Elizan para quien busca en nuestra Iglesia Neolitoko erlijiotasuna Las culturas y construcciones megalíticas son un fenómeno cuasiuniversal, aunque en cada Garaiko erlijiot; caso figuran muy enraizadas en cada pueblo. Euskal Herria ha heredado de su pasado una Ingalaterra, Malt rica herencia megalítica, herencia que se ve reflejada no solo en su arqueología sino también ak utzi zituen ta en los términos con que popularmente se designan dichas construcciones o en las leyendas badugu ere, Eus moaren geografi a que han dado lugar. Para los estudiosos de la Prehistoria, los dólmenes y cromlechs tienen aztarnategi ugar una función funeraria y responden también a rituales religiosos ante la vida y la muerte. hartako balioak zaizkigu gure lur Historiaurreko erlijiotasunaren azalpen deiga- tzen honelako monumentuak, eta 1832n Araba- Berrehuneti rrienetako bi, haitzuloetako margolan paleolito- ko Egirazen Aizkomendiko trikuharria aurkitu mendietan, eta I tarrak dira, alde batetik, eta orain aipatu nahi zenetik, euskal arkeologiak ehunka monolito tzo, 944 harresp ditudan eraikin megalitotarrak, bestetik. Ha- aztertu ditu eta argitan jarri. Batez ere, XX. men- ondare estimag; rritzar haundiz eraikitako trikuharri (dolmen), ha- deko jakitunen lana izan da Euskal Herriko arren inoiz edo rrespil (cromlech) eta zutarriak (menhir) dira megalitismoa ezagutzera eman, aztarnategi arte bizirik iraun garaiko kulturak utzi zizkigun obra nagusiak. bakoitzaren balioak jaso, kasuan kasuko berezi- rrengan iraganar tasunak ezagutu, aurkitutakoei beren data Garaiko erlij Megalitoen mundua ezartzea eta, azkenik, guztiaren geografía mu- (aurreko eta gerc Trikuharri eta harrespilak dira hemen berezikia- gatzea. agerizaigu,hilda go interesatzen zaizkigunak, begiratu nahi du- Garbi dago, gurea bakarrik ez dugun baina kinak jasoz. Erai gun erlijiotasuna argiago eskaintzen digutelako, oso gurea ere dugun mundu hori bete-betean gizarte antolatue gainerako megalitoen artean esanguratsuenak egon da herritarren memorian, arkeologoek ka egokiak zitue direlako, hain zuzen, hildakoen eta bizien arteko ezer esan aurretik ere: izendapen-modu anitz bentzimendu ir gogoeta eta topaleku suertatzeraino. izan dute eraikin megalitikoek: trikuharri, jentile- aginte antolatzE Harrizko eraikin mota hauek ugari aurki dai- txe, tartaloetxe, mairuharrí eta abar izan dira "dol- sozial baten esar tezke Europa mendebaldeko lurralde atlantia- men"-ak; mairubaratza, jentilbaratza eta abar Hórrela, erliji rretan (Portugal, Pirinioak, Bretainia, eta Iparral- "cromlench"-ak. ren ustearen ond derantz), era berean Mediterranioan (Maltan Herritarren elezaharretan, trikuharriei zere- gua zuen. Gizartí bereziki), Europa osoan, Asian, Afrikan, Amerikan gin ezberdinak egotzi izan zaizkie: gehienetan eskualdeko bere edo Madagaskarren. Unibertsaltasun zabal ho- hilerrí edo sepultura direla uste izan da, bestetan "santutegia"esan rrek, ordea, ez du esan nahi horrek molde edo- tartalo eta jentilen babestoki, eta inoiz altxor lurraldearen muc non berdina izan duenik, edo bere esanahi ideo- ezkutuen gordeleku. Azpimarratzekoa da nola zuena. Antolaku logiko, kultural nahiz soziala beti bera izan eta zenbat aldiz eraikintzar hauek kristau-aurre- erlijiotasunakbei denik. ko jentilen mundukotzat hartu diren. beraz. Orain 5.500en bat urte hasi ziren eraikitzen Arkeologoak bat datoz eraikin megalitota- Badakigu hí lehenengo monolitoak Portugal edo Bretainian, rrek izan zuten hileta-esangura eta zereginaz tuzko ospakizuí eta milaren bat urtetan jarraitu zen eraikuntza jardutean, trikuarri eta harrespilen kasuan alde batetik, url modu hau, nahiz eta gero ere megalito zaharrek behintzat, nahiz eta horrek ez duen adierazten solztizio-egunei t beren betekizun sozio-erlijiosoarekin segi zuten. kasu denetan, beti eta edonon, errituzko asmo tako erritual jal Orain 4.700 urte aurretik, artean Neolitoan eta portaera posibleak aztarnategi guztietan Dena den, tokia geundela, Euskal Herrian ere hasiko dira eraiki­ berdinak izan zirenik. berezitasunak ize 24 .. -•:-* ¡s^|r" SHi Garaiko erlijiotasunaz Errituzko ospakuntzarik egon zela jakinda Ingalaterra, Malta edo Bretainiako megalitismo- ere, jakin ez dakigu zer-nolako errituak izan ziren ak utzi zituen tamaina handieneko eraikinik ez hilobi-santutegi haietan (Peñalver). Megalito- badugu ere, Euskal Herria Europako megalitis- etan gorpuak osorik ehortzi ohi ziren, jarrera moaren geografian lurralde aberatsa da, dituen ezberdinetan, luze ala kuzkurtu-bilduta, banaka aztarnategi ugariengatik. Beraz,garai eta kultura edo taldean, denak aldi berean nahiz bata bes- hartako balioak bibi-bizi eta oso bertan ageri tearen ondoren. Berandukoak eta bakanak ditu­ zaizkigu gure lurraldean. Datuak horren lekuko. gu errausketak megalitoetan. Berrehunetik gora trikuharri ditugu gure Lur-emate edo ehorzketa hauek gizarteko mendietan, eta hirurehunen bat harrespil-mul- sinesgai eta egituren ispilu ere izan ziren, hilda- tzo, 944 harrespil biltzen dituztenak. Iraganeko koari bere "leku" berria emateko balio izan zuten, ondare estimagarria, noski, aspaldi eraikia izan batzuetan gizartean bakoitzak izandako aitor- arren inoiz edo bestetan erromatarren garaira pen-maila ezagutzen zitzaion aldi berean. arte bizirik iraun zuena, eta gero ere bai herrita- Pentsatu ere egin daiteke hileta haietan rrengan iraganaren oroigarritzat. -nagusienetan behintzat- kanta, dantza, apain- Garaiko erlijiotasuna heriotzaren inguruko garri eta erritu sinboliko deigarririk egon ohi (aurreko eta geroko) gogoeta eta jarrerei lotuta zela; baina orain artean ez da halakorik aurkitu. ageri zaigu, hildakoei lur-ematean sekulako erai- Euskal Herriko megalitismoa ulertzeko beste kinak jasoz. Eraikuntza-ahalegin horrek, ordea, hainbat herritakotik ikasi behar da hemengo gizarte antolatua eskatzen zuen, lanerako tekni- errituak nolakoak izan zitezkeen antzeman eta ka egokiak zituena, heriotzaren inguruko kon- nolako balio sinbolikoak izan zitzaketen jakiteko. bentzimendu irmoak zituena eta, azkenean, Erlijio megalitotarraz hitz egin denean, beti aginte antolatzailea ere, batzuetan goi-klase gogoratu da mila edo bi mila urte haietan erli­ sozial baten esanetara jarduten zuela. jiotasuna aldatu-osatuz joan zela, Neolitoko Horrela, erlijiotasunak, norbanako bakoitza- herentziatik Brontze garaietarairio, eta megalito ren ustearen ondoan, gizarte jakin baten sosten- hain ezberdinetan mota ezberdineko ohiturak gua zuen. Gizarte megalitotarrak, bada, bazuen topa daitezkeela. eskualdeko bere Trikuharri nagusia, eskualdeko Badakigu, Ekialde Hurbilean, Mediterra- "santutegia"esan dezakeguna, hau da, inguruko nioan edo lurralde atlantiarretan "santutegi" lurraldearen muga sozialki zedarritua finkatzen megalitotar handiak egon zirela; trikuharri-ten- zuena. Antolakuntzaren aldetik, tokian tokiko plurik sonatuenak Ingalaterrako Stonehenge, erlijiotasunak bere gizartea eta geografía zituen, Bretainiako Carnac edo Maltako Hagar Qim-en beraz. daude, edo Ingalaterran Avebury-ko harrespile- Badakigu hainbat eraikin megalitotar erri- an. Guztiaren atzean gizakiaren, kosmoaren eta tuzko ospakizunetarako egokituak zeudela,: jainkoen ulertze sinbolikoak daude. alde batetik, urtaroak zaindu eta eguzkiaren Hortaz, Euskal Herriko megalitoak testuin- solztizio-egunei begira eratuta,eta bestetik hile- guru orokor horretatik ere begiratu behar ditu­ tako erritual jakinak gordetzeko pentsatuta. gu. Dena den, tokian tokiko kasu bakoitzak bere berezitasunak izan zitzakeen, noski. Joseba Intxausti 25 .