Problemy Badawcze W Geografii Społeczno-Ekonomicznej
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Zeszyt 4 „STARE I NOWE” PROBLEMY BADAWCZE W GEOGRAFII SPOŁECZNO-EKONOMICZNEJ "OLD AND NEW" RESEARCH PROBLEMS IN SOCIAL AND ECONOMIC GEOGRAPHY Pod redakcją Sławomira Sitka POLSKIE TOWARZYSTWO GEOGRAFICZNE ODDZIAŁ KATOWICKI UNIWERSYTET ŚLĄSKI WYDZIAŁ NAUK O ZIEMI SOSNOWIEC 2012 1 Recenzent: Andrzej Miszczuk Projekt i wykonanie okładki: Anna Sitek Wydawca: Polskie Towarzystwo Geograficzne Oddział Katowicki ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec Sosnowiec 2012 ISBN 978-83-61695-14-1 Druk: Drukarnia „Advert”, Chorzów, ul. Krakowska 21. 2 Spis treści: Wprowadzenie . 5 Sławomir KUREK Przestrzenne uwarunkowania drugiego przejścia demograficznego – aspekt metodologiczny. 7 Aleksandra CICHARSKA Ruch naturalny ludności w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1990-2011 . 21 Weronika DRAGAN Problem demograficznego kurczenia się miast na przykładzie Mysłowic . 33 Agnieszka LABUS Eksperymentalne projekty architektoniczno-urbanistyczne w kontekście starzenia się populacji europejskiej w XXI wieku . 47 Iwona KINIORSKA Nierówności społeczne w badaniach geograficznych na przykładzie województwa świętokrzyskiego . 71 Dariusz NOWOTNIK Przestrzenne zróżnicowanie migracji zagranicznych z Polski na pobyt stały . 81 Monika OLBEREK-ŻYŁA Proces suburbanizacji w otoczeniu Bielska-Białej . 97 Halina PAWLAK Postawy mieszkańców strefy podmiejskiej Krakowa wobec zachodzących procesów suburbanizacji . 111 Adam ROSSMANITH Struktura społeczno-demograficzna i kierunki migracji w wybranych skupiskach ludności polskiej w okręgu Suczawa . 125 Anna RAJCHEL Wpływ projektu „młodzi zawodowcy” na zwiększenie zatrudnienia młodzieży ponadgimnazjalnej miasta Opola . 141 3 Contents: Introduction . 5 Sławomir KUREK Spatial conditions of second demographic transition – methodological aspect . 7 Aleksandra CICHARSKA Vital statistics in East-Central Europe in 1990-2011 . 21 Weronika DRAGAN The problem of demographic shrinking of cities as an example Mysłowice . 33 Agnieszka LABUS Experimental architectural and urban project in the context of European ageing population in the 21th century . 47 Iwona KINIORSKA Social inequalities in geographical studies on the Swietokrzyskie Voivodeship 71 Dariusz NOWOTNIK Spatial diversity of international migration of Polish for permanent residence . 81 Monika OLBEREK-ŻYŁA The suburbanization process in the area surrounding Bielsko-Biała . 97 Halina PAWLAK Attitudes of inhabitants of Cracow’s urban-rural fringe towards suburbanisation processes . 111 Adam ROSSMANITH Socio-demographic structure and directions of migration in chosen communities of Polish people in Suceava district . 125 Anna RAJCHEL The impact of the project “Young professionals” on the increase of employment of Opole secondary students . 141 4 WPROWADZENIE Z ogromną przyjemnością mamy zaszczyt przekazać do rąk czytelników Zeszyt 4 z cyklu „Stare i nowe” problemy badawcze w geografii społeczno- ekonomicznej. W dziesięciu artykułach zawartych w niniejszej publikacji, Autorzy z różnych ośrodków w Polsce przedstawili zróżnicowane zagadnienia badawcze z zakresu geografii społeczno-ekonomicznej. Rozległa tematycznie problematyka jest efektem zdywersyfikowanych zainteresowań badawczych poszczególnych Autorów na niwie geograficznej. Wszystkie jednakże opracowania posiadają wspólny mianownik, którym jest przestrzenne podejście do badanych procesów. Pierwszy z artykułów autorstwa Sławomira Kurka ma charakter metodologiczny i dotyczy przestrzennych uwarunkowań drugiego przejścia demograficznego. Kolejne dwie prace poruszają kwestie problemów demograficznych. Aleksandra Cicharska pisze na temat ruchu naturalnego ludności w Europie Środkowo-Wschodniej w okresie transformacji, zaś Weronika Dragan nakreśla problem demograficznego kurczenia się miast na przykładzie Mysłowic. Interesujące połączenie kwestii architektoniczno-urbanistycznych ze zjawiskiem starzenia się populacji europejskiej w XXI wieku przedstawia Agnieszka Labus. Problemy nierówności społecznych w badaniach geograficznych są przedmiotem badań Iwony Kiniorskiej. Z kolei Dariusz Nowotnik bada przestrzenne zróżnicowanie migracji zagranicznych z Polski na pobyt stały. Kontrowersyjne zagadnienia suburbanizacji są tematem przewodnim artykułu Moniki Olberek-Żyły, która prezentuje ten proces w otoczeniu Bielska-Białej. Postawy mieszkańców strefy podmiejskiej Krakowa wobec zachodzących procesów suburbanizacji zostały zaprezentowane przez Halinę Pawlak. W ostatnim artykule Adam Rossmanith analizuje strukturę społeczno-demograficzną i kierunki migracji w wybranych skupiskach ludności polskiej w okręgu Suczawa. Szeroki zakres tematyczny świadczy o wyjątkowej różnorodności zainteresowań naukowych w obrębie geografii społeczno-ekonomicznej. Rozmaitość merytoryczna podejmowanych analiz pozwala wierzyć, że wielu potencjalnych czytelników odnajdzie w niniejszej publikacji zagadnienia dla siebie interesujące. Liczymy również, że systematycznie będzie zwiększać się nie tylko liczba czytelników ale również Autorów. 5 W tym miejscu chciałbym w imieniu własnym jak i wszystkich Autorów podziękować za trud zrecenzowania publikacji, którego dokonał Profesor Andrzej Miszczuk. Cenne uwagi pozwoliły na dopracowanie szczegółów artykułów i podniesienie ich merytorycznego poziomu. Życzę miłej lektury i inspiracji czerpanej z prac Koleżanek i Kolegów. Sławomir Sitek 6 Sławomir KUREK Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie PRZESTRZENNE UWARUNKOWANIA DRUGIEGO PRZEJŚCIA DEMOGRAFICZNEGO – ASPEKT METODOLOGICZNY SPATIAL CONDITIONS OF SECOND DEMOGRAPHIC TRANSITION – METHODOLOGICAL ASPECT Streszczenie: Koncepcja drugiego przejścia demograficznego obejmuje szereg współczesnych przemian społeczno-demograficznych, a ich konsekwencją jest zmiana zachowań prokreacyjnych współczesnych społeczeństw. Zmiany zachodzące w obrębie tej koncepcji (spadek poziomu dzietności, zmiana wzorca płodności, wzrost średniego wieku matki czy wzrost udziału urodzeń pozamałżeńskich) mają charakter przestrzenny i dyfuzyjny, dzięki czemu mogą stanowić interesujące nowe pola badawcze dla geografów. Celem opracowania jest zatem omówienie przemian zachodzących w ramach drugiego przejścia demograficznego w Polsce i Europie w ujęciu przestrzennym ze wskazaniem potencjalnych obszarów badawczych tego zjawiska w geografii społecznej. Przeanalizowano współczynniki dzietności i płodności w Polsce i Europie, omówiono przyczyny i konsekwencje koncepcji drugiego przejścia demograficznego. Abstract: The theory of second demographic transition includes many modern socio- demographic changes leading, as a consequence, to the transformation of procreativer behaviour of modern societies. The changes taking place within this concept (fertility decline, changes in age-specific fertility rates, an increase in mean age of mother at birth as well as an increase in births outside marriage) has a spatial and diffusive pattern so that they may constitute an interesting new research areas for geographers. The aim of the paper is to show Spatial disparities in the changes of second demographic transition in Poland and Europe indicating potential Research areas of this phenomenon in social geography. Total and age- specific fertility rates were examined in Poland and Europe as well as the causes and consequences of second demographic transition were shown. Słowa kluczowe: drugie przejście demograficzne, przemiany demograficzne, przestrzenne zróżnicowanie, pola badawcze w geografii Key words: second demographic transition, demographic changes, spatial pattern, Research areas in geography 7 Wprowadzenie Współczesne procesy demograficzne w krajach wysoko rozwiniętych polegają na spadku poziomu dzietności i pogłębianiu się procesu starzenia się społeczeństwa. Są one zróżnicowanie przestrzennie – tam gdzie zostały zapoczątkowane najwcześniej (jak np. w Europie Zachodniej) to obserwuje się obecnie pewne oznaki stabilizacji, natomiast tam gdzie wystąpiły stosunkowo późno (w krajach Europy Środkowo- Wschodniej) to są one bardziej intensywne i postępują w dużo szybszym tempie. Celem opracowania jest omówienie przemian zachodzących w ramach drugiego przejścia demograficznego w Polsce i Europie w ujęciu przestrzennym ze wskazaniem potencjalnych obszarów badawczych tego zjawiska w geografii społecznej. Przeanalizowano współczynniki dzietności i płodności w Polsce i Europie, omówiono przyczyny i konsekwencje koncepcji drugiego przejścia demograficznego. Podkreślono przestrzenne zróżnicowanie przemian zachodzących w obrębie tej teorii oraz wskazano potencjalne pola badawcze dla geografów w tym zakresie. Teoria drugiego przejścia demograficznego, opracowana przez holenderskich demografów, D.J. van de Kaa (1987, 2003, 2004) oraz R. Lestheagha (2000, 2010a) jest jedną z najpopularniejszych współcześnie koncepcji demograficznych odnoszącej się do współczesnych przemian demograficznych. Według tej teorii po zakończeniu klasycznych przemian w zakresie rodności i umieralności nie następuje stabilizacja rozwoju ludności na poziomie przyrostu naturalnego zbliżonym do zerowego, tylko może nastąpić spadek poziomu rodności poniżej poziomu umieralności co jest uwarunkowane zmianą modelu rodziny i modernizacją życia społeczno- gospodarczego, a podłożem tych przemian są głębokie przeobrażenia w sferze wartości, norm, postaw i zachowań społeczeństw postindustrialnych krajów wysoko rozwiniętych. W szczególności drugie przejście demograficzne dotyczy spadku poziomu dzietności (a więc średniej liczby dzieci, jaką urodziłaby kobieta w ciągu okresu rozrodczego, przy stałym rozkładzie cząstkowych współczynników płodności w poszczególnych grupach wieku z danego