery odcinki dróg powiatowych o łącznej długości 10,906 km, w tym:  4413 S Wapienica – Jaworze, ul. Wapienicka, Zdrojowa – 3,753 km,  4414 S Jaworze - Nałęże, ul. Słoneczna – 2,366 km,  4416 S Jasienica – Jaworze – Nałęże, ul. Cisowa – 2,865 km,  4417 S Świętoszówka – Bielsko, ul. Bielska – 1,922 km. Układ komunikacyjny wewnątrz Gminy Jaworze wyznacza siatka ulic lokalnych i dojazdowych, będących drogami gminnymi, powiatowymi, prywatnymi oraz należących do Skarbu Państwa. Drogi te są bardzo zróżnicowane pod względem nawierzchni oraz innych parametrów technicznych. Poza tym charakteryzują się one niską przepustowością, która może być istotną barierą w rozwoju przestrzennym gminy. Zarządcami dróg, do właściwości, których należą sprawy z zakresu planowania budowy, modernizacji, utrzymania i ochrony dróg, są następujące organy:  dróg powiatowych – Zarząd Dróg Powiatowych w Bielsku-Białej,  dróg gminnych, dróg należących do Skarbu Państwa (które z mocy prawa zostały nabyte przez Gminę Jaworze) – władze Gminy Jaworze. Utrzymanie dróg we właściwym stanie technicznym, daje możliwość szybkiego i dogodnego komunikowania się, stanowiąc podstawę do podnoszenia atrakcyjności terenu gminy Jaworze. Spośród wszystkich pojazdów poruszających się po drogach znajdujących się w gminie, największy udział mają samochody osobowe 89%, co świadczy o dominacji transportu prywatnego. Samochody ciężarowe oraz samochody dostawcze stanowią łącznie ponad 7%. Najmniejszy udział przypadł pojazdom wykorzystywanym rolniczo oraz autobusom 1%.

Strona 27 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 27 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Zużycie energii (MWh) Emisja CO2 (Mg)

14000 3500 13073 3229

12000 3000

10000 2500

2065 7825 8000 2000

6000 1500

4000 1000

2000 1184 500 266

0 0 benzyna olej napędowy gaz benzyna olej napędowy gaz

Rysunek 4.1.2.9 Zużycie energii i emisja dwutlenku węgla w podziale na typy spalanych paliw w transporcie w Gminie Jaworze w 2014 r. Źródło: Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Jaworze, 2015 r

W skali gminy Jaworze transport samochodowy odpowiada za ok. 5 % wszystkich zanieczyszczeń. Głównym nośnikiem energii, a zarazem powodującym największą emisję gazów cieplarnianych jest benzyna – 56,67% oraz olej napędowy – 4,71%. Udział samochodów w emisji zanieczyszczeń jest o wiele większy na obszarach o dużym natężeniu ruchu.

4.1.2.5. Warunki wykorzystania OZE W działaniach związanych z przejściem na gospodarkę niskoemisyjną, największego potencjału upatruje się w odnawialnych źródłach energii, które zastąpić mogą wysokoemisyjne źródła konwencjonalne, działania termomodernizacyjne obiektów oraz przedsięwzięcia poprawy efektywności energetycznej (w szczególności modernizacji oświetlenia), które sprzyjają obniżeniu zapotrzebowania energetycznego budynków i infrastruktury technicznej.

Energia wody Mała energetyka wodna – „MEW” obejmuje pozyskanie energii z cieków wodnych. Podstawowymi parametrami dla doboru obiektu są spad w [m] i natężenie przepływu w [m3/s]. Rozwój elektrowni wodnych jest ograniczony warunkami prawnymi, lokalizacyjnymi, wymogami terenowymi i geomorfologicznymi oraz potencjałem kapitałowym inwestora. Najwięcej funduszy pochłania budowa obiektów hydrotechnicznych piętrzących wodę (jaz, zapora). Charakterystyczne dla elektrowni wodnych są znikome koszty eksploatacji (wynoszące średnio około 0,5÷1% łącznych nakładów inwestycyjnych rocznie) oraz wysoka sprawność energetyczna (90÷95%)3 . Potencjał energetyczny wody jest nierównomiernie rozłożony na terenie Polski. Przeważająca jego część (około 67,9%) występuje w dorzeczu Wisły, 17,6% w dorzeczu Odry, zaledwie 2,0% to rzeki Przymorza oraz Warmii i Mazur, natomiast pozostałe 12,5% stanowi mała energetyka. Do rzek o dużym potencjale energetycznym zaliczyć można przede wszystkim Wisłę, Dunajec, San, Bug, Odrę, Bóbr i Wartę. W celu oszacowania potencjału energetycznego rzek, najistotniejsze znaczenie mają dwa czynniki, tj. spadek koryta rzeki oraz przepływy wody. Polska jest krajem nizinnym, o stosunkowo małych opadach i dużej przepuszczalności gruntów, co znacznie ogranicza zasoby energetyczne rzek. Ponadto rzeczywiste możliwości wykorzystania zasobów energetycznych są ograniczone m.in. przez sprawność urządzeń, istniejące warunki terenowe (np. zabudowa), bezzwrotny pobór wody dla celów nieenergetycznych, konieczność zapewnienia minimalnego przepływu wody w korycie rzeki poza elektrownią. Powyższe ograniczenia powodują zmniejszenie potencjału teoretycznego, a wynik końcowy określany jest jako potencjał techniczny. Obszar Gminy Jaworze należy do prawostronnego dorzecza Wisły. Do głównych dopływów Wisły w granicach gminy należy rzeka Iłownica wraz z dopływami.

3 „Małe elektrownie wodne w gospodarce i środowisku przyrodniczym” (J. Plutecki). Strona 28 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 28 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Tabela 4.1.2.2 Zasoby energii wodnej rzek w rejonie Gminy Jaworze i możliwości ich technicznego wykorzystania Zasoby teoretyczne Zasoby techniczne Obszar lub rzeka Udział w całości Stopień wykorzystania Udział w całości w GWh w GWh zasobów teoretycznych zasobów energii zasobów

Dorzecze Wisły 16 457 71,5% 9270 56,3% 77,6%

Wisła Górna 1238 5,4% 518 41,8% 4,3%

Dopływy prawobrzeżne 1 346 5,9% - - - Inne małe rzeki Źródło: „Odnawialne źródła energii” Wojciech Matuszek Elektrownie Szczytowo-Pompowe SA, ELEKTROENERGETYKA NR 1/2005 (52)

W Polsce potencjał wodno-energetyczny jest nierównomiernie rozłożony na terenie kraju. Przeważająca jego część, bo aż około 68 % występuje w dorzeczu Wisły, z tego aż połowa to potencjał odcinka dolnej Wisły od ujścia Pilicy do morza; zaledwie 17,6 % w dorzeczu Odry; około 2,1 % rzeki Przymorza oraz Warmii i Mazur niezwiązane z dorzeczem Wisły oraz 12,5% mała energetyka. Do rzek o dużym potencjale energetycznym zalicza się Wisłę, Dunajec, San, Bug oraz Odrę, Bóbr i Wartę. Największa koncentracja istniejących elektrowni wodnych średniej i dużej mocy w Polsce jest na zachodzie i południu kraju; najsłabsze zagęszczenie – w Polsce centralnej, a na wschodzie kraju praktycznie nie występują. Najkorzystniejsze pod względem zasobów MEW są rejony południowe Polski (podgórskie), zaś ze względu na istniejącą zabudowę hydrotechniczną także zachodnie i północne.

Biomasa Biomasa jest największym potencjalnym źródłem energii na świecie, w tym także w Polsce. Jest to substancja organiczna powstała w procesie akumulowania energii słonecznej. Najważniejszą cechą energetycznego wykorzystania biomasy jest to, że nie powoduje ona tak dużej emisji dwutlenku siarki jak ma to miejsce w trakcie spalania węgla kamiennego, oleju opałowego lub innych paliw kopalnych. Ponadto bilans dwutlenku węgla powstającego w procesie spalania biomasy jest równy zeru, ze względu na pochłanianie go podczas procesu odnawiania tych paliw, tj. fotosyntezy. Analizę dotyczącą możliwości wykorzystania biomasy jako odnawialnego źródła energii rozszerzono do obszaru powiatu bielskiego. Na terenie powiatu istnieją średnio korzystne warunki do rozwoju wykorzystania energii z biomasy. Najbardziej korzystnymi warunkami (wzięto pod uwagę możliwy do pozyskania potencjał drewna oraz słomy i siana) charakteryzuje się gmina Porąbka, średnimi zaś Wilamowice, Wilkowice, Jasienica, Szczyrk, Czechowice-Dziedzice, nieco gorszymi Bestwina i Jaworze.

180000 160692 160000

140000

120000

100000

80000 58129,8 60000

40000 16069,2 20000 4471,5 22,9 8,3 0 Mg GJ MW

Drewno Słoma

Rysunek 4.1.2.10 Potencjał techniczny słomy i drewna w powiecie bielskim Źródło: Program wykorzystania odnawialnych źródeł energii na terenach nieprzemysłowych województwa śląskiego

Biogaz Najczęściej stosowanymi substratami do produkcji biogazu rolniczego są nawozy naturalne, wśród których wymienić należy gnojowicę oraz obornik. Obliczenie możliwego zysku energetycznego z biomasy pochodzącej z hodowli zwierząt opiera się na wskaźniku wielkości produkcji biogazu oraz wykorzystaniu liczby sztuk

Strona 29 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 29 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

dużych zwierząt. W tabeli poniżej przedstawiono wskaźnik wielkości produkcji biogazu w przeliczeniu na sztuki duże zwierząt.

Tabela 4.1.2.3 Wskaźnik wielkości produkcji biogazu w przeliczeniu na sztuki [m3/d].

Bydło Trzoda chlewna Drób

1,5 1,5 3,75

Źródło: Odchody zwierząt jako substrat dla biogazowni [http://bio-gazownie.edu.pl/]

Ze względu na niezbyt wielką liczbę ferm zwierzęcych surowce pochodzenia zwierzęcego uzupełniane są substratami roślinnymi lub innymi wysokoenergetycznymi rodzajami biomasy. W poniższej tabeli przedstawiono liczbę zwierząt oraz produkcję energii z biogazu w gospodarstwach na terenie Gminy Jaworze.

Tabela 4.1.2.4 Pogłowie zwierząt gospodarskich w Gminie Jaworze oraz produkcja biogazu

Liczba zwierząt w gminie Biogaz Produkcja energii Rodzaj zwierząt [szt.] [m3/rok] [kWh/rok]

Byki 38 57 307,80 Krowy 57 86 461,70 Lochy 57 86 461,70 Knury 500 750 4 050,00 Drób ogółem 1280 4 800 25 920,00 SUMA 5 778 31 201 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, 2016

Jak ukazuje powyższa tabela najwięcej biogazu i energii elektrycznej można pozyskać wykorzystując odchody drobiu ogółem. Łączny potencjał energetyczny nawozów naturalnych wynosi 31,2 MWh/rok. Biorąc pod uwagę trudności z zebraniem całości zwierzęcych odchodów przyjęto redukcję zysku energetycznego o 40 % tj. 12,48 MWh/rok

Energia słońca Energia słoneczna jest powszechnie dostępnym, ekologicznie czystym i najbardziej naturalnym z istniejących źródeł energii. Najefektywniej może być wykorzystana lokalnie, zaspokajając zapotrzebowanie na ciepłą wodę użytkową i ogrzewanie pomieszczeń. Dużą zaletą jest jej łatwa adaptacja, zwłaszcza do celów gospodarstwa domowego. Praktyczne wykorzystanie energii promieniowania słonecznego wymaga oszacowania potencjalnych i rzeczywistych zasobów energii słonecznej na danym obszarze i parametryzacji warunków meteorologicznych dostosowanych do potrzeb technologii przetwarzania energii promieniowania słonecznego w energię elektryczną lub cieplną. Istotny wpływ na ilość promieniowania słonecznego, jaka dociera do Ziemi ma przejrzystość powietrza. Parametr przezroczystości powietrza ulega wahaniom w ciągu dnia w zależności od warunków meteorologicznych. Ponadto, zmniejszenie przejrzystości powietrza może być wywołane również przez zawieszone w nim liczne cząsteczki pyłu i dymu.

Strona 30 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 30 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Rysunek 4.1.2.11 Średnie roczne sumy usłonecznienia Źródło: "Energia & Przemysł" - marzec 2007 na podstawie danych prof. Haliny Lorenc, IMiGW

Gmina Jaworze położona jest na obszarze rejonu południowego, gdzie średnioroczna suma promieniowania słonecznego wynosi 900-950 kWh/m2, natomiast średnie sumy usłonecznienia w ciągu roku wahają się w granicach 1450-1500 h/rok. Powyższe warunki sprawiają, że Gmina Jaworze dysponuje dobrymi warunkami dla rozwoju energetyki słonecznej. Preferowanym kierunkiem rozwoju energetyki słonecznej w Gminie powinno być zatem instalowanie indywidualnych małych instalacji fotowoltaicznych na budynkach mieszkalnych i użyteczności publicznej.

Energia ziemi Energia geotermalna to energia cieplna wnętrza Ziemi. Jej nośnikami są para wodna, woda wypełniająca pory i szczeliny w skałach wodonośnych oraz gorące skały. Powyższe nośniki zaliczane są do odnawialnych źródeł energii. Pomimo faktu, że energia geotermalna występuje w niewyczerpywalnych ilościach, to jednak jej złoża na kuli ziemskiej są rozmieszczone nierównomierne i znajdują się na różnych głębokościach, co wpływa na możliwości i ekonomiczną opłacalność ich eksploatacji. W zależności od głębokości, z której eksploatowana jest energia geotermalna, wyróżnia się:  geotermię płytką (niskiej entalpii) – wykorzystującą energię cieplną gruntu z głębokości do ok. 100 m za pomocą pomp ciepła,  geotermię głęboką (wysokiej entalpii) - pozyskującą energię cieplną z wnętrza Ziemi, z głębokości kilku kilometrów.

Strona 31 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 31 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Rysunek 4.1.2.12 Mapa rozkładu gęstości ziemskiego strumienia cieplnego na obszarze Polski Źródło: https://www.mos.gov.pl/ (Szewczyk & Gientka, 2009)

Analizując powyższą mapę rozkładu gęstości strumienia cieplnego można stwierdzić, iż budowa instalacji geotermalnych wysokiej entalpii w Gminie jest uzasadniona jedynie w północnej części (strefa brzeżna Karpat – zbiornik dewoński). Jednakże na terenie Gminy Jaworze można wykorzystać geotermię płytką przy zastosowaniu indywidualnych pomp ciepła. Pompa ciepła jest urządzeniem przenoszącym ciepło z ogólnie dostępnego środowiska cechującego się niewyczerpalnymi zasobami energii, tj. gruntu, wody lub powietrza (dolne źródło ciepła) do górnego źródła ciepła w postaci ciepła o wyższej temperaturze.

Energia wiatru Trwający obecnie rozwój technologiczny siłowni wiatrowych pozwala na szersze wykorzystanie energii wiatru do produkcji energii elektrycznej. Wiatr jest przekształconą formą energii słonecznej – to ruch cząstek powietrza wywołany nierównomiernym nagrzewaniem się powierzchni Ziemi w wyniku działania promieniowania słonecznego. Około 25% tej energii stanowi ruch mas powietrza przylegających bezpośrednio do powierzchni ziemi. Jeśli uwzględni się różne rodzaje strat, oraz możliwości rozmieszczenia urządzeń przetwarzających energię wiatru, mają one potencjał energetyczny o mocy 40 TW. Energia wiatrowa jest ekologicznie czysta - do jej wytworzenia niepotrzebne jest wykorzystanie jakiegokolwiek paliwa. Zastosowanie siłowni wiatrowych do produkcji energii, powoduje redukcję emisji gazów cieplarnianych, w tym CO2, oraz poprawę jakości powietrza, poprzez brak emisji SO2, NOx i pyłów do atmosfery. Ponadto wiatr jest niewyczerpalnym i odnawialnym źródłem energii. Wybór miejsca pod lokalizację siłowni wiatrowych powinien opierać się na analizie warunków wiatrowych. Wstępna ocena może zostać dokonana w oparciu o atlasy i mapy wietrzności. Zasoby energii wiatru są silnie związane z lokalnymi warunkami klimatycznymi i terenowymi. Decydują one o tym, czy dany obszar jest korzystnym miejscem do zbudowania siłowni wiatrowej.

Strona 32 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 32 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Rysunek 4.1.2.13 Energia wiatru w kWh/(m2/rok) na wysokości 10 i 30 m n.p.m. Źródło: "Energia & Przemysł" - marzec 2007 na podstawie danych prof. Haliny Lorenc, IMiGW

Po analizie powyższej mapy wnioskować można, iż potencjał energetyczny wiatru na obszarze Gminy Jaworze mieści się w zakresie 750 - 1000 kWh/(m2/rok), na wysokości 30 m nad powierzchnią terenu. Zatem Gmina leży na obszarze o dość korzystnych warunkach dla rozwoju energetyki wiatrowej. Oznacza to, że zasadne jest wykorzystanie alternatywnego źródła energii, jakim są elektrownie wiatrowe na tym terenie. Na terenie gminy Jaworze wg. Urzędu Regulacji Energetyki nie ma zlokalizowanych elektrowni wiatrowych.

4.1.3. Analiza SWOT Ochrona klimatu i jakości powietrza MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewnętrzne czynniki wewnętrzne Nadmierne straty energetyczne związane m.in. z brakiem izolacji cieplnej budynków. Korzystne warunki dla rozwoju i wykorzystania Większość budynków jednorodzinnych opalanych węglem kamiennym odnawialnych źródeł energii (pompy ciepła, solary i Spalanie paliw stałych niskiej jakości. fotowoltaika). Niedostatecznie rozwinięta infrastruktura towarzysząca ciągom Dotychczasowe doświadczenie i aktywna postawa gminy komunikacyjnym (np. chodniki, parkingi, trasy rowerowe). Jaworze w zakresie działań zmniejszających zużycie energii oraz emisję gazów cieplarnianych. Niska świadomość społeczna dotycząca racjonalnego wykorzystania energii i źródeł odnawialnych. Napływ zanieczyszczeń z poza granic gminy. SZANSE ZAGROŻENIA czynniki zewnętrzne czynniki zewnętrzne Brak środków zewnętrznych na sfinansowanie inwestycji. Integracja z UE i wpływ środków pomocowych. Niedostateczna świadomość ekologiczna społeczeństwa. Regulacje ogólnokrajowe i międzynarodowe zobowiązujące Brak zainteresowania ze strony mieszkańców ekologicznymi źródłami do podniesienia jakości powietrza. energii. Postęp technologiczny. Wzrost liczby pojazdów na drogach publicznych, i tym samym wzrost emisji szkodliwych substancji w powietrzu. Źródło: opracowanie własne

Strona 33 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 33 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

4.1.4. Cele i zadania środowiskowe z zakresu klimatu i jakości powietrza Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (t.j.: tekst jednolity Dz. U. z 2017 r., poz. 519 z późń. zm.) ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez:  utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach;  zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane;  zmniejszanie i utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów docelowych albo poziomów celów długoterminowych lub co najmniej na tych poziomach. Rozwój gospodarczy Gminy Jaworze w dużym stopniu oddziałuje na lokalną gospodarkę ekoenergetyczną, determinując nie tylko skutki ekonomiczne i społeczne występujące w obszarze gminy, lecz również sąsiednich gmin. Celem Gminy Jaworze jest dalszy rozwój gospodarczy przy jednoczesnym zachowaniu wysokiej jakości środowiska naturalnego. W szczególności oznacza to ograniczenie zapotrzebowania na energię końcową i pierwotną wśród wszystkich uczestników rynku energii. W tym celu Gmina Jaworze w 2016 roku opracowała Plan gospodarki niskoemisyjnej, w którym zaplanowała szereg celów i zadań służących zmniejszeniu zapotrzebowania na energię końcową w obiektach użyteczności publicznej oraz mieszkalnych. Inwestycje podzielone zostały na dwie grupy: działania w obszarze obiektów należących do Gminy oraz działania realizowane przez jednostki zewnętrzne (mieszkańcy Gminy i podmioty sektora usługowo-handlowego i przemysłu oraz Starostwo Powiatowe Powiatu Bielskiego w Bielsku-Białej), w tym:  Kompleksowa termomodernizacja komunalnych budynków mieszkalnych, rewitalizacja obszarów zdegradowanych poprzez przebudowę budynku wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, kompleksowa termomodernizacja budynków użyteczności publicznej – źródło finansowania: środki własne, NFOŚiGW, WFOŚiGW, RPO WSL 2014-2020, POIiŚ 2014-2020 oraz BGK (w przypadku termomodernizacji),  Wymiana punktów świetlnych w oświetleniu wewnętrznym na bardziej energooszczędne w komunalnych budynkach mieszkalnych, wymiana punktów świetlnych w oświetleniu wewnętrznym i zewnętrznym na bardziej energooszczędne w obiektach użyteczności publicznej – źródło finansowania: WFOŚiGW, RPO WSL 2014-2020,  Zastosowanie odnawialnych źródeł energii w komunalnych budynkach mieszkalnych, zastosowanie odnawialnych źródeł energii w budynkach użyteczności publicznej, zastosowanie odnawialnych źródeł energii w budynkach usługowo-handlowych i przemyśle – źródło finansowania: środki własne, NFOŚiGW, WFOŚiGW, RPO WSL 2014-2020, POIiŚ 2014-2020,  Program termomodernizacji budynków jednorodzinnych z zastosowaniem odnawialnych źródeł energii – źródło finansowania: środki własne, NFOŚiGW, WFOŚiGW, RPO WSL 2014-2020, POIiŚ 2014- 2020 oraz BGK (w przypadku termomodernizacji),  Program poprawy efektywności energetycznej w budynkach usługowo-handlowych i w przemyśle – źródło finansowania: POIiŚ 2014-2020, NFOŚiGW, WFOŚiGW oraz RPO WSL 2014-2020,  Rozwój niskoemisyjnego transportu publicznego Powiatu Bielskiego - zakup taboru autobusowego, System Informacji Pasażerskiej – źródło finansowania: środki własne oraz RPO WSL 2014-2020. W harmonogramie realizacji zadań własnych i monitorowanych zapisano w niniejszym Programie zadania zarówno dotyczące opracowania dokumentów planistycznych w dziedzinie energetyki i zaopatrzenia w ciepło, energie elektryczną i paliwa gazowe, realizacji Programu Ochrony Powietrza, PGN, PONE, poprawy warunków energetycznych w budynkach użyteczności publicznej i mieszkalnych, a także poprawy jakości dróg w tym efektywności oświetlenia. W 2015 roku weszła w życie poprawka art. 96 w ustawie Prawo Ochrony Środowiska, która otrzymała nazwę w potocznym języku „ustawy antysmogowej”. Marszałek Województwa Śląskiego powołał zespół ekspertów, który wypracuje działania mające ograniczyć niską emisję. Przygotuje również założenia do uchwały, którą – na gruncie ustawy antysmogowej – ma podjąć sejmik województwa. Samorząd wojewódzki zaczął uzgadniać z gminami działania przeciw niskiej emisji, które miałyby zostać objęte planowaną uchwałą. Harmonogram zadań do realizacji w tym zakresie zawarto w rozdziale 6.1.

Strona 34 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 34 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

4.2. Zagrożenia hałasem 4.2.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ Cel długoterminowy do 2017 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska ZAPEWNIENIE SPRZYJAJĄCEGO KOMFORTU AKUSTYCZNEGO ŚRODOWISKA Cele krótkoterminowe Podjęte działania Efekt ze wskaźnikiem Dane te zamieszczono także w części dotyczącej jakości powietrza. W ostatnich latach gmina Jaworze przeprowadziła remonty cząstkowe na drogach gminnych:  w 2016 roku ulic Podgórskiej, Wypoczynkowej, Jesionowej, Malwowej, Tulipanowej i Chabrowej.  w 2015 roku ulic Pagórkowej, Podgórskiej wraz z mostem w jej ciągu, Morwowej, Na Stoku, Letniskowej, Południowej oraz Zacisznej.  w 2014 roku ulic Akacjowej, Chabrowej, Cyprysowej, Dzwonkowej, Folwarcznej, Groszkowej, Jesionowej, Kaczeńcowej, Koloni Dolnej, Koralowej, Leczniczej, Letniskowej, Lipowej, Łubinowej, Morwowej, Nad Rudawką, Olszynowej, Orzechowej, Pagórkowej, Panoramicznej, Pierwiosnków, Pod Młyńską Kępą, Pod Palenicą, Podgórskiej, Południowej, Rumiankowej, Sosnowej, Stromej, Świerkowej, Turystycznej, Wiejskiej, Zacisznej, Zdrojowej oraz Zielonej. Powiatowy Zarząd Dróg Powiatowych w Bielsku - Białej w latach 2014-2016 wykonał w 2014 roku  remonty cząstkowe dróg za kwotę 18.079 zl, w 2015 roku  remonty cząstkowe dróg za kwotę18.304 zł,  bieżące utrzymanie mostów na kwotę 4.408 zł, Prowadzenie bieżących remontów w 2016 roku 47 odcinków dróg gminnych dróg gminnych  remonty cząstkowe dróg na kwotę 17.294 zł, remonty dróg powiatowych  wymianę nawierzchni drogi powiatowej nr 4414 ul. Słonecznej w Jaworu na odcinku 775 mb na kwotę 311.041 zł. każde z tych działań przyczynia się do zmniejszenia emisji hałasu wzdłuż dróg gminnych i powiatowych. W ostatnich latach przyjęto także zmiany do Planu Zagospodarowania Przestrzennego gminy Jaworze. W każdej Zmianie dołączane są zapisy zawierające wytyczne dotyczące ochrony środowiska w tym ochrony przed nadmierną emisją hałasu. Sa to między innymi: „W zakresie ochrony przed hałasem ustala się, że poziom hałasu przenikający do środowiska nie może przekraczać dopuszczalnych wartości określonych w przepisach odrębnych, przy czym wskazuje się, zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, że dla terenów oznaczonych na rysunku planu symbolami MN i MW obowiązują poziomy hałasu jak dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, dla terenów oznaczonych na rysunku planu symbolami UMN i MNU obowiązują poziomy hałasu jak dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniowo – usługową i usługowo – mieszkaniową, a dla terenów oznaczonych na rysunku planu symbolami UPO i UZ jak dla terenów pod budynki związane ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży, dla terenów oznaczonych symbolami US, UT i ZP obowiązują̨ poziomy hałasu jak dla terenów rekreacyjno – wypoczynkowych.” Źródło: opracowanie własne na podstawie danych o wykonanych inwestycjach gminnych i działaniach na terenie gminy Jaworze

4.2.2. Opis stanu obecnego Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególności poprzez utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie, ewentualnie zmniejszanie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany. W przypadku stwierdzenia przez organ ochrony środowiska, na podstawie pomiarów własnych, pomiarów dokonanych przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska lub pomiarów podmiotu obowiązanego do

Strona 35 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 35 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

ich prowadzenia, że poza zakładem, w wyniku jego działalności, przekroczone są dopuszczalne poziomy hałasu, organ ten wydaje decyzję o dopuszczalnym poziomie hałasu. Oceny stanu akustycznego środowiska i obserwacji zmian dokonuje się w ramach państwowego monitoringu środowiska na podstawie wyników pomiarów poziomów hałasu określonych wskaźnikami hałasu LDWN i LN oraz z uwzględnieniem pozostałych danych, w szczególności demograficznych oraz dotyczących sposobu zagospodarowania i użytkowania terenu. Klimat akustyczny kształtują zarówno duże, jak i małe przedsiębiorstwa działające na terenie gminy Jaworze. Do największych przedsiębiorców można zaliczyć:  Admit S.J. producent i sprzedawca zniczy i lampionów,  Zakład Usługowo-Handlowy Bogdan Burian Sp. z o.o. firma transportowa,  Termo Bravo producent systemów dociepleń,  Bilt Sp. z o.o. producent wafli do rożków. Większe przedsiębiorstwa wprowadzają zazwyczaj u siebie rozwiązania technologiczne przyczyniające się do ograniczenia emisji hałasu powodującego uciążliwość dla mieszkańców. Na terenie gminy Jaworze działają również mniejsze firmy mogące wpływać na klimat akustyczny. Należą do nich firmy prowadzące działalność handlowo-usługową, produkcyjną, transportową, budowlaną: warsztaty samochodowe, niewielkie zakłady prowadzące prace polegające na cięciu, kuciu, szlifowaniu i spawaniu. Funkcjonowanie małych zakładów jest czasem źródłem konfliktów mieszkańców z przedsiębiorcami, gdyż zakłady te stwarzają uciążliwości i dyskomfort akustyczny mieszkańców. Większość uciążliwości powodowanych emisją hałasu wynika z niewłaściwej lokalizacji przedsiębiorstw, z których działalnością nierozłącznie jest związana emisja hałasu. W związku z tym bardzo ważnym celem jest lokowanie działalności stwarzających uciążliwości w miejscach zapisanych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego o przeznaczeniu na działalność produkcyjną i przemysłową, a nie na terenach zabudowy mieszkaniowej. Decyzję o dopuszczalnej emisji hałasu może wydać Starosta. Do chwili obecnej Starosta Bielski wydał decyzję o dopuszczalnej emisji hałasu dla jednego przedsiębiorstwa funkcjonującego na terenie gminy Jaworze. Jest to przedsiębiorstwo zajmujące się obróbką kamieniarską przy ulicy Zdrojowej (decyzja nr ZR.6241.5.2013.RJ.z dnia 3 lutego 2014 roku). Na podstawie tych danych można stwierdzić iż mieszkańcy nie odczuwają problemów związanych z nadmierną emisją hałasu przemysłowego.

4.2.2.1. Hałas drogowy Pod pojęciem hałasu drogowego rozumie się hałas pochodzący od środków transportu, jest to hałas typu liniowego. Głównym źródłem emisji hałasu na terenie gminy Jaworze są drogi powiatowe i lokalne drogi gminne szczególnie te o złej jakości nawierzchni. Na terenie gminy Jaworze Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach w 2015 roku przeprowadził badania hałasu na drodze powiatowej, była to ulica Wapienicka na odcinku o długości 1,1 km od skrzyżowania z ulicą Kalwaria do skrzyżowania z ulicą Ładną. Na badanym odcinku natężenie ruchu pojazdów w porze dnia wyniosło 336 pojazdów na godzinę. Wyniki badań wskazują na nieznaczne oddziaływanie odcinka drogi na zabudowę mieszkaniową i wskazywały na:  brak przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu LDWN6d,  brak przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu LN7n,  przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu LAeq D o 1,8 dB  brak przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu LAeq N, Udokumentowane powyżej nieznaczne uciążliwości hałasowe powodowane ruchem pojazdów na badanych drogach, stanowią podstawę do programowania zadań w zakresie ochrony środowiska przed hałasem, prowadzenia planowych i doraźnych działań technicznych, oraz organizacyjnych. Ponadto mogą wspomagać podejmowaną decyzję w sprawie wykorzystania terenów na cele inwestycyjne oraz właściwego zagospodarowania przestrzennego terenów bezpośrednio usytuowanych w sąsiedztwie uciążliwych dróg.4

4 Opracowanie wyników badań i ocena klimatu akustycznego w wybranych rejonach dróg na terenie gminy Jaworze w 2015 roku, WIOŚ Katowice, 2016 Strona 36 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 36 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Rysunek 4.2.2.1 Lokalizacja badan hałasu drogowego na terenie gminy Jaworze w 2015 roku Źródło: WIOŚ, Katowice, 2015 OPIS SKRÓTÓW LDWN - Długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach, LN - Długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach, z uwzględnieniem pory nocy (od godz. 22.00 do godz. 6.00), LAeq D - Równoważny poziom hałasu dla pory dnia (od godz. 6.00 do godz. 22.00), LAeq N - Równoważny poziom hałasu dla pory nocy (od godz. 22.00 do godz. 6.00).

Przeciwdziałanie hałasowi komunikacyjnemu jest działaniem długookresowym rozłożonym na lata. Typowym sposobem ochrony przed hałasem jest nawierzchnia o obniżonej hałaśliwości oraz stosowanie ekranów akustycznych. Na terenie gminy dominują drogi bitumiczne (beton asfaltowy), w obecnej chwili należy się skupić na bieżących remontach dróg i poprawie ich funkcjonalności. Aktualnie na terenie gminy Jaworze Zarząd Dróg Powiatowych nie planuje żadnych zabezpieczeń przeciwhałasowych, niemniej jednak planowana jest przebudowa drogi powiatowej Świętoszówka – Bielsko, co znacząco przyczyni się do upłynnienia ruchu i obniżenia hałaśliwości tego odcinka drogi powiatowej. Jednocześnie gmina Jaworze corocznie prowadzi remonty i modernizacje dróg gminnych, co powoduje zwiększanie się ilości nawierzchni drogowych w dobrym stanie technicznym. W 2017 roku Gmina planuje dokonać remontów dwóch dróg gminnych ulicy Magnolii i Cyprysowej oraz ul. Kolonia Dolna. Bardzo ważnym elementem rozwoju gminy jest właściwe planowanie przestrzenne, które powinno polegać przede wszystkim na zakazie lokalizacji budynków podlegających ochronie akustycznej na terenach, które znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu o poziomie przekraczającym wartości dopuszczalne.

4.2.2.1. Hałas kolejowy i lotniczy Przez teren gminy Jaworze nie przebiega sieć kolejowa, najbliżej zlokalizowane przystanki są w Jasienicy i w Bielsku Białej. Hałas lotniczy także nie występuje na terenie gminy Jaworze. Najbliżej zlokalizowane jest lotnisko sportowe w Bielsku – Białej Aleksandrowicach około 8 km, a najbliżej położony Port Lotniczy Kraków Balice w odległości 93 km, oraz Port Lotniczy Katowice Pyrzowice zlokalizowany jest w odległości 95 km.

Strona 37 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 37 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

4.2.3. Analiza SWOT Zagrożenie hałasem MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewnętrzne czynniki wewnętrzne Dobrze rozwinięta sieć dróg powiatowych oraz dostęp do drogi Jeden punkt pomiarowy w 2014 roku w zakresie badań hałasu krajowej, co daje dobrą dostępność komunikacyjną gminy. przemysłowego. Bieżące prace w celu poprawy nawierzchni dróg gminnych i Jeden odcinek drogowy w 2015 roku w zakresie badań hałasu powiatowych. drogowego. SZANSE ZAGROŻENIA czynniki zewnętrzne czynniki zewnętrzne Stałe zwiększanie się ilości pojazdów na drogach stwarzające Możliwość rozwoju poprzez dogodny dojazd do gminy. dyskomfort dla mieszkańców. Źródło: opracowanie własne

4.2.4. Cele i zadania środowiskowe w zakresie zagrożeń hałasem Hałas jest elementem tzw. „stresu”, wpływającym, na jakość życia ludności, zwłaszcza na obszarach zurbanizowanych. Poprawa jakości środowiska na tych obszarach musi obejmować, oprócz szeregu działań wyszczególnionych w paragrafach dotyczących jakości powietrza i jakości wód działania ukierunkowane na ochronę przed hałasem, zwłaszcza pochodzącym ze środków transportu. Zapisy Programu Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do roku 2019 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2024 zawierają cel „Poprawa i utrzymanie dobrego stanu akustycznego środowiska”. Realizacja celu, którym jest zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska poprzez jego obniżenie do poziomu obowiązujących standardów winna być poprzedzona dokładnym rozpoznaniem klimatu akustycznego. Działania takie prowadzi przede wszystkim Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. W pierwszej kolejności, rozpoznaniem klimatu akustycznego należy objąć obszar gdzie skala zagrożenia hałasem jest największa ze względu na stopień urbanizacji i istniejącą sieć dróg oraz główne ciągi komunikacyjne. W harmonogramie realizacji zadań zapisano cele i zadania szczególnie zmierzające do ograniczenia emisji hałasu poprzez modernizację dróg, a także w razie potrzeby w newralgicznych punktach zmniejszenie uciążliwości hałasowych dla mieszkańców w postaci budowy ekranów akustycznych czy nasadzeń zieleni izolacyjnej. Uzupełnieniem tych działań ( także w razie potrzeby) będą kontrole przedsiębiorstw z których działalnością nierozerwalnie jest związana emisja hałasu oraz kontynuacja wprowadzania do Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego gminy zapisów poświęconych ochronie przed hałasem. Działanie zakładów nie powinno powodować przekroczeń standardów, jakości środowiska i dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku poza terenem, do którego prowadzący instalację ma tytuł prawny. Harmonogram zadań do realizacji w tym zakresie zawarto w rozdziale 6.2.

4.3. Pola elektromagnetyczne 4.3.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ Cel długoterminowy do 2017 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony Środowiska OBNIŻENIE POZIOMÓW PONADNORMATYWNEGO PROMIENIOWANIA ELEKTROMAGNETYCZNEGO W ŚRODOWISKU Cele krótkoterminowe Podjęte działania Efekt ze wskaźnikiem

Zadanie to realizowane jest przez Wojewódzki Inspektorat Określenie aktualnego poziomu Ochrony Środowiska w Katowicach w cyklach trzyletnich. elektromagnetycznego W latach 2014-2016 na terenie gminy Jaworze badania nie Brak przekroczeń dopuszczalnych promieniowania niejonizującego w były prowadzone. Ostatnie badania prowadzono w 2013 poziomów miejscach jego potencjalnego roku. W okolicznych gminach gdzie prowadzono badania nie oddziaływania. zanotowano przekroczeń dopuszczalnych poziomów promieniowania.

Strona 38 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 38 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

System monitoringu stworzony jest przez WIOŚ. Rozporządzenie określa zakres i sposób prowadzenia przez Stworzenie systemu monitoringu wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska badań środowiska w celu określenia poziomów pól elektromagnetycznych. Na obszarze System monitoringu jest aktualnego poziomu województwa, dla każdego roku kalendarzowego z stworzony i realizowany elektromagnetycznego trzyletniego cyklu pomiarowego, wyznacza się po 15 promieniowania niejonizującego. punktów pomiarowych w dostępnych dla ludności miejscach. Łącznie na terenie województwa wyznacza się 135 punktów pomiarowych dla trzyletniego cyklu pomiarowego, po 45 punktów pomiarowych dla każdego roku. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych o wykonanych inwestycjach gminnych i działaniach na terenie gminy Jaworze

4.3.2. Opis stanu obecnego Głównymi instalacjami emitującymi pola elektromagnetyczne są:  linie przesyłowe wysokiego, średniego i niskiego napięcia oraz stacje transformatorowe, instalacje radiokomunikacyjne, takie jak: o stacje bazowe telefonii komórkowej, o stacje radiowe i telewizyjne. Przeprowadzona analiza widma pola elektrycznego wysokiej częstotliwości na terenie województwa śląskiego na potrzeby opracowania Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Śląskiego w badanych punktach wykazała, że głównymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego w przeważającej liczbie przypadków są stacje bazowe telefonii komórkowej.5 Na terenie gminy Jaworze źródłem niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego są:  linie przesyłowe energii elektrycznej o średniego napięcia (napowietrzne o długości 45,224 km oraz kablowe o długości 1,294 km) o 41 stacji transformatorowych6  stacje bazowe telefonii komórkowej: o sieci Play, w Jaworzu przy ulicy Zdrojowej 186 na dachu Domu Strażaka OSP, o sieci T-Mobile, Orange i NetWorkS w Jaworzu plac Kościelny 75 na wieży kościoła, o sieci Play w Jaworzu przy ulicy Cieszyńskiej 291 na ceglanym kominie.7 Zadania w zakresie oceny poziomów promieniowana elektromagnetycznego i ich zmian dokonuje Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Rozmieszczenie punktów pomiarowych w 2015 roku zobrazowano na rysunku poniżej.

Rysunek 4.3.2.1 Lokalizacja punktów pomiarowych promieniowania elektromagnetycznego na obszarze województwa śląskiego w 2015 roku Źródło: „Raport o stanie środowiska w 2015 roku” WIOŚ 2016

5 na podstawie POŚ dla Województwa Śląskiego do roku 2019 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2024 6 pismo TAURON Dystrybucja S.A z 24 stycznia 2017 roku 7 dane na podstawie lokalizatora sieci komórkowych http://beta.btsearch.pl Strona 39 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 39 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

W ostatnich latach 2014-2016 corocznie prowadzono badania na terenie województwa śląskiego w tym powiatu bielskiego i cieszyńskiego (graniczy z gminą Jaworze), oraz na okolicznych terenach. Badania w 2013 roku objęły także gminę Jaworze. Punkty w których kontrolowano pola elektromagnetyczne zlokalizowane były:  w 2013 roku w Jaworzu, Bielsku – Białej, Chybiu, i Wilamowicach,  w 2014 roku w Bielsku - Białej,  w 2015 roku w Czechowicach – Dziedzicach, Bielsku – Białej, Brennej, Ustroniu i Szczyrku. Badania wyniosły odpowiednio:  w 2013 roku 0,06 V/m, 1,04 V/m, 0,59 V/m, 0,68 V/m,  w 2014 roku 0,67 V/m,  w 2015 roku 1,34 V/m, 0,08 V/m, 0,17 V/m, 0,29 V/m, 1,13 V/m. Wyniki badań w województwie śląskim w żadnym punkcie nie wskazywały na przekroczenia dopuszczalnych poziomów promieniowania elektromagnetycznego, który wynosi 7 V/m, niemniej zauważyć można iż, na terenach miasta Bielska – Białej wyniki badań są wyższe niż na terenach wiejskich. Pomiary monitoringowe promieniowania elektromagnetycznego kontynuowane będą w kolejnych latach łącznie w 45 punktach pomiarowych rozmieszczonych na terenie całego województwa śląskiego. Aktualnie zniesiono obowiązek pozwoleń na lokalizację instalacji emitującej pola elektromagnetyczne, niezbędne jest tylko zgłoszenie instalacji do Starostwa, które prowadzi rejestr zgłoszeń w/w instalacji. Na koniec grudnia 2016 roku rejestr zawierał 3 pozycje instalacji emitujących promieniowanie elektromagnetyczne w tym dwóch instalacji na ulicy Cieszyńskiej 291 i jednaj instalacji przy placu Kościelnym.8 W ramach działalności kontrolnej Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach corocznie prowadzi kontrole przedsiębiorstw w zakresie ograniczenia uciążliwości związanych z ponadnormatywnym promieniowaniem elektromagnetycznym, wyniki badań w województwie śląskim najczęściej nie wskazują na uchybienia w działalności stacji telefonii komórkowej czy linii wysokiego napięcia, w latach 2013-2016 badania zostały przeprowadzone:  w 2013 roku instalacji na ulicy Cieszyńskiej 291 oraz na placu Kościelnym 74 gdzie nie stwierdzono naruszeń obowiązujących przepisów,  w 2014 roku instalacji w Jaworzu przy ulicy Zdrojowej, gdzie nie stwierdzono naruszeń obowiązujących przepisów,  w 2016 roku instalacji przy ulicy Cieszyńskiej 291 gdzie także nie stwierdzono naruszeń obowiązujących przepisów. Według informacji WIOŚ podobne kontrole będą prowadzone w kolejnych latach. 9 Wyniki badań promieniowania wskazują iż gmina Jaworze nie jest zagrożona w żadnym stopniu.

4.3.3. Analiza SWOT Pola elektromagnetyczne MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewnętrzne czynniki wewnętrzne Brak przekroczeń dopuszczalnych poziomów promieniowania Brak obwarowań lokalizacyjnych dla instalacji emitujących elektromagnetycznego. promieniowanie elektromagnetyczne w PZP. SZANSE ZAGROŻENIA czynniki zewnętrzne czynniki zewnętrzne Możliwa lokalizacja instalacji emitujących promieniowanie Swobodny rozwój turystyczny i rekreacyjny. elektromagnetyczne w dowolnej lokalizacji. Źródło: opracowanie własne

4.3.4. Cele i zadania środowiskowe w zakresie pól elektromagnetycznych Głównym celem w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym jest monitoring prowadzony przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach występujących pól elektromagnetycznych w środowisku i utrzymanie promieniowania na bezpiecznym dla zdrowia poziomie. Dysponując wynikami przeprowadzonych pomiarów poziom pól elektromagnetycznych w sytuacji stwierdzenia przekroczenia poziomów dopuszczalnych promieniowania możliwa będzie zamiana anten na mniej emisyjne w celu zmniejszenia oddziaływania na środowisko. Zapisy Programu Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do roku 2019 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2024 powielają ten cel jako „Utrzymanie wartości natężenia promieniowania elektromagnetycznego na dotychczasowych, niskich poziomach”.

8 dane Powiatu Bielskiego, styczeń 2017 9 pismo WIOŚ w Katowicach Delegatura w Bielsku – Białej, nr DBIN.7016.3.2017.MK z dnia 6 lutego 2017 r. Strona 40 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 40 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

W harmonogramie realizacji zadań w celu ograniczenia oddziaływania na środowisko i zdrowie ludzi, zapisano, iż należy:  preferować mało konfliktowe lokalizacje źródeł promieniowania niejonizującego,  kontynuować badania monitoringowe środowiska pod kątem promieniowana elektromagnetycznego - jest to zadanie realizowane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach. W związku z rozwojem systemu usług telekomunikacyjnych potencjalnie wzrośnie poziom promieniowania elektromagnetycznego pochodzącego z emisji anten przekaźnikowych telefonii komórkowej, co w sytuacji przekroczenia dopuszczalnych poziomów promieniowania będzie wymagało interwencji. Natomiast w związku z intensywnym rozwojem budownictwa mieszkalnego, wzrastać może gęstość linii energetycznych o napięciu 110 kV i wyższych, które nie powinny być lokalizowane w sąsiedztwie terenów mieszkalnych. Podstawowym elementem ochrony przed polami elektromagnetycznymi jest informacja o występujących poziomach pól. Zniesiony został obowiązek posiadania pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych, jednocześnie nałożono obowiązek wykonania pomiarów natężenia pól elektromagnetycznych na prowadzących instalacje i użytkowników urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne. Pomiary należy przeprowadzać bezpośrednio po rozpoczęciu użytkowania instalacji lub urządzenia i każdorazowo w przypadku zmiany warunków pracy urządzenia. Na poziomie powiatu prowadzony jest w formie rejestru wykaz danych dotyczących źródeł promieniowania elektromagnetycznego. Harmonogram zadań do realizacji w tym zakresie zawarto w rozdziale 6.3.

4.4. Gospodarowanie wodami 4.4.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ Cel długoterminowy do roku 2017 zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony Środowiska OGRANICZENIE RYZYKA WYSTĄPIENIA ZAGROŻEŃ ŚRODOWISKA SPOWODOWANYCH PRZEZ POTENCJALNE ŹRÓDŁA ZAGROŻEŃ NATURALNYCH DLA OCHRONY LUDNOŚCI PRZED ICH SKUTKAMI Cel krótkoterminowe Podjęte działania Efekt ze wskaźnikiem Śląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w latach Utrzymanie w sprawności 2013-2016 prowadził prace konserwacyjne i utrzymaniowe technicznej istniejących obiektów cieków oraz wałów przeciwpowodziowych na długości 14,74 infrastruktury przeciwpowodziowej km, w tym na ciekach: Rudawka, Szeroki, Bierowina, Utrzymanie i konserwacja cieków i zbiorników, wałów, koryt Wysoki. w latach 2013-2016 na długości rzecznych, potoków i kanałów oraz Ponadto wykonywał prace polegające na wycince, 14,74 km zabudowy towarzyszącej pielęgnacji drzew na cieku Szeroki, Wysoki, Jasienicki, Międzyrzecki, Wapienicki, Starobielski II, Łański, Rudawka, Usuwanie skutków powodzi w Kłokocinka, Świerkówka, Borówka. latach 2013-2016 na długości Zwiększenie przepustowości koryt W latach 2013-2016 ŚZMiUW w Katowicach usuwał skutki cieków 0,5 km na kwotę 452 360 przez, między innymi, modernizację powodzi w 2010 r. i 2013 r. na ciekach: Bierowina (na zł kanałów powodziowych, czyszczenie odcinku 0,1 km), Rudawka (na odcinku 0,3 km), Szeroki (na i udrożnienie koryt rzek i międzywali odcinku 0,1 km). Łącznie na usuwanie skutków powodzi w latach 2013-2016 Zarząd wydał 452 360 zł. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych o wykonanych inwestycjach gminnych i działaniach na terenie gminy Jaworze

4.4.2. Opis stanu obecnego 4.4.2.1. Wody powierzchniowe Gmina Jaworze położona jest w zlewni rzeki Wisły, a na jej terenie znajdują się źródłowe odcinki rzeki Jasienicy (nazywanej potocznie Jasionka) wraz z jej dopływami: Szeroki Potok, Kamienny Potok i Wysoki Potok. Oprócz wymienionych, bierze swój początek również potok Rudawka, Farzyna, i wiele rowów odwadniających i melioracyjnych. Mapę hydrograficzną terenu Gminy przedstawiono na poniższym rysunku.

Strona 41 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 41 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Rysunek 4.4.2.1 Wody powierzchniowe na terenie Gminy Jaworze Źródło: http://geoportal.kzgw.gov.pl/imap/

4.4.2.2. Monitoring rzek w rejonie gminy Jaworze Klasyfikacje i oceny stanu wód województwa w 2014 roku wykonano na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2014 poz. 1482) oraz wytycznych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ). Zgodnie z przyjętymi kryteriami oceną objęto JCWP badane w 2015 roku oraz w latach poprzednich, uwzględniając zasady dziedziczenia ocen (przenoszenia ocen z lat poprzednich: w przypadku monitoringu diagnostycznego oceny wykonane na podstawie tego monitoringu zachowują ważność przez okres 6 lat, w przypadku monitoringu operacyjnego i obszarów chronionych przez okres 3 lat). Z danych Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej wynika, że Gmina Jaworze położona jest w rejonie trzech jednolitych części wód powierzchniowych tj. Jasienica (PLRW200012211269) większa część Gminy, Rudawka (PLRW2000122112849) zajmuje szeroki pas w północno wschodniej części Gminy, Wapienica (PLRW200012211289) zajmuje niewielką część na południu gminy. W 2015 roku oceniano wszystkie w/w jednolite części wód powierzchniowych, przez Wojewódzkiego Inspektora Środowiska w Katowicach. Omówienie wyników oceny – jcwp Jasienica (PLRW200012211269):  Elementy biologiczne – na podstawie wartości indeksu fitobentosu (wskaźnik okrzemkowy) wody zaliczono do VI klasy,  Elementy hydromorfologiczne - zmienionej jcw przypisano - II klasę. Dla II klasy jakości wód, kształt koryta, zmienność szerokości i głębokości, prędkości przepływu, warunki podłoża oraz warunki i struktura stref nadbrzeżnych muszą odpowiadać całkowicie warunkom niezakłóconym przez człowieka, lub muszą być zbliżone do tych warunków.  Elementy fizykochemiczne (grupy 3.1-3.5) – nie wystąpiło przekroczenie stężeń średniorocznych i maksymalnych dla wskaźników – jcwp osiągnęła klasę I,  Elementy fizykochemiczne (grupa 3.6) – nie badano,  Elementy chemiczne (grupa 4.1-4.2) – nie badano,

Strona 42 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 42 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

 Jasienica osiągnęła zły potencjał/stan ekologiczny oraz nie spełniła wymagań dodatkowych dla obszaru chronionego (obszary wrażliwe na eutrofizację). W efekcie końcowym stan jej wód określono jako zły. Omówienie wyników oceny – jcwp Rudawka (PLRW2000122112849):  Elementy biologiczne – na podstawie wartości indeksu fitobentosu (wskaźnik okrzemkowy) wody zaliczono do III klasy,  Elementy hydromorfologiczne - zmienionej jcw przypisano bardzo dobry potencjał ekologiczny - II klasa. Dla II klasy jakości wód, kształt koryta, zmienność szerokości i głębokości, prędkości przepływu, warunki podłoża oraz warunki i struktura stref nadbrzeżnych muszą odpowiadać całkowicie warunkom niezakłóconym przez człowieka, lub muszą być zbliżone do tych warunków.  Elementy fizykochemiczne (grupy 3.1-3.5) – nie wystąpiło przekroczenie stężeń średniorocznych i maksymalnych dla wskaźników – jcwp osiągnęła klasę I,  Elementy fizykochemiczne (grupa 3.6) – nie badano,  Elementy chemiczne (grupa 4.1-4.2) – nie badano,  Rudawka osiągnęła zły potencjał/stan ekologiczny oraz nie spełniła wymagań dodatkowych dla obszaru chronionego (obszary wrażliwe na eutrofizację). W efekcie końcowym stan jej wód określono jako zły. Omówienie wyników oceny – jcwp Wapienica (PLRW200012211289):  Elementy biologiczne – na podstawie wartości indeksu fitobentosu (wskaźnik okrzemkowy) wody zaliczono do III klasy,  Elementy hydromorfologiczne - zmienionej jcw przypisano bardzo dobry potencjał ekologiczny - II klasa. Dla II klasy jakości wód, kształt koryta, zmienność szerokości i głębokości, prędkości przepływu, warunki podłoża oraz warunki i struktura stref nadbrzeżnych muszą odpowiadać całkowicie warunkom niezakłóconym przez człowieka, lub muszą być zbliżone do tych warunków.  Elementy fizykochemiczne (grupy 3.1-3.5) – nie wystąpiło przekroczenie stężeń średniorocznych i maksymalnych dla wskaźników – jcwp osiągnęła klasę II,  Elementy fizykochemiczne (grupa 3.6) – nie badano,  Elementy chemiczne (grupa 4.1-4.2) – nie badano,  Wapienica osiągnęła zły potencjał/stan ekologiczny oraz nie spełniła wymagań dodatkowych dla obszaru chronionego (obszary wrażliwe na eutrofizację). W efekcie końcowym stan jej wód określono jako zły.

Strona 43 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 43 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Tabela 4.4.2.1 Klasyfikacja stanu/ potencjału ekologicznego i stanu chemicznego wód w 2015 roku w punkcie pomiarowo-kontrolnym zlokalizowanych w rejonie gminy Jaworze

-

nie)

syntetyczne i syntetyczne

-

specyficzne specyficzne

Lp

–

jcw

ppk ppk

Stan

od od ppk

tak, N

K

-

kontrolnego

(T

niesyntetyczne

Stan Stan chemiczny

Klasa elementów elementów Klasa elementów Klasa

fizykochemicznych

hydromorfologicznych

Substancje szczególnie szczególnie Substancje

szkodliwe szkodliwe

Nazwa punktu pomiarowo punktu Nazwa

Stan/ potencjał ekologiczny potencjał Stan/

Kod jcw, której ocenie służy służy ocenie której jcw, Kod

Silnie zmieniona lub sztuczna sztuczna lub zmieniona Silnie

zanieczyszczenia

Nazwa jcw, której ocenie służy służy ocenie której jcw, Nazwa

Klasa elementów biologicznych elementów Klasa

Jasienica

lokalizacja Jasienica - Nie 1 punktu PLRW200012211269 PL01S1301_1674 ujście do T IV II I SŁABY ZŁY badano pomiarowego Iłownicy gmina Czechowice - Dziedzice Rudawka

lokalizacja Rudawka - 2 punktu PLRW2000122112849 PL01S1301_1676 ujście do T III II I UMIARKOWANY ZŁY pomiarowego Wapienicy gmina Bielsko - Biała Wapienica

lokalizacja Wapienica 3 punktu PLRW200012211289 PL01S1301_1677 - ujście do T III II II II UMIARKOWANY ZŁY pomiarowego Iłownicy gmina Czechowice - Dziedzice Źródło: Klasyfikacja stanu/ potencjału ekologicznego i stanu chemicznego wód w 2015 roku, WIOŚ Katowice

Strona 44 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 44 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

4.4.2.3. Wody podziemne Czwartorzędowe poziomy wodonośne występują na terenie całego powiatu i związane są przede wszystkim z systemem kopalnych i współczesnych dolin rzecznych. Zbiorniki czwartorzędowe występują w porowych utworach piaszczystych i żwirowych. Zasilanie tych zbiorników następuje głównie przez opady atmosferyczne na całej jego powierzchni, a podstawą drenażu są cieki wodne i ujęcia studni gospodarskich. W związku z brakiem izolacji od poziomu terenu, wody tego zbiornika są w znacznej mierze narażone na zanieczyszczenia. Dodatkowo południowe krańce Gminy Jaworze znajdują się w zasięgu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 348 o nazwie Beskid Śląski. Jest to zbiornik kredowy szczelinowo-porowy, pod względem hydrochemicznym dominowały w nim wody wodorowęglanowo-siarczanowo-wapniowe. Na terenie Gminy znajdują się dwa otwory studzienne lecz obecnie nieeksploatowane. Wydajność pojedynczego otworu z GZWP 348 (wg objaśnień do Mapy Hydrogeologicznej Polski w skali 1: 50 000 arkusz Skoczów) wynosi ok. 2 – 5 m3/h, a współczynnik przewodności ok. 15 m2/24 h. GZWP stanowią najbardziej zasobne fragmenty poziomów wodonośnych, charakteryzują się najlepszymi parametrami hydrogeologicznymi. Biorąc powyższe pod uwagę, GZWP wymagają szczególnej ochrony i są objęte krajową i regionalną siecią monitoringu wód podziemnych. Powiat bielski wraz z powiatami pszczyńskim, cieszyńskim oraz z Tychami charakteryzuje się najniższymi zasobami wód podziemnych w województwie śląskim. Gmina znana jest z walorów uzdrowiskowych, na tym terenie w XIX wielu odkryto źródła wody bogate w sole jodo – bromowe. Wody podziemne w rejonie Jaworza występują w utworach czwartorzędowych, fliszowych, mioceńskich oraz dewońskich. Na terenie gminy odwiercone zostały w latach 1979 – 1980 przez Instytut Geologiczny Krakowie dwa otwory: Jaworze IG1 i Jaworze IG2.Z utworów miocenu uzyskano średni przypływ 0,67m3/h przy depresji 273,5 m tj. solanki chlorkowo- sodowo- wapniowej, bromkowej, jodkowej, żelazistej, manganowej, borowej o mineralizacji 106,1 g/dm3. Zwierciadło swobodne stabilizowało się na głębokości 126,5 m p.p.t., a przy eksploatacji z podaną wydajnością obniżyło się do 400 m p.p.t. Z połączonych poziomów miocenu i dewonu uzyskano średni przypływ 11 m3/h przy depresji 400 m tj. solanki chlorkowo- sodowo- wapniowej, bromkowej, jodkowej, magnezowej, borowej o mineralizacji 144,0 g/dm3. Szacuje się dopływy wód w ilości kilku, kilkunastu m3/h. W gminie Jaworze mamy do czynienia z wodami chlorkowo-sodowowapniowymi bromkowymi jodkowymi żelazistymi manganowymi, które to wody Zarządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 31 stycznia 1979 r. w sprawie uznania wód mineralnych i peloidów za lecznicze (Nr 6 poz. 48 z późn. zmian.) zostały uznane za lecznicze i zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994r. Prawo geologiczne i górnicze udzielenie koncesji na wydobywanie wymaga uzgodnienia z ministrem właściwym do spraw zdrowia. Projektowana inwestycja zlokalizowana zostanie na terenie działki ew. nr 1225/8 w miejscowości Jaworze, Gmina Jaworze, powiat bielski, województwo śląskie. Przedmiotowa działka znajduje się we władaniu Gminy Jaworze. Teren nieruchomości gruntowej nr 1225/8, jest niezabudowany i niezagospodarowany. Od strony zachodniej przylega do niej działka o nr ew. 1225/1, od północy dz. ew. 3104, a od strony wschodniej dz. nr 1225/7, od strony południowej przylega działka ew. nr 3102.

Strona 45 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 45 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Rysunek 4.4.2.2 Lokalizacja obszaru projektowanych prac geologicznych przedstawiono na mapie ewidencyjnej Źródło: Gmina Jaworze

Zgodnie z Miejscowym Projektem zagospodarowania przestrzennego w granicach administracyjnych gminy Jaworze teren objęty proponowanym obszarem prac geologicznych oznaczony jest jako US2: przeznaczenie podstawowe – usługi zdrowia i rekreacji – centrum balneorekreacyjne. W terenie ustala się:  lokalizację obiektów i urządzeń kompleksu turystyczno-rekreacyjnego w tym: obiektów hotelarskich i gastronomicznych, kąpielisk, basenów otwartych i krytych wykorzystujących wody geotermalne dla celów rekreacyjnych i leczniczych, obiektów sportowych i rekreacyjnych i innych obiektów i urządzeń towarzyszących podstawowej funkcji terenu.  lokalizację obiektów, urządzeń i sieci infrastruktury technicznej, w tym dla eksploatacji wód geotermalnych. Ze względu na brak funduszy zarówno złoże jak i oba otwory nie zostały do tej pory zagospodarowane, a jedynie ogrodzone i zamknięte huczkami. Ponieważ od wykonania otworów upłynęło niemal 30 lat, uruchomienie obu otworów wymaga wykonania zaawansowanych prac technicznych nie tylko w celu rekonstrukcji obu otworów ale również ponownego zbadania i udostępnienia złoża oraz zweryfikowania warunków złożowych. W przypadku Gminy Jaworze zbiornikiem, którego eksploatację proponuje się prowadzić jest zbiornik dewoński. Przewiduje się tutaj osiągnięcie wydajności wód termalnych na poziomie 12 m3/h. Temperatura złożowa wód, w przypadku analizowanej Gminy, oszacowana została na ok. 50 oC. Horyzont wodonośny leży w interwale głębokości od ok. 1500 do 1600 m ppt. Prawdopodobna mineralizacja wód termalnych została oszacowana na 145 g/litr, a poziom zwierciadła statycznego na ok. 180 m ppt.

Strona 46 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 46 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

4.4.2.4. Monitoring wód podziemnych Celem monitoringu jakości wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagrożeń, na potrzeby zarządzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych związanych z osiągnięciem dobrego stanu ekologicznego, określonego przez Ramową Dyrektywę Wodną (RDW). Oceny stanu chemicznego w jednolitych częściach wód (JCWPd) i w poszczególnych punktach badawczych dokonano w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód podziemnych (Dz. U. z 2016 r., poz. 85), które wyróżnia pięć klas jakości wód:  klasa I – wody bardzo dobrej jakości,  klasa II – wody dobrej jakości,  klasa III – wody zadowalającej jakości,  klasa IV – wody niezadowalającej jakości,  klasa V – wody złej jakości. oraz dwa stany chemiczne wód ocenione na podstawie średniej wartości poszczególnych wskaźników ze wszystkich punktów zlokalizowanych w analizowanej JCWPd:  stan dobry (klasy I, II i III),  stan słaby (klasy IV i V). Na terenie Gminy Jaworze oraz na terenie powiatu bielskiego nie prowadzono monitoring jakości wód podziemnych w latach 2013-2015.

4.4.3. Ochrona przed powodzią oraz skutkami suszy Według Prawa wodnego (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 469 z późn. zm.) powódź rozumie się przez to czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, wywołane przez wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, z wyłączeniem pokrycia przez wodę terenu wywołanego przez wezbranie wody w systemach kanalizacyjnych. Główne zagrożenie powodziowe jest wywoływane dużą prędkością płynącej wody i jej energią, która powoduje niszczenia ciężkiej zabudowy koryt (opaski, mury, progi), a także budowli nad korytem rzek, takich jak kładki, przepusty, mosty i in. Przyczyną podtopień i powodzi są na ogół:  bardzo intensywne opady burzowe (określane jako oberwanie chmury), obejmujące najczęściej niewielkie obszary o dużych nachyleniach zboczy, powodujące gwałtowne i krótkotrwałe (do kilku godzin) lokalne wezbrania wód,  opady rozlewne tj. trwające kilka dni opady o wysokim natężeniu (od kilkudziesięciu do 100 mm w ciągu doby), obejmujące większą część zlewni. Cieki powierzchniowe na terenie Gminy Jaworze mają charakter górski o spadkach powyżej 7o i dużych wahaniach poziomu wody. Ze względu na dużą wysokość opadów w ciągu roku (powyżej 750 mm nawet do 1300 mm) oraz z uwagi na duże spadki dna cieków w górnych odcinkach i małych spadkach w dolnym biegu często dochodzi do wylewów w przypadku występowania intensywnych opadów deszczu. Analiza stanów wód głównych cieków Gminy Jaworze z wielolecia wykazuje stosunkowo duże wyrównanie. Podwyższone stany wód obserwuje się w okresie wczesnowiosennym i letnim, niskie w okresie późnowiosennym i wczesnojesiennym. Świadczy to o tym, że cieki te mają niejednoznacznie zaakcentowany reżim śnieżno-deszczowy. Za działania związane z ochroną przeciwpowodziową odpowiada, zgodnie z ustawą Prawo wodne, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej (RZGW). RZWG są również odpowiedzialne za prowadzenie działań informacyjnych i koordynację w razie powodzi lub suszy na podległym terenie. W granicach Gminy Jaworze RZGW w Gliwicach administruje potokiem Kamiennym na długości 2,818 km. Zgodnie z Dyrektywą 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 roku w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim państwa członkowskie zobligowały się do sporządzenia:  wstępnej oceny ryzyka powodziowego (WORP) do grudnia 2011 roku,  map zagrożenia i map ryzyka powodziowego (MZP i MRP) do grudnia 2013 roku,  planów zarządzania ryzykiem powodziowym (PZR) do grudnia 2015 roku. Wstępna ocena ryzyka powodziowego (WORP) jest pierwszym z czterech dokumentów planistycznych wymaganych Dyrektywą 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 roku w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa). Celem wstępnej oceny ryzyka powodziowego jest wyznaczenie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, czyli obszarów, na których istnieje znaczące ryzyko powodziowe lub na których wystąpienie dużego

Strona 47 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 47 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

ryzyka jest prawdopodobne. Zgodnie z art. 88 c ust. 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2015 r., poz. 469) za przygotowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego odpowiedzialny jest Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Wstępna ocena ryzyka powodziowego została opracowana w ramach projektu „Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami” (ISOK) finansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Projekt realizowany jest przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy (IMGW) w konsorcjum z Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej (KZGW), Głównym Urzędem Geodezji i Kartografii (GUGiK), Rządowym Centrum Bezpieczeństwa (RCB) oraz Instytutem Łączności. Wstępna ocena ryzyka powodziowego została wykonana przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Centra Modelowania Powodziowego w Gdyni, w Krakowie, w Poznaniu, we Wrocławiu, w konsultacji z Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej. W ramach WORP zostały zidentyfikowane znaczące powodzie historyczne, jak również powodzie, które mogą wystąpić w przyszłości (tzw. powodzie prawdopodobne), które stanowiły podstawę do wyznaczenia obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego zostały wykonane w 2013 roku dokładne mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego. Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 roku w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa) wymaga przygotowania map zagrożenia powodziowego (MZP) i map ryzyka powodziowego (MRP) w terminie do 22 grudnia 2013 roku Za opracowanie map zgodnie z ustawą z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. poz. 145 ze zm.) odpowiada Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego zostały opracowane w ramach projektu” Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami” (ISOK) przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB – Centra Modelowania Powodzi i Suszy w Gdyni, Poznaniu, Krakowie i we Wrocławiu. W dniu 22 grudnia 2013 roku mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego, przekazane przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB, zostały opublikowane na Hydroportalu MZP i MRP w formie plików PDF. W 2014 roku mapy podlegały sprawdzaniu i weryfikacji. Uwagi zgłaszane przez organy administracji były rozpatrywane i w uzasadnionych przypadkach uwzględniane. Zgodnie z opracowaniem „Raport z Wykonania Wstępnej Oceny Ryzyka Powodziowego” na obszarze Gminy Jaworze nie wyznaczono obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, czyli obszarów, na których istnieje znaczące ryzyko powodziowe lub na których wystąpienie dużego ryzyka jest prawdopodobne. Wody istotne dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa oraz urządzeń melioracji wodnych podstawowych zlokalizowanych na terenie Gminy Jaworze administrowane są przez Śląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Katowicach. Zgodnie z ewidencją wód, urządzeń melioracji wodnych oraz zmeliorowanych gruntów, prowadzonej przez ŚZMiUW administruję następującymi ciekami o długości 12,15 km na terenie gminy Jaworze:  Bierowina w km 2+300 - 3+600 tj. na długości 1,3 km,  Rudawka w km 5+200 - 8+000 tj. na długości 2,8 km,  Szeroki w km 1+900 - 5+200 tj. na długości 3,3 km,  Wysoki w km 1+650 - 4+800 na długości 3,15 km,  Jasionka w km 1+200 - -2+800 na długości 1,6 km. Województwo śląskie na tle innych regionów Polski nie jest narażone na susze w szczególny sposób. Obszarami Polski narażonymi na susze są przede wszystkim Wielkopolska i wschodnia część Mazowsza. Województwo śląskie, dzięki położeniu na południu Polski, gdzie roczne sumy opadów są wyższe niż w regionach położonych dalej na północ, jest jednym z mniej suchych obszarów Polski. Niemniej jednak duża gęstość zaludnienia, wysoki stopień zagospodarowania regionu powoduje, że stałe i pewne dostawy wody do celów spożywczych mają ogromne znaczenie. Niski poziom opadów utrzymujący się przez wiele miesięcy oznacza straty w wielu gałęziach gospodarki (m.in. rolnictwo, turystyka). Na ogół jednak nie występuje zagrożenie stabilności dostaw wody pitnej dla mieszkańców.

4.4.4. Analiza SWOT Gospodarowanie wodami MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewnętrzne czynniki wewnętrzne Niewystarczające zasoby ilościowe wód podziemnych. Zaburzenie stosunków wodnych na niektórych obszarach. Dobre zasoby wód powierzchniowych. Obniżanie się poziomu wód gruntowych. Coroczny monitoring jakości wód powierzchniowych. Niedostateczna jakość wód powierzchniowych. Brak badań jakości wód podziemnych.

Strona 48 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 48 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Wpływ zanieczyszczeń spoza terenu gminy na stan czystości wód. SZANSE ZAGROŻENIA czynniki zewnętrzne czynniki zewnętrzne Możliwości pozyskania wód podziemnych: termalnych, leczniczych bądź pitnych. Niedostateczne rozpoznanie niekorzystnych oddziaływań człowieka Określenie map zagrożeń powodziowego (MZP) oraz map ryzyka na środowisko (np. w zakresie zanieczyszczeń obszarowych). powodziowego (MRP). Źródło: opracowanie własne

4.4.5. Cele i zadania środowiskowe z zakresu gospodarowania wodami Inwestycje w zakresie przeciwdziałania skutkom powodzi wykraczają znacznie poza możliwości gminy Jaworze, możliwe jest jednak zwiększenia bezpieczeństwa powodziowego mieszkańców poprzez działania niezwiązane bezpośrednio z inwestowaniem w urządzenia przeciwpowodziowe. W zasadzie wszystkie przedsięwzięcia można podzielić na czynne i bierne. Bardzo często ich rodzaj wymuszony jest własnością. Do działań biernych należą:  monitoring powodziowy dla całej gminy oparty na koncepcji pozyskiwania skutecznej informacji o opadzie i odpływie w warunkach powodziowych, współpracujący z istniejącą i planowaną siecią IMGW,  system ostrzeżeń gwarantujący mieszkańcom i użytkownikom terenów zalewowych możliwie szybkie powiadomienie o nadchodzącym zagrożeniu,  wyposażenie drużyn ratowniczych w specjalistyczny sprzęt niezbędny do efektywnego prowadzenia akcji przeciwpowodziowej, w tym wyposażenie magazynów ochrony przeciwpowodziowej,  opracowanie materiałów informacyjnych z podstawowymi danymi umożliwiającymi identyfikację przez każdego mieszkańca zagrożonego obszaru zagrożenia powodziowego w jego otoczeniu. Do działań aktywnych należą:  bieżące remonty budowli regulacji rzek i potoków,  bieżące remonty, stała konserwacja i renowacja przepustów, rowów i innych urządzeń odprowadzających wodę lub zabezpieczających odpływ,  wycinka drzew i krzewów w korytach cieków, co przeciwdziała podnoszeniu się poziomu zwierciadła wód odpływowych oraz niszczeniu mostów i brzegowych ubezpieczeń dróg,  systematyczne oczyszczanie z rumowiska koryt powyżej zapór przeciw-rumowiskowych i stopni wodnych, stabilizujących dno cieków. Za działania związane z ochroną przeciwpowodziową odpowiada, zgodnie z ustawą Prawo wodne, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej (RZGW). Z jego inicjatywy jest opracowanie projektu planu ochrony przeciwpowodziowej w regionie wodnym. RZWG są również odpowiedzialne za prowadzenie działań informacyjnych i koordynację w razie powodzi lub suszy na podległym terenie. Ochronę przed powodzią prowadzi się zgodnie z planami ochrony przeciwpowodziowej na obszarze kraju, planami ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego, a w szczególności przez:  zachowanie i tworzenie wszelkich systemów retencji wód, budowę i rozbudowę zbiorników retencyjnych, suchych zbiorników przeciwpowodziowych oraz polderów przeciwpowodziowych,  racjonalne retencjonowanie wód oraz użytkowanie budowli przeciwpowodziowych, a także sterowanie przepływami wód,  funkcjonowanie systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami zachodzącymi w atmosferze oraz hydrosferze,  kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych, budowanie oraz utrzymywanie wałów przeciwpowodziowych, a także kanałów ulgi. Z analizy przeprowadzonej w rozdziale dotyczącym wód można stwierdzić, iż ich stan ulega powolnej poprawie. Oceniając te tendencje należy pamiętać, że o stanie wód powierzchniowych decydują nie tylko wskaźniki fizykochemiczne, ale i biologiczne czy hydromorfologiczne. Oznacza to, że przywrócenie czystości wodom powierzchniowym nie spowoduje automatycznie dobrego stanu wód. Przywrócenie właściwych dla danej części wód elementów biologicznych będzie często procesem bardziej długotrwałym. W harmonogramie realizacji zadań własnych i monitorowanych zamieszczono zadania dotyczące prowadzenia monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych, działania edukacyjne, promocyjne, propagujące i upowszechniające wiedzę o konieczności, celach, zasadach i sposobach ochrony wód, w szczególności skierowane do dzieci i młodzieży, a także budowę, przebudowę, modernizację budowli przeciwpowodziowych oraz działania inwestycyjne i utrzymaniowe związane z melioracjami wodnymi szczegółowymi oraz rowami odwadniającymi tereny zurbanizowane. Harmonogram zadań do realizacji w tym zakresie zawarto w rozdziale 6.4.

Strona 49 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 49 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

4.5. Gospodarka wodno - ściekowa 4.5.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ Cel długoterminowy do roku 2017 zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony Środowiska OSIĄGNIĘCIE WŁAŚCIWYCH STANDARDÓW WÓD POWIERZCHNIOWYCH I PODZIEMNYCH POPRZEZ OCHRONĘ PRZED ZANIECZYSZCZENIAMI POCHODZĄCYMI ZE ŹRÓDEŁ, KOMUNALNYCH, PRZEMYSŁOWYCH I ROLNICZYCH Cele krótkoterminowe Podjęte działania Efekt ze wskaźnikiem W 2013 roku zrealizowano zadanie inwestycyjne pn. „Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w Gminie Jaworze”. Realizowane zadania etapy I – III zostały zakończone. W ramach tych etapów wykonano:  I etap - 12 km sieci kanalizacji,  II etap - 13 km sieci kanalizacji  III etap – 13 km sieci kanalizacji W ramach I-III etapu zbudowano w sumie 38 km sieci kanalizacji. W 2014 roku Gmina Jaworze uzyskała dodatkowe dofinansowanie i możliwość rozszerzenia zakresu rzeczowego zadania o kolejne etapy (etap IV i V) pozwalające skanalizować obszary nieujęte w trzech poprzednich etapach. Etap IV obejmuje rejony ulicy Borsuczej, Cieszyńskiej, Cisowej, Jaskółczej, Leszczynowej, Myśliwskiej, Pałacowej, Pięknej, Słonecznej, Turystycznej, Zacisznej i Zdrojowej (120 nieruchomości). Etap V obejmuje ulice Olszynową i Bielską (86 nieruchomości). Rozbudowa systemu kanalizacji sanitarnej – współfinansowana ze środków Unii Europejskiej pozwoli na zwiększenie ilości osób korzystających ze zbiorczych systemów kanalizacji sanitarnej. Po wybudowaniu planowanych zakresów zadań około 97% powierzchni gminy zostanie skanalizowana. W 2014 roku AQUQ S.A. wykonała zadanie inwestycyjne polegające na Budowie kanału sanitarnego wzdłuż ul. Stokrotek, Słonecznej, Akacjowej w Jaworzu na długości 954 mb. Gmina Jaworze 30 listopada 2015 r. zakończyła ostatni etap realizacji inwestycji pn. „Budowa kanalizacji sanitarnej w Gminie Jaworze”. W ramach prowadzonego przedsięwzięcia zostało wykonane w sumie 53,75 km sieci. Wynikiem realizacji niniejszej Budowa sieci kanalizacji Budowa kanalizacji sanitarnej inwestycji będzie możliwość podłączenia do nowo wybudowanej sanitarnej 53,75 km w latach sieci sanitarnej ok. 1145 budynków, a w rezultacie 6794 2010-2016 mieszkańców. Zgodnie z podpisanym dnia 28.08.2015 r. aneksem nr 7 do umowy o dofinansowanie realizacji zadania pn. „Budowa kanalizacji sanitarnej w Gminie Jaworze” w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Gmina Jaworze rozszerzyła zakres rzeczowy powyższej umowy między innymi o zakup pojazdu specjalistycznego do ciśnieniowego czyszczenia i utrzymywania wybudowanej w latach 2010 – 2015 kanalizacji sanitarnej. Gmina Jaworze w 2015 r. uzyskała również dodatkowe dofinansowanie na rozszerzenie zakresu rzeczowego o kolejny etap inwestycji (Etap VI) obszarów nieujętych w pięciu poprzednich etapach oraz niewyposażonych w zbiorczy system kanalizacji sanitarnej. Dnia 31 sierpnia 2015 r. została podpisana umowa pomiędzy Gminą Jaworze a Wykonawcą robót kanalizacyjnych firmą „Aqua System” Sp. z o.o. z Bielska-Białej, której przedmiotem zamówienia była budowa kanalizacji sanitarnej w Jaworzu dla Etapu VI o długości ok. 3,8 km. Kontrakt na roboty budowlane dla etapu VI obejmował swym zasięgiem rejon ul. Bielskiej – strona północna. Roboty budowlane były prowadzone w rejonie ul. Cedrowej, Lipowej, Agrestowej, Kasztanowej. Do podłączenia przewidziano ok. 60 budynków. Końcem roku 2015 r. oraz początkiem roku 2016 mieszkańcy wybudowanej kanalizacji sanitarnej dla etapu V oraz VI otrzymali projekty wraz z warunkami technicznymi włączenia do nowo wybudowanej kanalizacji sanitarnej. Termin wykonania podłączenia dla etapu V i etapu VI został ustalony do dnia 31 maja 2016 r. Edukacja proekologiczna i W latach 2013-2016 roku Gmina Jaworze wydawała gazetę Echo kampania informacyjna w 1 wydawnictwo promujące Jaworza, w której zamieszczano między innymi informacje sprawie racjonalnego racjonalne korzystanie z dotyczące racjonalnego gospodarowania wodami na poziomie korzystania z zasobów zasobów wód gospodarstwa domowego i edukacji z nią związanej wodnych Na terenie Gminy Jaworze AQUA S.A. posiada około 72 km sieci Analiza stanu jakości sieci wodociągowej. Około 30% eksploatowanej sieci wodociągowej Bieżąca kontrola jakości sieci wodociągowej wykonanej jest z żeliwa szarego lub stali. AQUA S.A. etapowo, w wodociągowej miarę posiadanych środków planuje i wykonuje wymianę odcinków

Strona 50 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 50 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

sieci wodociągowej wykonanej ze stali lub żeliwa. Średniorocznie na sieci wodociągowej w Jaworzu występuje około 40-60 awarii, w tym głównie korozje przewodów, pęknięcie przewodów lub rozmrożenie. AQUA S.A. w okresie 2013-2016 na długości ok 12 km wykonała działania inwestycyjne: w 2013 roku Budowa sieci wodociągowej w rejonie ul. Kalwaria, Letniskowej, Jaskółczej, Sosnowej, Południowej, Podgórskiej i Leszczynowej w Jaworzu, Wymiana wodociągu w rejonie ul. Cisowej w Jaworzu. Modernizacja 12 km sieci Modernizacje i naprawy sieci w 2014 roku wodociągowej w latach Wymiana wodociągu ul. Modrzewiowa, Stokrotek, Akacjowa w 2013-2016 Jaworzu. W dniu 10.07.2014 r. AQUA S.A. zawarła z WFOŚ i GW umowę o dofinansowanie zadania pn: ”Przebudowa awaryjnych odcinków sieci wodociągowych na obszarze działalności AQUA S.A.”. W zakres inwestycji wchodzą odcinki sieci z różnych rejonów działalności Spółki o największym współczynniku strat wody. Na terenie Gminy Jaworze były to ul Cisowa i Rodzinna Inwentaryzacja na terenie Gminy Jaworze, punktów nielegalnego zrzutu ścieków Na bieżąco prowadzone są kontrole zbiorników bezodpływowych. Kontrole prowadzone były po zgłoszeniach mieszkańców o 100 kontroli w latach 2013- Prowadzenie ewidencji podejrzeniu nielegalnego wypuszczania ścieków. W okresie pięciu 2016 dotyczących oczyszczalni przydomowych ostatnich lat przeprowadzono około 100 kontroli na posesjach nielegalnego zrzutu ścieków oraz zbiorników mieszkańców. bezodpływowych i ich kontrola Budowa w gospodarstwach rolnych instalacji do bezpiecznego Zadanie to realizowane jest przez samych rolników i w ramach ich przechowywania nawozów własnych środków finansowych. Gmina Jaworze nie posiada wiedzy Brak danych naturalnych, tj. zbiorników na na temat realizacji tego rodzaju działań w gospodarstwach. gnojowicę i gnojówkę oraz płyt obornikowych Właściciele posesji w ramach własnych środków finansowych budują przydomowe oczyszczalnie. Niektóre oczyszczalnie powstały Budowa przydomowych na terenach, które przewidziane były do objęcia sieci kanalizacji oczyszczalni, zbiorników sanitarnej. W związku z tym trwa oczekiwanie na wygaśnięcie 10- Liczba przydomowych bezodpływowych wraz letnich decyzji środowiskowych aby objąć mieszkańców oczyszczalni 135 szt. z kolektorami w miejscach nie obowiązkiem przyłączenia budynku do sieci kanalizacji sanitarnej. objętych kanalizacja sanitarną Aktualnie według danych posiadanych przez Gminę Jaworze na terenie gminy jest około 135 przydomowych oczyszczalni. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych o wykonanych inwestycjach gminnych i działaniach na terenie gminy Jaworze

4.5.2. Opis stanu obecnego 4.5.2.1. Zaopatrzenie w wodę Charakterystykę zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia mieszkańców Gminy Jaworze sporządzono na podstawie danych uzyskanych ze spółki AQUA S.A., danych GUS oraz Banku Danych Lokalnych za lata 2013-2016. Stosunek ilości mieszkańców korzystających z wodociągu do ogólnej liczy mieszkańców gminy Jaworze (stopień zwodociągowania gminy) wynosi 64% według stanu na koniec 2016 roku. Porównując ten sam wskaźnik z roku 2012 (50%), można zauważyć wzrost o około 14%. Długość sieci wodociągowej łącznie wynosiła na koniec 2016 r. 72 km. W okresie lat 2013 – 2016 powstało około 22 km sieci wodociągowej. Systematycznie co roku przybywa również nowych odbiorców tj. przyłączy do sieci wodociągowej. W 2012 roku była to liczba 1069 szt. przyłączy, natomiast w 2016 roku liczba ta wynosiła 1188 szt. przyłączy. Gmina Jaworze zaopatrywana jest w wodę produkowaną przez:  Stację Uzdatniania Wody w Wapienicy należącą do Aqua S.A. Bielsko-Biała,  Stację Uzdatniania Wody należącą do Beskidzkiego Zespołu Leczniczo-Rehabilitacyjnego w Jaworzu, która produkuje wodę jedynie na potrzeby własne,  studnię głębinową zlokalizowaną w Jaworowym Zaciszu, której produkcja wynosi około 5 m3/dobę. Prowadzona jest stała dezynfekcja ujmowanej wody. Stacja Uzdatniania Wody w Wapienicy produkuje średnio 20 000 m³/d, z czego na teren gminy Jaworze dostarczanych jest średnio 780 m³/d. Stosowana jest filtracja i dezynfekcja końcowa chemiczna oraz koagulacja.

Strona 51 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 51 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Natomiast Stacja Uzdatniania Wody należąca do Beskidzkiego Zespołu Leczniczo-Rehabilitacyjnego produkuje średnio 50 m³/d. Stosowana jest filtracja i dezynfekcja końcowa chemiczna. Do badań laboratoryjnych upoważnieni przedstawiciele Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Bielsku – Białej pobierają co roku 12 próbek wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Wszystkie pobrane próbki w latach 2013-2016 odpowiadały wymogom Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. z 2015 r., poz. 1989). Z uwagi na dobrą jakość wody na terenie gminy Jaworze nie było konieczności prowadzenia postępowań administracyjnych i działań naprawczych.

4.5.2.2. Odbiór ścieków Siecią kanalizacyjną objętych jest ok. 67% mieszkańców gminy Jaworze (dla porównania w 2012 roku siecią kanalizacyjną było objętych 33% mieszkańców). Obecnie długość sieci kanalizacyjnej wynosi około 77,6 km i podłączonych do niej jest około 5770 mieszkańców. Zły stan odprowadzania i oczyszczania ścieków wynika głównie z braku odpowiednich urządzeń sanitarnych i złego stanu użytkowanych zbiorników bezodpływowych. W latach 2010-2016 przeprowadzono budowę sieci kanalizacji sanitarnej w ramach projektu współfinansowanego ze środków Funduszu Spójności UE. W ramach prowadzonego przedsięwzięcia zostało wykonane w sumie 53,75 km sieci. Wynikiem realizacji niniejszej inwestycji będzie możliwość podłączenia do nowo wybudowanej sieci sanitarnej ok. 1145 budynków, a w rezultacie 6794 RLM. Rozbudowa systemu kanalizacji sanitarnej – współfinansowanej ze środków Unii Europejskiej, przyczyniła się do zwiększenia ilości osób korzystających ze zbiorczych systemów kanalizacji – po wybudowaniu sieci sanitarnej około 97 % obszarów Gminy Jaworze zostało skanalizowane. Zrealizowana inwestycja na terenie Gminy Jaworze wpłynie korzystnie na poprawę jakości życia mieszkańców regionu, spowoduje również poprawę walorów środowiska, w tym krajobrazu. Kanalizacja sanitarna pozwoli na polepszenie jakości wód i gruntu na terenie Jaworza. Dodatni wpływ inwestycji na środowisko widoczny będzie zarówno w ciekach powierzchniowych jak i wodach gruntowych. Dzięki wybudowanej kanalizacji sanitarnej znacznemu ograniczeniu ulegną główne źródła zanieczyszczeń wód stanowiące przede wszystkim niekontrolowany zrzut nieoczyszczonych ścieków socjalno-bytowych pochodzących z zabudowy mieszkaniowej. Wyeliminowane zostaną źródła zanieczyszczeń zarówno punktowych jak i obszarowych, mogące wynikać z nieszczelności zbiorników bezodpływowych, jak i spływów powierzchniowych z ulic, pól uprawnych. Siecią kanalizacyjną administruje firma "AQUA" S.A., 43-300 Bielsko-Biała, ul. 1 Maja 23. W Bielsku-Białej, w rejonie/dzielnicy Wapienica, znajduje się oczyszczalnia ścieków, której właścicielem i zarządcą jest firma "AQUA" S.A. Wszystkie pompownie są małe i energooszczędne. Plany firmy to budowa lub przebudowa sieci wodociągowej wraz z przyłączami, co w sumie daje inwestycje na łącznym odcinku 19,05 km. Zgodnie z założeniami do nowej „Strategii Rozwoju Gminy Jaworze na lata 2015-2023” planowane jest kompleksowe podłączenie wszystkich mieszkańców do sieci wodno-kanalizacyjnej. Zadania w gospodarce ściekowej wynikają ze zobowiązań międzynarodowych Polski (stanowisko negocjacyjne w negocjacjach z UE w sprawie wdrażania Dyrektywy 91/271/EWG) i zapisów Prawa Wodnego oraz aktualnego stanu gospodarki ściekowej. Działania inwestycyjne wyznacza także Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Do końca 2010 roku powinny zostać osiągnięte następujące cele:  wyposażenie aglomeracji powyżej 100 000 RLM w oczyszczalnie ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów do wartości nieprzekraczalnych 10 mg N/dm3 i 1 mg P/dm3 oraz niezbędna modernizacja i rozbudowa istniejącej w tych aglomeracjach sieci kanalizacyjnej,  wyposażenie aglomeracji o wielkości 15 000 - 100 000 RLM w biologiczne oczyszczalnie ścieków z podwyższonym usuwaniem miogenów,  wyposażenie aglomeracji o wielkości 2 000 – 15 000 RLM w biologiczne oczyszczalnie ścieków z podwyższonym usuwaniem miogenów,  wyposażenie zakładów sektora rolno-spożywczego w oczyszczalnie ścieków zapewniające osiągnięcie wprowadzonych standardów emisji zanieczyszczeń. Ponadto dla potrzeb wypełnienia pozostałych wymagań dyrektywy 91/271/EWG opracowano: Program wyposażenia zakładów przemysłu rolno-spożywczego o wielkości 4000 RLM, odprowadzających ścieki bezpośrednio do wód, w urządzenia zapewniające wymagane przez polskie prawo standardy ochrony wód oraz Program wyposażenia w oczyszczalnie ścieków aglomeracji < 2 000 RLM, posiadających w dniu przystąpienia Polski systemy kanalizacji sanitarnej. 21 kwietnia 2016 roku Rada Ministrów przyjęła aktualizację Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych 2015 (IVAKPOŚK). Przyjęta przez rząd aktualizacja zawiera listę zadań zaplanowanych przez samorządy do realizacji w latach 2015-2021. W związku z powyższym opracowana została aktualizacja Master Planu dla wdrażania dyrektywy Rady 91/271/EWG, w którym wyodrębniono zbiór podstawowych danych

Strona 52 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 52 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

dotyczących ilości, wielkości oraz planów inwestycyjnych i potrzeb finansowych aglomeracji Bielsko-Biała Wapienica. Biorąc jednak pod uwagę interpretację Komisji Europejskiej należy tak planować granice aglomeracji, aby w jak największym stopniu cały produkowany przez aglomerację ładunek ścieków był zbierany siecią kanalizacyjną i odprowadzany na oczyszczalnię ścieków. Dlatego też, w aglomeracjach ujętych w KPOŚK powinien zostać osiągnięty blisko 100% poziom obsługi zbiorczymi systemami kanalizacyjnymi (%RLM korzystających z systemu kanalizacyjnego). Pozostała ludność aglomeracji nieobsługiwana przez zbiorcze systemy kanalizacyjne będzie natomiast korzystać z innych systemów oczyszczania ścieków. Oznacza to, że cały ładunek zanieczyszczeń powstających w aglomeracji powinien być doprowadzany do oczyszczalni obsługującej aglomerację bądź usuwany w innych systemach oczyszczania ścieków (pojedyncze systemy lub inne właściwe systemy), które powinny zapewnić ten sam poziom ochrony środowiska. Każdy przypadek stosowania systemów indywidualnych do odprowadzania bądź odprowadzania i oczyszczania ścieków z terenu aglomeracji wymagać będzie szczegółowych wyjaśnień. W każdym wypadku jednak oczyszczalnia obsługująca aglomerację powinna być przystosowana do usuwania 100 % ładunku zanieczyszczeń powstających w aglomeracji. Gmina Jaworze należy do aglomeracji wpisanych w priorytecie IV, który przez realizację planowanych działań inwestycyjnych – po dniu 31 grudnia 2015 r., spełni warunki dyrektywy 91/271/EWG dotyczące jakości i wydajności oczyszczalni oraz zagwarantują wyposażenie w sieć kanalizacyjną co najmniej na poziomie:  95% – aglomeracje o RLM < 100 000,  98% – aglomeracje o RLM ≥100 000. Tam, gdzie budowa kanalizacji sieciowej jest nieopłacalna zastępuję się inną infrastrukturą, która zagospodarowuje ścieki komunalne, tj. przydomowe oczyszczalnie, zbiorniki bezodpływowe.

4.5.2.3. Analiza SWOT Gospodarka wodno-ściekowa MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewnętrzne czynniki wewnętrzne Niedostateczny stopień oczyszczania ścieków komunalnych. Znaczny rozwój sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. Duża liczba zbiorników bezodpływowych w porównaniu do liczby Dobra jakość wody z sieci przeznaczonej do spożycia przez ludzi. przydomowych oczyszczalni. Brak kanalizacji deszczowych na terenach zabudowanych. SZANSE ZAGROŻENIA czynniki zewnętrzne czynniki zewnętrzne Integracja z UE i wpływ środków pomocowych. Niedostateczne rozpoznanie niekorzystnych oddziaływań człowieka Regulacje ogólnokrajowe i międzynarodowe zobowiązujące do na środowisko (np. w zakresie zanieczyszczeń obszarowych). podniesienia jakości środowiska. Niedostateczna pula środków finansowych. Źródło: opracowanie własne

4.5.3. Cele i zadania środowiskowe z zakresu gospodarki wodno - ściekowej Podstawowym działaniem w zakresie gospodarki wodnościekowej jest likwidacja lub ograniczenie oddziaływania źródeł zanieczyszczenia wód powierzchniowych – punktowych, obszarowych i liniowych. Głównym czynnikiem zagrażającym czystości wód jest nieuporządkowana gospodarka ściekowa, stąd też priorytetowym działaniem będą inwestycje z tego zakresu oraz racjonalizujące użytkowanie wody. W celu poprawy jakości wód powierzchniowych, konieczna będzie likwidacja niekontrolowanych zrzutów ścieków bytowych do rzek płynących przez teren Gminy Jaworze. W tym celu należy wykonać szczegółową inwentaryzację punktów zrzutu ścieków oraz systematycznie ją aktualizować. Następnym, niezwykle ważnym zadaniem jest inwentaryzacja stanu technicznego zbiorników bezodpływowych (szamb), które obecnie funkcjonują na terenach nieskanalizowanych. Bardzo często zbiorniki te są nieszczelne i są źródłem zanieczyszczenia wód. Powinna być prowadzona kontrola stanu technicznego szamb, a po przyłączeniu posesji do sieci kanalizacyjnej - możliwie szybka ich likwidacja. Należy również propagować budowę przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach, na których obecnie nie przewiduje się budowy sieci kanalizacyjnej. W zakładach produkcyjnych, również w tych małych, należy promować wprowadzanie zamkniętych obiegów wody jako elementu pozwalającego na ograniczenie zrzutu zanieczyszczonych wód do środowiska, a także zmiany technologii, poprawę stanu zakładowych sieci wodociągowych. W zakresie ochrony wód podziemnych jednym ze sposobów ochrony biernej będzie przestrzeganie zasad ustalonych dla stref i obszarów ochronnych ujęć wód podziemnych, na których obowiązują zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie korzystania z wody i użytkowania gruntów. Strefa ochrony bezpośredniej (grupa bezwzględnie obowiązujących nakazów) ma na celu eliminację zagrożenia powstającego w związku z ujęciem

Strona 53 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 53 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

wody. Ustalenia związane z ochroną wód podziemnych przed zanieczyszczeniem zawarte powinny zostać w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Zadania w gospodarce ściekowej wynikają ze zobowiązań międzynarodowych Polski (stanowisko negocjacyjne w negocjacjach z UE w sprawie wdrażania Dyrektywy 91/271/EWG) i zapisów Prawa Wodnego oraz aktualnego stanu gospodarki ściekowej. Działania inwestycyjne wyznacza Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych oraz Master Plan Aktualizacja z 2015 roku. Harmonogram zadań do realizacji w tym zakresie zawarto w rozdziale 6.5.

4.6. Zasoby geologiczne 4.6.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ Cel długoterminowy zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony Środowiska POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA POD WZGLĘDEM ZIEMI, W TYM ZWIĘKSZENIE ATRAKCYJNOŚCI GMINY Cele krótkoterminowe Podjęte działania Efekt ze wskaźnikiem Na terenie gminy Jaworze nie były w ostatnich latach prowadzone żadne prace rekultywacyjne. nie było potrzeby realizacji Rekultywacja terenów Według danych Starostwa Powiatowego w Bielsku – Białej zadania nie została także wydane żadna decyzja rekultywacyjna. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych o wykonanych inwestycjach gminnych i działaniach na terenie gminy Jaworze

4.6.2. Opis stanu obecnego Złoża kopalin to naturalne skupienia minerałów, których wydobycie może przynieść korzyść gospodarczą. Są rozmieszczone nierównomiernie w przyrodzie, a ich występowanie i możliwość wykorzystania zależą w dużej mierze od budowy geologicznej. Zasady poszukiwania, dokumentowania oraz korzystania z kopalin regulowane są przepisami ustawy z dnia 9 czerwca 2011 roku prawo geologiczne i górnicze (t.j.: Dz. U. z 2015 r., poz. 196 z późn. zm.). W ustawie tej rozstrzygnięto sprawę własności złóż kopalin oraz uregulowano problem ochrony zasobów poprzez wymóg ujmowania ich w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz obowiązek kompleksowego i racjonalnego wykorzystania kopalin. Posiadający koncesję na wydobycie złoża kopaliny jest zobowiązany zastosować środki niezbędne zarówno do ochrony złoża jak i do ochrony wód powierzchniowych i podziemnych a także do ochrony powierzchni ziemi. Po zakończonej eksploatacji zobowiązany jest prowadzić rekultywację oraz przywracać do właściwego stanu elementy przyrodnicze. Obszary poeksploatacyjne należy sukcesywnie i na bieżąco poddawać rekultywacji. Obowiązek ten ciąży na osobie powodującej utratę albo ograniczenie wartości użytkowej gruntu. Koszty rekultywacji ciążą na sprawcy. W przypadku złóż nieeksploatowanych, które zostały udokumentowane złoże zabezpiecza się, jako zaplecze surowcowe. W 2016 roku zostały opracowane mapy rozmieszczenia wszystkich surowców na terenie całej Polski pn.: „Bilans złóż zasobów kopalin w Polsce według stanu na 30 grudnia 2015 roku”. Według „Bilansu…” na obszarze gminy Jaworze występują:  złoża kamieni łamanych i blocznych w postaci piaskowców: o „Jasienica - Jaworze” - złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie, o zasobach bilansowych i geologicznych 14.054 tys. ton  złoża wód leczniczych i zmineralizowanych o mineralizacji > 1 g/m3 jednocześnie są to wody termalne o temperaturze w granicach 20-500C: o Jaworze IG-1, IG-2 – złoże o zasobach bilansowych i eksploatacyjnych 4,9 m3/h, aktualnie nieeksploatowane. Na terenie gminy znajdują̨ się dwa otwory Jaworze IG1 i IG2 wykonane w latach 1979 – 1980 przez Instytut Geologiczny w Krakowie. Decyzją Min. Zdrowia i Opieki Społecznej z dn.12 grudnia 1985 r. wody z obu otworów uznane zostały za lecznicze, a na wniosek Beskidzkiego Zespołu Leczniczo-Rehabilitacyjnego w dn. 20.V.1987 r utworzono obszar górniczy „Jaworze”. Ze względu na brak funduszy zarówno złoże jak i oba otwory nie zostały do tej pory zagospodarowane, a jedynie ogrodzone i zamknięte huczkami. Ponieważ od wykonania otworów upłynęło niemal 40 lat, uruchomienie obu otworów wymaga wykonania zaawansowanych prac technicznych nie tylko w celu rekonstrukcji obu otworów ale również ponownego zbadania i udostępnienia złoża oraz zweryfikowania warunków złożowych. Aktualnie dla terenu gminy Jaworze nie została wydana żadna koncesja na eksploatację czy poszukiwanie kopalin. Aktualnie gmina Jaworze nie figuruje także w ogólnopolskiej Bazie Terenów Poprzemysłowych i zdegradowanych. Nie są także prowadzone żadne prace rekultywacyjne.

Strona 54 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 54 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

4.6.2.1. Osuwiska W Państwowym Instytucie Geologicznym od 2006 roku jest realizowany projekt System Ochrony Przeciwosuwiskowej (SOPO). Celem projektu jest rozpoznanie i udokumentowanie wszystkich osuwisk oraz terenów zagrożonych ruchami masowymi w Polsce. Wyniki Projektu są przedstawiane na mapach topograficznych w skali 1:10 000 i są pomocne w ocenie ryzyka osuwiskowego. W ramach Programu przeciwosuwiskowego SOPO dla terenu gminy Jaworze opracowano mapy zagrożeń osuwiskowych.

Rysunek 4.6.2.1 Lokalizacja osuwisk, w tym osuwisk aktywnych na terenie gminy Jaworze Źródło: Mirosław Kamiński, Michał Wyszomierski., 2010 – Mapa osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1:10000, gm. Jaworze, pow. Bielski, woj. Śląskie, http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/SOPO [dostęp 1 marca 2017]

W ramach projektu SOPO na terenie gminy Jaworze opisano i zaznaczono na mapie 37 osuwisk o łącznej powierzchni 446,65 ha, w tym cztery na terenach nieleśnych o powierzchni 2,7 ha. Jedno spośród czterech osuwisk jest nieaktywne (1 ha), natomiast trzy (1,7 ha) są aktywne ciągle o pewnych granicach o wysokości skarp do 3 metrów. Osuwiska te zlokalizowane są w okolicy ulic Kalwaria i Letniskowej. Aktualnie osuwiska te nie zagrażają budynkom i infrastrukturze. Do chwili obecnej powiat bielski nie wykonywał żadnych prac związanych z likwidacją osuwiska. Tereny osuwisk aktywnych powinny być wyłączone z budownictwa mieszkaniowego oraz użyteczności publicznej (szkoły) w planie zagospodarowania przestrzennego. W wyjątkowych wypadkach jest możliwe dopuszczenie budownictwa mieszkaniowego (np. na zdenudowanych jęzorach osuwiskowych), pod warunkiem wykonania dokumentacji geologiczno-inżynierskiej zawierającej zalecenia dotyczące zabezpieczeń oraz, że prace budowlane nie naruszą zaburzenia równowagi i nie spowoduje uaktywnienia się osuwiska. Pozostała zabudowa może być dopuszczona pod warunkiem wykonania dokumentacji geologiczno-inżynierskiej, zawierającej zalecenia dotyczące zabezpieczeń i oświadczeń, że projektowana inwestycja nie naruszy zaburzenia równowagi i nie spowoduje uaktywnienia się osuwiska.10

4.6.3. Analiza SWOT Zasoby geologiczne MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewnętrzne czynniki wewnętrzne

Występowanie cennych surowców mineralnych w postaci złóż wód mineralnych i termalnych. Brak szczegółowego rozpoznania surowców. Brak dużych zagrożeń osuwiskowych.

10 Mirosław Kamiński, Michał Wyszomierski., 2010 – Mapa osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1:10000, gm. Jaworze, pow. Bielski, woj. Śląskie, http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/SOPO [dostęp 1 marca 2017]

Strona 55 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 55 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

SZANSE ZAGROŻENIA czynniki zewnętrzne czynniki zewnętrzne Przyszłościowo możliwość zagospodarowania odwiertów i Brak funduszy na rozpoznanie szczegółowe i zagospodarowanie eksploatacji wód mineralnych. odwiertów. Źródło: opracowanie własne

4.6.1. Cele i zadania środowiskowe z zakresu zasobów geologicznych W ustawie Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2017 r., poz. 519 z późń. zm.) oraz ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2014, poz. 210 z późń. zm.) a także w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 roku Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2016, poz. 266 z późn. zm.), dokonano regulacji dotyczących ochrony zasobów środowiskowych pod względem szkód i odpowiedzialności za działania naprawcze, a także ochrony złóż kopalin, wód podziemnych i innych składników środowiska w związku z wykonywaniem prac i robót geologicznych i wydobywaniem kopalin. Zapisy Programu Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do roku 2019 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2024 powielają ten cel w niezmienionej formie „Promocja i wykorzystywanie lokalnych surowców naturalnych”. W harmonogramie realizacji zadań w celu ochrony mieszkańców przed niekorzystnymi oddziaływaniami geologicznymi zapisano zadania związane z regulacją kwestii eksploatacji oraz ochrony terenów strategicznych złóż. Ze względu na występowanie na obszarze gminy Jaworze złóż piaskowców i wód mineralnych i termalnych w przyszłości w trakcie eksploatacji użytkownicy złóż powinni prowadzić prace w sposób niezagrażający środowisku. Harmonogram zadań do realizacji w tym zakresie zawarto w rozdziale 6.6.

4.7. Gleby 4.7.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ Cel długoterminowy do roku 2017 zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA POD WZGLĘDEM GLEB Cele krótkoterminowe Podjęte działania Efekt ze wskaźnikiem

Organizacja cyklu szkoleń dla Promocja rolnictwa ekologicznego prowadzona jest głównie rolników obejmujących zasady w działaniach Zespołu Doradztwa Rolniczego w Bielsku - kodeksu dobrych praktyk rolniczych Białej, Działania te polegają głównie na organizacji szkoleń, Działania te realizowane są konferencji i spotkań dotyczących zrównoważonego w trybie ciągłym Promocja agroturystyki i rolnictwa rolnictwa, ochrony wód i gleb, rolnictwa ekologicznego oraz ekologicznego pozostałych programów rolno-środowiskowych. Zadanie racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych w gospodarstwach rolnych prowadzą sami rolnicy, Informacje o ich działaniach nie są danymi dostępnymi. Na terenie gminy Jaworze prowadzona jest kontrola ilości Racjonalne użytkowanie zasobów zużytych nawozów mineralnych i środków ochrony roślin Kontrole oraz stosowania naturalnych (zapobieganie degradacji Zadanie to realizowane jest przez samych rolników w środków ochrony roślin są i erozji gleb) gospodarstwach rolniczych. WIORiN* w latach 2014-2016 prowadzone na bieżąco przeprowadziła na terenie gminy Jaworze 2 kontrole punktów obrotu środkami ochrony roślin oraz 13 kontroli stosowania środków ochrony roślin – w żadnym przypadku nie stwierdzono nieprawidłowości. Coroczna aktualizacja rejestru zawierającego informacje o terenach na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby i ziemi ze szczególnym uwzględnieniem obszarów na których obowiązek rekultywacji obciąża starostę. Art. 109 ust. 2 ustawy Prawo ochrony środowiska stanowił, Okresowa kontrola zawartości metali że starosta prowadzi okresowe badania jakości gleby i ziemi. Starosta Bielski nie prowadził ciężkich, składników nawozowych Do chwili zmiany ustawy (zmiana w 2014 roku) Minister w ostatnich latach badań jakości oraz odczynu pH w glebach Środowiska nie skorzystał z delegacji art. 9 ust. 3 cytowanej gleby i ziemi. użytkowanych rolniczo ustawy i nie określił w drodze rozporządzenia zakresu i sposobu prowadzenia badań, sposobu wyborów punktów do pobory próbek, wymaganej częstotliwości badań oraz sposobu prezentacji wyników badań. W związku z tych Starosta Bielski nie prowadził w ostatnich latach badań jakości gleby i ziemi.

Strona 56 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 56 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Okresowa kontrola zawartości metali ciężkich w glebach użytkowanych rolniczo prowadzona jest w razie potrzeby przez rolników. Badania gleb pod kątem kwasowości wykonują rolnicy we własnym zakresie w swoich gospodarstwach w celu ustalenia dawek wapnowania. W ramach Państwowego Monitoringu Gleb Ornych Polski nie zostały pobrane próbki z terenu gminy Jaworze najbliżej Badania rolników w ramach gminy wykonano badania w Bielsku – Białej , w własnych działań oraz badania Przywrócenie pożądanych Goczałkowicach – Zdroju, w Żywcu, oraz w Węgierskiej w okolicy gminy Jaworze miasto właściwości biologicznych gleb Górce Bielsko – Biała, Goczałkowice – Badania gleb w 2010 roku wykazały wzrost udziału gleb Zdrój, Żywiec, Węgierska Górka. zanieczyszczonych WWA w stosunku do roku 1995, 2000 i 2005. Według danych krajowej Stacji Chemiczno-Rolniczej udział gleb koniecznie wymagających wapnowania w województwie śląskim wynosił 30%, w 17% wapnowanie było potrzebne, a w 20% – wskazane. Ograniczone potrzeby wapnowania dotyczyły 16% gleb, natomiast w 17% gleb wapnowanie było zbędne.11 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych o wykonanych inwestycjach gminnych i działaniach na terenie gminy Jaworze *WIORIN Wojewódzka Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Katowicach

4.7.2. Opis stanu obecnego Gmina Jaworze ma powierzchnię zbliżoną do 21km2, około 33,3% tej powierzchni stanowią użytki rolne w tym około 61% stanowią grunty orne, a 13% łąki trwałe. Grunty leśne to około 53% powierzchni gminy. Wody płynące to mniej niż 0,05% powierzchni gminy. Grunty zurbanizowane to 6,5% powierzchni gminy. Całościowe zestawienie kierunków wykorzystania analizowanego terenu zestawiono w tabeli poniżej.

Tabela 4.7.2.1 Kierunki wykorzystania obszaru gminy Jaworze Wyszczególnienie rodzaju powierzchni Powierzchnia w ha Udział procentowy powierzchnia ogółem 2113 100 powierzchnia lądowa 2104 99,57 użytki rolne razem 705 33,36 użytki rolne - grunty orne 437 61,99 użytki rolne - sady 1 0,14 użytki rolne - łąki trwałe 93 13,19 użytki rolne - pastwiska trwałe 154 21,84 użytki rolne - grunty rolne zabudowane 19 2,70 użytki rolne - grunty pod stawami 1 0,14 grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione razem 1121 53,05 grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione - lasy 1097 97,86 grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione - grunty 24 2,14 zadrzewione i zakrzewione

grunty pod wodami razem 9 0,43

grunty pod wodami powierzchniowymi płynącymi 8 0,38 grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi 1 0,05 grunty zabudowane i zurbanizowane razem 278 13,16 grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny 159 57,19 mieszkaniowe grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny 5 1,80 przemysłowe grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny inne 36 12,95 zabudowane grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny 1 0,36 zurbanizowane niezabudowane grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny rekreacji 7 2,52 i wypoczynku

11 Raport o stanie środowiska w województwa Śląskim w 2015 roku, WIOŚ, 2016

Strona 57 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 57 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny 67 24,10 komunikacyjne - drogi grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny 2 0,72 komunikacyjne - kolejowe grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny 1 0,36 komunikacyjne - inne Źródło: GUS, 2016

Zdecydowaną większość gruntów stanowią gleby ciężkie do uprawy, w których warstwach powierzchniowych występują gleby średnie, gliny ciężkie pylaste i gliny pylaste stanowiące 60,8% powierzchni gruntów. Pozostałe gleby występujące na terenie Gminy Jaworze to gleby lekkie, łatwe w uprawie stanowiące 28,6% powierzchni. Kolejną grupę zajmują gleby lekkie pylaste, lessowate i ilaste zajmujące 10% obszaru. Generalnie bardzo duża powierzchnia gleb należy do ciężkich w uprawie, dlatego uprawy na ponad 20% gleb wymagają specjalnego sprzętu uprawowego.12 Na terenie całej gminy według danych ze Spisu Rolnego wykonanego w 2010 roku zarejestrowanych jest 224 gospodarstw rolnych, średnia powierzchnia gospodarstwa wynosi około 0,1 ha. Analizując wszystkie gospodarstwa i ich powierzchnię, można stwierdzić, iż najwięcej bo około 66% jest gospodarstw nie przekraczających powierzchni 1 ha. Gospodarstwa o powierzchni nie przekraczającej 5 ha stanowią około 94,6% wszystkich gospodarstw. Tylko 12 gospodarstw ma powierzchnię przekraczającą 5 hektarów. Według danych pochodzących ze Spisu Rolnego przeprowadzonego w 2010 roku:  grunty pod zasiewami są na powierzchni 97,0 ha,  grunty ugorowane zidentyfikowane na powierzchni 46,76 ha,  łąki trwałe są na powierzchni 160,6 ha,  pastwiska są na powierzchni 30,2 ha. Grunty pod zasiewami występują w 58 gospodarstwach o łącznej powierzchni 97,06 ha z czego:  pszenica ozima 24,70 ha,  pszenica jara 12,39 ha,  żyto 2,3 ha,  jęczmień jary 15,48 ha  owies 14,44 ha,  pszenżyto ozime 1,16 ha,  mieszanki zbożowe jare 10,7 ha,  ziemniaki na powierzchni 2,77 ha,  na powierzchni 0,55 uprawia się warzywa gruntowe.13 Według Spisu Rolnego na terenie gminy w 72 gospodarstwach hoduje się zwierzęta, w sumie jest to 162 SD (sztuki duże) z czego:  bydło w 21 gospodarstwach - 95 sztuk,  trzoda chlewna w 10 gospodarstwach - 47 sztuk,  konie w 9 gospodarstwach - 22 sztuk,  drób w 57 gospodarstwach - 1280 sztuk.14 W 47 gospodarstwach rolnicy używają ciągników, w sumie podczas Spisu Rolnego zewidencjonowano ich 76 sztuk. W 42 gospodarstwach stosowane są nawozy mineralne, w tym azotowe w 34 gospodarstwach, fosforowe w 7 gospodarstwach, potasowe w 10 gospodarstwach, wieloskładnikowe w 30 gospodarstwach oraz w 8 gospodarstwach prowadzi się wapnowanie gleb. Średnio nawożenie mineralne stosowane jest w dawkach 61,6 kg/ha, natomiast wapnowanie w dawkach 3,6 kg/ha. Na gruntach w dobrej kulturze nawożenie jest nieco wyższe nawożenie mineralne 64,4 kg/ha, natomiast wapnowanie 3,8 kg/ha. Według Spisu Rolnego przeprowadzonego w 2010 roku 144 gospodarstw wykazuje dochód z działalności rolniczej. Dotychczasowe użytkowanie terenu gminy związanego z rolnictwem jest zgodne z uwarunkowaniami i możliwościami na terenie gminy Jaworze. W porównaniu do lat poprzednich (Spis Rolny 2002) widoczna jest tendencja:

12 Aktualizacja POŚ dla Gminy Jaworze, 2010 13 Spis Rolny 2010 14 Spis Rolny 2010

Strona 58 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 58 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

 zmniejszenia ilości gospodarstw rolnych (408 w 2002 roku),  zwiększenia ilości większych gospodarstw (powyżej 7 ha 0 w 2002 roku),  zwiększenia powierzchni zasiewów (12 ha w 2002 roku)  zwiększenia ilości ciągników na terenie gminy (w 2002 roku 53 sztuki). Wyniki tych zestawień wskazują, iż na terenie gminy rolnictwo w miarę upływu czasu jest bardziej doceniane i odgrywa większą rolę w skali gminy, gospodarstw jest mniej, ale odgrywają większą rolę i są bardziej dochodowe.

4.7.2.1. Badania gleb Badania i obserwacje stanu gleby i ziemi dokonywane są także w ramach państwowego monitoringu środowiska, co wynika z zapisów art. 26 oraz art. 101b ustawy Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2017 r., poz. 519 z późń. zm.). Wprowadzenie standardów miało na celu stworzenie skutecznego instrumentu ochrony gleb przed degradacją w wyniku zanieczyszczeń substancjami chemicznymi pochodzącymi ze źródeł antropogenicznych oraz ustalenie prawnych podstaw do egzekwowania obowiązku przywrócenia właściwej jakości gleb w oparciu o wymierne wskaźniki docelowe. Z formalnego punktu widzenia przyjęte standardy wyznaczają docelowo stan jakości gleb poddawanych rekultywacji z uwzględnieniem różnych form użytkowania gruntów. Szczegółowymi badaniami potwierdzonymi odpowiednią dokumentacją należy każdorazowo objąć obszary, na których doszło do awarii i niekontrolowanej emisji oraz migracji zanieczyszczeń do gleb. W obecnym stanie prawnym starosta odpowiedzialny jest za dokonanie identyfikacji i prowadzenie wykazu potencjalnych historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi. Niemniej jednak nie ma rozporządzeń wykonawczych określających sposób prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi, w związku z tym zadanie takie w chwili obecnej nie jest realizowane. Badania gleb na obszarze powiatu prowadzone są w oparciu o „Monitoring chemizmu gleb ornych Polski", który stanowi podsystem Państwowego Monitoringu Środowiska w zakresie jakości gleb i ziemi. Na terenie powiatu bielskiego w ramach monitoringu nie przeprowadzano badań gleb. Najbliżej zlokalizowane punkty znajdują się na terenie gminy Goczałkowice-Zdrój (powiat pszczyński), na terenie Bielska-Białej oraz na terenie Żywca i Węgierskiej Górki (powiat żywiecki). Wyniki badań wskazują na nieznaczne przekroczenia wartości kadmu i cynku oraz wyraźnie przekroczona zawartości wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych 9WWA na terenie miasta Bielska Białej (w latach 1995-2010), na terenie Żywca (w latach 1995-2005).15 Wyniki badań pozostałych próbek wskazywały na brak przekroczeń dopuszczalnych poziomów metali ciężkich zarówno na obszarze Węgierskiej Górki jak i Goczałkowic - Zdroju. 16 Mimo, iż wyniki te nie reprezentują stanu gleb na terenie gminy Jaworze, pokazują jednak jak wygląda stan gleb w bliskiej odległości od zakładów produkcyjnych zlokalizowanych w Bielsku – Białej czy w Żywcu wśród koncentracji ruchu komunikacyjnego. Na podstawie powyższych wyników badań „Monitoringu chemizmu gleb ornych Polski" można stwierdzi, iż, zawartości metali ciężkich i pierwiastków śladowych oraz w szczególności węglowodorów aromatycznych są niższe niż na terenie Bielska - Białej i gleby kwalifikują się do wszelkich upraw.

15 Monitoring chemizmu gleb Polski, 2012 16 Monitoring chemizmu gleb Polski, 2012

Strona 59 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 59 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Rysunek 4.7.2.1Punkty poboru próbek do badań gleb prowadzonych w ramach Monitoringu chemizmu gleb ornych Polski, który stanowi podsystem Państwowego Monitoringu Środowiska w zakresie jakości gleb i ziemi na tle lokalizacji gminy Jaworze Źródło: Monitoring chemizmu gleb ornych Polski, 2012

Wyniki badań gleb użytkowanych rolniczo w 1995, 2000 oraz 2010 roku prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, wskazują, że badane gleby z terenu gminy Jaworze charakteryzują̨ się naturalną zawartością metali ciężkich (0 stopień według klasyfikacji IUNG), niską zawartością siarki siarczanowej (I stopień według IUNG) i dla większości gleb naturalną zawartością wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) - I stopień według IUNG.17 Badania gleb w 2010 roku wykazały wzrost udziału gleb zanieczyszczonych WWA w stosunku do roku 1995, 2000 i 2005. Według danych krajowej Stacji Chemiczno-Rolniczej, przy przebadanej w latach 2011-2014 powierzchni wynoszącej 297,9 tys. ha, 42% gleb w województwie śląskim posiadało bardzo kwaśny bądź kwaśny odczyn glebowy, 39% – lekko kwaśny, a tylko 19% gleb charakteryzowało się obojętnym lub zasadowym odczynem glebowym. Udział gleb koniecznie wymagających wapnowania w województwie śląskim w powierzchni przebadanej przez Krajową Stację Chemiczno-Rolniczą wynosił 30%, w 17% wapnowanie było potrzebne, a w 20% – wskazane. Ograniczone potrzeby wapnowania dotyczyły 16% gleb, natomiast w 17% gleb wapnowanie było zbędne.18 Corocznie rolnicy także przeprowadzają badania gleb w swoich gospodarstwach na własne potrzeby, badania te wykonywane są głównie pod kątem ustalania dawek wapnowania. Działalność kontrolną na terenie gminy Jaworze prowadzi także Wojewódzka Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Katowicach Oddział w Bielsku – Białej, który prowadzi kontrole między innymi materiału siewnego, organizmów szkodliwych i kwarantannowych. W latach 2014 - 2016 przeprowadzono:  7 kontroli materiału siewnego (dwie – trzy w każdym roku) - nie stwierdzono nieprawidłowości  2 kontrole obrotu środkami ochrony roślin (jedna co dwa lata) - nie stwierdzono nieprawidłowości.  11 kontroli stosowania środków ochrony roślin (trzy - cztery rocznie) – także nie stwierdzono nieprawidłowości. Powyższe dane wskazują, iż nie zanotowano przypadków naruszeń obowiązujących przepisów, co w powiazaniu z brakiem przypadków niewłaściwego obrotu i stosowania środków ochrony roślin i brakiem odnotowanych zanieczyszczeń gleb daje podstawy sądzić, że uprawy na terenie gminy Jaworze pozbawiane są chorób, szkodników i zanieczyszczeń chemicznych.19

17 Monitoring chemizmu gleb Polski, 2012 18 Raport o stanie środowiska w województwa Śląskim w 2015 roku, WIOŚ, 2016 19 WIORIN Oddział Bielsko - Biała, 27 stycznia 2017 r.

Strona 60 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 60 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

4.7.2.2. Instytucje do obsługi rolnictwa Na obszarze gminy Jaworze oraz powiatu bielskiego działają podmioty mające na celu obsługę rolnictwa, które poprzez swoje działania zachęcają rolników do kontynuowania produkcji, nie odłogowania gruntów ornych, a także pomagają w pozyskaniu środków finansowych na produkcję rolniczą. Jednym z takich podmiotów jest Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Śląski Oddział Regionalny w Częstochowie. Biuro Regionalne pełni rolę podmiotu wdrażającego dla działań takich jak:  korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów,  wspieranie gospodarowania na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania,  programy rolno środowiskowe,  zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne,  renty strukturalne. Na terenie gminy Jaworze według informacji Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Śląskiego Oddziału Regionalnego w Częstochowie rolnicy realizują tzw. „Pakiety rolnośrodowiskowe” w zakresie:  Rolnictwa zrównoważonego,  Rolnictwo ekologiczne,  Ekstensywne trwałe użytki zielone,  Ochrona cennych siedlisk przyrodniczych,  Stref buforowych. W latach 2013-2014 z terenu gminy rolnicy złożyli 348 wniosków o rolno – środowiskowych z podziałem na warianty:  Wariant 1.1. Zrównoważony system gospodarowania – 295 wniosków,  Wariant 2.1.Uprawy rolnicze (z certyfikatem zgodności) – 8 wniosków,  Wariant 2.3.Trwałe użytki zielone (z certyfikatem zgodności) – 20 wniosków,  Wariant 3.1. Ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach – 16 wniosków,  Wariant 4.7. Bogate gatunkowo murawy bliźniczkowe – 4 wnioski,  Wariant 8.3. Utrzymanie 2-metrowych miedz śródpolnych – 5 wniosków.20 Kolejnym podmiotem działającym na rzecz rolnictwa jest Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie, Oddział w Bielsku – Białej. W ramach współpracy z rolnikami i przedsiębiorcami rolnymi, a także mieszkańcami terenów wiejskich podczas wizyt w gospodarstwach, konsultacji lub organizacji i przeprowadzania szkoleń poruszają szeroką tematykę. Wśród zagadnień można wymienić:  Upowszechnianie wiedzy o zintegrowanej ochronie roślin,  Upowszechnianie wiedzy z tytułu praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu,  Ochrona środowiska w tym promowanie praktyk rolniczych sprzyjających zachowaniu bioróżnorodności terenów rolniczych, walorów środowiska naturalnego, oraz utrzymania czystości wód i gleby, a także alternatywnych kierunków produkcji roślinnej i technologii służących ochronie środowiska w gospodarstwie i jego otoczeniu,  Nowe rozwiązania technologiczne produkcji roślinnej w celu poprawy efektywności produkcji rolniczej,  Poprawa bezpieczeństwa produkcji rolniczej,  Dostosowania gospodarstw do spełnienia standardów w dziedzinie ochrony środowiska, dobrostanu zwierząt, ochrony środowiska, a także dopłat bezpośrednich. Oddział w Bielsku - Białej współorganizuje szkolenia, konferencje i spotkania dotyczące głównie: zrównoważonego rolnictwa, ochrony wód i gleb, rolnictwa ekologicznego oraz pozostałych programów rolno- środowiskowych. Część szkoleń organizowanych jest na terenie powiatu bielskiego, inne jako wyjazdowe dla rolników z całego województwa śląskiego na terenie powiatu żywieckiego, cieszyńskiego oraz częstochowskiego. Przykładem może być:  Szkolenie podstawowe w zakresie doradztwa dotyczącego środków ochrony roślin,  „Wsparcie finansowe do użytków rolnych gospodarstwa w działaniu rolno-środowiskowo- klimatycznym PROW 2014-2020”,  „Korzyści ekonomiczne i środowiskowe wynikające z realizacji działań rolno-środowiskowo- klimatycznych,  szkolenie specjalistyczne z zakresu przepisów Ustawy o ochronie zwierząt,

20 na podstawie danych zawartych w piśmie nr BOR12.0163.02.2017 ARIMR Śląskiego Oddziału Regionalnego w Częstochowie z dnia 3 lutego 2017 roku

Strona 61 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 61 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

 szkolenie w zakresie zasad PROW 2014-2020 – Działanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne (kryteria dostępu, stawki płatności),  szkolenie w zakresie prowadzenia rachunkowości rolnej w ramach systemu Polski Fadn – zasady i korzyści dla gospodarstw rolnych,  seminarium wyjazdowe agroturystyczne na teren województwa dolnośląskiego,  obowiązkowe, uzupełniające szkolenie dla rolników pn.: „Stosowanie środków ochrony roślin z uwzględnieniem zasad integrowanej ochrony w województwie śląskim”,  szkolenie z zakresu nowego systemu płatności bezpośrednich 2015, w tym na zazielenianie,  szkolenie uzupełniające z zakresu stosowania środków ochrony roślin z uwzględnieniem zasad integrowanej ochrony roślin. Niezależnie od tych działań dla rolników z terenu gminy Jaworze odbywają się konsultacje i porady w Oddziale w Bielsku - Białej. Porady dotyczą głównie wypełniania wniosków obszarowych oraz wniosków o dofinansowania unijne. Część z tych usług realizowana jest bezpłatnie, natomiast wnioski o dofinansowanie pochodzące ze środków unijnych są płatne. Rolnicy są zainteresowani dofinansowaniami głównie w zakresie dosprzętowienia gospodarstw, zakupu, maszyn rolniczych i ciągników. Zainteresowanie producentów rolnych jest zróżnicowane od pory roku w okresie wiosenno-letnim dziennie po konsultację lub radę przychodzi kilkanaście osób, natomiast w okresie jesienno-zimowym kilka. Porady są udzielane także w terenie bezpośrednio w gospodarstwach. Oddział ŚODR w Bielsku – Białej pośredniczy także w badaniach gleb użytkowanych rolniczo na poziom pH. Odbywa się to poprzez przekazywanie próbek glebowych pobranych przez rolników do Stacji Chemiczno – Rolniczej w Gliwicach. Koszty badań pokrywane są przez rolników. Gmina Jaworze na bieżąco zamieszcza w miesięczniku promocyjnym gminy Jaworze „Echo Jaworza” informacje o aktualnych ofertach szkoleniowych i doradczych organizowanych dla rolników. Przykładem jest informacja o terminach składania wniosków o przyznanie płatności bezpośrednich, czy obowiązku rejestrowania trzody chlewnej, a także apele o wykaszanie odłogowanych gruntów, które są powodem rozprzestrzeniania się chwastów oraz tworzenia dogodnych siedlisk dla gadów takich jak żmija zygzakowata, co stwarza niebezpieczeństwo dla mieszkańców. Okresowo zamieszczane są relacje ze szkoleń i konferencji wraz z harmonogramem tych, które będą miały miejsce w najbliższym czasie.

4.7.3. Analiza SWOT Gleby MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewnętrzne czynniki wewnętrzne Gleby nadające się do produkcji rolniczej. Brak zidentyfikowanych zanieczyszczeń gleb użytkowanych Brak badań gleb. rolniczo. SZANSE ZAGROŻENIA czynniki zewnętrzne czynniki zewnętrzne Możliwość rozwoju rolnictwa ekologicznego i agroturystyki. Brak aktualnych informacji o stanie gleb. Źródło: opracowanie własne

4.7.1. Cele i zadania środowiskowe z zakresu ochrony gleb W celu ekonomicznej i ekologicznej racjonalizacji wykorzystania gleb należy dążyć do ograniczania wykorzystania gleb w sposób niezgodny z ich walorami przyrodniczymi, dostosowania formy zagospodarowania do naturalnego potencjału gleb, eliminacji produkcji rolniczej lub odpowiedniej zmiany upraw na glebach zanieczyszczonych. Czynnikami które znacznie różnicują jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej w gminie Jaworze i sugerują zmianę wykorzystania obszarów obecnie rolniczych są warunki klimatyczne, agroklimat oraz warunki wodne. Zapisy Programu Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do roku 2019 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2024 wskazują na potrzebę realizacji celu: „Rozwój rolnictwa ekologicznego, w oparciu o zasadę dobrej praktyki rolniczej, w celu produkcji zdrowej żywności”. Starosta w razie potrzeby może zlecić badania zanieczyszczeń gruntu na terenach poprzemysłowych stwarzających zagrożenie dla środowiska i mieszkańców. Wśród zadań monitorowanych zapisano zadania realizowane przez ŚODR Oddział w Bielsku - Białej takie jak promocja rolnictwa ekologicznego oraz organizacja szkoleń i porad dla rolników.

Strona 62 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 62 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Istotnym elementem jest także ograniczanie wyłączeń działek o wysokich klasach jakości gleb z produkcji rolnej, zadanie to powinno być realizowane przez właścicieli gruntów w połączeniu z powiatem bielskim wydającym decyzje. Właściciele terenów o najkorzystniejszym wskaźniku waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej powinni dążyć do minimalizowania obszarów o bardzo kwaśnym lub kwaśnym odczynie gleb. Prowadzone analizy wskazują, że nawet 80 % przebadanych gleb na użytkach rolnych województwa śląskiego charakteryzuje się odczynem bardzo kwaśnym i kwaśnym. Stąd wapnowanie powinno być potraktowane jako podstawowy i obligatoryjny zabieg ograniczający ujemne skutki antropopresji. Zadanie to powinno być realizowane przez rolników prowadzących produkcję rolniczą poprzedzone szczegółowymi badaniami kwasowości gleb. . Ważnym zadaniem w zakresie ochrony ziemi i gleb jest kontrola stosowanych nawozów i środków ochrony roślin dokonywana przez samych rolników. Realizacja tego zadania przyczyni się do ograniczenia zanieczyszczenia, a także niepotrzebnej degradacji środowiska glebowego na terenie gminy Jaworze. Cennym działaniem, przyczyniającym się do zwiększenia świadomości ekologicznej i rolniczej, jest organizacja spotkań informacyjnych, konferencji, szkoleń i akcji informacyjnych połączonych z praktycznymi zajęciami dla rolników, zainteresowanych produkcją rolną a także właścicieli gospodarstw predestynujących do ekologicznych i agroturystycznych. Działania takie są przeprowadzane przez Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie oraz Oddział w Bielsku - Białej, a także Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Częstochowie. Zadaniem, które zarówno teraz jak i w przyszłości może się przyczynić do poprawy stanu nie tylko gleb, ale i całego środowiska jest organizacja w szkołach dla dzieci i młodzieży kilku lekcji o tematyce ochrony środowiska i metodach dbania o jego zasoby i naturalny charakter. Zadanie to będzie realizowane przez nauczycieli w szkołach gminy Jaworze. Harmonogram zadań do realizacji w tym zakresie zawarto w rozdziale 6.7.

4.8. Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów 4.8.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ Cel długoterminowy do roku 2017 zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska** OGRANICZENIE UCIĄŻLIWOŚCI ODPADÓW DLA ŚRODOWISKA ORAZ ZWIĘKSZENIE ICH GOSPODARCZEGO WYKORZYSTANIA Cele krótkoterminowe Podjęte działania Efekt ze wskaźnikiem W 2013 roku wprowadzono nowy system gospodarowania odpadami komunalnymi. Wprowadzenie zmian wynikających z Od 1 lipca 2013 r. gospodarowanie odpadami komunalnymi nowelizacji ustawy o utrzymaniu odbywa się zgodnie z Regulaminem utrzymania czystości i czystości porządku na terenie gminy porządku. Cele są na bieżąco realizowane, W ostatnich latach usługi w zakresie odbioru i gospodarka odpadami jest Składanie rocznych sprawozdań z corocznie doskonalona. gospodarowania odpadami do zagospodarowania odpadów z nieruchomości Marszałka Województwa i WIOŚ zamieszkałych świadczył podmiot wyłoniony w drodze przetargu nieograniczonego przeprowadzonego w oparciu o przepisy ustawy o zamówieniach publicznych, była to firma PHU Operatus z Bielska – Białej. Gmina Jaworze osiągnęła następujące poziomy recyklingu: poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania: w 2013 roku - 0%, w 2014 roku – 0%, w 2015 roku – 0%, w 2016 roku – 0%. poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia następujących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła: Wszystkie wymagane poziomy Wzrost stopnia odzysku i recyklingu w 2013 roku – 17,8%, odzysku zostały osiągnięte, odpadów wskaźniki z roku na rok się w 2014 roku – 36,38%, poprawiają w 2015 roku – 27,89%, w 2016 roku – 33,06%. poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych: w 2013 roku – 41%., w 2014 roku – 81,7%. w 2015 roku – 99,1%, w 2016 roku – 97,23%. Wdrażanie i intensyfikowanie Rada Gminy Jaworze przyjęła uchwałami zasady System został wdrożony i na

Strona 63 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 63 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

selektywnej zbiórki odpadów gospodarowania odpadami na terenie gminy, w tym bieżąco jest doskonalony komunalnych uchwały:  w sprawie wyboru metody ustalania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.  w sprawie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne.  w sprawie terminu, częstotliwości i trybu uiszczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.  w sprawie wzoru deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi składanej przez właściciela nieruchomości.  w sprawie Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Jaworze.  w sprawie określenia szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości i zagospodarowania tych odpadów, w zamian za uiszczoną przez właściciela nieruchomości opłatę̨ za gospodarowanie odpadami komunalnymi.  w sprawie ustalenia wysokości stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.  w sprawie wzoru deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi składanej przez właściciela nieruchomości. W 2013 roku Gmina Jaworze podpisała Porozumienie Nr 0W.II.031.59.2013 zawarte w dniu 1.03.2013 r. z Gminą Bielsko-Biała w sprawie wspólnego uregulowania gospodarki odpadami komunalnymi na terenie swoich gmin w zakresie wypełniania obowiązku zapewnienia budowy, utrzymania i eksploatacji regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych. W ramach porozumienia cały strumień odpadów (suche, mokre) z terenu gminy Jaworze kierowany jest do Zakładu Gospodarki Odpadami w Bielsku Białej przy Współrealizacja zadania „Budowa ul. Krakowskiej 315 d. Podpisane jest w 2013 roku kompleksowego systemu gospodarki W latach 2013-2016 Gmina współfinansowała realizację porozumienie i jego odpadami dla m. Bielska-Białej i gmin projektu pn: „Organizacja systemu gospodarki odpadami postanowienia są realizowane. powiatu bielskiego”. komunalnymi na terenie Gminy Jaworze - Zabezpieczenie prawidłowej realizacji gospodarki odpadami komunalnymi w Gminie Jaworze oraz utrzymanie czystości i porządku na terenie”. Koszt poniesiony w tym czasie wyniósł:  w 2013 roku - 385 588,53 zł,  w 2014 roku - 783 917,46 zł,  w 2015 roku – 860 281,29 zł,  w 2016 roku – plany ok. 860 000 zł. W celu wdrożenia i rozwijania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi Gmina Jaworze prowadzi na bieżąco kampanie edukacyjne dotyczące zasad gospodarowania odpadami komunalnymi. Kampanie edukacyjne polegają na kolportażu informatorów, rozmieszczeniu plakatów na przystankach autobusowych, Prowadzenie systematycznej edukacji w szkołach, przedszkolach oraz bieżącego aktualizowania Akcie edukacyjne są na bieżąco ekologicznej mieszkańców z zakresu informacji zamieszczanej na stronie internetowej w prowadzone gospodarki odpadami zakładce poświęconej gospodarce odpadami. Na stronie zamieszczane są także informacje o okazjonalnych zbiórkach odpadów. Jednocześnie na bieżąco na łamach „Echa Jaworza” oraz strony internetowej zamieszczane są informacje dotyczące spalania odpadów i niebezpieczeństwa jakie jest z tym związane. Gmina Jaworze w okresie raportowanym udzielała dofinansowania dla mieszkańców do usuwania wyrobów Wyroby zawierające azbest są Wspieranie osób fizycznych w zawierających azbest corocznie usuwane. Do końca usuwaniu materiałów zawierających  w 2013 roku usunięto 19,72 Mg, koszty 2016 roku usunięto z terenu azbest z budynków wywozu azbestu z terenu gminy wyniosły gminy 163,01 Mg wyrobów 7997,84 zł zawierających azbest  w 2014 roku usunięto 4,08 Mg

Strona 64 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 64 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

 w 2015 roku usunięto 2,75 Mg koszty wywozu azbestu z terenu gminy wyniosły 2666,40 zł,  w 2016 roku usunięto 27,43 Mg koszty wywozu azbestu z terenu gminy wyniosły 10666,62 zł. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych o wykonanych inwestycjach gminnych i działaniach na terenie gminy Jaworze

4.8.2. Opis stanu obecnego W 2012 roku uchwałą Nr 374/123/IV/2012 z dnia 14 lutego 2012 roku Sejmik Województwa Śląskiego przyjął „Plan gospodarki odpadami dla województwa śląskiego 2014” wraz z późniejszymi zmianami do uchwały. 17 listopada 2015 roku Zarząd Województwa Śląskiego poinformował, iż przystąpił do opracowania projektu „Planu gospodarki odpadami dla województwa śląskiego na lata 2016-2022”. Aktualnie w/w projekt został przyjęty przez Sejmik Województwa śląskiego i skierowany do opiniowania w Ministerstwie. W projekcie WPGO 2022 proponuje się połączenie regionów III i IV. W obowiązującym na chwilę obecną Planie określono regiony gospodarki odpadami komunalnymi i regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych w poszczególnych regionach gospodarki odpadami komunalnymi oraz instalacje zastępcze do obsługi tych regionów gmina Jaworze według aktualnego podziału należy do regionu IV.

Rysunek 4.8.2.1 Lokalizacja gminy Jaworze na tle planowanych nowych regionów gospodarki odpadami Źródło: projekt Planu gospodarki odpadami dla województwa śląskiego na lata 2016-2022, 2016

Zgodnie z wojewódzkim Planem gospodarki odpadami 2014 aktualnie gospodarkę̨ komunalną obsługują̨ regionalne instalacje zestawione w tabeli poniżej.

Tabela 4.8.2.1 Wykaz instalacji RIPOK-OZiB

Nazwa i adres podmiotu Lp. Rodzaj instalacji Adres instalacji Status instalacji zarządzającego

Zakład Gospodarki Odpadami S.A., ul. Krakowska 315d 1. Instalacja MBP ul. Krakowska 315d; Regionalna 43- 300 Bielsko Biała 43- 300 Bielsko Biała

MASTER - Odpady i Energia Sp. z o.o., ul. Lokalna 11, 2. Instalacja MBP Regionalna ul. Lokalna 11, 43-100 Tychy 43-100 Tychy

3. Instalacja MBP BESKID ŻYWIEC ul. Kabaty 2 Regionalna

Strona 65 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 65 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Nazwa i adres podmiotu Lp. Rodzaj instalacji Adres instalacji Status instalacji zarządzającego

Sp. z o.o., 34-300 Żywiec ul Kabaty 2, 34-300 Żywiec

BESKID ŻYWIEC Kompostowanie Sp. z o.o., ul. Kabaty 2 4. Regionalna komorowe ul Kabaty 2, 34-300 Żywiec 34-300 Żywiec

MASTER - Odpady i Energia Sp. z o.o., ul. Lokalna 11, 5. Kompostownia Regionalna ul. Lokalna 11, 43-100 Tychy 43-100 Tychy

Składowisko odpadów komunalnych Składowisko odpadów Zakład Gospodarki Odpadami S.A. w w Bielsku-Białej, ul. Krakowska 6. innych niż Bielsku-Białej, ul. Krakowska 315d, 315d; Zakład Gospodarki Odpadami Regionalna niebezpieczne i obojętne 43- 300 Bielsko-Biała S.A. w Bielsku-Białej, ul. Krakowska 315d, 43- 300 Bielsko-Biała

Zgodnie z zapisami projektu PGOWŚ 2022 do instalacji do mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych (MBP) dla regionu III zaliczono także:  Zakład Zagospodarowania Odpadów Sp. z o.o., ul. Rybnicka 125, 47-400 Racibórz,  BEST-EKO” Sp. z o.o., ul. Gwarków 1, 44-240 Żory,  COFINCO POLAND Sp. z o.o., ul Graniczna 29, 40-017 Katowice,  PPHU "KOMART" Sp. z o.o., ul. Szpitalna 7, 44-194 Knurów. W gospodarce odpadami komunalnymi dąży się do:  objęcia zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych 100% mieszkańców,  zapewnienia objęcia wszystkich mieszkańców systemem selektywnego zbierania odpadów,  zmniejszenia ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było składowanych: o w 2010 r. więcej niż 75%, o w 2013 r. więcej niż 50%, o w 2020 r. więcej niż 35% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. Od 1 lipca 2013 r. wprowadzony nowy system odpadami komunalnymi reguluje: Regulamin utrzymania czystości i porządku przyjęty uchwałą w sprawie ustalenia regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy Jaworze oraz szczegółowy sposób i zakres świadczenia usług w zakresie obierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości zamieszkałych i zagospodarowania tych odpadów w zamian za uiszczoną przez właściciela nieruchomości opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi przyjęty uchwałą w sprawie szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości zamieszkałych i zagospodarowania tych odpadów w zamian za uiszczoną przez właściciela nieruchomości opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi. W razie konieczności Uchwały są modyfikowane, a ostatnie zmiany zostały wprowadzone w 2016 roku. Od mieszkańców odpady odbierane są przez przedsiębiorstwo wyłonione w drodze procedury przetargowej, od 2013 roku jest to PHU OPERATUS Marian Krajewski z siedzibą w Bielsku-Białej ul. Cyniarska 38. Wszystkie odpady z terenu gminy Jaworze są odbierane od właścicieli nieruchomości i dostarczane do regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych – Zakładu Gospodarki Odpadami S.A. w Bielsku-Białej przy ul. Krakowskiej 315 d. Odpady komunalne odbierane są także z firm, szkół, szpitali, domków letniskowych, czyli wszystkich nieruchomości położonych na terenie gminy Jaworze. Właściciele nieruchomości, którzy selektywnie gromadzą̨ odpady komunalne dzielą odpady na:  mokre,  suche,  szkło,  odpady zielone mieszkańcy gromadzą w biodegradowalnych workach o pojemności do 0,12 m3 (120 litrów), które są odbierane w okresie od 1 kwietnia do 31 października,

Strona 66 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 66 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

 popiół - w metalowym pojemniku. Właściciele nieruchomości, którzy nieselektywnie gromadzą̨ odpady komunalne oddają je jako zmieszane. Dodatkowo osobno oddawany jest popiół w metalowym pojemniku. W zabudowie jednorodzinnej odbiór odpadów komunalnych odbywa się z następującą częstotliwością:  odpady komunalne mokre – nie rzadziej niż 2 razy w miesiącu kalendarzowym,  odpady komunalne suche – nie rzadziej niż 2 razy w miesiącu kalendarzowym,  popiół - nie rzadziej niż 2 razy w miesiącu kalendarzowym w okresie grzewczym, tj. od 15 października do 15 kwietnia, nie rzadziej niż 1 raz w miesiącu kalendarzowym w pozostałym okresie, tj. od 16 kwietnia do 14 października,  odpady komunalne zmieszane - nie rzadziej niż 2 razy w miesiącu kalendarzowym, (załącznik nr 21 SIWZ),  szkło – nie rzadziej niż 1 raz na trzy miesiące – (odbierane 1 raz na dwa miesiące)

W zabudowie wielorodzinnej odbiór odpadów komunalnych odbywa się z następującą częstotliwością:  odpady komunalne mokre – nie rzadziej niż 4 razy w miesiącu kalendarzowym,  odpady komunalne suche – nie rzadziej niż 4 razy w miesiącu kalendarzowym,  popiół - nie rzadziej niż 2 razy w miesiącu kalendarzowym w okresie grzewczym, tj. od 15 października do 15 kwietnia, nie rzadziej niż 1 raz w miesiącu kalendarzowym w pozostałym okresie, tj. od 16 kwietnia do 14 października (Zamawiający zastrzega sobie możliwość bliższego doprecyzowania harmonogramu odbioru popiołu).  odpady komunalne zmieszane - nie rzadziej niż 4 razy w miesiącu kalendarzowym, (załącznik nr 21 SIWZ). Odpady budowlane i rozbiórkowe (odpady remontowo-budowlane), z samodzielnie prowadzonych remontów w gospodarstwach domowych można oddać bezpłatnie w ilości do 2 m3 (odpady remontowo-budowlane odbierane są sprzed posesji, po wcześniejszym zgłoszeniu telefonicznym, na terenie Gminy Jaworze nie PSZOK-u) Pozostałe odpady zbierane są w trakcie okresowych zbiórek w kilku wyznaczonych punktach na terenie gminy. Właściciele nieruchomości deklarowali chęć segregacji lub oddawanie wszystkich rodzajów odpadów w formie zmieszanej. Opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi wnoszona jest przez właścicieli nieruchomości, każdorazowo za okres 2 miesięcy. Ustalono stawkę opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi:  dla nieruchomości zamieszkałych przez 1 do 4 osób – 11,00 zł miesięcznie od mieszkańca  dla nieruchomości zamieszkałych przez 5 do 6 osób – 10,00 zł miesięcznie od mieszkańca  dla nieruchomości zamieszkałych przez 7 do 8 osób – 9,00 zł miesięcznie od mieszkańca  dla nieruchomości zamieszkałych, przez co najmniej 9 osób – 8,00 zł miesięcznie od mieszkańca. W zabudowie wielolokalowej składającej się co najmniej z czterech wyodrębnionych lokali oraz pod warunkiem, że osoby je zamieszkujące prowadzą wspólną gospodarkę odpadami ustalono opłatę w wysokości:  dla nieruchomości zamieszkałych przez 1 do 15 osób – 11,00 zł miesięcznie od mieszkańca  dla nieruchomości zamieszkałych przez 16 do 60 osób – 10,00 zł miesięcznie od mieszkańca  dla nieruchomości zamieszkałych przez powyżej 60 osób – 9,00 zł miesięcznie od mieszkańca. Stawka za gospodarowanie odpadami komunalnymi jeżeli odpady komunalne nie są w sposób selektywny zbierane i odbierane wynosi 20,00 zł miesięcznie od mieszkańca. Na terenie gminy aktualnie na ma Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych, aktualnie gmina Jaworze poszukuje działki, którą będzie można przeznaczyć na ten cel. W Planie zagospodarowania Przestrzennego Gminy Jaworze wprowadzono zapisy ograniczające lokalizację infrastruktury związanej z gospodarką odpadami, co wynika z lokalizacji w gminie obszarów cennych przyrodniczo i rekreacyjnie. Na analizowanym obszarze są mini – punkty selektywnej zbiórki odpadów ulokowane:  obok skrzyżowania ul. Średniej i ul. Kolonia Dolna,  parking przy ul. Leczniczej,  ul. Turystyczna na ostatnim przystanku autobusowym,  ul. Cyprysowa – parking naprzeciwko Skansenu,  obok skrzyżowania ul. Cisowej z ul. Myśliwską (Jaworze Nałęże),  Wspólnota mieszkaniowa przy ul. Cieszyńskiej 212, 213, 248,  Wspólnota mieszkaniowa przy ul. Cieszyńskiej 361,  Wspólnota mieszkaniowa przy ul. Liliowej 64,  Wspólnota mieszkaniowa „JAWORZANKA” przy ul. Zacisznej 208 i 215.

Strona 67 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 67 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Do punktów selektywnej zbiórki odpadów komunalnych właściciel nieruchomości, na której powstają odpady komunalne jest obowiązany dostarczać następujące rodzaje odpadów komunalnych:  przeterminowane leki i chemikalia  zużyte baterie i akumulatory,  zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny,  meble i inne odpady wielkogabarytowe,  odpady budowlane i rozbiórkowe,  zużyte opony,  inne rodzaje odpadów niebezpiecznych wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych. Do punktu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych właściciel nieruchomości, na której powstają odpady komunalne może dostarczać następujące rodzaje odpadów komunalnych:  papier,  metal,  tworzywa sztuczne,  szkło,  opakowania wielomateriałowe,  odpady komunalne ulegające biodegradacji, w tym odpady opakowaniowe ulegające biodegradacji,  odpady zielone z limitem 120 litrów na miesiąc. Mieszkańcy mogą oddać przeterminowane leki, zużyte baterie, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, mebli i inne odpady wielkogabarytowych oraz zużytych opon w wyznaczonych punktach. Przeterminowane leki aktualnie mieszkańcy mają możliwość dostarczyć bezpłatnie do pojemników umieszczonych w:  Samodzielnym Gminnym Zespole Opieki Zdrowotnej, ul. Lecznicza 272,  Aptece „Ostoja”, ul. Zdrojowa 138,  Aptece „Przy Wiarusie”, ul. Bielska 38,  Aptece Jaworzańskiej, ul. Szkolna 7. Zużyte baterie mieszkańcy mogą wrzucać do pojemników zlokalizowanych w:  Urząd Gminy Jaworze,  Publiczne Przedszkole Samorządowe Nr 1, ul. Szkolna 180;  Publiczne Przedszkole Samorządowe Nr 2, ul. Wapienicka 74;  Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Marii Dąbrowskiej, ul. Szkolna 180;  Gimnazjum Nr 1 im. gen. broni ST. Maczka, ul. Wapienicka 10. Odpady problemowe, wielkogabarytowe, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz opony zbierane są dwa razy w roku z parkingu przy skrzyżowaniu ul. Wapienickiej z ul. Koralową. Właściciele nieruchomości zgodnie z Regulaminem Utrzymania Czystości i Porządku na terenie gminy powinni pozbywać się nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości w sposób systematyczny, proporcjonalnie do zużytej wody, nie dopuszczając do przepełnienia się zbiorników bezodpływowych, gwarantując zachowanie czystości i porządku na terenie nieruchomości, jednak nie rzadziej niż raz na kwartał. Głównymi celami w zakresie gospodarki odpadami na terenie gminy jest doskonalenie systemu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych oraz redukcja strumienia odpadów komunalnych zmieszanych kierowanych do regionalnej instalacji przetwarzania odpadów komunalnych.

4.8.2.1. Ilości zebranych odpadów W 2016 roku poszczególne rodzaje odpadów z terenu gminy Jaworze przekazywanie były do instalacji wymienionych poniżej:  Zakład Gospodarki Odpadami S.A. ul. Krakowska 315d w Bielsku-Białej,  Składowisko odpadów komunalnych ul. Nadwiślańska 36 w Oświęcimiu. Według sprawozdania dotyczącego gospodarowania odpadami za 2013, 2014, 2015 i za 2016 rok z terenu gminy Jaworze zebrano i odebrano od mieszkańców następujące ilości odpadów:  w 2013 roku 1 997,77 Mg,  w 2014 roku 2 633,4 Mg,  w 2015 roku 1 954,3 Mg,  w 2016 roku 2 253,29 Mg.

Strona 68 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 68 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Gmina Jaworze corocznie zwiększała ilość mieszkańców objętych zorganizowaną zbiórką odpadów w poszczególnych latach objęto:  w 2013 roku 6327 mieszkańców,  w 2014 roku 6366 mieszkańców,  w 2015 roku 6403 mieszkańców,  w 2016 roku 6394 mieszkańców. W ciągu dziesięciu lat ilości zebranych i odebranych odpadów znacząco wzrosły (w 2006 roku 720,33 Mg zmieszanych oraz 97,7 Mg selektywnie gromadzonych w 2016 roku 555,56 Mg zmieszanych oraz 1697,7 Mg selektywnie gromadzonych). Z roku na rok z terenu gminy zbieranych jest coraz więcej odpadów selektywnie gromadzonych, ilość zebrana w 2016 roku jest siedemnaście razy wyższa niż ilość odpadów selektywnie gromadzonych odebranych od mieszkańców 2006 roku. Według opracowanych corocznie sprawozdań:  w 2006 roku selektywnie gromadzonych odpadów było 97,9 Mg21,  w 2013 roku selektywnie gromadzonych odpadów było 1326,37 Mg,22  w 2014 roku selektywnie gromadzonych odpadów było 2263,4 Mg,23  w 2015 roku selektywnie gromadzonych odpadów było 1529,5 Mg,24  w 2016 roku selektywnie gromadzonych odpadów było 1697,7 Mg,25 Nowy system funkcjonuje od połowy roku 2013 i na podstawie danych powyżej z lat 2013-2016 widać trend polegający na zmniejszeniu ilości odpadów zmieszanych oraz zwiększeniu ilości zebranych i odebranych odpadów selektywnie gromadzonych z terenu gminy w porównaniu do lat poprzednich. Gmina Jaworze osiągnęła następujące poziomy recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania:  w 2014 roku: o osiągnięty poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania – 0%. Wymagany dopuszczalny poziom dla roku 2014 nie został osiągnięty. o osiągnięty poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia następujących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła – 36,38%. Wymagany poziom dla roku 2014 został osiągnięty. o osiągnięty poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych – 81,7%. Wymagany poziom dla roku 2014 został osiągnięty.  w 2015 roku: o osiągnięty poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania – 0%. Wymagany poziom dla roku 2015 został osiągnięty. o osiągnięty poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia następujących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła – 27,89%. Wymagany poziom dla roku 2015 został osiągnięty. o osiągnięty poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych – 99,1%. Wymagany poziom dla roku 2015 został osiągnięty.  w 2016 roku: o osiągnięty poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania – 0%. Wymagany dopuszczalny poziom dla roku 2016 został osiągnięty. o osiągnięty poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia następujących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła – 33,06%. Wymagany poziom dla roku 2016 został osiągnięty. o osiągnięty poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych – 97,23%. Wymagany poziom dla roku 2016 został osiągnięty. Na bieżąco mieszkańcy mają możliwość zgłaszania do Urzędu Gminy faktu zaistnienia dzikich wysypisk odpadów na terenie gminy Jaworze. W razie potrzeby wysypiska są na bieżąco lokalizowane i likwidowane.

21 Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla gminy Jaworze, 2010 22 Sprawozdanie z gospodarowania odpadami za 2013 rok 23 Sprawozdanie z gospodarowania odpadami za 2014 rok 24 Sprawozdanie z gospodarowania odpadami za 2015 rok 25 Sprawozdanie z gospodarowania odpadami za 2016 rok

Strona 69 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 69 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

4.8.2.2. Azbest Na terenie Gminy Jaworze w 2004 roku przeprowadzono pierwszą inwentaryzację wyrobów zawierających azbest. Inwentaryzacja opierała się na dobrowolnej ankietyzacji, mieszkańcy otrzymywali ankiety, wypełniali je i przynosili do Urzędu Gminy w Jaworzu. W wyniku inwentaryzacji oceniono, iż na terenie Gminy Jaworze jest około 12.922 m2 wyrobów zawierających azbest (jest to około 167,986 Mg). W 2011 roku Gmina Jaworze zleciła przeprowadzenie całościowej terenowej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest na terenie gminy. W wyniku tych prac zewidencjonowano na terenie gminy Jaworze 200 posesji (315 obiektów) będących własnością osób fizycznych, z zabudowanymi wyrobami zawierającymi azbest o łącznej powierzchni 27.977 m2 (tj. 307,755 Mg), z czego około 65,63 % na budynkach mieszkalnych. W 2015 roku wykonano aktualizację terenowych prac inwentaryzacyjnych. Według danych z 2015 roku na obszarze gminy na terenie należącym do osób fizycznych miejsca występowania azbestu zlokalizowane były na 226 posesjach osób prywatnych. W trakcie inwentaryzacji zliczono około 26329 m2 oraz 6 mb rur, co po przeliczeniu według przelicznika Bazy Azbestowej daje 289,859 Mg. Należy pamiętać, iż przelicznik Bazy Azbestowej to 11, czyli 1 m2 waży 11 kg, natomiast w rzeczywistości waga 1 metra kwadratowego płyt płaskich to około 13-14 kg, natomiast płyt falistych to około 17-19 kg. Licząc średnio po około 15 kg zinwentaryzowana powierzchnia to około 400 ton. Od 2004 roku Gmina Jaworze prowadzi akcję usuwania wyrobów zawierających azbest. Akcje te do 2009 roku współfinansowane były ze środków Gminy Jaworze oraz Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska, a w latach 2010-2016 ze środków Gminy Jaworze. W latach 2004-2016 z terenu Gminy Jaworze usunięto:  w 2004 roku usunięto 11,01 Mg,  w 2005 roku usunięto 9,118 Mg,  w 2006 roku usunięto 10,329 Mg,  w 2007 roku usunięto 10,85 Mg,  w 2008 roku usunięto 14,103 Mg,  w 2009 roku usunięto 12,42 Mg,  w 2010 roku usunięto 13,24 Mg,  w 2011 roku usunięto 19,7 Mg,  w 2012 roku usunięto 8,26 Mg,  w 2013 roku usunięto 19,72 Mg,  w 2014 roku usunięto 4,08 Mg,  w 2013 roku usunięto 2,75 Mg,  w 2016 roku usunięto 27,43 Mg Do końca 2016 roku usunięto 163,01 Mg.26 Według danych inwentaryzacyjnych oraz danych pochodzących z gminy o ilościach usuniętych wyrobów zawierających azbest do końca 2016 roku na terenie gminy pozostało do usunięcia 262,429 Mg. (według przelicznika Bazy Azbestowej 11 kg). Zgodnie z „Programem usuwania azbestu z terenu województwa śląskiego do roku 2032” z terenu gminy Jaworze do końca 2015 powinno się usunąć:  do końca 2015 roku 19% wyrobów,  do końca 2022 roku 40% wyrobów. Zakładając pierwotną ilość wyrobów zawierających azbest na terenie gminy na poziomie 425,43** Mg, do końca 2015 roku usunięto 135,58 Mg to oznacza, że z terenu gminy usunięto 31,8% wyrobów. Wskaźnik wojewódzki został nie osiągnięty. Aktualnie kluczowym elementem jest podniesienie skuteczności usuwania wyrobów zawierających azbest dla osiągnięcia wymaganych w wojewódzkim Programie wskaźników dla 2022 roku. **suma 135,58 Mg ilości usuniętej w latach 2004-2015 oraz 289,85 Mg i ilości zinwentaryzowanej w 2015 roku

4.8.3. Analiza SWOT Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewnętrzne czynniki wewnętrzne Prawie wszyscy mieszkańcy gospodarują odpadami zgodnie z Pojawiające się dzikie wysypiska. przepisami. Niska skuteczność usuwania azbestu.

26 dane według ewidencji gminnej, dane wg Bazy azbestowe są odmienne gdyż BA powstała po 2004 roku

Strona 70 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 70 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Osiągnięcie zakładanych poziomów odzysku. SZANSE ZAGROŻENIA czynniki zewnętrzne czynniki zewnętrzne Uszczelnienie systemu gospodarki odpadami. Niebezpieczeństwo przywożenia odpadów na teren gminy. Źródło: opracowanie własne

4.8.1. Cele i zadania środowiskowe z zakresu gospodarki odpadami zapobiegania powstawaniu odpadów Zapisy Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000-2020 ujmują kierunek działania jakim jest: „Uporządkowanie i wdrożenie systemu gospodarki odpadami”. Dobrymi wskaźnikami jest fakt iż gmina Jaworze prowadzi gospodarkę odpadami zgodnie z założeniami nowelizacji ustawy o odpadach, posiada nowy Regulamin utrzymania czystości i porządku oraz prowadzi coroczną sprawozdawczość. Głównymi celami do realizacji szczególnie przez gminę Jaworze w zakresie gospodarki odpadami jest doskonalenie systemu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych oraz redukcja strumienia odpadów komunalnych zmieszanych kierowanych na składowisko. Dla realizacji tego celu do harmonogramu realizacji zadań wpisano działania polegające na doskonaleniu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, w oparciu o zbieranie selektywne oraz poprawy skuteczności zbiórek odpadów wielkogabarytowych, biodegradowalnych, odpadów niebezpiecznych oraz intensyfikacja działań związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest z terenu gminy Jaworze. Przepisy prawne nakładają na gminę osiąganie w danych latach określonych poziomów odzysku odpadów. Aktualnie wszystkie poziomy są osiągane. Ważnym elementem jest świadomość ekologiczna społeczeństwa, biorącego aktywny udział w procesie zagospodarowania odpadów. Edukacja ekologiczna jest procesem, którego głównym celem jest ukształtowanie aktywnej i odpowiedzialnej postawy mieszkańców gminy Jaworze w sferze konsumpcji, a także postępowania z odpadami. W zakresie gospodarki odpadami świadomość ekologiczna społeczeństwa jest nadal niewystarczająca, dlatego też konieczne jest przeprowadzanie edukacji ekologicznej. Właściwie ukierunkowana edukacja ekologiczna mieszkańców przyczyni się do zwiększenia efektywności prowadzonej selektywnej zbiórki odpadów, co zapewni pozyskanie surowców wtórnych, zmniejszenie ilości odpadów trafiających na składowiska oraz zmniejszenie szkodliwości tych odpadów. Harmonogram zadań do realizacji w tym zakresie zawarto w rozdziale 6.8.

4.9. Zasoby przyrodnicze 4.9.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ Cel długoterminowy do roku 2017 zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony Środowiska KSZTAŁTOWANIE I ROZWÓJ SPÓJNEGO PRZESTRZENNIE SYSTEMU OBSZARÓW PODLEGAJĄCYCH OCHRONIE PRAWNEJ Zadania Podjęte działania Efekt ze wskaźnikiem Zachowanie ciągłości lokalnych i W latach 2013-2016 realizacja tego rodzaju zadań nie była ponadlokalnych „korytarzy” i Brak realizacji prowadzona. „węzłów” ekologicznych Aktualizacja inwentaryzacji Ostatnia inwentaryzacja przyrodnicza pochodzi z lat 2000- przyrodniczej Gminy w tym także 2001. W najbliższych latach planowana jest jej Brak realizacji inwentaryzacja gatunków rzadkich, aktualizacja. ginących, zagrożonych i siedlisk W 2011 roku Gmina Jaworze sporządziła dokumentacje projektową oraz wybudowała sieć wodociągową przeciwpożarową w rejonie Amfiteatru. Modernizacja Parku Zdrojowego wraz z Amfiteatrem jako centrum W 2011 roku ukończono realizację projekt pn. „Projekt Zadanie zrealizowano rozwoju turystyki w Gminie kluczowy: Rozwój Infrastruktury Turystycznej Subregionu Jaworze Południowego Zadanie II: Modernizacja Parku Zdrojowego wraz z Amfiteatrem jako centrum rozwoju turystyki w Gminie Jaworze Działanie I. Modernizacja Parku Zdrojowego w Jaworzu” Gmina Jaworze co roku prowadzi prace związane z utrzymaniem terenów zieleni, w tym:  utrzymanie zieleni na terenie Gminy (pielęgnacja), Nie zwiększono terenów Systematyczne zwiększanie  materiały i utrzymanie fontanny, zielonych, a jedynie powierzchni terenów zielonych  usługi do fontanny, utrzymywano  zakup, kwiatów, roślin, środków ochrony roślin i inne,

Strona 71 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 71 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

 utrzymanie, remonty i uzupełnienia placów zabaw,  wycinka i zrąbkowanie,  rewaloryzacja Zieleni Parku Zdrojowego w Jaworzu - Ochrona drzewostanu Parku Zdrojowego w Jaworzu,  modernizację chodników w parku. W 2013 roku realizowano inwestycję pn. „Budowa muzeum fauny i flory morskiej i śródlądowej”. W 2013 roku opracowano projekty przyłączy, przebudowy sieci kanalizacji deszczowej i kabla energetycznego, wystawy stałej oraz prowadzono częściowych opłat za przyłącze budynku do sieci gazowej. W 2014 roku kontynuowano prace związane z „Budową muzeum fauny i flory morskiej i śródlądowej w Jaworzu”. Budowa muzeum dofinansowana została ze środków EFRPO. Budowa infrastruktury W 2014 roku zrealizowano zadanie polegające na okołoturystycznej (ścieżki piesze i „Budowie tężni Zdrojowej w Jaworzu drogą do rozwoju rowerowe wraz z parkingiem) w turystyki uzdrowiskowej w województwie śląskim celem Gminie Jaworze (budowa parkingu stworzenia i rozwoju regionalnych produktów 5 inwestycji dotyczących w Jaworzu Centrum oraz budowa turystycznych”. Budowa tężni realizowana była z udziałem infrastruktury okołoturystycznej ścieżek pieszo-rowerowych wzdłuż środków RPOWŚ. ulic Turystycznej, Cisowej, Słonecznej oraz Folwarcznej) W 2014 roku rozpoczęto budowę Parku Wypoczynkowo- Rekreacyjnego w Jaworzu – etap I. W 2015 roku zrealizowano przedsięwzięcie pn.: „KulTurystyka – Terchova, Bela i Jaworze na rzecz kultury, Turystyki i Sportu – Zwiększenie atrakcyjności potencjału turystycznego regionu pogranicza w zakresie infrastruktury turystycznej, kultury i sportu w Terchovej, Beli i Jaworzu. W latach 2013-2014 przebudowano pobocza jezdni wraz z odwodnieniem celem lokalizacji ścieżki rowerowej na ulicy Średniej . W latach 2013-2016 Gmina Jaworze wydawała i kolportowała gazetę Echo Jaworza, w której zamieszczano między innymi informacje dotyczące ochrony przyrody i edukacji z nią związanej. Ponadto na terenie Gminy Jaworze prowadzono akcje edukacyjne takie jak:  Organizacja cyklu otwartych spotkań́ (warsztatów roboczych, paneli dyskusyjnych) poświęconych istotnym problemom rozwoju kultury gminy Jaworze, powiatu bielskiego oraz Śląska Cieszyńskiego,  Z historią, tradycją i dorobkiem kulturalnym Jaworza na co dzień́,  Kultywowanie folkloru regionalnego i lokalnego poprzez zorganizowaną działalność́ zespołu pieśni i tańca,  Przygotowanie i zorganizowanie konkursu dla młodzieży szkolnej z zakresu znajomości ścieżek dydaktycznych na terenie Jaworza, poznanie parku Edukacja ekologiczna w zakresie krajobrazowo - przyrodniczego, znajomość 10 akcji rocznie o charakterze ochrony przyrody zabytków i pomników przyrody, edukacji ekologicznej  Z kulturą i sztuką za pan brat – czyli tygodnie pełne sztuki w Galerii na Zdrojowej z poezją, muzyką i tańcem w tle,  Wykonanie widokówek z widokami Jaworza w czterech porach roku oraz uwzgledniających historyczne widoki i dokumenty Jaworza,  „BOGACTWO KULTUROWE JAWORZA – ODKRYWAMY JE WSPÓLNIE” Integracja społeczności lokalnej wokół upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego Jaworza; jego tradycji, zwyczajów, historii oraz dorobku kulturalnego i artystycznego lokalnych twórców – poprzez organizowanie spotkań, pokazów, wystaw, wieczornic, biesiad, imprez plenerowo- integracyjnych”,  „Przygotowanie i przeprowadzenie konkursu dla młodzieży wszystkich szczebli szkolnictwa na terenie gminy Jaworze na temat „Fotograficzne i plastyczne przedstawienie zwierząt chronionych

Strona 72 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 72 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

naszych pól i lasów",  Koło Gospodyń Wiejskich wczoraj i dziś- upowszechnianie zwyczajów i tradycji. Działania te były realizowane przez Stowarzyszenie Miłośników Sztuki, Towarzystwo Miłośników Jaworza w Jaworzu, Ochotniczą Straż̇ Pożarną w Jaworzu, Stowarzyszenie „Nasze Jaworze”, Rejonowy Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych w Bielsku – Białej. Opracowanie dokumentacji W okresie lat 2013-2016 nie opracowanie dokumentacji techniczno-przyrodniczych dla techniczno-przyrodniczych dla nowych form ochrony Brak realizacji nowych form ochrony przyrody na przyrody na terenie Gminy. terenie Gminy Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa realizuje corocznie programy Rolnośrodowiskowe w wielu różnorakich pakietach. Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego organizuje dla rolników szkolenia, konferencje i pokazy produkcji, w ostatnich latach były to między innymi:  Postęp biologiczny w zbożach,  Możliwości pozyskania środków na rozwój pszczelarstwa,  Nowości technologiczne w uprawie kukurydzy,  Szkolenie nt. wypełniania wniosków obszarowych,  Zastosowanie roślin ozdobnych w ogrodach Wdrażanie programów przydomowych, dobór gatunków Wdrażanie pakietów rolnośrodowiskowych dla rolników i pielęgnacja, rolnośrodowiskowych, szkoleń w ramach PROW: 2007 - 2013  Prawidłowe żywienie człowieka w świetle i konferencji zagrożeń wynikających z rozwoju chorób cywilizacyjnych,  Stosowanie chemicznych środków ochrony roślin,  Przetwórstwo na poziomie gospodarstwa rolnego (zboża, owoce, mięso i mleko),  Uprawa poplonów z roślin motylkowych i nie motylkowych,  Wspieranie małych gospodarstw,  Sprzedaż bezpośrednia w małych gospodarstwach, integrowana ochrona roślin Podstawowe warunki prowadzenia gospodarstwa metodą ekologiczną i uzyskania certyfikatu na produkty ekologiczne. Przebudowa i częściowa wymiana Zarząd Dróg Powiatowych w ramach bieżącego utrzymania składu gatunkowego zadrzewień zieleni, systematycznie dokonuje wycinki drzew będących przydrożnych wzdłuż odcinków w złym stanie bądź zagrażających bezpieczeństwu ruchu W ramach bieżących prac dróg, nowe nasadzenia zieleni drogowemu, jak również pielęgnacja drzew pianowej wysokiej, prace pielęgnacyjno - skrajni drogi. konserwacyjne zieleni przydrożnej Cel długoterminowy do roku 2017 zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony Środowiska OCHRONA BIORÓŻNORODNOŚCI W latach 2013-2016 Nadleśnictwo Bielsko wykonało następujące zabiegi hodowlane w 2013 roku  czyszczenia wczesne 7,75 ha,  czyszczenia późne 4,80 ha,  odnowienia 8,10 ha, W latach 2013 – 2015 Nadleśnictwo Bielsko wykonało  zabezpieczenia przed szkodami od zwierzyny 33,94 ha.  czyszczenia wczesne Realizacja zadań: gospodarczych, w 2014 roku 24,15ha, hodowlanych i ochronnych –  czyszczenia późne 19,01  czyszczenia wczesne 9,20 ha, zgodnie z planami urządzania lasów ha,  czyszczenia późne 8,55 ha, państwowych  odnowienia 25,4 ha,  odnowienia 5,30 ha,  zabezpieczenia przed  zabezpieczenia przed szkodami od zwierzyny szkodami od zwierzyny 29,45 ha. 93,39 ha. w 2015 roku  czyszczenia wczesne 7,20 ha,  czyszczenia późne 5,66 ha,  odnowienia 12 ha,  zabezpieczenia przed szkodami od zwierzyny ok.

Strona 73 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 73 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

30 ha. Realizacja zadań: gospodarczych, Zadanie to realizowane jest przez prywatnych właścicieli hodowlanych i ochronnych – lasów w ramach ich własnych środków finansowych. Brak danych zgodnie z planami urządzania lasów Gmina Jaworze nie ma wglądu w ich realizację. prywatnych Aktualnie Nadleśnictwo Bielsko realizuje „Program Realizacja wytycznych „Programu Ochrony Przyrody” i prowadzi gospodarkę na podstawie ochrony przyrody” nadleśnictw oraz zatwierdzonego przez Ministra Środowiska Planu Programu ochrony przyrody Urządzania Lasu na lata 2008-2017. Leśnego Kompleksu Promocyjnego Nadleśnictwo Bielsko realizuje to zadanie od szeregu lat, Wskazano powyżej „Lasy Beskidu Śląskiego „ co obrazuje zwiększający się udział powierzchniowy (przebudowa drzewostanów, gatunków liściastych. Składy Gatunkowe odnowień ochrona cennych ekosystemów dopasowane są do typu siedliskowego lasu, a zabiegi nieleśnych, itp.) pielęgnacyjne drzewostanów prowadzone są w oparciu o obowiązujące zasady hodowli lasu.

4.9.2. Opis stanu obecnego 4.9.2.1. Siedliska przyrodnicze mające znaczenie dla ochrony środowiska Zgodnie z geobotaniczną regionalizacją Polski, Gmina Jaworze położona jest na obszarze Dział Wyżyn Południowopolskich, Kraina Górnośląska, dwóch okręgów:  Okręg Pogórza Śląskiego, podokręg Bielski (H.1.a.1.b) – północna część Gminy Jaworze,  Okręg Beskidzko – Żywiecki, podokręg Beskidu Śląskiego (H.1.a.5.a) – południowa część Gminy. Tereny wymienione są zgodne siedliskowo z przyporządkowanymi im zespołami leśnymi, na podstawie charakterystyki regionów geobotanicznych i odpowiadających im krajobrazom: “reglowych buczyn” dla pierwszych dwóch podokręgów i “grądów” dla ostatniego podokręgu. Najlepiej zachowane fragmenty zbiorowisk leśnych położone są w obrębie Beskidu Śląskiego, w miejscach trudno dostępnych, cechują się dużym zwarciem, co umożliwia bytowanie i migracje wielu gatunkom fauny i flory. Zbiorowiska nieleśne o największym zróżnicowaniu występują w sąsiedztwie cieków oraz na terenach podmokłych. Są one często bardzo bogate florystycznie i wartościowe pod względem przyrodniczym, co dotyczy zwłaszcza łąk związanych z siedliskami wilgotnymi , na których terenie spotyka się liczne rzadkie i chronione gatunki roślin wraz z bogatą fauną. Rozpatrując zbiorowiska roślinne spotykane na terenie Gminy Jaworze, należy stwierdzić, że są one stosunkowo dobrze zachowane. Wybrane nieleśne zbiorowiska roślinne na terenie Gminy Jaworze:  Wilgotna łąka z ostrożeniem łąkowym (Cirsietum rivularis),  Łęg jesionowo-olszowy (Fraxino-Alnetum), podgórski łęg jesionowy (Carici remotae-Fraxinetu),  Górska łąka kośna (Gladiolo-Agrostietum),  Żyzna buczyna karpacka (Dentario glandulosae-Fagetum),  Łąka świeża (Arrhenathere-tum elatioris),  Grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum),  Ziołorośle z parzydłem leśnym (Aruncus sylvestris),  Jaworzyna górska (Lunario-Aceretum). Najlepiej wykształcone spośród wymienionych zbiorowisk występują w obrębie terenów wytypowanych do objęcia ochroną w formie przewidzianej w ustawie o ochronie przyrody lub aktualnie chronionych. W celu zachowania ich obecnego charakteru należy nie dopuścić do zainicjowania procesów sukcesyjnych, zachowując dotychczasowy sposób użytkowania. Zdecydowana większość obszarów leśnych nie przedstawia większych walorów przyrodniczych - są jednak fragmenty o charakterze naturalnym, charakteryzujące się typowym dla danego zespołu leśnego składem gatunkowym. Cechują się one zgodnością z tak zwaną potencjalną roślinnością naturalną, czyli uwarunkowaną siedliskowo i będącą ostatnim stadium sukcesji. Najlepiej zachowane fragmenty naturalnych zbiorowisk leśnych stanowią fragmenty żyznej buczyny karpackiej, kwaśnej buczyny górskiej i jaworzyny górskiej z miesiącznicą trwałą występujące w reglu dolnym na stokach Bucznika i Wysokiego.

Strona 74 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 74 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Rysunek 4.9.2.1 Podział geobotaniczny rejonu gminy Jaworze Źródło: Matuszkiewicz J.M., 1994, 42.5. Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne 1:2 500 000. 1. Krajobrazy roślinne, 2. Regiony geobotaniczne (w:) Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, Warszawa

Spośród chronionych gatunków owadów stwierdzono obecność przedstawicieli: trzmiela (Bombus), pazia królowej (Papilio machaon), szlaczkonia szafrańca (Colias myrmidone), czerwończyka nieparka (Lycaena dispar), mieniaka strużnika (Apatura ilia), mieniaka tęczowca (Apatura iris), liszkarza mniejszego (Calosoma inquisitor), liszkarza tęcznika (Calosoma sycophanta), przedstawicieli rodzaju biegacz (Carabus), jelonka rogacza (Lucanus cervus), kozioroga dobosza (Cerambyx cerdo), nadobnicę alpejską (Rosalia alpina). Na terenie Gminy Jaworze obserwowano występowanie następujących kręgowców podlegających ochronie prawnej, których obecność świadczy o wysokich walorach niektórych jej fragmentów:  ryby (Pisces) o Głowacz pręgopłetwy ( Cottus poecilopus)  płazy (Amphibia) o Ropucha szara (Bufo bufo) o Ropucha zielona (Bufo viridis) o Traszka górska (Triturus alpestris) o Kumak górski (Bombina variegata) o Rzekotka drzewna (Hyla arborea) o Traszka zwyczajna (Triturus vulgaris) o Traszka górska (Triturus alpestris) o Żaba trawna (Rana temporaria) o Żaba wodna (Rana esculenta) o Żaba jeziorkowa (Rana lessonae)  gady (Reptilia) wszystkie objęte ochroną o Jaszczurka zwinka (Lacerta agilis), o Jaszczurka żyworodna (Lacerta vivipara), o Padalec zwyczajny (Anguis fragilis), o Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix),  ptaki (Aves) wszystkie wymienione poniżej objęte ochroną o Muchołówka białoszyja (Muscicapa albicollis) — proponowany rezerwat krajobrazowy “Bucznik”, o Bocian czarny (Ciconia nigra) — często obserwowany na terenie Jaworza Górnego i Jaworza Nałęża, o Zimorodek (Alcedo atthis) — dolina Jasionki

Strona 75 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 75 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

o Płomykówka (Tyto alba) – stanowisko w kopule kościoła zabytkowego p.w. Opatrzności Bożej; ponadto szereg gatunków ptaków i ssaków, typowych dla terenów górskich, występujących głównie na terenach Lasów Państwowych.

4.9.2.2. Formy ochrony przyrody na terenie gminy Formami ochronnymi przyrody na terenie Gminy Jaworze są: Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego, użytek ekologiczny „Uroczysko Jasionka”, Zespół Przyrodniczo – Krajobrazowy „Jaworze”, obszar siedliskowy Natura 2000 Beskid Śląski oraz 28 pomników przyrody, które tworzą tzw. system obszarów i obiektów prawnie chronionych. Jest to układ przestrzenny wzajemnie uzupełniających się form ochrony przyrody, mający na celu zapewnienie warunków utrzymywania samoregulacji procesów przyrodniczych, naturalnych warunków hydrologicznych oraz właściwego korzystania z rekreacji i turystyki.

Rysunek 4.9.2.2 Obszar Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego na terenie Gminy Jaworze Źródło: http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/

Na mocy Rozporządzenia Nr 10 / 98 Wojewody Bielskiego z dnia 16.06.1998 r. w sprawie utworzenia Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego południowa, nie zainwestowana część Gminy, położona jest w granicach Parku (pow. ok. 1100 ha ), natomiast pozostała część Gminy - do drogi krajowej Nr 1 - znajduje się w obszarze otuliny Parku (pow. ok. 940 ha). Park utworzono w celu zachowania i upowszechniania wartości przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych Beskidu Śląskiego, w warunkach racjonalnego gospodarowania. W związku z powyższym, wszystkie zamierzenia inwestycyjne w granicach Parku i jego otuliny (z wyłączeniem inwestycji mieszkalnych i inwentarskich na obszarach przeznaczonych pod budownictwo) wymagają uzgodnienia za strony Dyrektora powołanego Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. Pośród przyrody nieożywionej uwagę zwracają charakterystyczne skałki piaskowcowe o intrygujących nieraz kształtach, z których część stanowi pomniki przyrody. Występują na tym obszarze także jaskinie. Na terenie parku, na zachodnich zboczach Baraniej Góry rozpoczyna swój bieg Wisła. Rosnące niegdyś na całym obszarze pierwotnie lasy zostały znacznie przekształcone przez człowieka. Obecnie dominują tu świerki, którymi zastąpiono przeważające wcześniej lasy mieszane z przewagą buczyn. Połacie lasów naturalnych zachowały się w wielu miejscach, jak np. na zboczach Czantorii lub w dolinie Wapienicy. Są one objęte rezerwatami oraz innymi formami ochrony przyrody. Najwyższe szczyty Beskidu Śląskiego pokrywa las świerkowy tworzący piętro roślinne określane jako regiel górny. W dużym stopniu zachował on charakter naturalny. Z ssaków występują tu licznie jelenie, sarny i dziki. Przy odrobinie szczęścia można spotkać wilka i rysia. Niedźwiedź pojawia się tu sporadycznie. Jaskinie dają schronienie kilku gatunkom nietoperzy. Pośród ptaków, obok często spotykanych gatunków wymienić warto gatunki subalpejskie (jak siwerniak, drozd obrożny, dzięcioł

Strona 76 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 76 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

trójpalczasty), a także głuszca oraz duże ptaki drapieżne. Spośród gadów często spotkać możemy jaszczurkę żyworodną oraz żmiję zygzakowatą. Występuje tu także kilkanaście gatunków płazów, wśród których obok kumaka górskiego i rzekotki drzewnej szczególnie charakterystyczna jest salamandra plamista często spotykana w deszczowe dni. Pośród kilkunastu gatunków ryb najbardziej charakterystycznym jest pstrąg potokowy. Obszar Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego należy do dość gęsto zagospodarowanych pod względem turystycznym.

Rysunek 4.9.2.3 Obszar użytku ekologicznego „Uroczysko Jasionka” na terenie Gminy Jaworze Źródło: http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/

Użytek ekologiczny „Uroczysko Jasionka” położne jest na obszarze 1,1 ha, w południowej części Gminy Jaworze. Utworzony Rozporządzeniem Nr 14/03 Wojewody Śląskiego z dnia 26 czerwca 2003 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny źródliska pod nazwą "Uroczysko Jasionka" w gminie Jaworze. Celem ochrony jest zachowanie ze względów przyrodniczych, naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych źródliska ze stanowiskami regionalnie rzadkich i ustępujących gatunków roślin i zwierząt

Strona 77 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 77 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Rysunek 4.9.2.4 Obszar Zespołu Przyrodniczo – Krajobrazowego „Jaworze” na terenie Gminy Jaworze Źródło: http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/

Zespół Przyrodniczo – Krajobrazowy „Jaworze” położony jest w północnej części Gminy Jaworze na powierzchni 203 ha. Utworzony Uchwałą Nr XLIII/230/2002 Rady Gminy Jaworze z dnia 27 czerwca 2002 r. w sprawie utworzenia zespołu przyrodniczo-krajobrazowego "Jaworze" w gminie Jaworze. Celem ochrony jest ochrona wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego gminy, dla zachowania jego wartości estetycznych.

Tabela 4.9.2.1 Pomniki przyrody na terenie Gminy Jaworze Podstawa prawna, oznaczenie dziennika urzędowego, data Położenie geograficzne, adres, Wyszczególnienie Lp. utworzenia bliższa lokalizacja nazwa Orzeczenie o uznaniu za pomnik przyrody PWRN w Dąb szypułkowy 1. Jaworze Dolne ul. Dębowa 140 Katowicach z dnia 19.08.1953r. nr RL.13/111/53. Quercus robur Jaworze obok parku i drogi Orzeczenie o uznaniu za pomnik przyrody PWRN w grupa 7 dębów szypułkowych 2. Jaworze – Wapiennica polana Katowicach z dnia 30.06.1956r. nr L.O.13b/17/56. koło Amfiteatru Quercus robur Decyzja PWRN w Katowicach nr RL-OP-b/25/63 z Cis pospolity 3. Jaworze Nałęże, ul. Cisowa 24 7.08.1963r. Taxus baccata Decyzja PWRN w Katowicach nr RL-OP-b/26/63 z Cis pospolity 4. Jaworze Nałęże, ul. Cisowa 25 7.08.1963r. Taxus baccata Jaworze - Nałęże w pasie Decyzja PWRN w Katowicach nr RL-OP-b/27/63 z grupa 2 cisów pospolitych 5. drogowym ul. Cisowej 7.08.1963r. naprzeciwko nr 20 Taxus baccata Jaworze Górne, Nadleśnictwo Bielsko Leśnictwo Jaworze - Decyzja Wojewody Bielskiego nr 2/90 (Dz.Urz. Woj. oddz. 155 w pobliżu drogi leśnej 6. grupa - buki 2 szt. Bielskiego z 19.01.1990r. nr 2 poz. 140 - § 1 pkt.1) z doliny potoku Szeroki w górę stoku wzniesienia „Borowina” – „Wysokie” Nadleśnictwo Bielsko, Decyzja Wojewody Bielskiego nr 2/90 (Dz.Urz. Woj. Jodła pospolita 7. Leśnictwo Jaworze oddział 155g Bielskiego z 19.01.1990r. nr 2 poz. 140 - § 1 pkt.2) Abies alba

Decyzja Wojewody Bielskiego nr 2/90 (Dz.Urz. Woj. Nadleśnictwo Bielsko, 2 dęby szypułkowe 8. Bielskiego z 19.01.1990r. nr 2 poz. 140 - § 1 pkt.3) Leśnictwo Jaworze oddział 161 Quercus robur teren Beskidzkiego Zespołu grupa 6 drzew: modrzew, buk I, Decyzja Wojewody Bielskiego nr 2/90 (Dz.Urz. Woj. Leczniczo-Rehabilitacyjnego - 9. buk II, buk III, buk IV, Bielskiego z 19.01.1990r. nr 2 poz. 140 - § 1 pkt.4) wzgórze „Zamczysko” kasztanowiec biały

Strona 78 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 78 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Jaworze Centrum, w parku w Decyzja Wojewody Bielskiego nr 2/90 (Dz.Urz. Woj. pobliżu parkingu przy ul. grupa 2 dębów szypułkowych 10. Bielskiego z 19.01.1990r. nr 2 poz. 140 - § 1 pkt5) Wapienickiej przy ogrodzeniu Quercus robur kościoła Decyzja Wojewody Bielskiego nr 2/90 (Dz.Urz. Woj. Jaworze Centrum przy zakładzie 11. tulipanowiec 235cm Bielskiego z 19.01.1990r. nr 2 poz. 140 - § 1 pkt. 6) fizykoterapii Decyzja Wojewody Bielskiego nr 2/90 (Dz.Urz. Woj. Jaworze Centrum przy zakładzie 12. topola 484cm Bielskiego z 19.01.1990r. nr 2 poz. 140 - § 1 pkt.7) fizykoterapii Nadleśnictwo Bielsko Leśnictwo Jaworze - oddz. 161 Rozp Wojewody Bielskiego nr 7/92 pkt. 1 z 28.12.92r Klon jawor 13. polana na zachód od (Dz.U.Woj. Bielskiego nr 1 z dnia 2.02.1993r. - § 1 pkt. 1) lewobrzeżnego dopływu Acer pseudoplatanus Szerokiego Potoku. Nadleśnictwo Bielsko, Rozp Wojewody Bielskiego nr 7/92 pkt. 1 z 28.12.92r Leśnictwo Jaworze oddział 161 Buk zwyczajny 14. (Dz.U.Woj. Bielskiego nr 1 z dnia 2.02.1993r. - § 1 pkt. 2) w pobliżu oczyszczalni ścieków Fagus silvatica „Jawor” Rozp Wojewody Bielskiego nr 7/92 pkt. 1 z 28.12.92r Jaworze - Nałęże, ul. Cisowa 19, Lipa drobnolistna 15. (Dz.U.Woj. Bielskiego nr 1 z dnia 2.02.1993r. - § 1 pkt. 3) prawy brzeg Potoku Jasionka Tilia cordata Jaworze Górne poniżej hotelu Rozp Wojewody Bielskiego. nr 7/92 pkt. 1 z 28.12.92r „Smrek” prawy brzeg potoku 16. Topola czarna Populus nigra (Dz.U.Woj. Bielskiego nr 1 z dnia 2.02.1993r. - § 1 pkt. 4) Szerokiego 5m od koryta. Przy ul. Zacisznej Jaworze - Dolne, Zootechniczny Rozp Wojewody Bielskiego nr 7/92 pkt. 1 z 28.12.92r grupa 7 dębów szypułkowych 17. Z-d Doświadczalny – wzdłuż (Dz.U.Woj. Bielskiego nr 1 z dnia 2.02.1993r. - § 1 pkt. 5) potoku Pelchrimka Quercus robur Rozp Wojewody Bielskiego nr 7/92 pkt. 1 z 28.12.92r Jaworze Średnie, ul. Storczyków Dąb szypułkowy 18. (Dz.U.Woj. Bielskiego nr 1 z dnia 2.02.1993r. - § 1 pkt. 6) 72 Quercus robur Rozporządzenie nr 3/95Wojewody Bielskiego z 25.02.1995r. Jaworze Średnie, ul. Kasztanowiec biały 19. § 1 pkt. 5 (Dz.Urz. Woj. Bielskiego z 1995r. Nr 4/95 poz. Rumiankowa nr 20 71) Aesculus hippocastanum Jaworze - Centrum BZLR na Rozp Wojewody Bielskiego z 28.12.92r. nr 7/92 pkt. 8 Topola czarna 20. brzegu stawu obok drzewa nr (Dz.U.Woj. Bielskiego nr 1 z dnia 2.02.1993r.) 330 Populus nigra Jaworze - Centrum Beskidzkiego Zespołu Rozp Wojewody Bielskiego z 28.12.92r. nr 7/92 pkt. 9 Topola czarna 21. Leczniczo-Rehabilitacyjnego na (Dz.U.Woj. Bielskiego nr 1 z dnia 2.02.1993r.) brzegu stawu, obok drzewa nr Populus nigra 329 Rozp Wojewody Bielskiego z 28.12.92r. nr 7/92 pkt. 10 Jaworze - Centrum, powyżej Dąb szypułkowy 22. (Dz.U.Woj. Bielskiego nr 1 z dnia 2.02.1993r.) stawu na skraju Młyńskiej Kepy Quercus robur Nadleśnictwo Bielsko, Rozp Wojewody Bielskiego z 28.12.92r. nr 7/92 pkt. 12 Leśnictwo Jaworze oddział 136a Dąb szypułkowy 23. (Dz.U.Woj. Bielskiego nr 1 z dnia 2.02.1993r.) obok gospodarstwa. obok grabu Quercus robur nr 334 Nadleśnictwo Bielsko Rozp Wojewody Bielskiego z 28.12.92r. nr 7/92 pkt. 13 Grab zwyczajny 24. Leśnictwo Jaworze-oddz. 136a (Dz.U.Woj. Bielskiego nr 1 z dnia 2.02.1993r.) obok dębu nr 333 Carpinus betulus gm. Jaworze, Nadleśnictwo Rozp Wojewody Bielskiego z 28.12.92r. nr 7/92 pkt. 14 grupa 6 drzew: 2 klony, wiąz 25. Bielsko, Leśnictwo Jaworze (Dz.U.Woj. Bielskiego nr 1 z dnia 2.02.1993r.) górski, buk zwyczajny, 2 jodły oddział 168b

Rozporządzenie nr 3/95Wojewody Bielskiego z 25.02.1995r. Jaworze - Nałęże w otoczeniu Lipa drobnolistna 26. § 1 pkt. 4 (Dz.Urz. Woj. Bielskiego z 1995r. Nr 4/95 poz. kaplicy Parafii Rzym. 71) Katolickiej Opatrzności Bożej Tilia cordata Jaworze Górne, Nadleśnictwo Bielsko Leśnictwo Jaworze Rozporządzenie Wojewody Bielskiego nr 7/97 z Klon jawor 27. oddz. 137 obok bocznego 3.09.1997r.(Dz. Urz. z 1997r. Nr 12, poz.102) §1 pkt. 2 źródłowego do potoku Acer pseudoplatanus Kamiennego Uchwała nr XXIX/267/13 Rady Gminy Jaworze w sprawie 28. ustanowienia pomnika przyrody Jaworze, ul. Kalwaria Jesion wyniosły "ZOŚKA" Źródło: rejestr pomników przyrody, RDOŚ w Katowicach

W granicach Gminy Jaworze objęto ochroną prawną 28 pomników przyrody. Wśród nich znajdują się pojedyncze drzewa (20 szt.), 8 grup drzew. W obrębie chronionych drzew przeważają dęby szypułkowe,

Strona 79 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 79 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

modrzewie i lipy drobnolistne. Większość z tych drzew znajduje się na terenach leśnych i parkach zabytkowych oraz wzdłuż ulic.

4.9.2.3. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Ogólna powierzchnia lasów na terenie Gminy Jaworze – wg stanu na dzień: 31.12.2016 r. - wynosi: 1102 ha. Lasy państwowe stanowią 1077 ha i pozostają w administracji Lasów Państwowych (Nadleśnictwo Bielsko - Biała). Lasy niepaństwowe zajmują powierzchnię ok. 25 ha, w tym 22 ha lasów prywatnych oraz 3 ha lasów gminnych. Niemal 98% tej powierzchni leśnej należy do administracji Lasów Państwowych, Nadleśnictwa Bielsko, Obręb Wapienica. Lasy obrębu Wapienica charakteryzuje znaczna zgodność składów gatunkowych drzewostanów z siedliskiem (ok. 87% ogólnej powierzchni), a dodatkowo przyrodnicze i ekonomiczne walory lasów obrębu potwierdza 39% - owy udział lasów 4- i więcej gatunkowych oraz 23% - owy udział lasów w III klasie wieku (60 – 80 lat).

Rysunek 4.9.2.5 Obszary leśne na terenie Gminy Jaworze Źródło: http://www.bdl.lasy.gov.pl/portal/mapy

Występują tu zespoły buczyn karpackich i świerków, można również spotkać modrzewie, jawory, brzozy i leszczyny. Gatunkami głównymi w lasach nadleśnictwa są: Św-47,5% i Bk-21,5%. W mniejszym udziale występują Brz-9,1% So-8,8% Db-4,7% Md-2,8% oraz domieszkowo Jd, Ol, Jw, Lp, Js, Dgl, Wzg i inne. Dominujące typy siedliskowe lasu i związane z nimi gospodarcze typy drzewostanu to LMG-49% Md-Św-Bk, BMG-16% Bk-Md-Św, LMW-13% So-Db, Lwyż-10% Db-Bk, LG-5% Św-Bk, LMwyż-4% Db-Md-Bk. Praktycznie cała powierzchnia leśna skupiona jest w południowej części Gminy, na północnych stokach pasma Beskidu Śląskiego, masywu: Bucznika, Ostrego, Przykrej, głównie w postaci dużego, zwartego kompleksu

Strona 80 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 80 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

leśnego o powierzchni powyżej 2000 ha, położonego w w/w obrębie. Obecność dużych i zwartych kompleksów leśnych (dodatkowo na terenie nadleśnictwa skupia się 9 kompleksów o pow.: 100 – 2000 ha) wskazuje na wysoką racjonalność i efektywność – z przyrodniczego i ekonomicznego punktu widzenia – gospodarki leśnej. Lasy w rejonie gminy tworzą szereg funkcji produkcyjnych (gospodarczych), ekologicznych (ochronnych) i społecznych. Najważniejszą funkcją gospodarczą pozostaje nadal produkcja drewna, chociaż pewne znaczenie ma również pozyskanie innych płodów lasu, jak: grzyby, owoce leśne, zioła czy gospodarka łowiecka. Z funkcji pozaprodukcyjnych największe znaczenie mają funkcje środowiskotwórcze (wodochronne, glebochronne i klimatyczne) oraz społeczne (rekreacyjne i krajobrazowe). Na podstawie tych funkcji wyróżniono szereg kategorii ochronności. Do najważniejszych grup lasu i kategorii ochronności należą:  lasy rezerwatowe,  lasy ochronne ogólnego przeznaczenia, do których należą lasy wodochronne, glebochronne i ostoje zwierząt objętych ochroną gatunkową,  lasy ochronne specjalnego przeznaczenia, do których zalicza się lasy na stałych powierzchniach badawczych i doświadczalnych, lasy nasienne oraz lasy w miastach i wokół miast. Dla lasów w zarządzie Nadleśnictwo Bielsko do 31.12.2017 r. obowiązuje Plan Urządzenia Lasu sporządzony na lata 2008-2017, natomiast obecnie w trakcie opracowywania jest nowy Plan na lata 2018-2027. Obowiązująca ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz. U. z 2015 r., poz. 2100 z późn. zm.) w art. 5 ust. 1 pkt 2 określa, iż nadzór nad gospodarką leśną w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa sprawuje Starosta. Nadzór nad prowadzeniem gospodarki leśnej w lasach prywatnych polega na:  kontroli gospodarki leśnej, doradztwie w zakresie prowadzenia gospodarki leśnej,  wydawaniu decyzji administracyjnych,  kontroli wykonania decyzji wydawanych w drodze postępowania administracyjnego,  cechowanie drewna i wydawania świadectwa legalności pozyskanego drewna. Nadzór nad lasami prywatnymi na terenie powiatu bielskiego przekazano do Nadleśnictwa Bielsko. Lasy będące własnością osób fizycznych o powierzchni 11,6 ha objęte są Uproszczonym Planem Urządzenia Lasu, który obowiązuje od 01.01.2009 r. do 31.12.2018 r. Dla pozostałych powierzchni lasów prywatnych brak jest Uproszczonego Planu. Stan zdrowotny i sanitarny lasu jest zadawalający, przeważają drzewostany o prawidłowym wzroście i rozwoju, bez zewnętrznych oznak chorobowych. Wyjątkiem są drzewostany świerkowe w wieku 50 lat, gdzie spada ich zdrowotność. Osłabione przez opieńkę i hubę korzeniową drzewostany świerkowe narażone są na działanie zespołu kornika drukarza, a posusz świerkowy występuje pojedynczo i grupowo. Nadleśnictwo Bielsko wraz z sąsiadującymi nadleśnictwami objęte było koordynowaną przez RDLP Katowice Strategią ograniczania liczebności szkodników wtórnych świerka, co pozwoliło i pozwala na kompleksowy monitoring i podejmowanie działań mających na celu ochronę beskidzkich lasów. Strategia obejmuje prognozowanie rozwoju owadów kambiofagicznych za pomocą pułapek feromonowych i klasycznych, ciągłe monitorowanie stanu zdrowotnego lasu poprzez wyszukiwanie drzew trocinkowych (zasiedlonych przez owady), usuwanie drzew zasiedlonych oraz wywóz poza obszar lasu.

4.9.3. Analiza SWOT Zasoby przyrodnicze

MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewnętrzne czynniki wewnętrzne Występowanie potencjalnie cennych obszarów przyrodniczo – Brak wystarczającej liczby form ochrony przyrody. krajobrazowych. Wypalanie traw. Duże kompleksy leśne na terenie gminy. Zagrożenie dla starych świerków w lasach ze strony kornika Znaczny obszar parku krajobrazowego pokrywającego obszar drukarza. gminy. SZANSE ZAGROŻENIA czynniki zewnętrzne czynniki zewnętrzne Ograniczanie lokalnych źródeł zanieczyszczeń. Właściwa pielęgnacja szaty roślinnej. Rozprzestrzenianie się obcych gatunków fauny i flory. Coroczne odnawianie powierzchni lasów. Niezgodny z siedliskiem skład gatunkowy drzewostanów oraz Przebudowa drzewostanów leśnych w kierunku bardziej odpornych niewłaściwa ich struktura. na zanieczyszczenia gatunków oraz uzupełnienia gatunkami Zagrożenia biotyczne (szkodniki), abiotyczne (susze, wiatry). rodzimymi. Zagrożenia antropogeniczne (zła jakość powietrza). Zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa pożarowego obszarów leśnych. Źródło: opracowanie własne

Strona 81 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 81 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

4.9.4. Cele i zadania środowiskowe z zakresu ochrony przyrody i zasobów leśnych Istotnym działaniem w kierunku ochrony przyrody i krajobrazu są przedsięwzięcia gminy w kierunku rozwoju terenów zielonych oraz utrzymania i pielęgnacji założeń parkowych. W budżecie gminy, kwoty przeznaczane na utrzymanie terenów zieleni stanowią istotny wydatek. Ilość proponowanych do objęcia ochroną prawną obiektów i obszarów o znaczących, ponadlokalnych walorach przyrodniczych, świadczy o konieczności podjęcia skutecznych działań dla ich ochrony: zarówno przez władze samorządowe gminy, administrację Lasów Państwowych oraz właścicieli gruntów, na których powyższe proponowane obiekty i obszary się znajdują. Formy ochrony przyrody przewidziane w ustawie o ochronie przyrody pełnią przede wszystkim rolę lokalnych węzłów i korytarzy ekologicznych. Winny one być powiązane przestrzennie z podobnymi strukturami na terenie sąsiadujących terenów. W stosunku do niektórych ekosystemów warunkiem zachowania wysokich walorów jest wprowadzenie ochrony czynnej (dotyczy cennych zbiorowisk nieleśnych) w sytuacji, bowiem zaniechania tradycyjnego użytkowania niektórych typów zbiorowisk bardzo szybko dochodzi do wycofywania się np. gatunków słabych konkurencyjnie, a często należących jednocześnie do grupy gatunków ginących. Dla ochrony całości dziedzictwa przyrodniczego gminy oraz kształtowania systemu terenów zieleni należy podjąć następujące zadania:  wdrożenie proponowanych obiektów i obszarów chronionych na mocy przepisów ustawy o ochronie przyrody – w ramach Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCh), poprzez utworzenie projektowanego rezerwatu przyrody, powołanie pomników przyrody, propozycji użytków ekologicznych, stanowisk dokumentacyjnych, bieżące zgłaszanie uwag i wniosków, udział w konsultacjach,  utworzenie nowych form ochrony przyrody,  kreowanie wspólnej polityki ochrony przyrody dolin rzecznych oraz ich dopływów, korytarzy ekologicznych o randze regionalnej, tereny zieleni łęgowej,  koncepcja rekreacyjno - wypoczynkowego zagospodarowania terenów przywodnych w dolinach rzeki wraz z dopływami,  koordynacja rozwoju sieci tras i ścieżek rowerowych,  wsparcie organizacyjne rekultywacji i rewitalizacji przeobrażonych i zdegradowanych terenów,  promocja rozwoju rolnictwa ekologicznego, agroturystyki: programy rolnośrodowiskowe, jako formy zmiany wizerunku nieefektywnej gospodarki rolnej,  wsparcie działań organizacji ekologicznych, instytucji naukowych w zakresie ochrony czynnej wybranych gatunków fauny i flory. Harmonogram zadań do realizacji w tym zakresie zawarto w rozdziale 6.9.

4.10. Zagrożenia poważnymi awariami 4.10.1. Efekty realizacji dotychczasowego POŚ Cel długoterminowy do 2017 zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony Środowiska OGRANICZENIE RYZYKA WYSTĄPIENIA POWAŻNYCH AWARII ORAZ MINIMALIZACJA ICH SKUTKÓW Cele krótkoterminowe Podjęte działania Efekt ze wskaźnikiem W ciągu ostatnich lat realizowanych jest wiele zadań i działań w tym zakresie dotyczących doposażenia jednostki OSP. W 2013 roku Gmina Jaworze poniosła wydatki majątkowe w wysokości 3 618,00 zł na dotację dla OSP Jaworze na zakup wentylatora oddymiającego używanego podczas akcji ratowniczo- gaśniczych w zadymionych pomieszczeniach W 2014 roku Gmina Jaworze poniosła wydatki majątkowe w wysokości 9 000,00 zł na dotację dla OSP Jaworze na dofinansowanie kosztów zakupu sprzętu pożarniczego. Corocznie Gmina ponosi Doposażenie jednostek OSP W 2013 roku poniesiono wydatki bieżące na dotację dla Komisariatu Policji wydatki na cele OSP lub w Jasienicy Komendy Miejskiej Policji w Bielsku – Białej na wyposażenie na Policję. oraz sprzęt biurowy do nowej siedziby Komisariatu w Jasienicy w wysokości 49 923,12 zł. W 2015 roku Gmina Jaworze poniosła wydatki w wysokości 16000,00 zł na dotację dla OSP Jaworze na dofinansowanie kosztów zakupu sprzętu pożarniczego. W ramach dotacji OSP Jaworze zakupiło kamerę termowizyjną. Corocznie Gmina Jaworze ponosi wydatki na dotację dla Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej w Bielsku – Białej w wysokości 10 000,00 zł.

Na terenie gminy Jaworze nie wystąpiła żadna poważna awaria w związku z tym nie było potrzeby realizacji innych rodzajów działań

Strona 82 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 82 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

4.10.2. Opis stanu obecnego O zaklasyfikowaniu danego zakładu do zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia awarii przemysłowej decyduje ilość substancji niebezpiecznych znajdujących się w tym zakładzie. W zależności od kategorii i ilości substancji niebezpiecznych, zakłady przemysłowe stwarzające ryzyko wystąpienia awarii podzielone są na dwie grupy:  zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii (ZZR),  zakłady o dużym ryzyku wystąpienia awarii (ZDR). Szczegółowe kryteria zaklasyfikowania zakładu do jednej z w/w kategorii określone są w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 stycznia 2016 roku w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Na terenie gminy Jaworze nie są zlokalizowane zakłady przemysłowe zaliczane do żadnej z powyższych kategorii. W 2015 roku otwarto Centrum Zarządzania Kryzysowego i stworzono stanowisko kierowania Komendanta Miejskiego PSP w Bielsku-Białej, które posiada trzy podstawowe, niezależne stanowiska dyspozytorskie PSP, ma możliwość „zdalnego” rozgłaszania alarmów i otwierania bram wyjazdowych w jednostkach oddalonych od Bielska – Białej. Wydzielone są także stanowiska komputerowe dla zespołów zarządzania kryzysowego z miasta Bielsko-Biała oraz powiatu bielskiego na wypadek zdarzeń szczególnych. Koszt budowy Centrum Zarządzania Kryzysowego kosztowało 1,2 mln zł. W starostwie Powiatowym w Bielsku – Białej funkcjonuje Wydział Zarządzania Kryzysowego wykonujący zadania w zakresie ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej, a także zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia oraz środowiska. Funkcję Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego pełni Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Bielsku - Białej. Istotne zagrożenie niesie za sobą transport substancji niebezpiecznych przez teren gminy. Wyznaczanie tras odbywa się tylko w przypadku transportu substancji szczególnie niebezpiecznych, gdy występuje konieczność ich eskorty przez policję bądź straż pożarną. W pozostałych przypadkach, jeśli znaki drogowe tego nie zabraniają, transport odbywa się po trasach dogodnych z punktu widzenia przewoźnika. Wydział Ruchu Drogowego Komendy Miejskiej Policji w Bielsku-Białej w latach 2013-2016 przeprowadził 78 kontroli pojazdów wykonujących przewozy towarów niebezpiecznych na terenie działania Komendy czyli na terenie całego powiatu bielskiego. Podczas tych kontroli nie stwierdzono naruszeń obowiązujących przepisów, a stan pojazdów transportujących ładunki był prawidłowy27. Lokalnym zagrożeniem dla chemizmu wód i gleb mogłyby być dzikie składowiska odpadów, których bieżące usuwanie ogranicza niekorzystne ich oddziaływanie na środowisko. Kwestia spalania odpadów w domowych kotłowniach także podlega kontroli, w latach 2013-2016 na terenie gminy Jaworze Komisariat Policji w Jasienicy odnotował 51 zgłoszeń spalania nieczystości na posesjach mieszkalnych z czego 9 dotyczyło spalania w domowych kotłowniach. Żadne ze zgłoszeń nie zostało potwierdzone. W pozostałych przypadkach w 6 zgłoszeniach potwierdzono spalanie odpadów w ogniskach powodując duże zadymienie okolicy. W sytuacjach tych przeprowadzono postępowanie w sprawach o wykroczenie28. Powstałe zagrożenia w transporcie drogowym a także w wypadku wystąpienia pożarów, zalań czy podtopień zwalczane są przez odpowiednie jednostki straży pożarnej. Na terenach rolniczych często przyczyną zanieczyszczeń wód może być niewłaściwe magazynowanie i stosowanie nawozów i środków ochrony roślin. Zagrożenie dla środowiska w tym przypadku zależy od rozpuszczalności środków w wodzie i stopnia ich toksyczności. Na terenie gminy Jaworze nie ma ujawnionych i zewidencjonowanych mogilników, które mogłyby być znaczącym źródłem zanieczyszczeń dla chemizmu wód i gleb. Według informacji zamieszczonych w prowadzonym przez państwową Inspekcję Ochrony Roślin w Katowicach „Rejestrze przedsiębiorców wykonujących działalność w zakresie wprowadzania środków ochrony roślin do obrotu lub ich konfekcjonowania” na terenie gminy Jaworze nie ma punktów sprzedaży środków ochrony roślin w wysokich klasach toksyczności. Niemniej jednak środki ochrony roślin bez klas toksyczności można zakupić w większości sklepów ogrodniczych i kwiaciarskich. W zakresie ograniczenia substancji chemicznych w środowisku niezbędne są szkolenia dotyczące odpowiedzialnego stosowania chemikaliów i postępowania z ich odpadami, wspierane finansowo przez fundusze ekologiczne oraz propagowanie produktów z substancji ulegających biodegradacji (np. torby na zakupy i naczynia jednorazowego użytku).

27 na podstawie pisma Komendy Miejskiej Policji w BB z dnia 24 stycznia 2017 28 na podstawie pisma Komendy Miejskiej Policji w BB z dnia 24 stycznia 2017

Strona 83 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 83 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Gmina Jaworze na łamach Informatora Gminnego „Echo Jaworza” oraz w ogólnodostępnych miejscach zamieszcza komunikaty dla mieszkańców takie jak:  porady dotyczące zachowania sie w sytuacjach niebezpieczeństwa,  opis zagrożeń zatrucia tlenkiem węgla,  jak należy się zachować na wypadek zagrożeń,  jak należy zachować się w trakcie wichury, burzy,  jak rozpoznać czad i zapobiegać zatruciom,  jak postępować w przypadku osiedlenia się w budynku os lub szerszeni Istotnym zadaniem dla samorządów jest dalsza realizacja zadań w zakresie budowy sieci kanalizacji sanitarnej, co spowoduje zmniejszenie się ilości związków biogennych trafiających do gleby i wód powierzchniowych poprzez nieszczelne zbiorniki bezodpływowe, a także bezpośredni zrzut ścieków surowych do cieków i potoków. Ważnym przedsięwzięciem w tym zakresie jest również rozbudowa (na terenach jeszcze niezwodociągowanych) i uszczelnianie (na terenach zwodociągowanych) sieci wodociągowej co przyczyni się do zapewnienia mieszkańcom wody zdatnej do picia.

4.10.3. Analiza SWOT Zagrożenia poważnymi awariami MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewnętrzne czynniki wewnętrzne Prawidłowe funkcjonowanie jednostek OSP będących w razie brak potrzeby w stałej gotowości. SZANSE ZAGROŻENIA czynniki zewnętrzne czynniki zewnętrzne Zmniejszenie zagrożenia wypadkowego i pożarowego poprzez Zagrożenia wypadkowe związane ze złym stanem niektórych dróg. remonty i modernizacje budynków oraz dróg. Źródło: opracowanie własne

4.10.4. Cele i zadania środowiskowe w zakresie zagrożeń poważnymi awariami Zapisy Programu Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do roku 2019 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2024 ujmują kierunek działania jakim jest „Ograniczenie ryzyka wystąpienia poważnych awarii przemysłowych oraz minimalizacja ich skutków”. W harmonogramie realizacji zadań własnych dla gminy Jaworze zapisano, iż istotne jest wsparcie jednostek straży pożarnej w sprzęt do ratownictwa techniczno-chemiczno-ekologicznego oraz edukacja społeczeństwa na rzecz kreowania prawidłowych zachowań w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska i życia ludzi. Zagrożenia chemiczne i pożarowe wynikają głównie z gęstości zaludnienia, charakteru zabudowy i stopnia uprzemysłowienia. Na zagrożenia pożarowe wpływa sąsiedztwo lokalizacji budynków i występowanie w nich palnych elementów konstrukcyjnych (stropy, więźba dachowa, schody i pokrycia dachów) oraz magazynowane środki i materiały łatwopalne (paliwo, smary, farby, oleje, tworzywa chemiczne, tarcica, opał itp.). W celu minimalizacji takich zagrożeń w harmonogramie zapisano, iż ważne są kontrole większych przedsiębiorstw prowadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach, który bada w jaki sposób są przestrzegane przepisy BHP oraz zasady przeciwdziałania awariom. Podobne wewnętrzne kontrole prowadzą sami przedsiębiorcy w celu ochrony pracowników, środowiska, mienia i okolicznych terenów. Zapobieganie awariom drogowym, prowadzone jest poprzez stałe remonty i modernizacja dróg oraz doraźne kontrole Policji transportów z ładunkami niebezpiecznymi, a także w razie potrzeby wyznaczanie tras przewozu materiałów niebezpiecznych. Istotne jest kierowanie transportów z substancjami niebezpiecznymi wyznaczonymi trasami (jeśli takie są), a także prawidłowe oznakowanie pojazdów przewożących niebezpieczne ładunki. W sytuacji kiedy dochodzi do zanieczyszczenia środowiska podmiotem odpowiedzialnym za usunięcie skutków awarii w środowisku jest sprawca awarii, natomiast w przypadku nieustalenia podmiotu odpowiedzialnego działania związane się usuwaniem skutków zdarzenia przejmuje Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach. Ważkim zadaniem realizowanym przez samorząd gminy Jaworze jest kontynuacja działań edukacyjnych społeczeństwa w celu wyrobienia w ludności nawyków prawidłowych zachowań w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska i życia ludzi z tytułu zagrożenia zdrowia i życia. Działania te realizowane są poprzez akcje edukacyjno-szkoleniowe a dla dzieci poprzez zabawę. Gmina Jaworze takie zadania realizuje także poprzez zamieszczanie na stronach internetowych czy na łamach lokalnej prasy poradników jak mieszkańcy powinni zachować się w sytuacji zagrożenia czy katastrofy.

Strona 84 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 84 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Harmonogram zadań do realizacji w tym zakresie zawarto w rozdziale 6.10.

5. Zagadnienia horyzontalne Celem niniejszego rozdziału jest przedstawienie czterech zagadnień horyzontalnych, stanowiących fundament wszystkich działań zapisanych w niniejszym Programie Ochrony Środowiska dla gminy Jaworze. Każdy obszar interwencji i każdy kierunek działań powinien być spójny z czterema zagadnieniami horyzontalnymi jakim są:  adaptacja do zmian klimatu  nadzwyczajne zagrożenia  edukacja ekologiczna  monitoring środowiska. Wszystkie obszary interwencji na których opiera się niniejszy „Program…” zawierają aspekty każdego z czterech działań horyzontalnych. Istotnym jest także, iż w każdej dziedzinie środowiskowej prowadzona jest edukacja ekologiczna, a nadzwyczajne zagrożenia czy awarie mogą wpływać na wszystkie obszary środowiska od przyrody po powietrze, wody i gleby. A w celu kontroli stanu i podjęcia ewentualnych szybkich kroków niezbędny jest monitoring środowiska i stała kontrola jego stanu.

5.1. Adaptacja do zmian klimatu W 2013 roku Ministerstwo Środowiska opracowało „Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030”. Dokument ten został opracowany przez Ministerstwo Środowiska na podstawie analiz wykonanych przez Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy w ramach projektu pn. "Opracowanie i wdrożenie Strategicznego Planu Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu - KLIMADA". Oddziaływania związane z prognozowanymi zmianami klimatu będą z różnym natężeniem wzmacniane wskutek działalności człowieka, zarówno poprzez podejmowanie aktywności gospodarczej (wydobycie kopalin, kierunkowa gospodarka leśna i hodowla zwierząt oraz rolnictwo), jak i jej zaniechania (porzucanie łąk i muraw, zanik tradycyjnych form wykorzystania terenu). Oddziaływania te są wielokierunkowe i mogą znacznie wzmocnić niekorzystne oddziaływanie prognozowanych zmian warunków klimatycznych w powiązaniu z nieprawidłowym zagospodarowaniem terenu. W kontekście zmian klimatu istnieje konieczność zmian treści planowania przestrzennego tak, żeby odpowiadały na problemy, które dotychczas nie były, bądź nie musiały być przedmiotem rozstrzygnięć planistycznych, albo miały marginalne znaczenie w toku procesu planistycznego. Biorąc pod uwagę horyzontalny i interdyscyplinarny charakter gospodarki przestrzennej wdrażanie działań adaptacyjnych w tym sektorze przyczynia się do ograniczenia skutków zmian klimatu nie tylko w zagospodarowaniu przestrzennym, ale także w większości obszarów życia gospodarczego i społecznego. Przewidywane zmiany w reżimie hydrologicznym na całej powierzchni kraju w bezpośredni sposób oddziałują na różnorodność biologiczną. Z racji zwiększonej częstotliwości występowania suszy letnich i wiosennych oraz nawalnych deszczów w tym gradu należy liczyć się ze wzrastającą liczbą sytuacji ekstremalnych, czyli powodzi, suszy, osuwisk ziemi oraz erozji wodnej w korytach cieków. Problem zmian w reżimie hydrologicznym dotyczy również siedlisk wód słodkich, płynących lub stojących. Grupa ta jest narażona na zmiany wskutek wzrostu opadów nawalnych, okresów suchych, procesów eutrofizacji i zaburzeń przepływu wód w zbiornikach. Co więcej, w wyniku prognozowanych zmian klimatycznych będzie postępował zanik małych powierzchniowych zbiorników wodnych (bagien, stawów, oczek wodnych, małych płytkich jezior a także potoków i małych rzek). Stanowi to zagrożenie dla licznych gatunków które bądź to pośrednio bytują na tych terenach, bądź korzystają z nich jako rezerwuarów wody pitnej i może skutkować wyginięciem lub migracją gatunków. 29 Proces ocieplania i zwiększanie ryzyka suszy sprzyja rozwojowi chorób i szkodników. Wydłużony okres z dodatnimi temperaturami w jesieni z intensywnymi opadami rozmiękczającymi glebę w połączeniu z osłabieniem drzew przez choroby i szkodniki może dodatkowo zwiększać wrażliwość lasów na wiatry i sprzyjać zwiększaniu wiatrołomów. Przeprowadzone analizy wykazały, że należy oczekiwać zwiększenia częstości lat ze stratami plonów wynikających z niekorzystnego przebiegu pogody. W zakresie produkcji zwierzęcej zmiany klimatyczne, a tym samym zwiększenie zmienności plonowania upraw i pastwisk może wywołać braki pasz w gospodarstwach i wzrost cen. Wzrost średniej temperatury powietrza

29 Scenariusze Zmian Klimatu do 2030 r. i wpływ na sektory i obszary wrażliwe, Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020

Strona 85 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 85 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

będzie miał pozytywne skutki m.in. w postaci wydłużenia okresu wegetacyjnego, skrócenia okresu grzewczego oraz wydłużeniu sezonu turystycznego.30 Pomiędzy zagospodarowaniem przestrzennym i warunkami klimatycznymi zachodzi ścisły związek wzajemnego oddziaływania. W kontekście zmian klimatu istnieje konieczność zmian treści planowania przestrzennego tak, żeby odpowiadały na problemy, które dotychczas nie były, bądź nie musiały być przedmiotem rozstrzygnięć planistycznych, albo miały marginalne znaczenie w toku procesu planistycznego. Biorąc pod uwagę horyzontalny i interdyscyplinarny charakter gospodarki przestrzennej wdrażanie działań adaptacyjnych w tym sektorze przyczynia się do ograniczenia skutków zmian klimatu nie tylko w zagospodarowaniu przestrzennym, ale także w większości obszarów życia gospodarczego i społecznego. To powoduje, że planowanie przestrzenne, będące najważniejszym instrumentarium gospodarki przestrzennej, urasta do jednego z najistotniejszych kreatorów przestrzennej organizacji systemów społeczno-gospodarczych i ekologicznych, decydujących o adaptacji polskiej przestrzeni do spodziewanych zmian klimatu, a tym samym uwarunkowań środowiskowych i łagodzenia skutków społeczno-ekonomicznych tych zmian. Zmiany klimatu i potencjalne skutki tych zmian zostały wzięte pod uwagę w niniejszym dokumencie poprzez realizację celów i kierunków działań jakie zostały zapisane w „Strategicznym planie adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030”. Cele te to przede wszystkim Cel 1. - Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i dobrego stanu środowiska Cel 2. - Skuteczna adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich Cel 3. - Rozwój transportu w warunkach zmian klimatu Cel 4. - Zapewnienie zrównoważonego rozwoju regionalnego i lokalnego z uwzględnieniem zmian klimatu Cel 5. -Stymulowanie innowacji sprzyjających adaptacji do zmian klimatu Cel 6. - Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających adaptacji do zmian klimatu W ramach poszczególnych kierunków interwencji wszystkie te cele zostały wzięte pod uwagę i w ramach nich zaplanowane zadania dotyczące energetyki, edukacji mieszkańców, zarządzania szlakami komunikacyjnymi w celu minimalizacji zagrożeń powodowanych przewozem substancji niebezpiecznych. Wśród kluczowych działań o charakterze horyzontalnym, które według zapisów „Strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030” na poziomie województwa powinny być realizowane należy wymienić:  edukacja w zakresie zmian klimatu i ograniczenia ich skutków,  monitoring zmian wrażliwości gospodarki i społeczeństwa oraz (w dalszej perspektywie) postępu we wdrażaniu regionalnych i lokalnych strategii / planów adaptacyjnych,  planowanie przestrzenne na poziomie regionalnym i lokalnym z uwzględnieniem zmian klimatu i adaptacji,  rozwój usług zdrowotnych ze szczególnym uwzględnieniem wrażliwości mieszkańców na występowanie fal upałów,  ograniczenie skutków zagrożeń w rolnictwie, lasach i ekosystemach wynikających z pojawiania się inwazyjnych gatunków i chorób, a także uwzględnienie przystosowania gatunkowego lasów do oczekiwanego wzrostu temperatury w procesie zalesień,  promocja właściwego gospodarowania na obszarach rolnych, wsparcie technologiczne gospodarstw oraz doradztwo technologiczne uwzgledniające aspekty dostosowania budownictwa i produkcji rolnej do zmieniających się warunków klimatycznych,  uwzględnienie trendów klimatycznych w procesie projektowania i budowy infrastruktury transportowej.

5.2. Nadzwyczajne zagrożenia Zarówno jako nadzwyczajne zagrożenie dla środowiska, jak i poważną awarię należy traktować zdarzenia, takie jak: pęknięcie i rozszczelnienie instalacji rurociągów transportowych, wybuch, awaria zbiornika, katastrofa autocysterny lub cysterny kolejowej przewożącej substancję niebezpieczną, awaria obiektów jądrowych i hydrotechnicznych, itp. Na zagrożenia pożarowe wpływa także sąsiedztwo lokalizacji budynków i występowanie w nich palnych elementów konstrukcyjnych (stropy, więźba dachowa, schody i pokrycia dachów) oraz magazynowane środki i materiały łatwopalne (paliwo, smary, farby, oleje, tworzywa chemiczne, tarcica, opał itp.). Zadania Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego Powiatu Bielskiego pełnione są przez Stanowisko Kierowania Komendanta Miejskiego Państwowej Straży Pożarnej w Bielsku - Białej. Do zadań Centrum Zarządzania Kryzysowego należy:

30 Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030”

Strona 86 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 86 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

 pełnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnienia przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego,  współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji publicznej,  nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania ludności,  współpraca z podmiotami realizującymi monitoring środowiska,  współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze, poszukiwawcze i humanitarne,  dokumentowanie działań podejmowanych przez centrum,  realizacja zadań stałego dyżuru na potrzeby podwyższania gotowości obronnej państwa. Powstałe zagrożenia w transporcie drogowym a także w wypadku wystąpienia pożarów, zalań, podtopień czy likwidacji gniazd szerszeni (tylko na terenach publicznych) zwalczane są przez odpowiednie jednostki straży pożarnej. Na terenach rolniczych często przyczyną zanieczyszczeń wód może być niewłaściwe magazynowanie i stosowanie nawozów i środków ochrony roślin. Zagrożenie dla środowiska w tym przypadku zależy od rozpuszczalności środków w wodzie i stopnia ich toksyczności. Nadzwyczajne zagrożenia, do których może dojść na terenie gminy Jaworze w trakcie normalnego funkcjonowania sprecyzowano w rozdziale 4.10 dotyczącym Zagrożenia poważnymi awariami. wyspecyfikowano jednostki, które zajmują się identyfikacją zdarzeń, ratowaniem zdrowia, życia i mienia oraz usuwaniem skutków awarii oraz kompetencje organów do realizacji zadań w tym zakresie. W rozdziale 6.10. wymieniono cele i obszary interwencji w tych kwestiach, a także zadania, które przyczynią się do minimalizacji zagrożeń oraz skutecznego usuwania skutków potencjalnych zdarzeń.

5.3. Działania edukacyjne W zakresie edukacji ekologicznej najważniejszym celem, który należy osiągnąć jest wykształcenie świadomości ekologicznej i przekonanie młodej i dojrzałej części społeczeństwa o konieczności myślenia i działania według zasad ekorozwoju. Jest to cel dalekosiężny, wykraczający poza horyzont 2020 roku, do którego można się zbliżać poprzez stopniowe podnoszenie świadomości ekologicznej. Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. tekst jednolity Dz. U. z 2017 r., poz. 519 z późń. zm. narzuca obowiązek uwzględniania problematyki ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju w programach nauczania wszystkich typów szkół, a także kursów prowadzących do uzyskania kwalifikacji zawodowych. W środkach masowego przekazu w publikacjach i audycjach również istnieje obowiązek popularyzacji ochrony środowiska i kształtowania pozytywnego stosunku do przyrody. Organy administracji, instytucje koordynujące działania związane z ochroną środowiska oraz te, które kierują i zarządzają działalnością naukową i naukowo-badawczą w zakresie ekologizacji są zobowiązane uwzględniać w swoich planach i działaniach bieżących i długoterminowych zagadnienia dotyczące ekologii i ochrony przyrody. Na wszystkich etapach edukacji od przedszkolnej poprzez podstawową, gimnazjalną i wyższą placówki nauczania obejmujące swym działaniem jakąkolwiek edukację dzieci i młodzieży zawierają w swoich programach działania dziedziny nauki lub dyscypliny naukowe wiążące się z ochroną środowiska. Postawy społeczne i realizowana w całym okresie programowania szeroko pojęta edukacja ekologiczna ma na celu stałe podnoszenie świadomości zarówno dzieci i dorosłych. Wynika to z faktu, iż wśród społeczeństw gorzej wykształconych powszechnie akceptowane są postawy antyekologiczne (dewastacja zasobów przyrody, brak oszczędzania wody, segregacji odpadów), a brak perspektyw na polepszenie lub zmianę sytuacji będzie tylko pogłębiać patologiczne zachowania. Edukacja ekologiczna prowadzona jest przez wszystkie jednostki oświatowe na obszarze gminy w różnorakich formach od konkursów o charakterze zabawy dla najmłodszych, poprzez turnieje wiedzy ekologicznej realizowane w szkołach, do festynów połączonych w plakatami informacyjnymi i akcjami edukacyjnymi w postaci ulotek i folderów. Gmina Jaworze będzie nadal współpracować z placówkami oświatowymi, organizacjami społecznymi i instytucjami, przy organizowaniu prelekcji, wystaw, spotkań, wycieczek o tematyce ekologicznej i przyrodniczej, organizować akcje oraz pomagać przy realizacji programów szkolnych promujących idee zbierania surowców wtórnych w celu ich właściwego zagospodarowania. Właściwie ukierunkowana edukacja ekologiczna mieszkańców nie tylko przyczyni się do zwiększenia efektywności selektywnej zbiórki odpadów, co zapewni pozyskanie surowców wtórnych, zmniejszenie ilości odpadów trafiających na składowiska oraz zmniejszenie szkodliwości tych odpadów, ale także do oszczędzania wody, niespalania odpadów w domowych kotłach, ale także dbałości szacunku o całości otaczającej nas przyrody i środowiska. Czynnikami, które decydują o sukcesie realizowanej akcji edukacji ekologicznej to rzetelna informacja oraz umiejętność komunikowania się ze społeczeństwem.

Strona 87 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 87 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

W zakresie wszystkich aspektów ochrony środowiska potrzebne są działania edukacyjne zarówno dla dzieci, młodzieży jak i dla dorosłej części społeczeństwa. Z tego powodu zadania dotyczące edukacji ekologicznej w umieszczono w harmonogramach we wszystkich rozdziałach dotyczących poszczególnych obszarów interwencji.

5.4. Monitoring środowiska Monitoring środowiska prowadzony jest corocznie przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska mając na względzie jakość życia obecnego i przyszłych pokoleń, realizując politykę państwa, dba o zapewnienie dobrego stanu środowiska i racjonalne korzystanie z jego zasobów. Zadania Inspektoratu polegają między innymi na działalności inspekcyjnej oraz monitoringu środowiska. Działalność inspekcyjna polega na prowadzeniu kontroli instalacji i przedsiębiorstw oddziałujących na środowisko w celu sprawdzenia czy są przestrzegane przepisy prawa czy stwierdzane są naruszenia. W sytuacji stwierdzenie nieprzestrzegania obowiązujących przepisów wydawane są zarządzenia pokontrolne, a w razie ich niezrealizowania wystawiane są mandaty karne. Monitoring środowiska prowadzony jest w zakresie powietrza, wód powierzchniowych, wód podziemnych, hałasu, pól elektromagnetycznych, gleby i ziemi (na poziomie krajowym). Zgodnie z zapisami Programu Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do roku 2019 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2024, które ujmują wszystkie obszary interwencji wraz z ich monitoringiem w zakresie każdej dziedziny środowiskowej w niniejszym „Programie ochrony środowiska dla gminy Jaworze” zapisano zadania:  Realizacja zadań monitoringowych jakości powietrza w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska wraz z rozbudową sieci mobilnych stanowisk pomiarowych,  Rozwój systemu informacyjnego dotyczącego monitoringu jakości, powietrza i stanu jakości powietrza w skali lokalnej,  Bieżący monitoring poziomów hałasu w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska,  Kontynuacja monitoringu pól elektromagnetycznych oraz rejestru terenów, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów w środowisku,  Prowadzenie monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska oraz udostępnianie wyników tego monitoringu. W związku z tym zagadnienia te są wzięte pod uwagę i ich założenia będą realizowane na obszarze gminy Jaworze w ramach niniejszego „Programu…”.

Strona 88 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 88 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

6. Harmonogramy realizacji zadań Programu na lata 2017-2020 z perspektywą do roku 2024 6.1. Cele i harmonogram w zakresie ochrony klimatu i jakości powietrza Tabela 6.1.1 Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu ochrony klimatu i jakości powietrza

Wskaźnik Obszar Podmiot lp. Cel Kierunek interwencji Zadania Ryzyka interwencji Nazwa Wartość odpowiedzialny Wartość bazowa (+ źródło danych) docelowa A B C D E F G H I J

Liczba aktualizacji Aktualizacja "Planu Gospodarki zmiana w Niskoemisyjnej dla gminy Jaworze " przepisach PGN oraz Założeń… Zadanie własne: 2 2 oraz „Założeń do planu zaopatrzenia prawnych Gmina Jaworze źródło danych: w ciepło, energię elektryczną i paliwa dotyczących Gmina Jaworze gazowe dla gminy Jaworze” dokumentów

Efekt energetyczny (MWh/rok) - 3 źródło danych: Gmina Jaworze Kompleksowa termomodernizacja Zadanie własne: brak środków komunalnych budynków Gmina Jaworze finansowych Efekt ekologiczny / mieszkalnych (3 obiekty) Kontynuacja Uniknięcie emisji działań (MgCO2/rok) - 1 związanych z źródło danych: Skuteczne wdrażanie poprawą Gmina Jaworze planów i programów jakości służących ochronie powietrza oraz Efekt energetyczny powietrza w skali 1 ograniczanie (MWh/rok) - 34 lokalnej i wojewódzkiej zużycia energii źródło danych: poprzez osiągnięcie i wzrost Rewitalizacja obszarów Gmina Jaworze zakładanych efektów wykorzystania zdegradowanych poprzez przebudowę Zadanie własne: brak środków ekologicznych energii z Efekt ekologiczny / budynku wraz z zagospodarowaniem Gmina Jaworze finansowych

Ochrona powietrza i klimatu i powietrza Ochrona odnawialnych Uniknięcie emisji przyległego otoczenia źródeł (MgCO2/rok) - 5 źródło danych: Gmina Jaworze Efekt energetyczny (MWh/rok) - 102 źródło danych: Gmina Jaworze Kompleksowa termomodernizacja brak Zadanie własne: budynków użyteczności publicznej (3 zaangażowania Efekt ekologiczny / Gmina Jaworze Uniknięcie emisji obiekty) przedsiębiorców (MgCO2/rok) - 14 źródło danych: Gmina Jaworze

Strona 89 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 89 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Efekt energetyczny (MWh/rok) - 402 źródło danych: Wymiana punktów świetlnych w Gmina Jaworze oświetleniu wewnętrznym na bardziej Zadanie własne: brak środków energooszczędne w komunalnych Gmina Jaworze finansowych Efekt ekologiczny / budynkach mieszkalnych (łącznie w 3 Uniknięcie emisji obiektach, 200 punktów świetlnych) (MgCO2/rok) - 327 źródło danych: Gmina Jaworze

Efekt energetyczny (MWh/rok) - 208 źródło danych: Wymiana punktów świetlnych w Gmina Jaworze oświetleniu wewnętrznym i zewnętrznym na bardziej Zadanie własne: brak środków Efekt ekologiczny / energooszczędne w obiektach Gmina Jaworze finansowych Uniknięcie emisji użyteczności publicznej (łącznie 9 (MgCO2/rok) - 169 obiektów, 295 punktów świetlnych) źródło danych: Gmina Jaworze Uzysk energii z OZE (MWh/rok) - 4 źródło danych: Gmina Jaworze Zastosowanie odnawialnych źródeł Zadanie własne: brak środków energii w 3 komunalnych budynkach Efekt ekologiczny / Gmina Jaworze finansowych Uniknięcie emisji mieszkalnych (MgCO2/rok) - 3 źródło danych: Gmina Jaworze Uzysk energii z OZE (MWh/rok) - 7 źródło danych: Gmina Jaworze Zastosowanie odnawialnych źródeł energii w budynkach użyteczności Zadanie własne: brak środków Efekt ekologiczny / publicznej (w 7 budynkach Gmina Jaworze finansowych Uniknięcie emisji użyteczności publicznej) (MgCO2/rok) - 1 źródło danych: Gmina Jaworze Uzysk energii z OZE (MWh/rok) - 1 Zastosowanie odnawialnych źródeł Zadanie źródło danych: energii w budynkach usługowo- monitorowane: Gmina Jaworze handlowych przedsiębiorcy Efekt ekologiczny / - 9 Uniknięcie emisji

Strona 90 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 90 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

(MgCO2/rok) źródło danych: Gmina Jaworze Uzysk energii z OZE (MWh/rok) - 337 źródło danych: Program termomodernizacji Gmina Jaworze Zadanie budynków jednorodzinnych z monitorowane: Efekt ekologiczny / zastosowaniem odnawialnych źródeł mieszkańcy Uniknięcie emisji energii (MgCO2/rok) - 810 źródło danych: Gmina Jaworze Efekt energetyczny (MWh/rok) - 1577 źródło danych: Gmina Jaworze Program poprawy efektywności Zadanie Efekt ekologiczny / energetycznej w podmiotach monitorowane: Uniknięcie emisji usługowohandlowych i w przemyśle przedsiębiorcy (MgCO2/rok) - 1281 źródło danych: Gmina Jaworze Efekt energetyczny (MWh/rok) - 606 źródło danych: Zadanie Gmina Jaworze Rozwój niskoemisyjnego transportu monitorowane: publicznego Powiatu Bielskiego – Efekt ekologiczny / Starostwo Powiatowe zakup taboru autobusowego 18 szt. Uniknięcie emisji Powiatu Bielskiego (MgCO2/rok) - 160 źródło danych: Gmina Jaworze Czy funkcjonuje Rozwój systemu informacyjnego system informacyjny Zadanie dotyczącego monitoringu jakości brak środków dla mieszkańców tak tak monitorowane: WIOŚ powietrza i stanu jakości powietrza w finansowych źródło danych: Katowice skali lokalnej WIOŚ Liczba kontroli Wdrożenie Zadanie zakładów w ciągu roku mechanizmów Sukcesywna kontrola uciążliwych brak środków 4 5 monitorowane: WIOŚ źródło danych: ograniczających źródeł zanieczyszczeń finansowych Katowice WIOŚ negatywny wpływ transportu na jakość Liczba odcinków dróg powietrza poprzez Zadanie własne: budowanych i Gmina Jaworze efektywną politykę Modernizacja dróg gminnych, brak środków przebudowywanych 8 10 transportową do powiatowych finansowych źródło danych: poziomu nie Zadanie Gmina Jaworze, ZDP powodującego monitorowane: Powiat

Strona 91 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 91 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

w Bielsku Białej negatywnego Bielski oddziaływania na jakość powietrza

Tabela 6.1.2 Harmonogram zadań własnych w zakresie ochrony klimatu i jakości powietrza

Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty realizacji zadania Dodatkowe Obszar lp. Zadanie za realizację (w tys. zł) Źródła finansowania informacje interwencji (+ jednostki włączone) rok 2017 rok 2018 rok 2019 rok 2020 do 2024 o zadaniu A B C D E F G H I J K Aktualizacja "Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla gminy Jaworze " oraz środki Gminy Jaworze, (możliwe Zadanie własne: Gmina aktualizacja „Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, 80 80 dofinansowanie ze środków Jaworze co 3 lata energię elektryczną i paliwa gazowe dla WFOŚiGW/NFOŚiGW gminy Jaworze” Kompleksowa termomodernizacja środki Gminy Jaworze, NFOŚiGW, Zadanie własne: Gmina komunalnych budynków mieszkalnych (3 1 500 1 500 1 500 4 500 WFOŚiGW, RPO WSL 2014-2020, Jaworze obiekty) POIiŚ 2014-2020, BGK Rewitalizacja obszarów zdegradowanych środki Gminy Jaworze, NFOŚiGW, poprzez przebudowę budynku wraz z Zadanie własne: Gmina WFOŚiGW, RPO WSL 2014-2020, 1 100 1 100 1 100 3 300 zagospodarowaniem przyległego Jaworze POIiŚ 2014-2020, BGK

otoczenia Kompleksowa termomodernizacja środki Gminy Jaworze, NFOŚiGW, Zadanie własne: Gmina budynków użyteczności publicznej (3 1 500 1 500 1 500 4 500 WFOŚiGW, RPO WSL 2014-2020, Jaworze obiekty) POIiŚ 2014-2020, BGK

1 Wymiana punktów świetlnych w oświetleniu wewnętrznym na bardziej Zadanie własne: Gmina środki Gminy Jaworze, NFOŚiGW, energooszczędne w komunalnych 100 50 50 200 Jaworze WFOŚiGW, RPO WSL 2014-2020 budynkach mieszkalnych (łącznie w 3 obiektach, 200 punktów świetlnych) Ochrona powietrza i klimatu i powietrza Ochrona Wymiana punktów świetlnych w oświetleniu wewnętrznym i zewnętrznym Zadanie własne: Gmina środki Gminy Jaworze, NFOŚiGW, na bardziej energooszczędne w obiektach 150 100 100 350 Jaworze WFOŚiGW, RPO WSL 2014-2020 użyteczności publicznej (łącznie 9 obiektów, 295 punktów świetlnych) Zastosowanie odnawialnych źródeł środki Gminy Jaworze, NFOŚiGW, Zadanie własne: Gmina energii w 3 komunalnych budynkach 300 300 400 1 000 WFOŚiGW, RPO WSL 2014-2020, Jaworze mieszkalnych POIiŚ 2014-2020 Zastosowanie odnawialnych źródeł środki Gminy Jaworze, NFOŚiGW, energii w budynkach użyteczności Zadanie własne: Gmina 350 450 450 450 1 700 WFOŚiGW, RPO WSL 2014-2020, publicznej (w 7 budynkach użyteczności Jaworze POIiŚ 2014-2020 publicznej)

Strona 92 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 92 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Zadanie własne: Gmina 474 190,11 środki Gminy Jaworze, POiŚ/RPO Modernizacja dróg gminnych 250 250 250 1 500 Jaworze Budżet WSL 2014-2020 Gminy Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

Tabela 6.1.3 Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie ochrony klimatu i jakości powietrza

Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty Dodatkowe Obszar lp. Zadanie za realizację realizacji zadania Źródła finansowania informacje interwencji (+ jednostki włączone) (w tys. zł) o zadaniu

A B C D E F G

Zastosowanie odnawialnych źródeł energii w budynkach Zadanie monitorowane: środki przedsiębiorstw, POiŚ/RPO WSL zakres ustalany b.d. usługowo-handlowych przedsiębiorcy 2014-2020, NFOŚiGW/WFOŚiGW na bieżąco

Poprawa efektywności energetycznej budynków Zadanie monitorowane: środki własne przedsiębiorstw, b.d. przedsiębiorstw przedsiębiorstwa POiS/RPO WSL 2014-2020 środki mieszkańców POiŚ/RPO WSL Program termomodernizacji budynków jednorodzinnych Zadanie monitorowane: mieszkańcy b.d. 2014-2020, NFOŚiGW/WFOŚiGW (do

z zastosowaniem odnawialnych źródeł energii 70%) środki mieszkańców POiŚ/RPO WSL Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Zadanie monitorowane: mieszkańcy b.d. 2014-2020, NFOŚiGW/WFOŚiGW (do mieszkalnictwie 70%) 1 działanie aktualnie jest Program poprawy efektywności energetycznej w Zadanie monitorowane: środki WIOŚ (POiŚ/RPO WSL 2014- 30 realizowane i podmiotach usługowohandlowych i w przemyśle przedsiębiorcy 2020, NFOŚiGW/WFOŚiGW (do 70%) będzie kontynuacją

Ochrona powietrza i klimatu i powietrza Ochrona Zadanie monitorowane: WIOŚ Sukcesywna kontrola uciążliwych źródeł zanieczyszczeń Koszty administracyjne bez kosztowo Katowice

Rozwój niskoemisyjnego transportu publicznego Powiatu Zadanie monitorowane: Starostwo środki powiatu bielskiego, POiŚ/RPO 19 764,706 Bielskiego – zakup taboru autobusowego 18 szt. Powiatowe Powiatu Bielskiego WSL 2014-2020

Przebudowa drogi powiatowej 4417 S Świętoszówka – Zadanie monitorowane: Starostwo środki powiatu bielskiego, (POiŚ/RPO 5 318,260 Bielsko ok. 1,4 km Powiatowe Powiatu Bielskiego WSL 2014-2020

Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

Strona 93 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 93 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

6.2. Cele i harmonogram w zakresie ochrony przed hałasem Tabela 6.2.1 Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu ochrony przed hałasem

Wskaźnik Obszar Podmiot lp. Cel Kierunek interwencji Zadania Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość odpowiedzialny (+ źródło danych) bazowa docelowa A B C D E F G H I J Liczba zmiana w przedsiębiorstw Ograniczenie hałasu przemysłowego przepisach badanych pod kątem na skutek zwiększenia działalności Zadanie 0 1 prawnych emisji hałasu kontrolnej i inspekcyjnej oraz monitorowane: WIOŚ dotyczących wdrażania zaleceń pokontrolnych źródło danych: kompetencji WIOŚ Czy zostały wprowadzone do Stosowanie odpowiednich zapisów w PZP zapisy dot. planach zagospodarowania brak możliwości Zadanie własne: Gmina ograniczenia emisji tak tak przestrzennego, umożliwiających zmian w planach Jaworze hałasu ograniczenie emisji hałasu do w tym zakresie źródło danych: Zmniejszenie liczby środowiska Gmina Jaworze mieszkańców narażonych na Poprawa i ponadnormatywny hałas Redukcja hałasu przemysłowego (w utrzymanie Ilość przedsiębiorstw tym m.in. wyciszanie hal oraz gdzie stwierdzono hałasujących maszyn i urządzeń przez Zadanie 1 dobrego stanu brak środków naruszenia 0 0 zastosowanie odpowiednich rozwiązań monitorowane: akustycznego finansowych środowiska źródło danych: takich jak np. obudowy przedsiębiorstwa WIOŚ dźwiękochłonne, tłumiki dźwięku, izolacje akustyczne)

Ochrona przed hałasem przed Ochrona Ilość akcji edukacyjnych Edukacja ekologiczna w zakresie Zadanie własne: Gmina dotyczących hałasu 2 2 zapobiegania nadmiernej emisji hałasu Jaworze źródło danych: Gmina Jaworze Rozwój sieci Ilość punktów monitoringu poziomu brak środków pomiaru hałasu na emisji hałasu do Bieżący monitoring poziomów hałasu Zadanie finansowych na terenie gminy 0 1 środowiska oraz w ramach Państwowego Monitoringu monitorowane: WIOŚ realizacje źródło danych: narażenia mieszkańców Środowiska zadania WIOŚ na ponadnormatywny hałas

Strona 94 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 94 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Tabela 6.2.2 Harmonogram zadań własnych w zakresie zagrożeń hałasem

Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty realizacji zadania Obszar Dodatkowe informacje lp. Zadanie za realizację (w tys. zł) Źródła finansowania interwencji o zadaniu (+ jednostki włączone) rok 2017 rok 2018 rok 2019 rok 2020 do 2024 A B C D E F G H I J K

Stosowanie odpowiednich zapisów w planach zagospodarowania Zadanie własne: Gmina w ramach aktualizacji przestrzennego, umożliwiających Koszty administracyjne Środki Gminy Jaworze Jaworze PZP ograniczenie emisji hałasu do 1 środowiska

Edukacja ekologiczna w zakresie środki Gminy Jaworze Zadanie własne: Gmina możliwość szukania zapobiegania nadmiernej emisji 5 2 5 2 30 środki zewnętrzne Jaworze sponsorów w zakresie

Ochrona przed hałasem przed Ochrona hałasu WFOSiGW

Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

Tabela 6.2.3 Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie zagrożeń hałasem

Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty Obszar Dodatkowe informacje lp. Zadanie za realizację realizacji zadania Źródła finansowania interwencji o zadaniu (+ jednostki włączone) (w tys. zł)

A B C D E F G

Ograniczenie hałasu przemysłowego na skutek ilość przedsiębiorstw

zwiększenia działalności kontrolnej i inspekcyjnej oraz Zadanie monitorowane: WIOŚ koszty administracyjne środki WIOŚ do kontroli ustalana wdrażania zaleceń pokontrolnych jest przez WIOŚ

Bieżący monitoring poziomów hałasu w ramach Zadanie monitorowane: WIOŚ - środki WIOŚ Państwowego Monitoringu Środowiska 1 Redukcja hałasu przemysłowego (w tym m.in. wyciszanie hal oraz hałasujących maszyn i urządzeń przez środki własne przedsiębiorstw, koszty w zależności od Zadanie monitorowane: zastosowanie odpowiednich rozwiązań takich jak np. 1 000 fundusze unijne (w tym RPO, ilości przedsiębiorstw

Ochrona przed hałasem przed Ochrona przedsiębiorstwa obudowy dźwiękochłonne, tłumiki dźwięku, izolacje POIiŚ do 70%) realizujących zadania akustyczne)

Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

Strona 95 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 95 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

6.3. Cele i harmonogram w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym Tabela 6.3.1 Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu pól elektromagnetycznych

Wskaźnik Obszar Podmiot lp. Cel Kierunek interwencji Zadania Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość odpowiedzialny (+ źródło danych) bazowa docelowa A B C D E F G H I J zmiana w Ograniczanie oddziaływania pól przepisach elektromagnetycznych m.in. poprzez Zadanie dotyczących preferowanie nisko konfliktowych monitorowane: praw lokalizacji źródeł promieniowania Gmina Jaworze właścicielskich,

Liczba punktów z elektromagnetycznego ryzyko sprzeciwu przekroczeniami mieszkańców Utrzymanie wartości dopuszczalnych natężenia poziomów zmiana w promieniowania promieniowania Monitoring poziomów pól Gromadzenie danych nt. instalacji przepisach 1 0 0 Zadanie własne: elektromagnetycznego elektromagnetycznego elektromagnetycznych emitujących pola elektromagnetyczne prawnych Starosta Bielski na dotychczasowych, wymagających zgłoszeń dotyczących niskich poziomach źródło danych: kompetencji elektromagnetycznym WIOŚ

Ochrona przed promieniowaniem promieniowaniem przed Ochrona Zadanie wzrost liczby Kontynuacja monitoringu pól monitorowane: źródeł elektromagnetycznych WIOŚ w Katowicach promieniowania

Tabela 6.3.2 Harmonogram zadań własnych w zakresie pól elektromagnetycznych

Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty realizacji zadania Obszar Dodatkowe informacje lp. Zadanie za realizację (w tys. zł) Źródła finansowania interwencji o zadaniu (+ jednostki włączone) rok 2017 rok 2018 rok 2019 rok 2020 do 2024 A B C D E F G H I J K

Ograniczanie oddziaływania pól elektromagnetycznych m.in. zadanie realizowane w poprzez preferowanie nisko Zadanie własne: Gmina koszty administracyjne środki Gminy Jaworze trakcie planowania konfliktowych lokalizacji źródeł Jaworze (uzgodnienia realizowane w ramach obowiązków służbowych) lokalizacji instalacji promieniowania

Ochrona przed Ochrona elektromagnetycznego

promieniowaniem promieniowaniem

elektromagnetycznym Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

Strona 96 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 96 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Tabela 6.3.3 Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie ochrony przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych

Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty Obszar Dodatkowe informacje lp. Zadanie za realizację realizacji zadania Źródła finansowania interwencji o zadaniu (+ jednostki włączone) (w tys. zł)

A B C D E F G

działanie aktualnie jest Zadanie monitorowane: WIOŚ w Kontynuacja monitoringu pól elektromagnetycznych - środki WIOŚ realizowane w cyklach 3 Katowicach letnich 1 koszty administracyjne wynikające z prowadzenia działanie będzie Gromadzenie danych nt. instalacji emitujących pola Zadanie monitorowane: Starosta ewidencji środki Powiatu Bielskiego kontynuacją realizowanego

Ochrona przed Ochrona elektromagnetyczne wymagających zgłoszeń Bielski

promieniowaniem promieniowaniem (w ramach obowiązków już działania

elektromagnetycznym służbowych) Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

Strona 97 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 97 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

6.4. Cele i harmonogram w zakresie gospodarowania wodami Tabela 6.4.1 Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu gospodarowania wodami

Wskaźnik Obszar Kierunek Podmiot lp. Cel Zadania Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość interwencji odpowiedzialny (+ źródło danych) bazowa docelowa A B C D E F G H I J Prowadzenie monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych w Ocena JCWP wody wody Zadanie ramach Państwowego Monitoringu powierzchniowe powierzchniowe monitorowane: brak źródło danych: Środowiska oraz udostępnianie wyników stan zły stan dobry WIOŚ tego monitoringu w tym wzmocnienie WIOŚ, PIG monitoringu wód

Ilość Działania edukacyjne, promocyjne, propagujące i upowszechniające wiedzę Zadanie własne: przeprowadzonych brak o konieczności, celach, zasadach i Gmina Jaworze działań edukacyjnych zainteresowania 2-3 rocznie 2-3 rocznie sposobach ochrony wód, sposobach w gminie Osiągnięcie i Zadanie mieszkańców utrzymanie co ochrony przed powodzią i suszą, w monitorowane: źródło danych: gminy szczególności skierowane do dzieci i KZGW, RZGW Kontynuacja Gmina Jaworze najmniej dobrego działań dla stanu jednolitych młodzieży zapewnienia Długość konserwacji Konserwacja części wód Konserwacja Zadanie niewystarczające wysokiej jakości koryt cieków cieków na powierzchniowych Zarządzanie administrowanymi ciekami 1 wód cieków na i podziemnych monitorowane: środki źródło danych: długości 15-20 – remonty i konserwacje powierzchniowych długości 15 km zgodnie z ŚZMiUW finansowe ŚZMiUW km oraz ochrony obowiązującymi jakości wód Liczba magazynów Planami Zadanie własne:

Gospodarowanie wodami Gospodarowanie podziemnych przeciwpowodziowych gospodarowania Utrzymywanie, doposażenie i Gmina Jaworze niewystarczające na terenie gminy 0 1 wodami dla optymalizacja wykorzystania Zadanie środki źródło danych: dorzeczy Wisły magazynów przeciwpowodziowych monitorowane: finansowe Gmina Jaworze Powiat Bielski Wyznaczanie i uwzględnianie w Liczba zmian mpzp miejscowych planach zagospodarowania uwzględniających przestrzennego ustaleń planów przedłużający zarządzanie ryzykiem zarządzania ryzykiem powodziowym Zadanie własne: się etap 0 100% powodziowym oraz granic obszarów zalewowych, w Gmina Jaworze opiniowania i źródło danych: tym obszarów szczególnego zagrożenia uzgadniania Gmina Jaworze powodzią, na których obowiązują zakazy wynikające z ustawy Prawo wodne

Strona 98 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 98 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Tabela 6.4.2 Harmonogram zadań własnych z zakresu gospodarowania wodami Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania odpowiedzialny Dodatkowe Obszar (w tys. zł) lp. Zadanie za realizację Źródła finansowania informacje interwencji do roku (+ jednostki rok 2017 rok 2018 rok 2019 rok 2020 o zadaniu włączone) 2024 A B C D E F G H I J K zadanie Utrzymywanie, doposażenie i środki Gminy Jaworze (100%)

Zadanie własne: realizowane optymalizacja wykorzystania magazynów 2 2 2 2 20 (możliwe dofinansowanie ze środków Gmina Jaworze jako przeciwpowodziowych WFOŚiGW/NFOŚiGW) (do 80%) kontynuacja Wyznaczanie i uwzględnianie w 1 miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego ustaleń planów w trakcie zarządzania ryzykiem powodziowym oraz Zadanie własne: realizacja wg potrzeb środki Gminy Jaworze (100%) aktualizacji granic obszarów zalewowych, w tym Gmina Jaworze PZP obszarów szczególnego zagrożenia Gospodarowanie wodami Gospodarowanie powodzią, na których obowiązują zakazy wynikające z ustawy Prawo wodne Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

Tabela 6.4.3 Harmonogram zadań monitorowanych z zakresu gospodarowania wodami Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty Dodatkowe Obszar lp. Zadanie za realizację realizacji zadania Źródła finansowania informacje interwencji (+ jednostki włączone) (w tys. zł) o zadaniu A B C D E F G Prowadzenie monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych w ramach Państwowego Monitoringu Zadanie monitorowane: realizacja jako 20 środki WIOŚ (100%) Środowiska oraz udostępnianie wyników tego WIOŚ, PIG kontynuacja monitoringu w tym wzmocnienie monitoringu wód Działania edukacyjne, promocyjne, propagujące i upowszechniające wiedzę o konieczności, celach, Zadanie monitorowane: KZGW, zasadach i sposobach ochrony wód, sposobach ochrony 30 środki KZGW, RZGW (100%) zadanie ciągłe 1 RZGW przed powodzią i suszą, w szczególności skierowane do dzieci i młodzieży

Gospodarowanie wodami Gospodarowanie Zarządzanie administrowanymi ciekami – remonty i Zadanie monitorowane: 250 środki ŚZMiUW (100%) konserwacje ŚZMiUW

Strona 99 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 99 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Utrzymywanie, doposażenie i optymalizacja Zadanie monitorowane: Powiat w razie 10 Środki Powiatu Bielskiego (100%) wykorzystania magazynów przeciwpowodziowych Bielski potrzeby

Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

6.1. Cele i harmonogram w zakresie gospodarki wodno - ściekowej Tabela 6.1.1 Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu gospodarki wodno-ściekowej Wskaźnik Obszar Podmiot lp. Cel Kierunek interwencji Zadania Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość odpowiedzialny (+ źródło danych) bazowa docelowa A B C D E F G H I J

Długość kanalizacji łączna długość sanitarnej wraz z przyłączami, 80 km Rozbudowa sieci kanalizacji źródło danych: wynosi 77,6 sanitarnej w celu objęcia Gmina Jaworze km wszystkich mieszkańców systemem Zadanie własne: brak środków kanalizacji sanitarnej Gmina Jaworze finansowych

Skanalizowanie (ul. Sosnowa/Zdrojowa odcinek gminy 67% 97% 1,1 km) źródło danych: Rozwój i dostosowanie Kontynuacja działań dla ściekowa Gmina Jaworze instalacji i urządzeń zapewnienia wysokiej służących zrównoważonej i jakości wód Liczba Budowa, rozbudowa i modernizacja 1 zmodernizowanych racjonalnej gospodarce urządzeń służących do powierzchniowych oraz Zadanie komunalnych wodno-ściekowej dla oczyszczania ścieków brak środków ochrony jakości wód 1 1 monitorowane: oczyszczalni ścieków potrzeb ludności i komunalnych i finansowych podziemnych AQUA S.A. źródło danych: przemysłu zagospodarowywania osadów AQUA S.A. ściekowych

Gospodarka wodno wodno Gospodarka Budowa, rozbudowa i modernizacja Zadanie własne: Zwodociągowanie ujęć wody, stacji uzdatniania wody Gmina Jaworze gminy oraz infrastruktury służącej do brak środków 99% 100% Zadanie źródło danych: zbiorowego zaopatrzenia w wodę finansowych monitorowane: AQUA S.A. (ul. Sosnowa/Zdrojowa odcinek 1,5 AQUA S.A. km)

Strona 100 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 100 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Działania edukacyjne, promocyjne, propagujące i upowszechniające Zadanie własne: Gmina Jaworze Ilość zrealizowanych wiedzę o konieczności, celach, akcji edukacyjnych zasadach i sposobach oszczędnego Zadanie brak użytkowania wody oraz zainteresowania /rocznie 5 10 monitorowane: najważniejszych sprawach AQUA S.A., Śląski mieszkańców źródło danych: związanych z odprowadzaniem i Państwowy gminy Gmina Jaworze oczyszczaniem ścieków, w Wojewódzki szczególności skierowane do dzieci Inspektor Sanitarny i młodzieży Prowadzenie ewidencji zbiorników Liczba zbiorników bezodpływowych oraz bezodpływowych przydomowych oczyszczalni ścieków /przydomowych Zadanie własne: brak środków 305/135 400/120 oczyszczalni Osiągnięcie i utrzymanie co Wspieranie budowy Gmina Jaworze finansowych najmniej dobrego stanu indywidualnych systemów źródło danych: oczyszczania ścieków, w miejscach Gmina Jaworze jednolitych części wód powierzchniowych i gdzie jest niemożliwa budowa sieci podziemnych zgodnie z kanalizacyjnej Liczba kontroli obowiązującymi Planami podmiotów gospodarowania wodami Prowadzenie kontroli wprowadzających dla dorzeczy Wisły Zadanie przestrzegania przez podmioty brak środków ścieki do wód lub 1/rok 5/rok monitorowane: warunków wprowadzania ścieków finansowych ziemi WIOŚ Katowice do wód lub do ziemi źródło danych: WIOŚ

Tabela 6.1.2 Harmonogram zadań własnych z zakresu gospodarki wodno-ściekowej Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania odpowiedzialny Dodatkowe Obszar (w tys. zł) lp. Zadanie za realizację Źródła finansowania informacje interwencji do roku (+ jednostki rok 2017 rok 2018 rok 2019 rok 2020 o zadaniu włączone) 2024 A B C D E F G H I J K Działania edukacyjne, promocyjne, propagujące i upowszechniające wiedzę o konieczności, celach, zasadach i środki Gminy Jaworze sposobach oszczędnego użytkowania Zadanie własne: 2 2 2 2 20 ew. dofinansowanie ze środków wody oraz najważniejszych sprawach Gmina Jaworze WFOŚiGW/NFOŚiGW do 80%) związanych z odprowadzaniem i 1 oczyszczaniem ścieków, w szczególności skierowane do dzieci i młodzieży Prowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych oraz przydomowych Zadanie własne: 25 25 25 25 150 środki Gminy Jaworze

Gospodarka wodno ściekowa wodno Gospodarka oczyszczalni ścieków Gmina Jaworze Wspieranie budowy indywidualnych

Strona 101 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 101 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

systemów oczyszczania ścieków, w miejscach gdzie jest niemożliwa budowa sieci kanalizacyjnej Budowa, rozbudowa i modernizacja sieci Zadanie własne: środki Gminy Jaworze kanalizacji sanitarnej 2 000 2 000 Gmina Jaworze NFOŚiGW/WFOŚiGW (ul. Sosnowa/Zdrojowa odcinek 1,1 km) Budowa, rozbudowa i modernizacja ujęć wody, stacji uzdatniania wody oraz Zadanie własne: środki Gminy Jaworze, infrastruktury służącej do zbiorowego 2 000 2 000 zaopatrzenia w wodę Gmina Jaworze NFOŚiGW/WFOŚiGW (ul. Sosnowa/Zdrojowa odcinek 1,5 km) Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

Tabela 6.1.3 Harmonogram zadań monitorowanych z zakresu gospodarki wodno-ściekowej

Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty Dodatkowe Obszar lp. Zadanie za realizację realizacji zadania Źródła finansowania informacje interwencji (+ jednostki włączone) (w tys. zł) o zadaniu

A B C D E F G Działania edukacyjne, promocyjne, propagujące i upowszechniające wiedzę o konieczności, celach, Zadanie monitorowane: AQUA S.A., zasadach i sposobach oszczędnego użytkowania wody środki AQUA S.A. , ŚPWIS Śląski Państwowy Wojewódzki 25 wg potrzeb oraz najważniejszych sprawach związanych z NFOŚiGW/WFOŚiGW Inspektor Sanitarny odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków, w szczególności skierowane do dzieci i młodzieży

Budowa, rozbudowa i modernizacja urządzeń służących środki AQUA S.A., do oczyszczania ścieków komunalnych i Zadanie monitorowane: AQUA S.A. 1 000 NFOŚiGW/WFOŚiGW 1 zagospodarowywania osadów ściekowych

Budowa, rozbudowa i modernizacja ujęć wody, stacji środki AQUA S.A., uzdatniania wody oraz infrastruktury służącej do Zadanie monitorowane: AQUA S.A. 1 000 NFOŚiGW/WFOŚiGW zbiorowego zaopatrzenia w wodę

Gospodarka wodno ściekowa wodno Gospodarka

Prowadzenie kontroli przestrzegania przez podmioty Zadanie monitorowane: WIOŚ Koszty administracyjne Środki WIOŚ warunków wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi Katowice

Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

Strona 102 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 102 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

6.2. Cele i harmonogram w zakresie gospodarowania zasobami geologicznymi Tabela 6.2.1 Cele, kierunki interwencji w zakresie gospodarowania zasobami geologicznymi Wskaźnik Obszar lp. Cel Kierunek interwencji Zadania Podmiot odpowiedzialny Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość (+ źródło danych) bazowa docelowa A B C D E F G H I J Współdziałanie organów Zadanie monitorowane: koncesyjnych w celu ochrony Organy administracji zmiana w rejonów występowania geologicznej szczebla przepisach udokumentowanych złóż objętych wojewódzkiego, Marszałek, prawnych

Ochrona i zrównoważone koncesją oraz eliminacja administracja szczebla dotyczących Racjonale i Liczba zmian w wykorzystanie zasobów efektywne kopalin oraz ograniczanie nielegalnego wydobycia poprzez centralnego, organy kompetencji PZP w razie 1 gospodarowania 0 presji na środowisko, system kontroli nadzoru górniczego źródło danych: potrzeby zasobami ze związanej z eksploatacją Ujęcie występowania złóż Gmina Jaworze kopalin i prowadzeniem prac geologicznymi strategicznych złóż w wojewódzkim Zadanie monitorowane: brak poszukiwawczych planie zagospodarowania Zarząd Województwa strategicznych

Gospodarowanie zasobami zasobami Gospodarowanie przestrzennego, a następnie w Śląskiego złóż planach zagospodarowania przestrzennego gmin.

Tabela 6.2.2 Harmonogram zadań własnych w zakresie gospodarowania zasobami geologicznymi

Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty realizacji zadania Dodatkowe Obszar lp. Zadanie za realizację (w tys. zł) Źródła finansowania informacje interwencji (+ jednostki włączone) rok 2017 rok 2018 rok 2019 rok 2020 do 2024 o zadaniu A B C D E F G H I J K

Ujęcie występowania

strategicznych złóż w wojewódzkim planie realizacja tylko Zadanie własne: Gmina 1 zagospodarowania przestrzennego, koszty administracyjne (uzgodnienie zapisów w PZP) środki Gminy Jaworze WFOSIGW w razie Jaworze a następnie w planach potrzeby

zasobami zasobami

geologicznym zagospodarowania przestrzennego Gospodarowanie Gospodarowanie gminy Jaworze Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

Strona 103 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 103 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Tabela 6.2.3 Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie gospodarowania zasobami geologicznymi

Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty Dodatkowe Obszar lp. Zadanie za realizację realizacji zadania Źródła finansowania informacje interwencji (+ jednostki włączone) (w tys. zł) o zadaniu

A B C D E F G działanie Zadanie monitorowane: Organy realizowane administracji geologicznej szczebla będzie w Współdziałanie organów koncesyjnych w celu ochrony wojewódzkiego, Marszałek, - środki budżetu Państwa przypadku rejonów występowania udokumentowanych złóż̇ administracja szczebla centralnego, zaistnienia organy nadzoru górniczego takiej 1 konieczności

geologicznym Ujęcie występowania strategicznych złóż w koszty administracyjne realizacja tylko wojewódzkim planie zagospodarowania przestrzennego, a Zadanie monitorowane: Zarząd (uzgodnienie zapisów w środki Województwa Śląskiego w razie

Gospodarowanie zasobami zasobami Gospodarowanie następnie w planach zagospodarowania przestrzennego Województwa Śląskiego PZP) potrzeby gminy Jaworze Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

6.3. Cele i harmonogram w zakresie ochrony gleb Tabela 6.3.1 Cele, kierunki interwencji w zakresie ochrony gleb

Wskaźnik Obszar Podmiot lp. Cel Kierunek interwencji Zadania Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość odpowiedzialny (+ źródło danych) bazowa docelowa A B C D E F G H I J Promocja rolnictwa ekologicznego oraz Zadanie rozpowszechnianie dobrych praktyk Ilość działań Zachowanie funkcji monitorowane: ODR w rolnych i leśnych, zgodnych z zasadami małe promocyjnych środowiskowych, Bielsku - Białej 2 2 zrównoważonego rozwoju zainteresowanie Ochrona i gospodarczych, społecznych źródło danych: rolników zapewnienie PZDR i kulturowych gleb Waloryzacja terenów pod względem ich Zadanie właściwego przydatności do produkcji zdrowej monitorowane: ODR w 1 sposobu żywności Bielsku - Białej użytkowania

Ochrona gleb Ochrona brak punktów powierzchni ziemi Ilość punktów Zadanie Zachowanie możliwie pomiarowych na pomiarowych Kontrola poziomu zanieczyszczeń gleb - monitorowane: 0 1 dobrego stanu gleb terenach rozwój sieci monitoringu gleb Główny Inspektorat źródło danych: rolniczych rolniczych Ochrony Środowiska GIOŚ gminy Jaworze

Strona 104 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 104 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Czy brak zidentyfikowano możliwości historyczne Prowadzenie rejestru potencjalnych Zadanie brak potrzeby zanieczyszczenia? nie prognozowania historycznych zanieczyszczeń monitorowane: identyfikacji realizacji źródło danych: powierzchni Starosta Bielski historycznych Powiat Bielski, zanieczyszczeń GIOŚ Ilość kontroli Zadanie stosowania Zapobieganie zanieczyszczeniom gleb mała ilość monitorowane: Zarząd środków ochrony metalami ciężkimi, kontroli i niska 11 11 Województwa roślin promieniotwórczymi oraz środkami wykrywalność Śląskiego, ODR w źródło danych: ochrony roślin zanieczyszczeń Bielsku - Białej PIORiN*** Powierzchnia Stosowanie dobrych praktyk rolniczych terenów mających na celu przeciwdziałanie: - brak środków Zadanie przeznaczonych spadkowi zawartości próchnicy, - finansowych na monitorowane: ODR w na inne cele niż wzrostowi gęstości objętościowej i realizacje Bielsku - Białej rolnicze gruntów zmniejszaniu porowatości, zasolenia zadania wymagających wartość oraz zakwaszania gleb zależna od decyzyjnego b.d. zezwolenia na przeznaczenia wyłączenia z terenów Ograniczenie do niezbędnego minimum presja na nowe produkcji Minimalizacja stopnia i powierzchni gleby objętej zabudową w Zadanie własne: Gmina tereny pod rolniczej łagodzenie zasklepiania gleb tym przeznaczania gruntów na cele inne Jaworze budownictwo źródło danych: niż rolne mieszkaniowe Powiat Bielski

Przekształcenie Utrzymanie i systematyczne terenów aktualizowanie bazy danych o terenach Zadanie własne: Gmina brak potrzeby poprzemysłowych poprzemysłowych i zdegradowanych Jaworze realizacji i zdegradowanych Powierzchnia (ORSIP, OPI-TPP) województwa terenów Rewitalizacja terenów śląskiego zgodnie zdegradowanych 0 0 poprzemysłowych i brak z wymaganiami identyfikacji źródło danych: zdegradowanych Badania zanieczyszczeń gruntu i wód na ekologicznymi Zadanie właściciela Gmina Jaworze terenach poprzemysłowych oraz monitorowane: terenu, stwarzających największe zagrożenie uwarunkowaniami Starosta Bielski niewystarczający dla środowiska i zdrowia ludzi społeczno – budżet na ekonomicznymi realizacje zadań

Strona 105 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 105 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Tabela 6.3.2 Harmonogram zadań własnych w zakresie ochrony gleb

Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty realizacji zadania Dodatkowe Obszar lp. Zadanie za realizację (w tys. zł) Źródła finansowania informacje interwencji (+ jednostki włączone) rok 2017 rok 2018 rok 2019 rok 2020 do 2024 o zadaniu A B C D E F G H I J K Ograniczenie do niezbędnego minimum powierzchni gleby kontynuacja Zadanie własne: Gmina objętej zabudową w tym koszty administracyjne wynikające z wydawania dokumentów środki Gminy Jaworze realizowanego Jaworze przeznaczania gruntów na cele działania inne niż rolne 1 Utrzymanie i systematyczne środki własne Gminy Jaworze, aktualizowanie bazy danych o działanie będzie Ochrona gleb Ochrona Zadanie własne: Gmina środki Zarządu Województwa terenach poprzemysłowych i koszty administracyjne wynikające z wydawania dokumentów realizowane w Jaworze Śląskiego, dofinansowanie zdegradowanych (ORSIP, OPI- razie potrzeby WFOŚiGW TPP)

Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania ** ORSIP - Otwarty Regionalny System Informacji Przestrzennej OPI - TPP - Ogólnodostępna Platforma Informacji – Tereny Przemysłowe i Zdegradowane

Tabela 6.3.3 Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie ochrony gleb

Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty Dodatkowe Obszar lp. Zadanie za realizację realizacji zadania Źródła finansowania informacje interwencji (+ jednostki włączone) (w tys. zł) o zadaniu

A B C D E F G

koszty administracyjne kontynuacja Prowadzenie rejestru potencjalnych historycznych Zadanie monitorowane: Starosta (w ramach obowiązków środki własne powiatu bielskiego realizowanego zanieczyszczeń powierzchni Bielski służbowych) działania

Promocja rolnictwa ekologicznego oraz

Zadanie monitorowane: ODR w Środki ODR w B-B, dofinansowanie rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i leśnych, 50 działanie Bielsku - Białej WFOŚiGW zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju aktualnie jest 1 realizowane będzie jako Waloryzacja terenów pod względem ich przydatności do Zadanie monitorowane: ODR w środki ODR w Bielsku – Białej, 80 kontynuacja Ochrona gleb Ochrona produkcji zdrowej żywności Bielsku - Białej dofinansowanie WFOŚiGW

aktualnie nie Kontrola poziomu zanieczyszczeń gleb - rozwój sieci Zadanie monitorowane: Główny ma punktów 40 środki GIOŚ monitoringu gleb Inspektorat Ochrony Środowiska monitoringu na terenie gminy

Strona 106 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 106 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Zadanie monitorowane: Zarząd w zależności od Zapobieganie zanieczyszczeniom gleb metalami ciężkimi, środki ODR w Bielsku – Białej, Inspekcji Województwa Śląskiego, ODR w 30 ilości badanych promieniotwórczymi oraz środkami ochrony roślin Ochrony Roślin Bielsku - Białej próbek Stosowanie dobrych praktyk rolniczych mających na celu przeciwdziałanie: - spadkowi zawartości próchnicy, - Zadanie monitorowane: ODR w środki ODR w Bielsku – Białej, 50 wzrostowi gęstości objętościowej i zmniejszaniu Bielsku - Białej dofinansowanie WFOŚiGW porowatości, zasolenia oraz zakwaszania gleb Utrzymanie i systematyczne aktualizowanie bazy Zadanie monitorowane: Zarząd danych o terenach poprzemysłowych i zdegradowanych 100 środki województwa śląskiego Województwa Śląskiego (ORSIP, OPI-TPP) Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

6.4. Cele i harmonogram w zakresie gospodarki odpadami Tabela 6.4.1 Cele, kierunki interwencji w zakresie gospodarki odpadami i zapobiegania powstawania odpadów

Wskaźnik Obszar Kierunek lp. Cel Zadania Podmiot odpowiedzialny Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość interwencji (+ źródło danych) bazowa docelowa A B C D E F G H I J Czy gmina wykonuje Opracowywanie sprawozdań z roczne sprawozdanie funkcjonowania systemu gospodarki Zadanie własne: Gmina tak tak brak

źródło danych: odpadami komunalnymi oraz analiz Jaworze Gmina Jaworze gospodarowania odpadami Czy na terenie gminy prowadzona jest zbiórka Doskonalenie i rozwijanie systemu zbierania małogabarytowych zużytych Zadanie własne: Gmina baterii i akumulatorów tak tak baterii i akumulatorów ze źródeł Jaworze źródło danych: rozproszonych Gmina Jaworze Ilość skontrolowanych przedsiębiorstw w zakresie Wzmacnianie kontroli prawidłowego Racjonalna postepowania z odpadami ze Zadanie monitorowane: gospodarowania odpadami 0 rocznie 2 rocznie 1 gospodarka szczególnym uwzględnieniem WIOŚ odpadami źródło danych: odpadów niebezpiecznych WIOŚ Czy osiągnięto zakładane ustawą o odpadach

zgodna z przepisami prawa sprawozdawczość prawa przepisami z zgodna Zmniejszenie ilości odpadów poziomy zmniejszania niska skuteczność komunalnych ulegających Zadanie własne: Gmina odpadów tak tak zbiórek odpadów biodegradacji, unieszkodliwianych Jaworze biodegradowalnych biodegradowalnych przez składowanie źródło danych: Gmina Jaworze gospodarowania i rozwój funkcjonowanie Prawidłowe

Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawania odpadów powstawania zapobieganie i odpadami Gospodarka

odpadami oraz oraz odpadami Ilość usuniętych dzikich brak Sukcesywane zapobieganie i usuwania Zadanie własne: Gmina brak dzikich kilka wysypisk rocznie potrzeby dzikich wysypisk odpadów Jaworze wysypisk źródło danych:

Strona 107 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 107 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Gmina Jaworze

Ilość działań edukacyjnych Kontynuacja edukacji ekologicznej w Zadanie własne: Gmina źródło danych: kilka kilka zakresie prawidłowej gospodarki Jaworze Gmina Jaworze odpadami na obszarze gminy Jaworze brak środków Czy zbudowano finansowych, brak stacjonarny PSZOK Budowa PSZOK-a na terenie gminy Zadanie własne: Gmina terenu nie tak źródło danych: Jaworze Jaworze przeznaczonego na Gmina Jaworze ten cel, sprzeciwy mieszkańców Zakłada się osiąganie celów Ilości usuniętych wyrobów określonych w przyjętym „Programie brak środków zawierających azbest usuwania azbestu z terenu Zadanie własne: Gmina 163 Mg + 262 Mg finansowych na województwa śląskiego do roku 2032” Jaworze źródło danych: usuwanie azbestu Gospodarowanie Gmina Jaworze w tym sukcesywne usuwanie azbestu z odpadami terenu gminy innymi niż komunalne Czy gmina aktualizuje tak Aktualizacja inwentaryzacji i realizowane w okresowo PUA Zadanie własne: Gmina (PUA tak programu usuwania azbestu i miarę środków źródło danych: Jaworze 2015) wyrobów zawierających azbest, finansowych Gmina Jaworze

Tabela 6.4.2 Harmonogram zadań własnych w zakresie gospodarki odpadami i zapobiegania powstawania odpadów

Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty realizacji zadania Dodatkowe Obszar lp. Zadanie za realizację (w tys. zł) Źródła finansowania informacje interwencji (+ jednostki włączone) rok 2017 rok 2018 rok 2019 rok 2020 do 2024 o zadaniu A B C D E F G H I J K

Sprawozdania z funkcjonowania działanie jest Zadanie własne: Gmina systemu gospodarki odpadami Koszty administracyjne środki własne Gminy Jaworze corocznie Jaworze

komunalnymi realizowane

zapobieganie zapobieganie Aktualizacja inwentaryzacji i Zadanie własne: Gmina środki własne Gminy Jaworze aktualizacja co 1 Programu usuwania wyrobów - - 15 - 15 Jaworze Ministerstwa Rozwoju (do 80%) 5 lat zawierających azbest

Zakłada się osiąganie celów powstawania odpadów powstawania określonych w przyjętym środki własne Gminy Jaworze „Programie usuwania azbestu z Zadanie własne: Gmina 30 30 30 30 120 środki mieszkańców środki terenu województwa śląskiego do Jaworze Gospodarka odpadami i odpadami Gospodarka WFOSIGW roku 2032” - sukcesywne usuwanie azbestu z terenu gminy

Strona 108 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 108 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających Zadanie własne: Gmina 10 10 10 10 100 środki własne Gminy Jaworze biodegradacji, unieszkodliwianych Jaworze przez składowanie – doskonalenie

Sukcesywne zapobieganie i Zadanie własne: Gmina w razie usuwania dzikich wysypisk 20 20 20 20 100 środki własne Gminy Jaworze Jaworze potrzeby odpadów

Edukacja ekologiczna w zakresie Zadanie własne: Gmina środki własne Gminy Jaworze, prawidłowej gospodarki odpadami 5 5 5 5 50 Jaworze dofinansowanie WFOSiGW na obszarze gminy Jaworze

Budowa PSZOK-a na terenie Zadanie własne: Gmina środki własne Gminy Jaworze, koszty według dokumentacji projektowej - gminy Jaworze Jaworze dofinansowanie UE (do 85%)

Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

Tabela 6.4.3 Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie gospodarki odpadami i zapobiegania powstawania odpadów Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty Obszar Źródła Dodatkowe informacje lp. Zadanie za realizację realizacji zadania interwencji finansowania o zadaniu (+ jednostki włączone) (w tys. zł) A B C D E F G

W zależności od ilości Wzmacnianie kontroli prawidłowego postepowania z odpadami ze 1 Zadanie monitorowane: WIOŚ koszty administracyjne środki WIOŚ przedsiębiorstw do szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych skontrolowania

odpadów

Gospodarka odpadami i odpadami Gospodarka

zapobieganie powstawania powstawania zapobieganie Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

Strona 109 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 109 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

6.5. Cele i harmonogram w zakresie ochrony zasobów przyrodniczych w tym leśnych Tabela 6.5.1 Cele, kierunki interwencji i zadania w zakresie ochrony przyrody i lasów

Wskaźnik Obszar Podmiot lp. Cel Kierunek interwencji Zadania Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość odpowiedzialny (+ źródło danych) bazowa docelowa A B C D E F G H I J Liczba działań/akcji Zadanie własne: edukacyjnych Edukacja dzieci, młodzieży i Gmina Jaworze źródło danych: dorosłych w zakresie ochrony Zadanie brak Gmina Jaworze, 10 rocznie 10 rocznie i zachowania walorów monitorowane: zainteresowania Nadleśnictwo krajobrazu i przyrody oraz Nadleśnictwo mieszkańców Bielsko, Powiat promocja tych walorów Bielsko, Powiat Bielski Bielski Przebudowa i częściowa Liczba wymiana składu gatunkowego Zadanie własne: nasadzeń/wycinka zadrzewień przydrożnych Gmina Jaworze drzew wzdłuż odcinków dróg, nowe brak środków 0/0 100/0 Zadanie źródło danych: nasadzenia zieleni wysokiej, finansowych monitorowane: ZDP Gmina Jaworze, ZDP prace pielęgnacyjno - w Bielsku w Bielsku konserwacyjne zieleni

przydrożnej

Liczba działań Podejmowanie działań z zakresu Zachowanie, promocyjnych pogłębiania i udostępniania Zadanie monitorowane: odtworzenie i zgodnie z wiedzy o zasobach Promocja działań brak źródło danych: Powiatowy Zespół zrównoważone - planami przyrodniczych i walorach proekologicznych dla zainteresowania Powiatowy Zespół Doradztwa 1 użytkowanie Doradztwa działalności krajobrazowych gminy, w tym rolników rolników bioróżnorodności i prowadzenie badań naukowych, Rolniczego w Rolniczego w Bielsku Bielsku Białej georóżnorodności oraz Białej inwentaryzacji przyrodniczej i ochrona krajobrazu monitoringu oraz działania z Liczba korytarzy w zakresu edukacji ekologicznej. Wyznaczenie i ochrona Ochrona przyrody i krajobrazu i przyrody Ochrona planach przedłużający się korytarzy ekologicznych w Zadanie własne: zagospodarowania 0 1 okres uchwalenia planach zagospodarowania Gmina Jaworze planów źródło danych: przestrzennego Gmina Jaworze Liczba parków i skwerów wybudowanych/ Budowa, modernizacja oraz Zadanie własne: brak środków 1 2 zmodernizowanych pielęgnacja parków i skwerów Gmina Jaworze finansowych źródło danych: Gmina Jaworze

Liczba nowych Zrównoważony rozwój ścieżek i szlaków infrastruktury turystycznej na Zadanie własne: brak środków 0 2-3 pieszych obszarach przyrodniczo Gmina Jaworze finansowych cennych, w tym: rozbudowa źródło danych: sieci ścieżek rowerowych i

Strona 110 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 110 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Gmina Jaworze szlaków pieszych, zagospodarowanie terenów rekreacyjnych Uporządkowanie ewidencji Powierzchnia lasów gruntów zalesionych poprzez prywatnych objęta inwentaryzację i sporządzanie Zadania brak środków UPUL (ha) 23 25 uproszczonych planów monitorowane: finansowych źródło danych: urządzania lasów prywatnych Powiat Bielski Powiat Bielski oraz zwiększenie lesistości poprzez zalesienia Powierzchnia Realizacja zadań: Zadanie odnowienia lasów gospodarczych, hodowlanych monitorowane: brak środków państwowych (ha) 12 12 i ochronnych – zgodnie z Nadleśnictwo finansowych planami urządzania lasów źródło danych: Bielsko państwowych Zwiększenie lesistości Nadleśnictwo Bielsko Zrównoważony rozwój lasów Powierzchnia Realizacja zadań: odnowienia lasów gospodarczych, hodowlanych Zadanie brak środków prywatnych (ha) 0 15 i ochronnych – zgodnie z monitorowane: finansowych źródło danych: uproszczonymi planami Powiat Bielski Nadleśnictwo Bielsko urządzania lasów prywatnych Powierzchnia zalesień na rok (ha) Zalesianie terenów o niskich Zadanie brak źródło danych: 0 2-3 klasach bonitacyjnych gleb i monitorowane: zainteresowania Nadleśnictwo gruntów porolnych właściciele gruntów zalesieniami Bielsko, Powiat Bielski

Tabela 6.5.2 Harmonogram zadań własnych w zakresie ochrony przyrody i lasów Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania odpowiedzialny Dodatkowe Obszar (w tys. zł) lp. Zadanie za realizację Źródła finansowania informacje interwencji do roku (+ jednostki rok 2017 rok 2018 rok 2019 rok 2020 o zadaniu włączone) 2024 A B C D E F G H I J K

Edukacja dzieci, młodzieży i dorosłych w środki Gminy Jaworze, (ew. zakresie ochrony i zachowania walorów Zadanie własne: 2 2 2 2 20 dofinansowanie ze środków krajobrazu i przyrody oraz promocja tych Gmina Jaworze WFOŚiGW/NFOŚiGW 80%) walorów Przebudowa i częściowa wymiana składu 1 gatunkowego zadrzewień przydrożnych Zadanie własne: wzdłuż odcinków dróg, nowe nasadzenia 10 10 12 12 120 środki Gminy Jaworze Gmina Jaworze zieleni wysokiej, prace pielęgnacyjno - konserwacyjne zieleni przydrożnej Wyznaczenie i ochrona korytarzy Zadanie własne: wg

Ochrona przyrody i krajobrazu i przyrody Ochrona środki Gminy Jaworze ekologicznych w planach Gmina Jaworze potrzeb

Strona 111 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 111 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

zagospodarowania przestrzennego środki Gminy Jaworze (ew. Budowa, modernizacja oraz pielęgnacja Zadanie własne: 50 100 50 100 600 dofinansowanie ze środków parków i skwerów Gmina Jaworze WFOŚiGW/NFOŚiGW 80%) Zrównoważony rozwój infrastruktury środki Gminy Jaworze (ew. turystycznej na obszarach przyrodniczo Zadanie własne: dofinansowanie ze środków cennych, w tym: rozbudowa sieci ścieżek 100 100 500 Gmina Jaworze WFOŚiGW POIiŚ/RPO WiM 2014- rowerowych i szlaków pieszych, 2020) zagospodarowanie terenów rekreacyjnych Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

Tabela 6.5.3 Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie ochrony przyrody i lasów

Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty Dodatkowe Obszar lp. Zadanie za realizację realizacji zadania Źródła finansowania informacje interwencji (+ jednostki włączone) (w tys. zł) o zadaniu

A B C D E F G

Edukacja dzieci, młodzieży i dorosłych w zakresie Zadanie monitorowane: Nadleśnictwo środki Nadleśnictwa Bielsko, Powiatu ochrony i zachowania walorów krajobrazu i przyrody 20/rok Bielsko, Powiat Bielski Bielskiego, NFOŚiGW/WFOŚiGW oraz promocja tych walorów

Przebudowa i częściowa wymiana składu gatunkowego zadrzewień przydrożnych wzdłuż odcinków dróg, nowe Zadanie monitorowane: Zarząd Dróg środki Gminy Jaworze Powiatu 50/rok nasadzenia zieleni wysokiej, prace pielęgnacyjno - Powiatowych w Bielsku Białej Bielskiego konserwacyjne zieleni przydrożnej

Zadanie monitorowane: Zespół Promocja działań proekologicznych dla rolników Doradztwa Rolniczego w Bielsku 25/rok środki ODR w Bielsku - Białej Białej

1 Uporządkowanie ewidencji gruntów zalesionych poprzez inwentaryzację i sporządzanie uproszczonych planów Zadanie monitorowane: Powiat w razie 10/rok środki Powiatu Bielskiego urządzania lasów prywatnych oraz zwiększenie lesistości Bielski potrzeby poprzez zalesienia

Ochrona przyrody i krajobrazu i przyrody Ochrona Realizacja zadań: gospodarczych, hodowlanych i Zadanie monitorowane: Nadleśnictwo ochronnych – zgodnie z planami urządzania lasów 150 Środki Nadleśnictwa Bielsko Bielsko państwowych

Realizacja zadań: gospodarczych, hodowlanych i Zadanie monitorowane: Powiat ochronnych – zgodnie z uproszczonymi planami 10/rok środki Powiatu Bielskiego Bielski, Nadleśnictwo Bielsko urządzania lasów prywatnych

Strona 112 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 112 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Wzmocnienie kontroli gospodarki leśnej na obszarach Zadanie monitorowane: Powiat w razie koszty administracyjne środki Powiatu Bielskiego nowych nasadzeń i w lasach prywatnych Bielski potrzeby

Zalesianie terenów o niskich klasach bonitacyjnych gleb i Zadanie monitorowane: właściciele w razie 15/rok środki właścicieli terenów gruntów porolnych gruntów potrzeby

Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

6.6. Cele i harmonogram w zakresie przeciwdziałania poważnym awariom Tabela 6.6.1 Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu zagrożeń poważnymi awariami

Obszar Wskaźnik lp. interwenc Cel Kierunek interwencji Zadania Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa Wartość Wartość ji (+ źródło danych) bazowa docelowa A B C D E F G H I J

Przeciwdziałanie poważnym awariom Ilość kontroli i naruszeń (prowadzenie kontroli zakładów, Zadanie monitorowane: 0/0 0/0 szkoleń, badań przyczyn, tak aby źródło danych: WIOŚ, przedsiębiorstwa WIOŚ zmniejszyć ryzyko wystąpienia poważnych awarii)

Ilość jednostek OSP Wsparcie OSP w sprzęt do które dostały wsparcie Zmniejszenie zagrożenia Zadanie własne: Gmina brak środków 1 1 ratownictwa techniczno-chemiczno- oraz minimalizacja skutków Jaworze finansowych źródło danych: ekologicznego

instalacji przemysłowych instalacji Przeciwdziałanie awariom awariom Przeciwdziałanie Gmina Jaworze w przypadku wystąpienia awarii

1 Usuwanie skutków poważnych awarii Zadanie monitorowane: Ilość PA na terenie w środowisku sprawcy awarii poważnymi awariami poważnymi gminy realizacja tylko 0 0 Zapobieganie lub usuwanie skutków w razie źródło danych: zanieczyszczenia środowiska w Zadanie monitorowane: konieczności WIOŚ przypadku nieustalenia podmiotu za RDOŚ

Zagrożenia Zagrożenia nie odpowiedzialnego Kreowanie właściwych Edukacja społeczeństwa na rzecz Zadanie własne Gmina Ilość akcji edukacyjnych zachowań społeczeństwa w Jaworze ludzi i środowiska ludzi i kreowania prawidłowych zachowań brak sytuacji wystąpienia 10 10 w sytuacji wystąpienia zagrożeń zaangażowania źródło danych: zagrożeń środowiska i życia Zadanie monitorowane: środowiska i życia ludzi z tytułu mieszkańców Gmina Jaworze ludzi z tytułu wystąpienia Policja, PSP, WIOŚ, Minimalizacja skutków awarii dla awarii skutków Minimalizacja poważnych awarii awarii przemysłowych Sanepid

Strona 113 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 113 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Tabela 6.6.2 Harmonogram zadań własnych w zakresie zagrożeń poważnymi awariami

Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty realizacji zadania Dodatkowe Obszar lp. Zadanie za realizację (w tys. zł) Źródła finansowania informacje interwencji (+ jednostki włączone) rok 2017 rok 2018 rok 2019 rok 2020 do 2024 o zadaniu A B C D E F G H I J K

w ramach Wsparcie OSP w sprzęt do posiadanych Zadanie własne: Gmina ratownictwa techniczno- 30 30 30 30 120 środki Gminy Jaworze środków Jaworze chemiczno-ekologicznego wsparcie może być większe 1 Edukacja społeczeństwa na rzecz działanie kreowania prawidłowych Zadanie własne: Gmina będzie zachowań w sytuacji wystąpienia 5 5 5 5 20 środki Gminy Jaworze Jaworze realizowane w zagrożeń środowiska i życia ludzi z razie potrzeby

Zagrożenia poważnymi awariami poważnymi Zagrożenia tytułu poważnych awarii

Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

Tabela 6.6.3 Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie zagrożeń poważnymi awariami Podmiot odpowiedzialny Szacunkowe koszty Dodatkowe Obszar lp. Zadanie za realizację realizacji zadania Źródła finansowania informacje interwencji (+ jednostki włączone) (w tys. zł) o zadaniu A B C D E F G

Przeciwdziałanie poważnym awariom (prowadzenie kontroli zakładów, szkoleń, badań przyczyn, tak aby Zadanie monitorowane: - środki własne przedsiębiorstw działanie zmniejszyć ryzyko wystąpienia poważnych awarii) aktualnie jest realizowane będzie jako kontynuacja Kontrola przedsiębiorstw wraz z egzekwowaniem przez Zadanie monitorowane: WIOŚ koszty administracyjne środki własne WIOŚ zakłady wymagań dotyczących zapobiegania awariom 1 Zadanie monitorowane: sprawcy w zależności od skali Usuwanie skutków poważnych awarii w środowisku środki sprawcy awarii awarii awarii Zapobieganie lub usuwanie skutków zanieczyszczenia w razie potrzeb w zależności od skali środowiska w przypadku nieustalenia podmiotu za nie Zadanie monitorowane: RDOŚ środki RDOS awarii

Zagrożenia poważnymi awariami poważnymi Zagrożenia odpowiedzialnego Poprawa nadzoru nad logistyką transportową, w tym realizacja w wyprowadzenie transportu substancji niebezpiecznych Zadanie monitorowane: zarządcy dróg koszt znaków środki zarządców dróg razie potrzeby poza obszary zamieszkałe

Strona 114 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 114 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Edukacja społeczeństwa na rzecz kreowania Zadanie monitorowane: Policja, PSP, prawidłowych zachowań w sytuacji wystąpienia zagrożeń 120 środki Policji, PSP, Policji, PSP, WIOŚ WIOŚ, Sanepid środowiska i życia ludzi z tytułu poważnych awarii Źródło: koszty zamieszczone w tabeli pochodzą danych udostępnionych przez instytucje realizujące zadania, WPF i WPI Gminy Jaworze, a także szacunków własnych autorów POŚ dla Gminy Jaworze, w niektórych przypadkach nie było możliwości oszacowania kosztów ze względu na brak informacji o szczegółowym zakresie zadania

Strona 115 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 115 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

7. System realizacji Programu Ochrony Środowiska Ustawy określają narzędzia prawne wykorzystywane dla realizacji zadań w dziedzinie ochrony środowiska, jak również nakładają na organy administracji samorządowej obowiązki w tym zakresie. Organami ochrony środowiska w myśl art. 376 ustawy Prawo ochrony środowiska są: • wójt, burmistrz lub prezydent miasta, • starosta, • sejmik województwa, • marszałek województwa, • minister właściwy do spraw środowiska. Na poziomie gminy Jaworze organem administracji samorządowej jest Wójt. Po opracowaniu projektu „Programu ochrony środowiska dla Gminy Jaworze” dokumentacja ta zostanie przekazana do konsultacji do Urzędu Gminy. Grupa robocza stanowiąca Referat Spraw Komunalnych i Uzdrowiskowych przenalizuje projekt dokumentu pod kątem zgodności z wstępnymi założeniami. W razie potrzeby zostaną wprowadzone niezbędne poprawki i uzupełnienia. Według ustawy z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U. z 2016 r. poz. 353, z późn. zm.) w toku opracowania dokumentacji dotyczącej mieszkańców należy przeprowadzić konsultacje społeczne. Na 21 dni projekt „Programu ochrony środowiska dla gminy Jaworze” zostanie zamieszczony jako projekt na stronie internetowej w Biuletynie Informacji Publicznej Urzędu Gminy oraz będzie do wglądu w Referacie Spraw Komunalnych i Uzdrowiskowych. Jednocześnie zgodnie z ustawą z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U. z 2016 r. poz. 353, z późn. zm.) w trakcie prac została wystosowana prośba do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska o uzgodnienie odstąpienia od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko postanowień projektu „Programu ochrony środowiska dla gminy Jaworze”. W razie braku uzgodnienia odstąpienia zostanie przeprowadzona strategiczna ocena. W toku opiniowania dokumentacji prognoza oddziaływania na środowisko zostanie zaopiniowana wraz z projektem „Programu ochrony środowiska dla gminy Jaworze” przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska i Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Katowicach. Jednocześnie projekt „Programu ochrony środowiska dla gminy Jaworze” zostanie skierowany do opiniowania przez Zarząd Powiatu Bielskiego. Po uzyskaniu wymaganych opinii projekt „Programu ochrony środowiska dla gminy Jaworze” zostanie przyjęty uchwałą Rady Gminy Jaworze Gmina zakłada rozpowszechnianie informacji o konsultacjach społecznych dotyczących „Programu ochrony środowiska dla gminy Jaworze” w sposób zwyczajowo przyjęty - poprzez Biuletyn Informacji Publicznej na stronie internetowej i tablicę ogłoszeń gminy. W tym momencie rozpocznie się jego realizacja. Według ustawy z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U. z 2016 r. poz. 353, z późn. zm.). organy administracji są obowiązane udostępniać każdemu informacje o środowisku i jego ochronie znajdujące się w ich posiadaniu lub które są dla nich przeznaczone. Wśród opracowań, stanowiących dokumenty jawne, które powinny zostać udostępnione przez Gminę Jaworze znajduje się zarówno projekt Programu Ochrony Środowiska jak i również po przyjęciu uchwałą Rady Gminy Jaworze - Program Ochrony Środowiska. Dlatego też na podstawie art. 21. pkt. 2 ppt. 23 Ustawy z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U. z 2016 r. poz. 353, z późn. zm.). Gmina Jaworze udostępni na Biuletynie Informacji Publicznej w/w dokument. Elementem polityki ekologicznej Jaworza jest współpraca z instytucjami zajmującymi się badaniem stanu środowiska, przetwarzaniem uzyskanych danych oraz ich upowszechnianiem. Bezpośrednim wskaźnikiem zaawansowania realizacji zadań objętych programem ochrony środowiska będzie ciągły monitoring oraz kontrola podejmowanych działań. Dla prawidłowej oceny realizacji „Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Jaworze” należy określić wskaźniki będące miernikami stopnia realizacji „Programu...”. W rozdziale 6 dotyczącym celów i kierunków interwencji „Programu…” przedstawiono w każdej z dziesięciu dziedzin środowiskowych wskaźniki określające stan środowiska i stopień zmian zachodzących w nim. Należy pamiętać iż organ wykonawczy gminy (Wójt) co dwa lata sporządza i przedstawia Radzie Gminy Raporty z wykonania POŚ. Organ wykonawczy przedkłada także Raport do wiadomości zarządu powiatu.

Strona 116 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 116 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

W wykonywanych co dwa latach raportach z realizacji „Programu…” będzie można wykorzystać przedstawione w rozdziale 6 wskaźniki w celu oceny postępów w realizacji „Programu…”. W raportach tych zostanie dokonana ewaluacja realizowanych zadań i poziomu osiągnięcia zakładanych wskaźników.

8. Streszczenie w języku niespecjalistycznym W rozdziale pierwszym wskazano zasadność wykonania Programu ochrony środowiska oraz jego strukturę i zawartość. Podstawowym celem sporządzenia i uchwalenia Programu Ochrony Środowiska jest realizacja przez jednostki samorządu terytorialnego polityki ochrony środowiska zbieżnej z założeniami najważniejszych dokumentów strategicznych i programowych. Pierwszy „Program Ochrony Środowiska dla gminy Jaworze” został przyjęty uchwałą nr XI/75/03 Rady Gminy Jaworze z dnia 23 września 2003 r. Następnie w 2009 roku opracowano i w 2010 roku przyjęto uchwałą nr XXXVII/291/10 Rady Gminy Jaworze z dnia 1 lipca 2010 r. Aktualizację Programu Ochrony Środowiska dla gminy Jaworze. Niniejszy „Program…” jest trzecim z kolei dokumentem tego rodzaju i obejmie lata 2017-2020 oraz perspektywę do 2024 roku. Projekt gminnego Programu Ochrony Środowiska opiniowany jest przez Zarząd Powiatu Bielskiego. Realizacja postanowień „Programu...” powinna doprowadzić do poprawy stanu środowiska naturalnego, oraz zapewnić skuteczne mechanizmy chroniące środowisko przed degradacją, a także stworzyć warunki dla wdrożenia wymagań prawa. „Program Ochrony Środowiska dla gminy Jaworze” został opracowany zgodnie z zapisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2017 r., poz. 519 z późń. zm.) jako narzędzie prowadzenia polityki ochrony środowiska w gminie. Polityka ochrony środowiska to stworzenie warunków do działań związanych z ochroną środowiska i zrównoważonym rozwojem, czyli takim rozwojem, który będzie zarówno rozwojem gospodarczym, ekonomicznymi i ekologicznym. W realizacji Programu Ochrony Środowiska istotne jest uspołecznienie całego procesu tworzenia Programu, a następnie jego realizacja i wdrażanie. W związku z tym w trakcie procedur opracowania „Programu…” Gmina Jaworze zapewni możliwość udziału społeczeństwa na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U. z 2016 r. poz. 353, z późn. zm.). Po zaopiniowaniu projektu „Programu…” przez Zarząd Powiatu Bielskiego oraz w razie potrzeby projektu „Programu…” wraz z Prognozą oddziaływania na środowisko przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach i Śląskiego Państwowego Inspektora Sanitarnego w Katowicach „Program Ochrony Środowiska dla gminy Jaworze” zostanie uchwalony przez Radę Gminy Jaworze. Z wykonania „Programu…” Wójt Gminy Jaworze powinien co dwa lata sporządzać raporty i przedstawiać je Radzie Gminy oraz przekazać do organu wykonawczego Powiatu Bielskiego. Nawiązując do struktury określonej w „Wytycznych do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska” Ministerstwa Środowiska (z dnia 2 września 2015 r.) niniejszy dokument zawiera takie elementy jak:  SPIS TREŚCI  WYKAZ SKRÓTÓW  WSTĘP  INFORMACJE O METODOLOGII OPRACOWANIA  INFORMACJE O SPÓJNOŚCI PROGRAMU Z DOKUEMNTAMI WYŻSZEGO SZCZEBLA  CHARAKTERYSTYKE GMINY JAWORZE  OCENĘ STANU ŚRODOWISKA W ZAKRESIE: o Ochrona klimatu i jakości powietrza, o Zagrożenia hałasem, o Pola elektromagnetyczne, o Gospodarowanie wodami, o Gospodarka wodno – ściekowa, o Zasoby geologiczne, o Gleby, o Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów,

Strona 117 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 117 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

o Zasoby przyrodnicze w tym leśne, o Zagrożenia poważnymi awariami.  ZAGADANIENIA HORYZONTALNE  CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ KIERUNKI DZIAŁAŃ I INTERWENCJI PROEKOLOGICZNYCH  HARMONOGRAM REALIZACJI ZADAŃ POWIATOWYCH I MONITOROWANYCH WRAZ Z ICH FINANSOWANIEM  SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA  STRESZCZENIE W JEZYKU NIESPECJALISTYCZNYM  SPIS TABEL  SPIS RYSUNKÓW Struktura każdego z rozdziałów dotyczących poszczególnych obszarów interwencji obejmuje:  ocenę stanu aktualnego,  efekty realizacji dotychczasowego POŚ,  analizę SWOT. W rozdziale drugim wykazano spójność dokumentacji z innymi opracowaniami wykonanymi we wcześniejszym czasie na poziomie krajowym, wojewódzkim i powiatowym. Aktualnie polityka ochrony środowiska w gminie Jaworze prowadzona jest zgodnie z zapisami wcześniejszych dokumentów strategicznych (w tym gminnego Programu Ochrony Środowiska z 2010 roku) oraz nadrzędnych programów ochrony środowiska („Program Ochrony Środowiska dla Województwa Śląskiego do roku 2019 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2024”, „Program ochrony środowiska dla powiatu bielskiego na lata 2013-2016 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2017-2020”). Niniejszy dokument wykazuje także spójność z innymi dokumentami szczebla krajowego, regionalnego, wojewódzkiego i powiatowego. Rozdział trzeci opisuje położenie i ogólne warunki panujące w gminie Jaworze. Gmina Jaworze położona jest w południowej części województwa śląskiego, na pograniczu powiatu Bielskiego i Cieszyńskiego. Gmina Jaworze to licząca sobie ponad 700 lat podgórska osada rolniczo – turystyczna położona jest w obrębie Pogórza Cieszyńskiego u północnego progu Beskidu Śląskiego w rozgałęzieniu ułożonych południkowo ramion górskich łączących się w masywie Błotnego (917 m npm) znanego, jako Błatnia. Układ komunikacyjny wewnątrz gminy Jaworze wyznacza siatka ulic lokalnych i dojazdowych, będących drogami gminnymi. Drogi te są bardzo zróżnicowane pod względem nawierzchni oraz parametrów technicznych. Charakteryzują się niską przepustowością. Drogi powiatowe tworzą podstawowy układ komunikacyjny gminy. Najważniejsze ulice na terenie gminy to: ulica Cieszyńska, Bielska, Słoneczna, Zdrojowa, Cisowa i Wapienicka połączone z siecią dróg miejscowych. Niektóre drogi lokalne wymagają modernizacji. Na terenie gminy znajduje się ok. 15 km ścieżek rowerowych. W ramach ścieżki rowerowej turyści mogą zobaczyć cztery ważne obiekty na terenie gminy i odwiedzić punkty widokowe. Gmina zajmuje obszar o powierzchni 2110 ha, w tym 51,2% stanowią lasy. Jaworze to malownicza miejscowość mająca status uzdrowiska. Walory klimatyczne i krajobrazowe sprawiają, że gmina posiada dogodne warunki do aktywnego wypoczynku. Gmina Jaworze według stanu na koniec 2016 roku liczy 7120 mieszkańców zameldowanych na pobyt stały i czasowy, na 1 km przypada 337 osób. Liczba mieszkańców na przestrzeni lat systematycznie wzrasta, w porównaniu z 2010 r. odnotowano wzrost o 5%. Gmina Jaworze znana jest z walorów uzdrowiskowych, na tym terenie w XIX wieku odkryto źródła wody bogate w sole jodo – bromowe. Z tego względu corocznie przybywa tutaj wiele osób ze schorzeniami dróg oddechowych. Na terenie Jaworza funkcjonują obiekty wczasowo rekreacyjne, liczne ścieżki rowerowe i narciarskie. Spośród form ochrony przyrody na terenie gminy powołano liczne pomniki przyrody ożywionej oraz zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Jaworze”, znaczna część gminy Jaworze znalazła się w granicach utworzonego Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego. Park utworzono w celu zachowania i upowszechniania wartości przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych Beskidu Śląskiego, w warunkach racjonalnego gospodarowania. Na obszarze Gminy Jaworze objęto ochroną fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego Pogórza Śląskiego z charakterystyczną rzeźbą terenu obejmującego obszary użytkowania rolniczego, doliny cieków wodnych, pozostałości lasów. Teren ten o powierzchni 203 ha jest chroniony ze względu na jego szczególne walory przyrodnicze i kulturowe oraz przekonanie, że obszar ten powinien być wizytówką Jaworza, a jego zagospodarowanie winno stać się jednym z głównych celów strategicznego rozwoju Gminy31.

31 Uchwała nr XLIII/230/2002 Rady Gminy Jaworze z 27.06.2002 r. (Dz. Urz. Woj. Śl. nr 53/02, poz. 1763).

Strona 118 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 118 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Rozdział czwarty to rozległa ocena stanu środowiska podzielona na dziesięć podrozdziałów wyszczególnionych w rozdziale pierwszym. W ramach oceny wyszczególniono stan realizacji najważniejszych zadań we wszystkich dziedzinach środowiskowych, przytoczono wyniki badań środowiska i porównano je z wynikami z lat poprzednich wskazując na trend poprawy lub pogorszenia stanu środowiska. W każdej z dziedzin środowiskowych stworzono analizę SWOT oceniającą szanse, zagrożenia oraz mocne i słabe strony gminy Jaworze. Ocenę stanu powietrza atmosferycznego przeprowadzono w oparciu o dane z lat 2013-2015 pochodzące z Systemu monitoringu jakości powietrza województwa śląskiego oraz opracowania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach pt.: „Czternasta roczna ocena jakości powietrza w województwie śląskim, obejmująca 2015 rok”. Jakość powietrza określono na podstawie pomiarów automatycznych ze stacji zlokalizowanej poza terenem gminy Jaworze, w miejscowości Bielsko-Biała. Na stanowisku w Bielsku-Białej nie została przekroczona dopuszczalna częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego, wynosząca 3 dni w roku. Strefa śląska, w której zlokalizowana jest gmina Jaworze otrzymała klasę A dla dwutlenku siarki także dla dwutlenku azotu, tlenku węgla oraz benzenu. W zakresie zanieczyszczenia PM10 w roku 2015 na żadnym stanowisku nie odnotowano tak wysokich stężeń, a jedynie przekroczenia normy dla doby wynoszącej 50 μg/m³.Najwyższe stężenie 24-godzinnego pyłu PM10 odnotowano w styczniu 2016 r. 80 μg/m³ (norma 50 μg/m³). Liczba przekroczeń dopuszczalnego poziomu stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10 była wyższa niż dopuszczalna częstość i wynosiła w Bielsku- Białej – 59 dni i była 1,7 razy wyższa niż dopuszczalna. Natomiast stężenia średnie dla roku na stacji w Bielsku-Białej wynosiło 36 μg/m³ (przy normie 40 μg/m³). Strefa śląska w której zlokalizowana jest gmina Jaworze otrzymała klasę C dla pyłu PM10. Główne źródło energii w budynkach użyteczności publicznej stanowią gaz ziemny oraz węgiel, których zużycie w 2014 r. wyniosło 717,08 MWh/rok (węgiel) oraz 1 394,73 MWh/rok (gaz ziemny). Można zauważyć, że zużycie węgla w okresie lat 2012-2015 spadło, a wzrosło wykorzystanie gazu ziemnego. Przyczyną były modernizacje związane z wymianą kotłów węglowych na gazowe. Na terenie gminy Jaworze działają również mniejsze firmy mogące wpływać na klimat akustyczny. Należą do nich firmy prowadzące działalność handlowo-usługową, produkcyjną, transportową, budowlaną: warsztaty samochodowe, niewielkie zakłady prowadzące prace polegające na cięciu, kuciu, szlifowaniu i spawaniu. Na terenie gminy Jaworze Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach w 2015 roku przeprowadził badania hałasu na drodze powiatowej, była to ulica Wapienicka na odcinku o długości 1,1 km od skrzyżowania z ulicą Kalwaria do skrzyżowania z ulicą Ładną. Wyniki badań nie wykazły znacących uciążliwości tej drogi. Bardzo ważnym elementem rozwoju gminy jest właściwe planowanie przestrzenne, które powinno polegać przede wszystkim na zakazie lokalizacji budynków podlegających ochronie akustycznej na terenach, które znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu o poziomie przekraczającym wartości dopuszczalne. Wyniki badań promieniowania elektromagnetycznego w województwie śląskim w żadnym punkcie nie wskazywały na przekroczenia dopuszczalnych poziomów promieniowania elektromagnetycznego, który wynosi 7 V/m, niemniej zauważyć można iż, na terenach miasta Bielska – Białej wyniki badań są wyższe niż na terenach wiejskich. W 2015 roku oceniano wszystkie w/w jednolite części wód powierzchniowych, przez Wojewódzkiego Inspektora Środowiska w Katowicach. Ich stan określono jako zły. Gmina znana jest z walorów uzdrowiskowych, na tym terenie w XIX wielu odkryto źródła wody bogate w sole jodo – bromowe. Wody podziemne w rejonie Jaworza występują w utworach czwartorzędowych, fliszowych, mioceńskich oraz dewońskich. Na terenie gminy odwiercone zostały w latach 1979 – 1980 przez Instytut Geologiczny Krakowie dwa otwory: Jaworze IG1 i Jaworze IG2.Z utworów miocenu uzyskano średni przypływ 0,67m3/h przy depresji 273,5 m tj. solanki chlorkowo- sodowo- wapniowej, bromkowej, jodkowej, żelazistej, manganowej, borowej o mineralizacji 106,1 g/dm3. Zwierciadło swobodne stabilizowało się na głębokości 126,5 m p.p.t., a przy eksploatacji z podaną wydajnością obniżyło się do 400 m p.p.t. Z połączonych poziomów miocenu i dewonu uzyskano średni przypływ 11 m3/h przy depresji 400 m tj. solanki chlorkowo- sodowo- wapniowej, bromkowej, jodkowej, magnezowej, borowej o mineralizacji 144,0 g/dm3. Szacuje się dopływy wód w ilości kilku, kilkunastu m3/h. Cieki powierzchniowe na terenie Gminy Jaworze mają charakter górski o spadkach powyżej 7o i dużych wahaniach poziomu wody. Ze względu na dużą wysokość opadów w ciągu roku (powyżej 750 mm nawet do 1300 mm) oraz z uwagi na duże spadki dna cieków w górnych odcinkach i małych spadkach w dolnym biegu często dochodzi do wylewów w przypadku występowania intensywnych opadów deszczu. Analiza stanów wód głównych cieków Gminy Jaworze z wielolecia wykazuje stosunkowo duże wyrównanie. Stosunek ilości mieszkańców korzystających z wodociągu do ogólnej liczy mieszkańców gminy Jaworze (stopień zwodociągowania gminy) wynosi 64% według stanu na koniec 2016 roku. Porównując ten sam wskaźnik z roku

Strona 119 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 119 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

2012 (50%), można zauważyć wzrost o około 14%. Długość sieci wodociągowej łącznie wynosiła na koniec 2016 r. 72 km. W okresie lat 2013 – 2016 powstało około 22 km sieci wodociągowej. Siecią kanalizacyjną objętych jest ok. 67% mieszkańców gminy Jaworze (dla porównania w 2012 roku siecią kanalizacyjną było objętych 33% mieszkańców). Obecnie długość sieci kanalizacyjnej wynosi około 77,6km i podłączonych do niej jest około 5 770 mieszkańców. Gmina Jaworze należy do aglomeracji wpisanych w priorytecie IV, który przez realizację planowanych działań inwestycyjnych – po dniu 31 grudnia 2015 r., spełni warunki dyrektywy 91/271/EWG dotyczące jakości i wydajności oczyszczalni oraz zagwarantują wyposażenie w sieć kanalizacyjną co najmniej na poziomie:  95% – aglomeracje o RLM < 100 000,  98% – aglomeracje o RLM ≥100 000. Tam, gdzie budowa kanalizacji sieciowej jest nieopłacalna zastępuję się inną infrastrukturą, która zagospodarowuje ścieki komunalne, tj. przydomowe oczyszczalnie, zbiorniki bezodpływowe. Według „Bilansu…” na obszarze gminy Jaworze występują:  złoża kamieni łamanych i blocznych w postaci piaskowców „Jasienica - Jaworze” - złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie, o zasobach bilansowych i geologicznych 14.054 tys. ton  złoża wód leczniczych i zmineralizowanych o mineralizacji > 1 g/m3 jednocześnie są to wody termalne o temperaturze w granicach 20-500C Jaworze IG-1, IG-2 – złoże o zasobach bilansowych i eksploatacyjnych 4,9 m3/h, aktualnie nieeksploatowane. W ramach projektu SOPO na terenie gminy Jaworze opisano i zaznaczono na mapie 37 osuwisk o łącznej powierzchni 446,65 ha, w tym cztery na terenach nieleśnych o powierzchni 2,7 ha. Jedno spośród czterech osuwisk jest nieaktywne (1 ha), natomiast trzy (1,7 ha) są aktywne ciągle o pewnych granicach o wysokości skarp do 3 metrów. Osuwiska te zlokalizowane są w okolicy ulic Kalwaria i Letniskowej. Aktualnie osuwiska te nie zagrażają budynkom i infrastrukturze. Do chwili obecnej powiat bielski nie wykonywał żadnych prac związanych z likwidacją osuwiska. Dotychczasowe użytkowanie terenu gminy związanego z rolnictwem jest zgodne z uwarunkowaniami i możliwościami na terenie gminy Jaworze. W porównaniu do lat poprzednich (Spis Rolny 2002) widoczna jest tendencja:  zmniejszenia ilości gospodarstw rolnych (408 w 2002 roku),  zwiększenia ilości większych gospodarstw (powyżej 7 ha 0 w 2002 roku),  zwiększenia powierzchni zasiewów (12 ha w 2002 roku)  zwiększenia ilości ciągników na terenie gminy (w 2002 roku 53 sztuki). Na terenie gminy rolnictwo w miarę upływu czasu jest bardziej doceniane i odgrywa większą rolę w skali gminy, gospodarstw jest mniej, ale odgrywają większą rolę i są bardziej dochodowe. Działalność kontrolną na terenie gminy Jaworze prowadzi Wojewódzka Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Katowicach Oddział w Bielsku – Białej, który prowadzi kontrole między innymi materiału siewnego, organizmów szkodliwych i kwarantannowych. Dla rolników z terenu gminy Jaworze odbywają się konsultacje i porady w Oddziale w Bielsku - Białej. Porady dotyczą głównie wypełniania wniosków obszarowych oraz wniosków o dofinansowania unijne. Część z tych usług realizowana jest bezpłatnie, natomiast wnioski o dofinansowanie pochodzące ze środków unijnych są płatne. Od 1 lipca 2013 r. wprowadzony nowy system odpadami komunalnymi reguluje: Regulamin utrzymania czystości i porządku przyjęty uchwałą w sprawie ustalenia regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy Jaworze oraz szczegółowy sposób i zakres świadczenia usług w zakresie obierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości zamieszkałych i zagospodarowania tych odpadów w zamian za uiszczoną przez właściciela nieruchomości opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi przyjęty uchwałą w sprawie szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości zamieszkałych i zagospodarowania tych odpadów w zamian za uiszczoną przez właściciela nieruchomości opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi. W razie konieczności Uchwały są modyfikowane, a ostatnie zmiany zostały wprowadzone w 2016 roku). W ciągu dziesięciu lat ilości zebranych i odebranych odpadów znacząco wzrosły (w 2006 roku 720,33 Mg zmieszanych oraz 97,7 Mg selektywnie gromadzonych w 2016 roku 555,56 Mg zmieszanych oraz 1697,7 Mg selektywnie gromadzonych). Z roku na rok z terenu gminy zbieranych jest coraz więcej odpadów selektywnie gromadzonych, ilość zebrana w 2016 roku jest siedemnaście razy wyższa niż ilość odpadów selektywnie gromadzonych odebranych od mieszkańców 2006 roku. Od 2004 roku Gmina Jaworze prowadzi akcję usuwania wyrobów zawierających azbest. Akcje te do 2009 roku współfinansowane były ze środków Gminy Jaworze oraz Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska, a w latach 2010-2016 ze środków Gminy Jaworze. Do końca 2016 roku z terenu gminy usunięto 163,01 Mg wyrobów zawierających azbest.

Strona 120 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 120 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

Formami ochronnymi przyrody na terenie Gminy Jaworze są: Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego, użytek ekologiczny „Uroczysko Jasionka”, Zespół Przyrodniczo – Krajobrazowy „Jaworze”, obszar siedliskowy Natura 2000 Beskid Śląski oraz 28 pomników przyrody, które tworzą tzw. system obszarów i obiektów prawnie chronionych. Jest to układ przestrzenny wzajemnie uzupełniających się form ochrony przyrody, mający na celu zapewnienie warunków utrzymywania samoregulacji procesów przyrodniczych, naturalnych warunków hydrologicznych oraz właściwego korzystania z rekreacji i turystyki. Na terenie gminy Jaworze nie są zlokalizowane zakłady przemysłowe zaliczane do żadnej z powyższych kategorii. W 2015 roku otwarto Centrum Zarządzania Kryzysowego i stworzono stanowisko kierowania Komendanta Miejskiego PSP w Bielsku-Białej, które posiada trzy podstawowe, niezależne stanowiska dyspozytorskie PSP, ma możliwość „zdalnego” rozgłaszania alarmów i otwierania bram wyjazdowych w jednostkach oddalonych od Bielska – Białej. Wydzielone są także stanowiska komputerowe dla zespołów zarządzania kryzysowego z miasta Bielsko-Biała oraz powiatu bielskiego na wypadek zdarzeń szczególnych. Koszt budowy Centrum Zarządzania Kryzysowego kosztowało 1,2 mln zł. W starostwie Powiatowym w Bielsku – Białej funkcjonuje Wydział Zarządzania Kryzysowego wykonujący zadania w zakresie ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej, a także zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia oraz środowiska. Funkcję Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego pełni Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Bielsku - Białej. W rozdziale piątym opisano zagadnienia horyzontalne będące fundamentem każdej z dziedzin środowiskowych. Każdy obszar interwencji i każdy kierunek działań powinien być spójny z czterema zagadnieniami horyzontalnymi jakim są:  adaptacja do zmian klimatu  nadzwyczajne zagrożenia  edukacja ekologiczna  monitoring środowiska. Wszystkie obszary interwencji na których opiera się niniejszy „Program…” zawierają aspekty każdego z czterech działań horyzontalnych. Istotnym jest także, iż w każdej dziedzinie środowiskowej prowadzona jest edukacja ekologiczna, a nadzwyczajne zagrożenia czy awarie mogą wpływać na wszystkie obszary środowiska od przyrody po powietrze wody i gleby. A w celu kontroli stanu i podjęcia ewentualnych szybkich kroków niezbędny jest monitoring środowiska i stała kontrola jego stanu. Rozdział szósty jest zestawieniem celów, i zadań środowiskowych podzielonych na zadania własne Gminy Jaworze wraz z potencjalnymi i możliwymi źródłami finansowania oraz zadania monitorowane, które realizowane będą na terenie gminy, ale niejednokrotnie bez zaangażowania finansowego Gminy Jaworze. Rozdział siódmy jest opisem systemu realizacji Programu ochrony środowiska, procedur opiniowania, konsultacji społecznych oraz procesu wdrażania. Wskazano także obowiązki Gminy Jaworze w zakresie raportowania realizacji Programu w odstępach dwuletnich. Rozdział ósmy jest streszczeniem całości dokumentu.

Strona 121 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 121 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

BIBLIOGRAFIA 1. Bank danych regionalnych www.stat.gov.pl, 2. Trzynasta roczna ocena jakości powietrza w województwie śląskim, obejmująca 2014 rok, 2015, 3. Geografia regionalna Polski, J. Kondracki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998 r, 4. Geomorfologia Polski. Tom 1. Polska Południowa Góry i Wyżyny, praca zbiorowa pod redakcją M. Klimaszewskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1972, 5. GMO – problemy gospodarcze i ochrony przyrody dr hab. Krzysztof Kasprzak, ekspert Polskiej Izby Ekologii, 6. Hydrologia regionalna Polski – tom I, wody słodkie, Państwowy Instytut Geologiczny, 2007, 7. Hydrologia regionalna Polski – tom II, wody mineralne, lecznicze i termalne oraz kopalniane, Państwowy Instytut Geologiczny, 2007, 8. Informacja o stanie środowiska w 2010 roku, 2011, 9. Informacja o stanie środowiska w 2011 roku, 2012; 10. Informacja o stanie środowiska w 2012 roku, 2013, 11. Informacja o stanie środowiska w 2013 roku, 2014, 12. Informacja o stanie środowiska w 2014 roku, 2015, 13. Informacja o stanie środowiska w 2015 roku, 2016, 14. Klasyfikacja stanu/ potencjału ekologicznego i stanu chemicznego wód w 2013 r., WIOŚ w Katowicach, 15. Klimat Polski, A. Woś, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, 16. Korytarze ekologiczne w województwie śląskim-koncepcja do planu zagospodarowania przestrzennego województwa. Etap I – J. B. Parusel, K. Skowrońska, A. Wower, Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, 2007, 17. Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych, Druga Aktualizacja KPOŚK została zatwierdzona przez Radę Ministrów w dniu 2 marca 2010 r. (AKPOŚK 2009), 18. Kształtowanie krajobrazu, a ochrona przyrody, pod red. K. Buchwalda i W. Engelhardta, PWRiL, Warszawa 1975, 19. Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, H. Jurkiewicz, J. Woiński, IG Warszawa 1977, 20. Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, A. Kleczkowski, AGH Kraków, 1990, 21. Monitoring chemizmu gleb ornych Polski w latach 2010-2012, 2012, 22. Ocena jakości wód podziemnych w województwie śląskim w roku 2012, WIOŚ w Katowicach, 23. Odnawialne źródła energii i możliwości ich wykorzystania na obszarach nieprzemysłowych województwa Śląskiego, 2005, 24. Opracowanie ekofizjograficzne do planu zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego, 25. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, 26. Podsumowanie wyników badań monitoringowych pól elektromagnetycznych, prowadzonych w dwóch trzyletnich cyklach, obejmujących lata 2008 – 2013, 2014, 27. Polska 2025. Długookresowa Strategia Trwałego Rozwoju i Zrównoważonego Rozwoju, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych przy współpracy z Ministerstwem Środowiska, Warszawa czerwiec 2000r, 28. Program ochrony powietrza dla stref województwa śląskiego, w których stwierdzone zostały ponadnormatywne poziomy stężeń substancji w powietrzu, 2010, 29. Raport o stanie środowiska w województwie śląskim w 2010 roku, 2011, 30. Raport o stanie środowiska w województwie śląskim w 2011 roku, 2012, 31. Raport o stanie środowiska w województwie śląskim w 2012 roku, 2013, 32. Raport o stanie środowiska w województwie śląskim w 2013 roku, 2014, 33. Raport o stanie środowiska w województwie śląskim w 2014 roku, 2015, 34. Raport o stanie środowiska w województwie śląskim w 2015 roku, 2016, 35. Sprawozdanie z monitoringowego pomiaru pól elektromagnetycznych, 2011, 2012, 2013, 2014, 36. Strategia Ochrony Przyrody Województwa Śląskiego, 2012, 37. Strategia Rozwoju Systemu Transportu Województwa Śląskiego, 2013, 38. Strony internetowe: www.cdpgs.katowice.pl, www.geoportal.gov.pl, www.gdos.gov.pl, www.natura2000.gdos.gov.pl, katowice.rdos.gov.pl; 39. Śląski Monitoring Powietrza, 2014,

Strona 122 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 122 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JAWORZE

40. Zestawienie gmin (i miast wykazujących grunty do zalesienia) uporządkowane na podstawie liczny punktów odzwierciedlających ich preferencje zalesieniowe; wariant III – środowiskowy – Krajowy program zwiększania lesistości, 2003.

Strona 123 z 123

Id: DE0FE800-1E4E-425E-84F9-BFE86F3C9572. Podpisany Strona 123