KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI GRADSKA UPRAVA Grada Beograda Sekretarijat Za Zaštitu Životne Sredine

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI GRADSKA UPRAVA gradA Beograda Sekretarijat za zaštitu životne sredine

GRADSKI ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVLJE

REGIONAL ENVIRONMENTAL CENTER

Beograd 2012 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI

Obrađivači: 1. Prim. dr Snežana Matić Besarabić (GZJZ) ...... poglavlje 1.1 2. Milica Gojković, dipl. inž 3. Mladen Milić, dipl. inž (Institut za javno zdravlje Srbije "Dr Milan Jovanović Batut") . . poglavlje 1.2 4. Maja Eremić Savković (Institut za medicinu rada Srbije „Dr Dragomir Karajović”)...... poglavlja 1.3; 2.2; 2.5; 3.2 5. Prim. dr Miroslav Tanasković (GZJZ) ...... poglavlja 2.1 6. Dr Marina Mandić (GZJZ) ...... poglavlje 2.4 7. Mr Aljoša Tanasković, dipl. biolog (GZJZ) ...... poglavlje 2.3 8. Dr Slaviša Mladenović (GZJZ) ...... poglavlje 2.6 9. Dr Dragan Pajić (GZJZ) ...... poglavlja 3.1 10. Boško Majstorović, dipl. inž (GZJZ) ...... poglavlje 4.0 11. Dr Milan Milutinović (GZJZ) ...... poglavlja 5.1; 5.2

Urednici: Marija Grubačević, dipl. inž, pomoćnik sekretara, Sekretarijat za zaštitu životne sredine Mirjana Gucić, dipl. prav, pomoćnik sekretara, Sekretarijat za zaštitu životne sredine Radomir Mijić, dipl. inž, samostalni stručni saradnik, Sekretarijat za zaštitu životne sredine Biljana Glamočić, dipl. inž, samostalni stručni saradnik, Sekretarijat za zaštitu životne sredine Dr Slaviša Mladenović, načelnik jedinice sa ispitivanje stanja kvaliteta životne sredine, GZJZ Prim. dr Miroslav Tanasković, savetnik, GZJZ Ana Popović, dipl. inž, projekt menadžer, REC

Suizdavači: Sekretarijat za zaštitu životne sredine, Beograd Gradski zavod za javno zdravlje, Beograd Regionalni centar za životnu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu (REC)

Za izdavače: Goran Trivan, dipl. inž, Sekretarijat za zaštitu životne sredine Mr sci med Slobodan Tošović, Gradski zavod za javno zdravlje Jovan Pavlović, Regionalni centar za životnu sredinu

Ilustracije na koricama Tijana Knežević Dizajn korica Dragan Đorđević

Prelom, tehnička realizacija Studio Čavka (Nebojša Čović) Štampa Standard 2, Beograd Tiraž 1300 ISBN 978-86-7550-067-4 Sve REC publikacije se štampaju na recikliranom papiru Sadržaj

Sekretarijat za zaštitu životne sredine ...... 9 Gradski zavod za javno zdravlje ...... 10 UVOD Istorija REC kancelarije u Srbiji ...... 11 Aktivnosti Sekretarijata za zaštitu životne sredine u periodu januar – decembar 2011. godine ...... 12 Sektor za praćenje stanja životne sredine ...... 12 Sektor za planiranje i upravljanje projektima ...... 15 Sektor za upravljanje zaštitom životne sredine ...... 21 Sektor za inspekcijski nadzor ...... 25 BEOGRAD U BROJKAMA ...... 28 Prirodne karakteristike ...... 30 Zemljište, klima, prirodna sredina ...... 35 Beogradska izletišta na levoj i desnoj obali Save ...... 46 1. VAZDUH ...... 55 1 1. . Kvalitet vazduha – zagađenost vazduha osnovnim zagađujućim materijama i specifičnim zagađujućim materijama poreklom od industrije ...... 59 1 .2 . Kvalitet vazduha - zagađenost vazduha specifičnim zagađujućim materijama poreklom od izduvnih gasova pokretnih izvora ...... 71 1 .3 . Radioaktivnost u vazduhu ...... 81 1 4. . Koncentracija radona u školama i vrtićima u Beogradu ...... 85 2. VODA ...... 89 2 1. . Kvalitet površinskih voda na teritoriji Beograda ...... 93 2 .2 . Radioaktivnost u rečnoj vodi ...... 108 2 .3 . Kvalitet vode jezera na Adi Ciganliji, kupališta „Lido" i podavalskih akumulacija: „Pariguz”, „Bela reka” i „Duboki potok”, u 2011 . godini ...... 109 2 4. . Kvalitet vode za piće iz Beogradskog vodovoda ...... 121 2 .5 . Kvalitet izvorske vode javnih česama na teritoriji Beograda u 2011 . godini . . . . . 130 2 .6 . Radioaktivnost vode za piće ...... 137 3. ZEMLJIŠTE ...... 139 3 1. . Ispitivanje zagađenosti zemljišta na teritoriji Beograda u 2011 . godini ...... 142 3 .2 . Radioaktivnost u zemljištu ...... 149 4. BUKA ...... 151 4 . Komunalna buka u Beogradu ...... 155 5. UDESI U BEOGRADU U 2011. GODINI ...... 165 5 . Udesi - godišnji izveštaj o angažovanju mobilne ekotoksikološke jedinice u toku 2011 . godine na teritoriji grada Beograda ...... 168 6. ZAŠTIĆENA PRIRODNA DOBRA NA TERITORIJI GRADA BEOGRADA ...... 173 6 1. . Pošumljavanje ...... 186 7. ŽIVOTNA SREDINA U FUNKCIJI PREVENCIJE I PROCENE RIZIKA ZA ZDRAVLJE . . . 188 8. KOMUNALNE DELATNOSTI ...... 191 8 1. . Sekretarijat za komunalne i stambene poslove ...... 193 8 .2 . Sekretarijat za saobraćaj ...... 197 8 .3 . Uprava za vode ...... 205 8 4. . Turistička organizacija beograda ...... 207 8 .5 . JKP „Beogradski vodovod i kanalizacija“ ...... 209 8 .6 . JKP „Gradska čistoća“ ...... 217 8 7. . JKP „Zelenilo-Beograd” ...... 225 8 .8 . JKP „Beogradskim elektranama” ...... 232 8 9. . JKP GSP „Beograd“ ...... 248 8 10. . JKP „Beograd put” ...... 252 8 11. . JP „Ada Ciganlija“ ...... 257 8 12. . JKP „Gradske pijace“ Beograd ...... 258 8 13. . Komunalno preduzeće „Dimničar“ AD Beograd ...... 261 8 14. . JVP „Beogradvode“ ...... 263

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 3 8 15. . Kontrola, zaštita i unapređenje životne sredine u TENT A I TENT B U 2011 . godini . 265 8 16. . Javno preduzeće za gazdovanje šumama „Srbijašume“ ...... 281 8 17. . Spomenika prirode botanička bašta „Jevremovac“ ...... 283

UVOD 8 18. . Zavoda za zaštitu prirode Srbije ...... 286 8 19. . JKP „Javno osvetljenje Beograd “ ...... 289 8 .20 . JP „Beogradska tvrđava“ ...... 296 8 .21 . JP „Gradsko stambeno” Beograd ...... 302 9. OPŠTINE ...... 307 9 1. . Gradska opština Stari Grad ...... 309 9 .2 . Gradska opština Vračar ...... 310 9 .3 . Gradska opština Savski Venac ...... 312 9 4. . Gradska opština Novi Beograd ...... 318 9 .5 . Gradska opština Zvezdara ...... 320 9 .6 . Gradska opština Rakovica ...... 321 9 7. . Gradska opština Voždovac ...... 323 9 .8 . Gradska opština Čukarica ...... 325 9 9. . Gradska opština Zemun ...... 328 9 10. . Gradska opština Palilula ...... 332 9 11. . Gradska opština Surčin ...... 336 9 12. . Gradska opština Barajevo ...... 346 9 13. . Gradska opština Mladenovac ...... 360 9 14. . Gradska opština Grocka ...... 352 9 15. . Gradska opština Sopot ...... 353 9 16. . Gradska opština Lazarevac ...... 355 9 17. . Gradska opština Obrenovac ...... 359 10. INSTITUCIJE ...... 363 10 1. . Gradski zavod za javno zdravlje ...... 365 10 .2 . Institut za javno zdravlje Srbije - „Dr Milan Jovanović Batut“ ...... 367 10 .3 Institut za medicinu rada Srbije „Dr Dragomir Karajović“ ...... 368 10 4. . Zavod za zaštitu prirode Srbije ...... 370

4 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI UVOD ZDUH 1. VA 1.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 5 UVOD

6 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI UVOD

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 7 UVOD 8 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET poglavlja: Sadržaj 2.0 Beograd u brojkama u Beograd 2.0 Uvod 2011. decembar – godine januar periodu u sekretarijata radu o Izveštaj (REC) Evropu IstoČnu i Centralnu za sredinu Životnu za centar Regionalni zdravlje javno za zavod Gradski S ekretarijat za zaštitu životne sredine životne zaštitu za ekretarijat 4. Sektor za inspekcijski nadzor inspekcijski za Sektor 4. sredine životne zaštitom upravljanje za Sektor 3. projektima upravljanje i planiranje za Sektor 2. sredine životne stanja praćenje za 1.Sektor za zaštitu životne sredine sredine životne zaštitu za SEKRETARIJAT ZA ZAŠTITU ŽIVOTNE SREDINE UVOD

U Beogradu je 1974. godine, kao za upravljanje zaštitom životne sre- resorni organ uprave zadužen za dine i Sektor za inspekcijski nadzor. oblast zaštite životne sredine, formi- Iz sredstava budžeta grada Beogra- ran Komitet za urbanizam i zaštitu da finansiraju se planovi, progra- životne sredine. Odeljenje za zaštitu mi i projekti zaštite životne sredi- životne sredine izdvojilo se iz sasta- ne, zaštita i razvoj javnih i zaštićenih va ovog organa 1. aprila 1990. godine prirodnih dobara, aktivnosti nevla- u samostalni organ Gradske upra- dinih i drugih organizacija registro- ve grada Beograda – Sekretarijat za vanih za zaštitu životne sredine i dr. zaštitu životne sredine. Sekretarijat za zaštitu životne sredi- Sekretarijat za zaštitu životne sredine obezbeđuje javnost u radu i pot- ne obavlja poslove jedinice lokalne punu dostupnost podataka i infor- samouprave na osnovu ovlašćenja macija kojima raspolaže, posebno u iz Zakona o zaštiti životne sredine i sprovođenju postupaka procene uti- zakona kojima se uređuje zaštita pri- caja projekata na životnu sredinu u rode, vazduha, zaštita od buke, od kojima se učešće javnosti obezbeđu- nejonizujućeg zračenja, upravljanje je pre donošenja odluke, a zaintere- otpadom, hemikalijama, biocidima, sovana javnost ostvaruje pravo na strateška procena uticaja na život- pravnu zaštitu kroz upravne i sud- nu sredinu, procena uticaja na život- ske postupke. nu sredinu, integrisano sprečavanje 2010. godine, navršava se dvade- i kontrola zagađivanja životne sre- set godina samostalnog funkcioni- dine i drugih oblasti zaštite prirod- sanja resora zaštite životne sredi- nih resursa i životne sredine, odno- ne u Gradskoj upravi grada Beogra- sno učestvuje u realizaciji utvrđene da. Od odluke o samostalnosti pre- politike zaštite i unapređenja život- đeno je više pragova koji su znači- ne sredine u Republici Srbiji, sa pra- li stalni razvoj i u organizacionom vima i dužnostima da prati stanje, i u funkcionalnom smislu. Arhiva i preduzima mere i upravlja aktivno- naša sećanja beleže da je na počet- stima u oblastima utvrđenim ovim ku, 1990. godine, bilo troje, pa osam zakonima. zaposlenih, zatim 2008. godine dva- Sekretarijat obavlja poslove zaštite deset pet, a 2009/2010. godine pede- životne sredine na teritoriji svih 17 set pet, uključujući i 23 inspektora. gradskih opština. Rad Sekretarijata Raznovrsnost profesija zaposlenih organizovan je u okviru četiri sek- odražava značaj posla kojim se bavi tora i to: Sektor za praćenje stanja Sekretarijat. Prisutne su gotovo sve životne sredine, Sektor za planira- specijalnosti prirodnih, tehničkih i nje i upravljanje projektima, Sektor društvenih nauka.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 9 GRADSKI ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVLJE UVOD

Gradski zavod za zaštitu zdravlja je U Zavodu se sprovode i poslovi pla- osnovan 1961. godine, a usvajanjem niranja zdravstvene zaštite, edukaci- Zakona o zdravstvenoj zaštiti SR ja zdravstvenih radnika i saradnika, Srbije 1979. godine, Zavod je postao poslovi u oblasti zdravstvene stati- specijalizovana zdravstvena preven- stike i informatike, kao i drugi struč- tivna ustanova koja je i danas od ni poslovi iz oblasti javnog zdravlja. vitalnog značaja za grad Beograd. U okviru terenskog rada, angažova- Na osnovu člana 136. stav 1 tačka njem mobilnih ekipa, Zavod nepo- 1 Zakona o zdravstvenoj zaštiti sredno rešava aktuelne higijensko – „Sl. glasnik RS“, br. 107/05, Upravni epidemiološke i ekološke probleme odbor Gradskog zavoda za zaštitu i učestvuje u prostornom i urbani- zdravlja, Beograd, na sednici održa- stičkom planiranju grada sa aspekta noj dana 25. 07. 2006. godine doneo je zaštite životne sredine. STATUT Gradskog zavoda za javno Saglasno statutu Zavoda iz 2006. zdravlje. Ovim statutom uređuje se godine, poslovi iz delatnosti Zavo- delatnost, unutrašnja organizaci- da se obavljaju u okviru organiza- ja, upravljanje, poslovanje ove pre- cionih celina – Centra za promociju ventivne zdravstvene ustanove koja zdravlja, Centra za analizu, planira- ima značajnu ulogu za stanovništvo nje i organizaciju zdravstvene zašti- grada i sam grad Beograd. te, Centra za informatiku i biosta- Zavod ima preko 350 zaposlenih od tistiku u zdravstvu, Centra za kon- kojih oko 62 lekara i preko 30 zdrav- trolu i prevenciju bolesti, Centra za stvenih saradnika visoke struč- mikrobiologiju, Centra za higijenu i ne spreme što omogućava stručan, humanu ekologiju i Centra za eko- savremen i na naučnim metodama toksikologiju. zasnovan pristup zdravstvene zašti- Iako se stručne aktivnosti Zavoda te i očuvanja i unapređenja zdravlja obavljaju u okviru navedenih centa- stanovništva Beograda. ra, zdravstveno promotivne i preven- Zavod kontinuirano radi na unapre- tivno medicinske aktivnosti pojedi- đenju organizacije zdravstvene služ- nih cenatara se uzajamno prožimaju, be u Beogradu, na sprečavanju, suz- dopunjavaju ili jedne iz drugih pro- bijanju i ranoj dijagnostici oboljeva- izilaze, formiranjem multidiscipli- nja stanovništva, detekciji faktora narnih timova koji rade na rešavanju rizika životne sredine, kao i promo- različitih problema iz oblasti javnog ciji zdravlja i zdravih stilova života. zdravlja.

10 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Regionalni centar za Životnu sredinu za Centralnu i IstoČnu Evropu (REC) UVOD

Regionalni centar za životnu sredinu larija u Srbiji postoji od maja 1998. za Centralnu i Istočnu Evropu (REC) Do 2008. REC funkcioniše prema je nestranačka, nezavisna, neprofit- Memorandumu o razumevanju koji na međunarodna organizacija čija je potpisan 2001. godine izmedju je uloga pružanje pomoći u rešava- REC-a i Saveznog Ministarstva spolj- nju problema u životnoj sredini u nih poslova SR Jugoslavije (sadašnje Centralnoj i Istočnoj Evropi (CEE). Srbije) i Ugovora o poslovnoj i teh- REC sprovodi svoju misiju kroz pro- ničkoj saradnji potpisanog sa Sekre- movisanje saradnje između nevladi- tarijatom za zaštitu životne sredine nih organizacija, vladinih instituci- Republike Srbije. ja, biznis sektora i drugih partnera Danas REC kancelarija u Srbiji funk- u oblasti zaštite životne sredine, kao cioniše na osnovu Sporazuma o i pružanjem podrške razmeni infor- pravnom statusu REC-a u Srbiji, pot- macija i procesima učešća javnosti u pisanog 27. juna 2008. godine koji je donošenju odluka koje se tiču život- odobren od strane Vlade Srbije. ne sredine. REC su 1990. godine osnovale Sje- dinjene Američke Države, Evropska Jačanje saradnje komisija i Mađarska. Rad REC-a je U poslednjih nekoliko godina REC danas zasnovan na Povelji koju su aktivno osnažuje saradnju sa par- potpisale vlade 28 zemalja i Evrop- tnerskim institucijama u Republici ska komisija i na međunarodnom Srbiji. U tom pogledu, REC i Repu- ugovoru potpisanom sa vladom blički hidrometeorološki zavod Srbi- Mađarske. je su 2008. godine osnovali zajed- Sedište REC je u Sentandreji, u ničku kancelariju za klimatske pro- Mađarskoj, a Kancelarije se nalaze u mene u okviru Podregionalnog vir- svakoj od 17 zemalja korisnica REC- tuelnog klimatskog centra za Jugoi- ovih programa: Albaniji, Bosni i Her- stočnu Evropu. Krajem 2009. godine cegovini, Bugarskoj, Crnoj Gori, Češ- potpisan je sporazum o saradnji sa koj, Estoniji, Hrvatskoj, Latviji, Litva- Agencijom za zaštitu životne sredi- niji, Mađarskoj, Makedoniji, Poljskoj, ne Republike Srbije. Potpisan je i niz Rumuniji, Slovačkoj, Sloveniji, Srbi- dokumenata na osnovu kojih je konji i Turskoj. kretizovana saradnja izmedju REC-a i lokalnih samouprava, nacionalnih parkova, NVO-a, obrazovnih insti- Istorija REC kancelarije u Srbiji tucija, medija i drugih relevantnih REC je zvanično prisutan u Srbi- zainteresovanih strana. ji od aprila 1997. godine, a kance-

Kosovska 17/VI, 11000 Beograd E-mail: [email protected] www.rec.rs Web adresa REC centrale www.rec.org

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 11 IZVEŠTAJ O RADU SEKRETARIJATA ZA ZAŠTITU ŽIVOTNE SREDINE U PERIODU JANUAR – DECEMBAR UVOD 2011. GODINE

UVOD n kvaliteta rečnih voda Save, Duna- Sekretarijat za zaštitu životne sre- va, Kolubare, kanala Galovica dine vrši poslove zaštite i unapre- i 20 drugih vodotoka, kanala, đenja životne sredine koji su u skla- retenzija, kao i vode Savskog du sa zakonom utvrđeni Odlukom jezera, kupališta Lido i podaval- o Gradskoj upravi grada Beograda skih akumulacija (Pariguz, Bela („Službeni list grada Beograda“, broj Reka i Duboki Potok); 51/08, 61/09, 6/10, 23/10, 32/10 i 45/11) n kvaliteta izvorske vode iz 26 jav- kao izvorni poslovi i vrši poslove nih česama na teritoriji grada; koje je u ovoj oblasti Republika zako- n nivoa komunalne buke za dan i nom poveri gradu. noć na 30 mernih mesta; Rad Sekretarijata za zaštitu životne n zagađenosti poljoprivrednog sredine organizovan je u 4 sektora: zemljišta na 30 lokaliteta; Sektor za praćenje stanja životne sre- n nivoa radioaktivnosti u život- dine; Sektor za planiranje i upravlja- noj sredini (vazduh, padavine, nje projektima; Sektor za upravljanje rečna voda, voda za piće, zemlji- zaštitom životne sredine; Sektor za šte, životne namirnice, stočna inspekcijski nadzor. hrana); n povremena ciljana merenja na zahtev inspektora, a radi hit- SEKTOR ZA PRAĆENJE STANJA nog merenja buke ili zagađuju- 1 ŽIVOTNE SREDINE ćih materija u vazduhu, vodi i Sektor za praćenje stanja životne zemljištu; sredine je u 2011. godini u okvi- n povremena ciljna ispitivanja prisu- ru utvrđenog delokruga i odgovor- stva radona u objektima predškol- nosti obavljao studijsko-analitičke i skih i školskih ustanova, od aprila druge stručne poslove koji se odno- do novembra; se na realizaciju stalnih (redovnih) n monitoring UV sunčevog zrače- programa i preduzimao aktivnosti nja, od maja do kraja septembra na izradi novih programa i projeka- meseca. ta. To su: Svi rezultati ispitivanja kvalite- 1. Kontrola kvaliteta životne sredine ta životne sredine objavljivani u Beogradu u okviru realizacije su mesečno u Ekološkom bilte- godišnjih programa ispitivanja i nu i godišnjoj publikaciji Kvalitet praćenja: životne sredine u Beogradu. n kvaliteta vazduha, poreklom od stacionarnih izvora na 27 mer- 2. Programi suzbijanja štetnih organi- nih mesta i poreklom od izduv- zama realizovani su na teritoriji 17 nih gasova motornih vozila na gradskih opština, a u okviru kon- 16 raskrsnica u gradu; trole populacije komaraca, krpelja i glodara i to: n Program kontrole populacije 1 Pregled poslova obavljenih u ovom sektoru dat je u Tabeli I. komaraca obuhvatio je: (1) suzbi-

12 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI janje larvi komaraca u priobalju jih metoda reciklaže, osvajanjem većih i manjih vodotoka, iz avi- novih tehnologija proizvodnje i ona (1.650 ha) i sa zemlje (10.000 dr. UVOD ha), od aprila do oktobra; (2) suz- 5. Upravljanje polimernim otpadom na bijanje odraslih formi komaraca teritoriji Grada Beograda – I faza - iz aviona (30.000 ha) i uređajima započeto je istraživanje i razvoj sa zemlje (17.280 ha) na zelenim tehnologija dobijanja kompozitnih površinama, ostrvima, prioba- konstrukcionih materijala modi- lju, stambenim zonama i dr; fikovanjem otpadnih polimera n Program suzbijanja krpelja obu- različitim puniocima i ojačanji- hvatio je praćenje, kontrolu poja- ma, a u cilju utvrđivanja metode ve i aktivnosti krpelja i nepo- njegovog recikliranja, smanjenja sredno izvođenje tretmana na zagađenja životne sredine, razvoja oko 5.353,6 ha javnih zelenih jeftinih kompozitnih materijala za površina, kao i dvorišta predš- izradu proizvoda koji imaju širo- kolskih i školskih ustanova; ku primenu u industriji ambalaže n Program suzbijanja glodara obu- i građevinarstvu i dr. hvatio je sistematsku deratiza- 6. Proširenje Lokalne mreže mernih ciju izvedenu u dva tretmana: stanica i mernih mesta za kontro- stambenog fonda, nehigijenskih lu kvaliteta vazduha u naseljima naselja, obala i priobalja, javnih na levoj obali Dunava - postavlja- površina u okolini stambenih nje nove automatske merne sta- zgrada. nice obezbediće podatke o kva- 3. Lokalni registar izvora zagađivanja litetu vazduha spoljne sredine u životne sredine na teritoriji Beogra- naseljima na levoj obali Dunava, da - II faza - nastavljene su aktiv- odnosno o uticajima epizodnih ili nosti na prikupljanju i sistemati- udesnih zagađenja koja potiču iz zovanju podataka o industrijskim industrijskih postrojenja u Pan- i drugim subjektima čije delatno- čevu. sti utiču na životnu sredinu u cilju 7. Ispitivanje efikasnosti primene larvi- uspostavljanja i vođenja Lokalnog cidnih preparata i aktivnih supstanci registra izvora zagađivanja, kvali- u regulaciji brojnosti larvi komaraca fikacije i kvantifikacije promena i na teritoriji grada - rezultati istraži- preduzimanja mera zaštite u skla- vanja čine osnovu za primenu naj- du sa zakonom. Ovom fazom pro- efikasnijih sredstava u suzbijanju jekta obrađeni su podaci za velika larvi komaraca na teritoriji Beo- preduzeća. grada. Izbor larvicidnih prepara- 4. Razvoj novih tehnologija proi- ta zavisiće od stepena zagađeno- zvodnje poliola različitih svojsta- sti voda i dužine njihovog rezidu- va iz otpadne polietilentereftalatne alnog efekta. ambalaže i alkidnih, poliestarskih 8. Pilot projekat – Istraživanje postu- i poliuretanskih proizvoda bazira- panja sa neupotrebljivim lekovima nih na tim poliolima – I faza - zapo- sa predlogom mera za poboljšanje četo je istraživanje i razvoj novih zbrinjavanja ovog otpada - istraženi tehnologija reciklaže otpadne PET su problemi i postupanje građana ambalaže putem hemijskog razla- sa neupotrebljivim lekovima, kao i ganja, uz dobijanje proizvoda koji prostorna, organizaciona i stručna imaju komercijalnu vrednost, a u spremnost apoteka da učestvuju u cilju smanjenja zagađenja životne zbrinjavanju neupotrebljivih leko- sredine razvojem najsavremeni-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 13 Tabela I – Sektor za praćenje stanja životne sredine

Red. PREDMETI (vanupravni)

UVOD OBLAST KOMENTAR broj Naziv/opis Broj Programi kontrole kvaliteta životne sredine (vazduh, površinske vode, izvorske Stalni pro- 10 vode javnih česama, buka, zemljište, radio- grami aktivnost, UV zračenje, ciljana merenja) Kvalitet životne Proširenje lokalne mreže mernih stanica 1. sredine i mernih mesta za kontrolu kvaliteta 1 Realizovano (monitoring) vazduha u naseljima na levoj obali Dunava Lokalni registar izvora zagađivanja Nastavak životne sredine na teritoriji Beograda – II 1 izrade faza Program suzbijanja larvi i odraslih formi 1 Suzbijanje štetnih komaraca Redovni organizama 2. Program suzbijanja krpelja 1 godišnji pro- na teritoriji 17 Program izvođenja sistematske deratizaci- 1 grami gradskih opština je Razvoj novih tehnologija proizvodnje poliola različitih svojstava iz otpadne PET Izrada ambalaže i alkidnih, poliestrarskih i poli- 1 započeta 2011. uretanskih proizvoda baziranih na tim godine polioloma - I faza Izrada Upravljanje poliomernim otpadom na teri- 1 započeta 2011. Istraživačko- toriji grada Beograda - I faza 3. godine razvojni projekti Pilot projekat – Istraživanje postupanja sa neupotrebljivim lekovima sa predlogom 1 Realizovano mera za poboljšanje zbrinjavanja ovog otpada Ispivanje efikasnosti primene larvicidnih preparata i aktivnih supstanci u regulaciji 1 Realizovano brojnosti larvi komaraca na teritoriji grada Usvajanje i Predlozi zaključaka, odluke, rešenja, 4. sprovođenje pro- 37 Realizovano konkursna dokumentacija, oglasi grama Zahtevi, pri- Izveštaji i odgovori na zahteve građana 5. jave i predllozi 80 Realizovano upućene sekretaru /zameniku sekretara građana Ostali stručni, Izrada izveštaja, analiza, odgovora i dru- 6. opšti i adminis- gih akata za programe, planove i projekte 62 Realizovano trativni poslovi navedene od 1. do 3. ove tabele UKUPNO: 198 Beograd, 03. februar 2012. godine

14 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI va koji su latentna višestruka opa- nih preduzeća. Izrađeni su plano- snost po životnu sredinu. vi pošumljavanja područja grad- Ukupno je u Sektoru za praćenje sta- skih opština Lazarevac, Obreno- UVOD nja životne sredine, razmatrano i vac i Surčin za 2012. rešeno 198 vanupravnih predmeta. 3. Upravljanje zaštićenim prirodnim dobrima realizovano je u celini kroz sprovođenje programa SEKTOR ZA PLANIRANJE I upravljanja zaštićenim prirod- UPRAVLJANJE PROJEKTIMA2 nim dobrima i područjima, odno- Sektor za planiranje i upravljanje sno spomenicima prirode i pre- projektima je u 2011. godini u okvi- delima izuzetnih odlika. Završe- ru utvrđenog delokruga i odgovorne su studije zaštite i pripremljeni nosti obavljao poslove i preduzimao nacrti akata o proglašenju novih aktivnosti koje su se odnosile na zaštićenih područja, a započeto je nove planove, programe i projekte, prikupljanje i obrada podataka i kao i na nastavak izrade ili završetak dokumentacije za potrebe zaštite ranije započetih planova, programa i Lipovačke šume, šume Kovilovo, projekata u oblasti održivog razvoja područja forlanda na levoj obali i zaštite životne sredine, zaštite pri- Dunava i dr. rodnih vrednosti, javnih i zaštićenih 4. Projekat revitalizacije „plavo-zele- prirodnih dobara, poslove planiranih koridora“ na užem gradskom nja i organizacije upravljanja otpa- području Beograda, na primeru sliva dom i dr. To su: Kaljavog potoka je završen čime je 1. Program zaštite životne sredine na definisan model za zaštitu i pove- teritoriji Beograda, započet je izra- zivanje šumskih i vodenih površi- dom polaznih osnova ovog strana na teritoriji grada radi otvara- teškog dokumenta kojim će se nja prostora sa prirodnim, rekre- istražiti stanje i trendovi u prote- ativnim i estetskim vrednostima. klih 10 godina i definisati priori- 5. Projekat „Tipološko definisanje teti za naredni period u skladu sa šuma Beograda” je započet i pred- Nacionalnim programom, Strate- stavlja osnovno polazište namen- gijom održivog razvoja Republi- skog klasifikovanja šuma i defi- ke Srbije i interesima i specifično- nisanja predloga mera unapređe- stima Beograda, odnosno u skla- nja i održivosti višenamenskih du sa Strategijom razvoja Beogra- funkcija šuma, očuvanja resursa i da kako bi se obezbedila usklađe- ukupnog kvaliteta životne sredine nost politike zaštite životne sredi- Beograda. ne sa drugim sektorskim politika- 6. Projekat „Primena bioindikatora ma. Projekat u toku. oksidativnog stresa kod biljaka u 2. Strategija pošumljavanja područja zonama velikog zagađenja“ započet Beograda je završena i usvojena na je radi istaživanja i praćenja stanja sednici Skupštine grada Beograda biljaka u zonama velikog zagađe- u junu 2011. godine. Započeta je nja, odnosno identifikacije nega- razrada implementacionih aktiv- tivnih efekata izduvnih gasova u nosti i neposredno pošumljavanje blizini većih saobraćajnica i indu- površina koje su u sistemu redov- strijskih aktivnosti. nog održavanja i gazdovanja jav- 7. Programi i projekti ozelenjavanja Beograda 2 Pregled poslova obavljenih u ovom sektoru dat realizovani su kroz prio- je u Tabeli II. ritetne aktivnosti (projekte) obnav- ljanja devastiranih i podizanje

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 15 novih javnih zelenih površina i tog područja predložene su vrste drvoreda. Formiran je drvored u hiperakumulatora koji se mogu Grčkoj ulici na Bežanijskoj kosi, u koristiti za fitoremedijaciju zaga- UVOD sklopu investicionog održavanja. đenih područja, kao i druge mera 8. Katastar zelenila Beograda i stal- zaštite i očuvanja prirodnih eko- no ažuriranje podataka – GIS je sistema „Avale“. nastavljen uspostavljenjem pro- 12. Program genetičke konzervacije jektovanog sistema registrovanja šumskih vrsta „Velikog ratnog ostr- postojećih atributa zelenila na va“ započet je u cilju očuvanja jednoj kompaktnoj teritorijalnoj ugroženih genotipova ili popula- celini, a u narednim fazama će se cija i karakterističnih kombinaci- modularno razvijati i nadograđi- ja gena u njima, kroz definisanje vati uključivanjem drugih delo- sistema konzervacije šumskog va teritorije grada, do njegovog drveća i žbunja koje čini stani- potpunog projektovanog obima šte retkih i ugroženih vrsta ptica. u prostornom i funkcionalnom 13. Izrada projekta „Sadržaj mikroele- smislu. menata u zamljištu i krtolama čičo- 9. Studija očuvanja prirodnih šumskih ke na pepelištu TENT A kao pio- ekosistema i njihove restauracije u nirske vrste za stvaranje povoljnih neposrednom priobalju vodotoka uslova u cilju budućih pošumlja- Save i Dunava na području Beo- vanja započet je radi istraživanja grada u cilju valorizacije ambijen- i utvrđivanja predloga relevan- talnih vrednosti i izletničko-rekre- tnih rešenja rekultivacije deponi- ativnih funkcija je nastavljena sa je pepelišta iz procesa proizvod- ciljem da se na osnovu analize nje energije u termoelektrani i postojećeg stanja utvrdi moguć- degradiranog okolnog zemljišta. nost uređenja priobalja i podiza- 14. Projekat „Urbani džepovi Beo- nje kvaliteta životne sredine, kao grada“ započet je u saradnji sa i ostvarivanje multifunkcional- opštinskim upravama i civilnim nih potencijala vodotoka i prio- sektorom, kroz izradu i realiza- balja i uspostavljanje dugoveč- ciju projekata uređenja zapušte- nih tipova šuma sa autohtonim nih zelenih površina u urbanom vrstama koje su postojale do nji- okruženju vraćanjem ekološke i hovog uništavanja. socijalno –kulturološke funkci- 10. Monitoring mikrobiološke aktiv- je tim površinama, u odnosu na nosti šumskog zemljišta završen potrebe lokalnog stanovništva. je i dobijeni su rezultati izvrše- 15. Projekat „Postavljanje (biljnih) bio- nih ispitivanja prisustva zemljiš- filtera u zonama velikog zagađe- nih mikroorganizama, odnosno nja na teritoriji grada Beograda“ mikrobiološka aktivnost zemlji- istražuje mogućnosti primene šta u gradskim i prigradskim bambusa kao biofiltera s obzirom šumama, kao jedan od indikatora na sposobnosti da se prilagodi kvaliteta životne sredine. Predlo- različitim uslovima i da biofilteri žen je stalni monitoring. podignuti od bambusovog drve- 11. Istraživanje koncentracije polu- ta predstavljaju veoma efikasne tanata u šumskim ekosistemi- prečišćivače vazduha. Oni pro- ma zaštićenog prirodnog dobra izvode velike količine kiseoni- „Avala“ u funkciji zaštite i unapre- ka, štite od buke, a puferi od ove đenja životne sredine je završeno, biljke imaju ulogu u bioindikaciji a na osnovu dobijenih rezultata zagađenosti zamljišta.

16 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 16. Izrada jedinstvenog Programa dokumentaciona osnova za sana- upravljanja resursima voda na cione planove i razvoj projekata administrativnom području Beo- sanacije i remedijacije priobalja. UVOD grada - „Plava regulativa“ - strateš- 20. Projekat „Ispitivanje sadržaja arse- ki program upravljanja i zaštite na i teških metala u mesu ribe kao voda koji se zasniva na principi- pokazatelja zagađenja životne srema i normativima Okvirne direk- dine - Meso ribe jedan je od poka- tive o vodama Evropske unije zatelja zagađenja životne sredi- (WFD - Water framework Direc- ne i istraživanja u okviru ovog tive EU2000/60/EC). U 2011. godi- projekta odnose se na ispitivanje ni urađena je analiza trendova, sadržaja arsena, olova, žive i kad- projektovanih i potrebnih, da bi mijuma u mesu i organima oda- se postigao dobar status vodnih branih predstavnika tri grupe resursa i životne sredine i analiza riba (omnivora, karnivora, biljo- i procena uticaja i konflikata koji jeda) iz Save i Dunava. utiču na postizanje dobrog statu- 21. Projekat izgradnje ekološkog spla- sa voda do 2021. godine. va realizovan je uz primenu 17. Puštanje u rad i održavanje četi- savremenih tehnologija, tako da ri nezavisna sistema za prečišća- je splav energetski efikasan i sa vanje otpadnih voda na područ- minimalnim zagađenjem život- ju zaštićenog prirodnog dobra ne sredine. „Avala“ - nakon završenog pro- 22. Lokalni plan upravljanja otpadom jekta, izgradnje i opremanja, grada Beograda 2011-2020. zavr- pušteni su u rad sistemi za preči- šen je i usvojen na sednici Skup- šćavanje otpadnih voda, a zatim štine grada Beograda u julu 2011. je izvršena nabavka i postavljanje godine. Započete su aktivnosti ograde i drugih sredstava za bez- na pripremi implementacionih bedno funkcionisanje ovih ure- projekata. đaja. 23. Projekat „Katastar septičkih jama 18. Inoviranje i ažuriranje Katastra na teritoriji grada Beograda“ je vodnih pojava i objekata na teri- nastavljen za odabrana naselja toriji Beograda sa izradom digital- koja nemaju kanalizacioni sistem. ne karte i baze podataka (II faza) Izradu katastra prati istraživanje predstavlja nastavak rada na ažu- zagađenja tla i vode u cilju utvr- riranju baze podataka o ovom đivanja ekološkog statusa nase- važnom resursu i unos podataka lja i pripremu osnova za izbor u digitalnu kartu područja u cilju sistema odvođenja i prečišćava- vrednovanja resursa podzemnih nja komunalnih otpadnih voda voda i mogućnosti njihove valo- na tom području i smanjenja štet- rizacije kroz višenamenski način nih uticaja na životnu sredinu i korišćenja. zdravlje ljudi. 19. Projekat „Ekološko stanje, uzroci 24. Pilot projekat „Biotehnološki tre- zagađivanja i analize vode i sedi- tman otpadnih voda septičkih menta sliva reke Veliki Lug na teri- jama“ realizovan je na 50 odabra- toriji opštine Sopot“ realizovan je nih lokacija. Rezultati projekta u saradnji sa Institutom za hemi- su pokazali značajna poboljšanja ju, tehnologiju i metalurgiju sa kvaliteta otpadnih voda iz treti- ciljem da se prikupe i obrade ranih septičkih jama u odnosu podaci o stanju i uzrocima zaga- na netretirane u okviru izabra- đenja, odnosno da se obezbedi

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 17 nih lokacija i smanjenje stepena Beograd“ realizovan je odobrava- zagađenja vode i tla. njem i finansiranjem 61 projekta 25. Projekat „Od Šugavca do Malog od 140 prijavljenih; UVOD Dunava“ je realizovan u saradnji n sufinansiranje manifestacije sa Poljoprivrednim fakultetom u „Radost Evrope“ – „Eko art radi- Beogradu (sufinansiranje) i potok onice“ sa temom „Kad bi drveće Šugavac je očišćen i uređen, a hodalo“ budući da je 2011. godina obale su pretvorene u ekološ- rezolucijom Generalne skupštine ku oazu „Mali Dunav“. Čišćenje UN proglašena Internacionalnom je obuhvatilo izmuljivanje toka, godinom šuma; čišćenje obala i toka od otpada, n brojne dotacije u svrhu organizaci- deratizaciju slivnog područja i je različitih manifestacija, aktivno- krčenje šiblja i korova duž toka, sti i konkretnih akcija od značaja a novonastali „Mali Dunav“ sim- za promociju prirodnih vrednosti bolizuje reku Dunav od Švar- i zaštite životne sredine. cvalda do ušća u Crno More. 27. Projekat „Zelena emisija“ – serija 26. Obrazovni projekti i projekti pod- emisija o pojedincima i preduze- sticanja i jačanja svesti o značaju ćima koji uspešno žive ili posluju zaštite životne sredine realizovani bez ugrožavanja životne sredina. su kroz različite aktivnosti: 28. Usluge propagande, promoci- n Akcija „Zaštitimo ptice u gradu“ je i popularizacije značaja zaštite odvija se više godina u organiza- životne sredine i očuvanja prirod- ciji Sportsko-rekreativnog centra nih vrednosti - podizanje nivoa „Pionirski grad“, uz učešće učeni- ekološke svesti (pojedinaca, ka beogradskoh osnovnih škola grupa i društva u celini) i uklju- koji, kroz aktivno učešće u različi- čivanje šire javnosti u rešavanje tim oblicima rada, razvijaju svest problema i pitanja zaštite život- o značaju biološke raznovrsnosti; ne sredine. n Javni konkurs za projekte udruže- Ukupno je u Sektoru za planiranje i nja građana i nevladinih organi- upravljanje projektima, razmatrano zacija pod nazivom „Zeleno-plavi i rešeno 532 vanupravna predmeta.

Tabela II – Sektor za planiranje i upravljanje projektima

Red. PREDMETI (vanupravni) OBLAST KOMENTAR broj Naziv/opis Broj Strategija pošumljavanja područja 1 Usvojena Beograda Strateški Lokalni plan upravljanja otpadom grada 1. 1 Usvojen dokumenti Beograda 2011-2020. Program zaštite životne sredine na terito- 1 U toku riji Beograda

18 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Programi upravljanja zaštićenim 14 Realizovano područjima

Predlozi akata o finansiranju zaštite UVOD 3 Realizovano zaštićenih prirodnih dobara Zaštita prirod- Predlog novog akta o zaštiti područja 2. 1 Realizovano nih dobara i „Arboretum šumarskog fakulteta“ područja Izrada nacrta novih akata o zaštiti 5 U toku područja Analiza podataka i ramatranje karakteristika područja za izradu novih studija 3 U toku zaštite Pprogrami i projekti ozelenjavanja Beograda – obnavljanje devastiranih i Projekti su u 3 podizanje novih javnih zelenih površina i toku drvoreda Katastar zelenila Beograda i stalno Projekat je u 2 ažuriranje podataka – GIS toku Studija očuvanja prirodnih šumskih eko- Projekat je u sistema i njihove restauracije u neposred- 2 toku nom priobalju Save i Dunava Monitoring mikrobiološke aktivnosti Završen u 1 šumskog zemljišta celini Istraživanje koncentracije polutanata Završen u u šumskim ekosistemima zaštićenog 1 Javne zelene celini površine, prirodnog dobra Avala šumski Program genetičke konzervacije šumskih Projekat je u 3. 1 ekosistemi vrsta Velikog Ratnog ostrva toku i šumsko Sadržaj mikroelemenata u zemljištu i Projekat je u 1 zemljište krtolama čičoke na pepelištu TENTA „A“ toku Projekat „Tipološko definisanje šuma Projekat je u 1 Beograda” toku Projekat revitalizacije „plavo-zelenih Završen u koridora“ na užem gradskom području 1 celini Beograda Projekat „Primena bioindikatora oksi- Projekat je u dativnog stresa kod biljaka u zonama 1 toku velikog zagađenja“ Projekat je u Izrada i realizacija planova pošumljavanja 4 toku Projekat je u Urbani džepovi Beograda 12 toku

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 19 Započet 2009. Izrada jedinstvenog programa upravljanja godine resursima voda na administrativnom 2

UVOD Projekat je u području Beograda - „Plava regulativa“ toku Inoviranje i ažuriranje katastra vodnih Projekat je u pojava i objekata na teritoriji Beograda sa 2 toku izradom digitalne karte i baze podataka Ekološki status, uzroci zagađivanja i anal- Projekat je ize vode reke Veliki Lug na teritoriji grad- 2 završen ske opštine Mladenovac Zaštita voda i 4. Puštanje u rad i održavanje četiri neza- vodnih resursa visna sistema za prečišćavanje otpadnih Projekat je u 4 voda na području zaštićenog prirodnog toku dobra „Avala“ Ispitivanje sadržaja arsena i teških metala Projekat je u u mesu ribe kao pokazatelja zagađenja 1 toku životne sredine Projekat je Projekat „Od Šugavca do Malog Dunava“ 1 završen Projekat je Projekat izgradnje ekološkog splava 1 završen Zaštite Projekat Postavljanje (biljnih) biofiltera u Projekat je u 5. vazduha od 1 zonama velikog zagađenja toku zagađivanja Katastar septičkih jama na teritoriji grada Projekat je u 5 Beograda toku 6. Ostali projekti Biotehnološki tretman otpadnih voda Projekat je u 1 septičkih jama - pilot projekat toku Projekat je Javni konkurs za projekte udruženja završen - građana - projekti podsticanja i jačanja 140 odobreno 61 Ekološko obra- svesti o značaju zaštite životne sredine 7. zovanje projekat Projekat je Zaštitimo ptice u gradu – osnovne škole 2 završen Ostali stručni, Izrada predloga, izveštaja, analiza, opšti i admin- odgovora, dopisa i drugih akata za pro- 8. 311 istrativni grame, planove i projekte navedene od 1. poslovi do 7. ove tabele

UKUPNO: 532

Beograd, 03. februar 2012. godine

20 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI SEKTOR ZA UPRAVLJANJE finansijskog plana, popis obave- ZAŠTITOM ŽIVOTNE SREDINE3 za i potraživanja i usklađivanje sa knjigovodstvenom evidenci- Sektor za upravljanje zaštitom život- UVOD jom, popis hartija od vrednosti i ne sredine je obavljao normativne pismenih isprava, kontrolu ugo- i druge pravne, ekonomske i struč- vora i pojedinačnih akata u obla- ne poslove, kao i poverene poslove sti javnih nabavki, praćenje pri- sprovođenja postupaka i izdavanja mene ekonomskih instrumenata, dozvola, saglasnosti i drugih akata. opštih i pojedinačnih akata Skup- To su: štine grada i dr. 1. Pravni poslovi su vršeni kao nor- 3. Poslovi utvrđivanja uslova i mera mativni, upravni i drugi pravni zaštite životne sredine u prostor- poslovi, a odnosili su se na: praće- nim i urbanističkim planovima i dru- nje primene i sprovođenja zakona gim aktima za uređenje prostora i drugih propisa u svim oblasti- i izgradnju objekata i postrojenja ma zaštite životne sredine, dava- izvršeni su donošenjem rešenja na nje mišljenja i primedaba na nacr- osnovu analize zahteva, postoje- te zakona i drugih propisa, izra- ćeg stanja i namene prostora, kao i du opštih i posebnih akata koje sagledavanja mogućih uticaja pla- donosi Skupština grada Beogra- niranih sadržaja na prostor defi- da u oblasti utvrđivanja poseb- nisan granicama plana i njegovo ne naknade za zaštitu i unapređe- okruženje. nje životne sredine i proglašenja zaštite prirodnih dobara i područ- 4. Poslovi davanja saglasnosti na stra- ja, vođenje prvostepenih uprav- tešku procenu uticaja na životnu nih postupaka, odgovore na žalbe, sredinu planova i programa izvr- tužbe i prigovore, javne nabavke, šeni su kroz prethodno davanje izradu i realizaciju ugovora, kao i mišljenja o pristupanju, odnosno svi poslovi u oblasti radnih odno- nepristupanju strateškoj proceni, sa i ostvarivanja prava i obaveza iz kao i analizi izveštaja o strateš- radnog odnosa. koj proceni, prostora obuhvaćenog planom, postojećeg stanja i mogu- 2. Ekonomski poslovi realizovani su ćim značajnim uticajima planira- kroz izradu finansijskog plana nih sadržaja, oceni predloženih prihoda i rashoda i izveštaja o nje- mera i uslova zaštite životne sredi- govom izvršenju, predloga budže- ne i donošenjem rešenja o davanju ta i rebalansa budžeta grada Beo- saglasnosti na stratešku procenu. grada, programa korišćenja sredstava Budžetskog fonda, izvešta- 5. Poslovi analize urbanističkih doku- ja o predlogu plana prioritetnih menata, učešće u radu Komisije preuzimanja obaveza i plaćanja, za planove Skupštine grada Beo- kontrolu instrumenata finansij- grada i ostvarivanje saradnje sa skog obezbeđenja, izradu nared- subjektima relevantnim za pri- bi za knjiženje, zahteva za plaća- premu planova kontinuirano su nje i rešenja o prenosu sredsta- vršeni prema zahtevima nadlež- va, otvaranje dotiranih programa, nih organa. internih naloga i njihove derivaci- 6. Poslovi procene uticaja određenih je u SAP programu, detaljno pra- javnih i privatnih projekata na život- ćenje izvršenja budžeta i kvota, nu sredinu realizovani su u oblasti industrije, energetike, saobraća- 3 Pregled poslova obavljenih u ovom sektoru dat je u Tabeli III i Tabeli IIIa u prilogu. ja i telekomunikacija, poljoprivrede, upravljanja otpadom i komu-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 21 nalnih delatnosti, kroz rešavanje sanih dozvola za rad postrojenja i u upravnim predmetima po zah- obavljanje aktivnosti. tevu pravnih i fizičkih lica i spro- 8. Dokumentacioni, stručno-operativ- UVOD vođenje postupka procene uti- ni, evidencioni i drugi kancelarijski i caja novih i izvedenih projekata administrativni poslovi obavljani su na životnu sredinu, kao i vođe- u svemu u skladu sa propisima o nje Javne knjige o sprovedenim kancelarijskom poslovanju organa postupcima procene uticaja. državne uprave. 7. Poslovi izdavanja dozvola realizova- Ukupno je u Sektoru za upravlja- ni su po zahtevima pravnih i fizič- nje životnom sredinom, razmatra- kih lica u sprovedenim postupci- no 887 upravnih predmeta, rešeno ma izdavanja dozvola: za upravlja- 745, u toku rešavanje 142 predmeta, nje otpadom, za upravljanja hemi- a vanupravnih predmeta je razma- kalijama, za rad stacionarnih izvo- trano 4257, rešeno 4254, u toku reša- ra zagađivanja vazduha i integri- vanje 3 predmeta.

Tabela III – Sektor za upravljanje zaštitom životne sredine Broj predmeta Red. PREDMETI (upravni) OBLAST Razma- broj Naziv/opis Rešeno U toku trano Davanje saglasnosti na akte o 2 2 unutrašnjem redu i čuvarskoj službi Zaštita prirodnih 1 resursa i dobara Davanje saglasnosti na planove i programe upravljanja zaštićenim prirod- 16 16 nim dobrima Urbanistički planovi 71 64 7 Urbanistički projekti 26 24 2 Utvrđivanja uslova Lokacijske dozvole, Urbanistički uslovi 2. i mera zaštite i tehnička dokumentacija za izgradnju 40 38 2 životne sredine objekata Postavljanje baznih stanica mobilne 58 58 telefonije Mišljenje na predloge rešenja o pristupanju ili nepristupanju strateškoj 99 96 3 proceni Strateška procena Mišljenje na izveštaje o strateškoj pro- 3. uticaja planova na 23 9 14 ceni uticaja planova na životnu sredinu životnu sredinu Davanje saglasnosti na izveštaje o strateškoj proceni uticaja planova na 9 9+1 0 životnu sredinu Odlučivanje o potrebi procene uticaja 357 306 51 na životnu sredinu Odlučivanje o zahtevima za Procena uticaja određivanje obima i sadržaja studije o 2 2 4. projekata na proceni uticaja životnu sredinu Davanje saglasnosti na studiju o pro- 16 12 4 ceni uticaja na životnu sredinu Rešenja o imenovanju člana komisije 5 5 za tehnički pregled objekta

22 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Zahtevi za izdavanje dozvole za 132 85 47 upravljanje otpadom

Zahtevi za izdavanje potvrde o izuzi- UVOD Dozvole za uprav- manju od obaveze pribavljanja dozvole 8 6 2 5. ljanje za upravljanje otpadom otpadom Zahtev za izdavanje odobrenja za lokaciju za rad mobilnog postrojenja za 13 12 1 upravljanje otpadom Dozvole za rad Zahtev za izdavanje dozvole za rad stacionarnih 6. stacionarnog izvora zagađivanja 1 1 izvora zagađivanja vazduha vazduha Dozvole za upravl- Zahtev za izdavanje dozvole za promet 7. 5 5 janje hemikalijama naročito opasnih hemikalija Zahtev za izdavanje integrisane doz- Integrisane doz- 8. vole za rad postrojenja i obavljanje 4 4 vole aktivnosti UKUPNO: 887 745 142

Tabela IIIa – Sektor za upravljanje zaštitom životne sredine Broj predmeta Red. PREDMETI (vanupravni) OBLAST Razma- broj Naziv/opis Rešeno U toku trano Razmatranje predloga odluka o izradi urbanističkog plana, izveštaja o 50 50 javnom uvidu u nacrt plana i dr. Planiranje i Analiza ispunjenosti, implement- 1. uređenje pro- acija utvrđenih mera i uslova zaštite stora životne sredine za planove za koje se ne pristupa strateškoj proceni 159 159 uticaja plana na životnu sredinu i ostvarivanje saradnje sa subjektima relevantnim za pripremu planova Procena uti- Zahtevi za mišljenje o potrebi ili caja projekata 2. sprovođenju postupaka procene uti- 18 18 na životnu caja na životnu sredinu sredinu Vođenje Javne knjige o sprovedenim 3. Javna knjiga postupcima procene uticaja projekata 320 320 na životnu sredinu Obaveštenja o uslovima za izdavanje 3 3 Izdavanje doz- dozvola 4. vola za upravl- Mišljenja o zahtevima za izdavanje janje otpadom dozvole za upravljanje otpadom, na 11 9 2 zahtev ministarstva

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 23 Registar Uspostavljanje i vođenje registra 5. izdatih izdatih dozvola za upravljanje otpa- 24 24

UVOD dozvola dom Izrada opštih i pojedinačnih akata koje donosi Skupština grada 4 3 1 Normativni 6. Beograda poslovi Primedbe, predlozi i mišljenja na 2 2 nacrte zakona i drugih propisa Odluke (pokretanje postupka, izbor 7. Javne nabavke najpovoljnije ponude, obustava 30 30 postupka) Realizacija programa monitoringa, upravljanja zaštićenim dobrima, suz- Ugovori i bijanja štetnih organizama, kao i izra- 8. 260 260 aneksi ugovora da i realizacija planova, programa, projekata, studija, rada tehničkih komisija i dr. Unutrašnje uređenje i sistematizacija, 9. Radni odnosi 121 121 rešenja, predlozi i druga akta izveštaj o izvršenju Finansijskog plana prihoda i rashoda za 2010. 3 3 godinu izveštaj o realizaciji Programa korišćenja sredstava Budžetskog 1 1 fonda za 2010. godinu Program korišćenja sredstava 1 1 Budžetskog fonda Ekonomski 10. izrada i izmene Finansijskog plana 1 1 poslovi naredbe za knjiženje, zahtevi i rešenja 1250 1250 o isplati izrada nacrta budžeta za 2012. 4 4 izrada mesečnih i kvartalnih kvota 32 32 razrerzervacije sredstava 20 20 izrada pojedinačnih akata za javne 400 400 nabavke i dr. zahtevi za derivaciju 100 100 Ostali stručni, Izrada izveštaja, analiza, stručnih opšti i admin- mišljenja, informacija, odgovora na 11. 1443 1443 istrativni žalbe, obaveštenja, oglasa, dopisa i poslovi drugih akata UKUPNO: 4257 4254 3 Beograd, 03. februar 2012. godine

24 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI SEKTOR ZA INSPEKCIJSKI otežava rad sa strankama i infor- NADZOR 4 misanje javnosti o njihovim pravi- ma. Gube se sati radnog vremena Sektor za inspekcijski nadzor u 2011. UVOD na prijem i upućivanje stranaka u godini je obavljao poverene poslove postupak izdavanja uslova, sagla- inspekcijskog nadzora nad prime- snosti, dozvola i dr. nom odredaba zakona i drugih propisa u oblasti zaštite životne sredine koje je Republika poverila gradu U oblasti zaštite životne sredine, u periodu 2009- 2011 . godine, doneto je 7 nacionalnih strategija, Beogradu. 15 novih zakona i 132 nova podzakonska akta Rad Sektora za inspekcijski nadzor kojima su utvrđene nove nadležnosti i ovlašćenja odvijao se u okviru tri odeljenja: (1) grada Beograda . Odeljenja za kontrolu uslova i mera Sekretarijat za zaštitu životne sredine je i u 2011 . godini preuzimao izvršavanje poverenih poslova zaštite životne sredine, (2) Odeljenja iz novih zakona i drugih propisa, uspostavljao za nadzor u oblasti zaštite prirodnih procedure i sprovodio postupke po podnetim dobara i upravljanja otpadom i (3) zahtevima – bez povećanja broja zaposlenih . Odeljenja za nadzor u oblasti zašti- te od buke i zaštite vazduha u život- noj sredini. PREDLOZI ZA PREVAZILAŽENJE Inspektori su u upravnim stvarima PROBLEMA U RADU SEKRETARIJATA postupali neposredno primenjuju- 1. Povećanje broja zaposlenih radi ći materijalne i procesne zakone i ujednačavanja opterećenosti zapo- druge propise, izricali upravne mere slenih i poštovanja propisanih u skladu sa ovlašćenjima, kontroli- rokova za izvršenja pojedinih oba- sali izvršenje naloženih mera, vodi- veza i zadataka. li postupke izvršenja rešenja putem 2. Povećanje broja inspektora radi prinude i podnosili zahteve nadlež- povećanja efikasnosti rada, odno- nim organima u skladu sa ovlašće- sno nadzora i kontrole. njima i kaznenim odredbama zako- 3. Obezbeđenje računara za svakog na. zaposlenog i druge tehničke opre- PROBLEMI U RADU SEKRETARIJATA: me. 1. Nedovoljan broj izvršilaca i nedo- 4. Obezbeđenje motornih vozila za voljan broj inspektora predstavlja inspektore. ključni problem u blagovremenom 5. Aktiviranje veb sajta Sekretarija- i efikasnom sprovođenju uprav- ta - u cilju unapređenja dostupno- nih postupaka, kao i kvalitetnom sti podataka i informacija i obez- izvršenju ostalih stručnih poslova, beđenja učešća javnosti u donoše- a uzrok je i velikoj opterećenosti nju odluka. malog broja postojećih izvršilaca. 6. Jačanje kapaciteta i usavršavanje 2. Nedovoljan broj računara, štampa- zaposlenih - obezbeđenje uslova ča, fotokopir aparata i dr. za praćenje izrade propisa i prakse 3. Nedovoljan broj motornih vozila za u njihovoj primeni, stručne litera- inspektore. ture i primera dobre prakse, poha- đanje seminara i dr. 4. Prestanak održavanja veb sajta Sekretarijata - nedovoljna dostupnost podataka i informacija koja SEKRETAR 4 Pregled poslova obavljenih u ovom sektoru dat Goran Trivan, dipl. inž je u Tabeli IV.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 25 Tabela IV – Sektor za inspekcijski nadzor Red IZVRŠENE AKTIVNOSTI I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ∑

UVOD br. Vanredni pregledi: lokacije i 1. 352 364 500 351 359 352 399 301 371 374 273 340 4336 postrojenja 2. Redovni pregledi 347 351 444 431 442 426 371 311 514 532 851 637 5657 3. Sačinjeni zapisnici 352 445 533 407 396 390 362 364 417 456 542 477 5141 4. Pregled dokumentacije 395 628 521 474 397 391 350 269 399 408 501 491 5224 5. Analiza izveštaja/studija 100 172/1 140/1 98 104 78 79 56 67 72/1 68/1 114 1148/4 6. Naređujuća rešenja/izvršena 56/101 79/106 88/119 66/54 73/59 80/65 91/66 64/51 104/62 91/63 121/89 116/107 1029/942 7. Zabranjujuća rešenja/izvršena 7/15 28/9 23/8 16/5 20/11 20/12 16/8 25/5 35/19 20/16 9/25 14/19 233/152 8. Zaključak o dozvoli izvršenja 34 45 37 15 11 31 22 16 16 22 22 16 287 Zaključak o izricanju novčane 9. 13 26 14 8 1 5 7 5 2 4 7 2 84 kazne 10. Opomena 5 3 7 3 2 3 3 1 1 3 2 33 11. Zahtev za prinudnu naplatu 1 1 3 3 2 4 1 3 3 19 12. Zahtev sudiji za prekršaje 1 1 2 1 1 3 9 13. Zaključak o odbacivanju 8 13 35 18 20 17 14 26 13 15 17 9 205 14. Zaključak o obustavi 63 106 110 57 114 83 83 47 65 96 99 111 1034 Ostala akta: 15. 164 129 125 141 129 120 164 131 105 149 158 154 1669 obaveštenja, dopisi, pozivi 16. Prijem stranaka 263 312 393 294 305 326 284 231 328 350 377 352 3815 17. Razgovor sa strankama -telefonom 728 715 893 742 744 759 770 631 819 979 993 989 9762 18. Službena beleška 82 127 72 80 204 109 67 93 85 66 70 78 1133 19. Priprema za izradu akata 251 329 346 240 301 251 285 171 249 300 311 308 3344 20. Upoznavanje sa propisima 212 249 332 244 305 241 203 161 213 288 305 234 2987 21. Uručivanja 17 27 20 19 7 21 29 15 40 35 31 32 293 22. Savetovanja i radni sastanci 84 93 162 196 98 71 76 60 64 101 118 107 1230 23. Konsultacije sa rukovodiocem 243 189 302 250 291 201 243 168 188 285 330 279 2969 24. Razgledanje žalbi i prosleđenja 12 12 3 17 4 15 7 6 8 12 10 14 120 25. Administrativni poslovi 2444 2389 2912 2520 3671 3248 4231 2008 2979 3319 3169 3374 36264 26. Ukupno donetih upravnih akata 179 269 304 181 243 243 235 184 244 248 278 267 2872 Primljeni predmeti: 121 251 205 157 217 195 178 151 188 187 224 204 2278 vanredni 59 133 105 71 87 79 68 72 79 57 66 56 932 27. redovni 48 101 84 67 71 85 64 57 79 105 126 129 1016 ostali 14 17 16 19 59 31 46 22 30 25 32 19 330 Preneti predmeti iz prethodnog 28. 698 705 683 735 640 528 485 454 420 433 445 461 698 perioda 29. Arhivirano (a/a) 185 252 213 242 265 372 187 210 207 230 213 270 2846 Beograd, 03. februar 2012. godine

26 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Tabela IV – Sektor za inspekcijski nadzor Red IZVRŠENE AKTIVNOSTI I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ∑ br. UVOD Vanredni pregledi: lokacije i 1. 352 364 500 351 359 352 399 301 371 374 273 340 4336 postrojenja 2. Redovni pregledi 347 351 444 431 442 426 371 311 514 532 851 637 5657 3. Sačinjeni zapisnici 352 445 533 407 396 390 362 364 417 456 542 477 5141 4. Pregled dokumentacije 395 628 521 474 397 391 350 269 399 408 501 491 5224 5. Analiza izveštaja/studija 100 172/1 140/1 98 104 78 79 56 67 72/1 68/1 114 1148/4 6. Naređujuća rešenja/izvršena 56/101 79/106 88/119 66/54 73/59 80/65 91/66 64/51 104/62 91/63 121/89 116/107 1029/942 7. Zabranjujuća rešenja/izvršena 7/15 28/9 23/8 16/5 20/11 20/12 16/8 25/5 35/19 20/16 9/25 14/19 233/152 8. Zaključak o dozvoli izvršenja 34 45 37 15 11 31 22 16 16 22 22 16 287 Zaključak o izricanju novčane 9. 13 26 14 8 1 5 7 5 2 4 7 2 84 kazne 10. Opomena 5 3 7 3 2 3 3 1 1 3 2 33 11. Zahtev za prinudnu naplatu 1 1 3 3 2 4 1 3 3 19 12. Zahtev sudiji za prekršaje 1 1 2 1 1 3 9 13. Zaključak o odbacivanju 8 13 35 18 20 17 14 26 13 15 17 9 205 14. Zaključak o obustavi 63 106 110 57 114 83 83 47 65 96 99 111 1034 Ostala akta: 15. 164 129 125 141 129 120 164 131 105 149 158 154 1669 obaveštenja, dopisi, pozivi 16. Prijem stranaka 263 312 393 294 305 326 284 231 328 350 377 352 3815 17. Razgovor sa strankama -telefonom 728 715 893 742 744 759 770 631 819 979 993 989 9762 18. Službena beleška 82 127 72 80 204 109 67 93 85 66 70 78 1133 19. Priprema za izradu akata 251 329 346 240 301 251 285 171 249 300 311 308 3344 20. Upoznavanje sa propisima 212 249 332 244 305 241 203 161 213 288 305 234 2987 21. Uručivanja 17 27 20 19 7 21 29 15 40 35 31 32 293 22. Savetovanja i radni sastanci 84 93 162 196 98 71 76 60 64 101 118 107 1230 23. Konsultacije sa rukovodiocem 243 189 302 250 291 201 243 168 188 285 330 279 2969 24. Razgledanje žalbi i prosleđenja 12 12 3 17 4 15 7 6 8 12 10 14 120 25. Administrativni poslovi 2444 2389 2912 2520 3671 3248 4231 2008 2979 3319 3169 3374 36264 26. Ukupno donetih upravnih akata 179 269 304 181 243 243 235 184 244 248 278 267 2872 Primljeni predmeti: 121 251 205 157 217 195 178 151 188 187 224 204 2278 vanredni 59 133 105 71 87 79 68 72 79 57 66 56 932 27. redovni 48 101 84 67 71 85 64 57 79 105 126 129 1016 ostali 14 17 16 19 59 31 46 22 30 25 32 19 330 Preneti predmeti iz prethodnog 28. 698 705 683 735 640 528 485 454 420 433 445 461 698 perioda 29. Arhivirano (a/a) 185 252 213 242 265 372 187 210 207 230 213 270 2846 Beograd, 03. februar 2012. godine

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 27 2.0 BEOGRAD U BROJKAMA UVOD

Površina (ha) Tabela i karta sa opštinama

Naselje Grad Beograd Grad Beograd Beograd R. br. Ime opštine 1. Stari Grad ukupno 322.268 35.995 2. Vračar ostrva 541 541 3. Savski Venac 4. Novi Beograd delovi Save 2.225 2.225 5. Zvezdara i Dunava 6. Rakovica 7. Voždovac 8. Čukarica 9. Zemun 10. Palilula 11. Surčin 12. Barajevo 13. Obrenovac 14. Grocka 15. Sopot 16. Lazarevac 17. Mladenovac

R. BEOGRAD REZULTAT broj 1. Površina, km², 2005 3222 2. Broj naselja, 2005. 166 3. Broj stanovnika prema Popisu 1991. 1552151 4. Broj stanovnika prema Popisu 2002. 1576124 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. 23973 6. Poljoprivredna površina (ha), 2005. 219418 7. Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. 37443 8. Ukupna dužina puteva (km), 2005. 912 Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 9. 884 2005. 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 777836 11. Redovne osnovne škole, 2004/2005. 282 12. Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 277.7

28 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI mostovi ulice (u 10 (preko javne česme (na gradske centralnih vodenih trgovi skverovi užem području fontane opštine opština tokova grada 39) UVOD 5517) 138) 17 7.805 412 36 34 76 20

OPŠTI PODACI

Naselja Stanovništvo (stanje) ske ske Red . Gradska Površi 30 . 06 . 2005 . br . opština na km2 Mesne

vredne vredne Prosečna Na opštine Poljopri- Registro- Broj Ukupno zajednice kancelarije površine % površine Katastar veličina km² 1 km² mesne vane Grad 3.222 68,1 166 19,4 1.596.919 497 175 307 83 Beograd 1. Stari grad 7 - 1 7 54.242 10.848 1 17 - 2. Vračar 3 - 1 3 56.499 18.833 1 4 - Savski 3. 14 - 1 14 41.318 2.951 1 9 - venac Novi 4. 41 35,8 1 41 218.439 5.328 2 18 - Beograd 5. Zvezdara 32 56,6 1 32 137.523 4.298 4 17 - 6. Rakovica 30 41,4 1 30 100.783 3.251 3 13 - 7. Voždovac 149 63,1 5 29,8 153.334 1.029 8 24 7 8. Čukarica 156 53,1 8 19,5 173.748 1.182 8 11 - 9. Zemun 150 68,3 2 75 155.222 1.035 4 22 2 10. Palilula 447 66,7 8 55,9 160.542 359 11 23 6 11. Surčin 289 69,4 7 41,3 39.160 136 7 7 7 12. Barajevo 213 71,1 13 16,4 25.000 118 13 14 - 13. Obrenovac 410 74,6 29 14,1 71.340 174 29 29 9 14. Grocka 289 73,2 15 19,3 78.605 272 14 15 14 15. Sopot 271 72,8 17 15,9 20.339 74 16 16 14 16. Lazarevac 384 60,5 34 11,3 58.717 153 34 44 11 Mladeno 17. 339 80,6 22 15,4 52.108 154 19 24 13 vac

Geografske koordinate Beograda Položaj kraj Severna geograf- Istočna geo- Opština njih tačaka ska širina grafska dužina Sever 45°06’ 20°23’ Palilula Jug 44°16’ 20°18’ Lazarevac Istok 44°27’ 20°52’ Mladenovac Zapad 44°38’ 19°59’ Obrenovac

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 29 n Tereni neogenog pobrđa; Nadmorska Merna tačka n Brdski i brdsko-planinski tereni i visina (m) n UVOD Geotehnogeni tereni, odnosno tereni formirani antropogenom Grad Beograd delatnošću. Najviša tačka Prema geološko-geomorfološkim ka 628 – Kosmaj rakteristikama na području Beogra da izdvajaju se sledeće geoprostor- Najniža tačka 71 ne celine: – Grocka n Aluvijalna zaravan Pančevačkog Naselje Beograd rita; n Lesna i lesoidna zaravan južnog Najviša tačka Srema; – Opservatorija 248,6 n Aluvijalna zaravan južnog Srema; „Zvezdara“ n Aluvijalna zaravan Makiša i Ade Najniža tačka Ciganlije; – Sportski centar 75,3 n Aluvijalna zaravan Posavo – „25. maj“ Tamnave i donjeg toka Kolubare; Kalemegdan 125,5 n Aluvijalna zaravan u dolini sred- Terazije 117 njeg toka Kolubare i donjeg toka Trg Slavija 117 Tamnave; n Jezerska površ Posavo – Tamnave; n Pobrđe i zaravni u neposrednom Prirodne karakteristike slivu Dunava; Metropoliten grada Beograda zauzi- n Pobrđe u neposrednom slivu Save; ma ivične delove dveju velikih pri- n Neogeno pobrđe i brdsko područje rodnih celina: Panonske ravnice i sa zaravnima u slivu Kolubare; Balkanskog poluostrva. Sam grad n Neogeno pobrđe i zaravan u slivu Beograd lociran je na liniji konver- reke Ralje; gencije ove dve, u fizičko-geograf- n Neogeno pobrđe i zaravan u slivu skom pogledu potpuno različite pri- reke Lug; rodne celine. Na severu je ravnica, a na jugu više uzdignuto zemljište, n Brdsko i brdsko-planinsko područ- ispresecano niskim aluvijalnim rav- je severne Šumadije; nima duž vodenih tokova. Prirodnu n Brdsko-planinsko područje Kosma- granicu između celina čine većim ja; delom reke Sava i Dunav. Položaj n Brdsko-planinsko područje u slivu Beograda, na spoju dveju visoko Peštana i Onjega; kontrastnih prirodnih celina, obez- U okviru administrativnog područ- beđuje gradu raznovrsne prirodne ja Beograda vegetacija se sagledava potencijale. preko funkcionalno-ekoloških jedi- Na teritiriji Beograda zastupljene su nica, odnosno bioma (biom sarži sledeće osnovne geološko-geomorfo- karakteristike predela u geograf- loške kategorije terena: skom smislu, vegetacijske osobeno- n Niskoravničarski tereni fluvijalnog sti i specifičnosti faune). genetskog tipa; Izdvajaju se tri bioma. Na severu je to n Eolske i eolsko-akvatične zaravni biom stepa i šumo-stepa. južnog Srema;

30 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET 31

UVOD UVOD 32 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET 33

UVOD UVOD 34 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET Duž vodenih tokova je biom južnoe- radi eksploatacije rude i građevin- vropskih listopadnih šuma vodoplav- skog materijala; nog i nizijskog tipa. n uništavanje autohtone vegetacije, UVOD Na jugu je biom submediteranskih posebno šumskog pokrivača; šuma sa hrastom sladunom i cerom. n poremećaj režima voda; Prilikom formiranja karaktera pre- n zagađenje vodotokova; dela uticaj čoveka je značajan, pone- n zagađenje vazduha; kad presudan. Tri glavne dimenzije n poremećaj zemljišta usled izgrad- definišu taj uticaj: nje. n korišćenje i upravljanje zemlji- Znatniji poremećaji prirodnog kvali- štem; teta pejzaža nastali su usled izgrad- n karakter naselja i objekata; nje industrijskih kompleksa na n šume i tip polja (njiva, oranica, liva mestima koja nisu imala uslove za da) tu svrhu, neplanskom izgradnjom Promene prirodnih predela Beogra- vikend naselja, kao i nelegalnom da traju vekovima. Prirodna sredi- izgradnjom stambenih područja. na je jako izmenjena, degradirana, a Na ovom području mogu se izdvo- neki od vidova degradacije su: jiti tri tipa modifikovanih predela: n razaranje površinskog sloja zemlji- urbani predeli, suburbani i kultivi- šta, mestimično i do znatne dubine, sani predeli intezivne i ekstenzivne obrade poljoprivrdnih površina.

ZEMLJIŠTE, KLIMA, ŽIVOTNA SREDINA

ZEMLJIŠTE Definicije Izvori podataka Podaci o temperaturi vazduha odno- Geografske koordinate krajnjih tača- se se na srednje mesečne vrednosti ka, obim gradskog atara, dužinu koje su dobijene putem merenja sva granica sa susednim okruzima, kog dana u 7, 14 i 21 sat po lokalnom površinu grada i opština i nadmor- vremenu. Istovremeno se prikazu- sku visinu odabranih tačaka obez- je broj tropskih dana (najviša tem- bedio je Republički geodetski zavod, peratura iznad 30 °C), letnjih dana Centar Beograd. (najviša temperatura iznad 25 °C), dana s mrazom (najniža temperatura ispod 0 °C) i ledenih dana (najviša KLIMA temperatura ispod 0°C). Vazdušni pritisak je izražen u mili- Izvori podataka barima (mb). Relativna vlažnost Meteorološki podaci su rezultati vazduha data je u procentima (%). merenja i osmatranja Meteorološke Podaci o padavinama se odnose na stanice Beograd-Vračar (nadmorska mesečnu i godišnju količinu pada- visina 131,6 m). Podaci o vodostaju vina izraženu u mm. U broj dana i temperaturi vode Dunava i Save sa padavinama uključeni su dani sa predstavljaju rezultat merenja Hid najmanje 0,1 mm padavina i prika- rometeorološkog zavoda Republike zuju se prema vrsti padavina (kiša, Srbije. sneg i susnežica).

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 35 Osunčavanje (broj sunčanih sati) je Metodološka objašnjenja izraženo kao kumulativ i kao dnev- Kontrola kvaliteta vazduha zasni- ni prosek. Vidljivost (horizontalna) va se na ispitivanju nivoa zagađe- UVOD data je kao mesečni prosek i izraže- nosti vazduha osnovnim i specifič na kao procenat osmatranja sa vid- nim zagađujućim materijama pore- ljivošću iznad 10 km i sa vidljivošću klom od stacionarnih izvora (ložišta, između 1 i 10 km. Dani sa maglom industrija) i od saobraćaja. su oni sa vidljivošću do 1 km. Kontrola kvaliteta površinskih voda Podaci o oblačnosti dobijeni su kao i vode za piće zasniva se na laborato- rezultat merenja pomoću skale 0-10, rijskim analizama fizičko-hemijskih u kojoj 0 označava potpunu vedri- i bakterioloških parametara. nu, a 10 potpunu oblačnost. Vedri Zemljište u blizini prometnih sao- dani se odnose na dane sa oblačno- braćajnica i zoni poljoprivrednih šću manjom od 0,2, a tmurni dani sa aktivnosti, ispituje se na sadržaj opa- oblačnošću većom od 0,8. snih (olovo, kadmijum, nikl, hrom, Podaci o vetrovitosti su dobijeni živa i arsen) i štetnih materija (cink). merenjem na bazi Boforove skale, sa Sistematsko ispitivanje spoljašnjeg rasponom 0–12 gde 0 označava tiši- zračenja i sadržaja radio-nuklida u nu, a 12 hurikanski vetar. Uz srednju životnoj sredini vrši se u cilju zašti- brzinu vetra navodi se broj dana sa te od jonizujućeg zračenja. Metode jakim vetrom, bržim od 10,8 m/s, kao ispitivanja su: merenje jačine apsor- i brzina i pravac najsnažnijeg vetra. bovane doze gama zračenja u prize- Pravac vetra svrstava se u jedan od mnom sloju vazduha, gama spektro šesnaest glavnih pravaca kompasa. metrijsko ispitivanje uzoraka vaz- Učestalost vetrova i tišine izražena je duha, padavina, zemljišta, rečne za osam glavnih pravaca vetra. vode, vode za piće, životnih namirnica, mleka, stočne hrane i specifič- na merenja stroncijuma 90 (90Sr). ŽIVOTNA SREDINA Merenje nivoa komunalne buke Izvori podataka vrši se određivanjem ekvivalentnog Kontrola kvaliteta životne sredine nivoa buke (nivoa izloženosti buci) sprovodi se prema usvojenim pro- za dan i noć. Dozvoljeni nivo buke gramima Sekretarijata za zaštitu za dan iznosi 65 dB (A), a za noć 40 životne sredine, a koji se odnose na dB (A). praćenje kvaliteta vazduha, vode, Sva merenja vrše se prema metodo- zemljišta, nivoa radioaktivnosti i logiji utvrđenoj zakonom ili propi- nivoa komunalne buke. sima donetim na osnovu zakona, a Merenja su poverena stručnim i izuzetno prema preporukama Svet- naučnim institucijama i to: ske zdravstvene organizacije. 1) Gradski zavod za zaštitu zdravlja, Na isti način utvrđene su i vredno- 2) Institut za zaštitu zdravlja Srbije sti imisije. Granična vrednost imi- „Dr Milan Jovanović – Batut”, sije (GVI) predstavlja najviši dozvoljeni nivo koncentracije zagađujućih 3) Hidrometeorološki zavod Repu- materija u vazduhu. Koncentraci- blike Srbije, ja preko GVI (%) je broj uzoraka čija 4) Institut za medicinu rada i radio- vrednost prelazi dozvoljene vred- lošku zaštitu „Dr Dragomir Kara- nosti u odnosu na ukupan broj uzo- jović”. raka.

36 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI T-01-01 Geografske koordinate Beograda Položaj krajnjih tačaka – Severna geograf- Istočna geografska

opština ska širina dužina UVOD Sever – Palilula 45°06’ 20°23’ Jug – Lazarevac 44°16’ 20°18’ Istok – Mladenovac 44°27’ 20°52’ Zapad – Obrenovac 44°38’ 19°59’ Meteorološka opservatorija, Bulevar Oslobođenja 8, 44°48’ 20°28’ Savski venac

T-01-02 Obim gradskog atara Granični okrug Granice, km U K U P N O 427 Sremski 81 Srednje – Banatski 8 Južno – Banatski 73 Podunavski 62 Šumadijski 76 Kolubarski 120 Mačvanski 7

T-01-03 Nadmorska visina Merna tačka Nadmorska visina, m Grad Beograd Najviša tačka – Kosmaj 628 Najniža tačka – Grocka 71

Naselje Beograd Najviša tačka – Opservatorija „Zvezdara” 248.6 Najniža tačka – Sportski centar „25. maj” 75.3 Meteorološka opservatorija, Bulevar Oslobođenja 8 132 Kalemegdan 125.5 Terazije 117 Trg Slavija 117

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 37 T-01-04 Površina Grad Beograd, ha Naselje Beograd, ha

UVOD U K U P N O 322692 39181 Ostrva 541 Delovi Save i Dunava 2225 Opštine Barajevo 21312 - Voždovac 14831 3218 Vračar 292 292 Grocka 28922 - Zvezdara 3163 3163 Zemun 15030 10324

T-01-05 Osnovni meteorološki podaci, 1887–2002. Godišnja Januar Februar Mart April Maj Jun Jul Avgust Septembar Oktobar Novembar Decembar vrednost Srednji atmosferski pritisak, mb 1001 1004.1 1002.1 1000.2 997.9 998.8 999.2 999.2 999.9 1002.1 1002.9 1002.9 1003 Srednja temperatura vazduha, °C 11.7 0.1 1.9 6.8 12 17 20.1 22.1 21.7 17.7 12.5 6.7 2.1 Srednja maksimalna 16.8 3.3 6 11.8 17.4 22.7 25.8 28.1 28 24 18 10.7 5.2 temperatura vazduha, °C Dnevni maksimum temperature 41.8 20.4 24.5 30 30.9 34.9 38 40.5 41.8 41.8 34.7 29.3 22.6 vazduha °C 12.08.1921. Datum 26.01.1955. 12.02.1899. 30.03.1952. 24.04.1926. 19.05.1996. 18.06.1918. 04.07.2000. 12.08.1921. 09.09.1946. 02.10.1932. 01.11.1926. 16.12.1989. 26.01.1955. Srednja minimalna temperatura 7.3 -3 -1.6 2.6 7.2 11.7 14.7 16.4 16 12.6 8.2 3.5 -0.6 vazduha, °C Dnevni minimum temperature -26.2 -26.2 -25.5 -16.3 -6.1 -1.4 4 8 6.4 0.6 -13 -15.2 -19.3 vazduha,°C 26.09.1906., Datum 10.01.1893. 10.01.1893. 11.02.1929. 04.03.1890. 01.04.1931. 03.05.1935. 17.06.1913. 14.07.1907. 29.08.1906. 30.10.1920. 10.11.1888. 23.12.1933. 29.09.1970. Srednj količine padavina, l/m2 669.5 42.8 38.2 44.2 57.8 71 86.3 65.3 53.3 49.7 54.8 53.8 53.2 Najveće vrednosti dnevnih 94 33.2 34.8 40.5 75.6 68.7 94 92.4 87.5 88.4 48.3 38.8 39.9 količina padavina, l/m2 Datum 14.06.1994. 05.01.1981. 03.02.1962. 30.03.1927. 22.04.1892. 21.05.1927. 14.06.1994. 15.07.1890. 10.08.1926. 04.09.1951. 30.10.1932. 08.11.1942. 17.12.1999. Broj dana sa padavinama (kiša i 137.8 12.8 11.2 11.5 12.8 13.2 13.1 10 8.9 9 10 12.3 13.6 sneg), >=0,1 mm Najveće količine padavina, mm 1051.2 112 127.7 144.7 157.9 191.7 218.2 262.5 198.8 183.7 217.6 129.8 178.7 Najmanje količine padavina, mm 322.6 4.2 1.1 1.6 10.6 8.7 7.9 2.1 1.6 1 - 2.2 0.6 Broj dana sa snegom 27.2 8 6.4 3.8 0.7 - - - - - 0.2 2.1 6 Broj dana sa snežnim 39.9 15.3 12.7 6.5 1.7 - - - - - 2.2 4.3 9.8 pokrivačem Osunčavanje1, h 2105.1 71.9 97.8 149.6 186.1 233.5 261.3 295.3 276.4 214.1 166.6 88.3 63.4 Srednja relativna vlažnost 69.5 79.7 74.3 66 62.1 64.1 65 62.7 62.8 66.7 71.7 77.7 81 vazduha1, %

38 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Lazarevac 38354 -

Mladenovac 33905 - UVOD Novi Beograd 4078 4078 Obrenovac 41104 - Palilula 45127 7034 Rakovica 3080 3080 Savski venac 1395 1395 Sopot 27066 - Stari grad 538 538 Surčin 28848 - Čukarica 15648 6259

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 39 T-01-06 Temperatura vazduha Temperatura vazduha, °C Tropski Letnji Dani s Ledeni UVOD srednja sred- srednja min. maks. dani dani mrazom dani min. nja maks. 1995. -8.1 8.2 12.3 17.5 34.5 - 35 66 18 2000. -14.5 9.7 14.2 19.4 40.5 58 120 50 14 2005. -14.7 8.1 11.8 16.2 35.9 20 93 67 17 2008. -8.3 16.5 14 18.8 38.3 53 109 34 11 2009. -11.5 9.6 13.6 18.3 36.3 48 125 44 20 2010. -9.6 9.2 13 17.5 38.4 40 94 57 15 Januar -8.9 -1.4 0.6 3.4 14.4 - - 20 7 Februar -4.1 0.8 3.7 6.9 16.6 - - 13 - Mart -4.5 4.6 8.2 12.6 22.6 - - 7 - April 5.9 9.2 13.4 18.4 26.3 - 1 - - Maj 7.9 13.8 17.9 22.9 30.3 1 13 - - Jun 8.9 16.7 21 25.8 35.1 9 16 - - Jul 14.4 19.1 24.1 29.4 35 17 26 - - Avgust 11.2 18.9 24 29.9 38.4 12 29 - - Septembar 8.8 13.4 17.7 23.2 30.4 1 9 - - Oktobar 1.8 7.4 10.5 14.9 19.9 - - - - Novembar 1.1 8.4 12.2 17.1 24 - - - - Decembar -9.6 -0.5 2.5 6 20.2 - - 17 8

Temperatura vazduha

Osunčavanje

40 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI T-01-07 Barometarski pritisak, vlažnost vazduha, padavine Vazd. Padavine Snežni pokrivač Relativna pritisak, ukupno, kiša, sneg i susnežica, maks. visi- UVOD vlažnost, % dani mbar mm dani dani na, cm 1995. 1001.0 69 701.20 161 39 39 39 2000. 1001.6 62 367.70 105 28 30 17 2005. 1001.7 72 788.00 158 52 30 54 2008. 1001.2 65 586.90 130 15 24 22 2009. 999.4 69 804.40 175 34 39 47 2010. 998.0 71 865.50 164 43 28 56 Januar 999.2 81 91.60 9 12 14 15 Februar 992.3 76 112.80 13 10 28 18 Mart 1002.0 62 47.20 11 6 13 7 April 1001.5 68 43.70 18 - - - Maj 994.8 69 86.40 23 - - - Jun 995.6 75 181.70 19 - - - Jul 998.7 68 41.40 12 - - - Avgust 998.4 63 53.50 10 - - - Septembar 999.7 71 51.80 13 - - - Oktobar 1001.9 74 48.80 12 - - - Novembar 994.4 68 45.20 13 1 - - Decembar 997.7 79 61.40 11 14 13 16

T-01-08 Osunčavanje, vidljivost, magla Osunčavanje, h Vidljivost Magla, dnevni prosečna, preko 10 1–10 km, ukupno dani prosek km km, % % 1995. 2073.7 5.9 14.0 79.8 18.9 19 2000. 2433.3 6.6 20.0 88.4 10.5 17 2005. 1936.4 5.3 14.5 73.9 21.6 54 2008. 2344.1 6.4 23.1 86.4 10.9 12 2009. 2161.1 5.9 15.6 80.9 17.1 31 2010. 1995.1 5.4 14.5 85.0 13.8 10 Januar 58.5 1.9 8.4 47.1 49.3 5 Februar 68.2 2.4 9.8 67.7 32.3 - Mart 145.5 4.7 16.7 92.7 6.9 - April 184.3 6.1 14.1 90.4 9.6 - Maj 187.3 6.0 18.0 89.8 10.2 - Jun 220.0 7.3 15.2 91.2 8.8 - Jul 303.1 9.8 17.6 96.9 3.1 - Avgust 312.3 10.1 17.5 99.9 0.1 - Septembar 191.4 6.4 16.2 96.4 3.6 - Oktobar 131.6 4.2 13.1 77.8 22.2 - Novembar 131.7 4.4 16.5 96.1 1.9 - Decembar 61.2 2.0 11.4 74.5 17.2 5

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 41 T-01-09 Oblačnost, vetrovitost Srednja Jak Vedri Tmurni Srednja Najsnažniji vetar

UVOD oblačnost, vetar, dani dani brzina vetra desetine neba dani pravac brzina 1995. 5.4 69 84 5.3 73 ESE 25.8 2000. 4.6 95 50 2.8 113 SW 29.8 WNW & 2005. 5.6 51 112 2.4 80 19.5 SSE 2008. 5.1 71 86 2.6 102 SSE 23.0 2009. 5.7 66 107 2.5 82 SE 20.9 2010. 5.9 58 114 2.6 112 SE 27.3 Januar 7.9 1 20 2.9 11 SSE 16.6 Februar 7.3 - 12 3.5 11 SE 27.3 Mart 6.2 4 12 3.0 12 ESE 18.8 April 5.8 4 7 2.5 9 NNE 13.7 Maj 6.9 1 8 2.2 10 W 17.6 Jun 5.7 7 9 2.0 7 WNW 18.0 Jul 4.2 8 5 2.2 3 WNW 13.5 Avgust 3.1 12 1 2.0 6 NW 13.9 Septembar 5.3 6 5 2.4 8 SSE 16.5 Oktobar 6.0 7 13 2.7 11 SE 19.7 Novembar 4.8 7 7 2.8 12 SSE 20.4 Decembar 7.4 1 15 3.1 12 SSE 19.3

T-01-10 Učestalost vetrova Severo Jugoza Severoza Sever Istok Jugoistok Jug Zapad istok pad pad 1995. 465 638 759 2260 1092 433 2044 1007 2000. 727 404 983 2149 852 294 1884 927 2005. 645 522 478 1079 1920 378 2482 1178 2008. 737 629 540 1169 2098 345 2035 1216 2009. 898 612 324 873 2136 356 3187 1059 2010. 868 573 648 1433 2136 327 1989 786 Januar 39 26 54 146 239 22 130 88 Februar 52 30 24 101 236 15 178 36 Mart 85 31 61 123 161 24 188 71 April 74 49 44 163 141 29 154 66 Maj 30 18 26 158 124 52 242 94 Jun 87 48 32 133 77 48 206 89 Jul 162 30 43 45 83 20 287 74 Avgust 114 150 117 69 100 14 118 62 Septembar 84 76 74 132 123 14 157 60 Oktobar 44 66 108 178 209 8 102 29 Novembar 28 31 31 119 346 57 73 35 Decembar 69 18 34 66 297 24 154 82

42 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI UVOD

Srednja brzina vetra

Ruža vetrova Učestalost vetrova

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 43 UVOD 44 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET T-01-12 Temperatura rečne vode T-01-11 Vodostaj reka 1995. 2000. 2005. 2008. 2009. 2010. 1995. 2005. 2000. 2008. 2009. 2010. Decembar Novembar Septembar Avgust Jun Maj April Mart Februar Januar Oktobar Jul Februar Januar Mart April Maj Jun Jul Avgust Septembar Oktobar Novembar Decembar

205 214 113 198 189 277 277 324 409 384 343 521 307 289 286 277 281 434 najniži, najniža, cm ...... 1 0 0 °C 18.11. 14.10. 20.10. 11.11. 23.1. 28.2. 31.1. 24.3. 30.4. 22.7. 29.8. 1.12. 9.9. 5.2. 5.2. 7.5. 1.6. 2.9. 17.1. 25.1. Dunav – Zemun – Dunav Dunav – Zemun – Dunav

5.2. datum ...... datum 515 644 670 462 544 550 692 555 505 464 539 688 692 416 404 416 434 555 26.8 25.5 26.4 najviša, najviši, ...... °C cm 31.12. 18.12. 29.11 29.7. 12.4. 19.4. 12.4. 15.1. 29.6. 28.2. 25.5. 29.6. 26.9. 4.10. 8.8. 2.7. 3.4. 8.3. 1.4. 1.7. 7.8...... datum datum 13.4 13.4 512 339 385 317 345 486 435 483 351 433 434 434 625 379 361 341 362 srednja, 526 srednji, 12 ...... °C cm

10.1 15.3 23.5 18.1 12.9 11.4 najniža, 1.5 0.8 1.2 3.4 8.5 4.7 2.5 2.6 2.2 106 163 153 144 282 231 366 235 339 296 264 472 242 238 231 235 394 15 najniži, 50 2 2 °C cm 22.12. 30.11. 31.10. 25.1. 12.2. 12.1. 30.9. 21.5. 16.4. 12.3. 31.1. 27.1 29.12. 14.10. 20.10. 20.10. 11.11. 6.1. 1.8. 1.7. 1.2. 1.2. 6.6. 25.1. 18.1. 31.1. 25.3. 30.4. 22.7. 29.8. 1.12. Sava – Beograd – Sava datum Beograd – Sava 9.9. 5.2. 8.5. 1.6. 2.9. datum 470 594 628 432 496 511 651 512 466 419 496 648 651 366 357 363 394 513 25.2 29.2 27.9 27.8 11.5 14.9 24.6 27.1 27.2 11.6 27.2 22.7 najviša, najviši, 8.2 6.7 7.2 27 18 15 °C cm 31.12. 29.11. 16.12. 13.4. 28.3. 12.4. 15.1. 30.6. 28.2. 25.5. 30.6. 26.9. 4.10. 12.11. 4.4. 8.3. 1.4. 1.7. 7.8. 24.8. 14.7. 1.12. 1.10. 21.8. 24.7. 14.5. 30.4. 31.3. 28.2. 24.7. 18.6. 1.8. 3.8. 6.8. 1.9. 3.1. datum datum 12.2 15.6 13.2 15.1 14.9 10.3 13.2 25.9 23.5 16.2 12.5 13.6 20.3 18.8 srednji, 308 284 336 277 297 445 390 310 441 389 389 581 389 329 311 259 319 srednja, 487 5.4 7.4 3.9 5.2 °C cm ISTORIJSKE KARAKTERISTIKE naselja na području današnjeg Beo- Singidunum, Singedon, Nandor grada postojala u mlađem neolitu, pet hiljada godina pre nove ere. Po

Fehervar, Nandor Alba, Alba Grae- UVOD ca, Grieschisch Weisenburg, Misir nalazištu u Vinči nazvana je najra- Rumelije, Dar ul Džihad, Fićirba- sprostranjenija kultura na tlu tadaš- ir, Breg borbe i slave, Kuća slobo- nje Evrope. Danas je Beograd, posle de, Vrata istoka, Vrata zapada... Ovo Atine, najveća urbana celina na Bal- su samo neka od tridesetak imena kanu. Beograd ima status glavnog koja označavaju Beograd i ukazuju grada Srbije. Beograd je prestonica na njegovu burnu prošlost počevši srpske kulture, obrazovanja i nauke. od trećeg veka pre nove ere, kada su U njemu je najveća koncentracija ga osnovali Skordisci kraj ušća Save institucija od nacionalnog značaja. u Dunav. Jedan je od najstarijih gra- To su Srpska akademija nauka i dova u Evropi (istorija traje preko umetnosti, osnovana 1886. godine 7.000 godina) čija arheološka nalazi- kao Srpska Kraljevska Akademija, šta datiraju iz 5. milenijum pre nove Narodna biblioteka Srbije, osnovana ere. Pripadnici keltskog plemena su 1832. godine, Narodni muzej, osno- osnovali Singidunum u 3. veku pre van 1844. godine i Narodno pozo- nove ere, dok prvo pominjanje Beo- rište osnovano 1869. godine. Grad je grada datira iz 878. godine. Tokom takođe i sedište Beogradskog Uni- svoje duge i burne istorije Beograd je verziteta osnovanog 1808. godine bio meta brojnih osvajača, a 38 puta kao Velika škola i Univerzitet umet- je podizan iz pepela. Rimljani su ga nosti. U Beogradu se nalaze najzna- osvojili početkom nove ere i u njemu čajnija dela arhitekture, Kalemegdan ostali sledeća četiri stoleća. A onda sa Beogradskom tvrđavom, brojni su se za grad na „raskršću svetova“ spomenici kulture i druga nepokret- borili Vizantinci, Huni, Gepidi, Sar- na kulturna dobra, brojna arheološ- mati, Istočni Goti, Sloveni, Avari, ka nalazišta sa materijalnim ostaci- Franci, Bugari, Mađari. Tako je bilo ma koja svedoče o razvijenoj civili- do 13. veka kada ulazi u sastav srp- zaciji i kulturi na tlu Beograda od ske države. Za vreme despota Stefa- praistorije do danas. na Lazarevića, 1403. godine, postaje prestonica i doživljava materijalni i ŠUME I PARKOVI kulturni procvat. Turci ga zauzimaju 1521. godine i, sa kraćim prekidima, Na teritoriji Beograda šume zauzi- ostaju sve do 19. aprila 1867. godi- maju 13.513 hektara i o njima se brine ne kada su ključevi Beogradske tvr- Šumsko gazdinstvo „Beograd“, koje đave predati srpskom knezu Miha- posluje u sastavu JP „Srbijašume“. U ilu Obrenoviću. Za vreme Prvog beogradskim šumama najviše ima svetskog rata, od jeseni 1915. godi- jasena, cera, bukve, javora i bagrema. ne, bio je pod okupacijom austrou- Na užem gradskom području prosti- garske vojske. U Drugom svetskom re se 19 park šuma na 732,50 hektara. ratu, od 12. aprila 1941. do 20. okto- Najveće su Zvezdarska, Košutnjak i bra 1944. godine, bio je pod okupa- Banjička šuma. U Beogradu ima i 64 cijom nacističke Nemačke. Specijal- javna parka ukupne površine 358,51 na enciklopedija gradova, izdata u hektara. Najpoznatiji su Kalemeg- Velikoj Britaniji, beleži da je Beograd danski park, Topčiderski park, Taš- grad sa najviše bitaka u svojoj isto- majdanski park, Park prijateljstva, riji. Na bedemima tvrđave doživeo Hajd park i Pionirski park. Javno je 114 velikih sukoba tokom kojih je komunalno preduzeće „Zelenilo- poginulo više od šest miliona ljudi. Beograd“, pored park-šuma i parko- Arheološka nalazišta svedoče da su va, na teritoriji gradskih opština odr-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 45 žava još 2.236,42 hektara javnih zele- Guberevačka nih površina, 67.063 stabla u drvo- šuma, redima i 2.474 žardinjera sa sezon- Vranovac, UVOD skim cvećem. Na užem gradskom Morak, području ima oko 1.100 dečjih igrali- 9. Dužinski gaj, Sopot Trešnja, šta, 4.581 rekvizita za zabavu i rekre- Kosmaj aciju, 18.181 klupa i 23 sanitarna (deo u objekta. Na široj teritoriji grada ima Mladenovcu) 14 javnih parkova, a njihovo održa- vanje povereno je opštinskim komu- Košutnjak (deo u Rakovici), nalnim preduzećima, koja istovre- Sremački rit, meno brinu i o ostalim javnim zele- Makiš, 10. Čukarica nim površinama. Prvi javni park Ada Ciganlija, uređen je 1860. godine na uglu ulica Gorica, Kneza Miloša i Nemanjine, a nazvan Duboko, je Finansijski park. Uređivanje zele- Jasenovo, nih površina počinje u 19. veku, a prvi drvoredi zasađeni su između 1840. i 1845. godine. BEOGRADSKA IZLETIŠTA NA LEVOJ I DESNOJ OBALI SAVE

Veći šumski kompleksi u sastavu ŠG Surčin „Beograd“ Jugozapadno od Beograda, ome- Naziv šume Opština đena autoputem Beograd - Zagreb i rekom Savom, nalazi se Surčin, 1. Lipovačka šuma Barajevo najmlađa beogradska opština. Na površini od 220 km² smestilo se Avala 2. Voždovac sedam sela sa oko 40.000 stanovni- Rušanjske šume ka. Surčin je prva beogradska desti- 3. Gročanska ada Grocka nacija sa kojom se susreću svi koji kolima,autobusom ili avionom dola- Stepin lug (deo na 4. Zvezdara ze sa zapada. Voždovcu) Na teritoriji opštine nalazi se beo- Bojčin, gradski aerodrom „Nikola Tesla”. U Draž, okviru aerodroma je Muzej vazdu- Gibavac, 5. Zemun hoplovstva, osnovan 1957. godine sa Crni lug, Zidine, željom da se sačuvaju eksponati zna- Drenska čajni za nastanak i razvoj avijacije na našim prostorima. Po broju i vred- Obrenovački zabran 6. Obrenovac nosti eksponata muzej se svrstava u Skeljanska ada desetak vodećih institucija ove vrste Tamiš u svetu. U muzeju se čuva preko 200 7. Rit Palilula vazduhoplova, 130 avio motora, više Dunav radara, raketa,najrazličitija vazduho- plovna oprema, preko 20.000 knjiga 8. Manastirska šuma Rakovica i tehničke dokumentacije i više od 200.000 fotografija. U sklopu muzeja je i univerzalna bioskopska dvo- rana sa 120 mesta, specijalizovana prodavnica suvenira, maketa i vaz- duhoplovne literature, zatim klub Muzeja u kom se posetioci mogu odmoriti i osvežiti.

46 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI U donjem Sremu, između sela Jako- manifestacije, a najpoznatija je Fija- va i Boljevca, nalazi se manastir kerijada (12. jul). Na ovoj paradi fija- Fenek. Po svom nastanku i istorijskoj kera i zaprega prikazuje se upare- sudbini tesno je povezan sa sudbi- nost i urednost konja, kočijaša i opre- UVOD nom fruškogorskih manastira. Osni- me. Paradu prate i dodatni progra- vanje Feneka vezuje se za doba Ste- mi. fana Lazarevića, koji je vladao ovim Rečno jezero, odnosno mrtvaja reke krajevima i u čije vreme se razvi- Save, je jezero Živača. Pretvoreno je ja kult Svete Petke. Pretpostavlja se u ribnjak i poseduje veliku količinu da je prva crkva podignuta na ovom rečne ribe. Nivo vode u jezeru regu- mestu u XV veku. Najraniji pomeni liše kanal Vok. nalaze se u jednom zapisu iz 1563. U selu Boljevci, udaljenom 28 km od godine, kada je to već bio razvijen centra Beograda, u neposrednoj bli- manastir u kome su se prepisivale zini reke Save, u prelepim šumovi- knjige. U Feneku su boravile mnoge tim predelima ovog ravničarskog znamenite istirujske ličnosti. kraja, nalazi se lovište Crni Lug. Uku- Sa desne strane puta koji vodi od pna površina lovišta je 1.055,22 ha, Jakova prema Boljevcima nalazi se a bogato je jelenima i divljim svi- kamen-međaš nekadašnjeg imanja njama. manastira Fenek, postavljen 1747. U Boljevcima se svake godine (23- godine. Kamen je pravougaonog 28. avgust) održavaju Dani Srema. oblika, zaobljen pri vrhu, visine 2 Cilj manifestacije je da se kulturnim m. Prema narodnom predanju, za i umetničkim dešavanjima, budućim vreme borbi protiv Turaka, Srbi koji generacijama, dočara vrednost i tra- su bežali preko Save na teritori- dicija Srema. Za Veliku Gospojinu, ju Habsburške monarhije, žurili su 28. avgusta, održava se tradicional- da se domognu kamena – međaša na izložba Strašilijada. Za tu priliku manastira Fenek, gde su se oseća- svi se trude da naprave što strašni- li bezbednim. Otuda i naziv „Zlat- je strašilo. ni krst”. Prva polovina oktobra, u Boljevci- U Jakovu se, 22. juna, na Salašu Str- ma, rezervisana je za Festival male men, održava međunarodno takmi- forme. Cilj festivala je promovisanje čenje u preskakanju prepona. Ovo malih pozorišnoh formi i neafirmi- takmičenje praćeno je i drugim sanih glumaca. događajima vezanim za konje i život na salašu. Atraktivno izletište, Bojčinska šuma, Obrenovac bogato je drvetom hrasta lužnjaka Na prostoru od ušća Kolubare u i cera, jasena, lipe i graba. U proš- Savu do ulaza u Obrenovac, na 60 losti su stanovnici Progara koristi- ha, pruža se predivna šuma, izleti- li Bojčinsku šumu za gajenje stoke, šte i rezervat Zabran. Šuma u kojoj naročito, svinja. I danas se u ovoj preovlađuje beli jasen, hrast, brest i šumi mogu naći „kolebe”, pletene od topola, predstavlja izuzetan prostor pruća i prekrivene slamom. Bojčin za trčanje, šetnju i oporavak na proje predstavljao utočište za meštane plancima, sa klupama i stolovima. okolnih mesta, kao i za ostale nevolj- Plaža na Savi, opremljena pontoni- nike kroz burnu istoriju.U toku dru- ma tuševima i uređenim prilazima gog svetskog rata ovde je bilo važno vodi, leti okupi preko 10 000 kupa- uporište boraca za slobodu, o čemu ča.Tu su i čamci za najam i reviri za svedoče prokopane baze kao i spo- ribolov, a čitav kraj krase tri resto- men tabla na ulazu u šumu. Danas rana sa terasama u dubokoj šum- se u ovom izletištu održavaju razne skoj hladovini. Na proplanku, pored

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 47 reke Izgrađen je „Grin hotel”, kom- guslar i pevač, pozivajući ustanike pleks od pet sojenica, od kojih naj- na borbu. Nekoliko gdina kasnije, veća predstavlja nacionalni restoran u znak osvete, Turci su je zapalili.

UVOD „srpska kuća”, jedinstven u ovim Obnovljana je 1895. i 1921. godine i regionu. Četiri manje služe isklju- tom prilikom je zadržan stari izgled. čivo za odmor i uživanje. Nedav- Ikonostas i crkveni nameštaj karak- no je završena i moderna trim staza teristični su za crkve XIX veka. Ikone kroz šumu, opremljena rekvizitima su iz XIX veka. i spravama za vežbanje i rekreaciju. Zdanje iz XVIII veka, Časni dom poro- Etno - radionica, na obali Save u selu dice Mihailović, predstavlja jednu od Skela kod Obrenovca, predstavlja najstarijih i najlepših kuća starog etno ambijent u kojem je smeštena Paleža. Pripadala je Dimitriju Mar- stara srpska kuća sa tipičnim ente- koviću, uglednom trgovcu iz Obre- rijerom kuća iz X IX veka, mini zoo- novca. Čest gost u njegovom domu loški vrt i restauracijski prostor, gde bio je knez Miloš, ali i Joakim Vujić, se na jednom mestu može pogleda- pišući svoje putešestvije. ti kako se obnavlja stari nameštaj, Obrenovac poseduje kompleks otvo- zaprežna kola, ali i kako se neguju renih i zatvorenih bazena, idealnih stari srpski zanati, kao i umeće gaje- za pripreme sportista i rekreativaca. nja životinja. Voda zatvorenog bazena greje se i U Velikom Polju, nalazi se Ekološ- zimi, a temperatura je 30°C. Sportsko ka kuća, Jozića koliba, iz vremena rekreativni centar „Obrenovac” pruža Ustanka u Posavini, sa eko baštom odlične uslove za bavljenje dvoran- i 6 zaštićenih stabala starosti preko skim sportovima, kao i raznovrstan 200 godina. „Grupa stabala hrasta kulturno-umetnički program. lužnjaka kod Jozića kolibe” zaštićena U ovoj gostoljubljivoj varoši, od su Rešenjem Skupštine grada Beo- maja do novembra, održavaju se grada br. 501-8/96-XIII-01 od 01. 02. manifestacije kao što su: 1996. godine. Predstavljaju spome- n „Pileći ustanak”, Zabran, maj nik prirode botaničkog karaktera, mesec. III kategorije i u društvenoj su svo- n „Veče nacionalne kuhinje”, Obreno- jini. Staralac nad ovim prirodnim vac, maj mesec. dobrom je „Eko fond” iz Obrenovca. n „Vidovdanska regata”, Zabrežje, Na putu za Banjane, u selu Grabovac, juni mesec. Spust rekom Savom od nalazi se manastir Svetog Oca Niko- Zabrežja do Obrenovca čamcima i laja, od davnina metoh manastira drugim plovilima. Bogovađa. Po predanju, kraj lekovi- tog izvora, osnovao ga je srpski kralj n „Leto pod platanima”, Obrenovac, Dragutin 1284. godine. Manastir je juni i avgut mesec. porušen u vreme Karađorđa. Obno- n „Frizbi open”, Zabran, avgust vio ga je Knez Miloš za vreme svoje mesec.Takmičenje u bacanju friz- vladavine. U porti manastira nalazi bija. se lekoviti izvor Vidan. Krajem XVI n „Savezna izložba pasa svih rasa”, i gotovo do kraja XVII veka u mana- Stadion FK Obrenovac, prva nede- stiru Grabovac postojala je prepisi- lja septembra. vačka škola u kojoj su prepisivane n „Fišerov memorijal”, Obrenovac, bogoslužbene knjige. U XVI veku septembar mesec. Takmičenje monasi manastira prepisali su izu- sportskih ribolovaca. zetno vrednu knjigu „Minej”. n „Međunarodno otvoreno prven- U selu Orašac, nalazi se crkva brv- stvo Beograda u šahu”, Obrenovac, nara. Prvobitna crkva sagrađena je novembar mesec. u XVIII veku.Pored nje je uz gusle 1809. pevao Filip Višnjić, narodni

48 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI UVOD magistralnih saobraćajnica infrastrukture poljoprivredne geotehnogeni h deonice ŠIRE intenzivne delovanja magistralnih magistralne O ČINIOCI A Zona Zona Ugrođene saobrađajnica Groblja Zone aktivnost i Smer zagađivanja BEOGRAD KART jalovin e 26 BEOGRADA GRAĐEVINSK OMPLEKSI arta i d r. ZA K AKTIVNOS T GEOTEHNOGENI IZGRADNJU DRUG AA KTIVNOST epelišta Termoelektrane P Kopovi Odlagališta AI CIJA AČ II Beograd , 2 00 ENERGETSK IK RUDARSKA i naselja DIREK hemijski kompleksi naselja TERITORIJE otpada GRAĐEVINSK građevinskog materijal a objekti ZEMLJIŠT EI ZAGAĐIV GEOTEHNOGENA voda iskopi nedovoljn o u ređene proizvodnja: prirodnog otpa d građevinski otpadnih zemljani Veći Ugrođeni Industrijska Pozajmišta Neuređen e i deponij e k omunalnog Nuklearni Izlivi Neuređena-nehigijenska A km km 12 12 9 9 6 3 6 3 0 0 BEOGRAD TLAS A OŠKI OL EK

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 49 UVOD

EKOLOŠKIATLAS BEOGRADA DIREKCIJAZA GRAĐEVINSKO 50 ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET UVOD Karta 2 TERITORIJA BEOGRADA

Naziv Površina Broj Opštine (ha) stanovnika

1. Barajevo 21.312 21.647

2. Voždovac 14.864 161.376

3. Vračar 292 69.680

4. Grocka 28.923 69.448

5. Zvezdara 3.165 140.483

6. Zemun 43.872 181.692

7. Lazarevac 38.351 58.882

8. Mladenovac 33.900 56.389

9. Novi Beograd 4.074 224.424

10. Obrenovac 40.995 70.234

11. Palilula 44.661 156.587

12. Rakovica 3.036 97.752

13. Savski Venac 1.400 47.682

14. Sopot 27.075 20.527

15. Stari Grad 698 70.791

16. Čukarica 15.650 154.632

Granica opštine Granica Generalnog plana (GP)

2,5 5 7,5 10 km Beograd, 2002 EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO ZEMLJIŠTEI IZGRADNJUBEOGRAD

KLIMA Karta 18 TOPOKLIMATSKE ZONEI SREDNJEGODIŠNJE RUŽE VETRA

Zona 1 - Surčin plato

Zona 2 - Krnjača KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET Zona 3 - Novi Beograd

Zona 4 - Brdovito zaleđe

Zona 5 - Centar

Prosečna godišnja ruža vetrova

Stambeno tkivo Reke, potoci Kanali 51 Auto put, magistrale 2,5 5 7,5 10 km Važnije gradske saobraćajnice Granica GP-a

Beograd, 2002

UVOD O UVOD BEOGRAD u C ) ostrvo ) AZDUH A 20 V saobraćajnic e GRAĐEVINSK arta KLIMA GODIŠNJE K -a ZA magistral e (toplotno GP C IZGRADNJU (temperatura C potoci TURE Beograd , 2 00 CIJA Stamben o t kivo Reke, Kanali Aut o p ut, đnij eVa g radske Granica > 1 1, 5 C < 1 1,00 s < 1 0,0 s > 1 2, 0 C T Ts Ts Izoterme T DIREK SREDNJE ZEMLJIŠT EI TEMPERA km 10 7, 5 5 2, 5 A BEOGRAD TLAS A OŠKI OL EK

52 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO ZEMLJIŠTEI IZGRADNJU BEOGRAD

KLIMA Karta 20 SREDNJE GODIŠNJE TEMPERATURE VAZDUHA

Izoterme (temperatura u C)

Ts > 12,0 C (toplotno ostrvo)

Ts > 11,5 C

Ts < 11,00 C

Ts < 10,0 C

Stambeno tkivo Reke, potoci Kanali Auto put, magistrale 2,5 5 7,5 10 km Vađnije gradske saobraćajnice Granica GP-a

Beograd, 2002

EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD

KLIMA Karta 21 SREDNJE GODIŠNJE KOLIČINEPADAVINA

Izohijete (padavine u mm)

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET P < 600

600 < P < 650

700 < P < 750

P > 750

Stambeno tkivo Reke, potoci

53 Kanali Auto put, magistrale 2,5 5 7,5 10 km Važnije gradske saobraćajnice Granica GP-a

Beograd, 2002

UVOD UVOD

54 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 1. VAZDUH ZDUH 1. VA 1.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 55 1. VAZDUH 56 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET Sadržaj poglavlja: Sadržaj 1.4. Koncentracija radona u školama i vrtićima u Beogradu u vrtićima i školama u radona Koncentracija 1.4. vazduhu u Radioaktivnost 1.3. 1.2. 1.1. i specifičnim zagađujućim materijama poreklom od industrije od poreklom materijama zagađujućim specifičnim i materijama zagađujućim osnovnim vazduha zagađenost - vazduha Kvalitet poreklom od izduvnih gasova motornih vozila motornih gasova izduvnih od poreklom Kvalitet vazduha - zagađenost vazduha specifičnim materijama materijama specifičnim vazduha zagađenost - vazduha Kvalitet

saobraćajnic e (a)piren magistral e gradske potoci ažnije Granic aa G P- Stamben o t kivo Reke, Kanali Aut o p ut, V 3. 4 b enzo ZDUH O PO3 SČ, SČ BEOGRAD 1. VA 1. SČ ,A S, ,A S, ,A S SČ 31 2002 ZDUHA VA AU AU AU ,A S, AS, ,A S ,P ,P ,P GRAĐEVINSK AU U, TT TT TT arta metali AZDUH AU K PA V ZA ,P T, aromatičn i u gljovodonici ALITE TA IZGRADNJU TT ČAĐ, ČAĐ, ČAĐ, ozon Beograd, ,Č AĐ ,S Č , , , ,Č AĐ ,P 2 2 2 2 2 toksični ČAĐ, , ,Č AĐ ,T ,N O ,Č AĐ ,A S ,N O ,N O ,N O ,N O 2 2 2 2 2 2 2 2 2 SO SO SO NO SO SO SO SO liciklični Po SO šk iTe i Aerosediment Suspendovan e č estice Prizemni Sumpordioksi d Azotdioksid IJA DIRE KC 2 2 U RAMETR IKPA V ZEMLJIŠT EI NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 TT PA AS SČ PO3 SO km 10 7, 5 5 2, 5 A BEOGRAD TLAS A OŠKI OL EK

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 57 O ČINIOCI ZDUH AZDU H BEOGRAD 24 1. VA 1. 2002 GRAĐEVINSK saobraćajnic e ONTINUIRANI arta ZA K GEOTEHNOGENI magistral e IZGRADNJU gradske potoci industrij a EMISIJ EUV CIJA Beograd, AČ II Granic aa G P- Stamben o t kivo Reke, Kanali Aut o p ut, žnije Va DIREK plane To Hemijska Metalurgija ZNAČAJN IK ZEMLJIŠT EI ZAGAĐIV IZVORI km 10 7, 5 5 2, 5 A BEOGRAD TLAS A OŠKI OL EK

58 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 1.1 Kvalitet vazduha – zagađenost vazduha osnovnim zagađujućim materijama i specifičnim zagađujućim materijama poreklom od

industrije ZDUH

Zagađenost vazduha u pogledu sumpordioksida, izra- žena kao srednja godišnja vrednost za 2011. godinu bila VA 1. 3 SO2 je preko propisane vrednosti od 50µg/m na 1 mernom mestu. U toku godine registrovano je 89 dana preko GV* (125 µg/m3) Srednja godišnja vrednost čađi u 2011. godini niža je od Čađ propisane vrednosti od 50 µg/m3. U toku godine registrovano je 364 dana preko GV (50 µg/m3) Srednja godišnja vrednost azotdioksida u 2011. godini bila je preko propisane vrednosti od 40 µg/m3 na dva NO 2 merna mesta. U toku godine registrovano je 159 dana preko GV (85 µg/m3) Srednja godišnja vrednost aerosedimenata u 2011. godini Aerosedimenti je na osam mernih mesta, od 22, bila veća od granične vrednosti od 200 mg/m2 dan. Dobijeni rezultati za benzo(a)piren (BaP) pokazuju da je Policiklični u 2011. godini registrovano prisustvo BaP-a preko ciljne aromatični ugljo- vrednosti (CV) na svim mernim mestima i postojanje vodonici (PAU) stalne izloženosti ovoj zagadjujućoj materiji dokazanoj kao kancerogenoj. Rezultati analiza specifičnih zagađujućih materija u Specifične okolini industrijskih objekata povremeno su prelazile zagađujuće granične vrednosti za ispitivane materije, što ukazuje materije porek- na uticaj zagađenja vazduha poreklom od tehnoloških lom iz industrije procesa Maksimalne Maksimalne godišnje koncentracije u 2011. godini bile godišnje koncen- su za: Čađ 223 mg/m3, za sumpordioksid 246 mg/m3 i za tracije azotdioskid 250 mg/m3. Ukupne suspen- Rezultati merenja suspendovanih čestica manjih od 10 dovane čestice mikrona (PM10) merenih na 14 mernih mesta bili su <10 mikrona preko GV za godinu (40 mg/m3) na 13 mernih mesta. Granična vrednost (GV) jeste najvi- Tolerantna vrednost (TV) jeste gra- ši dozvoljeni nivo zagadjujuće mate- nična vrednost uvećana za granicu rije u vazduhu, utvrdjen na osnovu tolerancije. naučnih saznanja, kako bi se spre- Maksimalna dozvoljena koncen- čile ili smanjile štetne posledice po tracija je maksimalna koncentracija zdravlje ljudii i/ili životnu sredinu i zagadjujuće materije u vazduhu koja koja se ne sme prći kada se jednom se ne sme prekoračiti u cilju izbega- dostigne. vanja ozbiljnih kratkoročnih posledi- Granica tolerancije (GT) jeste proce- ca po ekosisitem i zdravlje ljudi nat dozvoljenog prekoračenja granič- Ciljna vrednost jeste nivo zagađujuće ne vrednosti pod propisanim uslo- materije utvrdjen kako bi se izbegli, vima. sprečili ili smanjili štetni efekti po zdravlje ljudi i /ili životnu sredinu u

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 59 celini, koja će biti postignuta u utvr- kvalitet života u urbanim sredina- djenom roku. ma, na taj način što povećava rizik za zdravlje ljudi i životnu sredinu. U ZDUH Kontrola kvaliteta vazduha cilju da se razviju odgovarajući planovi za upravljanje kvalitetom vaz-

1. VA 1. Kontrola kvaliteta vazduha na teri- duha, neophodno je pre svega obez- toriji Beograda obavlja se na osno- bediti pouzdane informacije o stepe- vu Ugovora Broj V-01 4011-28 pot- nu zagađenosti. pisanog 18. maja 2010. godine izme- Praćenje kvaliteta vazduha, kontro- đu Grada Beograda – Gradska upra- la zagađenja i upravljanje sistemi- va, Sekretarijat za zaštitu životne ma za zaštitu vazduha od zagađiva- sredine i Gradskog zavoda za javno nja nisu uvek efikasni koliko bi tre- zdravlje, Beograd, II-3 Broj: 2814/1, balo da budu, da bi se postigli želje- Ugovora potpisanog 18. maja 2010. ni rezultati. godine. Obim i sadržaj kontrole kva- Smanjivanje stepena zagađeno- liteta vazduha određen je Progra- sti vazduha u urbanim sredinama mom kontrole kvaliteta koji se dono- postavljen je kao jedan od ključnih si za period od dve godine 2010 i ciljeva u Strategiji zaštite životne 2011. godinu. Ugovorne strane sagla- sredine u zemljama Istočne i Jugo- sno konstatuju da je Skupština grada istočne Evrope, usvojenoj na Petoj Beograda, na sednici održanoj 23. Ministarskoj konferenciji „Život- marta 2010. godine donela Program na sredina za Evropu“, Kijev 2003. kontrole kvaliteta vazduha na teri- Jedna od ključnih aktivnosti koju toriji Beograda u 2010. i 2011. godini, su usvojile SZO i Evropska komisi- broj 501-177/10 („Službeni list grada ja (bazirano na kriterijumima SZO) Beograda”, broj 6/10). bila je optimizacija standarda koji se Važeća zakonska regulativa u Repu- tiču ispunjavanja uslova za smanje- blici Srbiji na osnovu koje se odvijaju nje štetnih uticaja na zdravlje. aktivnosti praćenja kvaliteta vazduha, zaštite vazduha od zagađivanja i Izvori zagađivanja vazduha u urbanim unapređenja stanja u ovoj oblasti je: sredinama n Zakon o zaštiti životne sredine („Sl. glasnik RS“, br. 135/2004 i 36/2009), Izvori zagađenja vazduha rezultat n Zakon o zaštiti vazduha, Sl. glasnik su uglavnom ljudskih aktivnosti i RS”, br. 36/2009 mogu se svrstati u tri grupe:

n Uredba o uslovima za monitoring 1. Stacionarni izvori: i zahtevima kvaliteta vazduha, „Sl. glasnik RS”, br. 11/2010 i 75/2010. n izvori zagađenja u ruralnim područjima vezanim za poljo- n Uredba o graničnim vrednostima privredne aktivnosti, rudarstvo i emisija zagađujućih materija u vaz- kamenolome, duh, „Sl. glasnik RS”, br. 71/2010. n izvori zagađenja vezani za industri- n Pravilnik o sadržaju planova kva- je i industrijska područja, hemijsku liteta vazduha, „Sl. glasnik RS”, br. industriju, proizvodnju nemetala, 21/2010. metalsku industriju, proizvodnju n Pravilnik o metodologiji za izradu električne energije, akcionih planova, „Sl. glasnik RS”, n izvori zagađenja u komunalnim br. 72/2010. sredinama kao što su zagrevanje, Zagađen vazduh i dalje ostaje jedan spaljivanje otpada, individualna od glavnih faktora koji određuje ložišta, otvoreni roštilji za pripre-

60 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI mu hrane, perionice, servise za Sekundarne zagađujuće materi- hemijsko čišćenje i dr. je nastaju pod uticajem termalne, hemijske ili fotohemijske reakcije. 2. Pokretni izvori: ZDUH n obuhvataju bilo koji oblik vozila Suspendovane čestice: Čestice sus- motora sa unutrašnjim sagoreva- pendovane u vazduhu uključuju VA 1. njem kao npr. laka vozila koja kori- ukupne suspendovane čestice (TSP), ste benzin, laka i teška vozila koja PM10 (PM sa srednjim aerodinamič- koriste dizel, motorcikle, avione. kim prečnikom manjim od 10 mm), 3. Izvori zagađenja iz zatvorenog PM2,5 (PM sa srednjim aerodinamič- prostora: kim prečnikom manjim od 2,5 mm), n obuhvataju pušenje cigareta, bio- fine i ultrafine čestice poreklom iz loška zagađenja (polen, grinje, ple- dizel motora, leteći pepeo od uglja, sni, kvasci, insekti, mikroorganiz- mineralna prašina (ugljena, azbe- mi, alergeni poreklom od doma- stna, silikatna, cementna), metal- ćih životinja), emisija od sagoreva- na prašina i isparenja (npr. cink, nja i zagrevanja, emisija od razli- bakar, gvožđe i olovo), kisele izma- čitih materijala ili materija kao glice (aerosol) (npr. sumporna kise- što su isparljiva organska jedinje- lina), čestice fluorida, pigmenti boja, nja, olovo, radon, azbest i različite izmaglice pesticida, ugljenik, uljani sintetičke hemikalije i dr. Posled- dimovi i drugo. njih desetak godina u razvijenim zemljama zagađenost vazduha Mirisi: Pojedini mirisi mogu biti zatvorenog prostora predstavlja tačno definisani u pogledu nastan- ozbiljan problem, kojem se posve- ka, izazvani specifičnim hemijskim ćuje posebna pažnja. agensima kao što su vodoniksul- fid (H2S), ugljendisulfid (CS2) i mer- kaptani (R-SH, R, SR ) dok je druge Podela zagađujućih materija 2 mirise ponekad teško hemijski defi- Zagađujuće materije generalno se nisati. dele na gasove, pare, čvrste čestice i u poslednje vreme spominju se U Programu kontrole kvaliteta vaz- mirisi. Suspendovane čestice dalje duha zagađujuće materije koje se se grupišu u odnosu na veličinu ispituju u mreži mernih mesta pode- čestice: prašinu, dim, isparenja i ljene su u skladu sa našim Pravil- izmaglicu (aerosol). nikom „Službeni glasnik Republi- Gasovite zagađujuće materije: Gaso- ke Srbije”, br. 54/92 i dokumentima vite zagađujuće materije uključuju Evropske Unije i preporukama SMO jedinjenja sumpora (sumpordioksid i SZO u dve grupe: – SO2 i sumportrioksid – SO3), ugljenmonoksid (CO), jedinjenja azota 1. Osnovne (klasične) zagađujuće mate- (azotmonoksid – NO, azotdioksid rije – grupa zagađujućih materi- – NO2, amonijak – NH3), organska ja koja je široko rasprostranjena i jedinjenja (ugljovodonici – UV, ispar- neizbežno prisutna u svakodnev- ljiva organska jedinjenja – IOJ, poli- nim ljudskim aktivnostima. ciklične aromatične ugljovodonike 2. Specifične zagađujuće materije – – PAU, halogene derivate, aldehide grupa zagađujućih materija koja i dr.), halogena jedinjenja HF i HCl i se emituje iz pojedinih delatnosti materije specifičnog mirisa.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 61 i iz određenih industrijskih proce- Nivoi mreže u monitoringu sa proizvodnje. Nova zakonska regulativa u obla-

ZDUH sti praćenja stanja kvaliteta vazdu- 3. „Zimski smog” predstavlja zaga- ha i organizovanja mreže monitorin- đenje vazduha materijama iz ga uskladjena je sa direktivama EU 1. VA 1. procesa sagorevanja fosilnih i u tom smislu postavljene su osno- goriva koja sadrže sumpor (SO2) ve za uspostavljanje Programa kon- i suspendovane čestice. Siner- trole kvaliteta vazduha na nekoli- getsko delovanje sumpordiok- ko nivoa. sida i suspendovanih čestica je Državana mreža mernih stanica i/ili pojačano u odnosu na efekat mernih mesta za merenje: pojedinačnog delovanja svake od ovih materija. n regionalnog i prekograničnog atmosferskog prenosa zagadjuju- Ovaj sinergetski efekat je imao tra- ćih materija u vazduhu i aerosedi- gične posledice u poznatoj London- mentima u okviru medjunarodnih skoj epizodi (1952.).U procesu reak- obaveza, cije uključene su tri osnovne komponente: n kvaliteta vazduha u naseljima, industrijskim i nenaseljenim n SO , 2 područjima, n suspendovane čestice i n kvaliteta vazduha u zaštićenim pri- n kapi vode i magle. rodnim dobrima i zaštićenoj okoli- Čestice služe kao mesto nukleizacije ni nepokretnih kulturnih dobara, za formiranje magle, jer na njihovoj n kvalitet vazduha u područjima pod površini odvija se proces oksidacije uticajem odredjenih izvora zagadji- SO2 uz katalizu vanja, uključujući pokretne izvore i n alergenog polena. 4. „Letnji smog” predstavlja smešu Lokalna mreža mernih stanica i/ili oksidansa tzv. fotohemijskih oksi- mernih mesta uspostavlja se za pra- danasa koji nastaju kao proizvod ćenje kvaliteta vazduha na nivou delovanja ultravioletnog zračenja na autonomne pokrajine i jedinice smešu prisutnih zagađujućih mate- lokalne samouprave. Zakon o zaštiti rija (azotovi oksidi, ugljovodonici). vazduha, „Sl. glasnik RS”, br. 36/2009 Pod uticajem sunčeve svetlosti razla- Član 15. Monitoring kvaliteta vazdu- že sa azot dioksid i oslobađa atom ha u lokalnoj mreži obavlja se prema kiseonika koji je reaktivan i stva- programu koji za svoju teritoriju ra ozon. donosi nadležni organ autonomne Ovaj kompleks zagađujućih materija pokrajine i nadležni organ jedinice javlja se isključivo u letnjem periodu lokalne samouprave, a koji mora biti pri određenim meteorološkim uslo- uskladjen sa programom iz Člana 11. vima. Ozon koji čini glavni sasto- stav 3 zakona. jak ove smeše nazivamo „prizemni ozon”, jer se on formira u nižem sloju troposfere, što nije isto što i Kriterijumi za uspostavljanje mernih ozon prisutan u stratosferi. mesta Broj i raspored mernih mesta zavisi od površine područja, vrste izvora koji zagađuju vazduh, geograf- skih karakteristika (konfiguracija terena), gustina naseljenosti. Svrha

62 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI i cilj monitoringa takođe opredeljuju RS”, br. 11/2010 i 75/2010. i saglasnost mrežu mernih mesta. Praćenje kvali- nadležnog ministarstva, kao i Sekre- teta vazduha obavlja se u zonama i tarijatom za zaštitu životne sredine aglomeracijama. grada Beograda, koji donosio dvo- ZDUH Zona predstavlja deo teritorije Repu- godišnji Program kontrole kvaliteta blike Srbije sa definisanim grani- vazduha na teritoriji Beograda. VA 1. cama, odredjen u cilju ocenjivanja i upravljanja kvalitetom vazduha koja sa stanovišta kontrole, održavanja Cilj kontrole kvaliteta vazduha i/ili unapredjenja kvaliteta vazdu- Programsko sistematsko merenje ha, čini karakterističnu funkcional- zagađenosti vazduha na teritori- nu celinu. ji Beograda obezbeđuje ostvarivanje Aglomeracija je zona sa više od više ciljeva: 250000 stanovnika. Aglomeracija n praćenje stepena zagađenosti vaz- može biti i zona sa manjim brojem duha u odnosu na granične vred- stanovnika, ako je gustina naseljenosti imisije (GVI), nosti u toj zoni veća od propisane, n preduzimanje preventivnih mera pa je zbog toga opravdana potreba u segmentima značajnim za zašti- za ocenjivanjem i upravljanjem kva- tu vazduha od zagađivanja, litetom vazduha. Izbor makrolokaci- n informisanje javnosti i davanje pre- ja za fiksna merenja odredjuju se u poruka za ponašanje u epizodama cilju zaštite zdravlja ljudi, vegetacije povećanog zagađenja vazduha, i prirodnih ekosistema. n praćenje trendova koncentracija po a) Zaštita zdravlja ljudi – lokacije za zonama gradske teritorije, merenje u cilju zaštite zdravlja n procena izloženosti populacije, ljudi treba postaviti tako da se n identifikacija izvora zagađenja ili dobiju podaci o područjima unu- rizika, tar zona i aglomeracija gde se oče- kuju najviše koncentracije kojima n evaluacija dugotrajnih trendova, je populacija izložena direktno ili n sagledavanje preduzetih mera na indirektno za period vremena koji stepen zagadjenosti vazduha je značajan za izražavanje granič- ne vrednosti imisije (normativa). Zagadjujuće materije imetode b) Stavranje baze podataka - da se uzorkovanja i određivanja obezbede podaci o nivoima kon- Oprema, metode, parametri, kao i centracija, trendovima, u drugim interpretacije rezultata ispitivanja područjima unutar zona i aglome- usklađeni su sa Uredbom o uslovi- racijama koje su reprezentativne ma za monitoring i zahtevima kva- za izloženost opšte populacije. liteta vazduha, „Sl. glasnik RS”, br. Monitoring kvaliteta vazduha obu- 11/2010 i 75/2010. hvaćen Programom kontrole kvali- U sledećoj tabeli prikazan je princip teta vazduha u Beogradu u 2010. i merenja, period uzorkovanja i izvor 2011. godini u skladu je sa Uredbom podataka za sprovođenje monitorin- o uslovima za monitoring i zahtevi- ga u lokalnoj urbanoj mreži stanica: ma kvaliteta vazduha, „Sl. glasnik

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 63 Tabela 1: Metode uzorkovanja i merenja zagađujućih materija u vazduhu

ZDUH Princip uzorkovanja Parametar Standard i merenja

1. VA 1. uzorkovanje u toku 24 časa, analiza ISO 9835:1993 (E) Kvalitet vazduha - čađ uzorka u laborato- Određivanje indeksa crnog dima riji, reflektometrija SRPS EN 14212:2008 Kvalitet vazduha automatski analiza- ambijenta –Standardna metoda za SO tor, UV fluorescen- 2 merenje koncentracije sumpor-dioksida cija na osnovu ultraljubičaste fluorescencije uzorkovanje u toku SRPS ISO 6767:1997 Kvalitet vazduha 24 časa, analiza - Određivanje masene koncentracije SO uzorka u laborato- 2 sumpor dioksida – metoda sa tetrahlor- riji, UV/VIS spektro- merkuratom i pararozanilinom fotometrija SRPS EN 14211:2008: Kvalitet vazduha automatski analiza- ambijenta - Standardna metoda za NO2/NOx tor, hemijska lumi- merenje koncentracije azot-dioksida i niscencija azot-monoksida na osnovu hemilumi- niscencije uzorkovanje u toku SRPS ISO 6768:2001 (E) Kvalitet 24 časa, analiza vazduha - Određivanje masene koncen- NO uzorka u laboratori- 2 tracije azot dioksida – Modifikovana ji, UV/VIS spektro- metoda Gris Solcmana fotometrija SRPS EN 14626:2008 Kvalitet vazduha ambijenta - Standardna metoda za automatski analiza- CO određivanje koncentracija ugljen- tor, IR apsorpcija monoksida na osnovu nedisperzivne infracrvene spektroskopije SRPS EN 14625:2008 Kvalitet vazduha automatski analiza- ambijenta - Standardna metoda za O 3 tor, UV apsoprpcija određivanje koncentracije ozona ultraljubičastom fotometrijom ISO 10473:2000 Merenje mase suspendovanih čestica na filtru “beta rey” apsorpcioni metod SRPS EN 12341: automatski analiza- 2008 Kvalitet vazduha - Određivanje PM tor, apsorpcija β 10 frakcije PM10 suspendovanih čestica zračenja Referentna metoda i postupak ispitivanja na terenu radi demonstriranja ekvivalentnosti mernih metoda

64 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Princip uzorkovanja Parametar Standard i merenja

SRPS EN 12341:2008 Kvalitet vazduha ZDUH uzorkovanje u toku - Određivanje frakcije PM10 suspen- 24 časa, analiza dovanih čestica Referentna metoda

PM VA 1. 10 uzorka u laborato- i postupak ispitivanja na terenu radi riji, gravimetrija demonstriranja ekvivalentnosti mernih metoda SRPS EN 14662-3:2008 Kvalitet vazduha automatski analiza- ambijenta tor, gasna hromato- Standardna metoda za određivanje kon- Benzen grafija detekcija centracija benzena Deo 3: Automatsko ionizacije plamena uzorkovanje pumpom sa gasnom hro- (FID) matografijom na licu mesta SRPS EN 14662:2008, Kvalitet vazduha apsorpcija na ambijenta Standardna metoda za čvrstom adsor- određivanje koncentracija benzene, Deo bentu u toku 24 Benzen 1 - Uzorkovanje pumpom, termalna časa, desorpcija sa desoprcija i gasna hromatografija, Deo rastvaračem, analiza 2 -Uzorkovanje pumpom, desorpcija na GC/MSD rastvaračem i gasna hromatografija Uzorkovanje prema standardu SRPS Teški uzorkovanje u toku EN 12341:2008 Analiza uzorka SRPS metali (As, 24 časa, analiza EN 14902:2008. Standardna metoda za Pb, Cd, uzorka u laboratori- određivanje olova, kadmijuma, arsena Ni) u PM 10 ji, ICP OES/ICP MS i nikla u frakciji PM10 suspendovane analiza čestice Uzorkovanje prema standardu SRPS EN 12341:2008, uzorkovanje u toku Analiza uzorka: SRPS ISO 12884:2010 24 časa, analiza Određivanje ukupnih policikličnih PAU u uzorka u laborato- aromatičnih ugljovodonika (gasovite I PM 10 riji, gasna hromato- čvrste faze – sakupljanje na filtrima sa grafija, GC/MSD sorbentom I analiza gasnom hromato- grafijom sa masenom spektrometrijs- kom detekcijom) uzorkovanje u toku Uzorkovanje prema standardu SRPS 24 časa, analiza EN 12341:2010 Kvalitet vazduha — Benzo(a) uzorka u laborato- Standardna metoda za merenje kon- piren riji, gasna hromato- centracije benzo[a]pirena u vazduhu grafija GC/MSD ambijenta uzorkovanje u toku ISO/DIS 4222.2; 1980; mesec dana, analiza Teški metali – ICP OES/ICP MS/ Taložne uzorka u laborato- Anjoni – jonska, mod.EPA 300.1 materije riji, gravimetrija/ICP Ukupna količina taložnih materija - OES/ICP MS/IC gravimetrija

Zdravstveni efekti bolesti utvrđeno je da je 1,4% ukupnog mortaliteta, 0,5% svih izgublje- U proceni o globalnom opterećenju nih dana kvalitetnog života i 2% svih

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 65 kardiopulmonalnih bolesti, uzroko- n sprovedene studije ukazuju da vano zagađenim ambijentalnim vaz- očekivani životni vek može biti duhom. Procene ukupnog optereće- skraćen više od godinu dana u ZDUH nja bolesti kada je u pitanju ambi- naseljima izloženim visokim kon- jentalni vazduh, bazirane su samo centracijama PM10 u poređenju sa

1. VA 1. na uticaju (efektima) koji nastaju od onim izloženim niskim koncentra- mikročestičnog zagađenja (čestice cijama, od 10 i 2,5 mikrona) kod dece i odra- n smanjenje imunološke sposobnosti slih. Tako su epidemiološke studije organizma, ukazale da se mortalitet prvenstve- n izazivanje subkliničkih iritacija i no javlja kod starijih ljudi, procene neprijatnih osećanja i su da je 81% atributivnih smrti usled n uticaj na pogoršanje postojeće bole- zagađenja ambijentalnog vazduha sti. kod ljudi starijih od 60 godina. Kod dece ispod 5 godina 3% svih atribu- Zagađenom vazduhu izloženo je tivnih smrti pripisuje se zagađenju celokupno stanovništvo, a naroči- vazduha, a 12% atributivnom gubit- to su ugrožene osetljive grupacije, ku kvalitetnih godina života (SZO deca, bolesni i stari ljudi Na osno- 2002). vu istraživanja u svetu, literaturnih podataka kao i sopstvenih ispitiva- Štetno delovanje zagađujućih mate- nja potvrđena su mnogobrojna štet- rija prisutnih u resursima životne na delovanja određenih materija u sredine, u ovom slučaju govorimo o vazduhu, kao što su: napadi bron- vazduhu, dovode do promene kvali- hijalne astme u masovnim razmera- teta vazduha i na taj način do pora- ma u slučajevima zagađenja vazdu- sta potencijalno negativnih uticaja ha specifičnim zagađivačima; lokalna zdravlje i to na više načina: no dejstvo na sluzokožu i kožu, res- n intenzivna izloženost toksičnim piratorne organe, a u slučaju resor- materijama može uzrokovati akut- pcije gasova promene metabolizma i ne zdravstvene efekte, alergične manifestacije kod 10% sta- n izloženost nižim koncentracija- novništva. ma (nižim od dozvoljenih) štet- (deca, stare osobe i različite kategori- nih materija kroz duži vremenski je hroničnih bolesnika). period može dovesti do hroničnih Zagađujuće materije prisutne u vaz- oboljenja, duhu spoljne sredine ne oštećuju n izloženost pojedinim štetnim u istoj meri sva tkiva. Na dejstvo materijama može izazvati genet- sumpordioksida, azotovih oksida i ske promene, ozona (nadražljivci) najosetljiviji je n štetni efekti izazvani suspendo- respiratorni trakt. vanim česticama do 10 mikrona SČ10, u velikoj meri su udruže- ni sa još finijim česticama, kiselim STANJE ZAGAĐENOSTI VAZDUHA aerosolom ili sulfatima ili oksidi- U BEOGRADU ma metala, Oprema, metode, parametri, kao i n dugotrajna izloženost niskim kon- interpretacije rezultata ispitivanja centracijama mikročestica udruže- usklađeni su sa Uredbom o uslovi- na je sa mortalitetom i doprinosi ma za monitoring i zahtevima kva- pojavi povećane stopa bronhitisa i liteta vazduha, »Sl. glasnik RS«, br. smanjenju funkcije pluća 11/2010 i 75/2010.

66 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Analizom podataka dobijenih na iznosi 7,6 dana i ovaj podatak se osnovu ispitivanja uzoraka vazdu- nemože upoređivati s obzirom da ha iz lokalne mreže urbanih fiksnih su promenjene i usvojene toleran- stanica u toku 2011. godine i pore- tne vrednosti nova veličina. ZDUH đenjem sa propisanim normativima n U toku 2011. godine registrova- može se konstatovati sledeće: no je prekoračenje MDV vredno- VA 1. n U toku 2011. godine na 19 mer- sti za ukupne taložne materije, nih mesta registrovano je 89 dana UTM (200 mg/m2 dan) na 8 mernih sa koncentracijom sumpordioksi- mesta od ukupno 22. da preko granične odnosno tole- n U toku 2011. godine registrovano je rantne vrednosti (GV 125 mg/m3), prekoračenje GV (5 mg/m3 ) za ben- dok je u 2010. godini zabeleženo zen u 87 merenja, dok je tolerantna 35 dana. U odnosu na 2010. godi- vrednost (8 mg/m3 ) bila prekorače- nu broj dana koji je bio preko GV na u 18 merenja. povećan je za 154,28%. n Srednja godišnja vrednost sum- n U toku 2011. godine na 19 mernih pordioksida je na jednom mernom mesta registrovano je 364 dana sa mestu bila preko GV za godinu koncentracijom čađi preko MDV (50,0 mg/m3). Tabela 1 strana 9 od 9.

maksimalno dozvoljene vrednosti n 3 Srednja godišnja vrednost čađi ni (50 mg/m ), što znači da u proseku na jednom mernom mestu nije bila po jednom mernom mestu je 19,15 preko GV za godinu (50,0 mg/m3). dana. Prosečan broj dana sa kon- n Srednja godišnja vrednost azo- centracijom čađi preko GV po mer- tdioksida je na dva merna mesta nom mestu u 2010. godini iznosio bila preko GV za godinu (40,0 mg/ je 8,1 dan. U odnosu na 2010. broj m3). Tabela 1 strana 1 od 9 i stra- dana koji je bio preko GV u 2011. na 8 od 9. povećan je za 136,4%. n Srednja godišnja vrednost PM10 je n U toku 2011. godine na 18 merna 13 mernih mesta bila preko gra- nih mesta registrovano je 159 dana nične odnosno tolerantne vredno- sa koncentracijom azotdioksida sti za godinu koja iznosi 40 mg/m3 preko granične vrednosti (40 mg/ odnosno 48 mg/m3. m3), i 137 dana preko tolerantne vrednosti (60 mg/m3). Prosečan Za razliku od ranijih godina u toku broj dana sa koncentracijom azo- 2011. godine bilo je znatno manje tdioksida preko granične vredno- kvarova na pojedinim aparatima. sti po mernom mestu u 2011. godini iznosi 8,83 dana, a u 2010 godini Suspendovane čestice 8,94 dana, što predstavlja zanemar- ljivu razliku. Redovna merenja ukupnih suspendovanih čestica (USČ), koja su zapo- n Prosečan broj dana po mernom četa u 1993. godini imaju veliki zna- mestu sa koncentracijom preko TV 3. Maksimalne godišnje koncentracije na teritoriji Beograda u periodu 2007-2011. godine

Maksimalna Godina koncentracija* 2007. 2008. 2009. 2010. 2011. Čađ 400 325 226 219 223

SO2 309 163 250 131 246

NO2 240 296 170 382 250 * izraženo u µg/m3

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 67 čaj za sagledavanje stepena zagađe- Specifične zagađujuće materije nosti vazduha u urbanim sredina- Specifične zagađujuće materije kara ma. Ukupne suspendovane čestice, kteristične za neposrednu okolinu ZDUH koje su dobile taj naziv zbog svoje tj. zonu uticaja pojedinih industrij- osobine da se neko vreme zadrža- skih procesa, uzorkovane su i ispiti-

1. VA 1. vaju u vazduhu (tj. da su suspen- vane na četiri merna mesta. Fabrika dovane u gasovitoj fazi) zbog svo- sokova, merno mesto u Krnjači, Zre- jih mikronskih veličina značajne su njaninski put 82, (heterogene male pre svega sa zdravstvenog aspek- industrije) Livnica Rakovica, Patri- ta. Suspendovane čestice predstav- jarha Dimitrija 7-13, Rakovica, Omla- ljaju kompleksnu smešu organskih i dinskih brigada, Parking servis i neorganskih supstanci (ugljovodoni- Vreoci preko puta utovarne stanice. ka, metalnih oksida, kancerogena i Rezultati ispitivanja prikazani su u dr.). Prodiranje i depozicija udahnu- Tabeli br. 4 strana 1od 7. Prekorače- tih čestica u pojedine delove respira- nja maksimalno dozvoljenih vred- tornog trakta zavisi od tipa disanja i nosti (MDV za jedan dan iznosi 270 veličine čestica. mg/m3 za amonijak registrovana su Suspendovane (lebdeće) čestice u 5 merenja u Krnjači, u 2 merenja različitog porekla provociraju res- u Rakovici, u 1 merenju na Novom piratorne bolesti, mogu uzrokovati Beogradu, i jednom merenju u Vre- kancere, koroziju, destruktivno dej- ocima. Formaldehid je bio preko GV stvo na biljke, itd. Pored toga leb- u 1 merenju na Novom Beogradu. deće čestice mogu izazvati nepri- Ostale ispitivane specifične materi- jatnost zbog akumulacije prljavšti- je su bile u okviru dozvoljenih vredne, mogu interferirati sa sunčevom nosti. svetlosti (poznato zadržavanje svetla i formiranje smoga i zamućenja), i istovremeno mogu se ponašati kao Prizemni ozon katalizatori za reakciju adsorbova- Prizemni ozon kao reprezent foto- nih hemijskih materija. hemijske reakcije ili »letnjeg smoga« U toku 2011. godine uzorkovane nastaje pod uticajem ultravioletne su čestice prečnika veličine do 10 radijacije sunčeve svetlosti koja pro- mikrona, usvojene nomenklature lazi kroz gornji sloj ozona u atmos- PM10. PM10 uzorkovane su na 14 feri. Intenzitet ultravioletnog uzra- mernih mesta od kojih se dva nalaze čenja utiče u jednom delu reakcije u široj zoni teritorije grada Beogra- na brzinu kojom se formiraju oksida na području opština Obrenovac dansi. Ozon se formira u reakciji (Grabovac), i Lazarevac (Vreoci) atomskog kiseonika sa molekular- Srednje godišnje vrednosti PM10 su nim kiseonikom (O + O2 ------> O3). na 13 od ukupno 14 mernih mesta Izvor atomskog kiseonika kojeg nor- bile preko GV za godinu (40 mg/m3). malno nema u značajnim količina- Poredjenje dobijenih rezultata u ma u nižoj troposferi je azotdiok- skladu sa Uredbom „Sl. gl. RS” br. sid (NO2). U prisustvu ultraviolet- 11/2010. Član 15 pokazuje sledeće: ne svetlosti dolazi do fotolize NO2 Broj izmernih 24 časovnih koncen- formira se NO i atomski kiseoni- tracija preko GV iznosio je 431, broj ka: NO2 --- UV ------> NO + O). Ova merenja u okviru GT iznosio je 1124 smeša gasova značajna je za urbane i broj merenja u okviru TV iznosio sredine u letnjem periodu. je 192. Prizemni ozon kao dominantan gas u letnjoj smeši (smogu) praćen je na

68 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI dva merna mesta u Ul. Omladinskih nja prema katastru zagađivača, radi brigada i u Lazarevcu u ulici Slobo- smanjenja stepena zagađenosti. dana Kozareva, tokom cele godine, Izvršene analize uzoraka vazduha ZDUH kontinualno automatskim monito- na prisustvo teških metala u PM10 rom APOA 360 Series HORIBA. ukazuju da nije zanemarljivo prisu-

Svakodnevnim analizama uzora- stvo toksičnih, kao i pojedinih kan- VA 1. ka vazduha na šest mernih mesta cerogenih materija u vazduhu urba- u gradu od početka ložne sezone, ne sredine. omogućava se pravovremeno reago- Rezultati analiza uzoraka vazdu- vanje u slučajevima (porasta trenda ha na prisustvo 3,4 benzo(a)pirena koncentracija materija koje se prate) (BaP) upozoravaju na porast prisu- epizodnih povećanja zagađenosti stva ove supstance u vazduhu Beo- vazduha. Na osnovu svakodnev- grada na većem broju mernih mesta nih analiza uzoraka vazduha i vre- nego što je to bilo u 2010. godini. Sa menske prognoze stručnjaci Grad- zdravstvenog aspekta njegovo prisu- skog zavoda za javno zdravlje bili stvo ima značaj za dugotrajnu izlo- su u mogućnosti da predlažu mere ženost stanovništva, posebno zbog i postupke za smanjenje zagađenosti dokazanog kancerogenog efekta. vazduha kao i preporuke za ponaša- nje ugroženih grupa stanovništva u cilju zaštite zdravlja. Gradske zone prema zagađenosti U toku grejne sezone 2011/2012. godi- vazduha ne nije zabeležena epizoda poveća- Na osnovu srednje dnevnih kon- nja zagađenja vazduha. Povremeno centracija sumpordioksida i čađi u su registrovane povećane koncentra- 2011. godini u gradu se mogu izdvo- cije zagađujućih materija kao satne jiti zone sa različitim nivoima zaga- vrednost posebno u saobaraćajnim đenosti vazduha. Međutim, ako se špicevima ili u periodu nepovoljnih posmatraju srednje godišnje vred- meteoroloških uslova. nosti ta razlika nije tako uočljiva. Na osnovu srednje dnevnih kon- Kada se radi o zoniranju u odno- centracija GV i TV sumpordioksi- su na prostornu raspodelu koncen- da, čađi aztodioksida kao suspen- tracija čađi, mogu se izdvojiti nešto dovanih čestica do 10 mikrona u jasnija područja. Centralna zona sta- 2011. godini u gradu se mogu izdvo- rog grada, područje Zemuna kao i jiti zone sa različitim nivoima zaga- opterećene saobraćajnice izdvajaju đenosti vazduha. Međutim, ako se se sa sa povremeno visokim koncen- posmatraju srednje godišnje vredno- tracijama čađi i azotdioksida. Tako- sti ta razlika nije tako uočljiva. Kada đe ponovo se javljaju serije dana (tri se radi o zoniranju u odnosu na regi- vezana dana i više) sa koncentraci- strovane koncentracije čađi, mogu se jama čađi i azotdioksida iznad GVI. izdvojiti nešto jasnija područja. Cen- Veoma često u saobraćajnim špicevima kao tralna zona starog grada, područ- i u vreme trajanja inverzija registrovane su je Zemuna kao i opterećene saobra- povećane satne koncentracije zagadjujućih ćajnice izdvajaju se sa nešto višim materija. koncentracijama čađi, PM10 i azo- Iz navedenih razloga u ugroženim tdioksida. zonama grada neophodno je inten- Iz navedenih razloga u ugroženim ziviranje aktivnosti, odnosno predu- zonama grada neophodno je inten- zimanje mera na izvorima zagađiva- ziviranje aktivnosti, odnosno predu- nja prema katastru zagađivača, radi zimanje mera na izvorima zagađiva- smanjenja stepena zagađenosti.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 69 PREDLOG MERA ha na teritoriji grada, određiva- njem srednje dnevnih koncentra- Obzirom da postoji potreba i druš- cija sumpordioksida, čađi, aerose- ZDUH tveni interes za sprovođenje mera dimenata, PAU, teških metala i pri- zaštite vazduha od zagađivanja, radi zemnog ozona, kao i specifičnih zaštite zdravlja ljudi, kulturnih i 1. VA 1. zagađujućih materija u reprezenta- materijalnih dobara, neophodno je: tivnim područjima; n Na osnovu dobijenih rezultata n Nastaviti sa procesom gasifikaci- o nivou zagađenosti vazduha na je i toplifikacije priključenjem na teritoriji Beograda, odnosno ocene daljinsko grejanje preostalih zaga- kvaliteta vazduha (Član 22 Uredbe đivača; „Službeni glasnik RS” br. 11/2010 i n Neophodno je sačiniti katastar 75/2010) pristupiti aktivnostima iz zagađivača na području grada Beo nadležnosti lokalne samoprave grada; n Donošenje plana kvaliteta vazdu- n Obezbediti kontrolu procesa sago- ha (Član 31 ZAKON o proglašenju revanja u kotlarnicama i njihovog Zakona o zaštiti vazduha „Službe- održavanja uz obavljanje edukaci- ni glasnik RS” br. 36/2009. sa ciljem je radnika u kotlarnicama; da se postignu odgovarajuće gra- nične vrednosti ili ciljne vrednosti n Kod projektovanja i izgrad- utvrdjene aktom iz člana 18 istog nje stambenih objekata posebnu Zakona. Plan iz stava 1 ovog člana pažnju posvetiti pitanju termoizo- donosi se na osnovu ocene stanja lacije, kao racionalnoj meri za sma- kvaliteta vazduha i obuhvata sve njenje utrošenog goriva; glavne zagadjujuće materije i glav- n Obezbediti uredno čišćenje i pra- ne izvore zagadjivanja vazduha nje saobraćajnica, popločanih povr- koji su doveli do zagadjenja. šina, kao i pravovremeno odnoše- n Učestvovati aktivno u razmatranju nje smeća; i davanju uslova za zaštitu vazdu- n Sprovoditi mere zaštite vazduha ha od zagađivanja prilikom izrade pri transportu građevinskog mate- i donošenja Urbanističkih planova rijala kroz grad, kao i pri radu grana teritoriji grada Beograda; đevinske operative. n Nastaviti sa sistematskim praće- njem stepena zagađenosti vazdu-

70 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 1.2 Kvalitet vazduha - zagađenost vazduha specifičnim zagađujućim materijama poreklom od izduvnih gasova

pokretnih izvora ZDUH Sve srednje godišnje vrednosti za ugljenmonoksid na svim mernim mestima, osim mernog mesta na Novom Beogradu, bile su veće od dozvoljene srednje godišnje granične vrednosti VA 1. CO (3,0 mg/m3). Koncentracije ugljenmonoksida povećane su u zimskom periodu zbog povećane vlažnosti i niskih temperatura koje smanjuju pokretljivost molekula ugljenmonoksida. Sve srednje godišnje vrednosti za azotdioksid na svim NO2 mernim mestima imale su vrednosti veće od dozvoljene srednje godišnje granične vrednosti (40,0 µg/m3). Sve srednje godišnje vrednosti za olovo na pet mernih mesta, Pb od ukupno šesnaest, bile su manje od dozvoljene srednje godišnje granične vrednosti (0,5 µg/m3). Lako Koncentracije lako isparljivih organskih jedinjenja nisu normi- isparljiva rane. U urbanim sredinama emisija lako isparljivih ugljo- organska vodonika iz pokretnih izvora iznosi 60-70%. jedinjenja Sve srednje godišnje vrednosti za sumpordioksid na svim mernim mestima, osim mernih mesta na Novom Beogradu i SO 2 Banovom brdu, bile su veće od dozvoljene srednje godišnje granične vrednosti (50,0 µg/m3). Do sada nisu utvrđene norme za jednočasovne granične Benzen, vrednosti koncentracija benzena, toluena i ksilena u toluen, vazduhu, kako na nivou Republike Srbije, tako i od strane ksileni međunarodno raferentnih tela kao što su EU i US EPA. 1. Uvod Saobraćaj je odgovoran za 17,5% ukupne emisije gasova staklene Zagađivanje vazduha, a posebno ono bašte u Evropi i njegova se emisi- prouzrokovano saobraćajem, postalo ja povećala za 23% između 1990. je svakodnevna tema kojom se bavi i 2009. godine. Da bi se smanjila savremeni svet. Problem saobraća- emisija CO2 u sektoru drumskog ja je nesumnjivo danas jedan od naj- saobraćaja, evropsko zakonodav- važnijih problema sa kojim se susre- stvo je uvelo obavezno ograniče- ćemo. Procenjuje se da oko 60% od nje emisije CO2 za nove putnič- ukupnog zagađenja vazduha u velike automobile. Prosečan nivo emi- kim gradovima potiče od izduvnih sije od novih automobila registro- gasova pokretnih izvora. vanih u Evropskoj uniji u 2010. Prema najnovijim podacima u atmos- godini bio je 140,3 g CO2/km. Proi- feri gradova štetne materije nastale u zvođači automobila imaju zadatak saobraćaju nalaze se u sledećem pro- da do 2015. godine smanje emisi- centu: ju CO2 od novih vozila na 130,0 g n azotdioksid - 53% CO2/km u zavisnosti od proseč- n ugljenmonoksid - 90% ne mase vozila pojedinačnih proi- n ugljovodonici - 40% zvođača (sl. 1.). n olovo - 58% n čađ - 58% n čestično zagađenje - 25%

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 71 2. Merna mesta Zagađujuće materije su

ZDUH merene u pojedinačnim uzorcima vazduha za svaku zagađujuću mate- 1. VA 1. riju posebno. Merenja su vršena portabl monito- rima, spektrofotome- trijskim ispitivanjima i metodom gasne hromatografije. Izbor mernih mesta i merenja su obavljena prema važe- ćoj zakonskoj regulati-

Sl. 1. Zavisnost emisije CO2 od prosečne mase vozila vi i Programu kontro- pojedinačnih proizvođača le kvaliteta vazduha u Beogradu za 2010/2011. godinu. Upotrba bezolovnog benzina sma- Uzorkovanja i merenja su obavljena njila je prisustvo ove zagađujuće i na 16mernih mesta. To su: veoma toksične materije u vazdu- 1. London - raskrsnica Kralja Milana hu, ali je povećano prisustvo lako i Kneza Miloša isparljivih ugljovodonika (benzena, 2. Nušićeva - raskrsnica Nušićeva i benzo(a)pirena, ksilena, 1,3 butadie- Dečanska na, toluena i formaldehida). 3. Batutova - raskrsnica Batutova i Emisija zagađujućih materija iz Dimitrija Tucovića mobilnih izvora uslovljena je sago- 4. Novi Beograd - raskrsnica Pariske revanjem goriva u motorima, stepe- komune i Otona Župančića nom saobraćaja, prohodnošću sao- braćajnica kao i meterološkim uslo- 5. Vukov spomenik - raskrsni- vima. ca Ruzveltova i Bulevara kralja Aleksandara Zagađen vazduh od motornih vozila udišemo dok se: 6. Skupština - raskrsnica Kneza Miloša i Bulevara kralja Alek- n vozimo u saobraćajnom špicu ili sandra dok pešačimo duž prometnih sao- braćajnica; 7. Zemun - raskrsnica Glavna i Zmaj Jovina n stojimo pored automobila, autobusa, kamiona čiji motor radi; 8. Karaburma - raskrsnica Marijane Gregoran i Vojvode Micka n provodimo vreme blizu prometnih saobraćajnica, ali i u kući, školi, 9. Cvijićeva - raskrsnica Cvijićeva i poslu ili parku koji su u njihovoj Bulevar despota Stefana neposrednoj blizini. 10. Slavija - Trg Dimitrija Tucovića Glavni zagađivači vazduha pore- 11. Železnička stanica - Savski trg klom od pokretnih izvora su: 12. Zeleni venac - raskrsnica Branko- 1. SO – ugljenmonoksid va, Jug Bogdanova, Kraljice Nata- lije 2. NO2 – azotdioksid 3. ugljovodonici 13. Autokomanda - Bulevar oslobođe- nja i Franše D`Eperea 4. čestice 5. sumpordioksid

72 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 14. Banovo brdo - raskrsnica Požeška n ZONA III - gradsko jezgro (Slavija, i Kirovljeva Vukov spomenik) 15. Mostar n ZONA IV - šire gradsko jezgro (Grad- - petlja ka Bulevaru vojvo- ZDUH de Mišića ska bolnica, Karaburma, Autoko- manda, Banovo brdo) 16. Pančevački most - Bulevar des- n pota Stefana kod Pančevačkog ZONA V - područje preko Save VA 1. mosta (Novi Beograd, Zemun). Na osnovu višegodišnjeg merenja protoka vozila uočavaju se dva tipa 3. Rezultati i diskusija raskrsnica: Ispitivanje zagađujućih materija na n Prvi tip raskrsnica London, Nuši- raskrsnicama u Beogradu vršeno je ćeva, Skupština, sa oko 92% put- na šesnaest reprezentativnih mesta ničkih vozila i prosečnim prola- u periodu od 01. 01. 2011. do 31. 12. skom od oko 4000 do 6000 vozila 2011. godine. po satu u saobraćajnim špicevima. Merenja svih ispitivanih parametara n Drugi tip raskrsnica su Cvijićeva, vršena su dva puta mesečno na dva- Železnička stanica, Mostar i Pan- naest raskrsnica. Na četiri raskrsnice čevački most sa 70%-80% putnič- (London, Nušićeva, Skupština i Cvi- kog i ostalog teškog i autobuskog jićeva) merenja su vršena četiri puta saobraćaja. mesečno, kada su merene i vredno- Zeleni venac je atipična raskrsni- sti benzena, toluena i ksilena. Rezul- ca sa 88% lakog saobraćaja, velikim tati merenja dati su kao najniža i brojem polazišta autobuskih linija najviša srednja prosečna vrednost i i velikim brojem linija koje prolaze prosečna godišnja vrednost. Brankovom ulicom (dizel motori). Po Prilikom uzorkovanja mereni su i koncentracijama zagađujućih mate- meteorološki parametri (pritisak, rija, Zeleni venac je u I zoni zaga- temperatura, relativna vlažnost vaz- đenja, a po strukturi saobraćaja je duha, brzina i pravac vetra). između I i II zone. Na osnovu rezultata merenja zaga- Bitno je istaći da su vrednosti kon- đujućih materija od pokretnih izvo- centracija zagađujućih materija u ra i ove godine izvršeno je “zonira- Zemunu na nivou centralne zone nje” grada. gradskog jezgra Beograda s obzirom na to da je merno mesto locira- n ZONA I - centralna gradska zona no u centru Zemuna (ugao Glavne i (London, Nušićeva, Skupština, Zmaj Jovine). Zeleni venac) n ZONA II - tranzitna zona (Cvijićeva, Železnička stanica, Mostar, Panče- vački most)

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 73 Tabela 1. Pregled karakterističnih koncentracija UGLjENMONOKSIDA na raskrsnicama u BEOGRADU tokom 2011. godine (mg/m3)

ZDUH najniža najviša najniža najviša srednja pro- pro- sr. mes. sr. mes. godišnja RASKRSNICA sečna sečna koncen- koncen- koncen- 1. VA 1. koncen- koncen- tracija tracija tracija tracija tracija Slavija 1,51 24,20 2,05 14,76 6,05 Vukov Spomenik 1,51 13,59 3,67 10,53 5,45 London 1,01 15,48 3,99 9,48 6,06 Nušićeva 1,63 43,90 3,22 13,08 6,47 Skupština 1,31 17,15 5,24 8,74 7,12 Cvijićeva 1,38 23,08 4,00 12,74 7,43 Gradska bolnica 1,05 19,26 2,71 13,37 5,94 Zemun 2,04 12,17 2,95 9,57 6,70 Novi Beograd 1,10 4,56 1,84 3,90 2,84 Karaburma 1,11 10,40 3,07 7,15 4,25 Zeleni venac 1,08 9,12 1,91 6,50 4,24 Žeeleznička 1,08 22,32 2,91 17,88 5,67 Autokomanda 1,21 28,98 1,90 15,66 5,24 Banovo brdo 1,08 7,32 2,29 4,71 3,40 Mostar 1,25 16,49 3,55 14,59 7,36 Pančevački most 1,60 12,22 2,60 8,22 4,89

Cvijićeva Mostar Skupština 7 Zemun Nušićeva Gradska London Slavija bolnica 6 Železnička stanica Vukov spomenik Autoko- Pančevački manda 3 5 most m / g Zeleni venac Karaburma m

O 4 C

c Banovo Granična brdo vrednost o n Novi c Beograd (GV=3.0 mg/m3) 3

0 ZONA I ZONAII ZONAIII ZONA IV ZONA V

Gra kon br. 1 Koncentracija ugljenmonoksida po gradskim zonama u Beogradu tokom 2011. godine

74 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Tabela 2. Pregled karakterističnih koncentracija AZOTDIOKSIDA na raskrsnicama u BEOGRADU tokom 2011. godine (μg/m3) srednja najviša najniža sr. najviša sr. ZDUH najniža kon- godišnja RASKRSNICA koncentra- mes. koncen- mes. koncentracija koncentracija tracija centracija cija 1. VA 1. Slavija 42,0 189,0 48,0 126,0 98,3 Vukov spomenik 33,0 229,0 44,0 154,5 92,1 London 14,0 272,0 46,3 165,0 106,6 Nušićeva 29,0 272,0 58,5 157,0 102,4 Skupština 29,0 278,0 50,5 171,2 103,7 Cvijićeva 29,0 348,0 72,3 191,2 119,7 Gradska bolnica 29,0 279,0 35,5 181,0 96,3 Zemun 48,0 234,0 72,5 188,0 133,1 Novi Beograd 28,0 141,0 49,0 92,5 73,7 Karaburma 35,0 371,0 40,0 204,5 83,6 Zeleni venac 29,0 227,0 49,0 178,0 105,2 Železnička 29,0 186,0 43,0 126,5 93,3 Autokomanda 30,0 144,0 38,0 119,5 84,9 Banovo brdo 29,0 168,0 32,0 137,5 75,3 Mostar 29,0 201,0 29,0 159,0 87,4 Pančevački most 29,0 372,0 44,0 249,0 117,8

140 Zemun

Pančevački Cvijićeva most 120

Zeleni London venac Nušićeva Skupština Železnička Slavija Gradska 100 stanica bolnica

3 Vukov

m spomenik Auto- g / Mostar

µ komanda 2 Karaburma Banovo Novi 80 brdo Beograd n c . N O c o

60 Granična vrednost imisije (GVI=40.0 µg/m3) 40

0 ZONA I ZONAII ZONAIII ZONA IV ZONA V

Gra kon br. 2 Koncentracija azotdioksida po gradskim zonama u Beogradu tokom 2011. godine

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 75 Tabela 3. Pregled karakterističnih koncentracija OLOVA na raskrsnicama u BEOGRADU tokom 2011. godine (μg/m3)

ZDUH najniža najniža sr. najviša sr. srednja najviša kon- RASKRSNICA koncentra- mes. koncen- mes. koncen- godišnja centracija cija tracija tracija koncentracija

1. VA 1. Slavija 0,30 0,70 0,30 0,65 0,46 Vukov spo- 0,10 0,90 0,10 0,75 0,53 menik London 0,10 1,10 0,10 0,97 0,63 Nušićeva 0,10 1,50 0,10 1,12 0,64 Skupština 0,10 1,00 0,38 0,72 0,56 Cvijićeva 0,30 1,30 0,38 1,05 0,73 Gradska bol- 0,30 1,20 0,30 1,15 0,75 nica Zemun 0,40 1,60 0,40 1,55 0,75 Novi Beograd 0,10 0,60 0,10 0,55 0,36 Karaburma 0,20 0,80 0,20 0,70 0,48 Zeleni venac 0,30 0,90 0,30 0,90 0,57 Železnička 0,20 1,20 0,20 1,15 0,64 Autokomanda 0,10 0,80 0,10 0,80 0,48 Banovo brdo 0,10 0,90 0,10 0,85 0,45 Mostar 0,10 1,20 0,30 1,05 0,56 Pančevački 0,10 0,90 0,30 0,80 0,52 most

0,8 Gradska bolnica Zemun Cvijićeva 0,7 Železnička London Nušićeva stanica Zeleni 0,6 venac Granična Skupština Mostar Pančevački Vukov vrednost most spomenik imisije 3 Auto- (GVI=0.5 µg/m ) 0,5 Karaburma komanda 3 Slavija Banovo

m brdo / g µ

b 0,4 Novi P

. Beograd c o n c 0,3

0,2

0,1

ZONA I ZONAII ZONAIII ZONA IV ZONA V Gra kon br. 3 Koncentracija olova po gradskim zonama u Beogradu tokom 2011. godine

76 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Tabela 4. Pregled karakterističnih koncentracija LAKO ISPARLJIVIH ORGANSKIH JEDINJENJA na raskrsnicama u BEOGRADU tokom 2011. godine (mg/m3) najniža pro- najviša pro- najniža najviša srednja RASKRSNICA sečna kon- sečna kon- sr.mes. kon- sr.mes. kon- godišnja kon- ZDUH centracija centracija centracija centracija centracija

Slavija 1,11 17,39 3,19 12,05 5,48 VA 1. Vukov spome- 1,05 11,75 3,28 7,94 5,32 nik London 1,09 12,17 3,37 8,95 5,73 Nušićeva 2,08 16,15 3,10 8,14 5,25 Skupština 1,96 14,91 4,01 8,55 6,45 Cvijićeva 1,57 18,52 2,98 11,05 6,59 Gradska bol- 1,87 18,38 3,29 13,39 5,94 nica Zemun 2,50 11,15 3,43 8,70 6,27 Novi Beograd 1,47 4,12 2,44 4,07 3,08 Karaburma 1,21 11,32 2,45 7,16 4,18 Zeleni venac 1,28 8,94 2,51 6,49 4,20 Železnička 1,05 20,61 2,74 16,00 5,55 Autokomanda 1,79 20,71 2,39 11,86 4,51 Banovo brdo 1,01 7,32 2,36 4,97 3,48 Mostar 2,01 14,75 3,84 11,82 6,89 Pančevači most 1,99 10,48 2,64 7,14 4,74

7 Cvijićeva Skupština Zemun Gradska 6 bolnica London Železnička stanica Slavija Vukov Nušićeva spomenik 5 Pančevački Mostar most Auto- komanda Zeleni venac Karaburma

3 m

/ Banovo brdo Novi

3 Beograd

g m LIOJ

n o c 2

0 ZONA I ZONAII ZONAIII ZONA IV ZONA V

Gra kon br. 4 Koncentracija lakoisparljivih organskih jedinjenje u Beogradu tokom 2011. godine

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 77 Tabela 5. Pregled karakterističnih koncentracija SUMPORDIOKSIDA na raskrsnicama u BEOGRADU tokom 2011. godine μg/m3) najniža pro- najviša pro- najniža sr. najviša srednja ZDUH RASKRSNICA sečna kon- sečna kon- mes. kon- sr.mes. kon- godišnja koncentracija centracija centracija centracija centracija

1. VA 1. Slavija 20,0 820,0 20,0 450,0 97,1 Vukov spomenik 20,0 280,0 25,0 185,0 81,3 London 20,0 510,0 37,5 227,5 96,3 Nušićeva 20,0 650,0 37,5 307,5 109,4 Skupština 20,0 1270,0 30,0 350,0 144,8 Cviji}eva 30,0 830,0 42,5 290,0 133,3 Gradska bolnica 20,0 800,0 20,0 510,0 108,8 Zemun 30,0 450,0 30,0 280,0 111,3 Novi Beograd 20,0 70,0 20,0 55,0 26,7 Karaburma 20,0 140,0 25,0 100,0 55,8 Zeleni venac 20,0 250,0 25,0 145,0 66,3 Železnička 20,0 1060,0 25,0 755,0 133,8 Autokomanda 20,0 520,0 25,0 270,0 77,9 Banovo brdo 20,0 160,0 20,0 110,0 41,3 Mostar 20,0 520,0 25,0 450,0 100,4 Pančevački most 20,0 290,0 20,0 175,0 59,6

78 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 4. Zaključak Beogradu do 0,75 µg/m3 kod Grad- ske bolnice i u Zemunu.

Na osnovu ispitivanja zagađujućih n

U toku 2011. godine, srednje godiš- ZDUH materija iz pokretnih izvora u toku nje vrednodnosti olova na mer- 2011. godine na šesnaest reprezenta- nim mestima Slavija, Karaburma, tivnih mernih mesta (raskrsnica) u Banovo brdo, Autokomanda i Novi VA 1. Beogradu može se uočiti sledeće: Beograd bile su ispod granične n Prosečne kocentracije ugljenmo- vrednosti od 0,50 μg/m3 vazduha.

noksida kretale su se od 1,01 mg/ n 3 Prosečne kocentracije sumpordiok- m na raskrsnici London do 43,90 3 3 sida kretale su se od 20,00 µg/m mg/m na raskrsnici Nušićeva. na većem broju mernih mesta do n Srednja godišnja vrednost uglje- 1270,00 µg/m3 kod Skupštine.

nmonoksida kretala se od 3,40 mg/ n 3 Srednja godišnja vrednost sumpor- m na Banovom brdu do 7,43 mg/ 3 3 dioksida kretala se od 26,70 µg/m m na raskrsnici Cvijićeva. na Novom Beogradu do 144,80 µg/ n Sve dobijene srednje godišnje vred- m3 kod Skupštine. nosti za ugljenmonoksid na svim n Sve dobijene srednje godišnje vred- raskrsnicama osim Novog Beogra- nosti za sumpordioksid na svim da prelazile su dozvoljenu srednju 3 raskrsnicama su prelazile dozvo- godišnju vrednost od 3,00 mg/m . ljenu srednju godišnju vrednost n Prosečne kocentracije azotdioksi- od 50,00 µg/m3 osim na mernim 3 da kretale su se od 14,00 µg/m na mestima Banovo brdo i Novi Beo- 3 raskrsnici London do 371,00 µg/m grad. na Karaburmi. n Prosečne mesečne koncentracije n Srednja godišnja vrednost azotdi- benzena kretale su se od 771,00 µg/ 3 oksida kretala se od 73,70 µg/m m3 kod Skupštine do 3854,00 µg/ na Novom Beogradu do 133,10 µg/ m3 kod Cvijićeve. m3 u Zemunu. n Prosečne mesečne koncentracije n Sve dobijene srednje godišnje toluena kretale su se od 520,00 µg/ vrednosti za azotdioksid na svim m3 kod Skupštine do 4146,00 µg/ raskrsnicama su prelazile dozvo- m3 kod Cvijićeve.

ljenu srednju godišnju vrednost n 3 Prosečne mesečne koncentracije od 40,00 µg/m . ksilena kretale su se od 690,00 µg/ n Prosečne kocentracije lako ispar- m3 kod Skupštine do 3222,00 µg/ ljivih organskih jedinjenja kretale m3 kod Cvijićeve. 3 su se od 1,01 mg/m na Banovom n 3 Najmanje zagađena raskrsnica, brdu do 20,71 mg/m kod Autoko- ispitivanim zagađenim materija- mande. ma, tokom 2011. godine je Novi n Srednja godišnja vrednost ispar- Beograd, dok je najzagađenije Cvi- ljivih organskih jedinjenja kretale jićeva i Zemun. su se od 3,48 mg/m3 na Banovom brdu do 6,89 µg/m3 kod Mostara. 5. Predlog mera za smanjenje n Prosečne kocentracije olova kretale su se od 0,10 µg/m3 na većem emisije iz mobilnih izvora broju mernih mesta do 1,60 µg/m3 n Izmeštanje teškog saobraćaja iz u Zemunu. gradskog jezgra gradnjom “prste- n Srednja godišnja vrednost olova nastih zaobilaznica” kretala se od 0,36 µg/m3 na Novom

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 79 n Smanjenje ukupnog saobraćaja n korišćenje alternativnih goriva kroz grad planiranjem i zakon- (biodizela, gasa, alkohola, elek- skom regulativom. trične i solape energije) ZDUH n Smanjenje saobraćaja planiranjem 2. Smanjenje saobraćaja odgovarajuće signalizacije i pro- n poboljšanje javnog prevoza u

1. VA 1. pusne moći saobraćajnica u gradu. gradu i bolja povezanost pri- U tom smislu, iskoristiti nove teh- gradskih naselja kako izgrad- nologije za praćenje saobraćaja na njom novih saobraćajnica, tako raskrsnicama (kamere) radi tre- i poboljšanjem javnog prevoza nutnog preusmerenja saobraćaja u uvođenjem novih linija i nabav- slučaju zagušenja. Kamere mogu kom novih vozila poslužiti i u svrhu evidentiranja n restrikcija parkiranja u užem vozila po broju i tipu. centru grada n Pravilno usklađivanje svetlosne n bolja urbanistička rešenja za signalizacije u cilju ubrzavanja lociranje industriskih, komer- saobraćajnog toka, kao i uvođenje cijalnih i stambenih zona „pametnih“ semafora. („Službeni glasnik RS“, 72/09) n Maksimalno pooštriti mere prema n dosledno sprovođenje zakons- nesavesnim vozačima koji zau- ke regulative stavljanjem na kolovozu ometaju n Razmotriti mogućnost većeg kori- nesmetani protok saobraćaja. šćenja beovoza u sistemu javnog n Aktivno uključiti komunalnu poli- prevoza u gradu. ciju radi kontrole nepropisno par- n Sprovesti dogovorenu dinamiku kiranih vozila. izgradnje metroa u cilju rastereće- n Obezbediti pešačke zone na većem nja saobraćaja. broju mesta u gradu, uključujući i n Strogo pratiti prevoz opasnih i Zemun. zapaljivih materija (da se ni pod n Izgraditi pešačke i biciklističke kojim uslovima ne mogu transpor- staza gde je to moguće. tovati kroz grad) n Poboljšati komunalnu higijenu n Staviti akcenat na zdravstvena ispi- (pranje ulica, redovno čišćenje). tivanja, pošto se merenja zagađuju- n Bar dva puta godišnje vršiti bro- ćih materija poreklom od pokret- janje vozila od strane Sekretari- nih izvora i vrše u cilju zaštite jata za saobraćaj uz istovremeno zdravlja stanovništva. U tom smi- merenje zagađenja vazduha spe- slu pratiti zdravstvene efekte uti- cifičnim zagađujućim materijama cija urbanog vazduha na zdrav- poreklom od saobraćaja od strane lje izložene populacije (deca koja Instituta za javno zdravlje Srbije. pohađaju škole u blizini velikih saobraćajnica, građani koji stanuju n Predlog mera za smanjenje emisi- u neposrednoj blizini saobraćajni- je od saobraćaja dele se u dve kate- ca u centralnoj gradskoj zoni, sao- gorije: braćajna policija, zaposleni u kios- 1. Smanjenje emisije izduvnih cima i dr.). gasova:

80 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 1.3. RADIOAKTIVNOST U VAZDUHU

Jačina ambijentalne ekvivalentne doze gama ZDUH zračenja u vazduhu kretala se tokom 2011. godine u intervalu od 77 do 119 nSv/h sa sredn- Gama zračenje jom godišnjom vrednošću od (84.0 ± 1.5) nSv/h, VA 1. što odgovara granicama promene prirodnog fona zračenja u vazduhu. Aktivnost 137Cs u vazduhu je u 2011. godini bila na 137Cs u vazduhu niskom nivou. U padavinama su vrednosti aktivnosti 137Cs bile na 137Cs u padavinama niskom nivou.

Jačina ambijentalne ekvivalentne Posledica nuklearnog akcidenta koji doze gama zračenja u vazduhu na se desio u NE „Fukushima Daiici” visini 1 m iznad površine tla mere- u Japanu, nakon razornog zemljo- na je kontinuirano u Beogradu (oko- tresa i cunamija 11. marta 2011.godi- lina Instituta za medicinu rada Srbi- ne, je kontaminacija životne sredine je „Dr Dragomir Karajović“) i kretala veštačkim radionuklidima 131I, 137Cs se tokom 2011. godine u intervalu od i 134Cs. Merenja od 23. marta pokaza- 77 nSv/h do 119 nSv/h sa srednjom la su i prve vrednosti ovih radionu- godišnjom vrednošću od 84.0 nSv/h, klida i u vazduhu i u padavinama u što odgovara granicama promene našoj zemlji. Dnevne varijacije aktiv- prirodnog fona zračenja u vazduhu. nosti ovih radionuklida u vazduhu i padavinama prikazane su na grafici- ma 1., 2., 3. i 4..

Grafik 1. Dnevno praćenje aktivnosti131 I u vazduhu

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 81 ZDUH 1. VA 1.

Grafik 2. Dnevno praćenje aktivnosti137 Cs u vazduhu

Grafik 3. Dnevno praćenje aktivnosti134 Cs u vazduhu

82 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI ZDUH 1. VA 1.

Grafik 4. Dnevno praćenje aktivnosti131 I u padavinama

Maksimalna izmerena koncen- vnog fona aktivnosti (uglavnom tracija 131I iznosila je 1.6 mBq/m3, radionuklidi prirodnog porekla). 137Cs 0.16 mBq/m3, a 134Cs 0.14 mBq/ Specifična aktivnost 137Cs u vazduhu m3. Sve vrednosti izmerene su 29. je u ostalim mesecim bila na niskom marta 2011. godine i nisu ugrožavale nivou i kretala se od < 0.2 mBq/m3 dо životnu sredinu kao ni zdravlje 1.7 mBq/m3. U padavinama su vred- stanovništva Beograda. nosti aktivnosti 137Cs bile uglavnom Gamaspektrometrijska analiza kom- ispod granice detekcije. pozitnih mesečnih uzoraka vazduha Aktivnost 7Be, kosmogenog radio i padavina u Beogradu u ostalim nuklida, kretala se od 1.0 mBq/m3 do mesecima pokazuje spektar osno- 5.9 mBq/m3 u vazduhu.

Podaci o merenju jačine ambijentalne ekvivalentne doze gama zračenja u vazduhu

Tabela 1.3.1: Godišnje vrednosti jačine ambijentalne ekvivalentne doze gama zračenja u vazduhu u Beogradu u 2011. godini (nSv/h) Minimalna godišnja vrednost 77 Srednja godišnja vrednost 84.0 ± 1.5 Maksimalna godišnja vrednost 119 Podaci o merenju specifične aktivnosti vazduha u Beogradu u 2011. godini

Tabela 1.3.2: Specifična aktivnost137 Cs u vazduhu u Beogradu u 2011. godini (μBq/m3) Minimalna godišnja vrednost < 0.2 Srednja godišnja vrednost 0.97 ± 0.52 Maksimalna godišnja vrednost 1.7 ± 0.1

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 83 Tabela 1.3.3: Specifična aktivnost7 Be u vazduhu u Beogradu, merno mesto Karađorđev park za 2011. godinu (mBq/m3) ± ZDUH Minimalna godišnja vrednost 1.0 0.1 Srednja godišnja vrednost 3.3 ± 1.9

1. VA 1. Maksimalna godišnja vrednost 5.9 ± 0.4

Podaci o merenju specifične aktivnosti padavina u Beogradu u 2011. godini Tabela 1.3.4: Specifična aktivnost90 Sr u padavinama u Beogradu u 2011. godini (Bq/m2) Karađorđev Merno mesto park Zeleno brdo Lazarevac Obrenovac Minimalna godišnja vrednost < 0.2 < 0.02 < 0.2 < 0.2 Srednja godišnja 0.75 ± 0.75 0.26 ± 0.38 0.82 ± 0.83 0.50 ± 0.25 vrednost Maksimalna godišnja vred- 2.72 ± 0.18 1.21 ± 0.04 2.80 ± 0.18 1.16 ± 0.13 nost

Tabela 1.3.5: Specifična aktivnost7 Be u padavinama u Beogradu u 2011. godini (Bq/m2) Karađorđev Merno mesto Zeleno brdo Lazarevac Obrenovac park Minimalna godišnja vred- 11.7 ± 2.1 5.1 ± 0.4 < 7.6 < 1.3 nost Srednja godišnja 26 ± 16 24 ± 21 23 ± 19 12 ± 7 vrednost Maksimalna godišnja vred- 60.2 ± 4.4 77.2 ± 2.3 73.1 ± 8.9 21.2 ± 6.0 nost

Gamaspektrometrijska analiza kom- odgovara prosečnim vrednostima iz pozitnih mesečnih uzoraka pada- prethodnih godina na ovim lokaci- vina u Beogradu pokazuje spektar jama. osnovnog fona aktivnosti (uglavnom Specifične aktivnosti 90Sr u pada- radionuklidi prirodnog i kosmo- vinama kretale su se od < 0.2 Bq/ genog porekla). Aktivnost 137Cs u m2 do 2.72 Bq/m2 u Beogradu, padavinama u 2011. godini bila je na Karađorđev park, od 0.02 Bq/m2 do niskom nivou. Aktivnost 7Be u pada- 1.21 Bq/m2 na Zelenom brdu, od vinama kretala se od 11.7 Bq/m2 do < 0.2 Bq/m2 do 2.80 Bq/m2 u Laza- 60.2 Bq/m2 u Beogradu, Karađorđev revcu i od < 0.2 Bq/m2 до 1.16 Bq/ park, od 5.1 Bq/m2 do 77.2 Bq/m2 na m2 u Obrenovcu, što ne ukazuje na Zelenom brdu, od < 7.6 Bq/m2 do povećanje vrednosti aktivnosti 90Sr 73.1 Bq/m2 u Lazarevcu i od < 1.3 Bq/ u odnosu na prethodnu godinu. m2 до 21.2 Bq/m2 u Obrenovcu, što

84 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 1.4 KONCENTRACIJA RADONA U ŠKOLAMA I VRTIĆIMA U BEOGRADU ZDUH Od svih izmerenih koncentracija radona 83 % Koncentracija 222Rn u merenja je ispod 200 Bq/m3, u 11 % merenja koncen-

školama i vrtićima tracija radona je od 200-400 Bq/m3, u 6 % izmerenih VA 1. koncentracija radona je preko 400 Bq/m3. Gama indeks u građevinskom Nije rađeno materijalu koji su ugradjeni u objekte Aktivnost prirodnih radionuklida u izmerenim uzorcima zemljišta na kojima su sagradjeni objekti Aktivnost radion- nalazi se u granicama prosečnih vrednosti za region uklida u zemljištu Beograda. na kojima su objekti Aktivnost veštačkog radionuklida 137Cs kretala se gradjeni od 0.9 Bq/kg do 98.8 Bq/kg i nalazi se u granicama izmerenih vrednosti za teritoriju grada Beograda.

Radon je gas bez boje, mirisa i ukusa METODA: Za ispitivanje koncentraci- koji nastaje radioaktivnim raspadom je radona Institut za medicinu rada urana. Radon ima štetan uticaj na Srbije „Dr Dragomir Karajović“ kori- zdravlje ljudi. Posle pušenja radon je sti detektore sa aktivnim ugljem. drugi glavni uzročnik pojave raka Detektori sa aktivnim ugljem adsor- pluća. Radon se u velikim koncen- buju radon iz vazduha. U zatvo- tracijama oslobađa iz zemljišta i renim prostorijama izlažu se 3 do stena koje sadrže uran, granit, glinu 6 dana. Posle zatvaranja detektora, i fosfate. U životnoj sredini radon se koncentracija radona merena je na nalazi i razblažen u niskim koncen- Institutu. tracijama. U zatvorenim prostorija- Prema Pravilniku o granicama izlaga- ma radon se može akumulirati. Kon- nja jonizujućim zračenjima („Sl. list” centracija radona u zatvorenom pro- 86/11, 18. 11. 2011. godine) interventni storu zavisi od konstrukcije zgrade nivoi za hronično izlaganje radonu i karakteristika zemljišta na kojima u stanovima (školama) jednaki su su objekti sazidani. Radon se može godišnjoj prosečnoj koncentraciji osloboditi i iz materijala od koga su od 200 Bq/m3 222Rn, u vazduhu u objekti sagrađeni. Ovaj radioaktivan novoizgradjenim stanovima, а 400 gas lako prolazi kroz male pukotine Bq/m3 222Rn, u vazduhu za postojeće u podu i zidovima, kroz kanalizaci- stambene objekte. Interventni nivo one i vodovodne cevi, kroz pukotine za hronična izlaganja radonu na između blokova, itd. radnom mestu jednak je srednjoj Zbog toga se vrši ispitivanje koncen- godišnjoj koncentraciji od 1000 Bq/ tracije radona u zatvorenom prosto- m3 222Rn u vazduhu. ru, kao i ispitivanje radioaktivno- U 2011. godini detektori su postavlje- sti (građevinskog materijala koji se ni u 2 osnovne škole, 3 srednje škole, koristi za izgradnju objekata) zemlji- 3 muzičke škole, 1 baletskoj školi i šta na kome su objekti izgrađeni. 29 vrtića.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 85 Merenja koncentracije radona izvr- Prosecna aktivnost 222Rn u vrtićima šena su u školama i predškolskim kretala se od 19.0 Bq/m3 na opštini ustanovama na opštini Stari Grad, Stari Grad do 173.3 Bq/m3 na opštini ZDUH Voždovac, Vračar, Savski Venac i Voždovac. (Grafik 3) Novi Beograd. Aktivnost prirodnih radionuklida

1. VA 1. Uporedo sa merenjima koncentraci- u izmerenim uzorcima zemljišta na je radona izmereno je aktivnost radi- kojima su sagradjeni objekti nalazi onuklida u 27 uzorka zemljišta na se u granicama prosečnih vredno- kojima su objekti gradjeni. sti za region Beograda, čije se ispiti- Od svih izmerenih koncentracija vanje vrši po programu monitorin- radona (ukupno je bilo 209 izlaga- ga radioaktivnosti u životnoj sredi- nja) 83% merenja je ispod 200 Bq/m3, ni Beograda. u 11% merenja koncentracija radona Aktivnost vestačkog radionuklida je od 200-400 Bq/m3, u 6% izmerenih 137Cs koji je u životnu sredinu dos- koncentracija radona je preko 400 peo nakon nuklearnog akcidenta u Bq/m3. (Grafik 1) Černobilju, nalazi se u granicama Prosečna aktivnost 222Rn u školama izmerenih na teritoriji Beograda. kretala se od 53.0 Bq/m3 na opštini Stari Gradi do 72.6 Bq/m3 na opštini Voždovac. (Grafik 2)

6% 11%

83% < 200 200-400 > 400

Grafik 1. Procentualna raspodela koncentracija radona u svim školama i vrtićima izmerenim u 2011.g.

86 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 80 ZDUH

70 1. VA 1. 60 3 q/m 50 u B

222 40 ja R n- 30 t raci cen 20 Ko n

0 Grafik 2. Prosečna izmerena koncentracija radona u školama u 2011.godini

180

160

3 140 m B q/ 120 222 u -

Rn 100 acija tr 80 en nc

Ko 60

0 Stari grad Voždovac Novi Beograd Savski Venac

Grafik 3. Prosečna izmerena koncentracija radona u vrtićima u 2011.godini

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 87 ZDUH 1. VA 1.

88 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 2. VODA a D o 2. V 2.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 89 2. VoDa 90 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET Sadržaj poglavlja: Sadržaj 2.6. Radioaktivnost vode za piće za vode Radioaktivnost 2.6. Beograda teritoriji na česama javnih sa vode izvorske Kvalitet 2.5. vodovoda beogradskog vode Kvalitet 2.4. 2.3. vodi rečnoj u Radioaktivnost 2.2. Beograda teritoriji na voda 2.1.površinskih Kvalitet Kvalitet vode „Savskog jezera” na Adi Ciganliji i Ciganliji Adi na jezera” „Savskog vode Kvalitet U a AI D O o ONTROL VOD rek a rek a BEOGRAD 2. V 2. opčiderska Kapetanija T Železnička Galovic a 39 Dubok o Maki š AZ AK 11. 13. 8. 9. 10. 12. GRAĐEVINSK arta VODE K ZA tkivo magistrale IZGRADNJU gradsk e s aobraćajnice MEST potoc i Beograd , 2 00 klas a klasa CIJA POVRŠINSKIH Stambeno Reke, Kanali Autoput, žnije Va Granic aa G P- klas e Zemu n Bel a S tena Vinča Kalovit a Sibnic a Vizelj Bolečic a reća 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. T Druga Četvrt a k lasa n Va DIREK MERNIH ZEMLJIŠT EI ALITET KV MREŽA km km 10 10 7, 5 7, 5 5 5 2, 5 2, 5 A BEOGRAD TLAS A OŠKI OL EK

KVALITETKVALITET ŽIVOTNEŽIVOTNE SREDINESREDINE GRADAGRADA BEOGRADABEOGRADA UU 2011.2011 GODINI 91 a D industrij a o AČA A ČINIOCI 2. V 2. BEOGRAD mašinska vode i VOD industrija saobrađajnic e ZAGAĐIV industrij a GRAĐEVINS KO otpadne industrij a art a 2 5 industrij a -a ZA K GP derivat i gradske IZGRADNJU GEOTEHNOGENI potoci Dunava Save Beograd , 2 00 CIJA omunalne Stamben o t kivo Reke, Kanali Aut o p ut , m agistral e žnije Va Granica Sliv Sliv kstilna Te Naftni Hemijska Metaloprerađivačka K ljoprivreda Po Prehrambena Građevinska AČ II DIREK POVRŠINSKIH ZEMLJIŠT EI ZAGAĐIV IDENTIFIKACIJA km 10 7, 5 5 2, 5 A BEOGRAD TLAS A OŠKI OL EK

92 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 2. VODA a D

2.1. KVALITET VODE REKA I be dodatnih mera sanacije, zaštite i o KANALA NA TERITORIJI unapređenja. 2. V 2. BEOGRADA Monitoring kvaliteta površinskih 2.1.1.1. MESTA UZORKOVANJA I NAČIN voda na teritoriji Beograda već više ISPITIVANJA od 40 godina sprovodi Gradski Monotoringom su obuhvaćena 24 zavod za javno zdravlje Beograd u vodna tela sa 30 lokaliteta i to: Sava saradnji sa Sekretarijatom za zaštitu (Zabran, Duboko, Makiš), Dunav životne sredine. (Batajnica, Bela stena, Vinča), Kolu- Program kontrole je 2010. godine osa- bara (most u selu Ćelije, most na vremenjen, unapređen i usklađen sa obrenovačkom putu), Galovica stavovima EU i ICPDR o monitorin- (Dobanovački zabran, crpna sta- gu površinskih voda, novim sazna- nica), Topčiderska reka (most kod njima o negativnim efektima štet- hipodroma), Železnička reka (most nih i opasnih materija, mogućnosti- kod fabrike „Lola“), Barička reka ma savremene laboratorijske opre- (most u fabrici „Prva iskra“), Peštan me, odnosno eliminisane su postoje- (most na ibarskoj magistrali), Turija će manjkavosti. (most na putu za Lazarevac), Belja- nica (most na putu za Lazarevac), Monitoringom su 2011. godine obu- Lukavica (most na Ibarskoj magi- hvaćena 24 vodna tela sa 30 kon- strali), Bolečica (most na smederev- trolnih profila i utvrđeni su: vodo- skom putu), Gročica (most kod pija- toci, profili, kontrolisani medijumi ce), Veliki lug (most na putu za i parametri, učestalost uzorkova- Jagnjilo), Ralja (most kod autoputa), nja, kao i analitičke metode kontrole Barajevska reka (most za Baždare- kvaliteta površinskih voda. vac), Sopotska reka (most u Đurinci- Ciljevi monitoringa su: ocena boni- ma), Sibnica (most na pančevačkom teta vodotokova u odnosu na rele- putu), Kalovita (kod crpne stani- vantne propise, praćenje trenda ce), Vizelj (kod crpne stanice), Kanal zagađivanja voda, procena podob- PKB (kod crpne stanice), Obrenovač- nosti za vodosnabdevanje Beogra- ki kanal (most na putu za Zabran), da, Obrenovca, Bariča i Vinče, pro- Progarska jarčina (kod crpne stani- cena sanitarnog stanja vodotoka i ce) i kanal Karaš (most kod Čente). mogućnosti zdravstveno bezbed- Kontrolišu se sledeći medijumi slat- ne rekreacije građana, podobnosti kovodnog ekosistema: voda, sedi- za ribolov, navodnjavanje poljopri- ment i hidrobionti. U vodi su određi- vrednih površina, praćenje talože- vani sledeće grupe parametara: opšti nja neorganskih i organskih mikro- pokazatelji, kiseonički režim, nutri- polutanata u sedimentu i biokumu- jenti, neorganski mikropolutanti, lacije u hidrobiontima, ocena spo- organski mikropolutanti, ekološko- sobnosti samoprečišćavanja, saprob- mikrobiološki, sanitarno-mikrobio- nog statusa i napredovanja procesa loški, fiziološke grupe bakterija raz- eutrofizacije, obezbeđenje podataka građivača organskih materija i fauna za projektovanje uređaja za tretman dna. U sedimentu se određuju teški otpadnih voda, kao i provera efika- i toksični metali i organski mikro- snosti mera preduzetih na očuvanju polutani, a u hidrobiontima (školjke kvaliteta voda i eventualne potre-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 93 a i ribe) se prati biokumulacija organ- Kvalitet rezultata ispitivanja obez-

D skih i neorganskih mikropolutanata. beđen je: korišćenjem standarda o Uzimanje uzoraka vode, sedimen- za verifikaciju kalibracije, analiza- ta i hidrobionata vršeno je prema ma slepe probe metode, slepe probe 2. V 2. navedenim standardima: SRPS - ISO uzoraka, duplih uzoraka, uzoraka sa 5667-1, SRPS - ISO 5667-2, SRPS - dodatim standardom i statističkom ISO 5667-3, SRPS - ISO 5667-6, SRPS obradom rezultata. - ISO 5667-12, SRPS - ISO 8265 i Ocena kvaliteta vode vršena je na SRPS - ISO ISO 7828. Uzorkovanje osnovu domaćih i međunarodnih na Savi i Dunavu je vršeno iz čamca, propisa za kvalitet površinskih voda a na manjim vodotocima direktno (Sava i Dunav su vodotoci međuna- sa obale. rodnog i međudržavnog karaktera), Voda je zahvatana Friedinger-ovom a pojedini se koriste kao izvorišta bocom, zapremine 3 litra, sa dubi- vodosnabdevanja, ribolovne vode, ne 0,5 m, a poremećeni uzorci povr- za navodnjavanje poljoprivrednih šinskog sloja sedimenata i faune dna površina i druge vodoprivredne uzimani su Van Veen-ovim bage- svrhe. rom. Fauna dna je kvalitativno uzi- Pri oceni kvaliteta vode korišće- mana struganjem sa podloge speci- ni su: Uredba o klasifikaciji voda, jalnim alatom (modifikovana Surber međudržavnih voda, i voda obal- mreža). Uzorci školjki prikupljani su nog mora Jugoslavije (Sl. List SFRJ br. dredžom, a ribe su lovljene klasič- 6/78), Odluka o maksimalno dopu- nim ribarskim alatima (mrežom). štenim koncentracijama radionukle- Analiza uzoraka vode i sedimen- ida i opasnih materija u međurepu- ta izvršena je prema akreditovanim bličkim vodotocima, međudržavnim standardnim metodama za ispitiva- vodama i vodama obalnog mora nje higijenske ispravnosti vode za Jugoslavije (Sl. List SFRJ br. 8/78), piće, sedimenata i zemlje, US EPA, Uredba o kategorizaciji vodotoka (Sl. SRPS- ISO, ISO, SMEWW standarda. Glasnik SR Srbije br. 5/68), Ured- Dinamika uzimanja uzorka obim i ba o klasifikaciji voda (Sl. Glasnik vrsta terenskih i laboratorijskih ispi- SR Srbije br. 5/68) i Pravilnik o opa- tivanja, definisani su zavisno od snim materijama u vodama (Sl. Gla- značaja vodnog tela i lokaliteta za snik SR Srbije br. 31/82), Direktiva širu društvenu zajednicu, kao i ste- EU O upravljanju kvalitetom vode za pena njegove ugroženosti otpadnim kupanje (2006/7/ES), kao i Preporu- vodama. ke Svetske zdravstvene organizacije. Uzorci vode uzimani su dva puta Sadržaja organskih i neorgan- mesečno na profilima Makiš i Vinča, skih mioropolutanata u sedimentu jer se nalaze na izvorištima vodo- komentarisan je na osnovu: Cana- snabdevanja, jednom mesečno na dian Sediment Quality Guideli- Kolubari, kanalu Galovica, Topčider- nes, a ocena biokumulacije organ- skoj i Železničkoj reci, kao i na svim skih i neorganskih mikropolutana- drugim profilima na Savi i Duna- ta u ribama i školjkama na osnovu: vu, a jednom u tri meseca (sezonski) Pravilnika o maksimalno dozvoljena ostalim manjim rekama i kana- nim količinama ostataka sredstava lima. Uzorci sedimenta su uzeti na za zaštitu bilja u hrani i hrani za svim lokalitetima tokom jeseni pri životinje i o hrani i hrani za životi- malim vodama, a u isto vrme priku- nje za koju se utvrđuju maksimalne pljeni su uzorci školjki i riba sa Save dozvoljene količine ostataka sred- i Dunava. stava za zaštitu bilja, (Sl. Glasnik

94 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI RS br. 25/10) i Pravilnika o dopuni Odstupanja od normi za II klasu a

Pravilnika o maksimalno dozvolje- rečnih voda registrovana su samo D nim količinama ostataka sredsta- kod koncentracije suspendovanih o va za zaštitu bilja u hrani i hrani za materija (1). Ovako povoljna situaci- životinje i o hrani i hrani za životi- ja nije zabeležena na Savi tokom više V 2. nje za koju se utvrđuju maksimalne decenijske kontrole.. dozvoljene količine ostataka sredsta- Kiseonički režim je uravnotežen cele va za zaštitu bilja, („Sl. glasnik RS” godine, čak i u ekstremnim uslovi- br. 28/11) i Preporuka Svetske zdrav- ma, odnosno pri visokim tempera- stvene organizacije. turama. Aktivna i pasivna reaera- 2.1.1. KVALITET VODE SAVE I DUNAVA Rezultati laboratorijskih ispitivanja 40 uzoraka vode Save, pokazuju da je 31 uzorak, (77,5%), pripadao II klasi rečnih voda. Prekoračenja graničnih vrednosti samo pojedinih fizičko- hemijskih i hemijskih parametara dokazana su kod 1 uzorka (2,5%), a u 8 uzoraka (20,0%) konstatovana su odstupanja samo u sanitarno - mikrobiološkom pogledu. Ni u jednom uzorku nisu registrovana odstupanja od normi za drugu klasu boniteta Sava u fizičko-hemijskom, hemijskom i sanitarno - mikrobiološkom pogledu Globalno posmatrano, stanje je bolje nego mnogo prethodnih godina i ovo je najbolja godina u poslednjem desetleću. Trend poboljšanja kvaliteta vode, započet 2006. godine, uz manje oscilacije se zadržava, što je od izuzetnog značaja za višenamensko korišćenje voda reke Save na području Grada. Prema rezultatima terenskih i laboratorijskih ispitivanja, od 40 uzoraka vode Dunava, ispitanih 2011. godine, prema svim parametrima normama za II klasu rečnih voda, odgovaralo je 18 uzoraka (45,0%), i to su bile vode podesne za vodosnabdevanje, ribolov i kontaktnu rekreaciju. Odstupanja od propisane klase boniteta u fizičko-hemijskom i sanitarno-mikrobiološkom pogledu, utvrđena su u 5 uzoraka Dunav (12,5%). Prekoračenje MDK samo kod pojedinih fizičko- hemijskih i hemijskih parametara konstatovana su u 4 uzorka (10,0%), dok je u 13 uzorka (32,5%) zabeležen samo visok titar ukupnih koliforma. U odnosu na 2009. i 2010. godine zapaža se umereno poboljšanje kvaliteta vode, i u fizičko-hemijskom i u sanitarno- mikrobiološkom pogledu. Na veliko zadovoljstvo ovo je bila najbolja godina u poslednjem desetleću.

2.1.1.1. Reka Sava cija uspevaju da nadoknade kiseo- Profili Makiš, Duboko i Zabran, nik utrošen za razgradnju organskih nalaze se u neposrednoj blizini materija. vodozahvata beogradskog, baričkog Lako biodegradabilne organske i obrenovačkog vodovoda, i otuda materije iz sanitarnih otpadnih njihov poseban značaj. voda i biomasa uginulog planktona,

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 95 a razlagani su vrlo uspešno ne trošeći ugljovodonici, urea herbicidi, pesti-

D previše kiseonika. cidi na bazi hlorfenoksi karbonskih o Ispitivanje tzv. „azotne trijade” kiselina i hlorovani ugljovodonici. (NH +, NO - i NO -) pokazuje da je Maja meseca od trijazinskim her-

2. V 2. 4 2 3 opterećenje Save proteinskim mate- bicidima detektovani su samo ter- rijama i azotnim đubrivima veoma butilazin i terbutilazin desetil, a iz malo, a da se oksidacija, odnosno grupe hloracetanilida metolahlor i prva i druga faza mineralizacije, za acetohlor. Koncentracije svih pestici- sada uspešno odvijaju. da bile su veoma niske. Koncentracije totalnog organskog Nepovoljno je sa aspekta očuvanja ugljenika su dosta ujednačene i rela- kvaliteta vode, da se u prolećnom tivno niske. Situacija je blago pobolj- periodu od lako isparljivi ugljovodo- šana u odnosu na 2010. godinu, jer nika registruju: m&p ksilen i trime- su malo smanjene, minimalna, sred- tilbenzen. nja i maksimalna koncentracija. Ekološko mikrobiološka ispitiva- Sadržaj suspendovanih materija je nja pokazuju da je indeks trofično- sporadično bio iznad MDK za propi- sti sistema po Carlson-u za sadržaj sanu klasu rečnih voda. Koncetracije hlorofila a, bio uglavnom oligotro- su veoma varirale, od veoma niskih, fan do mezotrofan, a za providnost 1 mg/l u julu, do 52 mg/l, juna kod vode povremeno mezotrofan, najče- Zabrana. Samo je maksimalna vred- šće eutrofan, a sporadično i hipereu- nost bila iznad MDK i odgovarala je trofan. Carlson-ov indeks trofije za III klasi. U poređenju sa 2010. godi- koncentraciju ukupnog fosfora prak- nom stanje je malo bolje. tično stalno je bio eutrofan, a samo Među normiranim neorganskim jednom oligotrofan. Generalno, tro- mikropolutantima ispod granica fički status prema sva 3 indeksa je detekcije primenjene metode kon- malo bolji nego 2009. i 2010. godine. stantno su bili i: Pb, Cd, Hg, Be, Co, Kvalitet vode reke Save, u sanitar- Va i Mo, dok su samo sporadično no-mikrobiološkom pogledu, bio je detektovani Ni, Cr i Ti, u koncentra- znatno bolji nego nekoliko prethod- cijama bliskim pragu detekcije. Jedi- nih godina, što je znak da se proces no se As, Cu, Zn, Al, Li, Mn, Mg i Sr samoprečišćavanja efikasnije odvi- u većini uzoraka detektuju u mer- ja, jer poboljšanje nije nastalo zbog ljivim koncentracijama. Gvožđe je smanjenja zagađenja, pošto ništa jedini metal čiji je sadržaj povreme- nije preduzeto na izgradnji uređa- no, tačnije u 5 uzoraka (12,5%), bio ja za tretman komunalnih otpad- iznad MDK. nih voda. Anjonski deterdženti (ABS substan- Kod fizioloških grupa bakterija raz- ce) i fenoli praktično nisu registrova- građivača organskih materija, u ni u vodi reke Save u merljivim kon- odnosu na 2010. godinu, ne registru- centracijama. Mineralna ulja su pri- je se smanjenje amilolitičkih i saha- sutna samo maja i septembra meseca rolitičkih bakterija, dok se opaža kod Zabrana, a koncentracije su bile smanjenje broja bakterija razgrađi- 0,07 mg/l i 0,14 mg/l, respektivno. vača masnih i proteinskih materija. U oba uzorka koncentracija je bila Saprobiološka analiza faune dna iznad MDK, i vrednosti indeksa saprobnosti S Pozitivno je da u oba kontrolna peri- omogućili su da se vode Save u pro- oda nisu registrovani: polihlorova- lećnom periodu svrstaju u III, a u ni bifenili, policiklični aromatični jesenjem u III-II klasu boniteta.

96 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Tokom 2011. godine, u sedimentu cija DDT (DDE+DDD) u svim ribama a reke Save koncentracije svih metala iznad MDK, što do sada nije zabele- D bile su niže od „efektivne“ vredno- ženo. o sti. Situacija je bolja nego 2010. godi- Ispitivanje školjki nije obavljeno jer ne. nisu nađene ni na jednom lokalitetu. V 2. Jedinjenja iz grupe insekticida, her- Kvalitet vode reke Save u 2011. godi- bicida i polihlorovanih bifenila nisu ni, može se potpunije sagledati samo registrovana u sedimentu, dok su poređenjem sa rezultatima ispitiva- policiklični aromatični ugljovodoni- nja iz proteklih 9 godina, pa su upo- ci bili prisutni na svim profilima u redni rezultati za period 2002.-2011. umereno do visokim koncentracija- godina, prikazani u sledećoj tabeli: ma. Zabrinjava što su na svim loka- Kvalitet vode Save u periodu 2002.-2011. godina U II klasi rečnih Izvan II klase boniteta zbog izmenjenih parametara Broj voda bakt. i fiz-hem samo fizhem. samo bakter. God. uzetih Broj Broj Broj Broj uzoraka % % % % uzor. uzor. uzor. uzor. 2002 66 35 53,0 5 7,6 15 22,7 11 16,7 2003 68 24 35,3 11 16,2 7 10,3 26 38,2 2004 68 34 50,0 11 16,2 4 5,9 19 27,9 2005 68 19 27,9 22 32,4 13 19,1 14 20,6 2006 68 22 32,4 20 29,3 4 5,9 22 32,4 2007 68 18 26,5 15 22,1 6 8,8 29 42,6 2008 68 27 39,7 14 20,6 15 22,1 12 17,6 2009 68 32 47,1 15 22,0 6 8,9 15 22,0 2010 40 22 55,0 3 7,5 6 15,0 9 22,5 2011 40 31 77,5 Ø Ø 1 2,5 8 20,0 litetima detektovana kancerogenih Globalno posmatrano, kvalitet vode jedinjenja iz ove grupe: fluoranten, Save je u 2011. godini značajno benzo(b)fluoranten, benzo(a)piren i poboljšan, i prema sanitarno-mikro- benzo(k)fluoranten. biološkim i fizičko-hemijskim para- U sedimentu Save prisutne su niske metrima. do umerene koncentracije mineral- Kako u protekloj godini broj stanov- nih ulja. nika i priliv sanitarnih i industrij- Ispitivanje riba pokazuje da je bioku- skih otpadnih voda nije značajni- mulacija Pb, Cd i As slabo izražena, je promenjen promena situacije se dok je koncentracija žive bila mini- može eventualno objasniti efikasni- malno iznad MDK samo u mišićnom jim samoprečišćavanjem vode zbog tkivu mrene i bandara. praktično odsustva toksičnih mate- Polihlorovani bifenili i razgradni rija. produkti organohlornog insekticida Povoljno je da u slivu Save, uzvod- DDT (DDE+DDD) prisutni su u mesu no od Grada, nije bilo havarijskih svih riba ispitanih 2011. godine. Kon- zagađenja neorganskim i organskim centracije PCBs su daleko niže od polutantima. MDK, ali zabrinjava što je koncentra-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 97 a 2.1.1.2. Dunav varaju IV klasi, što se dešavalo rani-

D Samo je 25,0% uzoraka vode Duna- jih godina. Napominjemo da gvož- o va bilo podesno za vodosnabdevanje đe nije toksično, već samo pri kori- stanovništva, prehrambene indu- šćenju vode sa povećanom koncen- 2. V 2. strije, ribolov i kontaktnu rekreaci- tracijom stvara probleme tehničke ju, a ovo je najbolja godina u posled- prirode. njem desetleću. Važno je da se trend Mineralna ulja su povremeno pri- poboljšanja kvaliteta održi i u nared- sutna u vodi Dunava, ali se ne bele- nom periodu. že visoke koncentracije koje bi stva- Odstupanja od MDK za II klasu reč- rale prepoznatljivi „film“ na površi- nih voda konstatovana su tokom ni vode i otežavale aeraciju. Situaci- 2011. godine kod: rastvorenog kise- ja je minimalno pogoršana u pore- onika (5), stepena saturacije kise- đenju sa 2010. godinom, jer je mak- onikom (6), petodnevne biološke simalna koncentracija viša, a veći je potrošnje kiseonika (3), koncentraci- i broj uzoraka van granica II klase je suspendovanih materija (1), amo- boniteta. nijum jona (2), nitrita (1), gvožđa (6) i Sadržaj deterdženata (ABS) i feno- mineralnih ulja (3). la je konstantno bio ispod praga Stalno su u granicama II klase boni- detekcije za primenjenu analitič- teta bile vrednosti sledećih osnov- ku metodu. Situacija je praktično nih fizičko-hemijskih i hemijskih ista kao i nekoliko prethodnih godi- parametara: pH vrednost, hemijska na. Smanjuje se značaj deterdžena- potrošnja kiseonika, koncentracija ta kao zagađivači životne sredine suvog ostatka, i nitrata. jer se anjonski deterdženti postepe- Kiseonički režim je nedovoljno urav- no zamenjuju nejonogenim i katjon- notežen, kao i 2010. godine, i to skim deterdžentima. uglavnom pri visokim temperatura- Od normiranih neorganskih mikro- ma, nizvodno od velikih kanalizaci- polutantima konstantno su bili onih izliva. Prekoračenja graničnih ispod granica detekcije primenjene vrednosti nisu velika, sva su u III metode: Cd, Ni, Hg, Pb, Be, Co, Va i klasi rečnih voda, pa ne ugrožavaju Mo, dok su samo sporadično detek- prisutnu akvatičnu faunu. tovani: Cr i Ti, u koncentracijama Ispitivanja tzv. „azotne trijade” bliskim pragu detekcije. U merljivim koncentracijama se praktično stal- (NH4, NO2 i NO3) pokazuju da je opterećenje Dunava proteinskim no detektuju: As, Cu, Zn, Al, Li, Mn, materijama relativno malo, a kon- Mg i Sr, ali u granicama II klase reč- centracije amonijum jona i nitrita nih voda. samo sporadično prelaze MDK. Obe U vodi Dunava, ni maja ni septem- faze mineralizacije azotnih materija bra nije utvrđeno prisustvo: urea se uspešno odvijaju, što je i razumlji- herbicida, pesticida na bazi hlorfe- vo obzirom na veliki proticaj i obi- noski karbonskih kiselina, polici- lje kiseonika. Sadržaj nutrijenata (P kličnih aromatičnih ugljovodonika, i N) je relativno nizak do umereno polihlorovanih bifenila i hlorovanih visok, ali dovoljan za bujan rast algi ugljovodonika. i makrofita posebno u delovima sa Samo maja meseca bili su prisutni usporenim tokom. od trijazinskih herbicida: atrazin i Koncentracije gvožđa najčešće je terbutilazin, a iz grupe hloracetani- odstupala od MDK za II klasu boni- lida metolahlor i acetohlor. teta, ali nije bilo uoraka koji odgo- Generalno posmatrano u odnosu na grupu neorganskih i organskih

98 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI mikropolutanata, situacija je malo lećnom i jesenjem periodu svrstaju u a bolja nego 2009. i 2010. godine, a III klasu boniteta. D povoljnija nego nekoliko prethod- Koncentracije svih ispitivanih teških o nih godina. i toksičnih metala u površinskom Ekološko mikrobiološka ispitivanja sloju poremećenog sedimenta Duna- V 2. pokazuju da je Carlson-ov indeks va, bile su u granicama efektivnih trofije za koncentraciju hlorofila a, vrednosti, isto kao 2009. i 2010. godi- varirao od oligotrfnog, preko mezo- ne. trofnog do eutrofnog statusa. Kod Utvrđeno je da je 2011., sadržaj mine- providnosti vode situacija je znan- ralnih ulja i policikličnih aromatič- tno lošija, Carlson-ov indeks trofi- nih ugljovodonika na svim profili- je je najčešće eutrofan, a povreme- ma veći nego 2009. i 2010. godine, no hipereutrofan. Carlson-ov indeks a porast je najizraženiji neposredno trofije za koncentraciju ukupnog fos- nizvodno od užeg područja Grada. fora uglavnom je bio eutrofan, spo- Zabrinjava što se registruju svi kan- radično mezotrofan a češće hipere- cerogeni policiklični aromatični utrofan. Generalno, ne uočavaju se ugljovodonici i to na svim kontrol- razlike u trofičkom statusu za sva 3 nim profilima. Uslovno je pozitivno indeksa, u poređenju sa 2010. godi- što su koncentracije znatno niže od nom. „efektivnih vrednosti”, pa za sada ne Sanitarno-mikrobiološka ispitivanja treba očekivati nepovoljne efekte na pokazuju da su u granicama II klase hidrobionte. rečnih voda bila 24 uzorka (60,0%), Jedinjenja iz grupe insekticida, her- što je znatno bolje nego 2009. i 2010. bicida i polihlorovanih bifenila nisu godine. Povećan titar ukupnih koli- registrovana u sedimentu Dunava. forma registrovan je u svim periodi- Na teritoriji Beograda je u 2011. godi- ma ispitivanja. Ovi uzorci su svrsta- ni dolazilo do pojačanog taloženja ni u III i IV klasu boniteta, a najloši- u sedimentu pojedinih mikropolu- ja situacija je na profilu Bela Stena. tanata organskog, ali ne i neorgan- Nepovoljno je što se Streptococcus skog porekla. grupe „D”, registruje u skoro svim uzorcima. Loš mikrobiološki kvalitet U mišićnom tkivu pojedinih prime- vode u letnjem periodu onemoguća- raka grabljivica registrovana je pove- va zdravstveno bezbednu rekreaci- ćana biokumulacija Hg, što ukazuje ju građana na plažama lociranim na da netreba preterivati u konzumira- užem gradskom području. nju ovih vrsta riba, pogotovu kru- pnijih primeraka. Kod Pb, Cd i As Prema broju bakterija razgrađiva- nije uočena značajnija biokukulacija. ča organskih materija reku Dunav su u oba kontrolna perioda uglav- Polihlorovani bifenili i razgradni nom opterećivale organske materi- produkti organohlornih insekticida je masne prirode, a ugrožavanje od (uglavnom DDE i DDD) detektova- strane proteina i prostih, disaharid- ni su u svim ispitanim vrstama riba, nih šećera, je manje zastupljeno, dok čemu je svakako doprinela nova su polisaharidne materije bez nekog oprema i veća osetljivost metoda. uticaja na kvalitet vode. Stanje je slič- U svim školjkama registrovane su no onom iz 2009. i 2010. godine. visoke koncentracije Pb, Cd i naroči- Saprobiološka analiza faune dna i to As, koje su i za dva reda veličina vrednosti indeksa saprobnosti omo- iznad koncentracija u ribama sa istih gućili su da se vode Dunava u pro- profila, dok je sadržaj žive za dva

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 99 a reda veličina niži nego u ribama, što Uporedni rezultati kvaliteta vode

D se ponavlja godinama. Dunava, po grupama parametara, o U vrsti Synanadonta woodiana doka- na teritoriji Beograda u poslednjih zano je prisustvo PCBs u niskoj kon- deset godina, prikazani su u nared- 2. V 2. centraciji, dok su ukupni policiklič- noj tabeli. ni ugljovodonici prisutni su u svim Evidentno je da se pogoršanje kvali- vrstama, a maksimalna koncentra- teta vode Dunava uočeno 2009. godi- cija je zabeležena u vrsti Unio pic- ne nije nastavilo i sada je važno odr- torum. žati postignuto poboljšanje. Kvalitet vode Dunava u periodu 2002-2011. godina

U II klasi rečnih Izvan II klase boniteta zbog izmenjenih parametara Broj voda bakt. i fiz-hem. samo fiz-hem samo bakter. God. uzetih Br. Br. Br. Br. uzoraka % % % % uzor. uzor. uzor. uzor. 2002 66 26 39,4 14 21,2 10 15,2 16 24,2 2003 67 19 28,4 24 35,8 6 9,0 18 26,8 2004 68 27 39,7 10 14,7 5 7,4 26 38,2 2005 68 13 19,2 26 38,2 9 13,2 20 29,4 2006 68 11 16,2 23 33,8 9 13,2 25 36,8 2007 68 20 29,4 17 25,0 8 11,8 23 33,8 2008 68 27 39,7 8 11,8 15 22,1 18 26,4 2009 68 12 17,6 14 20,6 10 14,7 32 47,1 2010 40 10 25,0 13 32,5 6 15,0 11 27,5 2011 40 18 45,0 5 12,5 4 10,0 13 32,5

2.1.2. KVALITET VODA OSTALIH VODOTOKA NA TERITORIJI BEOGRADA U 2011. GODINI

Prema rezultatima ispitivanja, od 20 analiziranih uzoraka vode reke Kolubare tokom 2011. godine, 6 uzoraka (30%) je odgovaralo II klasi rečnih voda, i to 4 sa profila „most u selu Ćelije“ i 2 sa profila „most kod Obrenovca“. Odstupanja od normi za ovu klasu boniteta u fizičko- hemijskom, hemijskom i sanitarno-mikrobiološkom pogledu utvrđena su kod 4 uzorka (20%), uglavnom kod mosta Kolubara za Obrenovac. Prekoračenja MDK samo pojedinih fizičko- hemijskih i hemijskih parametara zabeležena su kod 9 uzoraka (45%), a u 1 uzorku (5%) je povećan samo koli titar. Uočava se da je u mikrobiološkom i fizičko-hemijskom pogledu stanje malo povoljnije nego 2009. i 2010. godine, što iznenađuje, jer ništa nije urađeno na tretmanu otpadnih voda.

100 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Od 20 ispitanih uzoraka kanala Galovica tokom 2011. a godine, samo 2 su odgovarala II klasi rečnih voda, tj. voda- D ma koje se mogu koristiti za uzgoj riba, rekreaciju i napaja- o nje stoke. 2. V 2. Odstupanja od normi za II klasu boniteta, u fizičko- hemijskom, hemijskom i sanitarno-mikrobiološkom pogle- Kanal du, utvrđena su u 3 uzorka, juna kod Dobanovačkog zabra- Galovica na, a aprila i oktobra kod crpne stanice. Prekoračenja MDK samo pojedinih fizičko-hemijskih ili hemijskih parametara konstatovana su kod 15 uzoraka (Zabran 8 i crpna stanica 7). U odnosu na nekoliko prethodnih godina stanje je osetno poboljšano u sanitarno-mikrobiološkom pogledu, a minimalno i prema pojedinim fizičko-hemijskim parametrima. Topčiderska reka je tokom 2011. godine, konstantno bila van granica II klase rečnih voda i to 8 uzorka u fizičko- Topčiderska hemijskom i sanitarno-mikrobiološkom pogledu, a 2 uzorka reka su odstupala samo zbog izmenjenih pojedinih fizičko- hemijskih parametara. Situacija je konstantno loša i neizmenjena već više godina. Železnička reka je tokom 2011. godine konstantno bila van granica II klase rečnih voda, a svi uzorci su odstupali u Železnička fizičko-hemijskom i sanitarno-mikrobiološkom pogledu. reka Situacija se globalno može okarakterisati kao standardno veoma loša. Odstupanja od II klase rečnih voda registrovana su u sva 4 ispitana uzorka i to u fizičko-hemijskom i sanitarno- Barička reka mikrobiološkom pogledu 3 uzorka i samo prema fizičko- hemijskim parametrima 1 uzorak. Reka je pretvorena u otvoreni kolektor otpadnih voda. Sva 4 uzorka su van svih klasa boniteta, jer značajno odstupaju prema sanitarno-mikrobiološkim i fizičko-hemijskim parametrima. Veliki Lug je samo uslovno reka, a već više godina on je otvoreni kolektor otpadnih voda opština Veliki Lug Mladenovac i Sopot. U sedimentu Velikog luga koncentracije: polihlorovanih bifenila, derivata nafte i policikličnih aromatičnih gljo- vodonika i cinka, su višestruko iznad efektivnih vrednosti i uništile su bentofaunu. Sva 4 uzorka vode Sopotske reke odstupala su od II Sopotska klase boniteta, i to svi u fizičko-hemijskom i sanitarno- reka mikrobiološkom pogledu. Sva 4 uzorka Barajevske reke odstupala su od II Barajevska klase boniteta, i to 3 u fizičko-hemijskom i sanitarno- reka mikrobiološkom pogledu i 1 uzorak samo zbog izmenjenih pojedinih fizičko-hemijskih parametara.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 101 a Ralja je bila većim delom 2011. godine u granicama II klase D boniteta. Samo je uzorak vode iz septembra odstupao od II o Ralja klase zbog izmenjenih pojedinih fizičko-hemijskih parametara i povećanog koli titra. 2. V 2. Kvalitet vode je poboljšan u odnosu na prethodne godine. Voda Bolečice je veoma zagađena. Sva 4 ispitana uzorka odstupala su od II klase rečnih voda, 3 samo u fizičko- Bolečica hemijskom i 1 u sanitarno-mikrobiološkom i fizičko- hemijskom pogledu. Stanje se ne menja već godinama. Sva 4 uzorka značajno su odstupala od II klase rečnih voda, i to samo prema fizičko-hemijskim parametrima, dok u sanitarno-mikrobiološkom pogledu odgovaraju ovoj klasi, Gročanska što je prilično iznenađenje . reka Glavninu proticaja čine otpadne vode, a povremeno vodotok i presuši. Ekološki kapacitet recipijenta je odavno prevaziđen. Sva 4 analizirana uzorka značajno su odstupala od II klase boniteta i to 3 zbog izmenjenih fizičko-hemijskih i sanitarno-mikrobioloških parametara, a 1 samo u fizičko- Lukavica hemijskom pogledu. Lukavica je već niz godina daleko najzagađenija pritoka Kolubare. Od II klase rečnih voda odstupala su 3 uzorka, i to 1 uzorak u sanitarno-mikrobiološkom pogledu, 1 u fizičko- hemijskim pogledu i 1 prema sanitarno-mikrobiološkim i Peštan fizičko-hemijskim parametrima. U poređenju sa 2010. godinom malo je pogoršan fizičko- hemijski status. Odstupanja od II klase boniteta registrovana su kod2 uzorka vode Turije. Septembra samo u sanitarno- Turija mikrobiološkom pogledu, a aprila samo prema pojedinim fizičko-hemijskim parametrima. Situacija je malo povoljnija nego 2009. i 2010. godine. Svi uzorci Beljanice bili su van granica II klase boniteta. Septembra meseca je bio povećan titar ukupnih koliformnih Beljanica bakterija, dok su u ostala 3 uzorka odstupali samo pojedini fizičko-hemijski parametri. Kvalitet vode se postepeno pogoršava već par godina. Kvalitet vode sva 4 analizirana uzorka odstupao je od II klase boniteta samo prema pojedinim fizičko-hemijskim Kanal parametrima. Sibnica Odstupanja se uglavnom registruju kod kiseoničkih parametara.

102 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Kvalitet vode sva 4 analizirana uzorka odstupao je od a II klase boniteta, jula u fizičko-hemijskom i sanitarno- D Kanal mikrobiološkom pogledu, a ostalih meseci samo prema o Kalovita pojedinim fizičko-hemijskim parametrima. 2. V 2. Situacija je konstantno loša, već dugi niz godina. Jula i septembra odstupaju od II klase boniteta samo pojedinim fizičko-hemijskim parametri, dok su druga 2 uzorka Kanal Vizelj bila u zahtevanim granicama. . Sanitarno-mikrobiološko stanje kanala je veoma dobro već niz godina. Sva 4 uzorka vode kanala odstupala su od II klase boniteta, i to 3 samo prema pojedinim fizičko-hemijskim paramet- Kanal PKB rima, a uzorak iz jula meseca u fizičko-hemijskom i sanitarno-mikrobiološkom pogledu. Poremećeni su kiseonički parametri i sadržaj nutrijenata. Kvalitet vode 2 uzorka odstupao je od II klase boniteta Kanal prema pojedinim fizičko-hemijskim parametrima, dok su Progarska druga 2 uzorka odgovarala navedenoj klasi prema svim jarčina ispitivanim parametrima. Narušen je samo kiseonički režim u toplijem delu godine. Od II klase boniteta odstupaju 2 uzorka, 1 samo prema pojedinim fizičko-hemijskim parametrima i 1 zbog Kanal Karaš povećanog titra ukupnih koliforma, dok su preostala 2 uzorka odgovarala navedenoj klasi. Odstupanja od MDK su povremena i minimalna. Sva 4 uzorka odstupaju od II klase boniteta, 3 uzorka prema pojedinim fizičko-hemijskim parametrima, a 1 uzorak zbog Obrenovač povećanog titra ukupnih koliforma i izmenjenih fizičko- ki kanal hemijskih parametara. Poremećen je kiseonički režim i visok je sadržaj nutrijenata.

2.1.3. ZAKLJUČNE KONSTATACIJE n Kvalitet voda Save bio je tokom Na osnovu rezultata svih obavljenih 2011. godine, kao i čitav niz godi- i terenskih i laboratorijskih ispitiva- na, znatno bolji od kvaliteta Duna- nja realizovanih u skladu sa „Pro- va u fizičko-hemijskom i hemij- gramom kontrole kvaliteta površin- skom, a posebno u mikrobiološ- skih voda ne teritoriji Beograda u 2011. kom pogledu. godini”, kao i poređenja sa kvali- n Globalno, tokom 2011. godine, tetom vode u prethodnih desetak došlo je do velikog poboljšanja godina, može se konstatovati slede- kvaliteta voda reke Save i Ralje, će: umerenog poboljšanja na Dunavu n Tokom 2011. godine monitoring kanalima Karaš, Progarska jarčina kvaliteta vode je obavljan na 24 i Vizelj i minimalnog na Kolubari, vodna tela sa 30 lokaliteta i Pro- Peštanu i Turiji. gram je u potpunosti realizovan, n Najlošije stanje, praktično potpuna kako je bilo i predviđeno. degradacija vodotoka, je utvrđena

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 103 a na Lukavici i Velikom lugu, što je renog kiseonika, koji sporadično

D višegodišnja pojava. prelazi u anaerobiozu posebno pri o n Svi analizirani uzorci bili su van višim temperaturama, beleži se na: granica II klase boniteta na slede- Gročici i Baričkoj reci, kao i na 2. V 2. ćim rekama: Lukavica, Veliki lug, kanalima Kalovita i Sibnica. Beljanica, Topčiderska, Železnič- n Stalno visok koli titar ukupnih ka, Barička, Barajevska, Sopotska, koliforma beleži se na Železnič- Bolečka i Gročanska reka, kao i na koj i Sopotskoj reci, dok je na Veli- kanalima: Sibnica, Kalovita, Obre- kom lugu, Lukavici, Topčiderskoj i novački i PKB. Barajevskoj reci, on povećan u više n Na Beljanici i kanalu Sibnica tokom od 65% analiziranih uzoraka. protekle godine registrovano je n Voda iz prethodno navedenih blago pogoršanje kvaliteta vode. vodotoka ne može se koristiti za n Na Savi praktično nema odstupa- napajanje stoke i navodnjavanje nja od propisane klase boniteta povrtarskih kultura koje se koriste pojedinih fizičko-hemijskih para- i sirovom stanju, zbog mogućnosti metara, dok su na Dunavu ova infekcije. odstupanja ređa nego prethodnih n Ispitivanja fizioloških grupa bakte- godina i vezana su uglavnom za rija razgrađivača organskih mate- kiseoničke parametre. rija pokazuju da se kvalitet voda n Prekoračenja MDK hemijskih para- pojedinih vodotoka značajno razli- metara na Savi i Dunavu se bele- kuje, ali svuda dominira zagađiva- že kod sadržaja gvožđa, suspendo- nje masnim i proteinskim mate- vanih materija, i mineralnih ulja, rijama, dok su disaharidi manje što za sada ne ugrožava moguć- zančajni, a polisaharidi praktično nost vodosnabdevanja, kontaktnu minorni. rekreaciju i navodnjavanje. n Koncentracija hlorofila a i Carlson- n U vodi svih kontrolisanih vod- ovi indeksi trofije pokazuju da na nih tela najčešće nisu prisutni ili svim malim rekama, a posebno se sporadično detektuju u niskim na kanalima, proces eutrofizaci- koncentracijama koje ne ugrožava- je progredira brže nego na Duna- ju akvatični ekosistem: trijazinski, vu i Savi. urea, hlorfenoksi, organohlorni, n Ispitivanja faune dna svrstava karbamatni i azot-fosforni pesti- Veliki lug, Lukavicu i kanal Kalo- cidi, polihlorovani bifenili, poli- vitu u vodotoke van klase, dok su ciklični aromatični ugljovodoni- Sopotska reka, Gročica i Obreno- ci, hlorovani ugljovodonici i lako vači kanal odgovarali III-IV klasi, isparljivi ugljovodonici. a svi drugi vodotoci su bili u gra- n Sa aspekta vodosnabdevanja granicama II-III i III klase boniteta. đana Obrenovca, Bariča, Beogra- n U sedimentu Save i Dunava, nije da i Vinče, veoma je značajno da registrovan sadržaj teških i tok- na Savi i Dunavu većina toksičnih sičnih metala iznad „efektivne” i kancerogenih materija nije regi- vrednosti, što se povremeno deša- strovana ili su detektovane spora- valo prethodnih godina na različi- dično u minimalnim koncentraci- tim profilima. jama, koje nemaju poseban zdrav- n Povećan sadržaj policikličnih aro- stveni značaj. matičnih ugljovodonika registro- n Anaerobioza ja stalna na Velikom van je u sedimentu na profilima lugu, a čest izrazit deficit rastvo- Duboko i Vinča, dok su mineral-

104 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI na ulja umereno visoka, a drugi Dunava registrovana je biokumu- a

organski mikropolutanti nisu regi- lacija pojedinih organskih mikro- D

strovani u sedimentu Dunava i polutanata (organohlorni insekti- o Save. cidi, i polihlorovani bifenili) ali u 2. V 2. n Dobro je za kvalitet vode Beograd- niskim koncentracijama, dok tri- skog vodovoda, što u sedimentu azinski herbicidi i benzo(a)piren kod vodozahvata u Makišu i Vinči nisu detektovani. nisu registrovane koncentracije n Od neorganskih mikropolutanata toksičnih, biokumulativnih teških (Hg, As, Pb, Cd,) u mišićnom tkivu metala iznad „efektivnih“, što se ihtiofagnih i bentofagnih vrsta često dešavalo ranijih godina. riba detektovana je blago poveća- n Sedimenti svih reka i kanala ne na koncentracija žive i na Savi i na sadrže organohlorne insekticide, Dunavu. pesticidicide na bazi hlorfenok- n Sadržaj arsena, kadmijuma i olova si karbonskih kiselina, triazinske je daleko veći u školjkama, a naji- herbicide, herbicide iz grupe hlora- zrazitija je kumulacija u vrsti Unio cetanilida što je sa aspekta hidro- tumidus, što je zabeleženo i 2010. bionata, posebno organizama ben- godine. tosa veoma povoljno. n Praktično u otvorene kolektore n Koncentracije teških metala iznad kanalizacionih voda pretvorene efektivnih vrednosti utvrđene su su male reke koji protiču kroz u sedimentu znatno više vodoto- naseljena mesta, kao: Veliki Lug, kova nego 2010. godine i to: Kolu- Lukavica, Topčiderska, Železnič- bare (Cr), Galovice (Pb, Cd, Zn, ka, Sopotska, Barajevska i Barič- As), Topčiderke (Pb, Zn, Cr, Hg, ka reka. Njihove vode često odgo- As, Cu), Bolečice (Zn, Cr), Gročice varaju IV klasi boniteta ili su van (Zn), Beljanice (Pb), Turije (Pb, As), svih bonitetnih klasa, zbog ekstre- Lukavice (Zn), Velikog luga (Zn) mno visokog titra ukupnih koli- i kanala Kalovita (As), Vizelj (As), formnih bakterija i sadržaja organ- PKB (As) i Obrenovački kanal (Cr). skih materija i amonijaka, i povre- n Ekstremno visoke koncentraci- meno potpunog odsustva kiseo- je nafte i derivata zabeležene su u nika. sedimentu kanala Kalovita i reka: n Značajna odstupanja u fizičko- Gročica, Bolečica i Veliki lug. hemijskom i hemijskom pogledu i n Ekstremno visoke koncentracije znanto manja u sanitarno-mikro- policikličnih aromatičnih ugljovo- biološkom pogledu su registrova- donika zabeležene su u sedimen- na na: Beljanici, Bolečici i Gročici, tu Topčiderske, Železničke reke, kao i na kanalima: Sibnica, Kalovi- Lukavice, Velikog luga, Bolečice ta, PKB i Obrenovački kanal. i kod Zabrana na Savi i Vinče na n Permanentno loš kvalitet vode Dunavu. Železničke reke i često kanala n Zabrinjava što se u sedimentu Galovica, ima nepovoljan uticaj Velikog luga već nekoliko godina podzemne vode u priobalju, na detektuju polihlorovani bife- a oba vodotoka protiču kroz užu nili i to u ekstremno visokoj kon- zonu sanitarne zaštite beograd- centraciji. skog vodovoda. n U mekom tkivu pojedinih vrsta n Od manjih reka relativno su manje školjki i mišićnom tkivu uglav- zagađeni: Kolubara, Peštan, Turi- nom bentofagnih vrsta riba Save i ja i kanali Vizelj, Karaš, Galovica

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 105 a i Progarska jarčina, jer povremeno razvoju u basenu Dunava i Opšte

D ima uzoraka koji su u granicama direktive o vodama EU, jer se u aku- o II klase boniteta, prema svim ispi- mulacijama „Đerdap I” i „Đerdap tivanim fizičko-hemijskim i sani- II” talože suspendovane materije sa 2. V 2. tarno-mikrobiološkim parametri- adsorbovanim opasnim materijama ma. sa kompletnog uzvodnog dela sliva. n Reka Ralja je jedini mali vodotok Grad bi imajući u vidu nadležnosti na kome je preko 70% analiziranih u oblasti zaštite voda i životne sre- uzoraka odgovaralo II klasi rečnih dine koje je dobio novim zakonima, voda, a prekoračenja MDK su bila kao i značajne kadrovske potencijale minimalna, što je veliko poboljša- i finansiske mogućnosti, u saradnji nje u odnosu na 2010. godinu. sa lokalnom samoupravom poseb- n Minimalno poboljšanje kvalite- nu brigu morao da posveti malim ta u odnosu na prethodnu godinu vodotocima koji su celom dužinom zabeleženo je na: Kolubari, Pešta- na njegovoj teritoriji i imaju velikog nu i Turiji, kao i na kanalima: značaja za lokalne zajednice i naselja Galovica, Karaš, Vizelj i Progar- pored kojih protiču. ska jarčina. Kao nužni minimum u unapređenju n Tokom 2011. godine praktično ništa zaštite voda i sistematske kontrole značajnije nije učinjeno na izgrad- površinskih voda na teritoriji Beo- nji uređaja za tretman komunal- grada, trebalo bi preduzeti sledeće: nih i industrijskih otpadnih voda n Program kontrole kvaliteta rečnih na teritoriji Grada, a posebno u voda na teritoriji Beograda uskla- prigradskim opštinama, što je uz diti sa novim republičkim propisi- druge uzroke razlog za global- ma iz oblasti zaštite voda, relevan- no lošu situaciju na većini malih tnim za predmetno područje, kon- vodotokova. kretno vodno telo i ciljeve monitoringa. 4.0. PREDLOG DALJIH n Sekretarijat za zaštitu životne sre- AKTIVNOSTI dine u saradnji sa Upravom za vode i JVP „Beograd vode“ treba U Dunav se na potezu od mađarske da pokrene inicijativu da se Kata- do bugarske granice ulivaju njego- star zagađivača voda na području ve najznačajnije pritoke (Drava, Tisa, GUP-a, formiran sa Direkcijom za Sava i Morava), što mu proticaj više građevinsko zemljište, proširi na nego udvostručava na izlazu iz naše teritoriju celog Beograda, uključu- zemlje. jući i prigradske opštine, obuhva- Položaj poslednjeg u slivu Save, Tise, tajući sve slivove, uz formiranje Begeja i Tamiša, kada je u pitanju odgovarajuće baze podataka. zagađivanje voda, očuvanje i una- n Sekretarijat za zaštitu životne sre- pređenje njihovog kvaliteta, dono- dine u saradnji sa Upravom za si nam niz nevolja koje moramo vode, JVP „Beograd vode“ i lokal- rešavati bilateralnim ugovorima sa nom samoupravom prigradskih uzvodnim državama i saradnjom u opština, treba da organizuje izra- okviru ICPDR. du Programa sanacije vodotokova Aktivnim pristupom zaštiti vodnih na njihovoj teritoriji. tela u Srbiji moramo da dokažemo n Sekretarijat za zaštitu životne sre- da imamo moralno pravo da traži- dine bi trebao da sa organima mo od uzvodnih zemalja poštova- lokalne samouprave u prigrad- nje odredbi Konvencije o održivom

106 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI n

skim opštinama (Mladenovac, Insistirati kod organa uprave, a

Lazarevac, Obrenovac i Grocka) lokalne samouprave u prigrad- D

organizuje prezentaciju rezulta- skim opštinama, ekoloških pokre- o ta sprovođenja Programa kontro- ta i organizacija, da se u lokalne le kvaliteta površinskih voda na ekološke akcione planove (LEAP) V 2. teritoriji Beograda u poseldnjih 5 među prioritetne aktivnosti uvr- godina, radi upoznavanja resornih ste izrade planova zaštite vodoto- organa, stručne javnosti, lokalnih ka i sanacije glavnih izvora njiho- ekoloških organizacija i građan- vog zagađivanja. stva, sa veoma lošom situacijom na n Razmotriti mogućnost da se na njihovim vodotokovima. Velikom lugu, Lukavici, Bolečici, n Ekološka inspekcija treba posebnu Gročici, Sopotskoj i Baričkoj reci pažnju da posveti kontroli otpad- izgrade višenamenske mikroaku- nih voda pogona i preduzeća mulacije radi povećanja proticaja koja ponovo pokreću proizvodnju u malovodnom periodu i pobolj- nakon višegodišnjeg prekida ili šanja značajno narušenog kvalite- promene proizvodnog programa, ta vode. kako bi se smanjila opasnost od n Usaglasiti naš državni monito- nastanka havarijskih zagađenja. ring svih međunarodnih i među- n Pooštriti kontrolu radnih organi- državnih, kao i granicom preseče- zacija, skladišnih objekata, farmi i nih vodotoka. koji sprovodi Agen- drugih objekata koji vrše diskonti- cija za zaštitu životne sredine, nuirano ispuštanje otpadnih voda, sa monitoringom koji sprovodi i uglavnom bez ikakvog prečišća- koordinira ICPDR, što su već uči- vanja, jer su one posebno opasne nile druge podunavske zemlje, da za manje vodotokove i kanalsku bi naša ispitivanja bila kompatibil- mrežu jugoistočnog Srema i Pan- na i komparabilna sa ispitivanjima čevačkog rita. drugih zemalja u slivu Dunava. n Češće kontrolisati radne organi- n Smatramo da je neophodno da zacije na teritoriji Beograda, čije Agencija za zaštitu životne sredi- otpadne vode sadrže neorganske ne, u saradnji sa odgovarajuđim i organske toksične i kancerogene institucijama iz susednih zema- materije, a izlivaju se direktno u lja, uvede na graničnim profili- Savu i Dunav, s’obzirom da su stal- ma kontrolu sadržaja organskih na potencijalna opasnost za izvo- i neorganskih mikropolutanata u rišta vodosnabdevanja u Makišu neporemećenom stubu sedimen- i Vinči. ta svih međunarodnih i međudr- n U radnim organizacijama gde žavnih, kao i granicom presečenih postoje uređaji za treman otpad- vodotoka. nih voda, uspostaviti kontrolu: n Uspostaviti biomonitoring na kom- količina nastalog mulja, mesta, pletnom toku Dunava i Save kroz dinamike i načina njegovog odla- Srbiju, kako bi se na vreme uočila i ganja. pratila pojava biokumulacije i bio- n Nastaviti aktivnosti na izradi pro- magnifikacije opasnih organskih storno planske i tehničke doku- i neorganskih materija u hidrobi- mentacije za izgradnju postroje- ontima, i preduzele mere za spre- nja za prečišćavanje komunalnih čavanje uključivanja ovih materi- otpadnih voda Grada za svih 5 ja u lance ishrane na čijem je kraju planiranih centralnih sistema. čovek.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 107 n a Odrediti referentnu laboratoriju se povećala pouzdanost i valid-

D koja će raditi organizovanju upo- nost rezulata ispitivanja, kako o rednih merenja, na edukaciji i una- površinskih i podzemnih, tako i pređenju rada u ovlašćenim i akre- otpadnih voda. 2. V 2. ditovanim laboratorijama, kako bi

2.2 RADIOAKTIVNOST U REČNOJ VODI

Najveći deo aktivnosti u rečnim vodama potiče od prirod- 137Cs i 90Sr nih radionuklida (uglavnom 40K), a aktivnost dugoživećih u rečnoj vodi radionuklida veštačkog porekla (137Cs i 90Sr) je u značajno niskim nivoima. Aktivnost 137Cs u sedimentu se kretala od 7.3 do 41.9 Bq/ 137 Cs kg suve materije. Ova aktivnost potiče od kontaminacije u sedimentu prouzrokovane nuklearnim akcidentom u Černobilu u 1986. godini. Aktivnost 90Sr u sedimentu se kretala od 0.08 do 0.50 Bq/ 90Sr kg suve materije. Ova aktivnost potiče od kontaminacije u sedimentu prouzrokovane nuklearnim akcidentom u Černobilu u 1986. godini.

Radioaktivnost u rečnoj vodi mere- sedimentu se kretala od 7.3 do 41.9 na je kontinuirano tokom 2011. godi- Bq/kg suve materije. Aktivnost 90Sr u ne. Najveći deo aktivnosti u rečnim sedimentu se kretala od 0.08 dо 0.50 vodama potiče od prirodnih radio- Bq/kg suve materije Ove aktivnos- nuklida (uglavnom 40K), a aktivnost ti potiču od kontaminacije prouzro- dugoživećih radionuklida veštačkog kovane nuklearnim akcidentom u porekla (137Cs i 90Sr) je u značajno Černobilu u 1986. godini. niskim nivoima. Aktivnost 137Cs u

Tabela 2.2.1: Godišnje vrednosti ukupne alfa aktivnost rečne vode Save i Dunava u 2011. god. (Bq/l) Reka Sava Dunav Minimalna godišnja vrednost < 0.01 < 0.01 Srednja godišnja vrednost 0.020 ± 0.007 0.019 ± 0.009 Maksimalna godišnja vrednost < 0.04 < 0.04

Tabela 2.2.2: Godišnje vrednosti ukupne beta aktivnost rečne vode Save i Dunava u 2011. god. (Bq/l) Reka Sava Dunav Minimalna godišnja vrednost 0.02 ± 0.01 0.04 ± 0.01 Srednja godišnja vrednost 0.05 ± 0.02 0.06± 0.01 Maksimalna godišnja vrednost 0.08 ± 0.01 0.08 ± 0.01

108 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Tabela 2.2.3: Godišnje vrednosti specifične aktivnosti90 Sr u rečnoj vodi Save i Dunava u 2011. god. (Bq/l) a D

Reka Sava Dunav o . -3 . -3

Minimalna godišnja vrednost (1.5 ± 0.4)10 (2.1 ± 0.3) 10 V 2. Srednja godišnja vrednost (2.6 ± 1.3).10-3 (3.3 ± 1.2).10-3 Maksimalna godišnja vrednost (4.4 ± 0.4).10-3 (4.7 ± 0.4).10-3

2.3 KVALITET VODE JEZERA NA ADI CIGANLIJI, KUPALIŠTA „LIDO" I PODAVALSKIH AKUMULACIJA: „PARIGUZ”, „BELA REKA” I „DUBOKI POTOK”, U 2011. GODINI

Kontrola kvaliteta vode Jezera na Kvalitet vode kupališta „Lido” pro- Adi Ciganliji vrši se od njegovog for- verava se radi zaštite zdravlja kupa- miranja, a obzirom na dvonamensko ča. korišćenje (rekreacija i vodosnabde- Podavalske akumulacije uključene vanje), cilj kontrole je zaštita zdravlja su u Program kontrole tek 2004. kupača i zaštita izvorišta Beograd- godine, jer im je osnovna funkcija skog vodovoda kao i procene brzine zadržavanje poplavnog talasa, a nji- napredovanja eutrofizacionih proce- hove vode retko se koriste za zaliva- sa, efikasnosti mera preduzetih na nje poljoprivrednih kultura i rekre- očuvanju kvaliteta i potrebe za pre- aciju. duzimanjem dodatnih mera zaštite i sanacije.

Od 140 analiziranih uzoraka tokom godine u granicama I i IIa klase boniteta bilo je 119 uzoraka (85,0%), dok je 21 analizirani uzorak (15,0%) bio van granica navedenih klasa. U 20 uzoraka odstupanja su registrovana samo zbog pogoršanih sanitarno-mikrobioloških parametara, a u 1 uzorku povećana je petodnevna biološka potrošnja kis- Savsko jezero eonika. U odnosu na prethodnu godinu situacija je nešto nepovoljnija. Značajno je da je već petu godinu za redom kvalitet vode u okviru preporuka WHO, koje dozvoljavaju da u kupališnoj sezoni, odstupa do 10% uzoraka prema sanitarno-mikrobiološkim parametrima. Od 13 analiziranih uzorka vode kupališta “Lido” samo je uzorak iz septembra meseca, sa kraja kupališne sezone, bio u granicama II klase boniteta prema svim ispitivanim fizičko-hemijskim i sanitarno-mikrobiološkim paramet- Kupalište rima. “Lido” Zbog izmenjenih pojedinih fizičko-hemijskih parametara i povećanog titra ukupnih koliforma, van granica propisane klase boniteta bio je 1 uzorak, a samo povećan MPN registrovan je u 12 uzoraka.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 109 a Ispitano je 10 uzoraka u periodu maj-septembar od kojih D su svi odstupali od granicama II klase boniteta. o Akumulacija Samo prema pojedinim fizičko-hemijskim parametrima

2. V 2. “Pariguz” (kiseonički parametri i nutrijenti) odstupala su 2 uzorka, a kod 8 uzoraka registrovana su odstupanja u sanitarno- mikrobiološkom i fizičko-hemijskom pogledu. U periodu maj-septembar ispitano je 10 uzoraka vode iz akumulacije. 5 uzoraka je odgovaralo normama za II klasu, dok je preostalih 5 uzoraka odstupalo od Akumulacija predviđene klase boniteta. “Bela reka” U sanitarno-mikrobiološkom pogledu odstupala su 3 uzorka, a samo prema pojedinim fizičko-hemijskim parametrima 2 uzorka. U periodu maj-septembar ispitano je 10 uzoraka vode iz akumulacije. Rezultati pokazuju da je 6 uzoraka odgovaralo II klasi boniteta prema svim ispitivanim fizičko- hemijskim i sanitarno-mikrobiološkim parametrima. Akumulacija “Duboki Po 1 uzorak odstupao je zbog povećanog titra ukupnih potok” koliforma odnosno samo prema pojedinim fizičko- hemijskim parametrima, dok su u fizičko-hemijskom i mikrobiološkom pogledu 2 uzorka odstupala od predviđene klase boniteta (kraj jula i početak septembra).

Prvi kupači na Jezeru registrovani su 2.3.1. Dinamika i parametri kontrole u krajem predsezone, a na podaval- Kontrola kvaliteta vode Jezera, Lida skim akumulacijama sredinom juna, i podavalskih akumulacija vrši se zbog povoljnih meteoroloških uslo- različitom dinamikom i po različitim va. Prvi kupači na Lidu su registro- parametrima, jer svrhe ispitivanja vani nešto pre zvaničnog početka nisu identične, a radi se i o različitim kupališne sezone u drugoj polovi- ekosistemima, jezerskom, rečnom i ni juna. protočnim akumulacijama. Akcija svakodnevnog uklanjanja U 2011. Godini, u skladu sa prepo- makrofitske vegetacije na Jezeru tra- rukama Svetske zdravstvene orga- jala je u periodu od 20. juna do 15. nizacije (WHO) da na svakih 500 jula. Nakon ovog perioda uklanjanj m otvorenog kupališta treba imati makrofitske vegetacije je vršeno po jedno kontrolno mesto, kvalitet vode potrebi do kraja sezone. Cilj je stva- Jezera se kontrolisao na 4 profila: ranje povoljnijih uslova za rekreaci- „Dečiji bazen kod sudijskog tornja”, ju, održavanje kvaliteta vode na pro- „Okruglo kupatilo”, „Ranney bunar pisanom nivou i usporavanje proce- RB 12-1” i „Ranney bunar RB 14-1”. sa eutrofizacije. Na žalost uklanjanje U toku predsezone, kupališne sezo- makrofita nije obavljeno i po zavr- ne, i neposredno po završetku sezo- šetku kupališne sezone, što je jedna ne, uzorci za ispitivanje uzimani su od sugestija Ekološke studije. Rad dva puta nedeljno. Kontrola kvalite- pumpi na nizvodnoj pregradi obez- ta vode na Lidu u kupališnoj sezo- bedio je bolju cirkulaciju vode. ni (15. jun 1. septembar) se vršila 1 nedeljno na profilu „Sredina plaže“ a

110 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI na Podavalskim akumulacijama dva vanje biološke produktivnosti, odno- a puta mesečno od maja do septem- sno trenda eutrofizacionih procesa. D bra. Kontrola kvaliteta vode u pred- i Ocena kvaliteta vode Jezera i kupa- o postsezoni na kupalištu Lido je izvr- lišta Lido, obzirom da su formirani 2. V 2. šena po planu. na Savi i Dunavu, vršena je prema Gradski zavod za javno zdravlje vrši Uredbi o klasifikaciji voda mećure- fizičko-hemijska, hemijska i sanitar- publičkih vodotoka, međudržavnih no-mikrobiološka ispitivanja kvali- voda i voda obalnog mora Jugoslavi- teta vode Jezera, kupališta Lido i je („Sl. list SFRJ” br. 6/78), Pravilnika podavalskih akumulacija, a hidro- o maksimalno dozvoljenim koncen- biolozi Instituta za biološka istraži- tracijama opasnih materija u voda- vanja „Siniša Stanković” obavljaju ma („Sl. glasnik SRS” br. 31/82), pre- sezonska hidroekološka ispitivanja poruka WHO i direktive EU. Jezera i podavalskih akumulacija. Kako su podavalske akumulacije Metode uzorkovanja, pripreme i formirane na malim nekategorisa- analiziranja uzoraka usaglašene su nim vodotocima u slivu Save, procesa domaćim propisima i standardi- na kvaliteta vode vršena je poređe- ma, kao i propisima SRPS ISO, ISO, njem rezultata ispitivanja sa odred- SMEWW i US EPA. bama Uredbe o klasifikaciji voda Radi definisanja fizičko-hemijskih („Sl. glasnik SRS” br. 5/68) i Pra- karakteristika vode na Jezeru, Lidu vilnika o maksimalno dozvoljenim i podavalskim akumulacijama odre- koncentracijama opasnih materija u đuju se sledeći parametri: tempera- vodama („Sl. glasnik SRS” br. 31/82). tura, pH vrednost, rastvoreni kiseonik, stepen saturacije kiseonikom, petodnevna biološka potrošnja kise- 2.3.2 Kvalitet vode jezera na Adi onika (BPK5), utrošak kalijumper- Ciganliji manganata, hemijska potrošnja kise- Rezultati obavljenih ispitivanja onika (HPK iz KMnO4), azotna trija- pokazuju da je situacija nešto nepo- da (amonijak, nitriti, nitrati), mine- voljnija u odnosu na prethodnu ralna ulja, fenoli, ukupni fosfati i godinu. Od 140 analiziranih uzor- suspendovane materije. Deo para- kaka tokom godine u granicama I i metara odrećuje se odmah po uzor- IIa klase boniteta bilo je 119 uzora- kovanju. ka (85,0%), dok je 21 analizirani uzo- Od sanitarno-mikrobioloških para- rak (15,0%) bio van granica navede- metara na svim kupalištima ispitu- nih klasa. je se: ukupan broj aerobnih mezofil- Sa aspekta zdravstveno bezbed- nih bakterija, najverovatniji broj svih ne rekreacije kvalitet vode u kupa- koliformnih bakterija (na 37°C), naj- lišnoj sezoni već petu godinu za verovatniji broj fekalnih koliforma redom odgovara preporukama Svet- (na 44°C), broj streptokoka fekalnog ske zdravstvene organizacije, koje porekla, Proteus sp. i Pseudomonas dozvoljavaju da godišnje, u kupališ- aeruginosa i identifikacija svih izo- noj sezoni, odstupa do 10% uzoraka lovanih bakterija. prema mikrobiološkim parametrima Hidroekološki parametri obuhvata- (9,8% 2011.). Ovo je nešto lošije nego ju praćenje sastava i strukture fito i prethonih par godina. zooplanktona i makrofitske vegeta- Od svih fizičko-hemijskih parame- cije, hlorofila a i Carlson-ovih indek- tara do odstupanja od granica I i II sa trofije kao parametara za utvrđi- klase boniteta je došlo samo u jed-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 111 o a nom uzorku iz druge nedelje avgu- iznad 22,0 C, bez obzira na povre-

D sta na delu kupališta kod dečijeg mene padavine, vetar i zahlađenja. o bazena za petodnevnu biološku Maksimalna, ekstremno visoka tem- potrošnju kiseonika. peratura vode, 31,8 oC, registrova- 2. V 2. U narednom grafiku prikazan je na je 24. juna kod dečjeg bazena sanitarno-mikrobiološki kvalitet i okruglog kupatila. Ova tempera- vode Jezera u poslednjih petnaest tura vode je premašila dosadašnji godina, period 1997.-2011. godine. apsolutni temperaturni maksimum

30 .00%

25 .20 25 .00% 22 .80 21 .30

20 .00% 19 .30

14 .30 15 .00% 14 .00 13 .80 12 .90

10 .00% 8 .60 7 .70 7 .60 6 .30 5 .10 5 .00%

1 .60 1 .30

0 .00% 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Bitno je napomenuti da su, sa aspek- u poslednjih 10 godina od 30,3 oC, ta zdravstveno bezbedne rekrea- zabeležen 2008. godine. cije građana i zaštite podzemnih Minimalna temperatura od 18,7 oC, voda, odnosno izvorišta beograd- zabeležena je sredinom maja meseca skog vodovoda, tokom cele godine što je i očekivano. koncentracije kontrolisanih opasnih U kupališnoj sezoni, kao i prethod- zagađujućih materija (fenol, mine- nih godina, veoma često se registru- ralna ulja, amonijak, nitriti, nitra- je super saturacija kiseonikom, a ove ti) bile znatno niže od MDK, a naj- godine je češće prisutno i poveća- češće na samom pragu detekcije, ili nje pH vrednosti, ali to ne smatramo ispod praga detekcije za primenje- posledicom zagađenja. Ovo je uobi- nu metodu. čajena pojava na zatvorenim akvato- Tokom kontrolnog perioda (15. maj- rijima, posebno u letnjim mesecima, 15. septembar) temperatura vode je pri veoma intenzivnoj fotosintetskoj imala umerene sezonske varijacije, aktivnosti. Već krajem predsezone od 18,7 oC do 31,8 oC. Već u posled- pH vrednost prelazi 8,5 i uglavnom njoj dekadi maja temperatura vode ostaje visoka sve do kraja kontrol- je bila dovoljno visoka, >22,0 oC, za nog perioda. Maksimalna pH vred- nesmetanu rekreaciju građana. Prvi nost, 8,9, registrovana je u 15 uzor- kupači su se pojavili znatno pre ka (od poslednje dekade avgusta do početka sezone. Tokom cele kupališ- kraja kontrolnog perioda). Povećane ne sezone temperatura vode je bila pH vrednosti vode u 2011. godini su izraženije nego u 2010.

112 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Kiseonički režim i nivo nutrijena- cije fosfata kao i izrazito smanjenje a ta su od posebne važnosti za kva- maksimalne vrednosti. D litet vode Jezera, jer zbog relativno Članovi „azotne trijade” (amonijak, o male dubine, velike prosvetljenosti i nitriti, nitrati) su prisutni u veoma odsustva prirodne cirkulacije posto- niskim koncentracijama koje uglav- V 2. je preduslovi za intenzivnu eutrofi- nom zadovoljavaju i odredbe Pra- zaciju. Zbog zagrevanja površinskog vilnika o kvalitetu vode za piće. sloja moguća je pojava stratifikaci- Niske koncentracije su uslovljene je koja u ekstremnim slučajevima delom malim unosom iz taložnice, može da rezultira deficitom kiseoni- a većim delom efikasnom oksidaci- ka u hipolimnionu. jom i usvajanjem od strane primar- Generalno posmatrano, rezultati nih producenata. ispitivanja svih kiseoničkih parame- Kontrola sadržaja mineralnih ulja i tara pokazuju da je tokom predse- isparljivih fenola, koja se obavlja jed- zone, kupališne sezone i postsezo- nom mesečno, pokazuje da ove opa- ne režim produkcije i potrošnje kise- sne materije ne predstavljaju pro- onika u epilimnionu Jezera veoma blem na Jezeru, odnosno da nisu uravnotežen, što se povoljno odraža- ugroženi ni kupači ni izvorište Beo- va na ukupni kvalitet vode. Stepen gradskog vodovoda. saturacije kiseonikom je visok prak- Proces eutrofizacije prati se i preko tično tokom cele godine i kreće se od Carlson-ovih indeksa trofičnosti što 75% krajem maja do 175% u posled- olakšava donošenje zaključaka o njoj nedelji avgusta. Značajno je za uzrocima i mogućim merama una- kvalitet vode i akvatičnu faunu, da pređenja stanja. Tokom 2011. Carl- nema pojave hiposaturacije na kraju son-ovi indeksi trofije, za koncen- vegetacionog perioda, što se povre- traciju hlorofila a i providnost vode meno događalo ranijih godina. su rasli od maja od mezotrofnog, Konstantno niske koncentracije sus- odnosno oligotrofnog, do eutrofnog pendovanih materija (1 mg/L – 4 u avgustu i septembru. Carlson-ovi mg/L) ukazuju da taložnica veoma indeksi trofije za ukupne fosfate u uspešno obavlja svoju funkciju eli- posmatranom periodu je odgovarao minisanja ovih materija dospelih iz mezotrofnom stepenu trofičnosti. Save ili sa postrojenja „Makiš”. Kon- Srednje godišnje vrednosti svih centracija suspendovanih materija, indeksa trofije su bliske granici globalno posmatrano, je najniža u eutrofije i ukazuju na veliku oset- periodu od 2008. do 2011. ali gene- ljivost sistema koji bi lako mogao ralno u granicama višegodišnjeg da pređe u eutrofno stanje. Kada se proseka. ovo uzme u obzir zajedno sa polo- Ovo doprinosi zaštiti podzemnih žajem Jezera u pravcu istok-jugoza- vodonosnih slojeva od eventual- pad, njegovom južnom ekspozici- nog zagađenja toksičnim materija- jom, visokim temperaturama vode ma adsorbovanim na suspendova- i lako dostupnim trofogenim soli- nim česticama. ma dobijamo sistem koji stalno mora Sadržaj fosfata, kao jednog od da se kontroliše i na koji mora da se osnovnih nutrijenata, dovoljan je utiče da bi se usporili procesi eutro- za nesmetan razvoj zelenih algi i fizacije. Ovo se mora uzeti u obzir makrofiske vegetacije. U poređenju zbog dvonamenske funkcije Jezera, sa prethodnom godinom uočava se za vodosnabdevanje i rekreaciju. blago smanjenje srednje koncentra- Ukupne mikrobiološke karakteri stike vode Jezera najvećim delom

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 113 a zavise od broja i ponašanja kupača, ju UV radijacija, zooplankton, kon-

D intenziteta autopurifikacionih kurentske i antagonističke bakterij- o procesa i protočnosti Jezera. ske vrste. Sanitarno-mikrobiološki status Jeze- Fekalne streptokoke grupe „D” regi- 2. V 2. ra bio je tokom najvećeg dela kupa- strovane su u 29 uzoraka, a broj- lišne sezone relativno zadovoljava- nost im se kretala od 5 do 695 u 100 jući, mada je povremeno dolazilo ml. situacija nije dobra, jer Direktiva do kratkotrajnih pogoršanja u odno- EU zabranjuje prisustvo više od 200 su na propisima zahtevani kvalitet. fekalnih streptokoka (Streptococcus U protekloj kupališnoj sezoni, titar „D”) u 100 ml, u vodi za kupanje. ukupnih koliforma koji ne odgova- Nepovoljno je što se tokom 2011. ra vodi namenjenoj rekreaciji građa- godine u vodi Jezera znanto češće na registrovan je u 9 ispitanih uzo- registrovalo prisustvo Pseudomonas raka (9,8%), što je nešto lošije nego aeruginosa (20 uzoraka) i Proteus sp. 2009. i 2010., a značajno lošije nego (22 uzorka) nego prethodnih godina, 2008. godine. Napominjemo da je u 9 kada je to bila sporadična pojava. uzoraka iz predsezone i 2 uzorka iz Naglašavamo da u vodi Jezera nisu postsezone takođe utvrđen povećan identifikovane enteropatogene bak- titar ukupnih koliforma. terije, odnosno uzročnici infekcija Mišljenja smo da je pogoršanje nasta- koje se prenose hidričnim putem. lo u predsezoni nastalo zbog obara- Plankton Savskog jezera predstav- nja nivoa vode i izvođenja rado- ljen je, u kasnoproletnjem i kasnolet- va kod bunara RB 14-1. Relativno njem aspektu, vrstama i varijetetima dobrom sanitarno-mikrobiološkom iz grupa: Bacillariophyceae, Chlorop- statusu Jezera u kupališnoj sezoni hyceae, Cyanophyceae, Euglenophyceae, značajno je doprinela rekonstrukci- Dinophyceae, Chrysophyceae, Protozoa, ja i dirigovani rad crpne stanice na Rotatoria, Cladocera, Copepoda. prevlaci prema Čukaričkom rukav- Plankton Savskog jezera u kvali- cu. tativnom pogledu u 2011. godini Fekalni koliformi nisu utvrđeni u je: Bacillariophyceae-Chlorophyceae- 39 uzorka vode Jezera, (27,9%), što je Dinophyceae-Rotatoria tipa. lošije nego 2008. 2009. i 2010. godi- Makrofite su u Savskom jezeru ne, ali bolje nego 2005 i 2006. godine. uglavnom zastupljene submerznim Najverovatniji broj fekalnih kolifor- vrstama iz rodova Myriophyllum, ma je dosta varirao. Maksimalna Ceratophyllum i Potamogeton koje brojnost je bila 3,800 u 100 ml, naj- dominiraju u pogledu brojnosti i češće na profilu “Ranney bunar RB pokrovnosti. Značajnije su zastuplje- 14-1”. Oko 30% analiziranih uzora- ne vrste: Myriophyllum spicatum, M. ka nije sadržalo ili je imalo mali titar verticillatum, Ceratophyllum demer- ukupnih koliforma, koji je bio u gra- sum, Potamogeton fluitans i P. crispus. nicama I klase boniteta, što je znatno Teško je proceniti zajednicu makro- lošije nego prethodne godine. fita sa stanovišta pokrovnosti i bio- Sporadično proces samoprečišćava- mase, s obzirom na preduzimane nja vode nije u stanju da održi sta- intervencije “košenja”. bilnu ravnotežu akvatičnog sistema, Na ispitivanim profilima, još uvek sa sanitarnog aspekta, naročito pri je odsutna jedna od tri vegetacijske broju kupača koji prevazilazi i pro- zone makrofita, tj. nije došlo do for- jektovani i ekološki kapacitet Jeze- miranja zone flotantnih biljaka. Na ra, bez obzira što u procesu reduk- ovu situaciju, svakako, je imalo uti- cije koliformnih bakterija učestvu-

114 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI caja košenje makrofita, kao mera Odstupanja sadržaja suspendova- a održavanja trofičkog statusa Jezera nih materija se po pravilu registruju D u granicama nižih stupnjeva trofije. uvek posle obilnijih padavina u gor- o njem i srednjem toku Dunava i pritoka, ali ih protekle godine nije bilo. V 2. 2.3.3. Kvalitet vode kupališta «Lido» Oscilacije temperature tokom kupa- Kupalište Lido je jedna od najve- lišne sezone nisu bile ekstremno ćih plaža na obalama Dunava, na velike, Samo jednom, krajem jula našem sektoru reke. Kvalitet vode meseca, došlo je do pada temperatu- dominantno zavisi od hidrometeo- re vode ispod 22 oS, obilnih padavi- roloških prilika i dinamike ispušta- na i osetnijeg zahlađenja. Bitno je da nja otpadnih voda industrije i dru- je u najvećem delu kupališne sezo- gih subjekata u Gornjem Zemunu. ne temperatura vode bila u grani- Prema rezultatima obavljenih ispi- cama koje omogućavaju nesmetanu tivanja, generalno posmatrano, nije rekreaciju i dugo zadržavanje kupa- registrovano značajnije oscilovanje ča u vodi. kvaliteta, kako u fizičko-hemijskom, Svi kiseonički parametri pokazu- tako i u sanitarno-mikrobiološkom ju da samo sporadično nisu najbo- pogledu. lje uravnoteženi potrošnja i produk- Od 13 analiziranih uzorka vode cija kiseonika, odnosno da je kiseo- kupališta „Lido” samo je uzorak iz nički režim veoma retko blago pore- septembra meseca, sa kraja kupa- mećen ali ne u meri da bi ugrozio lišne sezone, bio u granicama II hidrobionte. klase boniteta prema svim ispitiva- Azotna trijada (amonijak, nitriti, nim fizičko-hemijskim i sanitarno- nitrati) je veoma ujednačena, stabil- mikrobiološkim parametrima. na i konstantno u granicama propi- U uzorku iz poslednje dekade juna sane klase rečnih voda, što je zbog odstupali su pojedini kiseonički priobalnih izliva kolektora gradske parametri i titar ukupnih koliforma, i industrijske kanalizacije, relativno dok je u svim ostalim uzorcima bio retko na ovom sektoru Dunava. povećan samo titar ukupnih kolifor- Sanitarno-mikrobiološke karakte- ma, a fizičko-hemijski parametri su ristike Dunava na kupalištu Lido, bili u granicama propisane klase. imajući u vidu njegov položaj, naj- Situacija je praktično ne menja već više zavise od dinamike ispušta- čitav niz godina, pa kvalitet vode na nja i količine sanitarnih otpadnih kuplištu Lido odstupa od klase reč- voda ispuštenih na potezu Gornjeg nih voda predviđene za rekreaciju Zemuna i Batajnice, ali i od kvali- građana. teta vode koja dotiče sa uzvodnog Ranijih godina glavni problem je područja. predstavljalo remećenje kiseonič- U čak 12 uzoraka konstatovan je kog režima, zbog sadržaja organ- MPN veći od 2.000 u ml (norma skih materija koje dovode do bla- za vodu za kupanje na otvorenim gog povećanja BPK5, smanjenja kon- kupalištima), i bio je od 2.100 do centracije rastvorenog kiseonika i 24.000, što je praktično isto kao 2009. smanjenja stepena saturacije kise- i 2010. godine. Maksimalna brojnost onikom. Tokom kupališne sezone je van svih klasa rečnih voda. 2011. godine ova pojava je registro- U svim uzorcima registrovano je vana znanto ređe, samo jednom kra- prosustvo fekalnih koliforma. Razli- jem juna meseca. ke između broja ukupnih i fekalnih

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 115 a koliforma se relativno retko beleže, mogle da se koriste u druge vodopri-

D svega 5 puta u toku sezone, što je vredne svrhe. o loše sa aspekta zdravstvenog rizika. Među fizičko-hemijskim i hemi- Zbog povećanog MPN često posto- jkim parametrima, na akumulaciji 2. V 2. ji rizik po zdravlje kupača od pojave „Pariguz”, odstupanja od propisane infekcija vidljivih sluzokoža, poseb- klase boniteta registrovana su kod no dece, ukoliko se ne istuširaju pri petodnevne biohemijske potrošnje izlasku iz vode. kiseonika, (BPK5), hemijske potroš- Pri konačnoj identifikaciji bakterija nje kiseonika (HPK) i koncentracija stalno se konstatuje prisustvo bakte- nitritnog azota, dok su ostali para- rija indikatora i svežeg i starog fekal- metri odgovarali II klasi. nog zagađenja, sa dominacijom sve- Sadržaj hlorofila a je visok i ekstre- žeg zagađenja. Konstantno je prisu- kno visok, a varira od 49,7 µg/L stvo bakterijskih vrsta: E. coli, Ente- početkom maja, do 222,2 µg/L u kra- robacter, i Bacillus. Prisustvo Strepto- jem septembra. U odnosu na pret- coccus „D” je zabeleženo u 6 uzora- hodnu godinu zapaža se drastično ka, Citrobacter se detektuje povreme- povećanje sadržaja hlorofila. Sred- no a Aeromonas sp. samo sporadično. nje vrednosti Carlson-ovih indeksa Sve napred izneto ukazuje da je sani- trofije, za koncentraciju hlorofila a i tarno-mikrobiološki kvalitet vode providnost vode, su veoma visoke i tokom protekle kupališne sezone bio prelaze granicu hipereutrofije što je veoma loš i da bi trebalo koordinira- pogoršanje u odnosu na prethodnu ti aktivnosti inspekcijskih organa na godinu. Za koncentraciju ukupnog smanjenju zagađenja u uzvodnom fosfora srednja vrednost Carlson- delu sliva, jer se na samom kupalištu ovog indeksa odgovara eutrofnim ništa ne može učiniti na poboljšanju sistemima i ima neštno niže vredno- kvaliteta vode. sti nego prošle godine. Sve ovo ukazuje na loše stanje i ubrzano zabarivanje akumulacije. 2.3.4. Kvalitet vode podavalskih Sanitarno-mikrobiološki status vode akumulacija je većim delom kupališne sezone bio Ispitivanje kvaliteta vode izvršeno nezadovoljavajući, što je uobičaje- je u 10 uzoraka uzetih u periodu no. Odstupanje od propisane klase maj-septembar. Rezultati terenskih boniteta registrovano je u 7 uzora- i laboratorijskih ispitivanja pokazu- ka. MPN ukupnih koliforma je bio i ju da su svi uzorci ostupali od II do 24.000 u 100 ml. Ovo predstavlja klase boniteta. Samo prema pojedi- pogoršanje u odnosu na 2010. Ente- nim fizičko-hemijskim parametrima ropatogene bakterije nisu detektova- (kiseonički parametri i nutrijenti) ne u toku kupališne sezone. Prisu- odstupala su 2 uzorka, a kod 8 uzo- stvo Streptococcus „D” zabeleženo je raka registrovana su odstupanja u u 8 uzorka, što je znak lošeg kvalite- sanitarno-mikrobiološkom i fizičko- ta vode sa aspekta zdravstvene bez- hemijskom pogledu. bednosti kupača i predstavlja pogor- šanje u odnosu na 2009. i 2010. Generalno posmatrano, tokom 2011. godine, kvalitet vode nije odgova- Od 10 analiziranih uzoraka vode rao propisanom za rekreaciju građa- akumulacije „Bela reka” 5 uzoraka na i nije se mogla garantovati zdrav- je odgovaralo normama za II klasu, stvena bezbednost, ali su ove vode dok je preostalih 5 uzoraka odstupalo od predviđene klase boniteta. U sanitarno-mikrobiološkom pogle-

116 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI du odstupala su 3 uzorka, a samo odstupao je zbog povećanog titra a prema pojedinim fizičko-hemijskim ukupnih koliforma, (kraj avgusta) D parametrima 2 uzorka. i samo prema pojedinim fizičko- o Na akumulaciji «Bela Reka» odstu- hemijskim parametrima (početak panja od propisane klase bonite- avgusta) dok su u fizičko-hemijskom V 2. ta među fizičko-hemijskim parame- i mikrobiološkom pogledu 2 uzorka trima nisu brojna, a registrovana odstupala od predviđene klase boni- su samo kod pokazatelja kiseonič- teta (kraj jula i početak septembra). kog režima, slično kao i prethodnih Na akumulaciji „Duboki potok” godina. odstupanje od propisane klase boni- Koncentracija hlorofila a u perio- teta, među fizičko-hemijskim paradu od aprila do septembra veoma je metrima, registrovana su samo kod varira bez neke pravilnosti, i kretala pojedinih kiseoničkih parametara, se od 4,9 µg/L do 39,9 µg/L, sa mak- što je malo povoljnije nego 2010. simumom u poslednjoj dekadi juna. godine. Prema očekivanjima koncentracija Koncentracija hlorofila a se u posma- je u letnjim mesecima viša nego u tranom periodu kretala od 9,1 µg/L maju i septembru, pa se minimum do 33,7 µg/l. Variranje koncentraci- registruje u prvoj dekadi septem- je je umereno, manje nego prethod- bra. Srednje vrednosti Carlson-ovih ne godine, ali se poklapa sa očeki- indeksa trofije, za koncentraciju hlo- vanjima. rofila a i providnost vode, su viso- Srednje vrednosti Carlson-ovih inde ke i prelaze granicu eutrofije što je ksa trofije, za koncentraciju hlorofila pogoršanje u odnosu na prethod- a i providnost vode, su visoke i pre- nu godinu. Za koncentraciju uku- laze granicu eutrofije. Za koncentra- pnog fosfora srednja vrednost Carl- ciju ukupnog fosfora srednja vred- son-ovog indeksa odgovara mezo- nost Carlson-ovog indeksa odgovara trofnim sistemima. Sve ovo ukazu- mezotrofnim sistemima. je na loše stanje u kojem se akumu- Sanitarno-mikrobiološki status aku- lacija nalazi. mulacije je najvećim delom kupa- Sanitarno-mikrobiološki status aku- lišne sezone bio zadovoljavajući, a mulacije nije bio zadovoljavajući odstupanja od propisane klase regi- tokom dela predsezone i na počet- strovana su kod 3 uzorka iz posled- ku i kraju kupališne sezone, dok je nje dekade jula i avgusta, kao i počet- jula i avgusta bio u propisanim gra- kom septembra, u kojima je MPN nicama. Najverovatniji broj ukupnih bio >24.000, 3.800 i 3.800 u 100 ml koliformnih bakterija (MPN) bio je vode, respektivno. Situacija je mini- povećan u 3 uzorka i kretao se od malno pogoršana u odnosu na 2008., 3.800 do >24.000 u 100 ml vode, a u 2009. i 2010. godinu. ostalih 7 uzorka registrovana je brojnost koja odgovara II klasi boniteta. Situacija je skoro ista kao nekoliko 2.3.5 Zaključne konstatacije prethodnih godina. Na osnovu rezultata svih obavlje- Kontrola kvaliteta vode akumulaci- nih ispitivanja o kvalitetu vode Jeze- je „Duboki potok” izvršena je u 10 ra i taložnice na Adi Ciganliji, kupa- uzoraka. Rezultati pokazuju da je lišta „Lido” i podavalskih akumula- 6 uzoraka odgovaralo II klasi boni- cija „Pariguz”, „Bela reka” i „Duboki teta prema svim ispitivanim fizič- potok”, može se konstatovati sledeće: ko-hemijskim i sanitarno-mikrobi- n Konstatno veliki broj kupača, koji ološkim parametrima. Po 1 uzorak premašuje ekološki kapacitet Jeze-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 117 a ra, odnosno sposobnost samopre- ta karakterističnih uglavnom za

D čišćavanja i stalno uvođenje novih tipične nizijske jezerske akvatične o uslužnih, rekrativnih i drugih ekosisteme. sadržaja radi obogaćivanja ponu- n Na osnovu vrednosti Carlson- 2. V 2. de, predstavljaju potencijalnu opa- ovih indeksa za koncentraciju hlo- snost za kvalitet vode. rofila a, providnost vode i sadržaj n Trend dobrog kvaliteta vode Jezera ukupnih fosfata, može se reći da se nastavlja i u 2011. godini. je situacija na Jezeru u 2011. bila n Kvalitet vode odgovara propisa- nešto nepovoljnija nego 2010. i zah- nom u Direktivi Evropske Unije teva konstantan monitoring. 2006/7/ES o kvalitetu vode za n Uklanjanje makrofita vršeno je kupanje na otvorenim kupališti- skoro svakodnevno, počev od 20. ma, i nalaže da treba stalno kon- juna do 15. jula, nakon ovog perio- trolisati sanitarnu zaštitu i režim da uklanjanj je vršeno po potrebi. održavanja kupališta i Jezera u n Redukcija broja koliformnih bakte- celini, a posebno raditi na unapre- rija, kao i sadržaja suspendovanih đenju ponašanja kupača. materija i trofogenih soli uspešno n Proces samoprečišćavanja vode, je obavljana u taložnici kontrolisana protočnost i pasivna n Situacija je praktično ista kao 2009. aeracija uspešno su održavale sta- i 2010. godine, a malo lošija nego bilnu ravnotežu akvatičnog siste- 2008. godine, kada su 3 uzorka ma, sa sanitarnog aspekta. bila u granicama II klase boniteta. n U kupališnoj sezoni, u sanitar- 11 od 13 uzoraka u kojima je pove- no mikrobiološkom pogledu, titar ćan koli titar ukazuju da rekreaci- ukupnih koliforma koji ne odgo- ja na Lidu najčešće nije zdravstve- vara vodi namenjenoj rekreaciji no bezbedna. građana, (MPN veći od 2.000 u n Kvalitet vode na podavalskim 100 ml), registrovan je u 9 ispita- akumulacijama bio je najbolji na nih uzoraka (9,8%) i odgovara pre- „Dubokom potoku”, dok je „Bela porukama WHO ali je lošije nego reka” nešto lošija, a „Pariguz”, prethodnih godina. daleko najlošiji. n Prisustvo enteropatogenih mikro- n Trofički status sve tri podavalske organizama, odnosno bakterija akumulacije je loš i ukazuje na nji- izazivača obolenja koja se mogu hovo ubrzano starenje i zabariva- preneti hidričnim putem do sada nje što može imati ozbiljne impli- nije registrovano u vodi Jezera. kacije na kvalitet vode i moguć- n Nepovoljno je što se tokom 2011. nost višenamenskog korišćenja. godine u vodi Jezera znanto češće n Zabrinjava činjenica da je u sve registrovalo prisustvo Pseudomo- tri akumulacije došlo do poja- nas aeruginosa (20 uzoraka) i Pro- ve „vodenog cveta” modrozele- teus sp. (22 uzorka) nego prethodnih algi. Ovo ukazuje na moguć- nih godina, kada je to bila spora- nost pojave toksina, mikrocisti- dična pojava na, u vodi čime bi se onemogući- n U 29 uzoraka utvrđeno je prilo njeno korišćenje kako za rekre- sustvo fekalne streptokoke grupe aciju tako i za navodnjavanje kao „D” čije je prisustvo zabranjeno i da su akumulacije manje ili više Direktivom EU u vodi za kupanje zahvaćene intezivnim procesima što je daleko lošije nego 2010. eutrofizacije. n Planktonsku zajednicu Jezera odlikuje prisustvo vrsta i varijete-

118 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO ZEMLJIŠTEI IZGRADNJU BEOGRAD

VODE Karta 40

MREŽALOKACIJA NA KOJIMA SE UZORKUJE VODA ZA PIĆE I ISPITUJE ZDRAVSTVENA ISPRAVNOST - Sistem beogradskog vodovoda - KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET

Točeća mesta

Rezervoari

Instalacije

Stambeno tkivo

Reke, potoci

119 Kanali

Autoput, magistrale 2,52,5 55 7,7,55 1010kmkm Vađnije gradske saobraćajnice

Granica GP-a

Beograd, 2002

2. VoDa 2. VoDa

EKOLOŠKI ATLAS BEOGRAD A 120

DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSK O ZEMLJIŠTEI IZGRADNJU BEOGRAD KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET

KORIŠĆENJE ZEMLJIŠTA Karta 8 ZONE ZAŠTITE IZVORIŠTA VODOSNABDEVANJA

Uža zona sanitarne zaštite

Šira "A" zona zaštite - sektor pojačanog nadzora

Šira "B" zona zaštite - sektor nadzora

Granice zona zaštite

Stambeno tkivo Reke, potoci Kanali Auto put, magistrale Vađnije gradske saobraćajnice Granica GP-a

2,5 5 7,5 10 km Napomena

Ova karta je rađena na osnovu podataka i kartograje iz Prednacrta generalnog plana Beograda 2021.

Beograd, 2002 2.4. KVALITET VODE ZA PIĆE IZ BEOGRADSKOG VODOVODA a D o Rezultati svih obavljenih fizičko-hemijskih analiza uzoraka

vode za piće iz sistema BVS-a u 2011. god., uključujući i V 2. vodovod u Vinči, pokazuju da je od 6.643 uzorka, 68 (1.0%) Fizičko- odstupalo od normi predviđenih Pravilnikom u fizičko- hemijska hemijskom pogledu. ispitivanja U uzorcima vode sa instalacija, rezervoara i iz vodovodne mreže najčešće odstupanje od propisanih normi registrovano je u pogledu mutnoće i sadržaja gvožđa, što nije značajno sa aspekta zdravlja. Rezultati bakterioloških analiza uzoraka vode za piće iz sistema beogradskog vodovoda, uključujući i vodovod u Vinči, pokazuju da je od ukupno 6.643 uzorka, 201 (3.0%) odstupalo od Pravilnika u bakteriološkom pogledu. Navedena odstupanja su značajno manja nego prethodnih godina, a najčešći uzrok neispravnosti je povećan ukupan broj bakterija u 1 ml vode, što nema visok zdravstveni Bakteriolo značaj, već predstavlja indikator stanja, važan za procenu ška kvaliteta i integriteta distributivnog sistema. Navedeni ispitivanja parametar se različito normira ili se ne normira u drugim regulativama u svetu, za razliku od našeg propisa, koji je limit za ovaj parametar propisao izuzetno strogo. Prema tome, ukoliko bi se izvršilo usaglašavanje normi, tada bi i ocena bakteriološkog kvaliteta bila znatno drugačija, odnosno odstupanja bi bila manja. Bitno je istaći da patogeni mikroorganizmi nikada nisu detektovani u vodi iz beogradskog vodovodnog sistema. U 2011. godini ispitano je ukupno 10 uzoraka vode za piće, a Kontrola rezultati su pokazali da je ukupna alfa aktivnost <0,1 Bq/l, a radio ukupna beta aktivnost <1 Bq/l, što znači da su svi uzorci bili aktivnosti ispravni u pogledu radioloških osobina.

Gradski zavod za javno zdravlje iz liteta sirove vode, ali i onih koji su Beograda, nekoliko decenija vrši ključni u praćenju tehnološkog pro- kontrolu zdravstvene ispravnosti cesa proizvodnje. Pored toga, inter- vode za piće iz beogradskog vodo- nu kontrolu sprovodi i Služba sani- vodnog sistema, a u cilju zaštite tarne kontrole vode beogradskog zdravlja stanovništva. vodovoda, koja uzima približno isti Kontrola se obavlja prema Progra- broj uzoraka kao i Gradski zavod mu koji je u skladu sa Pravilnikom o za javno zdravlje. Ćetvrti stepen higijenskoj ispravnosti vode za piće kontrole je nadzor koji vrši sanitar- („S. list SRJ” br. 42/98). Pored ove na inspekcija Ministarstva zdravlja, javno zdravstvene kontrole, ispitiva- nenajavljeno, nekoliko puta godišnje. nje kvaliteta se obavlja i kao interna U okviru sistematske javno zdrav- kontrola proizvođača u pogonskim stvene kontrole kvaliteta vode za laboratorijama na instalacijama za piće, uzorci se uzimaju: prečišćavanje vode, sa satnim pra- ćenjem parametara pokazatelja kva-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 121 n a na pet instalacija za preradu vode Fizičko-hemijski pregled uzoraka

D (Banovo brdo, Bežanija, Bele vode, vode se radi u nekoliko obima pred- o Makiš i Vinča); viđenih važećim Pravilnikom i to: n iz 16 rezervoara i osnovni, periodični i „veliki” pro- 2. V 2. n sa oko 90 tačaka iz distributivne gram. Naglašavamo da je poslednjih mreže u raznim delovima Grada. godina u Laboratoriji za humanu ekologiju i ekotoksikologiju GZZJZ Uzorci sa instalacija se uzimaju sva- najveća pažnja posvećena razvoju u kodnevno, uzorci iz svih rezervoa- oblasti organske hemije, zbog prisu- ra se uzmu u toku nedelju dana, a za stva sve većeg broja organskih zaga- isto vreme se „pokriju” i sve tačke na djivača i njihovih nus produkata u distributivnoj mreži. Pored planskog životnoj sredini. Zbog toga se danas uzorkovanja, vrlo često se primaju i u okviru fizičko-hemijskih ispitiva- realizuju zahtevi građana ili institu- nja analizira veliki broj parametra iz cija za vanredno uzorkovanje zbog sledećih grupa jedinjenja: pesticidi, sumnje u kvalitet vode nakon kvaro- triazinski herbicidi, policiklični aro- va na vodovodnoj mreži ili po nekoj matični ugljovodonici, polihlorovani od različitih indikacija koje uočava- bifenili, hlorovani eteni, alkani, ben- ju korisnici. Vanredno praćenje kva- zeni, trihalometani, acetonitrili, aro- liteta prema posebnim indikacija- matični ugljovodonici i mnogi drugi. ma, sa praćenjem ciljanih parameta- Primena osetljivih tehnika gasne, ra, se odvija i kod svih akcidentalnih tečne hromatografije i indukovane zagađenja površinskih vodotokova kuplovane plazme nam omogućava koja ugrožavaju izvorište beograd- da otkrijemo prisustvo više stotina skog vodovoda, kod elementarnih organskih i neorganskih polutanata. nepogoda, kao i u svim situacijama u kojima se procenjuje da postoji rizik Ova laboratorija je akreditovana po od zagađenja vode za piće. standardu SRPS ISO 17025 i ovlašće- na, a do sada je bila uključena u više U sistem beogradskog vodovoda domaćih i međunarodnih međula- ulazi i vodovod Vinča jer je od febru- boratorijskih ispitivanja. ara 1993. godine njegovo održavanje preuzeo JKP „Beogradski vodovod i Rezultati laboratorijskih ispitivanja kanalizacija”. Ovaj vodovod snabde- uzoraka vode za piće iz BVS-a se va vodom za pice oko 20.000 stanov- prezentuju u mesečnim i godišnjim nika naselja Vinča i Leštane. Uzor- izveštajima koji se dostavljaju Sani- ci vode za piće iz vodovoda Vinča se tarnoj inspekciji, Sekretarijatu za uzimaju sa crpne stanice (dva puta zaštitu životne sredine i JKP „Beo- nedeljno) i sa četiri tačke iz distribu- gradski vodovod i kanalizacija”. tivne mreže (jednom nedeljno). Prerada vode na instalacijama Bano- U uzetim uzorcima vode za piće vo brdo, Bele vode, Bežanija i Vinča, prati se fizičko-hemijski, bakteriološ- vrši se konvencionalnom tehnologi- ki, biološki kvalitet vode kao i stepen jom koja obuhvata aeraciju sa reten- radioaktivnosti. Ova poslednja vrsta zijom, filtraciju i hlorisanje. Dezin- ispitivanja su u 2011. godini obavlja- fekcija vode tj. hlorisanje vode u na u Institutu za medicinu rada „Dr BVS-u se obavlja gasnim hlorom. Dragomir Karajović” i to dva puta Postrojenje Makiš je projektovano na godišnje, pošto ovu vrstu ispitiva- principima savremene tehnologije nja sistematski prate za to ovlašće- prečišćavanja (predozonizacija, koa- ne laboratorije, kao i Služba sanitar- gulacija, flokulacija, taloženje, glavne kontrole beogradskog vodovoda. na ozonizacija, filtriranje na dvo- slojnim filtrima, adsorpcija na gra-

122 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI nulisanom aktivnom uglju, hlorisa- lom od 39,30% i najmanji udeo ima a

nje) koja je u stanju da iz sirove vode Vinča od 0,70%. D ukloni veliki spektar povremeno ili o stalno prisutnih organskih zagadji- vača i teških metala. 2.4.1. REZULTATI ISPITIVANJA KVALITETA V 2. VODE ZA PIĆE Konzumno područje beogradskog vodovodnog sistema čini grad Beo- U toku 2011. godine u Laboratoriji za grad sa prigradskim naseljima Pro- humanu ekologiju Gradskog zavo- izvodnja vode na instalacijama Beo- da za javno zdravlje analizirano je gradskog vodovoda u 2011. godini ukupno 6.643 uzorka vode za piće iz iznosila je 202.026.490 m3, u prose- beogradskog vodovodnog sistema. ku 6.406 l/s. Fizičko-hemijsko ispitivanje u obimu osnovne (A) analize je obavljeno u Od ukupne količine proizvedene 6.156 uzoraka vode, u 355 uzoraka vode 54,81% (3.511 l/s) je prema pore- u obimu periodične (B) analize i u klu pripadalo podzemnoj vodi, a 132 uzorka u obimu ”velike” anali- 45,19% (2.895 l/s) rečnoj vodi. ze. Praćenje mikrobiološke ispravno- Maksimalna proizvodnja zabeleže- sti je sprovedeno kroz analizu 6643 na je 19. jula 2011. godine i iznosila je 3 uzorka vode za bakteriološko ispiti- 7.308 l/s odnosno 631.452 m na dan. vanje, a u 355 uzoraka ispitivani su U toku 2011. godine prosečna pro- biološki parametri. izvodnja vode za piće na instalaci- U sledećoj tabeli je prikazan broj jama je iznosila: Banovo brdo 1.969 ispitanih uzoraka vode po vrstama l/s, Bele vode 584 l/s, Bežanija 1.291 pregleda i mestu uzorkovanja.

Tabela 2.4.1.1. Ukupan broj ispitanih uzoraka po mestu uzorkovanja i vrsti pregleda iz BVS-a u 2011. godini

Broj uzoraka prema Programu Br . Br . uzo . Br . uzor . Uk . br . uzor . Mesta fizičko-hemijskog ispitivanja uzo . za za bio za ra za fiz . hem . uzorkovanja bakter . loško diološko ispitivanja osnovni periodični Veliki A B V ispiti . ispiti . ispiti . Instalacije 1459 1363 48 48 1459 48 8

Rezervoari 727 564 163 0 727 164 0

Vod.mreža 4116 3931 120 60 4116 119 8 Vinča-crp. 147 123 12 12 147 12 2 stanica Vinča-vod. 194 175 12 12 194 12 2 mreža Ukupno 6643 6156 355 132 6643 355 20

2.4.1.1. Rezultati fizičko-hemijskih analiza l/s, Makiš 2.518 l/s i Vinča 45 l/s. vode za piće Na osnovu ovoga udeo proizvod- Rezultati svih obavljenih fizičko- nih pogona u ukupnoj proizvede- hemijskih analiza uzoraka vode za noj količini vode je iznosio: Banovo piće iz sistema BVS-a pokazuju da je brdo 30,73%, Bele vode 9,11%, Beža- od 6.643 uzorka, 68 (1.0%) odstupalo nija 20,15%, Makiš sa najvećim ude-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 123 a od normi predviđenih Pravilnikom, halometana (hloroform, dihlorbro-

D u fizičko-hemijskom pogledu. mmetan, dibromhlormetan i bro- o Tabela 2.4.1.2. Ukupan broj i procenat fizičko-hemijskih odstupanja u uzorcima vode za piće iz BVS-a u 2011. godini 2. V 2. Mesto Ukupan br. Fizičko-hemijski neispravno uzorkovanja ispit. uzor. broj uzoraka % Instalacije 1459 0 0.0 Rezervoari 727 6 0.8 Vod. mreža 4116 50 1.2 Vinča 147 2 1.4 crpna stanica Vinča 194 10 5.1 vod. mreža UKUPNO 6643 68 1.0

U uzorcima vode za piće iz rezer- moform), halogenovanih acetonitri- voara i iz vodovodne mreže najče- la (dibromacetonitril, dihloracetoni- šće i, zapravo, jedino odstupanje od tril, trihloracetonitril i bromohloro- propisanih normi je registrovano u acetonitril), hlorpikrina i halosirćet- pogledu mutnoće i sadržaja gvož- ne kiseline. Najčešće se u vodi za đa, dok u uzorcima sa instalacija, sa piće ne registruju, ili se registruju u izuzetkom Vinče, nisu registrova- veoma malim koncentracijama hlo- na odstupanja ni jednog ispitanog rovani alkani, eteni, benzoli i aroma- paramatera. tični ugljovodonici. Izuzev navedenih odstupanja, svi U tabeli 2.4.1.3. je dat prikaz neor- drugi ispitani fizičko-hemijski para- ganskih parametara koji se registru- metri u uzorcima vode za piće su bili ju u vodi za piće sa instalacija u u okviru maksimalno dozvoljenih okviru periodičnih i velikih analiza. vrednosti, s tim što treba naglasiti Iz prikazanih rezultata se može da policiklični aromatični ugljovo- videti da su sve koncentracije ispod donici, polihlorovani bifenili, orga- maksimalno dozvoljenih, a važno nohlorni, organofosforni pestici- je i da su njihove vrednosti stabilne di, fenoli, cijanidi, mineralna ulja, tokom višegodišnjeg praćenja. alkilbenzolsulfonati, toksični metali Sa tehničkog aspekta primene vode (živa, olovo, kadmijum, hrom) i nitri- je značajno istaći vrednosti za uku- ti nisu detektovani, odnosno, bili su pnu tvrdoću vode, koje su niže u na granici detekcije, dok su koncen- delu sistema na desnoj obali Save, tracije ostalih parametara bile znat- tj. u „Starom Beogradu“ i iznose 9.3- no ispod maksimalno dozvoljene 17.8 °dH, uključujući Vinču, dok je koncentracije (MDK). Sa zdravstve- tvrdoća vode na instalaciji „Bežani- nog aspekta je povoljno i to što su ja“, tj. na Novom Beogradu, veća i koncentracije sporednih produka- iznosi 16.4-18.9 °dH. ta dezinfekcije bile značajno ispod propisanih limita (pet puta manje od MDK). Iz ove grupe parametara određuju se koncentracije tri-

124 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Tabela 2.4.1.3. Srednje, minimalne i maksimalne koncentracije nekih parametara u vodi za piće sa instalacija BVS-a u 2011. god. a D

Bele C.S o PARAMETRI Makiš Bežanija Vinča Vode Topčider* 2. V 2. Alumini sr. vred. 0.043 0.090 0.010 0.039 0.057 jum (mg/l) max. 0.060 0.134 0.033 0.062 0.119 MDK 0.2 min. 0.015 0.015 <0.003 <0.003 0.030 Arsen sr. vred. <0.001 0.002 0.005 0.002 <0.01 (mg/l) max. 0.005 0.005 0.008 0.006 <0.01 MDK 0.01 min <0.001 <0.001 <0.001 <0.001 <0.01 Bakar sr. vred. 0.28 0.007 0.002 0.005 0.354 (mg/l) max. 1.18 0.015 0.008 0.011 0.896 MDK 2.0 min 0.04 0.002 <0.002 0.002 0.124 Kalcijum sr. vred. 74.1 61.7 80.9 71.5 56.8 (mg/l) max. 90.0 70.5 86.4 78.9 65.8 MDK 200.0 min 64.1 32.6 76.4 64.4 48.1 Kalijum sr. vred. 1.44 1.49 1.88 1.46 2.44 (mg/l) max. 1.95 2.22 2.05 1.88 3.30 MDK 12.0 min 1.06 1.09 1.58 1.21 2.04 Magnezi sr. vred. 16.5 11.7 26.8 15.6 13.05 jum (mg/l) max. 22.2 15.3 29.5 18.1 15.30 MDK 50.0 min 12.3 8.8 24.3 13.3 11.00 Natrijum sr. vred. 11.3 9.67 17.7 10.0 13.87 (mg/l) max. 18.0 19.90 19.9 13.5 19.6 MDK 150.0 min 7.4 5.64 16.1 8.0 11.3 Sulfati sr. vred. 47.7 37.7 33.1 30.8 54.8 (mg/l) max. 68.7 50.8 38.8 38.0 66.7 MDK 250 min 28.7 29.7 29.4 25.7 26.1 Ortofosfati sr. vred. <0.02 <0.02 <0.02 <0.02 <0.02 (mg/l) max. <0.02 <0.02 <0.02 <0.02 <0.02 MDK 0.15 min <0.02 <0.02 <0.02 <0.02 <0.02 Fluoridi sr. vred. 0.12 0.09 0.19 0.14 0.12 (mg/l) max. 0.14 0.12 0.23 0.16 0.17 MDK 1.2 min <0.05 <0.05 0.15 0.08 <0.05 sr. vred. 250.7 205.1 353.3 262.5 178.8 Bikarbonati max. 303.8 222.6 362.8 273.9 212.9 (mg/l) min 207.4 184.8 335.5 248.6 141.5 Ukupna sr. vred. 14.2 11.7 17.62 13.6 10.9 tvrdoća max. 17.8 13.2 18.90 15.1 12.5 (°dH) min 11.8 10.1 16.40 12.1 9.3 * Mešana voda sa instalacija Banovo brdo i Makiš

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 125 a Takođe je u vodi za piće sa Bežanije U poređenju sa ranijim godinama

D nešto veća koncentracija kalcijuma, ukupno odstupanje od propisanih o magnezijuma, bikarbonata, ali i kali- normi Pravilnika u fizičko-hemij- juma, natrijuma i arsena u odnosu skom pogledu je na najnižoj vredno- 2. V 2. na ostale instalacije. Iz ovoga se vidi sti u okviru intervala od 1,0% -1,7% da kvalitet vode iz izvorišta u aluvi- za period od 2001. - 2011. god. onu na levoj obali Save ima neznatno drugačije karakteristike u odnosu na izvorišta u aluvionu na desnoj 2.4.1.2. REZULTATI MIKROBIOLOŠKIH obali Save. ANALIZA Treba istaći da se ni na jednom pogo- Rezultati bakterioloških analiza nu za preradu vode na području Rezultati bakterioloških analiza uzo- Beograda ne vrši fluoridizacija vode, raka vode za piće iz sistema beo- tako da prikazane vrednosti u tabe- gradskog vodovoda pokazuju da je li predstavljaju prirodni sadržaj flu- od ukupno 6.643 uzoraka, 201 (3.0%) orida u vodi za piće. Dodatnu saple- je odstupalo od Pravilnika u bakteri- mentaciju fluorom u cilju prevenci- ološkom pogledu. je karijesa zuba neophodno je obezbediti primenom bezbednijih postu- Najčešće odstupanje koje se registru- paka: lokalna aplikacija u sistemat- je je povećan ukupan broj aerobnih skim preventivnim programima sto- mezofilnih bakterija u 1 ml vode, matološke zaštite sa edukacijom sta- koje su identifikovane kao Bacillus sp. novništva, korišćenje pasta za zube i/ili saprofitne koke, što samo po sebi sa fluorom i dr. Dugogodišnje pole- nema značaja, s obzirom da takav mike o potrebi fluoridizacije vode nalaz nije praćen prisustvom nekog od drugih bakterioloških indikatora. Tabela 2.4.1.4. Ukupan broj i procenat odstupanja u bakteriološkom pogledu u uzorcima vode za piće iz BVS-a u 2011. god. Ukupan br. Bakteriološki neispravno Mesto uzorkovanja Ispit. uzor. broj uzoraka % Instalacije 1459 7 0.5 Rezervoari 727 5 0.69 Vod.mreža 4116 169 4.1 Vinča Crpna stanica 147 0 0 Vinča vodovodna 194 20 10.3 mreža UKUPNO 6643 201 3.0

za piće u vodovodima su poslednjih U velikom broju slučajeva je u pita- godina utihnule, jer su saznanja o nju kontinuirana bakteriološka nei- nusproduktima koji se tim postup- spravnost na istim točećim mesti- kom dobijaju i njihovoj štetnosti po ma, kao posledica loše izvedene i/ili zdravlje prevagnula, a pogotovo što loše održavane tercijarne distribu- postoji niz drugih, takođe efikasnih tivne mreže (unutrašnja vodovodna načina za prevenciju karijesa. mreža objekata), starih i loših slavina ili slabo održavanih individualnih sistema za zagrevanje vode. Poseban

126 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI problem su „divlji“ priključci koji senzornih svojstava vode. Najčešća a su naknadno legalizovani bez una- mesta na kojima se ovi biološki indi- D pređenja tehničkih karakteristika, katori evidentiraju su slepi krajevi o kao i još uvek prisutno neovlašće- distributivne mreže i delovi interne no i nepropisno priključivanje indi- mreže objekta sa nedovoljnim pro- V 2. vidualnih bunara sa neispravnom tokom vode. Nalaz ove vrste bioin- vodom na gradsku mrežu u obod- dikatora ima veći značaj za procenu nim gradskim naseljima, čime gra- kvaliteta industrijske vode za tehnič- đani, ali i neka preduzeća, postižu ku primenu, npr. u sistemima za hla- dvojno snabdevanje vodom za piće. đenje, u kondenzatorima i sl. S druge strane, mora se uzeti u obzir U ostalim ispitanim uzorcima vode da je norma za parametar koji naj- nije utvrđeno prisustvo fiziološ- više učestvuje u procentualnoj nei- ki aktivnih mikroorganizama, koji spravnosti, a to je ukupan broj bak- mogu uticati na promene organolep- terija u 1 ml vode (37˚C), a koja izno- tičkih svojstava vode. si maksimalno 10 bakterija u 1 ml Najveći broj uzoraka sa biološkim vode, prestroga. U većini stranih nalazom je registrovan u letnjem regulativa ovaj parametar se ubraja periodu što je i očekivano, obzirom u indikatorske parametre, pa ili nije na temperaturu vode površinskih normiran, ili je norma značajno viša. vodozahvata. Prema tome, ukoliko bi se izvršilo usaglašavanje domaćeg propisa sa stranim normama, procenat odstu- Rezultati parazitoloških analiza panja bi bio značajno niži. U toku 2011. god. parazitološki je Ukupno odstupanje od propisanih ispitano 355 uzoraka vode za piće. normi Pravilnika u bakteriološkom Ni u jednom ispitanom uzorku, pogledu se u periodu od 2001.- 2010. metodom koncentracije, nije utvrdje- god. kretalo od 4,0% - 9.4%., pa se no prisustvo crevnih protozoa, kao odstupanje od 3.0% u 2011. godini ni jaja i razvojnih oblika crevnih hel- može smatrati za značajno poboljša- minata. nje i ukazuje na pozitivne rezultate aktivnosti na rešavanju nekih od napred navedenih problema. 2.4.1.3. REZULTATI RADIOLOŠKIH ANALIZA Uzorci vode za radiološke analize uzimaju se dva puta godišnje sa Rezultati bioloških analiza instalacija i iz vodovodne mreže. U toku 2011. godine analizirano je Ova vrsta ispitivanja se obavlja u ukupno 355 uzoraka vode za piće i Institutu za medicinu rada „Dr Dra- to: 48 uzoraka sa instalacija, 164 iz goslav Karajović“. Radiološka ana- rezervoara, 119 iz vodovodne mreže, liza obuhvata merenje ukupne a i b 12 uzoraka iz crpne stanice Vinča i aktivnosti. 12 uzoraka iz vodovodne mreže u U 2011. godiini radiološko ispitiva- Vinči. nje je obavljeno u martu i septembru Kvalitativni sastav bioindikatora je mesecu. Rezultati ispitivanja svih 10 takav da su dominantne forme iz uzoraka vode (4 uzorka sa instalaci- grupe bakterioflore gvožđa i manja, 5 iz vodovodne mreže i 1 iz crpne gana i sumporovite bakterije. Pored stanice Vinča) su pokazali da je uku- njih, povremeno su prisutne i alge iz pna alfa aktivnost <0,1 Bq/l, a uku- grupe Bacillariophyta, ali u malom pna beta aktivnost <1 Bq/l. broju, koji nije doveo do promene

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 127 a Na osnovu dobijenih rezultata radi- broj bakterija, čije je prisustvo jedi-

D ološke analize utvrdjeno je da su no i dozvoljeno u vodi za piće, a o svi ispitani uzorci vode ispravni koji nema visok zdravstveni značaj, u pogledu radioloških osobina i u ali je važan kao indikator stanja. Iz 2. V 2. okviru normi predviđenih Pravil- tog razloga se navedeni parametar nikom. različito normira ili se ne normira u drugim regulativama u svetu. Regi- strovana odstupanja u uzorcima iz 2.4.2. ZAKLJUČNE KONSTATACIJE distributivne mreže su u najvećem Sagledavanjem rezultata ispitiva- broju slučajeva posledica individu- nja vode beogradskog vodovodnog alnih, nestručnih radova na mreži: sistema u 2011. godini, kao i na osno- nelegalnog priključivanja na mrežu, vu iznetih činjenica, može se konsta- amaterskih popravki, prepravki u tovati sledeće: objektima sa lošim pozicijama insta- Kvalitet vode iz vodovodnog siste- lacija, postavljanja baj-pasova, ostav- ma u fizičko-hemijskom pogledu je ljanja slepih krakova itd. odgovarao propisanim normama Bitno je istaći da nikada nisu izolo- Pravilnika, uz najčešća i neznatna vani patogeni mikroorganizmi, niti povećanja mutnoće i koncentracije je ikada registrovana hidrična epide- gvožđa, što nije od značaja po zdrav- mija na teritoriji koju snabdeva ovaj lje korisnika, a posledica je prome- vodovod. ne pritisaka ili nestašica vode zbog Sva dosadašnja naučna saznanja i planskih isključenja i stanja distribu- sadašnji stepen primenjene tehnike tivne mreže. i metoda ispitivanja, koji je isti kao Treba istaći da ni u jednom ispita- u razvijenim zemljama, nam omo- nom uzorku vode ili nisu detekto- gućavaju da na bazi svih sprovede- vane, ili su njihove koncentracije nih laboratorijskih ispitivanja tokom bile na granici detekcije primenje- 2011. godine, vodu iz beogradskog nih metoda, sledeće materije: tok- vodovoda ocenimo kao zdravstve- sični metali (živa, olovo, kadmijum, no bezbednu za ljudsku upotrebu. hrom), polihlorovani bifenili, poli- Naravno, neophodan je kontinui- ciklični aromatični ugljovodonici, ran nadzor i rad na poboljšanju sta- alkilbenzolsulfonati, organohlorni i nja čitavog sistema vodosnabdeva- organofosforni pesticidi, mineralna nja, a posebno distributivne mreže, ulja, fenoli, cijanidi, amonijak, nitri- u čemu bi najvažniji segment bio ti. I ukupna a i b aktivnost su bile postepeno smanjenje broja individu- ispod granice detekcije. Ostali ispi- alnih, nedozvoljenih i/ili nestručnih tani fizičko-hemijski parametri su intervencija na priključcima i unu- bili u okviru dozvoljenih vrednosti. trašnjim instalcijama. To podrazu- Značajno je istaći da su koncentra- meva organizovanu edukaciju kadra cije sporednih produkata dezinfek- koji se bavi ovim poslovima, ali i cije tj. jedinjenja koja nastaju u vodi zakonske i organizacione promene u nakon primene hlora, na prosečnom toj oblasti komunalnih poslova. nivou, a taj nivo je više od pet puta niži od maksimalno dozvoljenog. Bakteriološko odstupanje se najče- šće odnosilo na povećan ukupan

128 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI EKOLOŠKIATLAS BEOGRADA

DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO ZEMLJIŠTEI IZGRADNJU BEOGRAD

VODE Karta 43

MREŽA JAVNIH ČESAMA I IZVORA POD SISTEMATSKOM KONTROLOM KVALITETA VODE KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET

Izvor čija se voda kontroliše dva puta mesečno

Izvor čija se voda kontroliše jedanput mesečno

Česma čija se voda kontroliše dva puta mesečno

Česma čija se voda kontroliše jedanput mesečno

Stambeno tkivo

Reke, potoci

129 Kanali

2,52,5 55 7,7,55 1010kmkm Autoput, magistrale Važnije gradske saobraćajnice

Granica GP-a

Beograd, 2002

2. VoDa a 2.5 KVALITET IZVORSKE VODE JAVNIH ČESAMA NA TERITORIJI

D BEOGRADA U 2011. GODINI o Kontrola kvaliteta izvorske vode sa javnih česmi u 2011. 2. V 2. OPŠTA godini, je pokazala da veliki broj javnih česmi nema OCENA higijenski ispravnu vodu za piće. Od 302 laboratorijski ispitana uzorka vode sa javnih česmi, u 2011. godini, 82 (27,2%) je bilo fizičko-hemijski Fizičko- neispravno hemijski kvalitet Najčešći razlog fizičko-hemijske neispravnosti vode je povećanje koncentracije nitrata, hlorida i vrednosti elek- troprovodljivosti

Od 302 ispitanih uzoraka vode sa javnih česmi 143 (47,4%) je bilo bakteriološki neispravno Mikrobiološki kvalitet Najčešći razlog mikrobiološke neispravnosti izvorske vode je bilo prisustvo koliformnih bakterija fekalnog porekla (E.colli i dr.) i povećanje broja ukupnih koliformnih bakterija, a nešto ređe Streptococcus grupe „D”. Biološki kvalitet izvorske vode na većini javnih česmi Biološki je bio zadovoljavajući, ali je u vodi određenog broja kvalitet javnih česmi registrovano prisustvo bioloških indikatora zagađenja ili povećan broj gljiva

Sistematska kontrola kvaliteta izvor- Cilj kontrole - Kontrola higijenske ske vode sa javnih česmi na teritori- ispravnosti izvorske vode sa jav- ji Beograda se sprovodi na osnovu nih česmi sprovodi se u cilju zašti- Ugovora sklopljenog između Sekre- te zdravlja stanovništva i praćenja tarijata za zaštitu životne sredine kvaliteta izvorišta podzemnih voda Grada Beograda i Gradskog zavoda koje se koriste kao alternativni izvor za javno zdravlje, Beograd. vodosnabdevanja, a ujedno pred- Programom kontrole kvaliteta vode sa stavljaju i jedan od indikatora stanja javnih česmi u 2011. godini obuhva- životne sredine. ćeno je 30 objekata javnih česmi na Na osnovu rezultata laboratorijskih teritoriji Grada. Dva puta meseč- ispitivanja i poznavanja sanitarno- no, u obimu osnovne fizičko-hemij- higijenskog stanja objekata i okoli- ske i bakteriološke analize, ispitu- ne javnih česmi, daje se mišljenje o je se voda sa: Hajdučke česme na mogućnosti korišćenja vode za piće Košutnjaku, Miljakovačkog izvora sa zdravstvenog aspekta. na Miljakovcu, izvora Svete Petke na Kontrola kvaliteta vode sa javnih Kalemegdanu, izvora Svete Petke u česmi obavlja se prema: manastiru Rakovica i izvora Sakinac n Standardnim metodama za ispiti- na Avali, dok se voda sa ostalih obje- vanje higijenske ispravnosti vode kata ispituje jedan put mesečno. za piće „Voda za piće” (Savezni Jedan put godišnje voda sa svih jav- zavod za zdravstvenu zaštitu, NIP nih česmi je ispitana u obimu perio- Privredni pregled, Beograd 1990. dične, fizičko-hemijske, bakteriološ- god.), ke i biološke analize.

130 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI n

Pravilniku o načinu uzimanja uzo- nog mišljenja u smislu popravljanja a

raka i metodama za laboratorijsku postojećeg stanja; D

analizu vode za piće („Sl. list SFRJ”, n davanje informacija za javnost (gra- o br. 33/78), đani, mediji) o aktuelnim rezulta- 2. V 2. n Pravilniku o higijenskoj ispravno- tima ispitivanja higijenske isprav- sti vode za piće („Sl. list SRJ”, br. nosti vode sa javnih česmi i prepo- 42/98), rukama za korišćenje vode za piće; n Zahtevima standarda SRPS ISO n vanredno uzorkovanje i laborato- 17025. rijsko ispitivanje vode sa javnih Aktivnosti - Gradski zavod za javno česmi prema sanitarno-epidemio- zdravlje je tokom realizacije Progra- loškim indikacijama. ma kontrole higijenske ispravnosti vode sa javnih česmi, sproveo brojne aktivnosti usmerene na praće- REZULTATI LABORATORIJSKOG nje, očuvanje i popravljanje kvaliteta ISPITIVANJA VODE SA JAVNIH ČESMI izvorske vode sa javnih česmi. U toku 2011. godine u cilju realizaci- U tom pogledu izdvajaju se sledeće je Programa kontrole kvaliteta izvor- aktivnosti: ske vode sa javnih česmi, uzorkova- n redovno uzorkovanje i laborato- no je i laboratorijski ispitano ukupno rijsko ispitivanje izvorske vode sa 302 uzorka. Od toga, 278 uzoraka javnih česmi prema predvidjenoj vode je ispitano u obimu osnovne, a dinamici; 24 u obimu periodične analize. Broj n dostavljanje izveštaja o sprove- laboratorijski ispitanih uzoraka vode denom laboratorijskom ispitiva- sa javnih česmi u 2011. godini, prema nju Sekretarijatu za zaštitu život- obimu ispitivanja i broju i procentu neispravnosti, dat je u sledećoj tabeli. Tabela br. 1 - Obim ispitivanja i procenti neispravnosti Obim Broj Neispravno Neispravno ispitivanja uzoraka bakteriološki fizičko-hemijski OSNOVNA 278 126 (45,3%) 72 (25,9%) ANALIZA PERIODIČNA 24 17 (70,3%) 10 (41,7%) ANALIZA

U K U P N O 302 143 (47,4%) 82 (27,2%)

ne sredine, Sekretarijatu za komu- Pored redovnog ispitivanja kvaliteta nalne i stambene poslove – Upra- vode sa javnih česmi u obimu osnov- vi za vode i Republičkoj sanitarnoj ne fizičko-hemijske analize, izvrše- inspekciji – Odeljenje u Beogradu; no je i ispitivanje u obimu periodične n davanje stručnog mišljenja o kva- analize, u skladu sa Pravilnikom o litetu izvorske vode na zahtev higijenskoj ispravnosti vode za piće. Sekretarijata za zaštitu zivotne sre- U cilju što kompetentnije procene dine i drugih institucija; higijenske ispravnosti i procene rizi- n kontrola sanitarno-higijenskog sta- ka korišćenja vode za piće sa javnih nja stanja na objektima i okoli- česmi, Zavod je, pored obima defini- ni javnih česmi i davanje struč- sanog Programom ispitivanja izvršio

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 131 a analizu i drugih po zdravlje opasnih hlorovanih alkana, etena i benze-

D i štetnih materija u vodi i to: na). o n pesticida u vodi sa javnih česmi Takođe, na svim česmama je izvr- koje se nalaze okružene poljopri- šeno i ispitivanje biološkog kvalite- 2. V 2. vrednim zemljištem koje se inten- ta vode. zivno obrađuje, Rezultati laboratorijskog ispitivanja n teških metala u vodi česama locira- higijenske ispravnosti vode sa javnih nih pored saobraćajnica, česmi prema Programu u 2011. godi- n organskih jedinjenja (trihalometani prikazani su u sledećoj tabeli. na, aromatičnih ugljovododnika, Tabela br. 2 – Prikaz rezultata ispitivanja Neispravno Neispravno Broj Naziv objekta bakteriološki fizičko-hemijski uzoraka broj % broj % 1. Hajdučka česma 21 4 19,0% 0 0,0% 2. Miljakovački izvor 21 2 9,5% 0 0,0% 3. Sv. Petka Kalemegdan - posle 21 1 4,7% 3 14,3% filt. 4. Sv. Petka manastir Rakovica 19 12 63,2% 7 36,8% 5. Izvor Sakinac Avala 19 3 15,8% 5 26,3% 6. Topčiderska česma - desna 12 1 8,5% 0 0,0% 7. Topčiderska česma - leva 12 3 33,3% 4 33,3% 8. Javna česma Milošev konak 11 8 62,5% 0 0,0% 9. Kneževačka česma 12 10 83,3% 0 0,0% 10. Kakanjska česma 11 11 100% 0 0,0% 11. Izvor Zmajevac 12 12 100% 0 0,0% 12. Javna česma Bele vode 10 8 80,0% 0 0,0% 13. Javna česma Višnjica 10 8 80,0% 1 10,0% 14. Mokroluška česma 9 9 100% 9 100% 15. J.č. Higij. zavod Grabovac 10 0 0,0% 8 80,0% 16. Č. Nar. odbrane Kaluđerica 2 1 50,0% 1 50,0% 17. Javna česma Boleč 6 5 87,5% 1 16,0% 18. Pašina česma II - Zvezdara 8 3 50,0% 7 87,5% 19. Velika česma Beli Potok 8 4 50,0% 8 100% 20. Lovačka česma Beli Potok 8 1 12,5% 1 12,5% 21. Izvor Točak Zuce 6 5 88,0% 6 100% 22. Javna česma Jajinci 7 1 14,5% 0 0,0% 23. Izvor Zelenjak Resnik 6 3 50,0% 0 0,0% 24. Velika česma Resnik 4 2 50,0% 0 0,0% 25. Višnjička banja 10 7 70,0% 10 100% 26. Soko-Štark 3 0 0,0% 2 66,6% 27. Izvor Kamenac - Beli Potok 7 4 57,1% 1 14,5% 28. Zorina česma - Grocka 4 2 50,0% 4 100%

132 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 29. Beli Bagrem - Kaluđerica 7 7 100% 2 28,6% a D

30. Javna česma Pandurice - o 5 2 40,0% 0 0,0% Zaklopača

U K U P N O 302 143 47,4% 82 27,2% V 2.

Nakon obrade rezultata sprovede- vode za ispitivanje. Najčešći razlog nog laboratorijskog ispitivanja kva- povremenih problema pri uzorkova- liteta vode sa javnih česmi na terito- nju i eventualnom korišćenju vode riji Beograda u 2011. godini, može- sa pojedinih objekata, bili su zapu- mo konstatovati značajno veći broj šenost sistema za prihvat i odvod mikrobiološki neispravnih uzoraka istekle vode, zbog čega je dolazilo do u odnosu na broj fizičko-hemijski potapanja nisko postavljenog toče- neispravnih. ćeg mesta (Milošev konak, Bele vode, Uzroci mikrobiološke neispravnosti Velika česma Resnik). vode sa javnih česmi u 2011. godini Nemogućnost uzorkovanja vode u su prikazani u grafikonu 1. dužem vremenskom periodu zabele- Razloge ovakvog stanja mikrobiološ- žena je na nekoliko javnih česmi i to kog kvaliteta izvorske vode sa jav- zbog intervencija u okruženju i pre- nih česmi, treba tražiti u negativnom sušivanja izvorišta, izgradnje saobra- antropogenom uticaju na životnu ćajnica, radova na objektu ili ograđi- sredinu u gradskom području, nere- vanja prostora oko objekta. šenom pitanju sakupljanja otpadnih Zbog nemogućnosti zahvatanja voda i čvrstog otpada na periferiji, a vode sa ovih objekata Stručna služ- posebno u činjenici da se ne sprovo- ba Gradskog zavoda za javno zdrav- di redovno infrastrukturno održava- lje, koja brine o sprovođenju Progra- nje ovih objekata (popravka i zame- ma kontrole vode sa javnih česmi, je na dotrajalih delova sistema, redov- nakon terenskog izviđanja, odredi- no čišćenje i dezinfekcija kaptaža i la nekoliko novih objekata sa izvor- rezervoara). skom vodom, na kojima je voda Na pojedinim objektima javnih uzorkovana u prethodnom periodu. česmi povremeno ili u kontinuite- To su objekti: Zorina česma – Groc- tu nije bilo moguće uzeti uzorke

100,0 ukupne aerobne 90,0 80,0 70,0 ukupne koliformne b . 55,1 60,0 % 50,0 40,0 fekalne b . 20,1 18,5 30,0 20,0 6,3 Streptoccocus grupe ''D'' 10,0 0,0

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 133 a ka, Beli Bagrem – Kaluđerica, Javna nosti vode (ph vrednost neposredno

D česma Pandurice – Zaklopača. ispod propisane). o Na osnovu rezultata ispitivanja higijenske ispravnosti vode u 2011. godi- 2. V 2. Klasifikacija javnih česmi na osnovu ni, sve javne česme se mogu podeliti kvaliteta vode u 2011. godini na sledeće grupe: Stručne norme, kada je u pitanju 1. Česme sa niskim procentom fizičko-hemij- kvalitet i bezbednost korišćenja vode ske i relativno niskim procentom bakte- za piće iz javnih vodnih objeka- riološke neispravnosti – Miljakovački ta koji se nalaze pod stručnim nad- izvor, izvor Svete Petke na Kale- zorom, predviđaju da je tolerantni megdanu (posle filtera), Hajduč- nivo odstupanja higijenske ispravno- ka česma i Lovačka česma - Beli sti vode za piće na godišnjem nivou: Potok. 5% za mikrobiološku i 20% za fizič- ko-hemijsku neispravnost. 2. Česme sa niskim procentom fizičko-hemijske i visokim procentom bakteriološke Na osnovu rezultata laboratorijskog neispravnosti – većina kontrolisanih ispitivanja izvorske vode na teritoriji objekata. Beograda u toku 2011. godine, može- mo konstatovati da ispitane vode ne 3. Česme sa visokim procentom fizičko- zadovoljavaju navedeni stručni kri- hemijske i bakteriološke neispravnosti terijum. – Mokroluška česma, izvor Točak Zuce, Velika česma - Beli potok i Kvalitet vode na izvoru Svete Petke Višnjička banja. na Kalemegdanu – voda posle filtera, relativno zadovoljava gore nave- 4. Česme sa visokim procentom fizičko- deni stručni kriterijum s obzirom na hemijske i relativno niskim procentom mikrobiološke (uglavnom povećan bakteriološke neispravnosti – Higijen- broj aerobnih mezofilnih bakterija) ski zavod Grabovac i česma Soko- i fizičko-hemijske uzroke neisprav- Štark. mikrobiološka neispravnost

100

80 63,2 70

% 50 36,8

40 26,3 30 19.0 15,8 14,3 20 9,5 4,7 10 0,0 0,0 0 Sveta Petka Sveta Petka Sakinac izvor Kalemegdan Rakovica

134 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Kvalitet vode sa javnih česmi koje su pod

ko-hemijske neispravnosti (36,8% a kontrolom dva puta mesečno u 2011. godini, u odnosu na 30,4% D

Prikaz rezultata laboratorijskog ispi- u 2010. godini). o tivanja kvaliteta izvorske vode za 5. Izvor Sakinac na Avali – U toku 2011. piće u 2011. godini, sa 5 javnih česmi godine je zabeležen pad procenta V 2. na kojima se kontrola sprovodi dva bakteriološki neispravnih uzoraka puta nedeljno, dat je u grafikonu 2. (15,8%) u odnosu na 2010. godinu 1. Hajdučka česma na Košutnjaku – (27,3%). Procenat fizičko-hemijski U 2011. godini je došlo do pobolj- neispravnih uzoraka je višestru- šanja mikrobiološkog kvaliteta ko poboljšan (26,3%) u odnosu na vode (19,0% neispravnih uzoraka) 2010. godinu (68,2%). u odnosu na 2010. godinu (62,5% neispravnih uzoraka). Kvalitet u fizičko-hemijskom pogledu je bio ZAKLJUČAK zadovoljavajući kao i u 2010. godi- Na osnovu sprovedenog Programa ni (0,0%). kontrole kvaliteta izvorske vode sa 2. Miljakovački izvor – Mikrobiološ- javnih česmi na teritoriji Beograda u ki kvalitet vode za piće na ovom 2011. godini, možemo zaključiti sle- izvorištu u 2011. godini je bolji deće: nego u 2010. godini, s obzirom na n Uzorkovano je i laboratorijski ispi- procenat registrovane neispravno- tano na sadržaj fizičko-hemijskih, sti (9,5% u 2011. godini, u odnosu mikrobioloških i bioloških para- na 16,6% u 2010. godini). Procenat metara 302 uzorka izvorske vode fizičko-hemijske neispravnosti je sa javnih česmi. isti kao u 2010. godini (0,0%). n Većina kontrolisanih javnih česmi 3. Izvor Svete Petke na Kalemegda- nema higijenski ispravnu vodu za nu – higijenska ispravnost vode piće po nekom od ispitivanih para- na izvoru Svete Petke na Kale- metara. megdanu (posle filtriranja) je n Najčešći razlog higijenske nei- prema ukupnom broju mikro- spravnosti vode sa javnih česmi biološki neispravnih uzoraka u je bakteriološko zagađenje koje je 2011. god. (4,7%) bolja nego u 2010. uzrokovano bakterijama fekalnog god. (16,7% neispravnosti), dok je porekla (E.colli, koliformne bakte- broj fizičko-hemijski neispravnih rije fekalnog porekla i Streptoco- uzoraka takođe u padu (14,3%) u ccus grupe „D”). odnosu na prošlu godinu (20,8%). Uzroci mikrobioške neispravno- n Prisustvo fekalnih bakterija u vodi sti u 2011. godini su sem u jed- sa javnih česmi ukazuje na loše nom slučaju, bile ukupne aerobne sanitarno-higijensko stanje objeka- mezofilne bakterije, te se kvalitet ta i okoline i predstavlja značajan vode sa aspekta korišćenja vode higijensko-epidemiološki rizik po za piće, može smatrati zadovolja- korisnike. vajućim. n Fizičko-hemijski kvalitet vode je 4. Izvor Svete Petke u manastiru Rako- relativno zadovoljavajući na većini vica – Na ovom izvoru je tokom javnih česmi, sa izuzetkom Mokro- 2011. godine došlo do promene luške česme, Velike česme u Belom kvaliteta vode za piće, sa aspekta potoku, izvora Točak u Zucama, bakteriološke neispravnosti (63,2% česme u Boleču, česme Soko-Štark, u 2011. godini, u odnosu na 82,6% Višnjička banja, na kojima je naj- u 2010. godini) i sa aspekta fizič- češći razlog neispravnosti poveća-

n KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 135 a nje sadržaja nitrata, hlorida, amo- PREDLOG MERA

D nijaka i povećanje elektroprovod- Na osnovu gore navedenih zaključa- o ljivosti. ka, predlažemo sledeće mere za una- n Filter za prečišćavanje postavljen pređenje i očuvanje kvaliteta izvor- 2. V 2. na izvoru Svete Petke na Kalemeg- ske vode sa javnih česmi na teritori- danu, daje zadovoljavajuće rezulta- ji Beograda: te u pogledu kondicioniranja vode 1. Sagledati sanitarno-higijensko i koja je bila neispravna za piće zbog građevinsko stanje Programom prisustva povećane koncentracije obuhvaćenih objekata javnih pojedinih hemijskih parametara česmi i na osnovu dobijenih poda- (hloridi, nitrati, arsen). taka izvršiti neophodnu sanaciju; n Biološki kvalitet vode je nezado- 2. Redovno obavljati (jedan put godi voljavajući na pojedinim javnim šnje) postupak dezinfekcije, a jed- česmama, gde nalaz ukazuje na nom u dve godine i postupak mogući prodor površinskih voda čišćenja kaptaža (rezervoara) obje- u kaptaže, kao i postojanje organ- kata; skog taloga (mulja), koji je odlič- 3. Registrovati potencijalne zagađi- na podloga za rast i razvoj mikro i vače u okruženju i pristupiti aktiv- makro organizama, što može zna- nostima na otklanjanju njihovog čajno da utiče na kvalitet, odnosno uticaja; higijensku ispravnost vode za piće. 4. Odrediti zone sanitarne zaštite n Razloge često prisutne higijen- oko objekata javnih česmi; ske neispravnosti izvorske vode sa 5. Prikupiti građevinsko-tehničku i javnih česmi treba tražiti u nega- drugu dostupnu dokumentaciju tivnom antropogenom uticaju na o objektima javnih česmi koje su supstrate životne sredine u grad- pod kontrolom i na osnovu toga skom području, a posebno u činje- doneti rešenje o imovinsko-prav- nici da se ne sprovodi redovno nom statusu, nakon čega treba infrastrukturno održavanje obje- pokrenuti postupak za dobijanje kata (popravka oštećenja, čišćenje statusa Javnog objekta - od opšteg i dezinfekcija kaptaža), kao ni ade- društvenog značaja; kvatno uređenje okoline. 6. Program ispitivanja kvaliteta n Povremeni problemi sa nedostat- izvorske vode tokom 2012. godi- kom vode (letnje restrikcije) u cen- ne, proširiti ispitivanjem vode u tralnom vodovodnom sistemu obimu velike („V”) analize, na potenciraju značaj javnih česmi pojedinim česmama, u skladu sa kao alternativnih izvora vodo- higijensko-epidemiološkim indi- snabdevanja. kacijama; n Nameće se potreba intenziviranja 7. Na osnovu rezultata laboratorij- napora u cilju popravke i očuva- skih ispitivanja kvaliteta vode sa nja kvaliteta vode za piće u nared- javnih česmi i stanja na terenu, na nom periodu, pre svega na onim svim objektima javnih česmi, koji objektima koji su češće posećeni ne zadovoljavaju osnovne sanitar- od strane građana i gde se očeku- no-higijenske kriterijume za kori- ju pozitivni rezultati preduzetih šćenje vode za piće, postaviti tablu mera sanacije. sa obaveštenjem da voda nije za piće; 8. Pratiti sadržaj teških metala i drugih hemijskih kontaminanata

136 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI nađenih u vodi pojedinih javnih ma), u cilju izrade Katastra javnih a

česmi; česmi na teritoriji Beograda; D

9. Pristupiti prikupljanju podataka o 11. Nastaviti sistematsku kontrolu o broju i lokacijama javnih česmi na vode sa javnih česmi na teritori- gradskom području (po opština- ji Beograda, u cilju zaštite zdrav- V 2. lja građana.

2.6. RADIOAKTIVNOST VODE ZA PIĆE

Rezultati merenja ukupne α i β aktivnosti u vodi za α i β aktivnost piće pokazuju da se one mogu koristiti za piće. 137Cs Aktivnost je u svim uzorcima ispod granice detekcije.

Prema Programu monitoringa radio- ma vode za piće pokazuju da se one aktivnosti u životnoj sredini na teri- mogu koristiti za piće (prema „Sl. toriji grada Beograda vrše se kon- glasniku RS” br. 86, 2011). Aktivnost tinuirana merenja radioaktivnosti 137Cs u vodi za piće je u svim uzorci- vode za piće. Rezultati merenja uku- ma ispod granice detekcije. pne α i β aktivnosti u svim uzorci-

2.6.1. REZULTATI ISPITIVANJA SADRŽAJA RADIONUKLIDA U VODI ZA PIĆE Tabela 2.5.1: Godišnje vrednosti ukupne α i β aktivnosti pijaće vode u Beogradu, Lazarevcu i Obrenovcu u 2011. god. (Bq/l) Vrednosti α aktivnost β aktivnost Minimalna godišnja vrednost < 0.01 < 0.06 Srednja godišnja vrednost 0.02 ± 0.01 0.05 ± 0.03 Maksimalna godišnja vrednost 0.03 ± 0.01 0.10 ± 0.01

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 137 a D o 2. V 2.

138 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 3. ZEMLJIŠTE 3. ZEMLJIŠTE

Foto Nebojša Čović ©

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 139 3. ZEMLJIŠTE

Sadržaj poglavlja:

3.1. Ispitivanje zagađenosti zemljišta na teritoriji Beograda 3.1.1. Cilj ispitivanja zagađenosti zemljišta 3.1.2. Područje istraživanja 3.1.3. Rezultati ispitivanja 3.1.4. Diskusija 3.1.5. Zaključne konstatacije 3.1.6. Predlog mera 3.2. Radioaktivnost u zemljištu 3.2.1. Rezultati ispitivanja

140 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI ulja I mineralna O AU NAMENI saobraćajnice vodosnabdevanja BEOGRAD ugljovodonici, PESTICIDA I zona Zn , p esticidi 45 2002 3. ZEMLJIŠTE prometne PREMA GRAĐEVINSK ZAGAĐENOS T Cu, ZEMLJIŠT zagađeno LA ME TA arta pesticidi As , p esticidi As, ZA pesticidi K zaštit e i zvorišta pored IZGRADNJU OŠKA ZEMLJIŠT E Pb, Pb, Pb, Beograd, oljoprivredna Deponija Zona P Industrijsk a z on a Zona Ni , p esticidi Ni ,C r, Ni, Ni, Ni, As , p esticidi , k silol, Pb CIJA Umereno om aVe z agađeno ZAŠTIT EI ZVORIŠ TA NS ADRŽAJ A B C D E F ZONAMA MIKROBIOL MB1 MB2 DIREK ZEMLJIŠT EI POVEĆA ZAGAĐENOST ZONAMA DRUGIM km 10 7, 5 5 2, 5 A BEOGRAD TLAS A OŠKI OL EK

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 141 3. ZEMLJIŠTE

3.1 ISPITIVANJE ZAGAĐENOSTI ZEMLJIŠTA NA TERITORIJI BEOGRADA U 2011. GODINI

3. ZEMLJIŠTE Tokom realizacije Programa ispitivanja zagađenosti Obim zemljišta na teritoriji Beograda u 2011. godini je ispitivanja uzorkovano i laboratorijski ispitano ukupno 80 uzoraka zemljišta sa 40 lokacija.

Program ispitivanja zagađenosti zemljišta na teritoriji Beograda u 2011. godini se orijentisao na sledeća područja ispitivanja: lokacije u blizini vodnih objekata, lokacije pored prometnih saobraćajnica, komunalna sre- Područje dina – javne površine i poljoprivredne površine. ispitivanja Kao posebna tematska celina u 2011. godini, detaljnije je obrađen javni prostor unutar blokova na Novom Beogradu. Od ukupno 42 uzorka zemljišta uzorkovanih sa komunalnih površina u 2011. godini, 30 uzoraka je uzeto sa Novog Beograda.

Na osnovu istraživanja zagađenosti zemljišta u okviru 4 zone gradskog područja u 2011. godini, možemo konsta- Opšta tovati da na većem broju lokacija postoje odstupanja u konstatacija pogledu sadržaja opasnih i štetnih materija u površnom sloju zemljišta (do dubine od 50 cm), u odnosu na propisane norme.

Uzimajući u obzir sve rezultate ispitivanja zagađenosti Najčešće zemljišta na teritoriji Beograda u 2011. godini, najčešće zagađujuće odstupanje se odnosilo na povećan sadržaj nikla u materije zemljištu.

U određenom broju uzoraka zemljišta, na pojedinim Druge lokacijama, registrovano je povećanje koncentracije dru- zagađujuće gih polutanata i to: teških metala (Cu, Zn, Pb, Cd, As, Cr materije i Hg) i organskih parametara (DDT, PAU, indeks ugljovodonika C10-C40 i PCB).

Program ispitivanja zagađenosti životne sredine i Gradskog zavoda zemljišta na teritoriji Beograda spro- za javno zdravlje, Beograd. vodi se na osnovu Ugovora zaključe- Zakonske osnove uspostavljenog nog između Grada Beograda – Grad- Programa ispitivanja zagađenosti ske uprave, Sekretarijata za zaštitu zemljišta su sadržane u Zakonu o

142 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI zaštiti životne sredine („Službeni II Zemljište u blizini prometnih saobra- glasnik Republike Srbije”, br. 135/04 ćajnica – na 10 lokacija (20 uzora- i 36/09), Pravilniku o načinu odre- ka) pored saobraćajnica na kojima đivanja i održavanja zona i pojase- se odvija intenzivan drumski sao- va sanitarne zaštite izvorišta vodo- braćaj: Senjak, Banjica, Voždovac, snabdevanja („Službeni glasnik RS”, Novi Beograd, Rakovica, Dorćol i br. 92/08), Uredbi o programu siste- Pančevački most. 3. ZEMLJIŠTE matskog praćenja kvaliteta zemlji- III Zemljište u okviru komunalne sredi- šta, indikatorima za ocenu rizika od ne – 21 lokacija (42 uzorka): Vož- degradacije zemljišta i metodologiji dovac, Senjak, Banjica, Novi Beo- za izradu remedijacionih programa grad, Rakovica, Pančevački most ('”Sl. glasnik RS” br. 88/2010) i dru- i Dorćol. gim zakonskim odredbama. IV Zemljište na poljoprivrednim povr- šinama – 6 lokacija (12 uzoraka): CILJ ISPITIVANJA ZAGAĐENOSTI Ovča, Borča i Batajnica. ZEMLJIŠTA Program sistematskog ispitivanja zagađenosti zemljišta na teritoriji Beograda omogućava ostvarivanje sledećih ciljeva: n određivanje koncentracije opasnih i štetnih materija u zemljištu; n praćenje stanja zagađenosti zemlji- šta po gradskim zonama, naročito u užoj zoni sanitarne zaštite izvo- rišta beogradskog vodovoda; Grafikon 1 n obradu informacija i dopunjavanje baze podataka o stepenu zagađe- nja i karakteristikama zemljišta; Ispitivanje zagađenosti zemljišta unutar blokovskih površina na Novom n davanje predloga mera za smanjenje zagađenosti zemljišta na terito- Beogradu riji Beograda. Prilikom koncipiranja plana za spro- vođenje Programa ispitivanja zaga- PODRUČJE ISPITIVANJA đenosti zemljišta na teritoriji Beo- grada za 2011. godinu, predviđeno U skladu sa ciljem ispitivanja, a ima- je da se kao posebna tematska celina jući u vidu namenu i način kori- obradi javni prostor unutar blokova šćenja zemljišta, Program ispitiva- na Novom Beogradu. S tim u vezi, nja zagađenosti zemljišta na teritori- od ukupno 42 uzorka zemljišta uzor- ji Beograda u 2011. godini se orijen- kovanih sa komunalnih površina u tisao na sledeća područja ispitivanja: 2011. godini, 30 uzoraka je uzeto sa Novog Beograda. I Zemljište u blizini vodnih objekata Urbanistički koncept primenjen – obrađeni su uzorci zemljišta sa prilikom izgradnje Novog Beogra- 3 lokacije (6 uzoraka), na području da afirmisao je formiranje blokova Avale i Ovče. kao svojstvenih mikrocelina. To je podrazumevalo da su po obodu, kao granica između blokova, postavlje-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 143 ne saobraćajnice, a zatim ka centru nje koncentracije nikla, koja se kreta- 1 1 U Uredbi („Sl. poslovni prostor (servisne i usluž- la u rasponu 14.0 – 168.0 mg/kg. glasnik RS’’ ne delatnosti) i stambeni objekti. Od drugih parametara ispitivanja br. 88/2010) Unutar blokova su pozicionirane po zonama su konstatovana slede- su definisane javne ustanove: škole, vrtići, ambu- granične i remedi- ća odstupanja u odnosu na granične jacione vrednosti lante domova zdravlja i sl. U samom vrednosti date u Uredbi („Sl. glasnik

3. ZEMLJIŠTE koncentracija središtu se nalaze uređene zelene RS” br. 88/2010): opasnih i štetnih površine, dečija igrališta i prostor za I Zemljište u blizini vodnih objekata materija u odmor i rekreaciju na kome stanov- zemljištu, ali one n U 2 uzorka zemljišta je povećan nisu izražene kao nici blokova provode veći deo svog jedna vrednost slobodnog vremena. Upravo iz tog sadržaj bakra (Cu). Prekoračenje (nisu fiksne), nego razloga najveći broj uzoraka zemlji- koncentracije bakra u ispitanim se izračunavaju šta je uzet sa zelenih površina u cen- uzorcima zemljišta je iznosilo 25.8 za svaki uzorak i 30.5 mg/kg. posebno na trima blokova na Novom Beogradu. osnovu sadržaja n U po jednom uzorku zemljišta su organske ma- registrovane povećane vrednosti terije (gubitak REZULTATI ISPITIVANJA žarenjem) i cinka i hroma koje su iznosle 88 sadržaja gline. mg/kg (Zn) i 80.5 mg/kg (Cr). U cilju realizacije Programa ispitivanja zagađenosti zemljišta na teri- II Zemljište u blizini prometnih saobraćajnica toriji Beograda, tokom 2011. godine, n U 9 od 20 ispitanih uzoraka zemlji- uzorkovano je i laboratorijski ispita- šta je povećan sadržaj ukupnih no ukupno 80 uzoraka zemljišta na ugljovodonika (C10-C40) i bakra 40 lokacija. (Cu), u rasponu 37.3 – 4975 mg/kg Rezultati sprovedenog laboratorij- (C10-C40) i 27.4 – 264.0 mg/kg (Cu). skog ispitivanja zagađenosti zemlji- n U po 8 uzoraka je povećan sadržaj šta na teritoriji Beograda pokazuju olova (Pb) i cinka (Zn), čije koncen- da u površnom sloju zemljišta (do tracije su se kretale u rasponu 71.3 50 cm), na određenim lokacijama – 604.0 mg/kg (Pb) i 92.3 – 410.0 postoji povećanje koncentracije poje- mg/kg (Zn). dinih parametara ispitivanja. n U 6 uzoraka je prekoračena granič- Broj uzoraka u kojima je odstupao na vrednost za kadmijum (Cd), u neki od parametara ispitivanja je rasponu 0.9 – 4.6 mg/kg. prikazan na grafikonu broj 2. n U po 5 uzoraka je povećan sadr- žaj razgradnih produkata DDT-a i policikličnih aromatičnih ugljovodonika (PAU), čije koncentracije su se kretale u rasponu 20.0 – 522.0 µg/kg (DDT) i 1844.0 – 45926.0 mg/ kg (PAU). n U 4 uzorka je povećan sadržaj arsena, u rasponu 22.8 – 35.6 mg/kg. n U 2 uzorka je povećana koncentracija polihlorovanih bifenila (PCB), vrednosti 1082.0 i 3954.0 µg/kg. Grafikon 2. n U po jednom uzorku je poveća- Iz predhodnog grafikona se vidi da na koncentracija hroma (Cr) i žive je u gotovo svim ispitanim uzorci- (Hg), vrednosti 92.6 (Cr) i 0.4 mg/ ma zemljišta na teritoriji Beograda u kg (Hg). 2011. godini registrovano prekorače-

144 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI III Zemljište u okviru komunalne sredine 88/2010), u kojoj su normirane vred- n U 10 od 42 uzorka zemljišta je kon- nosti većine ispitivanih parametara. statovano prekoračenje granične Na osnovu istraživanja zagađeno- vrednosti za razgradne produk- sti zemljišta u okviru 4 zone grad- te DDT-a. Povećana koncentraci- skog područja u 2011. godini, može- ja DDT-a i njegovih metabolita se mo konstatovati da na većem broju

kretala u rasponu 12.0 – 59.0 µg/ lokacija postoje odstupanja u pogle- 3. ZEMLJIŠTE kg. du sadržaja opasnih i štetnih mate- n U 8 uzoraka je povećan sadržaj rija u površnom sloju zemljišta (do bakra (Cu), u rasponu 23.0 – 33.4 dubine od 50 cm), u odnosu na pro- mg/kg. pisane norme. n U 7 uzoraka je povećan sadržaj Uzimajući u obzir sve rezultate ispitivanja zagađenosti zemljišta na teri- ukupnih ugljovodonika (C10-C40), u rasponu 27.9 – 270.9 mg/kg. toriji Beograda u 2011. godini, najče- n U 3 uzorka je povećan sadržaj šće odstupanje se odnosilo na pove- cinka (Zn), čije koncentracije su ćan sadržaj nikla u zemljištu. U svim se kretale u rasponu 80.3 – 103.0 analiziranim uzorcima, izuzev jed- mg/kg. nog, konstatovano je prekoračenje koncentracije nikla u odnosu na gra- n U po jednom uzoraku je registrov- na povećana koncentracija olova ničnu vrednost prema Uredbi („Sl. (Pb) i policikličnih aromatičnih glasnik RS’’ br. 88/2010). ugljovodonika (PAU), čije koncen- Povećani sadržaj nikla u zemljištu tracije su iznosile 604.0 mg/kg (Pb) je u vezi sa specifičnim geohemijskim i 1176.0 mg/kg (PAU). sastavom površinskih slojeva tla na ovom području i nije direktno uzro- IV Zemljište na poljoprivrednim površinama kovan kontaminacijom antropoge- n U po 4 od 12 uzorka zemljišta kon- nog porekla. Do ovakvog zaključka statovano je prekoračenje granič- se dolazi na osnovu analize velikog ne vrednosti za bakar (Cu) i poli- broja uzoraka i višegodišnjeg praće- ciklične aromatične ugljovodoni- nja zagađenosti zemljišta na posma- ke (PAU). Koncentracije navedenih tranom području, obzirom da se slič- polutanata u ovim uzorcima su se ne koncentracije nikla beleže u veći- kretale u rasponu 25.3 – 31.0 mg/ ni ispitivanih uzoraka u okviru pro- kg (Cu) i 34.9 – 61.3 mg/kg (PAU). stora GUP-a. Imajući u vidu činje- n U 2 uzorka je povećan sadržaj raz- nicu da je kontaminacija zemljišta gradnih produkata DDT-a, koji je niklom moguća usled uticaja indu- iznosio 18.0 µg /kg u oba uzorka. strije, termo-energetskih kompleksa n U jednom uzorku je povećana kon- i dr., ne možemo u potpunosti isklju- centracija cinka (Zn) koja je iznosi- čiti doprinos antropogenog uticaja. la 96.9 mg/kg. Kada su u pitanju odstupanja drugih metala: bakra (23 uzorka), cinka (13 uzoraka), olova (9 uzoraka), kadmi- TUMAČENJE REZULTATA juma (6 uzoraka), arsena (4 uzorka), Tumačenje rezultata je urađeno u hroma (2 uzorka) i žive (1 uzorak), skladu sa odredbama Uredbe o pro- uzroke treba tražiti u štetnom uticaju gramu sistematskog praćenja kvali- iz okruženja i/ili namenama i aktivno- teta zemljišta, indikatorima za ocenu stima na lokacijama uzorkovanja. rizika od degradacije zemljišta i Nalaz povećanih koncentraci- metodologiji za izradu remedijacio- ja organskih parametara: indeksa nih programa („Sl. glasnik RS’’ br. ugljovodonika (C10-C40) u 20 uzora-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 145 ka, razgradnih produkata DDT-a u Najznačajnija ostupanja u pogledu 17 uzoraka, PAU u 6 uzoraka i PCB-a prisustva štetnih i opasnih materija i u 2 uzorka, nije toliko značajan u u zemljištu, tokom kontrole u 2011. pogledu registrovanih koncentracija i godini, konstatovana su na pojedi- lokacija, ali ukazuje da njihovo prisu- nim lokacijama u zoni uticaja pro- tvo u zemljištu zahteva dalje praćenje, metnih saobraćajnica. U tom pogle-

3. ZEMLJIŠTE imajući u vidu dugačak period polu- du se posebno izdvaja sledeći nalaz: raspada i druge značajne ekotoksiko- n Dorćol, skver na uglu ul. Poenkare- loške karakteristike (moguće uključi- va i Jovana Avakumovića – pove- vanje u lanac ishrane, štetene uticaje ćana koncentracija Pb, Cd, Zn, Cu, na zdravlje i dr.). Ni, As, PAH, C10-C40. Veći broj registrovanih odstupanja n Pančevački most, Okretnica auto- sadržaja teških metala i drugih para- busa 37 i 48 – povećana koncentra- metara u zemljištu na teritoriji Beogra- cija Pb, Cd, Zn, Cu, Ni. da u 2011. godini, u odnosu na pred- n Nadvožnjak 250 m zapadno od hodni period, može se dovesti u vezu Pančevačkog mosta – povećana i sa promenom zakonske regulative, koncentracija Pb, Cd, Zn, Cu, Ni, odnosno stupanjem na snagu nove As, PAH, C -C , PCB. Uredbe („Sl. glasnik RS’’ br. 88/2010). 10 40 n Dorćol, Dunavska ulica kod okret- Ovom Uredbom su značajno sma- nice autobusa 26 – povećana kon- njene granične vrednosti parame- centracija Pb, Cd, Zn, Cu, Ni, Cr, tara ispitivanja na osnovu kojih se Hg, As, PAH, C -C , PCB. procenjuje prisustvo kontaminacije 10 40 zemljišta. Za razliku od drugih lokacija na kojima je prekoračenje sadržaja ispi- po zonama Posmatrajući rezultate tivanih parametara bilo uglavnom ispitivanja, možemo konstatovati da u neposredno iznad granične vredno- blizini vodnih objekata pored kojih je sti, na gore navedenim lokacijama izvršeno uzorkovanje zemljišta (izvo- su koncentracije pojedinih ispitiva- ri Kamenac u Belom Potoku i Točak u nih parametara bile bliže remedijaci- selu Zuce, kao i duboko bušeni bunar onoj vrednosti, a u pojedinim sluča- u Ovčanskoj banji) nisu registrovana jevima su je i premašile.2 značajnija odstupanja koncentracija ispitivanih parametra. Prisutvo povećanih koncentracija gore navedenih polutanata na loka- 2 Izuzetak je nalaz povećane koncen- Remedijacionu cijama u blizini prometnih saobra- vrednost su tracije nikla od 168.0 mg/kg u blizini ćajnica (Pančevački most i Dorćol), premašili parame- izvora Točak u selu Zuce. Navedena tri: PAH (Dorćol, ukazuje na štetan uticaj intenziv- koncentracija je prekoračila remedi- nog teretnog, autobuskog i drugog ugao Poen- jacionu vrednost datu u Uredbi (‘’Sl. karove i Jovana motornog saobraćaja koji se ostvaru- glasnik RS’’ br. 88/2010), koja za ovaj Avakumovića), je duž ovih saobraćajnica. Kao posle- PCB Nadvožnjak, uzorak iznosi 114.4 mg/kg Ni. Voda dicu istorijskog zagađenja poreklom 250 m zapadno sa ovog izvorišta se inače redovno od Pančevačkog od saobraćaja imamo ugrožen ekološ- mosta), olovo i ispituje kroz Program kontrole kva- ki status zemljišta i potencijalno štete- bakar (Dorćol, liteta vode sa javnih česmi na terito- ne uticaje na zdravlje ljudi koji su pro- kod okretnice riji Beograda. Rezultati ispitivanja u autobusa 26) fesionalno (radna mesta) ili stano- predhodnom periodu nisu pokazali vanjem u zoni uticaja u dužem vre- povećanje sadržaja nekog od teških menskom periodu izloženi dejstvu metala u vodi sa ove česme, ali se pomenutih štetnih materija. konstatuje prekoračenje koncentracije nitrata i magnezijuma što se objaš- Najznačajniji uticaj na zdravlje u njava geološkim poreklom - priro- ovom slučaju se ostvaruje emanaci- dom stenskog masiva (serpentiniti). jom (podizanjem) prašine sa i pored

146 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI kolovoza i udisanjem vazduha koji je saobraćajnica, u okviru komunal- zagađen česticama sa prisutnim štet- ne sredine i na poljoprivrednim nim polutantima. površinama, možemo konstatovati Na lokacijama koje se nalaze na da na većem broju lokacija postoje komunalnim (javnim) površinama, odstupanja u pogledu sadržaja opa- registrovana odstupanja su manjeg snih i štetnih materija u zemljištu u

obima i uglavnom uobičajena u odnosu na referentne propise. 3. ZEMLJIŠTE odnosu na rezultate višegodišnjeg n U blizini vodnih objekata, sa jav- praćenja stanja zemljišta navedene nih (komunalnih) i poljoprivrednih namene, imajući u vidu zastupljene površina, nisu registrovana značajni- sadržaje i prisutne izvore zagađenja. ja odstupanja koncentracija ispitiva- Jedini nalaz koji je značajno ovom nih parametra, ali se na pojedinim prilikom izdvojiti je koncentracija lokacijama registruju povećani sadr- olova (604.0 mg/kg) na lokaciji Novi žaji nekih polutanata, među kojima Beograd, blok 33 kod fudbalskog su i teški metali i organske materije igrališta, koja je premašila remedija- sa dugačkim periodom poluraspa- cionu vrednost od 392.9 mg/kg. da (perzistentni organski polutan- Takođe, treba ukazati na činjenicu ti kao DDT i PAU), što zahteva dalje da se još uvek na većem broju loka- praćenje prisustva ovih materija u cija na javnim površinama registru- zemljištu. ju rezidue (ostaci) pesticida DDT-a n U 2011. godini težište kontrole u zemljištu i posle više decenija od zagađenosti zemljišta na teritoriji prestanka njegove primene. Beograda je stavljeno na ispitivanje Na poljoprivrednim površinama sadržaja opasnih i štetnih materija nije bilo značajnijih odstupanja ispi- u zemljištu na javnim površinama tivanih štetnih i opasnih materija. unutar blokova na Novom Beogra- Manji broj parametara koji je odstu- du. Izuzev na jednoj lokaciji gde je pao od normi datih u Uredbi je bio konstatovana visoka koncentraci- neposredno iznad granične, odno- ja olova, druga registrovana odstu- sno značajno niže od remedijacione panja nisu značajna i uobičajena su vrednosti. ukoliko ih poredimo sa rezultatima višegodišnjeg praćenja zagađenosti zemljišta predmene namene, ima- ZAKLJUČNE KONSTATACIJE jući u vidu zastupljene sadržaje i prisustvo izvora zagađenja u okru- Na osnovu rezultata sprovedenog ženju. ispitivanja zagađenosti zemljišta na teritoriji Beograda u 2011. godini i n Koncentracije većine parametara koji stručnog razmatranja može se kon- su prema ispitivanju u 2011. godini statovati sledeće: prekoračili Graničnu vrednost za nezagaćena zemljišta, bile su značaj- n Gradski zavod za javno zdravlje je no niže od vrednosti koje bi zahte- tokom realizacije Programa ispi- vale primenu postupaka remedijaci- tivanja zagađenosti zemljišta na je zemljišta (Remedijaciona vrednost teritoriji Beograda u 2011. godini, prema važećoj Uredbi). uzorkovao i laboratorijski ispitao n ukupno 80 uzoraka zemljišta sa 40 Remedijaciona vrednost je prekora- lokacija. čena u 8 uzoraka i to zbog poveća- nih koncentracija: olova u 3 uzor- n Na osnovu istraživanja zagađeno- ka, bakra u 2 uzorka i u po jednom sti zemljišta u 2011. godini, koje uzorku nikla, ukupnih ugljovodo- je obuhvatilo ispitivanje zemljišta nika C10-C40 i PCB-a. pored vodnih objekata, prometnih

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 147 n Na lokacijama na kojima su kon- rizika po zdravlje stanovništva i statovana prekoračenja remedijaci- životnu sredinu. one vrednosti, potrebno je uraditi 3. Granični pojas između prometnih dopunska ispitivanja u cilju potvr- saobraćajnica i okolnog zemljišta, de i utvrđivanja granice i obima gde god je to moguće, a naročito kontaminacije, što bi bila polazna prema vulnerabilnim sadržajima

3. ZEMLJIŠTE osnova za procenu neophodnosti (zone stanovanja, izvorišta vode primene remedijacionih i sanaci- za piće i dr.), kao i parkovskim i onih mera. drugim javnim površinama, ure- n Prisustvo registrovanih štetnih diti tako da se na najmanju mogu- i opasnih materija (polutanata) u ću meru smanje štetni uticaji pore- zemljištu na teritoriji Beograda klom od saobraćaja. zahteva nastavak praćenja sadržaja 4. Primeniti mere zaštite zemljišta ovih materija imajući u vidu njiho- pored saobraćajnica, uređenjem ve ekotoksikološke karakteristike i i održavanjem sistema za priku- potrebu procene mogućih štetnih pljanje i tretman voda sa kolo- uticaja na zdravlje ljudi i životnu voza (kanali pored puta, šahtovi sredinu, kao i predlaganje i predu- za sakupljanje i taloženje splavi- zimanje odgovarajućih mera pre- na) i postavljanje fizičkih barijera vencije i sanacije. (zasad visoke vegetacije, ograde, bilbordi i dr.). PREDLOG MERA 5. Razmotriti mogućnosti redukcije ili izmene režima saobraćaja u Imajući u vidu zadatke i ciljeve defi- zonama koje se graniče sa uređe- nisane Programom i rezultate ispi- nim „zelenim” površinama i dru- tivanja zagađenosti zemljišta na gim vulnerabilnim sadržajima. teritoriji Beograda u 2011. godini, 6. Nastaviti prikupljanje podataka predlažemo sledeće mere za smanje- o prisustvu zagađujućih materi- nje zagađenja i popravljanje stanja ja u zemljištu u cilju izrade mape zemljišta: područja grada sa podacima o 1. Sagledati značaj i udeo pojedinih zagađenosti zemljišta, posebno emitera u zagađivanju zemljišta, osetljivim zonama i zonama koje obezbediti odgovarajući monito- su posebno opterećene zagađiva- ring i sprovođenje mera za sma- čima specifičnog porekla (indu- njenje negativnih uticaja na život- strijsko zagađenje, zagađenje pore- nu sredinu i zdravlje ljudi. klom od saobraćaja i poljoprivred- 2. Pojedine zone na teritoriji grada nih aktivnosti, zagađenje unutar od posebnog interesa (zone zaštite zona sanitarne zaštite objekata i izvorišta beogradskog vodovoda, izvorišta vodosnabdevanja). prostor oko javnih česmi sa izvor- 7. U cilju definisanja uslova nastan- skom vodom, zemljište u okviru ka i širenja zagađenja, utvrđivanja gradskih parkova i zona rekre- zone kontaminacije, odnosno gra- acije, poljoprivredne površine, nice zdravog zemljišta, dopuniti komunalne deponije, industrijske ispitivanja na širem području oko komplekse, zemljište pored magi- lokacija na kojima je Programom stralnih saobraćajnica, i dr), obra- u 2011. godini utvrđeno značajni- diti posebnim ekotoksikološkim je prisustvo zagađujućih materija istraživanjima (Studijama) u cilju (prekoračena remedijaciona vred- utvrđivanja prisustva zagađuju- nost). ćih materija u zemljištu i procene

148 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 3.2. RADIOAKTIVNOST U ZEMLJIŠTU

Aktivnost prirodnih radionuklida u zemljištu nalazi se u Prirodni granicama prosečnih vrednosti za Srbiju. Odnos aktivnosti radionuklidi 238U i 235U u merenim uzorcima odgovara njihovom odnosu u prirodnom uranu. 137

Zbog dugog vremena poluraspada Cs njegova aktivnost 3. ZEMLJIŠTE u zemljištu je još uvek značajna. Izmerene aktivnosti 137Cs 137Cs u neobradivom zemljištu kretale su se od 0,8 Bq/kg do 113 Bq/kg, a u obradivom zemljištu od 5.6 Bq/kg do 39.8 Bq/kg. Izmerene vrednosti aktivnosti 90Sr u neobradivom zemljištu kretale su se od 0.05 Bq/kg do 1.1 Bq/kg, a u obradivom od 90Sr 0.08 Bq/kg do 1.0 Bq/kg, što odgovara izmerenim vrednostima u prethodnim godinama.

Aktivnost prirodnih radionuklida u nosti 137Cs u neobradivom zemljištu zemljištu nalazi se u granicama pro- kretale su se od 0.8 Bq/kg do 113 Bq/ sečnih vrednosti za Srbiju. Odnos kg, a u obradivom zemljištu od 5.6 aktivnosti 238U i 235U u merenim Bq/kg do 39.8 Bq/kg. Izmerene vred- uzorcima odgovara njihovom odno- nosti aktivnosti 90Sr u neobradivom su u prirodnom uranu (21.4). zemljištu kretale su se od 0.05 Bq/ Zbog dugog vremena poluraspada kg do 1.1 Bq/kg, a u obradivom od 137Cs njegova aktivnost u zemljištu 0.08 Bq/kg do 1.0 Bq/kg, što odgovara je još uvek značajna. Izmerene aktiv- izmerenim vrednostima u prethodnim godinama.

3.2.1. REZULTATI ISPITIVANJA Tabela 3.2.1: Specifična aktivnost radionuklida u neobradivom zemljištu u 2011. godini u Beogradu (srednje godišnje vrednosti sa standardnom devijacijom) Uzorak 40K (Bq/kg) 137Cs (Bq/kg) 90Sr (Bq/kg) Dunavac 609 ± 127 12 ± 12 0.44 ± 0.37 Jabučki rit 636 ± 57 11.9 ± 3.2 0.52 ± 0.35 Zeleno brdo 573 ± 40 52.1 ± 2.4 0.40 ± 0.16 Lazarevac 612 ± 33 41 ± 48 0.52 ± 0.41 Obrenovac 598 ± 29 28.8 ± 2.2 0.20 ± 0.10

Tabela 3.2.2: Specifična aktivnost radionuklida u obradivom zemljištu u 2011. godini u Beogradu (srednje godišnje vrednosti sa standardnom devijacijom) Uzorak 40K (Bq/kg) 137Cs (Bq/kg) 90Sr (Bq/kg) Dunavac 590 ± 38 6.4 ± 0.6 0.51 ± 0.39 Jabučki rit 737 ± 109 8.8 ± 2.6 0.54 ± 0.37 Zeleno brdo 577 ± 32 21 ± 11 0.29 ± 0.09 Lazarevac 667 ± 83 16.6 ± 8.6 0.41 ± 0.17 Obrenovac 633 ± 120 33.7 ± 6.2 0.27 ± 0.17

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 149 3. ZEMLJIŠTE

150 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 4. BUKA 4. BUKA

foto Nebojša Čović ©

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 151 4. BUKA 4. BUKA

Sadržaj poglavlja:

4.1. Zdravstveni značaj 4.2. Rezultati merenja i diskusija rezultata

152 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI BUK E AZ A saobra}ajnica BEOGRAD MEST 4. BUKA 4. BUKA 47 A centra saobraćajnic e GRAĐEVINS KO arta prometnih BUK ZA magistral e K zona IZGRADNJU gradske OMUNALNE zona potoci K Beograd , 2 00 CIJA pored gradskog industrije Stamben o t kivo Reke, Kanali Aut o p ut, žnije Va Granic aa G P- Stambena Zona Zona Zona Bolnička DIREK ZEMLJIŠT EI MREŽ AM ERNIH ONTRO LU K km 10 7, 5 5 2, 5 A BEOGRAD TLAS A OŠKI OL EK

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 153 BEOGRAD saobraćajnic e A BUKE zon e 4. BUKA GRAĐEVINS KO magistral e saobraćajnice gradske art a 4 6 BUK potoci ZA K DOMINANTNIH IZGRADNJU Stamben o t kivo Reke, Kanali Aut o p ut, žnije Va Granic aa G P- Beograd , 2 00 CIJA Industrijske Prometne IZVORA DIREK ZEMLJIŠT EI PODRUČJA km 10 7, 5 5 2, 5 A BEOGRAD TLAS A OŠKI OL EK

154 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 4. KOMUNALNA BUKA U BEOGRADU 2011. GODINI

Komunalna buka u Beogradu potiče Zemunu, gde on tokom dana dosti- najvećim delom od saobraćaja, dok že 75 dB(A), a tokom noći 70 dB(A). 4. BUKA su industrija, mala privreda, građe- Dnevne i noćne varijacije ekvivalen- vinske i druge aktivnosti od manjeg tnog nivoa buke posebno su izraže- značaja. ne u ulicama sa malim intenzitetom Uvođenjem celodnevnih (24- časov- saobraćaja. nih) merenja, od 1999. godine po pro- Beograd je postao megalopolis, po širenoj proceduri, dobijeni su preci- broju stanovnika, ali i ekološkim zniji i pouzdaniji podaci o nivou problemima sa kojima se susreću komunalne buke tokom dana i noći, stanovništvo i gradska uprava (nedo- od merenja obavljenih procedurom voljne količine vode za piće, stepen „3+2“. zagađenosti vazduha i nivo komu- Od 2011. godine, merenje nivoa nalne buke). Imajući u vidu ovu komunalne buke obavlja se na 35 činjenicu, Gradski zavod za javno mernih mesta u gradu, odabranih u zdravlje više od 35 godina prati nivo dogovoru sa Sekretarijatom za zašti- buke u Beogradu, na osnovu ugovo- tu životne sredine. Merna mesta ra sa Sekretarijatom za zaštitu život- odabrana su kao predstavnici poje- ne sredine Skupštine grada Beogra- dinih gradskih zona različite name- da. ne i nalaze se duž najznačajnijih sao- Buka je, naročito poslednjih deceni- braćajnica. ja, jedan od osnovnih uzroka kom- Od 2004. godine praćenje nivoa pleksnog oštećenja zdravlja. Nekada komunalne buke u gradu vrši se dva se smatralo da je dejstvo buke ogra- puta godišnje. Ova merenja sada ničeno na organ sluha, ali danas je se obavljaju u prolećnom periodu dokazano da je ono mnogo složenije. (april-maj) i jesenjem (septembar- Buka ozbiljno pogađa nervni sistem oktobar). i to kako centralni, tako i vegetativ- Nivoi komunalne buke registrovani ni, a preko ovog utiče na srce, krvne tokom 2011. godine i dalje su viso- sudove, krvni pritisak, digestivni ki. Na 25 mernih mesta (za dan) i 32 trakt i mnoge druge organe i tkiva merna mesta (za noć), oni premašu- u kojima izaziva promene i funkcio- ju propisane vrednosti. nalne smetnje. Prekoračenje dozvoljenog nivoa Svaki neželjeni zvuk je buka. To buke tokom dana je od 0-19 dB(A), a znači da svaka zvučna pojava koja u noćnom periodu je od 0-20 dB(A), ometa rad ili odmor predstavlja zavisno od zone namene, što je nepo- buku. U praksi, buka je zvuk različi- voljnije nego u 2010. godini i za dan te jačine, zavisno od uslova i okolno- i za noć. sti u kojima se javlja i deluje. U proseku najveća prekoračenja Prema podacima OECD-a od pre dozvoljenih nivoa konstatuje se u desetak godina, preko 25% stanov- stambenim zonama i zonama duž ništva u evropskim gradovima izlo- prometnih saobraćajnica. ženo je 24h- ekvivalentnom nivou Apsolutno najveći nivo buke konsta- buke većem od 65 dB(A), što ozbilj- tovan je u Bulevaru despota Stefana, no ugrožava san i dovodi do pojave Bulevaru Vojvode Mišića i Glavnoj u psihosomatskih simptoma akustič- nog stresa.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 155 Nivoi buke prisutni u komunalnoj ja pokazuju da je oko 10% stanov- sredini nisu dovoljno visoki da bi ništva pojačano osetljivo na buku. doveli do oštećenja sluha, ali izazi- Naročito su osetljiva deca mlađa od vaju čitav niz ekstraauditivnih efe- 6 godina i osobe starije od 65 godi- 4. BUKA kata. Oštećenja sluha komunalnom na. U srednjoj životnoj dobi, žene su bukom nastaju u kombinaciji sa dej- nešto osetljivije od muškaraca. Na stvom aminoglikozidnih antibioti- individualnu osetljivost utiču i sta- ka (gentamicin), pojedinih citosta- nje neurovegetativnog i vaskularnog tika (cisplatin) i stalnim prisustvom sistema, pojedine virusne infekcije, ugljenmonoksida, organskih rastva- upotreba alkohola, duvana i profe- rača i teških metala (olovo, živa i sionalna izloženost neurotoksičnim arsen), što se u atmosferi velikih gra- materijama. dova pripisuje sinergetskom efektu. U bučnoj sredini otežana je govor- Individualna osetljivost na buku na komunikacija, zbog efekta maski- je značajan faktor kod ocene nje- ranja, jer je za razumevanje govora nog ometajućeg dejstva. Rezultati posebno važan frekvencijski opseg višegodišnjih prospektivnih studi- od 300 Hz do 3 KHz, a u tom raspo-

156 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI nu najveći deo zvučne energije poti- cama na jednom mernom mestu i za če iz komunalne buke. dan i za noć. Na ostalim mernim mestima izmere- Dokazano je da buka predstavlja ne vrednosti su veće od dozvoljenih 4. BUKA jedan od značajnih faktora neuroti- od 2 dB(A) do 13 dB(A) za dan i od 4 zacije ličnosti, a neuroze su danas dB(A) do 18 dB(A) za noć. među vodećim oboljenjima, poseb- U centralnim delovima grada buka no u gradskim sredinama. Ispitiva- tokom dana i noći na svim mernim nja Gradskog zavoda za javno zdrav- mestima prelazi dozvoljene nivoe. lje pokazuju da u Beogradu na listi Tokom dana, dozvoljen nivo buke je izdatih lekova prvo mesta drže seda- maksimalno premašen za 9 dB(A), a tivi i hipnotici, što potkrepljuje sve tokom noći za 17 dB(A). napred iznete činjenice. Posebno zabrinjava činjenica da nivoi buke prelaze dozvoljene nivoe za dan i noć u školskoj, bolničkoj i REZULTATI MERENJA I DISKUSIJA zoni rekreacije. Kao i ranijih godina, merna mesta br. Najveći nivo buke izmeren je na 3, 4, 10, 18,19, 20, 21, 29, 31 i 32 nalaze mernom mestu u Bulevaru Vojvode u stambenoj zoni (gde su dozvolje- Mišića, gde on dostiže 76 dB(A) za ni nivoi za dan 55 dB(A), a za noć 45 dan, a tokom noći 73 dB(A). dB(A), a mesta br. 1, 2, 5, 7, 12, 15, 24, 25, 26, 28 i 33 pored veoma promet- II merenje nih saobraćajnica (dan 65 dB(A), noć 55 dB(A)), dok su mesta 8, 9, 16, 17, 23, Nivo buke u stambenoj zoni je u 34 i 35 u zoni gradskog centra (dan dozvoljenim granicama na dva 65 dB(A), noć 55 dB(A)), mesta 6, 14, merna mesta za dan i za noć. Na 22 i 30 u zoni industrije, mesto br. 27 ostalim mernim mestima izmere- u školskoj zoni (dan 55 dB(A), noć 45 ne vrednosti su veće od dozvoljenih dB(A)), mesto br. 13 u bolničkoj zoni (od 2 dB(A) do 13 dB(A) za dan i od 2 (dan 50 dB(A), noć 45 dB(A)), a mesto dB(A) do 18 dB(A) za noć). br. 11 u zoni rekreacije (50 dB(A) Rezultati merenja pokazuju da su u za dan, a za noć 40 dB(A)). Zato je zoni duž prometnih saobraćajnica moguće izvršiti poređenje dobijenih nivoi buke u dozvoljenim granicama merodavnih nivoa sa vrednostima na dva merna mesta za dan i za noć. predviđenim standardom SRPS ISO Na ostalim mernim mestima izmere- 1996-2 2010, deo 2. ne vrednosti su veće od dozvoljenih (od 3 dB(A) do 9 dB(A) za dan i od 2 dB(A) do 14 dB(A) za noć). I merenje U centralnim delovima grada buka Nivo buke u stambenoj zoni na svim je tokom dana u dozvoljenim gra- mernim mestima prelazi dozvolje- nicama na 3 merna mesta, a tokom ne nivoe buke za dan i noć (izuzev noći na svim mernim mestima ona mernog mesta u ul. Perside Milenko- prelazi dozvoljene nivoe. Tokom vić za dan i noć). U ovoj zoni izme- dana nivo buke je maksimalno pre- reni nivoi su veći od dozvoljenog od mašen za 7 dB(A), a tokom noći 14 0 dB(A) do 12 dB(A) za dan i od 4 dB(A). dB(A) do 17 dB(A). Posebno zabrinjava činjenica (kao i u Rezultati merenja pokazuju da su prvom merenju) da nivoi buke prela- u zoni duž prometnih saobraćajni- ze dozvoljene granice za dan i noć u ca nivoi buke u dozvoljenim grani- školskoj, bolničkoj i zoni rekreacije.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 157 Najveći nivo buke izmeren je na saobraćaja i sinhronizacijom rada mernom mestu u ulici Glavna u semafora na pojedinim pravcima; Zemunu, gde on dostiže 74dB(A) za 4. Sprečiti pretvaranje stambenog u dan, a tokom noći 69 dB(A). poslovni prostor bez prethodne 4. BUKA provere da li zvučna zaštita zadovoljava u odnosu na novu name- PREDLOG MERA nu prostora; U cilju unapređenja postojećeg sta- 5. Nastaviti sa kontrolom nivoa nja, a da bi se građanima Beograda komunalne buke u Beogradu; obezbedio neophodni mir, makar 6. Po mogućstvu obaviti brojanje u vreme odmora, smatramo da je saobraćaja za vreme merenja nivoa neophodno preduzeti sledeće mere: komunalne buke na predviđenim 1. Intenzivirati aktivnosti na pregle- mernim mestima. du projekata zvučne zaštite i kon- 7. Izvršiti određivanje zona prema troli izvedenog stanja u stambe- dozvoljenim nivoima buke u nim zgradama pri tehničkom pre- gradu, a na osnovu Uredbe o indi- gledu; katorima buke, graničnim vred- 2. Insistirati na kontroli nivoa buke nostima, metodama za određiva- koju emituju motorna vozila, pri nje indikatora buke, uznemirava- tehničkom pregledu i u svakod- nja i štetnih efekata buke u život- nevnom saobraćaju; noj sredini („Sl. glasnik RS” br. 3. Nastaviti sa proširivanjem mreže 75/2010). ulica s automatskom regulacijom

Tabela 1. Merodavni nivoi buke 2011. g. za dan i noć po lokacijama R.br. Ulica Dan* Noć* 1. Bul. despota Stefana 82 76 2. Arsenija Čarnojevića 66 61 3. Blagoja Parovića 66 62 4. Borča, Bele Bartok 55 50 5. Bul. Kralja Aleksandra 69 66 6. Gandijeva 66 54 7. Goce Delčeva 60 50 8. Dalmatinska 65 59 9. Zeleni venac 72 61 10. Jurija Gagarina 60 55 11. Kalemegdan 54 46 12. Karađorđeva 73 69 13. Klinički centar 58 50 14. Kraljice Jelene 64 57 15. Krivolačka 74 70 16. Narodnog fronta 66 64 17. Nemanjina 70 66

158 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 18. Perside Milenković 51 50 19. Pohorska 66 59 20. Radojke Lakić 55 48 4. BUKA 21. Stevana Filipovića 56 49 22. Ustanička 66 57 23. Uzun Mirkova 64 60 24. Zahumska 62 60 25. Vojvode Stepe 67 65 26. Vojvode Mišića 75 71 27. Zemun, Gimnazija 61 51 28. Zemun, Glavna 73 68 29. Zemun, Ugrinovačka 66 61 30. Ford 59 57 31. Hopovska 12 54 51 32. Mirijevski bulevar 2 62 54 33. Nedeljka Gvozdenovića 39 65 59 34. Jovana Brankovića 2 73 68 35. SO Surčin 67 63 -Vrednosti koje prelaze dozvoljene nivoe za određene zone -Vrednosti koje su ispod dozvoljenog nivoa za određene zone

Tabela 2. Merodavni nivo buke u 2011. godini za dan i noć po lokacijama - prolećno merenje - Redni Merno mesto Dan Noć broj 1. Bul. despota Stefana br. 122 68 65 2. Bul. Arsenija Čarnojevića br. 117 65 61 3. Ul. Blagoja Parovića br. 68 67 62 4. Ul. Bele Bartok br. 26, Borča 56 50 5. Bul. kralja Aleksandra br. 70 72 67 6. Ul. Gandijeva br. 72 51 45 7. Ul. Goce Delčeva br. 2 67 62 8. Ul. Dalmatinska br. 1 65 60 9. Zeleni venac-Audiovo 74 70 10. Ul. Jurija Gagarina br. 193 65 58 11. Kalemegdan 55 47

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 159 Redni Merno mesto Dan Noć broj 12. Ul. Karađorđeva br. 23 74 70 4. BUKA 13. Klinički centar 55 52 14. Ul. kraljice Jelene br. 13 65 58 15. Ul. Krivolačka 75 71 16. Ul. Narodnog fronta br. 66 66 65 17. Ul. Nemanjina br. 2 70 66 18. Ul. Perside Milenković br. 3 49 49 19. Ul. Pohorska br. 4 62 60 20. Ul. Radojke Lakić br. 16 56 50 21. Ul. Stefana Filipovića br. 32 56 51 22. Ul. Ustanička br. 152 67 61 23. Ul. Uzun Mirkova br. 2 74 60 24. Ul. Zahumska br. 23b 54 49 25. Ul. Vojvode Stepe br. 64 69 65 26. Ul. Vojvode Mišića br. 43 76 73 27. Zemun – Gimnazija 59 57 28. Zemun – Ul. Glavna br. 28 73 70 29. Zemun – Ul. Ugrinovačka br. 147 66 61 30. Servis - Ford 55 51 31. Ul. Hopovska 12 56 53 32. Ul. Mirijevski bulevar 2 62 54 33. Ul. Nedeljka Gvozdenovića 39 66 59 34. Ul. Jovana Brankovića 2 72 67 35. SO Surčin 68 63 - vrednosti koje prelaze dozvoljene nivoe za određenu zonu - vrednosti koje su ispod dozvoljenog nivoa za određenu zonu

160 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Tabela 3. Merodavni nivo buke u 2011. godini za dan i noć po lokacijama - jesenje merenje Redni Merno mesto Dan Noć

broj 4. BUKA 1. Bul. despota Stefana br. 122 72 68 2. Bul. Arsenija Čarnojevića br. 117 60 57 3. Ul. Blagoja Parovića br. 68 64 61 4. Ul. Bele Bartok br. 26, Borča 47 43 5. Bul. kralja Aleksandra br. 70 69 65 6. Ul. Gandijeva br. 72 53 46 7. Ul. Goce Delčeva br. 2 69 63 8. Ul. Dalmatinska br. 1 63 57 9. Zeleni venac-Audiovo 72 69 10. Ul. Jurija Gagarina br. 193 61 57 11. Kalemegdan 50 44 12. Ul. Karađorđeva br. 23 73 69 13. Klinički centar 57 49 14. Ul. kraljice Jelene br. 13 59 49 15. Ul. Krivolačka 72 68 16. Ul. Narodnog fronta br. 66 67 62 17. Ul. Nemanjina br. 2 68 64 18. Ul. Perside Milenković br. 3 4 49 19. Ul. Pohorska br. 4 57 52 20. Ul. Radojke Lakić br. 16 54 47 21. Ul. Stefana Filipovića br. 32 52 47 22. Ul. Ustanička br. 152 65 61 23. Ul. Uzun Mirkova br. 2 57 55 24. Ul. Zahumska br. 23b 52 45 25. Ul. Vojvode Stepe br. 64 68 66 26. Ul. Vojvode Mišića br. 43 71 68 27. Zemun – Gimnazija 56 48

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 161 Redni Merno mesto Dan Noć broj 28. Zemun – Ul. Glavna br. 28 74 69 4. BUKA 29. Zemun – Ul. Ugrinovačka br. 147 68 63 30. Servis - Ford 56 52 31. Ul. Hopovska 12 52 48 32. Ul. Mirijevski bulevar 2 62 53 33. Ul. Nedeljka Gvozdenovića 39 64 57 34. Ul. Jovana Brankovića 2 69 63 35. SO Surčin 63 59

- vrednosti koje prelaze dozvoljene nivoe za određenu zonu - vrednosti koje su ispod dozvoljenog nivoa za određenu zonu

Tabela 4. Merodavni nivoi buke za dan i noć u periodu 2000-2011.

Doba Merno mesto 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 dana Bul. despota dan 78 80 73 73 75 75 65 68 66 68 82 75 Stefana 122 noć 74 73 69 67 68 70 59 65 63 64 76 67 Arsenija dan 70 68 67 68 67 68 70 68 66 63 Čarnojevića 119 noć 66 63 63 63 64 64 67 65 61 59 Blagoja dan 74 69 68 67 65 67 67 65 66 65 66 65 Parovića 63 noć 66 64 63 59 59 59 59 59 60 60 62 61 Borča, Bele dan 56 55 53 54 54 55 54 56 55 51 Bartok 26 noć 52 48 46 46 46 50 49 50 50 47 Bulevar Kralja dan 75 68 66 64 63 65 63 64 62 69 69 70 Aleksandra 69 noć 70 64 62 59 61 61 60 60 54 66 60 67 dan 56 53 55 55 55 52 56 50 50 66 52 Gandijeva 77 noć 53 53 49 50 47 45 49 46 47 54 45 Goce Delčeva dan 65 62 65 63 63 67 70 70 60 68 2 noć 62 57 58 57 57 62 65 66 50 63 dan 71 76 69 68 66 65 63 64 63 68 65 64 Dalmatinska 1 noć 70 67 63 64 61 56 56 57 54 57 59 59 dan 74 79 71 68 78 74 72 73 73 72 72 73 Zeleni Venac noć 67 73 63 66 72 70 68 70 70 68 61 70 Jurija dan 69 72 70 65 67 59 60 61 61 63 60 63 Gagarina 193 noć 61 65 68 63 60 49 54 56 55 57 55 58 dan 64 53 55 53 58 54 53 Kalemegdan noć 51 54 51 50 47 46 46 Karađorđeva dan 67 64 63 64 63 75 75 74 73 74 23 noć 60 55 59 59 58 70 71 69 69 70 KC dan 56 57 57 55 57 57 56 54 58 55 Višegradska 26 noć 49 46 50 46 48 50 48 49 50 52 Kraljice Jelene dan 68 64 64 62 62 61 61 63 69 62 64 69 22 noć 60 57 56 54 54 52 55 56 57 57 57 64

162 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI dan 79 79 75 73 73 69 73 75 74 75 74 74 Krivolačka 5 noć 73 73 70 66 70 63 69 71 70 71 70 70 Narodnog dan 72 76 69 67 68 67 66 67 67 62 66 69 fronta 66 noć 66 63 67 62 64 62 60 63 64 65 64 64

dan 73 75 72 67 73 70 70 71 70 67 70 70 4. BUKA Nemanjina 2 noć 64 68 56 68 64 64 64 66 66 56 66 65 Perside dan 54 55 56 55 50 51 49 Milenković 9 noć 48 47 50 48 64 50 49 dan 66 64 59 65 59 64 65 59 66 60 Pohorska 4 noć 54 53 50 54 55 54 58 56 59 56 Radojke Lakić dan 55 66 54 56 57 57 56 60 50 55 55 15 noć 46 49 45 47 46 45 47 52 56 48 49 Stevana dan 73 55 59 55 57 61 58 49 56 54 Filipovića 32 noć 69 45 51 50 52 52 55 66 49 49 dan 73 68 68 65 65 64 67 67 66 60 66 66 Ustanička 152 noć 66 62 60 56 58 52 59 61 60 65 57 61 Uzun Mirkova dan 74 68 72 68 66 66 63 65 65 60 64 60 2 noć 67 64 64 61 60 60 57 61 60 58 60 67 dan 66 56 68 58 60 64 65 58 58 55 67 56 Zahumska noć 54 53 67 43 43 50 61 49 50 69 65 53 Vojvode Stepe dan 73 76 64 68 66 62 58 68 65 65 75 69 64 noć 68 56 63 62 61 60 49 63 60 73 71 60 Vojvode dan 80 75 74 71 72 73 68 71 73 70 61 75 Mišića 43 noć 75 71 71 66 69 68 63 68 70 56 51 69 Zemun, dan 52 57 57 71 57 56 49 73 58 Gimnazija noć 35 46 44 68 50 46 73 68 53 Zemun, dan 77 75 78 74 75 73 57 75 73 73 73 74 Glavna 28, noć 67 71 73 68 68 69 50 70 68 69 68 70 Zemun, dan 70 63 62 61 75 60 66 67 66 67 Ugrinovačka 147 noć 64 53 54 55 70 54 61 65 61 62 dan 55 60 54 57 58 59 55 Ford - Grmeč noć 78 46 54 54 53 54 57 52 dan 54 Hopovska 12 noć 51 Mirijevski dan 62 bulevar br. 2 noć 54 Nedeljka dan 65 Gvozdenovića 39 noć 59 Jovana dan 73 Brankovića 2 noć 68 dan 67 SO Surčin noć 63

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 163 4. BUKA

164 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 5. UDESI U BEOGRADU U 2010. GODINI 5. UDESI

foto Nebojša Čović ©

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 165 5. UDESI 5. UDESI

166 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI SE - I VNOST PIĆE OJIMA BEOGRAD ISPRA K ZA 40 5. UDESI 5. UDESI NA GRAĐEVINS KO saobraćajnice arta VODE K ZA tkivo VODA magistrale IZGRADNJU gradske mesta potoc i Beograd , 2 00 VSTVENA CIJA ađnije Stambeno Reke, Kanali Autoput, V Granic aa G P- beogradsko g v odovoda UJE čeća To Rezervoari Instalacije OKACIJA DIREK ZDRA Sistem ZEMLJIŠT EI - UZORK MREŽ AL ISPITUJE km km 10 10 7, 5 7, 5 5 5 2, 5 2, 5 A BEOGRAD TLAS A OŠKI OL EK

KVALITETKVALITET ŽIVOTNEŽIVOTNE SREDINESREDINE GRADAGRADA BEOGRADABEOGRADA UU 2011.2011 GODINI 167 5. UDESI - GODIŠNjI IZVEŠTAJ O ANGAŽOVANJU MOBILNE EKOTOKSIKOLOŠKE JEDINICE U TOKU 2011. GODINE NA TERITORIJI GRADA BEOGRADA 5. UDESI

UVOD logiji izrade izveštaja o bezbedno- U Beogradu se godišnje dogodi više sti i plana zaštite od udesa („Sl. hemijskih udesa, od kojih pojedi- glasnik RS“, br. 41/2010); ni imaju potencijal da ugroze širi n Zakon o javnom zdravlju („Sl. gla- prostor. U slučaju udesa, Mobilna snik RS“, br. 72/2009); ekotoksikološka jedinica Gradskog n Uredba o prevozu opasnih mate- zavoda za javno zdravlje Beograd rija u drumskom i železničkom izlazi na lokacije na teritoriji Grada, saobraćaju („Sl. glasnik RS“, br. po pozivu Gradskog Centra za oba- 53/2002); veštavanje Beograda, predstav- n Pravilnik o načinu skladištenja, nika Sektora za vanredne situaci- pakovanja i obeležavanja opasnog je Ministarstva unutrašnjih poslova, otpada („Sl. glasnik RS“, br. 92/10); nadležnih u Sekretarijatu za zašti- n Pravilnik o sadržaju planova kva- tu životne sredine ili inspekcijskih liteta vazduha („Sl. glasnik RS“, br. organa. Pozivi za intervenciju poti- 21/10); ču i od građana kod njihove sum- n Pravilnik o kategoriji, ispitivanju nje ili straha da se radi o hemijskom i klasifikaciji otpada („Sl. glasnik udesu sa rizikom koji može da ugro- RS“, br. 56/10); zi zdravlje i živote ljudi. n Pravilnik o listi opasnih materija Mobilna ekotoksikološka jedini- („Sl. glasnik RS“, br. 41/10); ca angažuje se, u slučaju hemijskih n Pravilnik o sadržini obaveštenja o udesa, na identifikaciji i kvantifika- novom Seveso postrojenju, odno- ciji polutanata životne sredine, pro- sno kompleksu („Sl. glasnik RS“, ceni rizika po zdravlje ljudi i životnu br. 41/10); sredinu i na eventualnom predlaga- nju mera sanacije prostora. n Uredba o uslovima za monitoring kvaliteta vazduha („Sl. glasnik RS“, br. 11/2010); 1.0. PROPISI IZ OBLASTI UPRAVLjANjA n Uredba o programu sistemskog UDESIMA praćenja kvaliteta zemljišta, indi- U cilju sagledavanja pravno-formal- katorima za ocenu rizika od degra- nih osnova za angažovanje Mobil- dacije zemljišta i metodologiji za ne ekotoksikološke jedinice, navodi- izradu remedijacionih programa. mo propise koji se odnose na ovu materiju: 2.0 METODOLOGIJA n Zakon o vanrednim situacijama („Sl. glasnik RS“, br. 111/2009); Pravilnikom o sadržini Politike prevencije udesa, sadržini i metodolo- n Zakon o zaštiti životne sredine („Sl. glasnik RS“, br. 72/2009); giji izrade Izveštaja o bezbednosti i Plana zaštite od udesa („Sl. glasnik n Pravilnik o sadržini studije o pro- RS“, br. 41/10) definisane su obave- ceni uticaja na životnu sredinu ze svih subjekata koji se bave proi- („Sl. glasnik RS“, br. 69/2009); zvodnjom, prometom, korišćenjem, n Pravilnik o sadržini politike pre- skladištenjem i transportom opa- vencije udesa i sadržini i metodo- snih materija u pogledu organizo-

168 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI vanja specifičnog odgovora u slučaju ma u smislu organizacije, planiranja, hemijskog udesa. Istim Pravilnikom pripreme i sprovođenja mera sma- regulisane su i obaveze organa upra- njenja rizika, zaštite i spasavanja. ve, na nivou grada i Republike, koji Mobilna ekotoksikološka jedinica treba da čine deo integralnog siste- Gradskog zavoda za javno zdravlje 5. UDESI ma za upravljanje rizikom od ugro- ima uspostavljenu dvadesetčetvoro- žavanja zdravlja ljudi i zagađenja časovnu pripravnost, u obavezi je životne sredine prilikom hemijskih da redovno vrši tehničko održava- udesnih situacija. nje mobilne opreme za identifikaci- Cilj rada Mobilne ekotoksikološke ju zagađivača životne sredine, ate- jedinice je identifikacija i kvantifika- stiranje i baždarenje aparata, spro- cija polutanata u toku i nakon hemij- vodi kontinuiranu edukaciju timova, skog udesa, kao i određivanje prisu- sve sa ciljem efikasnog preuzima- stva zagađujućih materija u drugim nja svoje uloge u odgovoru na hemij- supstratima životne sredine (povr- ski udes. šinske i podzemne vode, zemljište, sediment itd.). Određivanjem fizič- 3.0 AKTIVNOSTI U 2011. GODINI ko-hemijskih i ekotoksikoloških karakteristika opasnih materija stva- Tokom 2011. godine Mobilna ekotok- raju se uslovi za procenu rizika, pre- sikološka jedinica Gradskog zavoda duzimanje mera prevencije, odgo- za javno zdravlje Beograd je, u skla- vor na udes, ali i eventualnu sanaci- du sa svojim obavezama i ovlašćenji- ju posledica. ma, bila angažovana u odgovoru na Značajni ljudski, materijalni, orga- ukupno 20 intervencija. nizacioni i informacioni kapacite- U gore navedenim udesima pozivi ti Mobilne ekotoksikološke jedinice za izlazak na teren dobijani su, naj- GZZJZ se mogu aktivirati i staviti u češće, posredstvom Centra za oba- funkciju zaštite od hemijskih udesa veštavanje grada Beograda ili direk- na određenoj lokaciji, u određenom tnom komunikacijom s odgovaraju- vremenskom periodu. Ovi resursi ćim inspekcijskim službama. Tako- su usklađeni sa drugim učesnicima đe, informacije o detaljima udesa u odgovoru na udes, pa se tako npr. dostavljene su svim relevantnim Ministarstvu životne sredine, rudar- subjektima, odnosno rukovodstvu stva i prostornog planiranja, nakon grada i gradske uprave, kao i repu- intervencije, dostavljaju pojedinač- bličkim organima i njihovim inspek- ni izveštaji koji osim procene rizika cijskim službama. sadrže i mere za eventualnu sanaciju Informacije su sastavljane u formi kontaminiranog prostora. stručnog nalaza, tj. izveštaja o udesu, Procedura upravljanja hemijskim sa svim detaljima o mestu i vreme- udesima se bazira na saradnji, soli- nu udesa, karakteristikama opasne darnosti, pravovremenom i uskla- materije, kao i podacima neophod- đenom delovanju subjekata sistema. nim za procenu rizika, preduzima- Sistem istovremeno podrazumeva nje mera prevencije, odgovora na integrisano upravljanje i organizo- udes i eventualnu sanaciju posledi- vanje svih učesnika, na sprovođe- ca. nju preventivnih aktivnosti, odgo- U 2011. godini predstavnici Mobil- vora na udes (sprovođenje operativ- ne ekotoksikološke jedinice Grad- nih mera) i realizaciji mera sanacije. skog zavoda za javno zdravlje Beo- Treba imati u vidu da Ministarstvo grad, učestvovali su u međuresor- unutrašnjih poslova ima zadatak da nim sastancima i seminarima na koordinira rad svih subjekata siste- temu „Razvoj i organizovanje siste-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 169 ma zbrinjavanja masovnih žrtava U transportu i spremnost za situacije sa velikim 4 brojem povređenih“ (Mass Casual- ty Situation). 5. UDESI Predstavnici Mobilne ekotoksikološ- Nepropisno Industrija Ukupno odlaganje ke jedinice su 2. 6. 2011. godine uče- 2 20 otpada stvovali na seminaru u organizaciji 3 Ministarstva životne sredine, rudar-

stva i prostornog planiranja Repu- Na komunalnim blike Srbije, Sektora za kontrolu i površinama nadzor sa temom „Jačanje inspekcije za 11 zaštitu životne sredine u Republici Srbiji i relevantnih zainteresovanih strana“. Semi- nare su vodili predstavnici Mini- 5.0. PREDLOG MERA starstva životne sredine, rudarstva i Analizom karakteristika hemijskih prostornog planiranja i Agencija za udesa koji su se desili tokom 2011. zaštitu životne sredine Austrije. godine, uviđanjem organizacionih U 2011. godini, je nastavljena Među- prednosti, šansi, ali i slabosti, name- narodna saradnja Republike Srbije i Evrop- će se preduzimanje neophodnih ske unije u smislu zajedničkog upravljanja mera u narednom periodu: prekograničnim vanrednim situacijama a u n Izrada funkcionalnog Plana zašti- skladu sa Konvencijom o prekograničnim te od hemijskog udesa za teritori- efektima industrijskih udesa. ju grada Beograda koji bi podrazumevao analizu stanja i resur- 4.0. ZAKLJUČNE KONSTATACIJE sa, unapređenje organizacije, procedura i šeme upravljanja, kao i Od navedenog broja intervenci- SWOT analizu s Akcionim pla- ja Mobilne ekotoksikološke jedinice nom; tokom 2011. godine, registrovano je 4 n Unapređenje sistema zaštite od hemijska udesa u transportu štetnih udesa, usklađivanjem sa najnovi- i opasnih materija, odnosno mate- jim pristupima u ovoj oblasti, koji rija koje mogu imati značajan uticaj podrazumevaju jedinstvo ruko- na zdravlje ljudi i supstrate životne vođenja i upravljanja vanrednim sredine. Naglašavamo da su udesi situacijama; vezani za drumski saobraćaj i tran- n Unapređenje ljudskih, materijalnih sport štetnih i opasnih materija, pre i informacionih resursa; svega naftnih derivata, bili najčešći hemijski udesi u prethodnih neko- n Prilagođavanje aktivnosti svih uče- liko godina. Njihova posledica je u snika u odgovoru na udes novim skoro svim slučajevima bilo zagađe- propisima; nje zemljišta i podzemnih voda. n Unapređenje preventivnog rada i Tokom 2011. godine dominantno aktivnosti; mesto zauzimaju udesi na otvore- n Rad na identifikaciji hazardnih nim komunalnim površinama. lokacija sa veoma velikim rizikom; Na sledećem dijagramu prikazuje- n Aktivnije angažovanje na izradi mo zastupljenost hemijskih udesa procene rizika i planova zaštite za tokom 2011. godine po vrstama. sve hazardne industrije; n Učešće na boljem lociranju hazar- Dijagram br. 1- Hemijski udesi tokom 2011.godine dnih lokacija, kao i uspešnijem

170 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI „izmeštanju“ hazardnih tereta n Podizanje svesti stručne i šire jav- izvan vulnerabilnih zona; nosti o postojanju problema, što n Aktivnije ukazivanje nadležni- će se postići javnozdravstvenim ma u hazardnim industrijama na radom; 5. UDESI korist od efikasnog upravljanja n Dalje usklađivanje sa EU regula- hemijskim udesima; tivom. n Ostvarivanje mogućnosti stručne, finansijske i druge međunarodne pomoći;

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 171 5. UDESI

Šema sistema osmatranja i obaveštavanja o hemijskom udesu

Upravljanje rizikom od udesa

172 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 6. ZaŠtiĆena prirodna dobra

na teritoriji grada Beograda DE RO I PRI C NI ME NI SPO ĆE ŠTI 6. ZA

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 173

6. ZaŠtiĆena prirodna dobra na teritoriji grada Beograda Pregled zaštićenih prirodnih dobara na teritoriji grada Beograda – 2011.

NAZIV ZAŠTIĆENOG Adresa / Opština, KO i Imalac Pravni akt Staralac Napomena PRIRODNOG lokacija kat. parcela (korisnik)

I PRIRODE DOBRA C Redni brij Broj u Registru Vrsta dobra Kategorija dobra Godina zaštite Zaštićena površina

SPOMENICI PRIRODE – POJEDINAČNA STABLA

JP za zaštitu i Rešenje Skupštine unapređenje Grupa stabala hrasta Obrenovac KO Veliko polje grada Beograda životne sre- lužnjaka kod Jozića Veliko polje K. Društvena 16,25 1. (Jozića koli- SP III 1996. („Službeni list grada dine na kolibe p. 1571, 1572, svojina ari ba) Beograda”, br. 1/96 i teritoriji grad- Quercus robur L. 1573 11/05) ske Opštine Obrenovac Rešenje Skupštine Letnjikovac Stablo magnolije Savski venac KO Opština 6. ZAŠTIĆENI SPOMENI Vase Pelagića grada Beograda JKP „Zelenilo kralja Petra 2. Magnolia soulangeana SP III 1998. Savski venac Savski 1,77 ari broj 40 („Službeni list grada Beograd” I Karađor Soul. K.p. 11158/1 venac Beograda”, br. 16/98) đevića Rešenje Skupštine Letnjikovac Savski venac KO Opština Stablo ginka Vase Pelagića grada Beograda JKP „Zelenilo kralja Petra I 3. SP III 1998. Savski venac Savski 3,8 ari Ginko biloba L. broj 40 („Službeni list grada Beograd” Karađorđe K.p. 11158/1 venac Beograda”, br. 16/98) vića Rešenje Skupštine Lalino drvo Savski venac KO Porodica Pukovnika grada Beograda JKP „Zelenilo 4. Liriodendron tulipifera SP III 1998. Savski venac Stanisav- 4,9 ari Bacića 7 („Službeni list grada Beograd“ L. K.p. 20025/1 ljević Beograda“, br. 16/98) Platan kod Miloševog Rešenje Skupštine Savski venac KO Opština konaka Topčiderski 18,85 grada Beograda JKP „Zelenilo 5. SP III 2001. Savski venac Savski Platanus acerifolia park ari („Službeni list grada Beograd” K.p. 11585/1 venac i dr. Wild. Beograda”, br. 22/01) Ugao Rešenje Skupštine Hrast na Cvetnom Njegoševe Vračar KO Opština grada Beograda JKP „Zelenilo 6. trgu ulice i SP III 2001. 2,83 ari Vračar K.p. 5130 Vračar („Službeni list grada Beograd” Quercus robur L. Srpskih Beograda”, br. 22/01) vladara Marković Rešenje Skupštine Savski venac KO Stevan i Stablo kedra Tolstojeva grada Beograda JKP „Zelenilo- 7. SP III 2001. Savski venac Marković 0,95 ari Cedrus atlantica Man broj 9 („Službeni list grada Beograd” K.p. 20226 Sultana Beograda”, br. 22/01) (sa po 1/2) Rešenje Skupštine Savski venac KO Tisa u Botićevoj Botićeva broj grada Beograda JKP „Zelenilo 8. SP III 2001. Savski venac 0,5 ari Taxus baccata L. 12 („Službeni list grada Beograd” K.p. 20121/1 Beograda”, br. 22/01) Dve magnolije u Rešenje Skupštine Savski venac KO Botićevoj Botićeva broj grada Beograda JKP „Zelenilo- 9. SP III 2001. Savski venac 0,6 ari Magnolia soulangeana 12 („Službeni list grada Beograd” K.p. 20121/1 Soul. Beograda”, br. 22/01)

174 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI

Pregled zaštićenih prirodnih dobara na teritoriji grada Beograda – 2011. DE NAZIV RO ZAŠTIĆENOG Adresa / Opština, KO i Imalac Pravni akt Staralac Napomena PRIRODNOG lokacija kat. parcela (korisnik) DOBRA I PRI C Redni brij Broj u Registru Vrsta dobra Kategorija dobra Godina zaštite Zaštićena površina NI SPOMENICI PRIRODE – POJEDINAČNA STABLA ME JP za zaštitu i Rešenje Skupštine unapređenje Grupa stabala hrasta Obrenovac KO Veliko polje grada Beograda životne sre- lužnjaka kod Jozića Veliko polje K. Društvena 16,25 NI SPO 1. (Jozića koli- SP III 1996. („Službeni list grada dine na

kolibe p. 1571, 1572, svojina ari ĆE ba) Beograda”, br. 1/96 i teritoriji grad- Quercus robur L. 1573 11/05) ske Opštine Obrenovac ŠTI Rešenje Skupštine Letnjikovac

Stablo magnolije Savski venac KO Opština 6. ZA Vase Pelagića grada Beograda JKP „Zelenilo kralja Petra 2. Magnolia soulangeana SP III 1998. Savski venac Savski 1,77 ari broj 40 („Službeni list grada Beograd” I Karađor Soul. K.p. 11158/1 venac Beograda”, br. 16/98) đevića Rešenje Skupštine Letnjikovac Savski venac KO Opština Stablo ginka Vase Pelagića grada Beograda JKP „Zelenilo kralja Petra I 3. SP III 1998. Savski venac Savski 3,8 ari Ginko biloba L. broj 40 („Službeni list grada Beograd” Karađorđe K.p. 11158/1 venac Beograda”, br. 16/98) vića Rešenje Skupštine Lalino drvo Savski venac KO Porodica Pukovnika grada Beograda JKP „Zelenilo 4. Liriodendron tulipifera SP III 1998. Savski venac Stanisav- 4,9 ari Bacića 7 („Službeni list grada Beograd“ L. K.p. 20025/1 ljević Beograda“, br. 16/98) Platan kod Miloševog Rešenje Skupštine Savski venac KO Opština konaka Topčiderski 18,85 grada Beograda JKP „Zelenilo 5. SP III 2001. Savski venac Savski Platanus acerifolia park ari („Službeni list grada Beograd” K.p. 11585/1 venac i dr. Wild. Beograda”, br. 22/01) Ugao Rešenje Skupštine Hrast na Cvetnom Njegoševe Vračar KO Opština grada Beograda JKP „Zelenilo 6. trgu ulice i SP III 2001. 2,83 ari Vračar K.p. 5130 Vračar („Službeni list grada Beograd” Quercus robur L. Srpskih Beograda”, br. 22/01) vladara Marković Rešenje Skupštine Savski venac KO Stevan i Stablo kedra Tolstojeva grada Beograda JKP „Zelenilo- 7. SP III 2001. Savski venac Marković 0,95 ari Cedrus atlantica Man broj 9 („Službeni list grada Beograd” K.p. 20226 Sultana Beograda”, br. 22/01) (sa po 1/2) Rešenje Skupštine Savski venac KO Tisa u Botićevoj Botićeva broj grada Beograda JKP „Zelenilo 8. SP III 2001. Savski venac 0,5 ari Taxus baccata L. 12 („Službeni list grada Beograd” K.p. 20121/1 Beograda”, br. 22/01) Dve magnolije u Rešenje Skupštine Savski venac KO Botićevoj Botićeva broj grada Beograda JKP „Zelenilo- 9. SP III 2001. Savski venac 0,6 ari Magnolia soulangeana 12 („Službeni list grada Beograd” K.p. 20121/1 Soul. Beograda”, br. 22/01)

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 175 Rešenje Skupštine Stablo himalajskog Savski venac KO Lozanić Temišvarska grada Beograda JKP „Zelenilo 10. borovca - SP III 2001. Savski venac Jelena 0,82 ari broj 23 („Službeni list grada Beograd” Pinus excelsa Wall. K.p. 11403 (2/3) i dr. Beograda”, br. 22/01) Rešenje Skupštine

I PRIRODE Dva stabla himalajsk- Savski venac KO Opština

C Žanke Stokić grada Beograda JKP „Zelenilo 11. og borovca SP III 2001. Savski venac Savski 2,20 ari 29 („Službeni list grada Beograd” Pinus excelsa Wall K.p. 1351 i 1354 venac Beograda”, br. 22/01)

Platan na Vračaru Rešenje Skupštine Makenzijeva Vračar KO Društvena 0,485 JKP „Zelenilo- 12. Platanus aceriofila SP III 2002. grada Beograda broj 73 Vračar K.p. 1486 svojina ari Beograd“ Willd („Službeni list grada Beograda”, br. 5/02) Rešenje Skupštine „Dve tise Stari grad KO Srpska Kneza Sime grada Beograda JKP „Zelenilo 13. Saborne crkve’’ SP III 2005. Stari grad K.p. pravoslav- 2,41 ari Markovića („Službeni list grada Beograd“ Taxus baccata L. 1925 na crkva Beograda”, br. 25/05)

6. ZAŠTIĆENI SPOMENI Rešenje Skupštine Požeška br. Čukarica Tisa u Požeškoj Državna grada Beograda JKP „Zelenilo 14. 28, Banovo SP III 2006. KO Čukarica 1,03 ari Taxus baccata L. svojina („Službeni list grada Beograd“ brdo K.p. 10356/1 Beograda“, broj 18/06) Muzej Politike i srpske štampe Savski Rešenje Skupštine Čempres na Dedinju Bulevar venac Državna grada Beograda JKP „Zelenilo 15. Cupressus arizonica SP III 2006. 0,57 ari kneza KO Savski venac svojina („Službeni list grada Beograd” Greene Aleksandra K.p. 20083 Beograda”, br. 18/06) Karađorđe- vića 10 a Park „Stara Opština Zvezdara”, Rešenje Skupštine Savski venac KO Savski Stablo ginka ugao grada Beograda JKP „Zelenilo 16. SP III 2006 Savski venac venac- 1,02 ari Ginkgo biloba L. Bulevara („Službeni list grada Beograd” K.p. 1472/3 državna oslobođenja i Beograda”, br. 18/06) svojina Tiršove ulice Rešenje Skupštine Tri hrasta lužnjaka – Barajevo KO MZ grada Beograda Mesna zajed- 17. Bare Šiljakovac SP III 2006. Šiljakovac K.p. 50 ari Šiljakovac („Službeni list grada nica Šiljakovac Quercus robur L. 1131 Beograda“, broj 18/06) Rešenje Skupštine Bukva na Dedinju Opština Savski Državna grada Beograda JKP „Zelenilo 18. Užička 18 SP III 2008. Fagus sylvatica L. venac svojina 2,4 ari („Službeni list grada Beograd“ Beograda” br. 02/08)

176 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Rešenje Skupštine Stablo himalajskog Savski venac KO Lozanić DE Temišvarska grada Beograda JKP „Zelenilo 10. borovca - SP III 2001. Savski venac Jelena 0,82 ari broj 23 („Službeni list grada Beograd” RO Pinus excelsa Wall. K.p. 11403 (2/3) i dr. Beograda”, br. 22/01) Rešenje Skupštine Dva stabla himalajsk- Savski venac KO Opština I PRI

Žanke Stokić grada Beograda JKP „Zelenilo C 11. og borovca SP III 2001. Savski venac Savski 2,20 ari

29 („Službeni list grada Beograd” NI Pinus excelsa Wall K.p. 1351 i 1354 venac Beograda”, br. 22/01) ME Platan na Vračaru Rešenje Skupštine Makenzijeva Vračar KO Društvena 0,485 JKP „Zelenilo- 12. Platanus aceriofila SP III 2002. grada Beograda broj 73 Vračar K.p. 1486 svojina ari Beograd“ Willd („Službeni list grada Beograda”, br. 5/02) NI SPO

Rešenje Skupštine ĆE „Dve tise Stari grad KO Srpska Kneza Sime grada Beograda JKP „Zelenilo 13. Saborne crkve’’ SP III 2005. Stari grad K.p. pravoslav- 2,41 ari ŠTI Markovića („Službeni list grada Beograd“ Taxus baccata L. 1925 na crkva Beograda”, br. 25/05)

Rešenje Skupštine 6. ZA Požeška br. Čukarica Tisa u Požeškoj Državna grada Beograda JKP „Zelenilo 14. 28, Banovo SP III 2006. KO Čukarica 1,03 ari Taxus baccata L. svojina („Službeni list grada Beograd“ brdo K.p. 10356/1 Beograda“, broj 18/06) Muzej Politike i srpske štampe Savski Rešenje Skupštine Čempres na Dedinju Bulevar venac Državna grada Beograda JKP „Zelenilo 15. Cupressus arizonica SP III 2006. 0,57 ari kneza KO Savski venac svojina („Službeni list grada Beograd” Greene Aleksandra K.p. 20083 Beograda”, br. 18/06) Karađorđe- vića 10 a Park „Stara Opština Zvezdara”, Rešenje Skupštine Savski venac KO Savski Stablo ginka ugao grada Beograda JKP „Zelenilo 16. SP III 2006 Savski venac venac- 1,02 ari Ginkgo biloba L. Bulevara („Službeni list grada Beograd” K.p. 1472/3 državna oslobođenja i Beograda”, br. 18/06) svojina Tiršove ulice Rešenje Skupštine Tri hrasta lužnjaka – Barajevo KO MZ grada Beograda Mesna zajed- 17. Bare Šiljakovac SP III 2006. Šiljakovac K.p. 50 ari Šiljakovac („Službeni list grada nica Šiljakovac Quercus robur L. 1131 Beograda“, broj 18/06) Rešenje Skupštine Bukva na Dedinju Opština Savski Državna grada Beograda JKP „Zelenilo 18. Užička 18 SP III 2008. Fagus sylvatica L. venac svojina 2,4 ari („Službeni list grada Beograd“ Beograda” br. 02/08)

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 177 Dva stabla krimske Rešenje SO Stari grad Stari grad KO JKP „Zelenilo 19. lipe na Andrićevom Andrićev trg SP III 1981. IV-352-24/81 od 07. 05. Stari grad Beograd” trgu Tillia spp. 1981. JKP

I PRIRODE Hrast lužnjak, kel- „Zelenilo C reuterija i mečja leska Rešenje SO Stari grad Beograd“ Quercus robur L. Društvena JKP „Zelenilo 20. Kalemegdan SP III 1981. Stari grad IV-352-24/81 od 07. 05. izvršava Koelreuteria paniculata svojina Beograd” 1981. poseban Laxm. Corylus colurna program L. održavanja Rešenje Opštinskog JKP komiteta za stam- „Zelenilo Jedno stablo evropske beno- komunalne i Beograd“ Društvena Nije određen 21. bukve Kalemegdan 1983. Stari grad građevinske poslove izvršava svojina staralac Fagus sylvatica L. opštine Stari grad poseban br. 352-51/83 od program 27.07.1983. održavanja 6. ZAŠTIĆENI SPOMENI Rešenje Opštinskog 5 stabala tise, 4 stabla JKP sekretarijata za kavkaske pterokarije „Zelenilo urbanizam, komu- Gumnocladus can- Beograd“ Gradski park Društvena nalno-stambene i Nije određen 22. nadensis Lam. 1991. Zemun izvršava u Zemunu svojina građevinske poslove staralac Taxus baccata L. poseban opštine Zemun br. Pterocarya fraxinifolia program 353-1297/91 od 26. 09. Spach. održavanja 1991. ZAŠTIĆENA PRIRODNA DOBRA U POSTUPKU REVIZIJE JKP „Zelenilo Evropska crvena Rešenje SO Stari grad Beograd“ Društvena Nije određen 1. bukva Kalemegdan 1981. Stari grad IV-352-24/81 od 07. 05. izvršava svojina staralac Fagus sylvatica L. 1981. poseban program održavanja 2 stabla ginka, 1 gvozdeno drvo, 1 Rešenje Opštinskog sofora, 1 smrča, 1 JKP sekretarijata za judino drvo „Zelenilo urbanizam, komu- Ginkgo biloba L. Beograd“ Gradski park Društvena nalno-stambene i Nije određen 2. Gumnocladus can- 1991. Zemun izvršava u Zemunu svojina građevinske poslove staralac nadensis Lam. poseban opštine Zemun Sophora japonica L. program br. 353-1297/91 Picea pungens var. održavanja od 26. 09. 1991. “argentea” Cercis siliquastrum L. U okviru Rešenje Skupštine kulturno- Bulevar Savski venac 6ha Senonski sprud Društvena opštine Savski venac Nije određen istorijske 3. Vojvode SP GK 1969. KOB 6, K.p. 38ari Mašin majdan svojina 03/3 br. 11114/1-68 staralac celine Mišića 1453, 1455 65 m2 od 10. 02. 1969. Topčider- Košutnjak

178 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Dva stabla krimske Rešenje SO Stari grad DE Stari grad KO JKP „Zelenilo 19. lipe na Andrićevom Andrićev trg SP III 1981. IV-352-24/81 od 07. 05.

Stari grad Beograd” RO trgu Tillia spp. 1981. JKP Hrast lužnjak, kel- I PRI

„Zelenilo C reuterija i mečja leska Rešenje SO Stari grad Beograd“ Quercus robur L. Društvena JKP „Zelenilo NI 20. Kalemegdan SP III 1981. Stari grad IV-352-24/81 od 07. 05. izvršava Koelreuteria paniculata svojina Beograd”

1981. poseban ME Laxm. Corylus colurna program L. održavanja Rešenje Opštinskog JKP komiteta za stam- „Zelenilo NI SPO

Jedno stablo evropske beno- komunalne i Beograd“ ĆE Društvena Nije određen 21. bukve Kalemegdan 1983. Stari grad građevinske poslove izvršava

svojina staralac ŠTI Fagus sylvatica L. opštine Stari grad poseban br. 352-51/83 od program 27.07.1983. održavanja 6. ZA Rešenje Opštinskog 5 stabala tise, 4 stabla JKP sekretarijata za kavkaske pterokarije „Zelenilo urbanizam, komu- Gumnocladus can- Beograd“ Gradski park Društvena nalno-stambene i Nije određen 22. nadensis Lam. 1991. Zemun izvršava u Zemunu svojina građevinske poslove staralac Taxus baccata L. poseban opštine Zemun br. Pterocarya fraxinifolia program 353-1297/91 od 26. 09. Spach. održavanja 1991. ZAŠTIĆENA PRIRODNA DOBRA U POSTUPKU REVIZIJE JKP „Zelenilo Evropska crvena Rešenje SO Stari grad Beograd“ Društvena Nije određen 1. bukva Kalemegdan 1981. Stari grad IV-352-24/81 od 07. 05. izvršava svojina staralac Fagus sylvatica L. 1981. poseban program održavanja 2 stabla ginka, 1 gvozdeno drvo, 1 Rešenje Opštinskog sofora, 1 smrča, 1 JKP sekretarijata za judino drvo „Zelenilo urbanizam, komu- Ginkgo biloba L. Beograd“ Gradski park Društvena nalno-stambene i Nije određen 2. Gumnocladus can- 1991. Zemun izvršava u Zemunu svojina građevinske poslove staralac nadensis Lam. poseban opštine Zemun Sophora japonica L. program br. 353-1297/91 Picea pungens var. održavanja od 26. 09. 1991. “argentea” Cercis siliquastrum L. U okviru Rešenje Skupštine kulturno- Bulevar Savski venac 6ha Senonski sprud Društvena opštine Savski venac Nije određen istorijske 3. Vojvode SP GK 1969. KOB 6, K.p. 38ari Mašin majdan svojina 03/3 br. 11114/1-68 staralac celine Mišića 1453, 1455 65 m2 od 10. 02. 1969. Topčider- Košutnjak

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 179 6. ZAŠTIĆENI SPOMENICI PRIRODE 180 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET SPOMENICI PRIRODE–PROSTORNE CELINE 5. 4. 3. 2. 1. 6. 5. 4. Miljakovačka šuma Miljakovačka „Jevremovac” bašta Botanička park Pionirski park Akademski šuma Banjička Horv. tum carpine robori Querco graba i lužnjaka hrasta Šuma Tašmajdan - sprud Miocenski Kalemegdan - sprud neogeni Morski - Miljakovac Palmotićeve i Dalmatinske Stefana, D. V.Dobrnjca, Takovske, ulica Između dvora Novog i Starog između Park Mirkove Uzun i Vasine ulica između trgu, Studentskom Na dr. i Crnotravske oslobođenja, Bulevar ulica: Pored česme Hajdučke kod Košutnjak, 26 broj Dimitrova Geogri Kalemegdan SP GK SP GK SP PPPV SP SP SP SP SP III III III III II 1968. 1969. 1981. 2008. 1995. 2007. 2007. 1993. Rakovica Opština 3009 k.p. grad Stari K.O. grad, Stari opština Gradska 806 br. k.p. grad, Stari O. K. 11615 i 11614/1 10565, 10564, 10563, 10561, 10560, 10559, 10557, K.p. Voždovac KO Voždovac, 2554/1 i 2554/3 i 2554/1 K.p. grad Stari KO grad Stari f c, b, a, odsek: 13, Odeljenje Čukarica 1953/2 K.p. 2, Beograd KO Palilula Palilula 1 Beograd KO grad Stari svojina Državna svojina Državna svojina Državna svojina Državna svojina Državna svojina Državna svojina Društvena svojina Društvena 481,83 481,83 86 m 86 90 m 90 78 m 78 65 ari 65 45 ari ari 45 58 ha ha 58 85.59 13m 46ari 1 ha ha 1 3,40 3ha 3ha 2ha 60a 60a ha ari ha 2 2 2 2 Beograda” br. 41/10) br. Beograda” grada list („Službeni Beograda grada Skupštine Rešenje glasnik RS”, br. 23/95) br. RS”, glasnik („Službeni 28.06.1995. od 110-1913/95 br. 05 Srbije Republike Vlade Uredba 10/81) br. Beograda” grada list („Službeni 1981. 03. 23. od Čukarica opštine Skupštine Rešenje 1969. 02. 2. od 05/15846/2 br. grad Stari opštine Skupštine Rešenje Beograda” br. 43/07) br. Beograda” grada list („Službeni Beograda grada Skupštine Rešenje 43/07) br. Beograda”, grada list („Službeni Beograda grada Skupštine Rešenje 12/93) br. Beograda”, grada list („Službeni Beograda grada Skupštine Rešenje 1968. 12. 14. od b-12187/1 01 br. Palilula opštine Skupštine Rešenje ŠG Beograd ŠG „Srbijašume” JP botaniku za Institut Beogradu u fakultet Biološki staralac određen Nije staralac određen Nije Beograd“ „Zelenilo JKP Beograd“ „Zelenilo JKP Beograd” „Zelenilo JKP staralac određen Nije rešenjem. novim Košutnjak, SP okviru u zaštitu pod stavlja se dobro no prirod Ovo tvrđava Beogradska - kulture spomenika okolini zaštićenoj U revizija Potrebna - SPOMENICI PRIRODE–PROSTORNE CELINE 5. 4. 3. 2. 1. 6. 5. 4. Miljakovačka šuma Miljakovačka „Jevremovac” bašta Botanička park Pionirski park Akademski šuma Banjička Horv. tum carpine robori Querco graba i lužnjaka hrasta Šuma Tašmajdan - sprud Miocenski Kalemegdan - sprud neogeni Morski - Miljakovac Palmotićeve i Dalmatinske Stefana, D. V.Dobrnjca, Takovske, ulica Između dvora Novog i Starog između Park Mirkove Uzun i Vasine ulica između trgu, Studentskom Na dr. i Crnotravske oslobođenja, Bulevar ulica: Pored česme Hajdučke kod Košutnjak, 26 broj Dimitrova Geogri Kalemegdan SP GK SP GK SP PPPV SP SP SP SP SP III III III III II 1981. 1968. 1969. 2008. 1995. 2007. 2007. 1993. Rakovica Opština 2554/3 i 2554/1 K.p. grad Stari KO grad Stari 3009 k.p. grad Stari K.O. grad, Stari opština Gradska 806 br. k.p. grad, Stari O. K. 11615 i 11614/1 10565, 10564, 10563, 10561, 10560, 10559, 10557, K.p. Voždovac KO Voždovac, f c, b, a, odsek: 13, Odeljenje Čukarica 1953/2 K.p. 2, Beograd KO Palilula Palilula 1 Beograd KO grad Stari svojina Državna svojina Državna svojina Državna svojina Državna svojina Državna svojina Državna svojina Društvena svojina Društvena 481,83 481,83 86 m 86 90 m 90 m 78 65 ari 65 45 ari ari 45 58 ha ha 58 85.59 13m 46ari 1 ha ha 1 3,40 3ha 3ha 2ha 60a 60a ha ari ha 2 2 2 2 Beograda” br. 41/10) br. Beograda” grada list („Službeni Beograda grada Skupštine Rešenje 23/95) br. RS”, glasnik („Službeni 28.06.1995. od 110-1913/95 br. 05 Srbije Republike Vlade Uredba 10/81) br. Beograda” grada list („Službeni 1981. 03. 23. od Čukarica opštine Skupštine Rešenje 1969. 02. 2. od 05/15846/2 br. grad Stari opštine Skupštine Rešenje od 14. 12. 1968. 12. 14. od b-12187/1 01 br. Palilula opštine Skupštine Rešenje Beograda” br. 43/07) br. Beograda” grada list („Službeni Beograda grada Skupštine Rešenje 43/07) br. Beograda”, grada list („Službeni Beograda grada Skupštine Rešenje 12/93) br. Beograda”, grada list („Službeni Beograda grada Skupštine Rešenje KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET ŠG Beograd ŠG „Srbijašume” JP botaniku za Institut Beogradu u fakultet Biološki staralac određen Nije staralac određen Nije staralac određen Nije Beograd“ „Zelenilo JKP Beograd“ „Zelenilo JKP Beograd” „Zelenilo JKP rešenjem. novim Košutnjak, SP okviru u zaštitu pod stavlja se dobro no prirod Ovo tvrđava Beogradska - kulture spomenika okolini zaštićenoj U revizija Potrebna 181 -

6. ZAŠTIĆENI SPOMENICI PRIRODE Rešenje Skupštine Arboretum Grad Opština Državna 6.69,62 grada Beograda Šumarski 6. SP III 2008 1. Šumarskog fakulteta Beograd Čukarica svojina ha („Službeni list grada fakultet Beograda” br. 27/11) I PRIRODE

C PREDELI IZUZETNIH ODLIKA

Zemun KO Rešenje Skupštine Veliko ratno ostrvo Ušće Save u Zemun Veliko: Državna 211,38 grada Beograda JKP „Zelenilo 1. Veliko i Malo ratno PIO III 2005. Dunav 2621 do 2631 svojina ha („Službeni list grada Beograd’’ ostrvo Malo: 2632 Beograda” br. 7/05) Mladenovac: Državna Grad KO Amerić, svojina: Rešenje o Skupštine Javno Kosmaj, Planina Beograd Koračica i Velika 68,830 ari 3514,50 grada Beograda preduzeće 2. PIO III 2005. Kosmaj Mladenovac i Ivanča Sopot: Privatna ha („Službeni list grada „Srbijašume’’ Sopot KO Rogača i svojina: Beograda” br. 29/05) ŠG Beograd Nemeikuće 282,60 ari 6. ZAŠTIĆENI SPOMENI Opština Rešenje Skupštine Voždovac, Državna Grad 489,13 grada Beograda JP „Srbijašume” 3. Avala PIO I, II, III 2007. delovi KO Beli i privatna Beograd ha („Službeni list grada ŠG Beograd Potok, Ripanj, svojina Beograda” br. 43/07) Zuce, Pinosava

PRIRODNA DOBRA – U POSTUPKU STAVLJANJA POD ZAŠTITU

JP za zaštitu i unapređenje životne sre- Grad Opština Državna U postupku stavljanja 1. Obrenovački zabran III 2010. 108 ha dine na Beograd Obrenovac svojina pod zaštitu teritoriji gradske Opštine Obrenovac Forland leve obale Grad Državna U postupku stavljanja JP „Srbijašume” 2. III 2010. Opština Palilula 1400 ha Dunava Beograd svojina pod zaštitu ŠG Beograd 266 ha Grad Opština Državna U postupku stavljanja JP „Srbijašume” 3. Šuma Košutnjak SP III 2008. 99 ari Beograd Čukarica svojina pod zaštitu ŠG Beograd“ 88,6 m2

Grad Državna U postupku stavljanja JP „Srbijašume” 4. Bojčinska šuma III 2011. Opština surčin 680 ha Beograd svojina pod zaštitu ŠG Beograd

Grad Opština Državna U postupku stavljanja JP „Srbijašume” 5. Zvezdarska šuma III 2010. 108 ha Beograd Zvezdara svojina pod zaštitu ŠG Beograd Grad Opština Državna U postupku stavljanja JP „Srbijašume” 6. Lipovačka šuma III 2010. 270 ha Beograd Voždovac svojina pod zaštitu ŠG Beograd Stanište gljive na Adi Grad Opština Državna U postupku stavljanja JP „Srbijašume” 7. III 2010. 90 ha Ciganliji Beograd Čukarica svojina pod zaštitu ŠG Beograd“

182 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Rešenje Skupštine DE Arboretum Grad Opština Državna 6.69,62 grada Beograda Šumarski

6. SP III 2008 1. RO Šumarskog fakulteta Beograd Čukarica svojina ha („Službeni list grada fakultet Beograda” br. 27/11) I PRI

PREDELI IZUZETNIH ODLIKA C NI Zemun KO Rešenje Skupštine Veliko ratno ostrvo ME Ušće Save u Zemun Veliko: Državna 211,38 grada Beograda JKP „Zelenilo 1. Veliko i Malo ratno PIO III 2005. Dunav 2621 do 2631 svojina ha („Službeni list grada Beograd’’ ostrvo Malo: 2632 Beograda” br. 7/05)

Mladenovac: Državna NI SPO Grad KO Amerić, svojina: Rešenje o Skupštine Javno Kosmaj, Planina Beograd Koračica i Velika 68,830 ari 3514,50 grada Beograda preduzeće ĆE 2. PIO III 2005.

Kosmaj Mladenovac i Ivanča Sopot: Privatna ha („Službeni list grada „Srbijašume’’ ŠTI Sopot KO Rogača i svojina: Beograda” br. 29/05) ŠG Beograd Nemeikuće 282,60 ari Opština 6. ZA Rešenje Skupštine Voždovac, Državna Grad 489,13 grada Beograda JP „Srbijašume” 3. Avala PIO I, II, III 2007. delovi KO Beli i privatna Beograd ha („Službeni list grada ŠG Beograd Potok, Ripanj, svojina Beograda” br. 43/07) Zuce, Pinosava

PRIRODNA DOBRA – U POSTUPKU STAVLJANJA POD ZAŠTITU

Grad Državna U postupku stavljanja JP „Srbijašume” 4. Bojčinska šuma III 2011. Opština surčin 680 ha Beograd svojina pod zaštitu ŠG Beograd

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 183 Пројекат Заштићена природна добра у Београду финанирала је Градска управа града Београда Секретаријат за заштиту животне средине на јавном конкурсу Зелено – плави Београд за финансирање пројеката НВО на територији Града Београда у области заштите животне средине за 2011. годину. ЗАШТИЋЕНАЗАШТИЋЕНА ПРИРОДНАПРИРОДНА ДОБРАДОБРА БЕОГРАДАБЕОГРАДА Стабла

Година Бр. Заштићено природно добрo Локацијаја заштите 1 Два стабла хималајсјског боровца (Piinus excelsa Walll.).) Жанке Стокић 29 2001. 2 Стабло хималајсјског боровца (Piinus excelsa Walll.).) Темишварска 23 2001. Васе Пелагића 40 3 Стабло магнолије (Magnolia soulangeana Soul.) 1998. 3 Стабло магнолије (Magnolia soulangeana Soul.) (Летњиковац Петра II Карађорђевића) Васе Пелагића 40 22 4 Стабло гинка (Ginkgo biloba L.)L.) 1998. (Летњиковац Петра II Карађорђевића) 5 Стабло кедра (Cedrus atlantica Man) Толстојева 9 2001. 6 Буква (Fagus syllvatica L.)L.) нана Дедињу Ужичка 18 2008. 18 7 Две магнолијеје ((Magnolia soulangeana Soull.).) уу ББотићевојј Ботићева 12 2001. 8 Тиса (Taxus baccata L.)L.) уу ББотићевојј Ботићева 12 2001. I PRIRODE Форланд леве обале Дунава 9 Лалино дрво (Liriodendrron tulipiferra L.)L.) Пуковника Бацића 7 1998.

C Бул. кнеза Александра Карађорђевића 10а 10 Чемпрес (Cupressus arizonica Greene) на Дедињу 2006. 10 Чемпрес (Cupressus arizonica Greene) на Дедињу (Музеј Политике и српске штампе) 11 Платан (Platlatanus acerifolia Willilld.).) код Милошевог конака Топчидерски парк 2001. 20 12 Тиса ((Taxus baccata L.)L.) уу ППожешкојј улици Пожешка 28 (Баново брдо) 2006. 13 Платан (Platlatanus acerifolia Willilld.).) нана ВрВрачару Мекензијева 73 2002. Угао Булевара ослобођења и Тиршове 14 Гинко (Ginkgo biloba L.) на Врачару 2006. 14 Гинко (Ginkgo biloba L.) на Врачару (Парк Стара Звездара) 15 Две тисе (Taxus baccata L.)L.) Саборне цркве Кнеза Симе Марковића 2005. 16 Два стабла кримске липе (Tiliailia euchloeuchlorra Koch) Андрићев венац 1981. 17 Храст ((Querrcus rrobur L.).) нана ЦвЦветном тргу Угао Његошеве и Српских владара 2001. 18 Стабло европске букве (Fagus syllvatica L.)L.) Парк Калемегдан 1983. Храст лужњак (Querrcus rrobur L.)L.) 19 Келреутеријаја ((Koelrreutteria paniculata Laxm.)Laxm.) Парк Калемегдан 1981. Велико ратно Мечјаја леслеска (Corrylus colurna L.) Пет стабала тисе (Taxus baccata L.)L.) 20 Градски парк у Земуну 1991. острво Четири групацијеје кавкаске птерокаријеје ((Ptterrocarrya ffrraxiiniffolilia Spach..)) 19 21 Група стабала храста лужњака ((Querrcus rroburr LL..)) код Јозића колибе Велико Поље, Обреновац 1996. 18 19 22 Три храста лужњака ((Querrcus rrobur L.)L.) БареБаре Шиљаковац, Барајево 2006. 1 Сва заштићена стабла на територији Београда заштићена су као споменици природе III категорије.

Старалац свих заштићених стабала је ЈКП Зеленило Београд, осим Групе стабала храста лужњака код 15 5 Јозића колибе (21), чији је старалац ЈП за заштиту и унапређење животне средине општине Обреновац, 11 и Три стабла храста лужњака Баре (22), чији је старалац Месна заједница Шиљаковац. 4 16 6

6. ZAŠTIĆENI SPOMENI 6 17 10 17

13 Звездарска 14 шума 4 1 3 2 7 12 5 9 21 12 12 6 11 8 7 14 10 14Топчидерски ШумаШума парк Бањичка шума Кошутњак 8 15 Природна добра

Назив заштићеног природног Површина Врста Режим Година Бр. Локацијаја Старалац добра (ha)(ha) добра заштите заштите 167,9056 Велико ратно острво Ушће Саве и Дунава, 1 Велико ратно острво (157,7527 ПИО I+ II+III 2005. ЈКП Зеленило Београд 1 (Велико и Мало ратно острво) Општина Земун (Велико и Мало ратно острво) + 10,1529) ЈП Србијашуме 2 Авала Општина Вождовац 489,13 ПИО I+ II+III 2007. 2 Авала (ШГ Београд) ЈП Србијашуме 3 Космај Општине Младеновац и Сопот 3514,50 ПИО II+III 2005. 23 3 Космај (ШГ Београд) Између улица Војводе Добрњца, Таковске, Биолошки факултет Ботаничка башта 4 Ботаничка башта Далматинске, Палмотићеве и булевара 4,8183 СП II 1995. Универзитета у Београду 4 „Јевремовац“ „Јевремовац“ Деспота Стефана, Општина Стари Град (Институт за ботанику) Студентски трг, 5 Aкадемски парк 1,4590 СП III 2007. ЈКП Зеленило Београд 5 Aкадемски парк Општина Стари Град Између улица Кнеза Милоша, Краља 6 Пионирски парк Милана, Драгослава Јовановића и булевара 3,6013 СП III 2007. ЈКП Зеленило Београд Краља Александра, Општина Стари Град Арборетум Шумарског Шумарски факултет 7 Општина Чукарица 6,6962 СП III 2011. 9 факултета у Београду Универзитета у Београду Између улица Вељка Лукића, Црнотравске и Миљаковачка шума 8 Бањичка шума 58,6586 СП III 1993. ЈКП Зеленило Београд 24 булевара ослобођења, Општина Вождовац ЈП Србијашуме 9 Миљаковачка шума Миљаковац, Општина Раковица 84,7192 СП III 2010. 9 Миљаковачка шума (ШГ Београд) Миоценски спруд на Илије Гарашанина 26 (у оквиру СРЦ 10 СП 1968. Град Београд Ташмајјдану Ташмајдан), Општина Палилула Калемегдан (у склопу споменичког Морски неогени спруд - 11 Морски неогени спруд - амбијента Београдске тврђаве), СП 1969. Град Београд 11 профил на Калемегдану 16 профил на Калемегдану Општина Стари Град Булевар Војводе Мишића Сенонски спруд кредне 12 Сенонски спруд кредне (на улазу у Летњу позорницу у Топчидеру), СП 1969. Град Београд Обедска бара 12 периоде Машин мајдан периоде Машин мајдан Општина Савски Венац Општина Пећинци (није на територији (1874) ЈП Војводинашуме 13 Обедска бара 9820,00 СРП I+ II+III 19 2 13 Обедска бара Београда, али је у непосредној близини) 1993. (ШГ Сремска Митровица) 2 14 Топчидерски парк Општина Савски венац СП III у поступку ЈП Србијашуме 13 15 Шума Кошутњак Општине Чукарица и Раковица 266,9614 СП III у поступку (ШГ Београд) ЈП Србијашуме 16 Бојчинска шума Прогар, Општина Сурчин 680,9201 СП II + III у поступку 16 Бојчинска шума (ШГ Београд) 21 20 17 Звездарска шума Општина Звездара 80,8757 СП III у поступку ЈКП Зеленило Београд 18 Форланд леве обале Дунава Општина Палилула у поступку 22 ЈП за заштиту и унапређење 22 Форланд у околини ушћа Колубаре у 19 Обреновачки Забран 47,7718 СП II + III у поступку животне средине 19 Обреновачки Забран Саву, Општина Обреновац општине Обреновац 20 Липовaчка шума Општинa Барајево СП III у поступку ЈП Србијашуме 21 Гљиве Аде циганлије Ада Циганлија, Општина Чукарица 21,34 ЗС II у поступку МЛАДИ 21 Гљиве Аде циганлије (ШГ Београд) Десна обала Дунава у Земну Општина Земун, Одељење 22 Земунски лесни профил у дужини од 114 метара, 0,7791 СП III у поступку за инспекцијске послове - ИСТРАЖИВАЧИ Општина Земун послови екологије Десна обала Дунава код Батајнице у Општина Земун, Одељење Лесни профил Капела 23 Лесни профил Капела дужини од око 250 метара, 5,4174 СП III у поступку за инспекцијске послове - БЕОГРАДА 23 у Батајници у Батајници Општина Земун послови екологије Доње Подунавље / Општина Панчево (није на територији 24 СП у поступку 3 у партнерству са Панчевачке аде Београда, али је у непосредној близини)

Легенда: ЗС – заштићено станиште ПИО – предео изузетних одлика 184 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI СП – споменик природе СРП – специјални резерват природе

ЗАВОД ЗА ЗАШТИТУ ПРИРОДЕ СРБИЈЕ ДЕЧЈИ КУЛТУРНИ ЦЕНТАР Издавач: Млади истраживачи Београда (mladi.istrazivaci.beograda@gmail. com) * За издавача: Маријана Петровић * Приредили: Бранко Карапанџа, Маријана Петровић, Дејана Лукић, Дејан Трипковић, Љиљана Агбаба Вамовић * Дизајн и графичка обрада: Бранко Карапанџа * Штампа: Litho–Art Studio * Тираж: 1000 * Београд * 2011. 1000 * Београд Litho–Art Карапанџа обрада: Бранко * Штампа: и графичка * Тираж: Studio Љиљана * Дизајн Вамовић Агбаба Трипковић, Дејан Лукић, Дејана Карапанџа, Петровић, * Приредили: Бранко Маријана Петровић Маријана * За издавача: com) (mladi.istrazivaci.beograda@gmail. Млади Београда истраживачи Издавач: DE RO I PRI C NI ME NI SPO ĆE ŠTI 6. ZA

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2010.2011. GODINI 185 6.1 POŠUMLjAVANjE I PRIRODE C Danas Beograd ima 11.365 hektara mišljenje stručne i nestručne jav- zelenih površina (14,6 odsto ukupne nosti. teritorije). Na užoj gradskoj teritori- Osnovni razlozi za donošenje Strate- ji sa 10 opština, odnos je nešto dru- gije pošumljavanja koje je Sekretari- gačiji, jer u toj regiji od oko 70.500 jat prepoznao su: podizanje kvalite- hektara, čak 10.541 hektara je pod ta životne sredine, klimatske prome- zelenilom. Reč je, naravno, o javne, opasnost od poplava, degradira- nim površinama. Tu spadaju par- ni i devastirani tereni, mala (zabri- kovi (385 hektara), skverovi i trgovi njavajuća) pošumljenost, umanjena (8), zelenilo duž saobraćajnica (175), osnovna funkcija šuma, loš kvalitet gradske šume i rečna ostrva (1.800 šuma (izdanačkog porekla) i dr. 6. ZAŠTIĆENI SPOMENI hektara), zelene površine naselja Trenutni stepen šumovitosti područ- (1.079) i beogradski drvoredi sa oko ja Beograda iznosi 11,2 %. Površina 67.000 stabala. šuma po stanovniku iznosi 0,025 ha, Krajem 2009. godine Sekretarijat za dok “minimalno optimalna vred- zaštitu životne sredine je izradio nost” površine šuma po stanovniku, Strategiju pošumljavanja područja koja imaja efekat na očuvanje zdra- Beograda u saradnji sa Institutom za ve životne sredine jedne regije izno- šumarstvo. si 0,33 ha. Skupština grada Beograda, na sed- Za 2011. godinu Sekretarijat za zašti- nici održanoj 13. juna 2011. godine, tu životne sredine je izdvojio oko je usvojila Strategiju pošumljavanja 100 miliona dinara za realizaciju područja Beograda, a Sekretarijat za poslova pošumljavanja i pošumlje- zaštitu životne sredine je, u skladu no je ukupno 250 hektara zemlji- sa Strategijom, pokrenuo niz akci- šta na teritoriji Beograda sa oko 110 ja pošumljavanja, koja su započeta 000 sadnica. Pošumljavanje se reali- na Adi Ciganliji 17. oktobara 2011. zovalo sa Javnim preduzećima koja godine. se nalaze na teritoriji Beograda i to: Strategija pošumljavanja područ- JP „Srbijašume“, JKP „Beogradvo- ja Beograda definiše aktivnosti na de“, JKP „Zelenilo Beograd“, JP „Ada podizanju kvaliteta životne sredine, Ciganlija“. Svi poslovi su se reali- zaštiti biodiverziteta, racionalnom zovali po prioritetima i na osnovu korišćenju šumskih resursa. Strate- dostavljenih Planova pošumljavanja gija je, između ostalog, predviđa i za 2011 godinu: integraciju mera iz drugih strateških 1. JP „Ada Ciganlija” pošumilo 13 ha dokumenata u oblasti zaštite život- sa 8 000 sadnica. ne sredine, odnosno zaštite prirode, zaštite voda, zaštite sistema zelenih 2. JP „Srbijašume” izvodilo radove površina grada, kao i razvoja šumar- pošumljavanja na površini od stva na teritoriji Beograda. 125.78 ha sa oko 80 000 sadnica. Izrađena je u skladu sa svim među- narodnim, domaćim i evropskim 3. JP „Beogradvode” izvodilo radove normativima i dobila je pozitivno na površini od 21.77 ha na kojoj će biti zasađeno 6 531 sadnica.

186 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 4. JKP „Zelenilo Beograd” izvodilo nama, kada je reč o pošumljavanju radove na pošumljavanju 45.12 ha Beograda, uticaćemo na podizanje DE

a planiran broj sadnica za te svrhe kvaliteta životne sredine, na kva- RO je 10 000 sadnica. litet vazduha (smanjenje CO2), na smanjenje efekata staklene bašte, na Sadni maretijal koji će se koristiti je I PRI smanjenje buke, na zaštita zemljišta, C u skladu sa svim šumskim osnovana zaštita voda, na povećanje pošu- NI ma koje su trenutno važeće i to su mlj enosti Beograda (do 35%) i dobio autohtone lišćarske vrste kao što su bi se potencijal za proizvodnju bio- ME hrast, jasen, javor, voćkarice...... mase (energija) koja će unarednim Ovim nizom akcija koje će Sekre- godinama biti nezamenjiva. tarijat sprovoditi u narednim godi- NI SPO ĆE ŠTI 6. ZA

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 187 7. ŽIVOTNA SREDINA U FUNKCIJI PREVENCIJE I PROCENE RIZIKA ZA ZDRAVLjE

zdravlje U okviru programskih ciljeva Zdrav- force (pokretačka snaga), P - Pre-

lje u Evropi za 21 vek Svetska zdrav- ssures (pritisak), S - State (stanje), E na

stvena organizacija, SZO je posta- - Exposure (izloženost), E - Effects vila: (efekti), A - Action(akcija). aj c Cilj 10 - Zdrava i bezbedna životna sredina što znači da bi do 2015. godi- uti ne stanovništvo u regionu trebalo i Pokretačka

da živi u bezbednijoj životnoj sre- snaga dini, sa izloženošću opasnim zaga- Pritisak đenjima za zdravlje na nivoima koji ne prelaze međunarodno usvojene

sredina standarde.

Potreba da se razviju instrumen- Stanje ti koji bi doprineli podršci u politici odlučivanja u oblasti životne sredine i javnog zdravlja uslovila je donoše- ivotna nje odluke da se uspostavi sveobu- Akcija

7. Ž hvatni informacioni sistem u oblasti životne sredine i zdravlja. Svet- ska zdravstvena organizacija (SZO) Izloženost podržana od velikog broja zemalja članica, u saradnji sa Evropskom agencijom za životnu sredinu (EEA) uspela je da definiše i reaelizuje pro- Efekti jekat „Zdravstveni indikatori život- ne sredine-razvoj Metodologije za SZO evropski region“. Šema: Model koji povezuje zdravlje i životnu Ciljevi ovog projekta SZO su da sredinu razvije metodologiju koja će onima koji donose odluke dati dovoljno U suočavanju sa problemima u informacija o izloženosti populacije životnoj sredini i posledičnim efek- faktorima rizika u životnoj sredini, tima na zdravlje, posebno na decu, efektima na zdravlje i aktivnostima društvena zajednica pokušava da koje treba preduzeti da se ovi efekti usvoji i primeni različite akcije (A). smanje i dovedu na nivo prihvatljiv One mogu biti u različitim forma- i uporediv. ma i mogu biti usmerene na različite segmente (ciljne tačke) trajanja odno- KONCEPTI I MODELI KOJI POVEZUJU sa životna sredina-zdravlje. Aktiv- nosti mogu biti preduzete da se ZDRAVLJE I ŽIVOTNU SREDINU smanji ili kontorliše opasnost koja je Monitoring životne sredine obezbe- identifikovana, kao što je npr. ogra- djuje podatke u skladu sa prihvaće- ničenje emisije zagađujućih materija nim modelom DPSEEA). U original- ili mere koje su usmerene na zaštitu nom nazivu skraćenica vodi pore- od poplava. Najefikasnije su dugo- klo od sledećih pojmova: D-Driving ročne akcije koje su u svom prila-

188 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI zu preventivne, sa ciljem elimina- nih ciljeva pojedine jasno definisane cije ili smanjenja uticaja koji dovo- aktivnosti. de do promena. Jedna od dugoroč- DUGOROČNI CILJ I - do 2019. godi- nih Akcija na nivou Republike Srbi- ne doprineti unapređenju pristupa je koju je usvojila i vlada Republike adekvatnim i bezbednim izvorišti- zdravlje Srbije jeste: ma vodosnabdevanja i odgovarajućoj

sanitaciji za decu. na

PLAN AKCIJE ZA ŽIVOTNU SREDINU I ZDRAV- DUGOROČNI CILJ II - do 2019. godi- aj

LJE DECE koji se odnosi na period od ne, unapređena bezbednost životne c 2009. do 2019. godine. Ovim planom sredine i povećana fizička aktivnost uti

određeni su prioriteti, koji su iska- dece radi smanjenja umiranja, inva- i zani kao četiri prioritetna cilja koji liditeta, povređivanja i obolevanja su bili prihvaćeni na Četvrtoj Mini- dece (učešće u saobraćaju, sportu i starskoj konferenciji Evropske Unije slobodnim aktivnostima, povrede u o životnoj sredini i zdravlju. Četiri domaćinstvu). osnovna regionalna prioriteta: DUGOROČNI CILJ III - do 2019. dopri- sredina 1. Regionalni prioritet I - Voda i sani- neti smanjenju izloženosti dece zaga- tacija; đenom vazduhu radi prevencije res- 2 Regionalni prioritet II - Udesi, piratornih i ostalih bolesti vezanih povrede i fizička aktivnost; za aerozagađenje. ivotna 3. Regionalni prioritet III - Kvalitet DUGOROČNI CILJ IV - Očuvano i una- pređeno zdravlje dece i odraslih u

vazduha; 7. Ž 4. Regionalni prioritet IV - Hemijski, reproduktivnom periodu smanje- fizički i biološki agensi i zdravlje njem izloženosti fizičkim, hemijskim na radu. i biološkim štetnostima u životnoj sredini do 2019. godine (životna sre- U okviru četiri navedena priorite- dina i radna okolina koja daje podrš- ta planirani su dugoročni i srednjo- ku zdravlju dece). ročni ciljevi, a u okviru srednjoroč- Prim. dr. Snežana Matić-Besarabić

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 189 I PRIRODE C 6. ZAŠTIĆENI SPOMENI

190 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 8. KOMUNALNE DELATNOSTI

foto Nebojša Čović © 8. KOMUNALNE DELATNOSTI 192 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2010. GODINI 2010. U BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET INSTITUCIJE I DELATNOSTI OD ZNAČAJA ZA ŽIVOTNUSREDINU DELATNOSTIZA I ZNAČAJA INSTITUCIJE OD b) Javna preduzeća Javna b) c) Institucije od značaja za životnu sredinuživotnu za značaja od Institucije c) uprava Gradska a) 15. 14. 13. 12. 11. 10. 18. 17. 16. 15. 14. 16. 9. 8. 7. 6. 5. 4. 3. 2. 1. Direktor Dejan Dejan DirektorVeselinov 5/IX Masarikova - Beograda Turističkaorganizacija PetarKnežević Direktor Termoelektrane „Nikola Tesla“Obrenovac- Direktor Milutin Štrbić Milutin Direktor JKP 21 Nušićeva - „Beogradput“ Radojević Mileta Direktor preduzeće29 saobraćajno Ljubice Gradsko Kneginje - “Beograd“ PredićZoranDirektor 11 JKP nasip Savski - elektrane“ „Beogradske Draškić Radovan Direktor 2 JKP put Surčinski - Beograd“ „Zelenilo Stamenković Aleksandar Direktor 8 KovačevićaJKP Mije - čistoća“ „Gradska Babić CvijoDirektor 28 Deligradska JKP - kanalizacija“ vodovodi „Beogradski Kraljice Marije 1 Marije Kraljice - poslove stambene i komunalne za Sekretarijata vode za Uprava Đakonović Dragoljub Sekretar 43-45 marta 27. - saobraćaj za Sekretarijat PredragPetrović Sekretar 1 Marije Kraljice - poslove stambene i komunalne za Sekretarijat JP tvrđava” „Beogradska PetarŠišovićDirektor JKP osvetljenje”„Javno Milovanović Miloš Direktor preduzećevodoprivradno Javno Svetozara„Beogradvode“-Ćorovića 15 DraganDirektor Vučković 26 KP Deligradska - a.d. „Dimničar“ PredragDirektor Veinović JKP 3 Karabiberovića Živka pijace“- „Gradske Gajić ZoranDirektor JP 2 Ciganlija Ada - Ciganlija“ „Ada Direktor Nenad StavretovićNenad Direktor 91 Ribara Ivana Dr - Srbije prirode zaštitu za Zavod Prof.Upravnik Dr. PetarMarin bašta Botanička - Takovska „Jevremovac“ 43 Danilo DirektorVuksanović JP stambeno”„Gradsko Lučić-Todosić Ivana mr Direktor DirektorŽivadinović Vladan gazdinstvo Šumsko „Beograd“ Braunović Igor direktor Generalni 113 Pupina Mihaila - „Srbijašume“

8.1 SEKRETARIJAT ZA KOMUNALNE I STAMBENE POSLOVE

ODRŽAVANJE JAVNIH ZELENIH četinara i lišćara kao i 4.377 koma- POVRŠINA da raznog šiblja. Tokom 2011. godine JKP „Zelenilo n U cvetnjacima i žardinjerama je Beograd“ je u okviru tekućeg održa- tokom prolećne i jesenje sadnje vanja uređivalo, održavalo, čuvalo i zasađeno 736.899 komada sezon- štitilo javne zelene površine na teri- skog cveća i 118.870 komada luko- toriji deset gradskih opština koje su vičastih vrsta (narcisi, zumbu- obuhvaćene redovnim Programom li, lale i krokusi). Još je zasađe- održavanja ovog preduzeća na povr- no i 23.080 komada perena, 920 šini od 2.651 ha, kao i na 57 ha povr- komada hrizantema, 2998 komada šina uz priobalje Save i Dunava. puzavica, 3.019 ruža (od čega 207

Aktivnosti JKP„Zelenilo Beograd“ u ruža povijuša 8. KOMUNALNE DELATNOSTI 2011. godini usmerene su pre svega n Seča suvih i polomljenih grana na brojne intervencije u okviru teku- stabala izvršena je na 10.330 sta- ćeg i investicionog održavanja deči- bala, izdizanje krošnji je obaljeno jih igrališta u okviru javnih zelena 20.107. stabala, kruna je formi- nih površina, gde je posebna pažnja rana na 480 stabala dok je estetsko posvećena javnim zelenim površina- oblikovanje izvršeno na 436 staba- ma u parkovima i stambenim nase- la. Seča izbojaka i zaperaka je izvr- ljima.Tako je, iz bezbednosnih razlo- šena na 18.245 prevashodno mla- ga, na 60 lokacija izvršeno ograđi- dih stabala; vanje sportskih i dečijih igrališta, na n Sa javnih zelenih površina, uklju- 60-ak lokacija je izvršena poprav- čujući i drvorede, iz bezbednosnih ka dečijih igrališta, pešačkih staza, i fito-sanitarnih razloga uklonjeno stepeništa sa ugradnjom rukohvata, je 4.979 bolesnih, trulih i fiziološki zaštita i obnova travnjaka. U višim zrelih stabala, kao i 3.000 panjeva; kategorijama održavanja izvršena je n U okviru poslova na redovnom sanacija parka Bele vode, započe- održavanju travne površine su u ta je sanacija Pančićevog parka na toku vegetacione sezone pokoše- Dorćolu, popravka dečijeg igrališta ne 5 do 10 puta, zavisno od kate- u Finansijskom parku i završeni su gorije zelene površine i to na 8.099 radovi sanacije javne zelene površi- ha. Obnova i popravka travnjaka je ne kod SRC „Pionir“ na Paliluli. izvršena na 135.623 m². JKP „Zelenilo-Beograd“ je u okviru n U cilju zaštite parkovskog drve- godišnjeg Programa radova izvršilo ća i drvorednih sadnica izvrše- sve planirane poslove na redovnom na je hirurška sanacija 949 stabala održavanju javnih zelenih površina zahvaćenih procesom truleži. Foli- za 2011. godinu. jarno prihranjivanje sa hemijskim Navodimo samo neke od njih: tretiranjem protiv biljnih bolesti i n U okviru tekućeg održavanja štetočina je izvršeno na 18.686 mla- u drvoredima je zasađeno 1.585 dih sadnica u drvoredima, kao i na 2 sadnica u žardinjerama 482 sadni 22.782 odraslih stabala i 98.643 m ce niskih četinara i 3.907 komada ruža, šiblja i cvetnog zasada; hemij- raznog šiblja, a na ostalim zele- sko tretiranje nepoželjne vegetaci- nim površinama (parkovi, blokov- je je izvršeno na 365.056 m², dok sko zelenilo u stambenim naselji- je mehaničko uklanjanje nepoželj- ma, priobalje i dr.) 3.131 sadnica

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 193 ne drvenaste i zeljaste vegetacije je šetališnoj stazi na Keju oslobođe- izvršeno na 27.740 m². nja sanirana dva oštećenja; zašti- n Krčenje podrasta sa mlevenjem ta zelenih površina izvršena je u granjevine je izvršeno na površi- Ulici cara Dušana br. 121, u stam- ni od 71.620 m² kao i mulčiranje benom naselju u Batajnici - Bihać- terena od bagremca sa utovarom i koj i Cara Uroša I, dok je u Zagor- odvozom na 107.155 m2. skoj ulici kod br. 46 sanirano ošte- n Na dečijim igralištima je izvr- ćenje na sportskom terenu; šena ugradnja 56 novih rekvizi- n na Novom Beogradu je izvršena ta kao i farbanje i popravka 2.594 obnova dečijih igrališta u stam- dečijih rekvizita (ljuljaške, klacka- benom naselju „Stara bežanija“ u lice, penjalice, vrteške, tobogani), Ulici Pere Segedinca 1-26 i Zemun- u peščanicima je zamenjeno 357 skoj od br.1-19. Pored dečijih igrali- m³ peska. šta obnovljeni su čvrsti zastori na n Na javnim zelenim površinama stazama, platoima i stepeništima, 8. KOMUNALNE DELATNOSTI je ugrađeno 484 novih klupa kao obnovljen je kompletan parkovki i popravka 374 klupe, ugrađeno je mobilijar (parkovske klupe i đubri- 309 novih korpi za otpatke i 145 jere), izvršena je sanacija postoje- đubrijera za higijenu pasa; ćeg zelenila sa obnovom i zaštitom travnjaka; Završeni su radovi pri- n U okviru radova na održavanju vremenog uređenja zelenih povr- čistoće javnih zelenih površina šina u Bloku 70, izvršena je zašti- izvršeni su sledeći radovi: sa trav- ta sa obnovom travnjaka u Gan- njaka i čvrstih zastora sakupljeno dijevoj ulici br. 17-35a; u Buleva- je i odveženo na deponiju 158 m3 ru Zorana Đinđića br. 33-39 pored smeća. ugradnje zaštitnih stubića, izvrše- n U zimskom periodu je očišćen sneg na je popravka čvrstih zastora na sa 481 ha površina; platoima za miran odmor i zame- n Deratizacija je izvršena dva puta u na postojećih klupa i đubrijera; u toku godine (u junu i oktobru) na Bulevaru Zorana Đinđića br. 157a- ukupnoj površini od 268 ha. 211 završena je izrada pešačkih U cilju podizanja nivoa kvaliteta jav- staza; završeni su radovi poprav- nih zelenih površina u okviru inve- ki dečijeg igrališta u Ulici Palmi- sticionog održavanja obavljeni su ra Toljatija br. 60 i u Pariske komu- radovi na popravkama i zameni čvr- ne kod br. 12, a započeti su radovi stih zastora (pešačke staze, rampe, popravki dečijih igrališta u Ulici platoi, stepeništa), dečijih igrališta, Pariske komune br. 33, Milana parkovskog mobilijara kao i zaštita i Vujaklije 1-3 i Omladinskih briga- obnova travnjaka. da kod br. 38; rukohvati su postav- U stambenim naseljima na 60-ak ljeni na stepenišnim prilazima u lokacija izvršene su popravke Ulici Milutina Milankovića od br. manjeg ili većeg obima pešačkih 36-62 kao i u Ulici Milentija Popo- staza. Sledi pregled izvršenih rado- vića kod br.21 u Bloku 19a. va u okviru investicionog održava- n Na Paliluli je završena sanacija slo- nja javnih zelenih površina po grad- bodnih površina oko SRC „Pionir“ skim opštinama: i u stambenom bloku u Ulici Patri- n Zemun: završeni radovi uređe- sa Lumumbe br. 63-69; započeti su nja ružičnjaka ugradnjom dekora- radovi popravki dečijeg igrališta u tivnih ivičnjaka na Zemunskom parku Mali Tašmajdan, izvršena keju na potezu od od Zemuna do je izrada potpornog zida iza zgra- Hotela „Jugoslavija“; takođe su na de u Ulici Dragoslava Srejovića br.

194 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 58 sa ugradnjom rukohvata na ste- šena popravka stepeništa i staza penišnom prilazu. Rukohvati su sa ugradnjom rukohvata, započe- postavljeni i u Plješevačkoj ulici ti su radovi popravke staze deči- br. 11, započeta je sanacija zelenih jeg igrališta i košarkaškog terena u površina sa pratećim sadržajima Ulici Mirijevski venac br. 2; u okvi- u stambenom bloku između ulica: ru SRC ,,Olimp“ izvršena je sanaci- Marijane Gregoran, Jastrebačke i ja zelenih površina; Vlade Ilića; izvršena je popravka n Na opštini Čukarica su završe- prilazne staze u Drinske divizije ni radovi na kompletnoj obnovi br. 94 kao zaštita zelenih površina Parka Bele vode: obnovljena su u Ulici Severina Bijelića kod br. 5 u tri dečija igrališta, teren za boća- naselju Borča greda; nje, park je opremljen spravama n Na Savskom Vencu je završeno je za vežbanje a izdvojen je i deo za asfaltiranje pešačkih staza u okvi- slobodno puštanje kućnih ljubi- ru Topčiderskog parka i započe- maca. Ugradnja rukohvata je izvr- ta je obnova dečijeg igrališta sa šena u Jasenovoj ulici br.10-16 a u 8. KOMUNALNE DELATNOSTI nivelacijom škarpe u Finansijskom Trgovačkoj br. 14 je pored ugrad- parku; nje rukohvata izvršena i poprav- n Na opštini Stari Grad započeti ka pešačke staze. U Ulici Milana su radovi na sanaciji Pančićevog Jovanovića br.6 je izvršena zaštita parka. Sanacije zelenih površina zelene površine sa obnovom trav- manjeg obima su izvršene u Ulici njaka, u Beogradskog bataljona br. Visokog Stevana br. 21-23 i kod 10 je sanirana škarpa sa izradom br. 27; izvršena je zaštita zelenih rigole, u Nikolaja Gogolja br.94 je površina u Ulici Tadeuša Košćuš- izvršena obnova travnjaka sa nive- kog kod br. 86c i u Parku Terazij- lacijom terena; ska terasa. U Knez Mihajlovoj ulici n Na opštini Rakovica, na više loka- su obnovljene klupe za sedenje na cija izvršena je popravka stepeni- žardinjerama. šta, staza i ugradnja rukohvata i n Na opštini Vračar su završeni to: u Ulici Stanka Paunovića Velj- radovi popravki dečijih rekvizita ka br. 54, Vlici Stojana Jankovi- u stambenom naselju u Ulici Fran- ća br. 13, na Vidikovačkom vencu ca Rozmana, a u Karađorđevom kod br. 14b, u Ulici Bogdana Žera- parku je izvršena popravka ste- jića kod br. 24 i kod CMZ, u Ulici peništa. Takođe su završeni rado- Dimitrija Koturovića kod br. 27, vi na sanaciji javnog sanitarnog zatim u Ulici Luke Vojvodića br. objekta u Ulici vojvode Šupljikca; 65, 67 i 69 kao i u Ulici Mile Dimić n Na opštini Zvezdara je završe- 9a i Pilota Mihajla Petrovića br.17; na sanacija stepeništa i staza u popravka pešačkih staza sa obno- Volginoj i Astronomskoj, ugrad- vom travnjaka izvršena je u Ulici nja rukohvata je izvršena u Ulici Stvana Opačića br. 2, u Oplenač- Samjuela Beketa br. 8, 12 i 14, u koj br. 43-45, 60 i 66, Oplenačkoj Koste Nađa br. 52 kao i u Pupi- br. 50-52 i Serdar Janka Vukotića novoj br. 5-7. U Ulici Matice Srp- br. 3 i u Ulici Nikole Marakovića ske br. 60, 62 i 64 izvršena je sana- br. 23; popravka potpornog zida i cija igrališta za balote; u Parku zaštita od spiranja zemlje izvrše- Ćirila i Metodija završena je izra- na je u Ulici Stojana Jankovića br. da pešačke staze, u Parku kod 3 i u Ulici Slavoljuba Vuksanovi- Šeste beogradske gimnazije uzvr- ća br. 12; šena je popravka zastora od gume, n Na opštini Voždovac izvršeno je u Ustaničkoj ulici br. 224a je izvr- postavljanje rukohvata u Meštrovi-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 195 ćevoj br. 33 i Zaplanjskoj 76; zaštit- ve je finansirao i radove uređenja na zelenih površina sa obnovom „Parka otvorenog srca“ u centru travnjaka izvršena je u Meštrovi- Surčina. Radovima je obuhvaćena ćevoj br. 12-18, u Bulevaru oslobo- izrada pešačkih staza od betonskih đenja br. 160, Ustaničkoj 150-158 i ploča u više boja, ugradnja klupa Radovana Simića Cige br. 38, Braće i đubrijera tip „Stara beogradska“, Jerković br. 64; popravka pešač- izrada travnjaka, izrada dečijeg igra- ke staze sa obnovom travnjaka lišta sa dečijim rekvizitima i sigur- izvršena je u Meštrovićevoj br. 42, nosnom podlogom od gume; čitav zaštita od spiranja zemlje sa izra- prostor ograđen je niskom dekora- dom rigole urađena je u Bulevaru tivnom ogradom. oslobođenja br. 78 kao i popravka skalineta i rampe u Ulici Vladimi- Suzbijanje i uništavanje ambrozije ra Tomanovića br. 4 i 5; U skladu sa Uredbom Vlade o mera- n Na sedam lokacija u gradu uređe- ma za suzbijanje i uništavanje korov- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI ni su prostori za puštanje kućnih ske biljke ambrozije - Ambrosia arte- ljubimaca i to u Karađorđevom misifolia L. (spp.) („Sl. glasnik RS”, parku, u Pančićevoj ulici, u Čubur- br. 69/2006), grad Beograd je preko skom parku, u parku Stara Zvez- Sekretarijata za komunalne i stam- dara, u parku Lepi izgled, parku bene poslove i u 2011. godini nasta- Bele vode i Tašmajdanskom parku. vio da preduzima odgovarajuće n Na jedanaest lokacija u gradu izvr- mere na suzbijanju i uništavanju ove šena je ugradnja sprava za fitnes, a korovske biljke na teritoriji grada na sedamnaest lokacija ugrađeni primenom odgovarajućih mehanič- su najsavremeniji rekviziti za igru kih i hemijskih mera. najmlađih. Tokom vegetacione sezone, ambro- U cilju povećanja opšte uređeno- zija je tretirana na 145 lokacija na sti javnih zelenih površina, pored površini od 70 ha. U urbanom grad- površina na deset gradskih opšti- skom tkivu zastupljenost ambrozije na, obavljani su i radovi na poprav- se podudara sa stepenom uređenosti kama, sanaciji i tekućem održavanju zemljišta i pravcima odakle je dospe- jednog broja degradiranih i ošteće- la na teritoriju Beograda. Najmanje nih javnih zelenih površina i obje- je ima u centru grada, a prema peri- kata i na ostalim gradskim opština- feriji sve više (Zemun, Palilula), pa je ma u Sopotu, Barajevu, Lazarevcu, tako i ove godine najviše tretirana u Grockoj, Mladenovcu, Obrenovcu i Zemunu (na 48 lokacija), na Paliluli Surčinu. (18 lokacija), Čukarici (na 25 lokacija), Tako je Sekretarijat za komunalne i Rakovici (17 lokacija) i Novom Beo- stambene poslove finansirao nabav- gradu (16 lokacija) na ukupno 68,6 ku i ugradnju fitnes rekvizita na jav- ha, dok je na Voždovcu, Zvezdari i nim površinama na sedam lokacija Savskom Vencu tretirana na 20 loka- u opštinama Sopot (kod MZ Ralja), cija i to na površini od 2,4 ha. Barajevo (kod srednje škole), Lazare- Ambrozija je biljka koja je pre cve- vac (SRC „Kolubara“, Ul. Hilandar- tanja bezopasna, ali se sa cveta- ska bb), Grocka (Vrčin), Mladenovac njem raznosi polenov prah koji iza- (između Ulica M. Milankovića i V. ziva alergijske reakcije. Redovnim Karadžića), Obrenovac (Ul. Ravno- košenjem ili čupanjem biljke iz kore- gorska) i Surčin (ugao Vojvođanske i na sprečava se cvetanje ambrozije, a Seljačke bune). hemijskim tretiranjem se uništava i U gradskoj opštini Surčin, Sekretari- suzbija njeno dalje širenje. jat za komunalne i stambene poslo-

196 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 8.2. Sekretarijat za saobraćaj

U 2011. godini Sekretarijat za sao- sije, Generalnog direktorata za život- braćaj preduzeo je niz aktivnosti sa nu sredinu. ciljem poboljšanja kvaliteta životne Cilj kampanje, koja se održava od sredine, od kojih izdvajamo: 16. do 22. septembra, je podsticanje n Početak realizacije projekta „Podrš- lokalnih vlasti da uvode i promovi- ka održivom transportu u Beogra- šu razne održive saobraćajne mere, du“ koji realizuje UNDP Srbija u kao i pozivanje građana da umesto saradnji sa Gradom Beogradom, a privatnih automobila koriste održi- koji finansira međunarodni fond ve vidove prevoza, pešačenje, bicikl GEF (Global Environmental Faci- i javni gradski prevoz. lity). Vrhunac kampanje je obeležavanje Osnovni cilj projekta je smanjenje Dana bez automobila 22. septembra, emisije štetnih gasova uzrokovane kada gradovi organizatori, tokom 8. KOMUNALNE DELATNOSTI saobraćajem u gradu kroz promo- celog dana formiraju jednu pešačku visanje dugoročnog prelaska na efi- ili pešačko biciklističku zonu. kasnije vidove saobraćaja koji manje Sa namerom prelaska u red energet- zagađuju, odnosno kroz podstica- ski efikasnih ekonomija sa niskom nje korišćenja javnog prevoza, pod- emisijom štetnih gasova, Evropska sticanje učešća biciklista u saobraća- unija je pred sebe postavila čitav niz ju i obezbeđivanju podrške za razvoj ambicioznih klimatskih i energet- održivog saobraćaja. Unapređenjem skih ciljeva koje bi trebalo da ispu- transportnih modela na lokalnom ni do 2020. godine. Oni uključuju nivou, grad doprinosi unapređenju i smanjenje emisije gasova koji dopri- uspostavljanju energetske ravnoteže, nose efektu staklene bašte za 20%, globalnom umanjenju štetnih posle- povećanje energetske efikasnosti za dica po životnu sredinu, istovreme- 20% i povećanje udela obnovljivih no čineći sopstveni urbani ambijent izvora energije u ukupnoj potroš- zdravijim, bezbednijim i prijatnijim nji od najmanje 20%. Jedna od najza život i rad. većih prepreka za ostvarenje ovog Projekat sadrži sledeće komponente: cilja je porast broja putovanja pri- n Proces planiranja održivog urba- vatnim automobilima (koja uglav- nog saobraćaja, nom koriste fosilna goriva kao izvor n Organizovanje Evropske nedelje pogonske energije). Tokom Evrop- mobilnosti, ske nedelje mobilnosti se promovišu načini prevoza koji su visoko efika- n Rad na jačanju svesti najmlađe sni i racionalni u smislu vrste i koli- populacije o održivoj mobilnosti, čine neophodnih resursa, kao i oni n Promovisanje biciklističkog sao- koji na različite načine koriste sop- braćaja, stveni, ljudski pogon. n Obuku instruktora za Eko vožnju. Od uvođenja 2002. godine, Evrop- n Organizovanje Evropske nedelje ska nedelja mobilnosti je postajala mobilnosti sve masovnija kako u Evropi, tako Evropska nedelja mobilnosti je i u svetu. U akciji 2011. godine uče- godišnja kampanja za održivu urba- stvovalo je 2268 gradova, u koji- nu mobilnost, koja se svake godi- ma su sprovedene mnogobrojne trajne organizuje u više gradova širom ne mere, koje su uglavnom fokusi- Evrope, uz podršku Evropske komi- rane na infrastrukturu za bicikli-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 197 ste i pešake, usporenje saobraćaja, kalendara aktivnosti, kao i predstav- unapređivanje pristupa saobraćaju i ljanje dosadašnjih aktivnosti Sekre- jačanje svesti o održivom saobraćaju. tarijata za saobraćaj na unapređenju Lokalne vlasti se podstiču da uče- održivog saobraćaja i ukazivanje na stvuju u Evropskoj nedelji mobil- glavne ciljeve održivog saobraćaja: nosti registrovanjem događaja koje n razvijati urbane forme koje sma- organizuju, kao i da realizuju bar njuju potrošnju energije i emisiju jednu trajnu meru u nedelji mobilno- zagađivača; sti i danu bez automobila. n forsirati koncept pristupačnosti (a Sprovedene aktivnosti u okviru ne mobilnosti), smanjujući potre- Evropske nedelje mobilnosti u 2011 bu za korišćenjem motornih vozi- godini: la (posebno podsticati pešačenje i korišćenje bicikala);

n n Konferencija za štampu na temu: Evropska razvijati javni gradski saobraćaj i

8. KOMUNALNE DELATNOSTI nedelja mobilnosti smanjivati pojedinačno korišćenje Osnovni ciljevi konferencije bili su automobila; najava Evropske nedelje mobilnosti i

198 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI n razvijati nove, ekološki čistije vido- i članovi diplomatskog kora. Učesni- ve saobraćaja, koji ekonomičnije ci promotivne vožnje su na poklon koriste energiju od motora sa unu- dobili majicu sa logom evropske trašnjim sagorevanjem; nedelje mobilnosti i mapu bicikli- n razvijati centre aktivnosti oko čvo- stičkih staza u Beogradu džepnog rišta javnog gradskog prevoza. formata. n Pešačka subota – ulica Kralja Milana U okviru Evropske nedelje mobilnosti organizovana je „pešačka subota“ na potezu od Slavije do Trga republike (Kralja Milana – Terazije – Kolar- čeva) od 8 do 20 časova.

n Promotivna vožnja biciklom od SC Milan 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Gale Muškatirović do Pristaništa

n Brojač za bicikla

Promotivna vožnja povodom Evrop- ske nedelje mobilnosti održana je na biciklističkoj stazi od SC Milan Gale Muškatirović do Pristaništa. Promo- tivnoj vožnji je prisustvovalo nekoliko stotina biciklista. Bili su prisutni

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 199 Valterom iz Nemačke koji se kretao međunarodnom biciklističkom rutom. Obzirom da se radi o prvom brojaču u Beogradu i Srbiji vest je bila prisutna u mnogim pisanim i elektronskim medijima.

n Konkurs i izložba dečijih crteža

Razvoj biciklističkog saobraćaja je sastavni deo razvoja održivog sao- braćaja u gradovima. Brojač za bicikla je uređaj koji regi-

8. KOMUNALNE DELATNOSTI struje broj biciklista i automatski prikazuje njihov broj na displeju. Broja- či za bicikla se postavljaju sa ciljem evidentiranja broja biciklista, ali i sa ciljem promocije biciklističkog saobraćaja. Postavljanjem brojača se jasno ukazuje na postojanje biciklista i beleži njihov stvarni broj. Na taj način se ukazuje na potrebu obez- beđenja boljih uslova za kretanje biciklista. Mnogi evropski gradovi u svrhu stimulisanja biciklističkog saobraćaja instaliraju brojače bicikala. Sekretarijat za saobraćaj je utvr- dio rutu za prolazak međunarodne U okviru evropske nedelje mobil- biciklističke rute od Atlantskog do nosti organizovano je takmičenje u Crnog mora kroz Beograd čije obele- crtanju na temu alternativne mobil- žavanje je finansirala GIZ – Nemač- nosti. Oglas za takmičenje je objav- ka tehnička pomoć. Pri utvrđivanju ljen u dnevnom listu Politika. Cilj rute ostvarena je dobra saradnja sa konkursa je da deca koja pohađaju GIZ, pri čemu su izašli u susret našoj osnovne škole saznaju šta je alter- molbi da Beogradu doniraju brojač nativna mobilnost i evropska nede- za bicikla. Postavljanje uređaja za lja mobilnosti. Namera je bila da brojanje bicikala je izvršeno na pri- deca prihvate inicijativu, postanu staništu, na tabli međunarodne bici- njeni promoteri i šire je među svo- klističke rute. Ova biciklistička staza jom porodicom i prijateljima, kako bi povezuje Dunavski kej i Dorćol sa se širio krug zagovornika alternativ- Adom Ciganlijom, a preko Branko- ne mobilnosti. Za učesnike konkur- vog mosta i sa Novim Beogradom. sa su obezbeđene prigodne nagra- Već dvadeset dana nakon postavlja- de: električni bicikl kao prva nagra- nja brojač je registrovao 16.000 bicida, zatim devet bicikala kao nagrade klista. Promocija uređaja je izvrše- za specijalni doprinos alternativnoj na u okviru Evropske nedelje mobil- mobilnosti i 100 majica sa logotipom nosti. Iako je na dan promocije bilo Evropske nedelje mobilnosti. kišovito vreme novinari su imali priliku da razgovaraju sa biciklistom

200 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI n Izrada džepne biciklističke mape Beograda la koriste istu površinu, pri čemu Za potrebe Evropske nedelje mobil- se saobraćajni uslovi prilagođavaju nosti osmišljena je, ažurirana i izra- pešacima. Cilj je humanizacija lokal- đena mapa biciklističkih staza u ne ulične mreže koja je trenutno Beogradu. Mapa je izrađena u dže- apsolutno prilagođena automobilu. pnom formatu, a sadrži i odredbe U zoni usporenog saobraćaja vozač Zakona o bezbednosti saobraćaja na je obavezan da se kreće tako da putevima koje se odnose na bicikli- ne ometa kretanje pešaka, brzinom 8. KOMUNALNE DELATNOSTI

stički saobraćaj i savete biciklistima kretanja peša- za bezbedno učestvovanje u saobra- ka, a najviše ćaju. 10 km/h. Znakovi koji o z n a č a v a j u n Zone usporenog saobraćaja mesto počet- Klasično projektovanje saobraćajnih ka i završet- površina zasniva se na principu raz- ka zone uspo- dvajanja površina za saobraćaj vozi- renog saobra- la i pešaka. Nasuprot tome u zoni ćaja. usporenog saobraćaja pešaci i vozi-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 201 Usporenje saobraćaja se postiže Primenom zona usporenog saobra- postavljanjem saobraćajne signali- ćaja, se prema inostranim iskustvi- zacije i stvaranjem drugačijeg ambi- ma, postižu višestruki pozitivni jentalnog okruženja preraspodelom efekti: saobraćajnih površina, raznim dis- n Smanjuje se obim saobraćaja, kontinuitetima, naizmeničnim par- n Smanjuje se brzina vozila, kiranjem, suženjem kolovoza, izdi- n Smanjuju se buka i zagađenje, zanjem konfliktnih zona, uređenjem ostrva i urbanim mobilijarom (žardi- n Smanjuje se broj saobraćajnih nez- njere, klupe, stubići). Zbog ovakvog goda, obeležavanja i uređenja ulice, koje n Bolja je koncentracija vozača i se razlikuje od uobičajenih uličnih uočavanje konflikata, okruženja, vozači voze sporije i rea- n Bolji uslovi za parkiranje, guju oprezno. Princip usporenja sao- n Više slobodne površine za kreta- braćaja daje dobre rezultate u mno- nje pešaka i prostora za igru dece, 8. KOMUNALNE DELATNOSTI gim evropskim gradovima. Ume- n Lepši izgled ulice, sto za porast saobraćaja na lokal- n Bolji društveni život, noj mreži, ulice se koriste za druš- tvene susrete, igru, vožnju bicikla i n Bolji uslovi stanovanja. dr. Generalno ulični prostor se više Prve zone usporenog saobraćaja u koristi u skladu sa potrebama sta- Beogradu i Srbiji su realizovane u novnika zone. Mnoge ulice u evrop- ulicama Mišarskoj i Koče Kapeta- skim gradovima su doživele prepona od Krunske do Kičevske. Nakon rod u smislu atraktivnosti za gra- uvođenja ove dve zone Sekretarija- đane i porasta lokalnih privrednih tu za saobraćaj stižu inicijative gra- aktivnosti. Građanima opet postaje đana iz drugih delova grada za uvo- privlačno da se druže i kupuju u bli- đenje zona. zini mesta stanovanja što dovodi do Povodom Evropske nedelje mobilno- boljeg društvenog života i podsticaja sti izvršeno je uvođenje zone uspo- lokalne privrede. renog saobraćaja u ulicama Kosan- čićev venac, Zadarska, Srebrenička

202 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI i Fruškogorska. Tokom 2011.godine n Parkiranje zona usporenog saobraćaja uvedena Mogućnosti za sprovođenje odre- je i u Rudničkoj ulici. đene saobraćajne politike u centru grada, u smislu regulisanja stepe- n Zona 30 na korišćenja određenih vidova prevoza, samim tim i obima dinamič- Za razliku od zona usporenog sao- kog saobraćaja u gradu, velike su braćaja, gde se pešaci i vozila kreću u području organizacije parkira- istom površinom, u zonama 30 se nja putničkih automobila. Vremen- projektovanje saobraćajnih površina ski ograničeno parkiranje, kontrola vrši na principu razdvajanja povr- i sankcionisanje prekršaja u parki- šina za saobraćaj vozila i pešaka, ranju, kao i cena parkiranja su bitni odnosno na klasični kolovoz i tro- elementi za unapređenje upravlja- toar. U zoni 30 brzina je ograniče- nja saobraćajem. Unapređenje usluge na na 30 km/h. Usporenje saobraćaja u javnom gradskom prevozu i pri- se postiže postavljanjem saobraćaj- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI mena cene parkiranja kao elemen- ne signalizacije i stvaranjem druga- ta upravljanja saobraćajem doprino- čijeg ambijentalnog okruženja prese razvoju održivog transportnog raspodelom saobraćajnih površina sistema grada. Uvođenjem zona naizmeničnim parkiranjem, suže- vremenski ograničenog parkiranja njem kolovoza, izdizanjem konflik- u centralnom delu Beograda postižu tnih zona i urbanim mobilijarom. se sledeći pozitivni efekti: Povodom Evropske nedelje mobil- n jasno se definišu površine za dina- nosti izvršeno je uvođenje zone mički, stacionarni i pešački sao- 30 u ulicama Carice Milice, Cara braćaj, Lazara, Kralja Petra od Cara Laza- ra do Kneza Sime Markovića, Topli- n raspoloživa parking mesta se nude čin venac, Obilićev venac, Marša- većem broju korisnika, la Birjuzova, Čubrinoj, Ivanbegovoj, n stanovnici zone, lakše dolaze do Gračaničkoj od Ivan begove do Cara slobodnog parking mesta, Lazara i Vuka Karadžića od Čubrine n smanjuje se broj nepropisno parki- do Cara Lazara. ranih vozila, n smanjuje se obim saobraćaja, buka i zagađenje, n Semafori - zeleni talas n smanjuje se broj vozila koja dolaze Sekretarijat za saobraćaj je i ove godi- u centralnu zonu. ne radio na uvođenju novih i pobolj- šanju postojećih koordinacija rada U 2011. godini Sekretarijat za sao- semafora - zelenih talasa. Uveden braćaj je uveo sistem jednosmernih je sistem za adaptibilno upravlja- ulica na delu opštine Vračar oivi- nje saobraćejem na Bulevaru kralja čenom ulicama Bulevar oslobođe- Aleksandra, koji uključuje i detek- nja, Južni Bulevar, Grčića Milenka, tore za najavu vozila kao i prioritet Žička, Cara Nikolaja II, Mačvanska, vozilima javnog gradskog prevoza. Bore Stankovića, Skerlićeva i Nebo- Opremljeno je 10 raskrsnica svetlo- jšina. Obeleženo je oko 2200 par- snom signalizacijom koje posedu- king mesta. Održan je i okrugli sto ju detektorski rad za vozila i peša- sa učešćem građana i opštine na ke. Izvršena je korekcija signalnih temu redefinisanja režima saobraća- planova i poboljšanje rada uređaja u ja i uvođenja zone. Na okruglim sto- linijskoj koordinaciji na 7 poteza. lovima građani su upoznati sa ras- položivim kapacitetima za parkira-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 203 nje i mogućnostima korišćenja par- braćajnih gužvi i zagađenja vazdu- king mesta u slučaju kada postoji ha, bolje zdravlje i ušteda). restriktivni režim parkiranja, kao i u Pored ove realizovane su i sledeće slučaju da se restriktivni režim par- značajne kampanje: kiranja ne primeni. 1. „Bezbednost dece u saobraćaju”, 2. „Nepropisno zaustavljanje”, n Kampanje 3. „Bezbednost motociklista u sao- I tokom 2011. godine Sekretarijat braćaju”, za saobraćaj je realizovao kampanju 4. „Neprilagođena brzina”, „Bez automobila u centru Beograda“. 5. „Vožnja pod dejstvom alkohola”, Cilj kampanje je edukovanje građa- 6. „Crveno svetlo”, na kako i zašto treba menjati navi- 7. „Nepropisno parkiranje” ku korišćenja putničkog automobila, u korist javnog gradskog prevoza i 8. „Poruka pešacima” 8. KOMUNALNE DELATNOSTI koja je korist od toga (smanjenje sao- 9. „Zakrčenje raskrsnica“ 10. „CAR POOLING“ (popunjenost vozila) 11. „Zona usporenog saobraćaja 1 i 2“ 12. „Zona škole”, 13. „Terazije – jednaki putevi za sve“ Sekretarijat za saobraćej će i tokom 2012. godine preduzimati aktivnosti u cilju zaštite životne sredine.

204 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 8.3. UPRAVA ZA VODE

Uprava za vode obavlja poslo- nom propisa i opštih akata koji se ve koji se odnose na upravljanje odnose na izgradnju novih i rekon- vodama u cilju zaštite voda, zašti- strukciju postojećih objekata i izvo- te od štetnog dejstva voda i kori- đenje drugih radova koji mogu uti- šćenja voda na vodnom području cati na promene u vodnom režimu. Beograd prema načelima integral- U skladu sa navedenim, Uprava za nog upravljanja vodama; priprema- vode vodi sledeće programe i aktiv- nje planskih dokumenata za uprav- nosti: ljanje vodama vodnog područja Beo- n Redovne programe: grad: plan upravljanja vodama i pro- 1. Program održavanja sistema grad- gram mera za njegovo ostvariva- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI nje, poseban plan upravljanja voda- ske kišne kanalizacije, koji se rea- ma i godišnji program upravljanja lizuje kroz godišnji ugovor sa JKP vodama, plan upravljanja rizicima „Beogradski vodovod i kanaliza- od poplava; priprema operativnog cija“; plana zaštite od poplava za vode 2. Program održavanja javnih česmi II reda; izdavanje vodnih upravnih i fontana koji se realizuje kroz akata: vodnih uslova, vodne sagla- godišnji ugovor sa JKP „Beograd- snosti, vodne dozvole i vodnog nalo- ski vodovod i kanalizacija“; ga, vođenje vodne knjige - registra o 3. Program održavanja regulisanih izdatim vodnim aktima; organizo- i neregulisanih vodotoka na teri- vanje i obezbeđivanje materijalnih toriji grada Beograda, koji se rea- uslova za obavljanje vodnih delat- lizuje kroz godišnji ugovor sa JVP nosti na vodnom području koje je „Beograd vode“; u nadležnosti grada; nadzor nad 4. Program održavanja ulivnih gra- obavljanjem vodnih delatnosti; ure- đevina kolektor – vodotok, koji se đivanje načina korišćenja i uprav- realizuje kroz godišnji ugovor sa ljanja izvorima, javnim bunarima i JVP „Beograd vode“. česmama; nadzor nad obavljanjem n Investicione programe: komunalne delatnosti prečišćava- 1. Izgradnja postrojenja za prečišća- nja i distribucije vode i komunalne vanje vode PPV Makiš 2, sa prate- delatnosti prečišćavanja i odvođenja ćim objektima u okviru kompleksa atmosferskih i otpadnih voda; ure- Makiš, u skladu sa sporazumom o đivanje uslova i načina korišćenja kreditu koji je Grad zaključio sa mesta za postavljanje plovnih obje- Evropskom bankom za obnovu i kata na delu obale i vodenog prosto- razvoj, pri čemu ovaj projekat rea- ra, uključujući i izdavanje odobre- lizuje JKP „Beogradski vodovod i nja za postavljanje plovnih objeka- kanalizacija“, u okviru kojeg je for- ta; nadzor nad korišćenjem mesta za mirana Jedinica za implementaci- postavljanje plovnih objekata. ju programa; Uprava za vode vrši, kao poslove 2. Programe poboljšanja vodosnab- državne uprave poverene zakonom, devanja, u saradnji sa JKP „Beo- inspekcijski nadzor nad sprovođe- gradski vodovod i kanalizacija“, njem odredaba Zakona o vodama i kroz koje se finansiraju investici- propisa donetih na osnovu tog zako- oni i interventni radovi na vodo- na i inspekcijski nadzor nad prime-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 205 vodnom i kanalizacionom siste- 3. Zaključen je godišnji ugovor sa mu, kao i nabavka materijala i JVP „Beograd vode“ za Program opreme potrebne za investiciono i održavanja regulisanih i nereguli- redovno održavanje sistema; sanih vodotoka na teritoriji grada 3. Program investicionog održava- Beograda. Kroz program su reali- nja javnih česmi i fontana, koji se zovani radovi na održavanju i ure- realizuje kroz radove na izgrad- đenju sledećih vodotoka i regula- nji, rekonstrukciji i sanaciji ovih cionih građevina: objekata, na osnovu dokumen- n Mostirina od km 0+000 do km tacije pripremljene u skladu sa 1+650 Zakonom o planiranju i izgrad- n Železnička reka od km 1+815 do nji, a radovi se ugovaraju na osno- km 2+700 vu sprovedenog postupka javne n Bolečica od km 2+314 do km 6+758 nabavke; n Onjeg od km 0+000 do km 1+900 i

8. KOMUNALNE DELATNOSTI 4. Program investicionog održavanja pritoka Crna reka od km 0+000 do vodoprivrednih objekata. km 0+870 n Izrada studija, elaborata i projektne n Uređenje desne obale Save i Duna- dokumentacije za izvođenje radova na izgradnji, rekonstrukciji i sanaciji va i obeležavanje zona i mesta za hidrograđevinskih i vodoprivrednih postavljanje plovila na obali objekata, u skladu sa Zakonom o n Mirijevski potok od km 1+930 do planiranju i izgradnji km 3+100 Uprava za vode je u toku 2011. godi- n Kaljavi potok od Borske ulice do ne sprovela sledeće aktivnsti: Bulevara oslobođenja: od km 1+040 n Realizacija redovnih programa: do km 2+250 1. Zaključen je godišnji ugovor sa n Bolečka reka od km 10+250 do km JKP „Beogradski vodovod i kana- 10+875 lizacija“ za Program održavanja n Mokroluški potok kod garaže GSB sistema gradske kišne kanaliza- od km 6+580 do km 6+960 cije. Očišćeno je 29909 slivnika n Gročanska reka od km 0+000 do sa slivničkim vezama, zamenjeno km 1+850, sa betoniranjem minor 166 slivničkih rešetki, 32 teška i 34 korita od km 0+270 do km 0+498 laka poklopca. n brana na Žarkovačkom potoku 2. Zaključen je godišnji ugovor sa n Uređenje obala i priobalja: JKP „Beogradski vodovod i kanalizacija“ za Program održava- n leva obala i priobalje Save od km nja javnih česmi i fontana. Pro- 0+000 do km 2+250; gramom je obuhvaćena 91 javna n leva obala i priobalje Save od km česma i 31 gradska fontana. U 5+200 do km 7+130; toku 2011. godine obavljena je pri- n desna obala i priobalje Dunava mopredaja 11 česama i 1 fonta- od km 1170+710 do km 1171+630 i ne. Kroz program redovnog odr- od km 1172+300 do km 1172+800; žavanja izvedena je građevinska n desna obala i priobalje Save od sanacija 6 fontana, zamenjene su km 2+400 do km 3+800; pumpe i elektro ormani na 4 fon- n desna obala Dunava od km tane, sanirano i inovirano osvet- 1164+400 do km 1165+520 i od ljenje na 7 fontana, izvedene su km 1168+670 do km 1170+390. manje popravke na većini fonta- 4. Zaključen je godišnji ugovor sa na, a postavljeno je i obnovljeno 14 JVP „Beogradvode“ za Program česama. održavanja ulivnih građevina

206 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI kolektor – vodotok. Kroz program đenje radova na izgradnji rezer- su realizovani radovi na održa- voara Lipovica. Završetak radova vanju sledećih regulacionih grana izgradnji rezervoara planiran đevina: je za sredinu 2012. godine. n Slapište i rešetka na Kaljavom 4. Sprovedene su javne nabavke i potoku od km 1+028 do km 1+040 izabrani najpovoljnijii ponuđači, n Uliv Železničke reke u kolektor sa kojima su sklopljeni ugovori „Železnik – Sava“; (13 ugovora) za izvođenje rado- n Slapište i rešetka na Mokroluš- va na zameni dotrajale i izgrad- kom potoku kod garaže GSB-a nji nove kanalizacione mreže na na km 6+580; teritoriji opština Zemun i Voždo- n Slapište na Mokroluškom poto- vac (podavalska naselja) – Plavi ku u naselju Marinkova bara na horizonti, Školsko dobro, Pinosa- km 4+570; va, Zuce, Beli potok. n Izlivna građevina i kolektor kod

5. Realizovani su radovi na sanaciji 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Kule Nebojše. fontane Žena sa školjkom, koja se nalazi u pasažu Bezistan. Realizacija investicionih programa: 6. Realizovani su radovi na sanaciji fontane Ribar, koja se nalazi na 1. Praćena je realizacija ugovora koji Kalemegdanu. se finansiraju delom iz sredstava budžeta Grada, a delom iz sred- 7. Realizovani su radovi na sanaci- stava kredita Evropske banke za ji fontane u naselju Mike Alasa, obnovu i razvoj, i to: Ugovor 1 koja se nalazi na Dorćolu. o projektovanju i isporuci opre- 8. Realizovani su radovi na sanaci- me za izgradnju PPV Makiš 2 ji fontane ispred SRC Tašmajdan. zaključenog 2003. godine između 9. Realizovani su radovi na sanaci- JKP BVK i „Tahal“ Izrael i Ugo- ji Đačke česme, koja se nalazi na vor 2 o izgradnji PPV Makiš 2 Novom Beogradu. zaključenog 2009. godine izme- 10. Realizovani su radovi na sanaci- đu JKP BVK i „Primorje“ Slove- ji Higijenske česme, koja se nala- nija. Realizacija navedenih ugo- zi u Košutnjaku. vora je u toku, i očekuje se zavr- 11. Realizovani su radovi na regu- šetak izgradnje objekta u toku laciji potoka Paripovac uzvodno 2012. godine. od akumulacije u Žarkovu (regu- 2. Sprovedena je javna nabavka i lacija ulazne i izlazne građevine, izabran najpovoljniji ponuđač, sa betonske dijafragme i posteljice – kojim je sklopljen ugovor za izvo- druga faza). đenje radova na sanaciji prve fil- 12. Realizovani su radovi na regula- terske instalacije na PP Bano- ciji potoka Mostirina, u Železni- vo brdo. Deo radova na sanaci- ku, uzvodno od postojeće regu- ji dovodnih i odvodnih cevovo- lacije u dužini od 250 m. da i instalacija ka i od PP Banovo 13. Realizovani su radovi na regu- brdo izvelo je JKP „Beogradski laciji Kaljavog potoka u ulici vodovod i kanalizacija“. Rado- Banjički put, u dužini od 330 m. vi su završeni u januaru 2012. godine. 14. Realizovana je prva faza radova na uređenju Zemunskog keja 3. Sprovedena je javna nabavka i (izgrađena donja greda, izgrađe- izabran najpovoljniji ponuđač, sa ne izlivne glave za kanalizaciju). kojim je sklopljen ugovor za izvo-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 207 15. Sprovedena je javna nabavka i 2. Pripremljena je projektna doku- zaključen ugovor sa najpovoljni- mentacija za izgradnju fontane na jim ponuđačem, na osnovu koga platou ispred zgrade JP PTT Sao- je nabavljen višenamenski bager braćaja Srbija, u Takovskoj, opšti- točkaš-pauk, za potrebe JVP Beo- na Stari grad; gradvode. 3. Pripremljena je projektna doku- 16. Sprovedene su nabavke i zaklju- mentacija za sanaciju česme Lavić čeni ugovori sa najpovoljni- na Kalemegdanu, opština Stari jim ponuđačima za defektažu i grad; rekonstrukciju plovnog objekta - 4. Pripremljena je Studija uređenja skele za potrebe JVP Beogradvo- podzemnih i površinskih voda dem kojom će se obezbediti kon- u Topčiderskom parku. Rezul- tinuiran i bezbedan prevoz put- tat studije je projektni zadatak za nika i robe na unutrašnjim plov- odvođenje podzemnih i površin- nim putevima na reci Dunav.

8. KOMUNALNE DELATNOSTI skih voda u delu Topčiderskog Skela će biti puštena u rad počet- parka u kome se nalaze 2 fontane kom 2012. Godine. i 1 česma, čije je održavanje, kao i 17. Sprovedene su javne nabavke sanacija, praktično nemoguće, dok i zaključeni ugovori o nabavci se ne utvrde uslovi za odvodnja- 245 protivgradnih raketa krat- vanje parka. kog dometa sa i bez dinamičkog 5. Pripremljena je Studija praćenja udara, različitih tehničkih karak- bujičnih poplava na Topčiderskoj teristika, za potrebe Ministarstva reci. Kao rezultat studije uspo- unutrašnjih poslova, Sektora za stavljen je sistem za praćenje i vanredne situacije – Uprave za najavu bujičnih poplava na ovoj upravljanje rizikom. Oprema je reci. Sistem isporučena u oktobru 2011. Godi- 6. za praćenje je instaliran u prosto- ne. rijama JVP „Beogradvode“, kao 18. Sprovedena je javna nabavka i nadležnog vodoprivrednog pre- zaključen ugovor sa najpovolj- duzeća za obavljanje vodoprivred- nijim ponuđačem za vršenje ne delatnosti i upravljanje vodo- stručnog nadzora nad izvođe- privrednim objektima koji su u njem radova na hidrotehničkim i nadležnosti grada Beograda. vodoprivrednim objektima. 7. Pripremljen je Plan mesta za 19. Sprovedena je javna nabavka i postavljanje plovnih objekata na zaključen ugovor sa najpovoljni- delu obale i vodenog prostora na jim ponuđačem za pružanje uslu- teritoriji grada Beograda, u skladu ga PR servisa za promociju akci- sa Odlukom o postavljanju plov- je postavljanja plovnih objekata. nih objekata na tlu obale i vode- n Izrada studija, elaborata i pro- nog prostora na teritoriji grada jektne dokumentacije za izvođe- Beograda. nje radova na izgradnji, rekon- 8. U toku je Uvođenje sistema moni- strukciji i sanaciji hidrograđevin- toringa Beogradskog izvorišta skih i vodoprivrednih objekata, u usklađenog sa konstatovanim pro- skladu sa Zakonom o planiranju i cesima starenja bunara i karak- izgradnji: teristikama izvorišta, kao tehnič- 1. Pripremljena je projektna doku- ku podršku radu JKP „Beogradski mentacija za sanaciju fontane vodovod i kanalizacija“. Ugovor je ispred muzeja „25.maj“, opština zaključen u septembru 2011. godi- Savski venac; ne, a završetak ove usluge planiran je za sredinu 2012. godine.

208 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 8.4. TURISTIČKA ORGANIZACIJA BEOGRADA

Turistička organizacija Beograda je u turističkom, kulturnom i privred- javna služba Skupštine grada Beo- nom segmentu. grada, koja se bavi poslovima pro- Turistička organizacija Beogra- mocije, razvoja, očuvanja i zašti- da ulaže velike napore da Beograd te turističkih vrednosti na teritori- zajedno sa svojim rekama, zauzme ji Grada. značajno mesto na turističkoj mapi U skladu sa Programom rada za Evrope. U tom smislu, naše aktivno- 2011. godinu, ključne ambijentalne sti su usmerene na sledeće, značajne celine i objekti kojima je Turistič- faktore koji su osnova kreiranja pozi-

ka organizacija Beograda posveti- tivnog imidža o Beogradu: 8. KOMUNALNE DELATNOSTI la pažnju, radila na uređenju i eko- n pristupačnost loškoj zaštiti i posebno ih isticala n uslovi za boravak u svim promotivnim i marketing n zaštita životne sredine i održivi aktivnostima su: razvoj 1. Beogradska tvrđava n uređenje prostora 2. Skadarlija Turistička organizacija Beograda je 3. Uže gradsko jezgro na prostoru obale reke oko pristani- 4. Planina Avala šta organizovala i bila podrška orga- 5. Ada Ciganlija nizaciji nekoliko kulturno-zabav- 6. Topčider nih manifestacija i programa, koji 7. Stari Zemun su ovu ambijentalnu celinu Savskog pristaništa obogatili svojim sadrža- 8. Dunav, Sava i obale jem: 9. Dvorski kompleks n Beogradski karneval brodova – 10. Hram Svetog Save tradicionalna manifestacija: defile Takođe, neki od dugoročnih cilje- brodova, zabavni sadržaji na oba- va aktivnosti Turističke organizaci- lama, je Beograda su učestvovanje u brzoj n Beogradski latino maraton – upo- i dobro vođenoj urbanoj regeneraciji znavanje Beograđana sa latino ple- grada, kako bi Beograd postao grad sovima, javna škola plesa, zelenih zona i ekoturizma i grad sa n Fiš Fest - tradicionalno takmičenje rešenim infrastrukturnim problemi- u spremanju riblje čorbe i paprika- ma, uredan i čist, sa prioritetima u ša koje okuplja gastronome i ljubi- oblasti ekologije. telje reke iz zemlje i regiona, n Beogradske obale „Zelena oaza na Dunav rekama“ – promovisali prolećne Turistička organizacija Beograda u akcije uređenja beogradskih obala, zajedničkoj saradnji sa ostalim nosi- n Kej prilagođen licima sa invalidi- ocima turističkih i privrednih delat- tetom – inicirali postavljanje hori- nosti, postavlja i kreira razvojne pro- zontalnih elemenata duž keja u jekte, kako bi se Dunav i beogradski delu staza za kretanje lica sa inva- akvatorijum, što bolje pozicionirali liditetom.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 209 Avala Turistička organizacija Beograda u Posebne marketing akcije organizo- okviru programa Pod krošnjama vane su povodom oživljavanja Avale topčiderskog platana organizovala kao prirodne ambijentalne celine. je: Turistička organizacija Beograda n Šetnju Topčiderom - uz struč- pružila je podršku i promociju turi no vođenje vodiča na srpskom i razgledanja otvorenim autobusom engleskom, na Avali u organizaciji preduzća n Topčiderske priče - dramska inter- „Lasta”. pretacija društvenih prilika Beo- U cilju zaštite prirodnih i kultur- grada druge polovine 19. veka, nih dobara i uređenja naselja i pro- n Izložba ispred Konaka kneza Milo- stora oko Beograda, počela je izrada ša, Prostornog plana područja poseb- n Beogradska promenada - u bašti ne namene predela izuzetnih obli- restorana Milošev konak Nacio-

8. KOMUNALNE DELATNOSTI ka Avala – Kosmaj. Nosilac izra- nalni ansambl Kolo izvodi pro- de plana je Republička agencija za gram Beogradska promenade, prostorno planiranje, a obrađivač i n Vožnja fijakerom, izvršilac je JP „Urbanistički zavod n Topčiderski bazar - postavljanje Beograda”. Turistička organizacija drvene kućice TOB-a kao info i Beograda je uzela aktivno učešće u suvenirskog punkta i replike sta- izradi ovog plana. Planom se stav- rog tramvaja. lja posebni akcenat na razvoj turizma na ovom prostoru koji zajendno sa poljoprivredom u službi zdra- Skadarlija ve hrane treba da postane pokretač U sklopu uređenja ambijentalne celi- razvoja i izvor zarade predela izu- ne Skadarlija, Turistička organiza- zetnih odlika Avala - Kosmaj. cija Beograda je inicirala sezonsko sređivanje Skadarlije. U saradnji sa Topčider JKP „Zelenilo-Beograd“, JKP „Grad- ska čistoća“ i JP „Elektrodistribu- Park Topčider predstavlja krajnji cija“ Turistička organizacija Beo- ogranak i ostatak nekadašnjih šuma grada učestvovala je u generalnom po kojima je severni deo Srbije i čišćenju ambijantalne celine i sadnji dobio ime Šumadija. Danas Topčider sezonskog cveća. Takođe organizo- privlači, ne samo prirodnim lepota- vala je program otvaranja ambijen- ma, već i kulturno-istorijskim nasle- talne celine Skadarlija. đem i uspomenama na zbivanja i važne datume iz prošlosti. Promocija prvog programa Pod kroš- Šetnje Beogradom njama topčiderskog platana zapo- Turistička organizacija Beograda u četa u tramvaju 3 polaskom sa Taš- okviru redovnih tura razgledanja majdanskog parka (okupljanje novi- posebnu pažnju daje programu Šet- nara i gostiju koji tramvajem odlaze nje Beogradom. Ovaj vid obilaza- u Topčider), kako bi se Beograđani- ka upravo promoviše i stavlja akce- ma ukazalo na mogućnost odlaska nat na boravak u prirodi i ekološku tramvajem u Topčider, kao što su svest, pružajući pritom najupečatlji- nekada Beograđani radili. Program vije i jedinstvene utiske o Beogradu. je osmišljen sa ciljem oživljavanja Šetnje Beogradom obuhvataju slede- ambijentalne celine Topčidera tokom će obilaske: letnje sezone.

210 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI n Šetnja kroz Beogradsku varoš i ja Beograda u okviru projekta Zele- Beogradsku tvrđavu, ni Beograd je budila ekološku svest i n Stari Zemun, promovisala sledeće lokalitete: n Šetnja kroz antički Singidunum, n Park Kalemegdan, n Topčider – ambijentalna kultur- n Park Topčider, no-istorijska i prirodna celina Beo- n Pionirski park, grada, n Akademski park, n Šetnja Adom Ciganlijom, n Gradski park u Zemunu, n Botanička bašta Jevremovac, n Karađorđev park, n Beogradska varoš, n Park Manjež, n Beogradska tvrđava, n Park Tašmajdan, n Arheološka tura. n Park prijateljstva, n Košutnjak,

Zeleni Beograd n Zvezdarska šuma, 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Beograd se ponosi svojim parkovi- n Botanička bašta Jevremovac, ma, zelenilom, drvoredima. Upra- n Zoološki vrt – Vrt dobre nade. vo zbog toga Turistička organizaci-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 211 8.5. JKP „Beogradski vodovod i kanalizacija”

Osnovne delatnosti JKP „Beograd- PP „Bele vode” i na Pogonu „Vinča”. ski vodovod i kanalizacija” su snab- Odnos zahvatanja podzemne i rečne devanje vodom za piće i prikuplja- vode je 54,81% prema 45,19%. nje i odvođenje otpadnih i atmosfer- U 2011 godini zahvaćeno je: m3 l/s % Podzemna voda 110.736.668 3.511 54,81% Rečna voda 91.289.822 2.895 45,19% Ukupno 202.026.490 6.406 100,00%

8. KOMUNALNE DELATNOSTI U odnosu na isti period u 2011. skih voda grada Beograda. Tokom godini zahvat rečne vode povećan 2011. godine uspešno su obavlje- je za 3.1 % a zahvat podzemne vode ne obe izuzetno važne komunalne smanjen za 2.9 %. funkcije. U 2011. godini u skladu sa potrebama grada za vodom, na instalacija- PRERADA VODE ma Beogradskog vodovoda proizvedeno je ukupno 202.026.490 m³ vode Beogradski vodovodni sistem je slo- (prosečno 6.406 l/s). U odnosu na žen sistem koji čine hidrotehnič- prošlogodišnji period proizvedeno ki objekti na izvorištu sa sistemom je 99,75 % vode, a u odnosu na plan za transport sirove vode, postroje- proizvedeno je 99,50 % vode. Dan nja za preradu vode i distributivni sa najvećom proizvodnjom bio je 19. sistem. Izvorište Beogradskog vodo- jul 2011. sa 631.452 m³ tj. 7.308 l/s. voda vezano je za reku Savu. Siro- Udeo pojedinih proizvodnih pogo- vom vodom snabdeva se iz podze- na u ukupno proizvedenoj količini mne izdani u priobalju reke, kao i vode, može se sagledati u tabeli: ostvarenje proizvodni proizve- proizve- ostvarenje učešće plana pogon deno vode deno vode 2011/2010 pogona 2011 m3 l/s % % % „Banovo brdo” 62.085.752 1.969 103,41 96,60 30,73% „Bele vode” 18.413.926 584 103.80 101,88 9,11% „Bežanija” 40.713.703 1.291 96,00 97,83 20,15% „Makiš” 79.369.249 2.518 97,41 102,83 39,30% „Vinča” 1.416.860 45 106,74 104,07 0,70% UKUPNO 202.026.490 6.406 99,50 99,75 100,00%

direktnim zahvatanjem rečne vode iz Save i malim delom iz Dunava. Sopstvena potrošnja vode u 2011. Podzemna voda zahvata se na 99 godini bila je 9.721.543 m³ tj. 4,81% bunara. Rečna voda prerađuje se na od ukupne proizvodnje vode. Pre- Pogonu „Makiš“, na delu instalacija rađena voda sa proizvodnih pogona se preko distributivnog sistema koji

212 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI čine crpne stanice, glavni dovodi, u vodi (utrošak KMnO4, UV-apsor- rezervoari i vodovodna mreža dis- pcija). tribuira potrošačima. Odstupanje mikrobiološkog kvaliteta vode na slavinama potrošača za KVALITET VODE BVS-a ZA 2011. GOD. 2011. god. iznosi 3,8% što za ovako velike vodovodne sisteme predstav- Kontrola kvaliteta vode u BVS-u vrši lja nizak procenat odstupanja i u se prema Pravilniku o higijenskoj skladu je sa preporukama Svetske ispravnosti vode za piće („Službe- zdravstvene organizacije. U odno- ni list SRJ” br. 42/98) i Pravilniku o su na 2010. god. uočava se smanje- izmenama i dopunama Pravilnika o nje procenta odstupanja sa 4,5% na higijenskoj ispravnosti vode za piće 3,8%. Odstupanje fizičko-hemijskog („Službeni list RS” br. 44/99). Kon- i mikrobiološkog kvaliteta vode sa trolu kvaliteta paralelno vrši i Grad- slavina potrošača na području Vinče ski zavod za javno zdravlje i u uku- za 2011.god. iznosi 2,3%, odnosno 8. KOMUNALNE DELATNOSTI pnoj zajedničkoj kontroli, ispunje- 3,4%.Prema oceni sanitarnih inžinje- ni su svi uslovi Pravilnika u pogle- ra JKP BVK, kao i lekara specijalista du vrste analiza, broja pregledanih higijeničara, toksikologa i epidemio- uzoraka i dinamike uzorkovanja. loga iz GZZJZ, voda u BVS-u je sani- Fizičko-hemijski i bakteriološki kva- tarno-higijenski ispravna. litet vode za 2011. god. prikazani su tabelarnim pregledom (Tabela 1). Tabela 1. PREGLED KVALITETA VODE BVS-a ZA 2011. GOD.

Ukupan broj uzoraka Odstupanje od Pravilnika MESTO Fiz.-hemijski Mikrobiološki UZORKOVANJA Hem. Bakt. kvalitet kvalitet Br. uz. % Br. uz. % C.S. 365 365 0 0,0 3 0,8 TOPČIDER 367 367 0 0,0 2 0,5 PP 365 365 0 0,0 5 1,4 BEŽANIJA 367 367 0 0,0 1 0,3 PP 365 365 0 0,0 2 0,6 B.VODE 4567 4601 83 1,8 176 3,8 C.S. 1008 1009 3 0,3 13 1,3 MAKIŠ 229 231 0 0,0 3 1,3 DOVOD 87 89 2 2,3 3 3,4

Fizičko-hemijski kvalitet vode na slavinama potrošača za 2011. god. PODACI O VODOVODNOJ MREŽI odlikuje se niskim procentom odstu- Tokom 2011. godine bilo je 21.886 panja od Pravilnika o higijenskoj intervencija na mreži čiste vode, što ispravnosti vode za piće i iznosi je za 5 % (ili 1098 kvarova) više nego 1,8%, što u odnosu na 2010. god. tokom 2010. godine (20.788 kvaro- predstavlja smanjenje procenta sa va). Na cevovodima sirove vode bilo 2,8% na 1,8%. Takođe je značajno da je 95 intervencija sto je za 5 manje se konstatuje nizak organski sadržaj nego u 2010. god (100 interv.)

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 213 Tokom 2011. godine Sektor za distri- kanalizacionih priključaka, ostali buciju vode rekonstruisano je preko objekti kao što su ulivne i izlivne 61.605 m vodovodne mreže. Mreža je građevine, retenzije, prelivi i drugo. planski ispirana, a pored planskih, Starost kanalizaciine mreže je takva izvršeno je i 564 sistemskih i vanred- da je: 51,8 % mlađe od 25 godina, nih ispiranja i ispiranja na šlus hin- 32,2% između 25 i 50 godina i 15% drantima. je starije od 50 godina. Za pravilno i nesmetano funkcionisanje kanalizacione mreže, veoma bitan faktor KANALIZACION SISTEM je njeno redovno održavanje. Tako- Beogradski kanalizacioni sistem đe, u toku 2011. godine redovno je (BKS) je složeni tehničko tehnološ- vršeno čišćenje slivnika, slivničkih ki sistem za odvođenje otpadnih veza, kolektorskog sadržaja sadržaja voda sa kanalisane teritorije grada u cevnoj mreži. u recipijente Savu i Dunav. Kanali-

8. KOMUNALNE DELATNOSTI sana teritorija grada obuhvata oko KANALIZACIONE CRPNE STANICE 180 km2 povšine. Nije svo gradsko područje obuhvaćeno kanalizacio- Proces prepumpavanja kišnih i nim sistemom. Kanalisanost siste- otpadnih voda ostvaruje se putem mom za odvođenje otpadnih voda je 39 kanalizacionih crpnih stanica, svega 75% dok je kanalisanost siste- elektroenergetskih objekata visoke mom za odvođenje atmosferskih kapitalne vrednosti, čiji je instalisa- voda još manja i iznosi svega 65%. ni kapacitet preko 20 m3/s za fekalne, odnosno preko 44 m3/s za kišne vode. KANALIZACIONA MREŽA Tokom 2011. godine prepumpano je Danas Kanalizacionu mrežu čini 103.554.270,29 m3 fekalnih i otpad- 212,53 km kolektora veličine od nih voda te 6.653.569,23 m3 kišnih, 60/110 cm do 5,5 m x5,5 m, zatim što ukupno iznosi 110.207.839,52 m3, 1468,3 km cevne mreže od prečnika odnosno 301.939,29 m3/dan, tj. oko ø250 do ø600, 32834 slivnika, 53878 3,49 m3/s.

Ukupno prepumpane fekalne i kišne vode u periodu od 1999. do 2011. godine

214 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI KVALITET OTPADNIH VODA NA (tzv. zagađivača), kao i uzorcima sa NAJVEĆIM IZLIVIMA BEOGRADSKE PPOV Avala. KANALIZACIJE TOKOM 2011.GODINE Merna mesta sa kojih je analiziran U cilju praćenja kvaliteta otpadnih kvalitet otpadnih voda su: voda i količine štetnih materija koje n najveći izlivi beogradske kanali- iz otpadne vode putem kanalizacio- zacije, odnosno 8 mernih mesta nog sistema dospevaju u recipijent, (Sajam, Dorćol, Lasta, Ušće, Viš- redovno se vrši kontrola ovih otpad- njica, Istovarište, Ada Huja I, Ada nih voda. Huja II), Kontinualna kontrola i količine i n opšti i fekalni izlivi: Mirjevski kvaliteta otpadnih voda vrši se mere- kolektor i KCS („Kotež“, „Borča“, njem količina i parametara kvaliteta „Zemun polje“, „Nova Nova“ i vode na 8 najdominantnijih izliva „Gazela“) Beogradske kanalizacije u recipijen- n atmosferski izlivi: Luka Beograd, te (Savu i Dunav). Odabrana merna Hipodrom i KCS („Gazela“, „Kara- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI mesta karakteristična su po svojoj đorđev trg“, „Galovica“ i „ Nova“), poziciji, kvantitetu i kvalitetu i čine n Korisnici gradskog kanalizacio- oko 80% od ukupne količine otpadnog sistema (GSP, BIP, DES, Borba, ne vode koja se Beogradskom kana- Beogradske elektrane, Beogradska lizacijom ispušta u recipijente. Sva pekarska industrija, Zavod za izra- merna mesta su opremljena uređaji- du novčanica i kovanog novca,...) ma za kontinualno merenje protoka n recipijent pre ispusta i posle ispu- i nivoa vode i sa senzorima za konsta otpadnih voda tinualno merenje parametara kvaliteta vode (temperatura, pH, specifič- n Avala na provodljivost i redoks potencijal). U toku 2011. godine ukupno je ana- Na svakom mernom mestu je postav- lizirano 1720 uzoraka. Procentual- ljen i po jedan automatski uzorkivač. na zastupljenost analiziranih uzo- Kvalitet otpadne vode određuje se raka prikazana je na sledećem Dija- laboratorijskim ispitivanjem fizičko- gramu 1. hemijskih i bio- loških parametara. Pored ovih mernih mesta, povodom sve- o b u h v a t n o g s a g l e d a v a n j a kvaliteta otpadnih voda, ispitivani su uzorci: duž kolektorskog sistema (opšteg, fekalnog, atmosferskog), na kanalizacionim crpnim stanicama, na kanalizacionim ispustima korisni- Na osnovu dobijenih rezultata može ka gradskog kanalizacionog sistema se uočiti da su najveći izlivi beogradske kanalizacije povremeno opte-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 215 rećena i suspendovanim materija- se kreću vrednosti pojedinih karak- ma (izraženih preko USM) i organ- terističnih parametara industrijskih skim materijama i to kako bioraz- otpadnih voda analiziranih tokom gradivim (izraženim preko BPK5) 2011. godine. para t El.prov. USM BPK HPK Cl- PO 3- NH pH 5 4 3 metri [°C] [µS/cm] [mg/l] [mg/l] [mg/l] [mg/l] [mg/l] [mg/l] MIN 7.0 241.0 6.1 0.0 4.5 18.0 13.7 0.1 0.1 MAX 26.2 3 077.0 10.3 3 196.0 488.6 1 326.2 800.4 31.5 53,0 U cilju rešavanja problema ispušta- tako i bionerazgradivim (izraženim nja i prečišćavanja otpadnih voda u preko HPK). Primećuje se i da opte- zaštićenom prirodnom dobru Avala, rećenost analiziranih mernih mesta tokom 2011. godine, vršeno je odr- po ispitivanim parametrima kvali- žavanje i redovna kontrola rada

8. KOMUNALNE DELATNOSTI teta varira, što je posledica različi- uređaja za prečišćavanje otpadnih tog porekla otpadnih voda na pome- voda SBR tehnologijom na sve četi- nutim mernim mestima tj. različitih ri lokacije (Pansion „Beograd”, Hotel grana industrije, primenjenih tehno- „Avala”, „Mitrovićev dom” (Toranj) logija, sirovina, kapaciteta i sl. kao i i „Čarapićev brest”). U tu svrhu, da kvalitet ispitivane otpadne vode pored redovnog obilaska i vizual- ne odstupa od karakterističnog kva- ne kontrole opšteg stanja opreme, liteta neprečišćenih otpadnih voda. na licu mesta vršeno je određiva- Zanimljivo je uočiti i pravilnost kod nje osnovnih parametara (rastvore- oscilacije parametara u okviru dva- nog kiseonika, pH, temperature i desetčetiri časa što je posledica odre- elektoprovodljivosti) i merenje aktiv- đenih ciklusa kod industrijske pro- nog mulja, dok su potpune fizičko- izvodnje i aktivnosti stanovništva. hemijske i biološke analizom vrše- Za fekalne izlive uočeno je konstan- ne u laboratoriji. U toku 2011. godi- tno prisutno povećano fekalno zaga- ne, analizirano je ukupno 86 uzo- đenje (izraženo preko NH3), koje raka. Putem SMS-a vršen je daljin- i jeste karakteristično za ove vode ski nadzor i kontrola uređaja, dok je usled njihovog porekla, dok je na čišćenje separatora vršeno specijal- osnovu ispitivanja atmosferskih izli- nim vozilom. va u sušnom periodu i periodu pada- Uređaji za prečišćavanja otpadnih vina potvrđeno da padavine dovode voda u Park šumi Avala su samo do razblaživanja otpadnih voda i na početak ozbiljnog pristupanja reša- taj način pozitivno utiču na kvalitet vanju problema odvođenja i preči- ovih voda. šćavanja otpadnih voda. U tu svrhu, Monitoringom korisnika gradskog u podavalskim naseljima Zuce, kanalizacionog sistema obuhva- Pinosava i Beli Potok, izvedena je ćeni su industrijski korisnici koji kanalizaciona mreža i izrađena je imaju karakteristične otpadne vode neophodna tehnička dokumentaci- sa aspekta kvaliteta i kvantiteta i sa ja za izgradnju PPOV na ovim loka- tih lokacija potencijalno može biti cijama. Za PPOV na lokaciji „Zuce“ ugrožen kanalizacioni sistem, radni- pokrenute su neophodne aktivnosti ci u njemu i recipijent. U toku 2011. za realizaciju izgradnje i oprema- godine, izvršena je provera najdo- nja PPOV-a, dok se uskoro očekuje minantnijih industrijskih korisnika pokretanje neophodnih aktivnosti u kanalizacioni sistem i analiziran za izgradnju i opremanje PPOV i na 151 uzorak otpadne vode. U sledećoj ostale dve lokacije. tabeli je prikazan interval u kojme

216 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 8.6. JKP „Gradska čistoća”

Preduzeće JKP „Gradska čistoća“ a ima i posebno organizacione jedi- osnovano je pre 128 godina, tačnije nice, pogon za sakupljanje i pro- 01. 08. 1884. godine, kao „Služba za met sekundarnih sirovina „Otpad“ iznošenje đubreta iz privatnih kuća i i pogon sakupljanja sekundarnih čišćenje septičkih jama“ sa sedištem sirovina i eksploatacije „Deponija na velikoj pijaci, na mestu današnjeg Vinča“. Zatim Sektor „Održavanje“ Studentskog trga, a kao Javno komu- koji se bavi održavanjem i remon- nalno preduzeće registrovano je 29. tom voznog parka, Sektor „Pravnih 12. 1989. godine. i kadrovskih poslova”, „Ekonomsih 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Na današnjem prostoru, u ulici Mije poslova”, „Opštih poslova“, „Sek- Kovačevića br. 4, poznatijem kao tor razvoja, urbanističko-tehničkih „Pionir“ površine 55.000 m2, nala- i građevinskih poslova” i „Sektor zi se od 1932. god. Osnivač je bio dr. komercijalnih poslova”. Vladan Đorđević tadašnji gradona- Posebno su izdvojene službe na čelnik Beograd. nivou preduzeća,a to su: Služ- Sve je počelo sa metlom, konjskim ba kontrole površina poslovnog i zapregama, taljigama i traktorima, stambenog prostora i vršenja uslu- da bi se stiglo do savremenih kami- ga, Služba za informisanje i marke- ona sa više od 400 konjskih snaga, ting i Služba bezbednost i zdravlje kao i drugih mašina najsavremeni- na radu. jih tehnologija. Najveći broj zaposlenih radi u sek- Javno komunalno preduzeće „Grad- toru „Operativa“. Zbog konstantne ska čistoća“, koje je osnovala Skup- porebe za angažovanjem komunal- ština grada Beograda, kao svoju nih radnika, komunalnih vozača i osnovnu delatnost obavlja poslove ostalog stručnog kadra, „Čistoća“, sakupljanja, odvoženja i deponova- zbog zakonskih ograničenja, pri- nja komunalnog otpada, kao i poslo- jem novih radnika reguliše anga- ve čišćenja i pranja javnih površina žovanjem sezonskih radnika preko na teritoriji grada Beograda. Omladinskih zadruga i Privrednih „Čistoća“ takođe obavlja poslo- društava. Broj zaposlenih angažova- ve vezane za reciklažu, održavanje nih ovim putem zavisi od vremen- deponije i uopšte tretman sakuplje- skih prilika kao i od potreba našeg nog otpada sa gradskih površina grada. i 593.579 domaćinstava, oko 16.904 Radi kvalitetnijeg i bržeg obavlja- privrednih subjetaka, ustanova i nja poslova, naše Preduzeće inteziv- 10.937 pravnih lica. no radi na usavršavanju i osavre- Poslove iz svoje delatnosti obavljamo menljavanju mehanizacije, praćenju 365 dana u godini 24 časa dnevno. moderne tehnologije po uzoru na veće evropske gradove, kako bi smo Zaposleni su organizovani u sedam išli u korak sa Evropom i svetom, a sektora. u službi našeg grada. Sektor „Operativa“ obavlja osnov- Iz dana u dan postajemo sve efi- nu delatnost na jedanaest opštin- kasnije preduzeće. Obuhvat održa- skih celina odnosno deset pogona, vanih javnih površina je sve veći,

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 217 grad daleko čistiji, a metode kojima 7. VOZILA ZA POTREBE PREVOZA RADNIKA se postižu bolji rezultati sve savre- KAO I ZA POTREBE KONTROLORA I POSLO- meniji. Uvođenjem nove savremene VOĐA RADI OBILAZKA I KONTROLE IZVR- mehanizacije postižemo viši stepen ŠAVANJE POSLOVA NA TERENU: Putnič- higijene na ulicama našeg grada. ka vozila, bicikli sa motorom – 74 Danas, JKP „Gradska čistoća“ raspo- Pored klasičnih cisterni za pranje, laže sa 584 vozila. koju prate dva zaposlena radnika i Delatnost preduzeća obavlja se spe- vozač, prvi u Srbiji smo uveli speci- cijalnim komunalnim vozilima, i to jalna vozila za pranje pod visokim 1. ZA SAKUPLJANJE I DEPONOVANJE SMEĆA: pritiskom i smanjili smo broj zapo- autosmećari (kamioni za sakuplja- slenih na pranju. Tu su i autočistili- nje smeća), autosmećari sa bočnim ce za pranje i čišćenje kojima tako- utovarom, autosmećari za podze- đe upravlja i obavlja delatnost samo mne kontejnere i dvonamenska jedan izvršilac a koje u zimskom periodu sakupljaju sneg sa trotoa- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI vozila (za sakupljanje smeća i pranje kontejnera) – 161 ra i trgova. „Čistoćin“ vozni park poseduje i specijalne mašine za pra- 2. ZA ČIŠĆENJE I PRANJE JAVNIH POVRŠI- nje i poliranje pešačkih zona u Beo- NA: autocisterne (cisterne za pra- gradu koje vrše i dezinfekciju. Novi- nje ulica), vozila Dulevo (Roadstar na na polju čišćenja i pranja su i spe- washer 5000 Hydro), elektromaši- cijalne zglobne mašine višenamen- ne za čišćenje ( Dulevo H47 RO), ske upotrebe koje između ostalog čistilice – Dulevo (200 quattro), posebno održavaju ivičnjake, seku i Dulevo (5000 City i Evolution) i čupaju travu i korov, sakupljaju tako Mrecedes Benz (Schmidt), prikoli- nastali otpad, služe za utovar kaba- ce za čišćenje (Broadway i Brodd stog smeća i u zimskom periodu Twist), usisivači: mali sa četkama imaju raonike za sneg kojima se čiste (Madvac PS 300) i veliki sa četka- pešačke zone. ma (Madvac 101 D) – 139 Naravno, još je u upotrebi i brezova 3. ZA POTREBE ODVOŽENJA KABASTOG metla sa tendencijom da se uvedu i SMEĆA, SMEĆA SA „DIVLJIH“ DEPONIJA, plastične metle. KAO I ZA POTREBE UTOVARA I ODVOŽE- NJA SNEGA TOKOM ZIMSKOG PERIODA U okviru raznih akcija u kojima je (teretna vozila, građevinske i druge maši- „Gradska čistoća“ uzela učešće, a u ne): Teški tricikli, prikolice i polu- cilju unapređenja kvaliteta životne prikolice, tegljač, teretna vozila, sredine Beograda, pokazalo se da traktori, utovarivači, kombinova- su naši sugrađani izuzetno zaintere- na mehanizacija (Wille) i grajfe- sovani za RECIKLAŽU. Primarna i ri - 159 sekundarna separacija, spada u neke od najefikasnijih načina smanjenja 4. ZA ODVOZ I DEPONOVANJE FEKALNOG količine otpada i smanjenja divljih OTPADA: Cisterne za odvoz i depo- deponija, koje su jedne od najvećih novanje fekalnog otpada – osam zagađivača. Tokom 2011. godine na (8) našem reciklažnom dvorištu priku- 5. GRAĐEVINSKE I DRUGE MAŠINE ČIJA JE pljeno je: NAMENA RAZNOVRSNA: Buldožeri, 2.161.913 kg papira, 49.360 kg gvož- bager, valjak, kompaktori, viljuš- đa, 575.740 kg lima, 20.180 kg gusa, kari – 15 2.901 kg prohroma, 6.331 kg bakra, 6. VIŠENAMENSKA VOZILA: Autopodiza- 2.830 kg mesinga, 28.490 kg alumi- či – 28 nijuma, 25.128 kg alu limenki, 317 kg mekog olova, 9.000 kg akumulator-

218 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI skog olova, 1.340 kg guma, 127.580 osnovne škole, mi ćemo je nastaviti kg plastike, 1.079.047 kg PET amba- u saradnji sa Sekretarijatom za obra- laže, 49.540 kg meke plastike, 72kg zovanje, sve dok svi naši osnovci ne bakarnih hladnjaka... budu videli predstavu. U okviru ove Značaj reciklaže je neprocenljiv za kampanje, u saradnji sa našim glum- očuvanje životne sredine. U tom cilju cima dogovorene su i jednom ili više smo, nakon postavljenih 39 reciklaž- puta mesečno i humanitarne pred- nih ostrva na teritoriji 10 gradskih stave po specijalnim školama. Cilj opština, i nakon početka realizaci- akcije je da kroz igru i interaktivan je projekta „Eko kese za čistiji Sav- rad, deca nauče kako se otpad selek- ski venac“, tokom 2011. godine uveli tuje i pravilno odlaže, kao i da ste- novine. knu svest o značaju zaštite životne Naime, kako su se eko kese pokaza- sredine i njihovoj sopstvenoj ulozi u le kao najefikasniji način da se naši njenom očuvanju. Ono na šta smo posebno ponosni, a građani bave procesom reciklaže, 8. KOMUNALNE DELATNOSTI i to u svojim domovima, „Gradska i sugrađani već imaju prilike da se čistoća“ je nastavila sa projektom uvere u to, jesu PODZEMNI KON- proširivši ga na teritoriju celog grada TEJNERI, koji su do sada najbolji Beograda. Tako su pored sugrađa- sistem za odlaganje otpada sprove- na GO Savski venac, svoje prve eko den u Beogradu. Zbog niza pred- kese, krajem 2011. godine, dobili i nosti koje nam obezbeđuju podze- sugrađani sa Starog grada, deolo- mni kontejneri, u 2011. smo naba- va Zvezdare, Palilule i Vračara, kao vili 1.800 podzemnih kontejnera i početak novog projekta - „Eko kese odmah počeli njihovu ugradnju. za čistiji grad“ čiji je zadatak da ovu Zaključno sa 29. 01. 2012. godine akciju u predstojećem periodu proši- ugrađeno je 320 podzemnih kontej- ri na sve ostale gradske opštine Beo- nera na teritoriji grada Beograda, od grada. toga je 165 kontejenra novougrađe- Žiteljima opština se dele specijalne nih. biorazgradive kese, u koje treba da Plan nam je da Beograd tokom 2012. odlažu papirnu, metalnu i plastičnu godine dobije oko 2.000 kontejne- ambalažu. Kese nije potrebno nositi ra pod zemljom, a zahvaljujući efi- do kontejnera, već je dovoljno osta- kasnoj i brzoj dinamici zaposlenih viti ih ispred zgrade, odakle će ih u Čistoći očekujemo da će do kraja ekipe JKP „Gradska čistoća“ odnosi- aprila na našim ulicama zablistati ti određenim danom u nedelji. 1.200 podzemnih kontejnera. O uvođenju ove vrste tehnologije, Ideja o podzemnim kontejnerima je i sugrađani su informisani pismima, nastala po uzoru na evropske metro- a namenjeno detaljnom informisa- pole, a u cilju podizanja nivoa čisto- nju svakog domaćinstva ponaosob. će u gradu, ali i širenja svesti sugra- Kako se akcija bude širila i na ostale đana o važnosti očuvanja životne delove grada, tako će sugrađani biti sredine. Oni predstavljaju deo infra- blagovremeno obavešteni. strukture, poboljšavaju identitet U okviru nastavka projekta uvođe- grada, donose velike uštede, obez- nja primarne separacije, i tokom 2011. beđuju veći broj parking mesta i više godine nastavili smo sa sprovođe- prostora za prolaz pešaka. Velikog njem treće sezone kampanje „Prlja- su kapaciteta, od tri do pet kubi- vo ili čisto nije isto“ po beogradskim ka, a zauzimaju veoma malo mesta. osnovnim školama. S obzirom da bi Postavljaju se u prethodno izgrađe- kampanja trebalo da obuhvati sve no betonsko korito koje ima poklo-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 219 pac. Sa gornje strane postoji otvor Sutjeska, Vuka Vrčevića, Ruže Jova- u koji se smeće ubacuje, a pražnje- nović, Zvezdarska šuma, Orlovsko nje se obavlja uz pomoć krana koji naselje, Stari obrenovački put, put se ugrađuje na već postojeće kamio- za Moštanicu, ul. Dr. Ivana Ribara ne. Hermetički su zatvoreni tako da i druge. nema curenja tečnosti i širenja nepri- Tačan podatak o broju „divljih“ jatnih mirisa i, ono što je veoma deponija ne postoji, jer dok ih sa bitno, vetar iz njih ne raznosi smeće jedne lokacije naše službe uklanja- po gradu. Takav sistem odlaganja ju, istovremeno se stvaraju nove na otpada i našim zaposlenima donosi drugoj lokaciji ili na već prethodno niz prednosti, jer nam znatno sma- očišćenoj. Sve već navedene lokaci- njuju troškove u samoj eksploatacije „divljih“ deponija ponavljaju se ji. Veoma je značajno i to da se pod- više od deset godina. Naše službe zemni kontejneri prazne samo noću, po saznanju, u najkraćem mogućem tako da odnošenjem smeća više roku, izlaze na lice mesta i vrše ukla- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI nećemo praviti saobraćajne gužve. njanje. Sve su ovo razlozi zbog kojih nas i JKP „Gradska čistoća“ sredstvima sami građani redovno zovu u želji javnog informisanja neumorno ape- da i u njihovom kraju budu postav- luje građanima više ne bacaju smeće ljeni ti kontejneri. na mestima koja za to nisu pred- U planu je da podzemni kontejne- viđena, budući da time ruže svoj ri pokriju teritoriju svih gradskih grad, ugrožavaju sopstveno zdrav- opština Beograda, a njihova tačna lje i zauzimaju prostor koji bi mogao lokacija zavisi od stanja podzemne biti iskorišćen za izgradnju neke infrastrukture, uslova i saglasnosti zelene površine ili parka. Među- nadležnih javnih, javno-komunal- tim, dobrom saradnjom sa komu- nih preduzeća i Sekretarijata, uslov- nalnim inspekcijama, komunalnom ljavanju površine koju zauzimaju, policijom ali i eventualnom oštrijom predviđen određen broj mikroloka- kaznenom politikom, problem „div- cija. Njihov broj može da varira kao ljih“ deponija može biti trajno rešen. i sama lokacija. O konačnoj listi sa O upoznatosti naših građana sa zna- precizno definisanim mikrolokaci- čajem očuvanja životne sredine, kao jama možemo da govorimo tek po i o pozitivnim rezultatima naših završetku obilaska terena svih grad- napora da upozorimo ljude o štetno- skih opština, jer je to najmerodav- sti bacanja otpada van mesta predvi- nije. đenih za to, potvrđuje i statistika o Tokom 2011. godine, kao i prethod- količini uklonjenih deponija u odno- nih godina, bilo u okviru raznih su na 2010. godinu. akcija, bilo u okviru dnevnih aktiv- n Broj uklonjenih „divljih“ deponi- nosti, nastavili smo sa akcijama ja u 2010. godini 974. Samo akci- uklanjanja „DIVLJIH“ DEPONIJA u jom uklanjanja standardnih „div- cilju održavanja čistije i zdravije sre- ljih“ deponija uklonjeno je 15.035 dine našeg grada. m3. Ukoliko uračunamo uklonje- Lokacije sa kojih su uklanjane divlje ne „divlje“ deponije sa šutom iz deponije su: Zrenjaninski put, Pazo- kontejnera, šutom sakupljenim vački put (Buvljak), Kineski tržni van kontejnera, zelenim smećem, centar, Priobalje, Cvetanova ćupri- kabastim i drugim raznim sme- ja, Smederevski put, ul. Grčka na ćem, ukupno je uklonjeno 115.664 Novom Beogradu, Surčinski put ( m³. kod Ledina), Ovčanski put, Blok

220 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI n Broj divljih deponija u 2011. godini podmirili sva domaćinstva koja ovu 645. Samo akcijom uklanjanja stan- uslugu nisu iskoristila tokom 2010. dardnih „divljih“ deponija uklo- godine, akcija je nastavljena i tokom njeno je 9.783m³. Ukoliko uraču- 2011. godine. Od početka akcije naše namo uklonjene „divlje“ deponi- ekipe, uz pomoć specijalizovanih je sa šutom iz kontejnera, šutom vozila, su svakodnevno na terenu sakupljenim van kontejnera, zele- kako bismo blagovremeno odgovo- nim smećem, kabastim i drugim rili na zaista brojne zahteve. Akciju raznim smećem, ukupno je uklo- ćemo nastaviti dokle god traje pro- njeno 104.707 m³. ces prelaska građana na kanalizaci- Još jedna naša tradicionalna akcija onu mrežu sa septičkih jama. sa kojom su sugrađani upoznati je i n U akciji besplatog čišćenja sep- BESPLATNO ODVOŽENJE KABASTOG SMEĆA tičkih jama, tokom 2011. godine, SVAKOG PRVOG VIKENDA U MESECU. odrađeno je 4.059 zahteva građana i tom prilikom odvezeno je 20.295 Tokom ove akcije građani mogu da 8. KOMUNALNE DELATNOSTI ostave stari nameštaj i belu tehniku m³ fekalnih materija, pored kontejnera, a da nije šut, i rad- n Tokom redovnih aktivnosti u 2011. nici „Čistoće“ će ga odatle ukloniti. godini, Služba za odvoz fekalnih Besplatno odnošenje kabastog smeća materija je ispraznila i odvezla važi samo za građane, ali ne i za 37.948 m³ septičkih jama. preduzeća, koja ovu uslugu plaća- Svi građani koji upute zahtev evi- ju po kubnom metru odnetog otpa- dentiraju se u bazu podataka i auto- da i broju utrošenih sati, u skladu matski se stavljaju na listu za pra- sa našim Cenovnikom. Tokom tra- žnjenje septičke jame, a naše ekipe janja akcije, prioritet u odnošenju pre izlaska na teren telefonskim smeća imaju građani koji raspolažu putem obaveštavaju građane o tač- većim količinama otpada, o čemu nom vremenu dolaska. mogu obavestiti službe JKP „Grad- Još jedan od noviteta koji smo uveli ska čistoća“ pozivanjem telefonskog tokom 2011. godine kako bi smo broja 011/2768-770, nakon čega ekipe izašli u susret našim građanima su preduzeća odmah izlaze na teren i takozvane „MOBILNE EKIPE“, koje uklanjaju otpad. čiste međublokovske prostore širom O pozitivnom odazivu građana i nji- grada. hovoj saradnji sa „Gradskom čisto- Te ekipe predstavljaju podršku rad- ćom“ potvrđuju i podaci: nicima „Gradske čistoće“ koji obav- n Odvezeno kabasto smeće u 2011. ljaju redovne aktivnosti na poslovi- godini 62.758 m³, od toga besplat- ma odnošenja i deponovanja smeća no svakog prvog vikenda u mese- i pranja ulica. U svakoj akciji čišće- cu 20.152 m³. nja međublokovskih prostora anga- JKP „Gradska čistoća“ je 01. marta žovano je najmanje 50 radnika, četi- 2010. godine započela PROGRAM ri transportna vozila, dve auto-čisti- BESPLATNOG ČIŠĆENJA SEPTIČKIH JAMA, lice, tri cisterne i jedna „vili“ mašina. koji podrazumeva da sva domaćin- „Mobilne ekipe“ na teren izlaze sva- stva koja poseduju septičke jame kodnevno. Građani mogu da kon- imaju pravo na jedno besplatno taktiraju info centar JKP „Gradska čišćenje cisternom do kraja 2010. čistoća“ na telefon 011/3314-000 i da godine. S obzirom da su naši sugra- prijave koji su to delovi grada koji- đani pokazali veliku zainteresova- ma je neophodno dodatno čišćenje i nost, kao i da bi smo ovom akcijom sređivanje.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 221 Uvođenjem nove savremene meha- REDOVNE AKTIVNOSTI GRADSKE nizacije postižemo viši stepen higi- ČISTOĆE: jene na ulicama našeg grada. S tim ciljem „Čistoća“ je nabavila devet 1. ODVOŽENJE I DEPONOVANJE SMEĆA najsavremenijih mašina za skidanje „Gradska čistoća“ sakuplja sav žvakaćih guma sa betonskih povr- otpad u Beogradu osim opasnog. šina i pločnika Beograda. Ono što Kućno smeće, odnosno svo smeće iz posebno želimo da istaknemo je da domaćinstava i privrednih subjeka- te mašine rade na principu pare i ta, a što nije industrijski otpad, odla- biorazgradivog deterdženata koji ne že se na deponiju Vinča. Deponija zagađuje životnu sredinu. Sugrađa- Vinča kao jedina deponija za terito- ni nove mašine mogu da vide na uli- riju grada Beograda, svih gradskih cama Beograda kako rade punom kao i prigradskih opština, trenutno parom i to u sve tri smene jer je pred zauzima prostor od oko 70 hektara nama veliki posao. Samo u centru i ima kapacitet za odlaganje smeća 8. KOMUNALNE DELATNOSTI grada na jednom kvadratnom metru za najmanje narednih 20, a najvi- može se naći od 60 pa čak i do 100 še 30 godina. Međutim, vek trajanja žvakaćih guma. deponije Vinča produžiće se projek- Novina je i da smo proširili naše tom „Eko kese za čistiji grad“ tj. pro- usluge koje se odnose na komuni- cesom reciklaže. kaciju sa građanima, pa je u okvi- Sav otpad sakupljamo iz sudova za ru Javnog komunalnog preduzeća smeće i to iz: 3 „Gradska čistoća“ sa radom počeo n kontejnera zapremine 1,1 m - INFO CENTAR, koji je na raspola- 30.080 komada ganju Beograđanima svakog radnog n džambo kontejnera zapremine 3,2 dana od 7 do 15 časova. m3 – 611 komada Pozivanjem broja 011 33 14 000, 3 n podzemnih kontejnera od 3 m – moguće je brzo i efikasno dobiti 179 komada (koji su u funkciji) informacije odelatnostima i usluga- 3 ma koje pruža ovo preduzeće, pri- n podzemnih kontejnera od 5 m – javiti problem, kao i uputiti zahtev 70 komada (koji su u funkciji) ili reklamaciju vezanu za održavanje n betonskih kanta za otpatke – 2.277 čistoće u gradu. komada „Gradska čistoća“ nastoji da svoje n visećih korpica – 1.052 komada 3 aktivnosti prilagodi potrebama žite- n rol kontejnera od 12 m – 20 koma- lja prestonice, pa tako tim obuče- da 3 nih i iskusnih operatera beleži i sve n rol kontejnera od 20 m – 29 koma- predloge koje Beograđani imaju da 3 kako bi grad bio još uredniji i čisti- n rol kontejnera od 32 m – 23 koma- ji. Predloge, pitanja i zahteve mogu- da će je poslati i na elektronsku adresu n PVC kanti od 240 litara, koje [email protected]. Info centar su raspodeljene stanovništvu pri- „Gradske čistoće“ je moderna služba gradskih naselja u zoni porodične posvećena direktnom radu sa kori- stambene izgradnje. Građani koji snicima usluga, kako bi se ostvari- poseduju te kante, imaju obave- la što kvalitetnija, efikasnija i brža zu da ih u određeno vreme iznose komunikacija i uspešnija saradnja. kako bi ih naši zaposleni ispraznili pomoću specijalnih vozila. Tokom 2011. godine podeljeno je još 2.105

222 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI kanti od 240 l na opštini Palilu- posipanje soli na javnim površinama la i to u: Borči 1.162, Krnjači 53, koje su u našoj nadležnosti. Mali zbeg 628, put za Crvenku 117 n Očišćena površina ulica, trgova i i u naselju Sebeš 145 kanti. UKU- podzemnih prolaza u 2010. godini PNO IH IMA 42.809 na teritori- 4.306.104.310 m² (tada je bilo samo ji svih prigradskih naselja grada IV kategorije) Beograda n Očišćena površina ulica, trgova i Podaci o broju sudova su dati podzemnih prolaza u 2011. godi- zaključno sa 31. 12. 2011. godine. ni 2.390.344.802 m² (tada je bilo Menadžment „Gradske čistoće“ VI kategorija, i zbog toga je veli- smatra da je primena različitih kapa- ka razlika na čišćenju ulica u 2010 citeta sudova za smeće uslovljena i 2011. godini) geografskim položajem Beograda i n Redovno oprana površina ulica, izgledom terena i da se ovom kom- trgova i podzemnih prolaza u binacijom postiže najbolji efekat u 2010. godini 1.575.757.395 m² (tada 8. KOMUNALNE DELATNOSTI samom vršenju delatnosti a i pozi- je bilo samo IV kategorije) tivni su finansijski rezultati jer su n Redovno oprana površina ulica, uštede znatne na pravilnom odabi- trgova i podzemnih prolaza u ru načina odlaganja i dinamike tran- 2011. godini 360.243.300 m² (tada sporta smeća do Deponije Vinča. je bilo VI kategorija, i zbog toga n Odvezeno smeća u 2010. godini je velika razlika na pranju ulica u 458.790 t smećarskim vozilima i 2010. i 2011. godini) 42.570 t transportnim vozilima što n Zimsko pranje ulica, trgova i pod- ukupno iznosi 501.360 t smeća. zemnih prolaza u 2010. godini n Odvezeno smeća u 2011. godini 67.725.707 m². 422.132 t smećarskim vozilima i Zimsko pranje ulica, trgova i pod- 50.135 t transportnim vozilima što zemnih prolaza u 2011. godini ukupno iznosi 472.267 t smeća. 85.038.349 m². n Uklanjanje smeća sa Ade ciganlije u 2010. godini 62.070 m³ Uklanjanje smeća sa Ade ciganlije u VANREDNE AKTIVNOSTI GRADSKE ČISTOĆE 2011. godini 64.311 m³ TOKOM 2011. n Uklonjene divlje deponije sa javnih i drugih površina na terito- 2. PRANJE I ČIŠĆENJE JAVNIH POVRŠINA riji Grada Beograda i to: sa Zre- Čišćenje i pranje se vrši na osnovu njaninskog puta, naselje Ovča, Ugovora između Grada Beograda i Pančevački put, blok braće Marić, JKP „Gradske čistoće“ na godišnjem blok Sutjeska, blok Zage Mali Vuk, nivou. naselje Popova bara, ispod mosta „Gradska čistoća“ svakodnevno vrši „Gazela“, divljeg romskog naselja čišćenje i pranje javnih površina koje kod Belvila, Surčinskog puta, Bro- su u njenoj nadležnosti kada vre- darska, Sadika Ramiza, Surčinska, menski uslovi to dozvoljavaju, tj. Bežanijska kosa, Dr. Ivana Ribar, kada je temperatura vazduha iznad Grčke, Vinogradska, Tekeriška, 4 stepena Celzijusa. U zimskom Zaplanjska, Kružni put, Mokroluš- periodu se poslovi ekipa „Gradske ka, Erčanska, porodice Trajković, čistoće“ uglavnom odnose na čišće- Potočka, Smederevski put, Cveta- nje i sakupljanje snega i leda, kao i nova ćuprija, Braće Srnić, Radnič- ka, Vodovodska, Marka Čelebono- vića, naselje Makiš, kao i sa dru-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 223 gih lokacija, posebno oko romskih Obuhvat održavanih javnih povr- naselja. šina je sve veći, grad daleko čisti- n Vanredno angažovanje resursa ji, a metode kojima se postižu bolji JKP „Gradska čistoća“ odvijalo se rezultati sve savremenije i u skladu i povodom održavanja manife- sa evropskim standardom. U pret- stacija: doček Nove godine, Ulica hodnoj godini „Čistoća” je započela otvorenog srca, Dani Beograda, mnoge projekte koji će biti nastav- Srbija open, Beogradski maraton, ljeni i u 2012. godini. Sve dosadaš- Festival hrane, Karneval brodo- nje aktivnosti na osavremenjiva- va, Festival pića, Trka u venčanica- nju „Čistoće” predstavljaju zalog za ma, Festival cveća, Dečiji karneval, budućnost preduzeća. Beer fest, Vojna parada, koncert Značajna sredstva uložena su u Zdravka Čolića, Dunav fest, poli- aktivnosti koje smo imali u prethod- tički mitinzi, doček Novaka Đoko- noj, 2010. godini. Dobro isplanirane vića, čišćenje i pranje povodom investicije su se veoma brzo poka- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI otvaranja Tašmajdanskog parka, zale kao isplative i vraćaju se kroz prolećno uređenje grada, dani voj- uštede. Na taj način u svim aktivno- ske Republike Srbije na Ušću. stima postignuti su željeni i očekiva- n Vršeno je besplatno odvoženje ni efekti. Namera nam je i otvaranje kabastog otpada svakog prvog dve transferne stanice u kojima bi vikenda u mesecu i tom prilikom se sakupljao sav otpad. U njima bi je ukupno u 2011. odvezeno 20.152 se odvajale vrste otpada za recikla- m³. žu u procesu sekundarne separacije, a onda bi se ostatak vozio na depo- AKCIJE: niju. Tako ćemo uštedeti dosta novca n Akcija „Očistimo Srbiju“ sa nižim troškovima transporta. Pla- n Prolećna akcija čišćenja priobalja niramo i izgradnju još dva reciklaž- Save i Dunava na dvorišta. Jedno će sigurno biti na Voždovcu, a drugo ili u Novom Beo- n Akcija čišćenja međublokovkih prostora gradu ili u Surčinu. Želimo da istaknemo da sve pohvale koje dobija n Akcija čišćenja i pranja ulica i dru- „Čistoća”, dobija samo zbog vrednog gih javnih površina pre i posle rada naših zaposlenih, pa ćemo se održavanja Beogradskog maratona truditi da nam i 2012. godine rejting JKP „Gradska čistoća“ iz dana u dan ostane na visokom nivou. postaje sve efikasnije preduzeće.

224 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 8.7. JKP „ZELENILO-BEOGRAD“

„ZELENILO-BEOGRAD“ je javno va javne zelene površine na teritoriji komunalno preduzeće koje održa- deset gradskih opština, i to:

Red. Broj N A Z I V Površina br. objekta JAVNE ZELENE POVRŠINE 1.1. parkovi 51 ha 326,30 1.2. skverovi 54 ha 8,92 1.3. saobraćajnice 88 ha 162,32

1.4. uličnii travnjaci 95 ha 22,29 8. KOMUNALNE DELATNOSTI 1.5. stambena naselja 264 ha 1.085,53 ostale zelene površine( uključen Pionirski grad KBC Bežanijska 1.6. 264 ha 219,77 kosa, Vojni muzej i Botanička 1. bašta ) 1.7. delimično uređene površine 127 ha 180,99 zelene površine na obalama i prio- 1.8. balju Save i Dunava i delu prio- ha 57,06 21 balja Topčiderske reke park šume ( uključena zaštićena 1.9 prirodna dobra, Veliko Ratno 22 ha 629,43 ostrvo i Banjička šuma ) 1.10 zaštitni pojasevi 3 ha 15,76 U k u p n o 1: ha 2.708,37 ČVRSTI ZASTORI I PARKINZI VAN ZELENIH POVRŠINA 2.1. čvrsti zastori 250 ha 32,85 2 2.2. parkinzi 565 ha 60,91 U k u p n o 2: ha 93,76 ZAŠTIĆENA PRIRODNA DOBRA 3.1. Veliko ratno ostrvo ha 211,38 3. 3.2. Banjička šuma ha 59,41 Pojedinačno zašptićena prirodna 3.3. kom. 40 dobra (zaštićena stabla) DRVOREDI 4. 4.1. Broj drvorednih mesta kom. 67.063 5. RAZNI TIPOVI ŽARDINJERA kom. 2.474 6. JAVNI SANITARNI OBJEKTI kom 23 VODENA POVRŠINA U TOPČIDERSKOM 7. kom 1 PARKU

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 225 Osnovano je 1929. godine i danas nosti ili kome su ti poslovi povere- ima 1.191 zaposlenog, od kojih 157 ni (JKP „Zelenilo-Beograd“ ) fakultetski obrazovanih stručnjaka n javne zelene površine (park-šume) različitih profila. U tom broju, najza- čije je održavanje povereno sagla- stupljeniji su diplomirani inženjeri sno Zakonu o šumama Republi- šumarstva Odseka pejzažne arhitek- ke Srbije, JP „Srbijašume“ i JKP ture i inženjeri šumarstva, inženjeri „Zelenilo-Beograd“ ) i poljoprivrede i arhitekture - 111. n javne zelene površine specijal- Preduzeće raspolaže sa 12 hekta- ne namene (zelenilo u školskim ra površine za proizvodnju biljnog dvorištima, u krugu poslovnih, materijala na otvorenom i 7.000 m² zdravstvenih, prosvetnih i kultur- pod staklenicima. nih objekata, tereni namenjeni za „Zelenilo-Beograd“ je organizo- fizičku kulturu, zelenilo na grad- vano kao Javno komunalno preduzeće skim grobljima, botaničke bašte,

8. KOMUNALNE DELATNOSTI radi vršenja delatnosti uređenja i zoovrtovi, arboretumi i rasadni- održavanja javnih zelenih površi- ci) čije održavanje obavljaju prav- na, javnih sanitarnih objekata, pra- na i fizička lica koja neposredno teće proizvodnje i popravke parkov- koriste te površine ili kojima su te skih, sportskih i drugih rekvizita, površine poverene na upravljanje. proizvodnje cveća, ukrasnog bilja Održavanje površina koje nisu pove- i popune sadnica u park-šumama. rene JKP „Zelenilo-Beograd“ i JP Pored navedene komunalne delatno- „Srbijašume“ nije pod jedinstve- sti koju vrši na teritoriji deset opšti- nim nadzorom i njihovo održavanje na, Preduzeće obavlja i poslove koji prepušteno je neujednačenim shva- su u funkciji komunalne delatno- tanjima i ulaganjima. Ove površi- sti; uređenje novih parkova, zelenih ne nisu pokrivene nekom program- i rekreacionih površina, u manjem skom osnovom u pogledu planira- obimu trgovina cvećem, sadnim nja, održavanja i unapređenja zele- materijalom, semenskom robom, nila već je kvalitet njegovog podiza- sredstvima za zaštitu bilja i dr. izra- nja, uređenja i održavanja na veoma da investicione i tehničke dokumen- niskom nivou, često prepušten izbo- tacije za uređenje i rekonstrukciju ru i oceni lica koja se o tome stara- postojećih parkova, zelenih i rekre- ju. Ovo uslovljava da velike zelene acionih površina i pratećih objeka- površine ne samo da nemaju obli- ta i opreme. kovnu vrednost, već se ne uključuju Preduzeće ima takvu unutrašnju u funkciju i sistem zelenila u gradu. organizacionu strukturu da sektor- To se pre svega odnosi na zelene ski pokriva oblast planiranja, projek- površine u krugu poslovnih obje- tovanja, proizvodnje biljnog materi- kata, zelenilo ispred individualnih jala, izgradnje (podizanja) i održava- stambenih zgrada i dr. nja (nege ) javnih zelenih površina. Održavanje podrazumeva: negu i Prema gradskoj Odluci o održavanju obnovu biljnog materijala, održa- javnih zelenih površina, održava- vanje staza i objekata, održavanje, nje javnih zelenih površina je komu- zamenu instalacija i inventara koji nalna delatnost od posebnog druš- pripadaju zelenoj površini, održa- tvenog interesa. Na teritoriji Grada vanje čistoće, preduzimanje mera za razlikujemo: zaštitu od požara i drugih elemen- n javne zelene površine čije održavanje tarnih nepogoda, insekata i biljnih obavlja javno komunalno preduze- bolesti. će osnovano za obavljanje te delat-

226 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Obim i kvalitet održavanja javnih na javnim zelenim površinama i zelenih površina određuje se prema u žardinijerama 736.899 komada kategoriji u koju je ta površina svr- sezonskog cveća, 23.080 komada stana i obavlja se prema godišnjem perena – trajnog cveća, 920 hrizan- programu koji usvaja Skupština tema, 2.998 povijuša, 2.812 ruža, grada Beograda. 207 ruža puzavica, 4.407 m1 žive Parkovi, skverovi, ulični travnjaci, ograde i 118.870 lukovica lala, nar- saobraćajnice i stambena naselja svr- cisa, krokusa i zumbula, stani su u pet kategorija, u zavisnosti n kod 10.330 stabala na javnim zele- od njihovog društvenog i istorijskog nim površinama obavljena je seča značaja, lokacije, namene, opremlje- suvih i polomljenih grana, kod nosti objekata, broja korisnika i eko- 20.107 komada obavljeno je izdiza- nomičnosti održavanja. Ove katego- nje krune, a ista je formirana kod rije karakteriše određen broj ponav- 480 komada kao i estetski obliko- ljanja osnovnih operacija održava- vana na 436 stabala, interventni 8. KOMUNALNE DELATNOSTI nja zelenila, a prema tabeli usvoje- radovi u krunama obavljeni su na nih normativa. Nivoi održavanja po 84 stabala i na 18.245 komada je kategorijama su uglavnom ujedna- obavljena seča izbojaka i zaperaka, čeni na svih deset opština. n u drvoredima je izvršena prore- Delimično uređene površine su svr- da krune kod 6.568 stabala, formi- stane u šestu kategoriju održavanja. ranje krune kod 111 komada, na Preduzeću i profesiji uopšte poveren 7.050 stabala je obavljeno kresanje je, možda, jedan od najlepših zada- grana zbog smetnji raznim vodo- taka u izgradnji i uređenju Beograda vima, javnoj rasveti i semaforima; - da gradu sačuva i proširi zelenilo, seča suvih i polomljenih grana da uveća prostor oduzet od prirode, obavljena je kod 7.606 stabala, a koji se mora vratiti čoveku. izdizanje krune kod 8.956 koma- Realizaciju dela ovog zadatka, u da, interventni radovi u krunama 2011. godini, JKP „Zelenilo-Beo- obavljeni su na 125 stabla, malči- grad“ ostvarilo je kroz razne grad- ranje sadnih mesta urađeno je kod ske programe, prvenstveno kroz 15.510 stabala a kod 50.200 komada Program redovnog održavanja jav- je obavljena seča izbojaka i zapera- nih zelenih površina. ka, zamena zagađene zemlje kod 1.130 a zalivanje cisternom obavlje- U okviru ovog programa navodimo no je kod 79.490 stabala, jedan broj karakterističnih pokazatelja i to: n na zelenim površinama izvađen je 1.421 panj, a iz drvoreda 1.452, n na javnim zelenim površinama zasađeno je 3.131 sadnica četina- n u drvoredima je postavljeno 1.456 ra i lišćara, 4.377 komada raznog novih vertikalnih metalnih štitni- šiblja, 1.585 sadnica u drvoredi- ka, „korseta“, isti su popravljeni ma, a u žardinijerama, 482 sadni- kod 1.075 stabala, a kod 72 stabala ce niskih četinara i 3.907 komada su postavljeni horizontalni beton- raznog šiblja. ski štitnici - prsteni, kod 614 sadnica su ankeri popravljeni- zame- Sa istih površina isečeno je i uklo- njeni; čišćenje sadnih mesta obav- njeno 3.516 zaraženih ,trulih, suvih i ljeno je kod 50.400 stabala a zali- opasnih po bezbednost stabala, kao vanje cisternom kod 79.490 sadnih i 1.463 komada u drvoredima, mesta, n u toku prolećne i jesenje sezone n na zelenim površinama okopano sadnje, proizvedeno je i zasađeno je 12.328 sadnica drveća, sezonsko

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 227 cveće, perene, živa ograda i ruže ružama na zelenim površinama okopani su na površini od 371.157 kao i na 7.426 stabala u drvoredi- m², riljanje šiblja obavljeno je na ma, površini od 389.827 m², oreziva- n obavljeno je hemijsko i folijarno nje šiblja na površini od 102.372 prihranjivanje 18.686 mladih sad- m²i žive ograde na 924.260 m², a u nica u drvoredima kao i prihranji- drvoredima je izvršeno okopava- vanje mineralnim đubrivom 2.417 nje 45.040 sadnica sa čankovanjem, sadnica na zelenim površinama i n na zelenim površinama je izvršeno 11.059 u drvoredima, zalivanje šiblja, ruža i žive ograde n obavljeno je hemijsko tretiranje na površini od 1.224.879 m², korovskih biljaka, nepoželjne zelja- n u žardinijerama je zamenjeno 200 ste i drvenaste vegetacije na povr- komada plastičnih uložaka i 300 šini od 365.056 m², kao i mehanič- komada glinenih saksija, okopa- ko uklanjanje nepoželjne drvena-

8. KOMUNALNE DELATNOSTI no je 45.754 komada šiblja, ore- ste vegetacije sa površine od 27.740 zano 4.187, zalivanje je obavljeno m², kod 47.299 komada, prihranjiva- n hirurška sanacija drvorednih stanje mineralnim đubrivom 6.544 bala zahvaćenih procesom trule- komada šiblja, a oprano je 1.656 ži obavljena je kod 358 stabla kao žardinijera, i kod 591 stabla na zelenim povr- n u okviru održavanja travnjaka, šinama, 2 košenje trave i sakupljanje sa odvo- n na površini od 59.328 m staza, zom koševine, kao jedna od naj- rigola i platoa obavljeno je skida- uočiljivijih operacija na održava- nje nanosa ručnim alatom, kao nju javnih zelenih površina (koja i mehaničko uklanjanje trave i najviše utiče na utisak uređeno- korovskih biljaka sa površine od sti zelenih površina), obavljeno je 24.546 m², tokom 2011. godine na površini n u peščanicima na dečijim igrališti- od 80.995.560 m². Istovremeno je ma zamenjeno je 357m3 peska. urađen nov, obnovljen, ili podse- n ugrađeno je 484 novih klupa, 94 jan postojeći travnjak na površi- m klupa na zidićima, 309 kom- ni od 135.623 m², polivanje trav- plet korpi za otpatke i 393 lime- njaka je obavljeno na površini od na uloška, 145 đubrijera za higi- 10.033.058 m², a prihranjivanje na jenu pasa, 23 ljuljaške i 24 147.051 m². klackalice,postavljene su 3 nove n sa zelenih površina skinuto je 229 penjalice, 1 tobogan i 5 vrteški m3 zagađene zemlje a doveženo na dečijim igralištima kao i 15 984 m3 nove za humuziranje kao i sportskih rekvizita tip „teretana“, 42 m3 rizle, 1 komletan koš i 13 košarkaških n krčenje podrasta je izvršeno na tabli, 11 novih informativnih tabli, površini od 105.699 m², a mulčira- 863 metara ograde, 2.061 metalna nje terena na 31.850 m², stuba-laufera, 20 m rukohvata i 490 n na zelenim površinama obavljeno šaht poklopaca od betona, je grabuljane, skupljanje i odvoz n popravljeno je 374 klupa, 145 korpi, lišća sa površine od 26.754.195 m², 1.552 rekvizita na dečijim igrališti- n obavljeno je hemijsko tretiranje ma i 294 m rustik ograde, a zame- protiv biljnih bolesti i štetočina i njeno je 10.951 m drvenih lajsni na folijarno prihranjivanje na 15.356 klupama, stabala i 98.643 m² pod šibljem i

228 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI n ofarbano je 6.978 klupa kao i 1.198 n grabuljanje lista i odvoz sa površi- m klupa na zidićima, 2.368 deči- ne od 65.000 m2, 3 ja rekvizita, 2.594 korpi za otpat- n uklonjeno je 1.137 m raznog smeća ke, 5.185 metalna stuba i 5.114 m2 sa divljih deponija, metalne ograde, 10 paviljona, 28 n obavljeno je čišćenje u šumskim rustik garnitura, 2.275 m rustik delovima na površini od 15.003428 ograde, 1.670 m rukohvata i 278 m2 i na popločanim stazama na šlipera, površini od 41.250 m2, n čišćenje snega, ručno i mašin- n mašinsko čišćenje snega na površi- ski, obavljano je na površini od ni od 19.500 m2, 4.817.410 m2, so je posipana na n postavljeno je 26 novih rustik korpi površini od 5.890.778 m2, a razbija- i 42 klupe, a popravnjeno 33 korpe nje leda na 9.375 m2, 51 klupa i 6 paviljona. Ofarbano je n sa zelenih površina sakupljeno je 8 rustik stola, 16 klupa, 2 rekvizita,

ručno i odveženo na deponiju 158 paviljona i 55 m ograde, 8. KOMUNALNE DELATNOSTI m3 raznog smeća i 101 m3 građe- n popravljen je deo trim staze na vinskog šuta, 2 2 površini od 1.250 m i postavlje- n na površini od 2.683.124 m obav- ne su 2 sprave za rekreaciju na ljeno je suzbijanje štetnih glodara. slobodnim površinama. Popravlje- U okviru radova na Zaštićenim pri- ne su i zemljane staze uz potok u rodnim dobrima (Banjička šuma i površini od 750 m2, Veliko Ratno ostrvo) najznačajniji n radovi na čišćenju Banjičkog poto- pokazatelji su: ka od nanosa i otpadnih materijala n na delu Velikog Ratnog ostr- na površini od 1.970 m2, va, obavljena je folijarna prihra- n zaključen ugovor o finansiranju na 2.500 sadnica hrasta lužnjaka usluga produkcije dokumentar- tokom sezone u tri navrata (zasa- no- ekološkog filma o zaštićenom đene 2010. godine), području „Veliko Ratno ostrvo“ – n rotofreziranje prostora plaže Lido autor Petar Lalović, 2 na površini od 1.025 m , n uzeto aktivno učešće u raznim n seča zaraženih, trulih, suvih i opa- informativno - propagandnim snih po bezbednost 1013 stabla, manifestacijama (Dani zaštite seča suvih grana kod 746, a hiruš- prirode, Sačuvajmo Dunav, Eko ki je sanirano 50 vrednijih staba- kamp, Dani Evropske baštine, i la, hemijski je tretirano 898 koma- dr.). da četinarskog drveća kao i radi- JKP„Zelenilo – Beograd“ angažova- kalna prihrana mineralnim đubri- no je i na sličnim zadatcima po vima, na 95 stabala je obavljano posebnim programima za Gradski čišćenje i uklanjanje bršljana i dru- Sekretarijat za komunalne i stam- gih puzavica, bene poslove, Gradski Sekretarijat n košenje trave i korova sa grabu- za zaštitu životne sredine, Grad- ljanjem i odvozom na površini od ski Sekretarijat za saobraćaj, JKP 570.650 m2, „Pogrebne usluge“, JKP „Gradska n krčenje podrasta sa mlevenjem čistoća“, JKP„Beogradske Elektra- granjevine na površini od 71.620 ne“, Narodnu Skupštinu, Republičke m2, organe, Galenika A.D. i dr. n mulčiranje terena od bagremca U okviru ovih programa najznačaj- (Amorpha fruticosa) na 107.155 m2, niji pokazatelji su:

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 229 n seča zaraženih, trulih, suvih i opa- nih javnih zelenih površina i obje- snih po bezbednost 330 stabala, kata. izdizanje krune kod 816, a seča Neki od tih objekata su: suvih i zaraženih grana na 178 sta- n parkovi: Bele vode, Finansijski, bala. Formiranje krune je obavlje- park u centru Surčina, Mali Taš- no kod 17 stabala, proreda krune majdan, Ćirilo i Metodije, Čubur- kod 57, i vađenje - iveranje 173 ski, Pančićev, Manjež, Karađorđev, panja, Hajd park, Lep izgled, Zemunski, n posađeno je 276 drvorednih sad- na Banovom brdu, na Trgu Slavija nica, 781 sadnica lišćarskog i četi- („Mitićeva rupa“) i kompleks SRC narskog drveća, 699 sadnica šiblja, „Pionir“, 320 komada trajnog cveća – pere- n Slobodne površine u blokovima 2; na, 4.728 komada sezonskog cveća 22; 33; 34, 45 i 70 na Novom Beo- kao i 4.589 komada lišćarskih sad- gradu, nica za pošumljavanje, 8. KOMUNALNE DELATNOSTI n 2 U okviru blokovskog zelenila u n održavanje 436.896 m površina Ulicama: Palmira Toljatija 60, Pari- pod travom u tramvajskim bašti- 3 ske Komune 33; Milana Vujaklije cama, skidanje 335 m ispošće- 2 i 6, Bulevar Mihajla Pupina 7 i nog humusa i dovoz i razastira- 3 177, Pere Segedinca 1-16 i Zemun- nje 335 m novog, obnova travnja- ska 1-19 i 1a–1f, Visokog Steva- ka busenom na površini od 3.350 na 27, Stevana Opačića 2, Drin- 2 m i čišćenje snega i posipanje soli ske Sivizije 94, Patrisa Lumumba na stajalištima javnog prevoza na 63–69, Bulevar Oslobođenja 160, 2 površini od 22.515 m , Mirijevski bulevar 2-6, Pančiće- n održavanje biljnog materijala u va 12-14, Janka Vukotića 30, Ulica uličnim žardinijerama GO Stari Lipa 25, Mije Kovačevića 9, Vidiko- Grad, Vračar i Savski venac u povr- vački venac 53, ugao Meštroviće- šini od 364.300 m2, ve i Zaplanjske, Braće Jerković 44 krčenje nepoželjne vegetacije na – 74, Mile Dimića 9a i Pilota Mihaj- površini od 2.347 m2, ručno koše- la Petrovića 14, Nikole Marakovi- nje korova na površini od 20.550 m2, ća 23, Radovana Simića – Cige 38, krčenje podrasta na 9.950 m2, koše- Vladimira Tomanovića 4 – 5, Stan- nje travnjaka na površini od 185. 505 ka Vraza i t.d. m2 i grabuljanje na 17.532 m2, obno- Na ovim objektima saniran je i ogra- va travnjaka busenom na površini đen znatan broj dečijih igrališta, od 1.600 m2 i čišćenje travnjaka na stepeništa sa rukohvatima, podesta, površini od 1.928.520 m2, platoa i staza, obnovnjeni su trav- čišćenje snega na površini od 179.000 njaci, postavljeni su zaštitni stubovi, m2 i posipanje soli na 304.300 m2 oko ograde, parkovski mobilijar, rekvizi- poslovnih objekata Vlade Republi- ti za decu. Po prvi put, postavljani ke Srbije, su fitnes rekviziti i uređene su ogra- U cilju povećanja intenziteta održa- đene oaze – eko zone sa rekvizitima vanja i opšte uređenosti javnih zele- za pse. Postavljene su đubrijere za nih površina na teritoriji deset grad- higijenu pasa i posađena određena skih opština kao i u Sopotu, Bara- količina raznog sadnog materijala. jevu, Lazarevcu, Grockoj i Surčinu U okviru ovih programa najznačaj- obavljani su i radovi na popravka- niji pokazatelji su: 2 ma, sanaciji i tekućem održavanju n sanirano je 166 m stepeništa, a jednog broja degradiranih i ošteće- izrađeno je i 724m rukohvata,

230 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI n novi travnjak je podignut na povr- ja“ i „Braće Stamenković“, Dom šini od 66.662 m2, zdravlja „Stari Grad“, Etnograf- n posađeno je, 335 sadnica raznog ski muzej, Geografski fakultet, drveća i 60 m žive ograde, Peta beogradska gimnazija,Sedma n na stazama i platoima podignut je beogradska gimnazija, Osma beo- novi zastor na površini od 29.114 gradska gimnazija, Srednja turi- m2, stička škola, Hemijsko-tehnoliška škola, Tehnička škola u Železniku, n ugrađeno je 15.997 m ivičnjaka i Osnovne škole: „Sveti Sava“, „Kralj 4.804 m2 zastora od livene gume Petar Prvi“, „Anton Skala“, „Nikola na dečijim igralištima, Tesla“, „Ujedinjene Nacije“‘, „Bran- n postavljeno je 1.869 m raznih tipo- ko Ćopić“, „Zmaj Jova Jovano- va ograde i 1.104 komada zaštitnih vić“, „Sava Šumanović“, „Mihajlo stubova, Pupin“, „Mladost“, „Branko Radi- n od mobilijara, postavljeno je 617 čević“, i dr., Predškolske ustanove: novih klupa, 292 korpe i 360 rekvi- „Ježurko“, „Plava ptica“, „Dimitrije 8. KOMUNALNE DELATNOSTI zita na dečijim igralištima. Postav- Koturović“, „Cerak“, „Sveti Sava“, ljena su 4 šah stola, 141 fitnes „Radosno detinjstvo“, „Izvorčić“, rekvizit, a popravljeno je i 23 razna „Čarobna kućica“, „Poletarac“, rekvizita na dečijim igralištima, „Dunavska Bajka“‘, i dr., Crkva Sv. n u delu javnih površina gde je Đorđe u Prizrenu, Srpski pravo- dozvoljeno puštanje pasa – eko slavni manastir Sv. Bogojavljenje zone, postavljeno je 29 rekvizita za u Brodarevu, Crkva Sv. Dimitrije pse i 45 đubrijera za njihovu higi- u Malom Leskovcu, Srpski pravo- jenu. slavni manastir „Carska lavra“ u U istom periodu JKP „Zelenilo – Krušedolu, Zavod za transfuziju Beograd“ je u okviru svoje delat- krvi, Institut za onkologiju i radio- nosti i srazmerno svojim mogućno- logiju Srbije, Institut za zdravstve- stima, pomoglo održavanje jednog nu zaštitu majke i deteta Srbije, broja značajnih kulturnih i sport- Dečija bolnica „Dr. Olga Dedijer“, skih, manifestacija u Beogradu: KBC „Dragiša Mišović“ i „Zemun“, n 25 Međunarodni turnir u rvanju, Skupštine stanara na više lokacija i Radost evrope, Skup podrške soli- adresa u gradu, Udruženja građa- darnosti grada Beograda narodu na, itd. Japana, Kup evropskih šampiona U okviru obeležavanja Dana Predu- u atletici, manifestaciju Kolektiv- zeća, 22. oktobra, a sa ciljem podi- no venčanje, Evropsko prvenstvo zanja nivoa izgleda javnih zelenih u kajaku i kanuu, Beogradski lati- površina kao i njihovog obogaći- no maraton, Beogradski pobednik, vanja koloritom, „Zelenilo – Beo- Beogradski festival cveća, Sačuvaj- grad“ je posadilo na prostoru Pionir- mo Dunav, Eko kamp, Dani Evrop- skog parka kao poklon Gradu, jednu ske baštine, Davis CUP, i dr. odraslu sadnicu japanskog javora. kao i uređenje nekih institucija Iako Beograđani imaju pozitivni kulture, prosvete i zdravstva i to: odnos prema zelenim površinama, n Zavod za zaštitu prirode, Repu- postoji i jedan broj nesavesnih gra- blički zavod za zaštitu spomeni- đana protiv kojih je tokom 2011. ka kulture, Dom za nezbrinutu godine podneto 1.076 raznih vrsta decu „J. J. Zmaj“, Dnevni bora- prijava. vak za mentalno retardiranu decu i omladinu, NU „Božidar Adži-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 231 8.8. „JKP BEOGRADSKE ELEKTRANE” 8. KOMUNALNE DELATNOSTI

1.UVOD radi priključenja potrošača iz sektora JKP „Beogradske elektrane“ osno- široke potrošnje. vane su 1965. godine, spajanjem Proizvodnja toplotne energije u 2012. preduzeća u osnivanju Toplana sa godini, obavljaće se iz 64 toplotna Novog Beograda i stare elektrane izvora, od kojih se iz 4 izvora koja na Dunavskom keju. Od dana osni- nisu vlasništvo BE, vrši preuzimanje vanja, osnovna delatnost preduze- toplotne energije, a to su Galenika, ća bila je kombinovana proizvodnja EI, Vojna akademija i Topčider-voj- električne i toplotne energije i pre- na ustanova. Proizvodnja i isporuka nos toplotne energije do potrošača. toplotne energije za zagrevanje sani- Do kraja 1989. godine, BE poslova- tarne tople vode, vrši se tokom cele le su kao radna organizacija sa tri godine iz 11 toplotnih izvora OOUR-a i RZ, u sastavu Združene elektroprivrede Srbije. Pored osnov- 2. Vrste i učešće energenata u ukupno ne delatnosti preduzeće je registro- potrošenim količinama vano za obavljanje i drugih delatnosti i to: proizvodnja termoelektrične U 2011. godinu najveće učešće u uku- energije, distribucija gasa, opravka, pnoj potrošnji energenata ima gas, održavanje i rekonstrukcija postro- koji učestvuje sa 82,8 %, mazut sa jenja opreme i uređaja za proizvodnju i distribuciju toplotne i električ- ne energije i dr. S obzirom na ubrzani razvoj kolek- tivne stambene gradnje i poslovnih objekata, strategija će biti usred- sređena na priključenje pomenutih objekata, a shodno tome BE će, u skladu sa raspoloživim sredstvima, sprovoditi intenzivne radove na šire- nju toplovodne mreže, pre svega

232 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI učešćem od 16 %, ugalj sa 0,5 % , lož va (mazuta), vodomazutnom emul- ulje sa 0,2%, pelet 0,3% i briket 0,2%. zijom (tretirani mazut). Emulzija Ukupno za 2011. godinu potrošeno sadrži 14-16% vode, koja određenim je 340.236 tona ekvivalentnog mazu- hemijskim procesom, omogućava ta. zadovoljavjuću toplotnu moć gori- Da bi se smanjilo zagađenje emisi- va, a time se postiže znatne uštede je produkata sagorevanja u vazduh, u potrošnji goriva. Takođe zaprlja- kao posledica neadekvatnog kva- nost kotlovskih površina je manja, liteta goriva (mazut, ugalj), ruko- a samim tim i pranje kotlova svake vodstvo u preduzeću gde tehničke godine je nepotrebno. Toplane koje mogućnosti to dozvoljavaju, zahteva koriste vodomazutnu emulziju su: korišćenje bio mase (pelete i brikete) n TO Dunav i vodomazutne emulzije. n TO Konjarnik n TO Novi Beograd

2.1 Kotlarnice koje koriste PELET 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Pelet (granulatna presovana bio 3. Potrošnja vode i hemikalija masa), zamena za korišćen ugalj (granulacije orah) 3.1 Potrošnja vode za tehnološke i ostale potrebe n KO „Barajevo“ Jedan od uslova za kvalitetnu n KO „Senjak I“ eksploataciju sistema daljinskog grejanja, jeste da se obezbedi napoj- 2.2 Kotlarnice koje koriste BRIKET na i kotlovska voda po standardu SRPS-EN 12952-12 (kvalitet omek- Briket je zamena za korišćeni ugalj. šana vode). Omekšana voda nasta- n KO Mirijevski bulevar 2a je u toku procesa rada hemijske pri- n KO Uralska 11 preme vode za primarni sistem (vre- n KO Maljenska 3 lovodne kotlove) i za sekundarni n KO Diljska 7 sistem mreže, kako u zimskom tako n KO Bogoslovski fakultet i u letnjem periodu (za sanitarnu toplu vodu). Sirova voda se koristi iz n KO Katanićeva 15 reke Save i Beogradskog vodovoda. 2.3 Vodomazutna emulzija Voda iz vodovoda se koristi za teh- U Beogradskim elektranama u nološke potrebe postrojenja i za piće. toku je zamena čistog tečnog gori- 2008. 2009. 2010. 2011. OPIS godina godina godina godina 1 2 3 4 5

Proizvedeno omekšane 1.388.966 1.326.152 1.465.176 1.369.207 vode [m3]

Potrošeno pijaće vode iz gradskog vodovoda 1.068.223 896.726 823.230 876.398 [m3] Potrošeno sirove vode 1.002.762 1.217.508 1.123.210 iz reke Save [m3]

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 233 3.2 Potrošnja hemikalija n Procene potencijalnih rizika po Gubici vode i utrošak hemikalija su životnu sredinu,ukoliko postoji; pokazatelji stepena uspešnosti rada n Procena mogućnosti za upravlja- postrojenja. Unapređenja i poboljša- njem životnom sredinom; nje rada postrojenja je i smanjenje n Utvrđivanje korektivnih akcija za gubitaka vode, a samim tim i ušte- poboljšanje stanja životne sredi- du primarnih resursa (vode, struje ne, umanjenjem sadašnjeg rizika goriva) i hemikalija. po životnu sredinui preuzimanje odgovornosti Vrsta 2009. 2010. 2011. hemikalija godina godina godina 1 2 4 5

8. KOMUNALNE DELATNOSTI Natrijum-hlorid (kg) 552.616 628.081 637.209

Hidratisani kreč 189.320 174.680 170.920 (kg)

Aluminijum –sulfat (kg) 6.920 7.050 6.800

Tri-natrijum fosfat(kg) 42.363 37.943 42.160

Dezoksidans (lit) 30.992 31.730 28.587

Natrijum-hidroksid(kg) 2.780

Hlorovodonična kiselina 27.880 (lit)

Amonijum-hidroksid (kg) 8.542

Jonska masa 9.325

Kvarcni pesak 85.660

4. Monitoring Od 64 objekta u Beoagradskim elek- Procena stanje životne sredine u tranama 10 postrojenja je instalisa- Beogradskim elektranama za 64 ne snage veće od 50 MWth, što znaći toplotna izvora može se dati kroz da do kraja 2013 moraju da se pod- sledeće faze rada Službe za zaštitu nesu zahtevi za integrisanu dozvo- životne sredine, u samom sistemu: lu. Za postrojenja veća od 10 MWth, n Praćenje aspekata životne sredine: kojih ima 15, izveštava se Agenci- voda, vazduh,tlo, i otpad; ja za zaštitu životne sredine o svim aspektima zagađenja. Ostali toplotni

234 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI izvori (kotlarnice) instalisane snage vu dobijenih vrednosti merenja emi- veće od 1 MWth, a manje od 10 sija zagađujućih materija u vazduh MWth je predmet lokalnog registra u otpadnom gasu, može se zaključi- izvora zagađivanja grada Beograda. ti da vrednosti azotnih oksida, sumpor dioksida, praškastih materija, pri korišćenju tečnog goriva ( mazu- 4.1. Merenje emisije zagađujućih materija ta) ne zadovoljavaju zadate vredno- u vazduh sti iz Uredbe. Razlog nezadovoljava- U sledećim tabelama date su uku- jućih vrednosti je u kvalitetu kori- pne godišnje emisije zagađujućih šćenog mazuta koji je isporučen iz materija, po toplotnim izvorima rafinerija NIS-a. U skladu sa Ured- većim od 10 MW, koje se ispušta- bom izrađen je akcioni plan postav- ju u vazduh. Na osnovu dobijenih ljanja kontinualnih monitoringa na vrednosti obračunava se naknada za objektima većih od 50 MWth. U zagađenje, koje preduzeće uplaću- ovoj grejnoj sezoni (2011/12) finansij- je Fondu za zaštitu životne sredine. ske mogućnosti preduzeća su takve 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Inače u Beogradskim elektranama da može da se postavi samo jedan vrši se merenje emisija zagađuju- sistem kontinualnog monitoringa na ćih materija u vazduh u otpadnom TO Dunav. Za ostala postrojenja tra- gasu, svih toplotnih izvora koje rade žićemo pomoć od osnivača ili dona- na gas, mazut, lako gorivo, ugalj i ciju od nekih zemalja. pelet a na osnovu Uredbe o granič- nim vrednostima emisija zagađuju- ćih materija u vazduh („Sl glasnik 4.1.1. Godišnja emisija zagađujućih materija koje se ispuštaju u vazduh RS“ br. 71/10 i 6/11). Merenja vrši iz toplotnih izvora većih od 10MW za akreditovana i ovlašćena laboratori- 2011. god ja Beogradskih elektrana. Na osno- Tabela 1

TO Novi TO TO Dunav TO Konjarnik TO Cerak Beograd Voždovac

Instalisani snaga 950,5 246 362 246 244,4 (MWth)*

Vrsta goriva Gas Mazut Gas Mazut Gas Mazut Gas Mazut Gas Mazut

279.715 86.407 53.955 37.851 150.700 26.258 169.007 58773 NOx(kg/god)

CO(kg/god) 0 0 0 69 0 3006 0 - -

4.642 354.204 3.46 113.655 1408 89.388 1208 - SO2 (kg/god)

Praškaste materije 1.410 20.531 672 1905 980 3.935 513 415.6 (kg/god) 247.461 19.160 23.286 - 122.317 19260 88.927 73186 CO2 (t/god) *Instalisana snaga za potrebe proračuna za aero zagađenje

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 235 Tabela 2 TO TO TO Banovo TO TO Zemun Mirijevo Medaković brdo Miljakovac Instalisana 122,6 57,1 106,0 119,3 60,4 snaga (MWth)*

Vrsta goriva Gas Mazut Gas Mazut Gas Mazut Gas Mazut Gas Mazut

29.555 32.507 22.393 27.324 102.569 NOx(kg/god)

CO(kg/god) 0 0 2840 217,8 3583

63 - 205 420.004 SO2 (kg/god)

8. KOMUNALNE DELATNOSTI Praškaste materi.(kg/ 173 509 204 461 263.972 god)

23.286 17.013 37.384 22.370 28.8334 CO2 (t/god)

Tabela 3 TO TO Mlade TO TO Višnjička TO Borča novac Batajnica Železnik banja Instalisana 44,5MWth 23,2MWth 24,5MWth 30,3 MWth 17,4 MWth snaga* (MWth)

Vrsta goriva Gas Mazut Gas Mazut Gas Mazut Gas Mazut Gas Mazut

8928 14509 20633 50658 37949 NOx (kg/god)

CO(kg/god) 0 98,2 0 0 576

0 0 66255 160369 137834 SO2 (kg/god) Praškaste 128 213,7 - 21872 2800 materije(kg/go)

8319 3322 10883 15456 5749 CO2 (t/god)

*Instalisana snaga za potrebe proračuna za aero zagađenje

4.2 Otpadne vode n Zakon o zaštiti životne sredine Zakonski okvir za praćenje kvaliteta („Službeni glasnik RS“ br. 135/04) otpadnih voda: n Pravilnika o opasnim materijama n Zakon o vodama („Službeni gla- u vodama („Službeni glasnik SRS“ snik RS“ br. 30/2010) br. 31/82) n Pravilnika o načinu i minimalnom broju ispitivanja kvaliteta otpad-

236 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI nih voda („Službeni glasnik RS “br. sulfati. Razlog odstupanja je zastare- 47/83, 13/84) la oprema, nepostojanje kontinualnog n Pravilnika o tehničkim i sanitar- merenja parametara koji definišu pro- nim uslovima za ispuštanje otpadne cese, kao i ljudski faktor. vode u gradsku kanalizaciju,(„ Služ- U planu je da se otpadne vode kon- beni list grada Beograda“ br. 5/89) trolišu u svim objektima Beogradskih n Uredba o graničnim vrednostima elektrana za instalisane kapacitete >1 emisije zagađujućih materija u vode MWth, i da se obezbede merači proto- i rokovima za njihovo dostizanje ka za otpadnu vodu gde je to moguće. („Službeni glasnik RS“ br. 67/2011) U Prilogu (Tabela 4) dat je izveštaj godiš- Kontrolom kvaliteta otpadnih voda u nje kontrole otpadnih voda na TO toplanama i kotlarnicama, koja skoro Novi Beograd na svim izlivnim mesti- geografski pokriva teritoriju grada ma (4 merna mesta) i ostalim postroje- Beograda, vrši se ocena boniteta ispu- njima >50 MWth. (10 objekata)

štene vode, kao i trenda zagađivanja Kvalitet i količina otpadnih voda koje 8. KOMUNALNE DELATNOSTI voda i tehničke ispravnosti uređaja za se izlivaju u gradsku kanalizaciju je prečišćavanje voda. Posebna pažnja, veoma važan jer JKP „Vodovod i Kana- fokusirana je na izlive koji se direk- lizacija“ nemaju svoj sistem za preči- tno i indirektno ulivaju u reke Savu šćavanje otpadnih voda, ali zato uslo- i Dunav koji služe za vodosnabdeva- vlajvaju rad toplotnih izvora sa Mišlje- nje grada Beograda, navodnjavanje i njima, Rešenjima i Vodnim dozvo- rekreaciju na ovim rekama. U sluča- lama za upuštanje otpadnih voda u ju da ne može da se dostigne granična gradsku kanalizaciju. vrednost emisije, neophodno je postići Mogući incidenti koji prouzrokuju odgovarajuću efikasnost prečišćavanja dodatne otpadne vode: otpadnih voda, koja se može preporu- n curenja, nastala pucanjem toplovo- čiti kroz akcioni plan sa ciljem sma- da; njenja zagađenja emisije zagađujućih n izlivanje kondenzata nastalog puca- materija u vodu. njem dogrejača mazuta; Otpadne vode koje nastaju u toku n pucanje mazutnog voda; procesa rada su: Zagađenja koja nastaju su sledeća: 1. tehnološke otpadne vode; n izlivanje tople vode povećava tempe- 2. zauljane otpadne vode; raturu okoline; 3. atmosferske otpadne vode; n zagađenje zemljišta hemikalijama od 4. sanitarne otpadne vode. pripreme vode; Na osnovu spiska zagađujućih mate- n izlivanje mazuta i zauljanih vode rija koje se ispuštaju u vodu, a vezano prouzrokuju velika ekološka zaga- za delatnost- termoenergetska postro- đenja. jenja, urađene su analize hazardskih supstanci u otpadnim vodama za postrojenja >50 MWth (35 parameta- 4.3. Kvalitet zemljišta i podzemnih voda ra). U toku grejne sezone 2010/2011 u Beogradskim elektranama godine u toplanama i kotlarnicama urađeno je 228 uzoraka otpadne vode, 4.3.1 Kvalitet zemljišta i podzemnih voda na na 53 objekta. Od ispitanih parame- TO Novi Beograd tara, parametri koji nisu zadovolja- Na prostoru toplane na Novom Beo- vali pomenute Pravilnike su: vredno- gradu od 1999. god. do sada, nisu sti PH, hloridi, temperatura izlazne bile utvrđene posledice bombardova- vode, sedimentne materije, masti, ulja, nja, niti ima zabeleženih podataka

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 237 o eventualnim drugim incidentnim godinu obuhvata postavljanje pije- događajima tokom proteklih godi- zometara i na sledećim lokacijama: na. Međutim, činjenica je da je rad n TO Konjarnik - 3 pijezometra toplane funkcionalno vezana za pre- n TO Dunav - 4 pijezometra tovar goriva na reci Savi, da se topla- n TO Mirijevo - 2 pijezometra na nalazi u užoj zoni sanitarne zašti- te, i da je prisutno istorijsko zaga- n TO Zemun - 3 pijezometra, đenje od bombardovanja. To je zah- što ukupno predstavlja 18 novih pije- tevalo da se postavi 6 pijezometa- zometara i praćenja kvaliteta zemlji- ra na dubini od 10 metara i 6 pedo- šta. loških profila dubine 1 m. Osim Rezultati ovih ispitivanja omogući- ove mreže pijezometara, inspekcij- li bi utvrđivanje određenih korek- ski nadzor zahtevao je pogušćiva- tivnih akcija za različite parametre nje postojeće mreže pijezometara sa zagađenja zemljišta, koji bi se odra- još novih 6 pijezometara u cilju tačne zio i na druge aspekte životne sre- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI lokalizacije mogućih zagađenja. Na dine. ovaj način uspostavljen je monitoring podzemnih voda u pijezome- 4.4 Upravljanje otpadom trima u toku hidrološkog godišnjeg ciklusa, koji će se pratiti od strane 4.4.1. Neopasan otpad akreditovane i ovlašćene laboratorije. Praćenje parametara zagađenja Neopasan otpad koji je nastao u peri- zemljišta i podzemnih voda prati se odu od 01. 01. 2011. - 30. 11. 2011. na osnovu Uredbe o programu siste- godine je: matskog praćenja kvaliteta zemlji- GVOŽĐE ...... 1.124.960 kg šta, indikatorima za ocenu rizika od ALUMINIJUMSKI LIM degradacije zemljišta i metodologi- ...... 8.020 kg ju za izradu remidacionih programa BAKAR ...... 1.920 kg („Službeni glasnik RS” br. 88/2010). KABLOVI ...... 2.000 kg Prva serije uzoraka pokazala je veli- PREDIZOLOVANE CEVI ke količine aluminijuma u zemlji, ...... 65.060 kg što je posledica Hemijsko-tehnološ- kog procesa pripreme vode na TO UKUPNO ...... 1.201.960 kg Novi Beograd. U cilju što ozbiljnijeg Jedan od razloga povećanja količina tumačenja ovog zagađenja izrađena sekundarnih sirovina u odnosu na je „Studija o ekohemijskom, ekotoksikološ- prošlu godinu je rezultat intenziv- kom ponašanju aluminijuma sa procenom nog rada na raščišćavanju toplotnih rizika po zdravlje ljudi od prisustva alumini- izvora (toplana i kotlarnica) od nepo- juma u zemljištu i podzemnim vodama” od trebnog materijala. strane Hemijskog fakulteta Centa za Najveća dinamika priliva sekundar- hemiju-Instituta za hemiju, tehnolo- nih sirovina je za vreme remonta, giju i metalurgiju. odnosno van grejne sezone (od 15. aprila do 15. oktobra) kada se primi 4.3.2. Ostale toplane veće od 50 MWth 70%-80% sekundarnih sirovina. Program monitoringa kvaliteta zemljišta i podzemnih voda za ovu

238 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Količina neopasnog otpada u JKP „Beogradskim elektranama“ u periodu 01. 01.-31. 12. 2010. godin (težina je data u kilogramima)

Tabela 5 Sektor Sektor Sektor Sektor Sektor Vrsta otpada Novi Vožd Konjar Ukupno: Dunav Cerak Beograd ovac nik Gvožđe 132.300 113.050 41.800 30.750 54.980 372.880 Lim ispod 3 142.300 68.200 30.100 28.380 36.360 305.340 mm debljine Alumini 8.560 1.140 / 660 280 10.640 jumski lim Bakar 380 1.440 920 320 480 3.540

Kablovi 1.000 820 / / / 1.820 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Predizolovane 27.100 420 420 420 780 29.140 cevi Jonska masa 2.000 175 / 100 / 2.275 (l) Kvarcni pesak 50.400 / / / / 50.400 Otpadni građevinski 38.240 / / / / 38.240 materijal Otpadni talog iz pogona za 1.076.800 / / / / 1.076.800 hemijsku pripremu vode

4.4.2 Opasan otpad Tabela 6 Količine opasnog otpada u Beogradskim elektranama od 2007- 2011. god. Količina Količina Količina Količina Količina otpada otpada otpada otpada otpada R. Opasan Opera u kg u u kg u u kg u u kg u u kg u br. otpad teri 2007. 2008. 2009. 2010. 2011. god. god. god. god. god. rabljena Ezzo. 1 trafo i mot- 0 11.700 7.000 0 0 grup orna ulja ot. akumula- 2 tori sa kiseli- 7.700 10.660 2.000 0 0 Logistic nom otpadni mulj Brem. 3 158.222 269.600 108.170 87.215 259.285 od mazuta grou otpadna 4 burad od 0 0 3.100 840 0 Miteco hemikalija

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 239 alkalni rast- vor od pran- Brem. 5 ja kotlova 0 0 30.330 0 0 grou sa pl.dim. strane čađ iz dimn- Brem. 6 0 0 1.440 1.900 22.066 jaka grou elektronski 7 6.440 0 0 0 600 SET. otpad ot.kon. Jacob 8 baterije sa 0 0 0 2.380 0 Becer piralenom ot. litijumske 9 0 0 0 264.5 0 SET. baterije Ezzo. 8. KOMUNALNE DELATNOSTI 10 ot. azbest 0 0 0 0 13.360 grup ot. hemika- Ezzo. 11 0 0 0 0 8.140 lije grup ot. boje, Ezzo. 12 lakovi i lep- 0 0 0 0 676 grup kovi

Ukup. 172.362 280.260 145.040 304.127 92.600

U skladu sa Zakonom o upravlja- 4.5. Buka u životnoj stedini nju otpadom izrađen je Plan uprav- Merenje nivoa buke u životnoj sredi- ljanja otpadom, kojim smo propisali ni zasniva se na sledećim metodama, mere postupanja sa otpadom u okvi- standardima i propisima: ru sakupljanja, transporta, ponovnog iskorišćenja i odlaganja otpada, n Zakon o zaštiti od buke u životnoj uključujući i nadzor nad tim aktiv- sredini, nostima i brigu o konačnom zbrinja- n Uredba o indikatorima buke, gra- vanju otpada. Definisana je lokaci- ničnim vrednostima, metodama za ja skladišta za privremeno skladište- ocenjivanje indikatora buke, uzne- nje otpada koja se nalazi na TO Novi miravanja i štetnih efekata buke u Beograd. Na skladištima su zapo- životnoj sredini, slena odgovorna lica kako za opa- n Pravilnik o metodama merenja san tako i neopasan otpad. Skladište buke, sadržini i obimu izveštaja o će biti urađeno u skladu sa idejnim i merenju buke, glavnim projektima za skladište kao n Akustika - opisivanje, merenje i i preporukama iz Studije o proce- ocenjivanje buke u životnoj sredini ni analize uticaja, koja će se raditi u (SRPS ISO 1996). narednom periodu. Rešenja u pro- U toku 2011. godine izvršena su jektnoj dokumentaciji će biti u skla- 42 ispitivanja nivoa buke od strane du sa zakonskom regulativom EU. akreditovane laboratorije JKP „Beo- gradske elektrane“. Naručilac ispitivanja je u najvećem broju slučajeva bila OC „Proizvodnja i distribucija“, dok su za treća lica obavljena 2 ispitivanja.

240 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Najčešći izvori ispitivane buke su za hemijsku pripremu vode sa postroje- toplotne podstanice JKP„Beogradske njem za prećiščavanje otpadnih voda i elektrane”, te su mesta ispitivanja obradu mulja iz hemijske priprem vode“ uglavnom bili akustički najugrože- od nadležnih organa grada Beo- niji stanovi koji se nalaze iznad ili u grada. Novo postrojenje za preći- neposrednoj blizini toplotnih pod- šćavanje voda iz hemijske pripre- stanica. me vode i obradu mulja, daje novo Zahtevi su dobijani na osnovu žalbi rešenje tretmana voda sa polia- stanara da u njihovim stanovima luminijum-hloridom, (PAC) koji postoji povišeni nivo buke. Rezul- daje bolje efekte, u procesu preči- tati ispitivanja su u većini slučajeva šćavanja odnosno bistrenja vode. prelazili propisane dozvoljene nivoe Takođe automatika primenjena u (za merenja u boravišnim prostori- novom postrojenju, smanjuje koli- jama: 35 dB za dan/veče, i 30 dB za čine mulja (tečni otpad) koji sadr- noćni period), te su žalbe stanara ži povećane koncentracije alumi- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI bile opravdane. juma i formira muljne pogače koje Od strane odgovornih lica iz sekto- mogu da se odlažu na regionalnu ra preduzimane su mere za sanaci- deponiju. ju povišenog nivoa buke i dovođe- nja istog u dozvoljene granice (npr. 5.2. Sektor Voždovac zamena cirkulacionih pumpi u pod- stanici). n U toku je probni rad nove kotlovske jedinice od 116 MW. Probni rad podrazumeva funkcionalne probe, 5. POBOLJŠANJA U PRETHODNOM garancijska ispitivanja i dokaziva- PERIODU nje parametara navedenog postrojenja; 5.1.Sektor Novi Beograd n Implementacija programa „Ter- n Za urađeni glavni projekat: „Izra- mis“ koji sa preporučenim vred- da pristana za istovar barži za nostima odlaznih temperatura na transport tečnog goriva na reci pragu TO Voždovac, treba u omo- Savi“, koji predviđa i postavljanje gući uštedu u proizvodnji toplot- novog pontona raspisan je tender ne energije. Pravi efekti ovog pro- za izvođenje radova; grama trebalo bi da se vide tek u n Za urađeni glavni hidro-građevin- narednoj sezoni. ski projekat: „Rekonstrukcija izliv- nih mesta u recipijent (reku Savu)“, 5.3 .Sektor Konjarnik koji predviđa i postavljanje merača protoka za otpadnu vodu, raspi- n Intenzivno se radi na tehničkoj san je tender za izvođenje radova; i planskoj dokumentaciji za novi n Izvršena je sanacija oba dimnjaka kotao na TO Konjarnik od 70 na TO Zemun; Mwth čije puštanje u rad se plani- n Izvršena je sanacija dimnjaka na ra do kraja 2013. god. TO Batajnica; n Urađena je Studija o proceni uti- rojekta za ugradnju vrelovodnog n Izvršena je zamena mazuta za caja P ekstra lako gorivo u kotlarnici kotlovskog postrojenjana u TO Konjar- „Instituta majka i dete“ nik, i predata Ministarstvu život- ne sredine, rudarstva i prostornog n Intenzivno se radi na obezbeđiva- planiranja; nju finansijskih sredstava za realizaciju projekta „Vodozahvata, pogon

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 241 n Individualna kotlarnica u Katani- starstva životne sredine,rudarstva ćevoj 15 je ugašena. Objekti koje je i prostornog planiranja. grejala priključeni su na daljinski sistem grejanja; 5.4. Sektor Dunav n U toku je izrada projekta za moder- nizaciju 2 kotlarnice u KBC Zve- n Potpisan je ugovor za „Izgradnju zdara, koja podrazumeva zame- glavnog projekta, isporuka, ugrad- nu mazuta sa ekstra lakim gori- nja i puštanje u rad sistema za kon- tinualni monitoring emisije zaga- vom (D2); n Primljena je nova kotlarnica Rudi šujućih materija u vazduh na TO Čajevec koja radi sa ekstra lakim Dunav“ (jedna od najvećih investi- gorivom. Planira se njeno gašenje cija Beogradskih elektrana u delu u narednoj grejnoj sezoni i priklju- zaštite životne sredine); čenje na daljinski sistem grejanja; n Urađen je glavni projekat „Tre-

n tman otpadnih voda“, koji predvi- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Izvršena je ugradnja izmenjiva- ča toplote voda/voda 1,5 MWth đa rekonstrukciju postojećeg kana- za pothlađivanje vode za dopunu lizacionog sistema sa zadatkom da sekundarne mreže (ušteda ener- smanji koncentraciju hlorida, sus- gije – pare za zagrevanje vode za pendovanih materija i izlaznu tem- degazator); peraturu vode. U postupku je dobijanje saglasnosti i mišljenja nadlež- n Izvršena je ugradnja filterskog postrojenja (10 m3/h) za bočno fil- nih organa za dati projekat; triranje vode sekundara - mreže, n Započeta je izrada projektne i plan- magistrala 3. ( duži radni vek opre- ske dokumentacije za rekonstruk- me i smanjeni troškovi održava- ciju kotlarnice u Ginekološko aku- nja); šerskoj klinici i kotlarnice u Juhor- n Izvršeno je proširenje scada siste- skoj 6 za prelazak na ekstra lako gorivo (D ) umesto mazuta; ma - (povezivanje sa ekonomajze- 2

rom vrelovodnog kotla VK3 i BMS- om parnog kotla PK2 (pouzdaniji i 5.5. Sektor Cerak ekonomičniji rad postrojenja); n Dobijena je saglasnost na Studiju n Izvršeno je daljinsko pregrađivanje o proceni uticaja na životnu sredi- toplovoda - nabavka opreme (elek- nu projekta: „Proširenje i rekonstrukcija tromotornog pogona), ugradnja i toplane Kanarevo brdo (izgradnja novog povezivanje na DCS sistem toplane kotla VK2 sa pratećom opremom)“; Konjarnik, dve komore na toplo- vodnoj mreži grejnog područja n Isporučena je oprema na TO Milja- Konjarnik što poboljšava grejanja kovac (To Kanarevo brdo) za izvo- na tom grejnom području i bez- đenje radova na izgradnji postrojenja za deoksigenizaciju napoj- bedniji rad u slučaju pucanja toplo- ® voda, a samim tim i smanjenje ne vode. Liqui-Cel je kontaktna gubitaka – vode i energije; membrana koja vrši degazaciju napojne kotlovske vode, smanju- n Dobijena je saglasnost na Studi- ju upotrebu hemikalija i učestalost ju o proceni uticaja na životnu sre- odmuljivanja, što dovodi do sma- „Rekonstrukcija i proši- dinu projekta: njenje troškova za hemijsku pripre- renje TO Mirijeva–izgradnja novog kotla mu vode. VK2 sa pratećom opremom“ od Mini-

242 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 6. PLAN AKTIVNOSTI U NAREDNOM 3. Gašenje kotlarnica PERIODU Planirano je gašenje sledećih kotlar- 1. Izrada urbanističko–planske nica na grejnom područiju Karabur- dokumentacije, studije izvodljivo- ma: sti, idejnih i glavnih projekata kao KO „Omladinski stadion“ - mazut; što su: KO „Veljka Dugoševića“18 - mazut; n Izrada tehničke dokumentacije KO „Bogoslovija” - ugalj za izgradnju skladišta za privremeno skladištenje otpada na prostoru toplane „Novi Beograd“; 7. Zaključak n Studija opravdanosti izgradnje Jedan od najznačajnijih strateških proširenja kapaciteta postrojenja ciljeva preduzeća je orijentacija ka za proizvodnju toplotne energije potrošaču radi pružanja blagovre- na lokaciji toplane „Dunav“; mene i kvalitetne usluge, od evi- n Studija opravdanosti izgradnje dencije zahteva za priključenje do 8. KOMUNALNE DELATNOSTI nove toplane „Višnjička banja“. uključenja objekata u sistem redov- 2. Centar za upravljanje životnom nog grejanja. Da bi BE to postigle, sredinom (EMC), pri Agenciji za radi se na unapređenju procesa rada zaštitu životne sredine, je uvrstio kroz reorganizaciju preduzeća. Zavi- Beogradske elektrane kao klijenta sno od raspoložive ekonomske moći koji će dobiti na raspolaganje kori- preduzeća,zaštita životne sredine, šćenja odgovarajućeg hardvera i ima svoje mesto u preduzeću. Napo- softvera i izvršiti obuku kadrova ri koji se neprekidno čine počinju za efikasno praćenje emisije u vaz- da pokazuju pozitivne rezultate, jer duh, vodu, tlo i otpad i izveštava- procesi i modernizacija u postrojenji- nje prema nacionalnim instituci- ma kao i postepeno usvajanje novog jijama i EU. U narednom periodu pristupa ovoj problematici, uticala je očekuju se obuke kadrova i anga- na smanjenje izvora nekontrolisanih žovanje IT stručnjaka oko imple- zagađenja. mentacije „TEAMS“ sistema izve- štavanja.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 243 Tabela 4 Fizičko-hemijski parametri otpadnih voda na toplanama većim od 50 MW u 2011. godini TO Novi TO Novi TO Novi TO Novi To GV za Beograd izliv GV za To Konjarnik To Cerak Beograd izliv Beograd izliv Beograd izliv Medaković Merna mesta gradsku u grad. kanali- reku II izliv u grad. izliv u grad. sanitar. voda iza HPV u iza magacina u izliv u grad. kanaliz. zac. iza separ. klase kanalizac. kanalizac. iza menze reku Savu reku Savu kanalizac. zaulj. voda prirodni gas/ prirodni gas/ prirodni gas/ prirodni gas/ prirodni gas/ prirodni gas/ prirodni Vrsta goriva mazut mazut mazut mazut mazut mazut gas/mazut Jedin. Parametri 1 2 3 4 5 6 7 mere t- vazduha °C / 15.0 14.6 / 14.7 14.1 9.1 10.2 11.5 t- vode °C do 40 19.6 16.5 / 15.8 22.0 27.0 27.8 11.2 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Mutnoća NTU / / / / / / 23.0 10.1 6.3 pH 6,8-9,5 9.2 8.8 6,8-8,5 10.7 10.3 9.3 7.6 7.6 HPK mg/lit 450.0 77.0 121.0 12.3 9.0 51.0 60.3 13.0 BPK5 300.0 64.9 86.0 4 1.2 1.4 16.0 33.0 7.0 Utrošak mg/l / 47.3 195.0 do 12 8.1 5.7 10.0 22.0 5.8 KMnO4 Suspendovane mg/l 500.0 26.6 23.0 30 11.0 2.0 95.0 199.0 61.0 materije Specifična µS/cm / 83 575 / 665 141 548 635 581 provodljivost Amonijum jon mg/lit 15 0.26 71.0 1.00 <0,1 <0,1 <0,01 0.42 <0,01 Hloridi mg/lit 500.0 10.0 91.0 234.0 10.0 36.6 49.3 66.0 Fosfati mg/lit 10 <0,5 7.60 10 <0,5 <0,5 <0,01 0.5 <0,01 Nitrati mg/lit 50.00 <0,5 <0,5 10 0.94 0.90 1.30 0.89 0.86 Gvožđe mg/lit 5.00 0.10 0.14 0.3 0.02 0.02 0.25 0.13 0.05 Rastvoreni mg/lit / 4.0 9.3 6 9.1 8.2 8 8 9.60 kiseonik Zasićen. % / 44.3 61 75-90 92.0 91 97 100 88.0 kiseonik Fenoli mg/lit 0.4 <0,01 <0,01 0.001 <0,001 <0,001 0.002 0.004 0.003 Ukupna ulja i mg/lit 40 2.3 19 / 2.8 1.8 1.9 2.9 1.40 masti Sulfati mg/lit 350 4.2 34 / 24.3 18 40 33.3 31.00 Magnezijum mg/lit 200 0.7 12.5 / 12.7 4.8 4.2 5.4 3.10 Bakar mg/lit 2 0.02 0.03 0.1 <0,01 0.02 0.006 0.004 0.006 Kalcijum mg/lit / 5 44 / 43.3 3.30 35 67 45.00 Olovo mg/lit 2 <0,01 <0,01 0.05 <0,01 <0,01 0.01 0.005 0.004 Kadmijum mg/lit 2 <0,01 <0,01 0.005 <0,002 <0,002 <0,003 <0,003 <0,003

244 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Tabela 4 Fizičko-hemijski parametri otpadnih voda na toplanama većim od 50 MW u 2011. godini TO Novi TO Novi TO Novi TO Novi To GV za Beograd izliv GV za To Konjarnik To Cerak Beograd izliv Beograd izliv Beograd izliv Medaković Merna mesta gradsku u grad. kanali- reku II izliv u grad. izliv u grad. sanitar. voda iza HPV u iza magacina u izliv u grad. kanaliz. zac. iza separ. klase kanalizac. kanalizac. iza menze reku Savu reku Savu kanalizac. zaulj. voda prirodni gas/ prirodni gas/ prirodni gas/ prirodni gas/ prirodni gas/ prirodni gas/ prirodni Vrsta goriva mazut mazut mazut mazut mazut mazut gas/mazut Jedin. Parametri 1 2 3 4 5 6 7 mere t- vazduha °C / 15.0 14.6 / 14.7 14.1 9.1 10.2 11.5 t- vode °C do 40 19.6 16.5 / 15.8 22.0 27.0 27.8 11.2 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Mutnoća NTU / / / / / / 23.0 10.1 6.3 pH 6,8-9,5 9.2 8.8 6,8-8,5 10.7 10.3 9.3 7.6 7.6 HPK mg/lit 450.0 77.0 121.0 12.3 9.0 51.0 60.3 13.0 BPK5 300.0 64.9 86.0 4 1.2 1.4 16.0 33.0 7.0 Utrošak mg/l / 47.3 195.0 do 12 8.1 5.7 10.0 22.0 5.8 KMnO4 Suspendovane mg/l 500.0 26.6 23.0 30 11.0 2.0 95.0 199.0 61.0 materije Specifična µS/cm / 83 575 / 665 141 548 635 581 provodljivost Amonijum jon mg/lit 15 0.26 71.0 1.00 <0,1 <0,1 <0,01 0.42 <0,01 Hloridi mg/lit 500.0 10.0 91.0 234.0 10.0 36.6 49.3 66.0 Fosfati mg/lit 10 <0,5 7.60 10 <0,5 <0,5 <0,01 0.5 <0,01 Nitrati mg/lit 50.00 <0,5 <0,5 10 0.94 0.90 1.30 0.89 0.86 Gvožđe mg/lit 5.00 0.10 0.14 0.3 0.02 0.02 0.25 0.13 0.05 Rastvoreni mg/lit / 4.0 9.3 6 9.1 8.2 8 8 9.60 kiseonik Zasićen. % / 44.3 61 75-90 92.0 91 97 100 88.0 kiseonik Fenoli mg/lit 0.4 <0,01 <0,01 0.001 <0,001 <0,001 0.002 0.004 0.003 Ukupna ulja i mg/lit 40 2.3 19 / 2.8 1.8 1.9 2.9 1.40 masti Sulfati mg/lit 350 4.2 34 / 24.3 18 40 33.3 31.00 Magnezijum mg/lit 200 0.7 12.5 / 12.7 4.8 4.2 5.4 3.10 Bakar mg/lit 2 0.02 0.03 0.1 <0,01 0.02 0.006 0.004 0.006 Kalcijum mg/lit / 5 44 / 43.3 3.30 35 67 45.00 Olovo mg/lit 2 <0,01 <0,01 0.05 <0,01 <0,01 0.01 0.005 0.004 Kadmijum mg/lit 2 <0,01 <0,01 0.005 <0,002 <0,002 <0,003 <0,003 <0,003

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 245 Živa mg/lit 0.01 <0,001 <0,001 0.001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 Deterdženti mg/lit 10 <0,1 1.2 / <0,1 <0,1 0.06 0.04 0.07 Nitriti mg/lit 30 <0,1 <0,1 0.05 <0,01 <0,01 0.05 <0,01 <0,01 Fluoridi mg/lit 5 <0,5 0.8 1 0.43 <0,5 <0,01 <0,01 0.42 Arsen mg/lit 0.2 <0,01 <0,01 0.05 <0,01 <0,01 0.009 0.011 0.005 Hrom mg/lit / <0,01 <0,01 0.2 <0,01 <0,01 <0,03 <0,03 <0,03 Nikl mg/lit 3 <0,01 <0,01 0.05 <0,01 <0,01 0.031 <0,001 <0,001 Zink mg/lit 5 / / / / / 0.02 <0,001 0.011 TOC mg/lit / / / / / / 4 32 3.1 PAH mg/lit / <0,0002 <0,0002 / <0,0002 <0,0002 <0,01 <0,01 <0,01 AOX mg/lit / 0.031 0.042 / 0.028 0.009 <0,01 <0,01 <0,01

8. KOMUNALNE DELATNOSTI Sedimentne ml/lit 2 0.08 0.3 / 0.2 <0,1 0.56 0.2 0.1 materije

Nastavak Tabele 4: - - -

Merna mesta GV za gradsku kanaliz. To Banovo brdo izliv u grad. kanalizac. To Miljakovac izliv u grad. kanalizac. To Dunav izliv u grad. kana lizac. To Voždovac izliv u grad. kanalizac. To Mirjevo izliv u grad. kana lizac. To Zemun izliv u grad. kana lizac. - - Vrsta goriva prirod ni gas/ mazut prirod ni gas/ mazut mazut ugalj mazut mazut Jedin. Parametri 8 9 10 11 12 13 mere t- vazduha °C / 7.9 5.3 5.5 11.6 10.2 5.5 t- vode °C do 40 18.8 18.0 18.0 44.3 24.3 17.9 Mutnoća NTU / 13.0 12.6 12.6 17.8 13.1 44.2

pH 6,8-9,5 7.8 7.9 7.8 7.5 8.8 7.1 HPK mg/lit 450.0 35.3 13.2 13.2 32.0 24.0 72.3 BPK5 300.0 13.5 4.8 4.8 11.6 6.4 31.0 Utrošak mg/l / 9.8 6.1 6.1 12.3 4.3 58.6 KMnO4 Suspendo vane mate mg/l 500.0 170.0 33.3 33.3 20.6 66.6 99.3 rije Specifična provodlji µS/cm / 3129 497 497 153 563 744 vost Amonijum mg/lit 15 <0,01 <0,01 <0,01 2.83 <0,01 <0,01 jon Hloridi mg/lit 500.0 1075 30.0 30.0 6.4 26.9 43.5 Fosfati mg/lit 10 0.54 <0,01 <0,01 <0,01 0.76 <0,01 Nitrati mg/lit 50.00 0.57 0.99 0.99 0.10 0.89 0.50 Gvožđe mg/lit 5.00 0.19 0.20 0.21 0.32 0.14 3.03

246 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Živa mg/lit 0.01 <0,001 <0,001 0.001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 Deterdženti mg/lit 10 <0,1 1.2 / <0,1 <0,1 0.06 0.04 0.07 Nitriti mg/lit 30 <0,1 <0,1 0.05 <0,01 <0,01 0.05 <0,01 <0,01 Fluoridi mg/lit 5 <0,5 0.8 1 0.43 <0,5 <0,01 <0,01 0.42 Arsen mg/lit 0.2 <0,01 <0,01 0.05 <0,01 <0,01 0.009 0.011 0.005 Hrom mg/lit / <0,01 <0,01 0.2 <0,01 <0,01 <0,03 <0,03 <0,03 Nikl mg/lit 3 <0,01 <0,01 0.05 <0,01 <0,01 0.031 <0,001 <0,001 Zink mg/lit 5 / / / / / 0.02 <0,001 0.011 TOC mg/lit / / / / / / 4 32 3.1 PAH mg/lit / <0,0002 <0,0002 / <0,0002 <0,0002 <0,01 <0,01 <0,01 AOX mg/lit / 0.031 0.042 / 0.028 0.009 <0,01 <0,01 <0,01

Sedimentne 8. KOMUNALNE DELATNOSTI ml/lit 2 0.08 0.3 / 0.2 <0,1 0.56 0.2 0.1 materije

Nastavak Tabele 4:

Rastvoreni - - - mg/lit / 8.6 8.9 8.5 6.63 8 8.96 kiseonik Merna mesta Zasićen. % / 97.3 89.2 96.1 96.3 95.3 93.6 kiseonik

GV za gradsku kanaliz. To Banovo brdo izliv u grad. kanalizac. To Miljakovac izliv u grad. kanalizac. To Dunav izliv u grad. kana lizac. To Voždovac izliv u grad. kanalizac. To Mirjevo izliv u grad. kana lizac. To Zemun izliv u grad. kana lizac. Fenoli mg/lit 0.4 <0,001 <0,001 <0,001 0.002 0.003 0.003 - - Ukupna ulja Vrsta goriva mg/lit 40 0.51 0.28 0.28 0.6 0.21 0.77

prirod ni gas/ mazut prirod ni gas/ mazut mazut ugalj mazut mazut i masti Jedin. Parametri 8 9 10 11 12 13 Sulfati mg/lit 350 335 33 33.3 13.1 40.5 68 mere Magnezijum mg/lit 200 4.4 3.1 3.1 1.1 6.3 9.1 t- vazduha °C / 7.9 5.3 5.5 11.6 10.2 5.5 Bakar mg/lit 2 0.027 0.042 0.042 0.01 0.042 0.003 t- vode °C do 40 18.8 18.0 18.0 44.3 24.3 17.9 Kalcijum mg/lit / 89.0 44.6 44.8 21.8 62.2 71.6 Mutnoća NTU / 13.0 12.6 12.6 17.8 13.1 44.2 Olovo mg/lit 2 0.01 0.015 0.015 0.001 0.07 0.14 pH 6,8-9,5 7.8 7.9 7.8 7.5 8.8 7.1 Kadmijum mg/lit 2 <0,003 <0,003 <0,003 <0,003 0.004 <0,003 HPK mg/lit 450.0 35.3 13.2 13.2 32.0 24.0 72.3 Živa mg/lit 0.01 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 BPK5 300.0 13.5 4.8 4.8 11.6 6.4 31.0 Deterdženti mg/lit 10 0.05 0.01 0.07 0.04 0.03 0.16 Nitriti mg/lit 30 <0,01 <0,01 <0,01 0.07 0.02 <0,01 Utrošak mg/l / 9.8 6.1 6.1 12.3 4.3 58.6 KMnO4 Fluoridi mg/lit 5 0.55 0.13 0.13 <0,01 0.17 0.3 Suspendo Arsen mg/lit 0.2 0.008 0.012 0.012 0.008 0.002 0.01 vane mate mg/l 500.0 170.0 33.3 33.3 20.6 66.6 99.3 Hrom mg/lit / <0,001 <0,03 <0,03 <0,001 <0,03 <0,03 rije Specifična Nikl mg/lit 3 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 0.008 0.048 provodlji µS/cm / 3129 497 497 153 563 744 Zink mg/lit 5 0.8 0.02 0.02 <0,001 0.014 0.025 vost Amonijum TOC mg/lit / 1.6 1.5 1.5 8 1.8 40 mg/lit 15 <0,01 <0,01 <0,01 2.83 <0,01 <0,01 jon PAH mg/lit / <0,01 <0,01 <0,0001 <0,01 <0,01 <0,01 Hloridi mg/lit 500.0 1075 30.0 30.0 6.4 26.9 43.5 AOX mg/lit / <0,01 <0,01 <0,0001 <0,01 <0,01 <0,01 Fosfati mg/lit 10 0.54 <0,01 <0,01 <0,01 0.76 <0,01 Sedimentne ml/lit 2 <0,1 <0,1 <0,1 0.32 <0,1 0.73 Nitrati mg/lit 50.00 0.57 0.99 0.99 0.10 0.89 0.50 materije Gvožđe mg/lit 5.00 0.19 0.20 0.21 0.32 0.14 3.03

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 247 8.9. JKP GSP „Beograd“

JKP Gradsko saobraćajno preduze- 1. Zadržavanje visokog stepena učešća će „Beograd“ (u daljem tekstu: JKP javnog prevoza u transportu putnika GSP „Beograd“) kao nosilac javnog Visokim učešćem javnog prevoza u gradskog prevoza u Beogradu ima ukupnom prevozu putnika na nivou jasno poslovno opredeljenje druš- grada postiže se, sa ekološkog aspek- tveno odgovornog ponašanja, što u ta, značajno unapređenje životne sre- praksi znači da u kontinuitetu plani- dine, usled smanjenja broja putnič- ra sistem aktivnosti koje za cilj imaju kih automobila u saobraćaju. smanjenje nivoa negativnog efekta naziva „veliki gradski zagađivač“. U skladu s tim JKP GSP „Beograd“ 2. Obnova voznog parka JKP GSP„Beograd“

8. KOMUNALNE DELATNOSTI neposredno učestvuje u svim regi- Obnova voznog parka JKP GSP onalnim, državnim i gradskim pro- „Beograd“ posebno je važna aktiv- jektima koji za direktnu posledicu nost koja će imati izuzetno pozitivan imaju povećanje nivoa zaštite život- efekat na kvalitet i komfor prevoza ne sredine. Izuzetno velika pažnja se putnika u narednom periodu. pridaje poštovanju propisanih pro- Značajna finansijska sredstva izdva- cedura, odnosno poštovanju evrop- jaju se za unapređenje podsistema skih i svetskih standarda. na elektro pogon čije kvalitetno i Analizirajući priloge elektronskih i bezbedno funkcionisanje u najvećoj pisanih medija u 2011. godini, sa meri doprinosi unapređenju život- zadovoljstvom ističemo da se prisu- ne sredine. stvo JKP GSP „Beograd“,ne pominje kao učesnik u narušavanju uslova života u Beogradu. Novi tramvaji To nedvosmisleno govori da gradski Tokom 2011.godine sprovedene su prevoznik čini maksimum da oprav- aktivnosti na obezbeđenju uslova za da svoj status društveno odgovornog smeštaj i održavanje novih tramva- preduzeća. ja (visokog kapaciteta koji su nisko- podni, klimatizovani, sa asinhro- Aktivnosti koje JKP GSP „Beograd“ nim motorom i modernog dizajna) u sprovodi sa ciljem zaštite životne tramvajskom depou na lokaciji Novi sredine usmerene su u više pravaca: Beograd. Prvi tramvaj španske kompanije „CAF“ stigao je početkom maja 2011. godine.

Slika 1. Šleper sa upakovanim segmentom novog tramvaja na parkingu tramvajskog depoa, početkom maja 2011. godine

248 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI su usmerene na uspostavljanju standarda ISO 14001:2004 kao i popunja- vanje i ažuriranje zahtevane dokumentacije i formulara. Aktivnosti službe za zaštitu životne sredine baziraju se na „Zakonima i propisima iz oblasti zaštite životne sredine“ (u daljem tekstu: ZŽS).

Zaštita voda

n Shodno Zakonu o vodama („Služ- beni glasnik RS“, br. 30/10) redovno se prati kvalitet otpadnih voda koje se kontrolišu tri puta godiš- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI nje. n JKP „Beogradski vodovod i kanalizacija“ dva puta godišnje ispituje kvalitet otpadnih voda. Slika 2 i 3: Izgled komandne table novog tramvaja i n Obavljanje aktivnosti potrebnih za izgled novog tramvaja nakon sastavljanja izdavanje vodne dozvole za lokaciju Dorćol, ul.Kneginje Ljubice br. 29. Novi autobusi na gas Krajem 2011. godine nabavljeno je 10 autobusa na gas domaće firme Zaštita vazduha „Vulović Transport“ iz Kragujevca. n Izvršena su merenja emisije produ- Pored značajne uštede u gorivu, isti- kata sagorevanja za grejnu sezo- če se i pozitivni efekat u vidu sma- nu 2010/2011. god. u skladu sa njenja zagađenosti grada Beograda. Uredbom o graničnim vrednostima emisija zagađujućih materija u vazduh („Službeni glasnik RS“ br. 71/10). Merenja emisije vrši JKP „Beogradske elektrane“ – akreditovana laboratorija za ispitivanje. n Izvršene su dimničarske usluge u toku grejne sezone 2010/2011 za čišćenje kotlova i dimovodnih kanala u kotlarnicama JKP GSP „Beograd“.

Slika 4.: Izgled novog autobusa na gas Zaštita zemljišta

n Inspekciji za zaštitu zemljišta se svakog 5. (petog) u mesecu šalje 3. Mere koje se sprovode u JKP GSP maseni i zapreminski bilans utro- „Beograd“ šenih opasnih materija i hemikali- Kao i prethodne tri godine (2008, ja iz akumulatorske i galvanizer- 2009, 2010) tako i tokom 2011. godine, ske radionice za prethodni mesec. mnoge aktivnosti službe za ZŽS bile

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 249 n Redovno se sprovode obuke za štaj o merenju buke br. II-8 2500/5 od reagovanja u slučaju vanrednih 04. 05. 2011. god. izdat od Gradskog situacija (curenje i prosipanje veće zavoda za javno zdravlje „Beograd“ količine ulja prilikom pretakanja, koji nastaje od rada autobusa u sao- curenje i prosipanje veće količine braćajnom pogonu „Novi Beograd“ hemikalija, kiselina/baza). pri maksimalnom opterećenju u noć- n Sprovodi se stalna mera čišćenja nom režimu rada. parking prostora i sprečava kontaminacija zemljišta; Upravljanje opasnim i neopasnim otpadom n Ugrađena je instalacija sistema za centralizovano upravljanje distri- U skladu sa odredbama Zakona o bucijom radnih fluida u hali prvog upravljanju otpadom („Službeni gla- servisa i dnevnog pregleda u sao- snik RS“ br. 36/09, 88/10) urađeni su: braćajnom pogonu „Novi Beo- n Plan upravljanja otpadom u JKP grad“. GSP „Beograd“ (ažurira se na 8. KOMUNALNE DELATNOSTI svake tri godine). Osnovni elementi plana su dokumentacija o Merenje buke u životnoj sredini otpadu koji nastaje u procesima u Shodno Zakonu o zaštiti od buke u preduzeću (vrsta, sastav i količi- životnoj sredini („Službeni glasnik na otpada), mere koje se preduzi- RS“ br. 36/09,88/10) urađen je Izve- maju u cilju smanjenja proizvodnje otpada, posebno opasnog otpada, način skladištenja, tretmana i odlaganja otpada, mere zaštite od požara i eksplozija, mere zaštite životne sredine i zdravlja ljudi; n Godišnji izveštaj o otpadu u JKP GSP „Beograd“ – GIO1 (obaveza je Slike 5,6 i 7: Izgled instalacije sistema za centralizovano upravljanje distribucijom radnih fluida u hali prvog servisa i dnevnog pregleda u saobraćajnom pogonu „Novi Beograd“

250 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI da se u štampanoj i u elektronskoj n Redovno se sprovode interne formi najkasnije do 31. marta teku- obuke u vezi pravilnog upravlja- će godine sa podacima za prethod- nja otpadom i pravilnog pakova- nu godinu dostavlja Agenciji za nja i obeležavanja opasnog otpada zaštitu životne sredine). Urađen je u JKP GSP „Beograd“ kao i obuke od strane službe za ZŽS i dostav- novozaposlenih u JKP GSP „Beo- ljen Agenciji 22. 03. 2011. god.; grad“ (sa temama: značaj život- U saradnji službe za ZŽS i lica odgo- ne sredine, održivi razvoj, politika vornih za upravljanje otpadom u zaštite životne sredine u JKP GSP svim pogonima GSP „Beograd“ „Beograd“, opšti i posebni ciljevi popunjavaju se Obrasci dnevne evi- zaštite životne sredine); dencije o otpadu proizvođača otpa- n Saradnja sa OJ „Investicijama“ u da DEO1 za svaku vrstu otpada davanju tehničkog opisa pri raspi- posebno; sivanju javnih nabavki, kao i pregleda konkursne dokumentacije

Shodno Pravilniku o načinu skladi- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI štenja, pakovanja i obeležavanja opa- za izbor najpovoljnijeg ponuđača snog otpada („Službeni glasnik RS“ za sve vrste generisanog otpada u br. 92/10) urađene su sve nalepnice JKP GSP „Beograd“. sa potrebnim podacima i odgovara- n Sklopljeni su Ugovori sa ovlašće- jućim formatima za sve vrste opa- nim preduzećima za preuzima- snog otpada koji nastaje u JKP GSP nje neopasnog otpada u JKP GSP „Beograd“; „Beograd“ kao i Ugovori za preuzimanje i zbrinjavanje opasnog otpada (za rabljena mešana ulja, otpadni mulj iz separatora i talož- nika, otpadne olovne akumulatore, zauljeni pucval i krpe, filte- re od ulja i goriva, zauljeni pesak i piljevinu, elektronsko-električni otpad). n Redovno evidentiranje opasnih materija i njihova godišnja potroš- nja; n Ažurirane su EKO MAPE za sve Slika 8.: Primer nalepnice za jednu vrstu opasnog otpada pogone JKP GSP „Beograd“.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 251 8.10. JKP „Beograd put”

„Beograd put“ je javno komunalno uspešno izvršavanje svih poslova preduzeće za projektovanje, izgrad- na izgradnji novih ulica i puteva, nju i održavanje ulica i puteva. Pre- pripremi saobraćajnica za izvođenje duzeće je osnovala Skupština grada asfaltnih radova, asfaltiranje kolo- Beograda 1953. godine kao Direkciju voza i trotoara i održavanje putne za puteve grada Beograda. Od 1975. infrastrukture tokom njene eksplo- godine Direkcija za puteve je prera- atacije. sla u RO „Beograd put“, a od 1990. Sektor za proizvodnju obavlja pro- godine dobija status Javnog komu- izvodnju bitumenskih materijala i 8. KOMUNALNE DELATNOSTI nalnog preduzeća. Osnovna delat- asfaltne mase, livenog i drugih spe- nost kroz proteklih pet decenija, a cifičnih vrsta asfalta, proizvodnju i danas je održavanje ulica i puteva betona i betonskih elemenata i labo- Beograda. ratorijsko ispitivanje materijala. JKP „Beograd put“ danas ima oko Sektor za mehanizaciju bavi se 1500 zaposlenih. Održava oko 4000 remontom i održavanjem svih tran- gradskih ulica približne dužine oko sportnih sredstava, građevinske 2.000 km, zatim 630 km regionalnih mehanizacije i opreme koju poseduje i 550 km lokalnih puteva na teritori- JKP „Beograd put“ izrađuje više od ji grada Beograda, 500 semaforizo- 50 vrsta proizvoda iz segmenta sao- vanih raskrsnica, 120.000 saobraćaj- braćajne opreme i zapreka, održava nih znakova i brine o 400 mostova. sve objekte preduzeća i vrši planira- Za sve to su osposobljeni i ljudski i nje i operativnu pripremu rada dru- mašinski kapaciteti. Realizuje izme- gih segmenata sektora. ne u režimu saobraćaja i vodi raču- Sektor za studije i projektovanje bavi na o odvijanju saobraćajnih tokova u se projektovanjem gradskih saobra- gradu koji su u nadležnosti gradskog ćajnica, puteva, autoputeva, aerodro- Sekretarijata za saobraćaj. Saobraćaj- ma, tramvajskih pruga i svih prate- no i preprekama za masu realizuje ćih građevinskih objekata na njima. obezbeđenje svih masovnih i drugih Sektor radi projekte horizontalne, događaja u organizaciji Skupštine vertikalne i svetleće saobraćajne grada ili uz njihovu podršku. signalizacije, pravi saobraćajne ana- Poslovanje JKP „Beograd put“ odvija lize i studije i izrađuje signalne pla- se po sektorima: nove za individualne raskrsnice i Sektor za građevinsku delatnost raskrsnice u koordiniranom radu, bavi se izgradnjom, rekonstrukci- kao i planove za regulisanje saobra- jom i održavanjem ulica, regional- ćaja u zimskim uslovima. nih i nekategorisanih puteva, mosto- Sektor za transport bavi se prevo- va, tunela, aerodroma, podzemnih zom materijala, sirovina, mehaniza- pešačkih prolaza i drugih putnih cije i ljudstva, a u zimskom periodu objekata i opreme na teritoriji Beo- poslovima rukovođenja i organizaci- grada. Raspolaže obimnom građe- je rada Zimske službe. vinskom mehanizacijom koja broji Sektor za saobraćajnu delatnost bavi preko 300 građevinskih mašina tako se postavljanjem i određivanjem da je u potpunosti opremljen za signalnih sistema na putevima, odr-

252 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI žavanjem saobraćajne opreme, hori- sistemom i opisuju se obaveze i ovla- zontalne, vertikalne, semaforske i šćenja za izvršavanje ovih procesa. svetleće signalizacije. Tokom eksplo- Suština ovog standarda nije u zame- atacije saobraćajne signalizacije, njivanju mašina, proizvoda ili pro- prati i daje tehnička rešenja pobolj- cesa koji imaju negativan učinak na šanja signalizacije i odvijanja saobra- životnu sredinu, već je reč o poste- ćaja. Takođe, izvodi radove na alter- penom smanjenju zagađenja zasno- nativnom vođenju saobraćaja kao vanog na dužim vremenskim inter- najnovijem rešenju za povećanjem valima. protoka saobraćaja na postojećim Zaštita životne sredine podrazume- saobraćajnicama i vođenju saobra- va skup različitih postupaka i mera ćaja u uslovima posebnih zahteva koji sprečavaju ugrožavanje život- gradskih organa uprave zaduženih ne sredine s ciljem očuvanja biološ- za saobraćaj, a naročito kod masov- ke ravnoteže. Svaki poremećaj sta- nih protokolarnih i drugih manife-

nja životne sredine dovodi do eko- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI stacija. Vrši obezbeđenje gradilišta. loških poremećaja i poremećaja soci- Vodi katastar saobraćajne opreme i jalnih odnosa, koji su međusobno signalizacije. povezani i uslovljeni: „Svako ljud- Sektor zajedničkih poslova obavlja sve sko biće ima pravo na održavanje prateće poslove vezane za funkcio- ekološke ravnoteže u svojoj životnoj nisanje ostalih organizacionih delo- sredini, koju deli sa svim ostalim va kompanije. Sastoji se iz tri veli- živim bićima, životinjama i biljka- ka segmenta - finansijsko-komerci- ma, čiji opstanak kao garancija vla- jalnog, segmenta administrativno- stitog opstanka treba da bude osi- pravnih i opštih poslova i poslova guran.“ obezbeđenja. U skladu s tim načelima menad- JKP „Beograd put“ kao društveno žment Preduzeća se pridržavao i odgovorna firma prati sve tokove prilikom nabavke i izgradnje nove vezano za uspostavljanje i odžava- Asfaltne baze u Rakovici. nje standarda ISO i Projekta zaštite JKP „Beograd put“ poseduje četi- zivotne sredine. ri asfaltne baze na različitim lokaci- Uvođenjem standarda ISO u Pre- jama, u kojima se proizvodi dvade- duzeće omogućava se povećavanje setak vrsta asfaltne mase – nekoli- konkurentnosti preduzeća i proizvo- ko varijanti nosećeg i desetak vrsta da, dok na nivou države stvara nauč- habajućeg asfalta među kojima su no-tehnološke osnove za stvaranje i PMB modifikovane vrste, zatim pravnog, zdravstvenog, bezbedno- SMA, kolorisani, hladni, a raspola- snog i ekološkog okvira. Potrošačima že i modernim kohericama za proi- nudi proširenu ponudu i jača konku- zvodnju livenog asfalta. renciju među dobavljačima stvaraju- Afaltna baza u Rakovici zadovoljava ći sigurnije, kvalitetnije proizvode sve evropske kriterijume po pitanju i povoljnije cene proizvoda i uslu- zaštite životne sredine. To je svojim ga. Implementacijom ISO 14001:2004 aktom, posle dugotrajnog postupka, utvrđuje se koji od radnih procesa u potvrdio i nadležni gradski organ, kompaniji zagađuju životnu sredinu, Sekretarijat za zaštitu životne sre- potom se postavljaju realni ciljevi i dine. Dobijeno je pozitivno mišlje- uvode neophodne mere za ostvarenje na Studiju uticaja na životnu nje tih ciljeva. Tokom uvođenja ISO sredinu. To znači da novo postro- 14001 takođe se vrši odgovarajuća jenje i tehnologija koja se tamo pri- obuka osoblja za upravljanje ovim menjuje ispunjavaju najviše evrop-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 253 8. KOMUNALNE DELATNOSTI

ske standarde u smislu zaštite život- proizvodnju betonskih proizvoda, ne sredine. Iza toga stoji obimna teh- za proizvodnju betonskih masa nička dokumentacija. Procedura je i postrojenju za separaciju šljun- dugo trajala pošto se studija objavlju- ka, a sve u skladu sa pozitivnom je javno. Građani imaju pravo uvida zakonskom regulativom Republi- u dokumentaciju i pravo na prigovo- ke Srbije. re. Mi nismo imali primedbe građa- Od 2012. u standardnoj ponudi JKP na u tom postupku. Dobijanje sagla- „Beograd put“ nalaziće se polimer- snosti na Studiju za nas je izuzet- modifikovani bitumen (PmB) koji no važno jer je to i uslov da počne- odgovara najvišim savremenim stan- mo proizvodnju na novoj bazi. Osim dardima – PmB „E“ klase, sa kapaci- toga, ušli smo i u program redovnog tetom proizvodnje - 100 t dnevno! merenja i redovne kontrole emisi- Težnja preduzeća za stalnim una- je štetnih materija u vazduh i nivoa pređenjem rada vidi se i u uvođenju buke. Imamo laboratorije koje nas novog sistema skladištenja putarske redovno prate, a rezultati se dostav- soli i uvođenje sistema za rano uoča- ljaju i nama i inspekciji i što je naj- vanje poledice. važnije, zadovoljavaju propisane kri- Intenzivno se radi na pronalaženju terijume emisije. Pored labaratorije rešenja za skladištenje soli. U toku koja vrši konstantna merenja, potpi- je izrada projekta: Obezbeđenje skla- san je ugovor sa ovlašćenim predu- dišnih prostora soli u okviru JKP zećima koja vrše konstantna nezavi- „Beograd put“. Skladišta moraju biti sna merenja emisije štetnih materi- zatvorenog tipa radi očuvanja sup- ja na postrojenjima za proizvodnju i stance – soli i zaštite životne sredi- ispitivanje ispusnih voda i to: ne, a to su: nadstrešnice, hale i silosi. 1. emisija merenja na dimnjaku; Takođe se radi na sistemu za rano 2. kontrole tretiranih voda na sepa- uočavanje poledice posebno na ratoru masti i ulja; objektima: mostovi, nadvožnjaci i 3. kontrole kvaliteta površinskih tuneli. voda recipijenata na postrojenjima za proizvodnju asfaltnih masa, za

254 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Uz smanjenje troškova Zimske služ- n sprovođenje istraživanja za pobolj- be, poseban naglasak je na ekološ- šanje baze podataka o faktorima kom aspektu projekata. koji utiču na emisiju. Za realizaciju ovih projekata predu- Integralni katastar zagađivača, har- zeću JKP „Beograd put” je potrebna monizovan sa Protokolom o registri- finansijska podrška, a sve u opštem ma ispuštanja i prenosa zagađujućih interesu Beograda i njegovih žitelja. materija, Protokolom Arhivske kon- Sa aspekta zaštitne životne sredi- vencije i direktivom Evropske unije, ne značajan negativan uticaj tran- uspostavljen u Republici Srbiji kra- sporta je zagađivanje vazduha. Svaki jem 2007. godine. Nakon toga zapo- utrošeni litar fosilnog goriva sago- čelo se sa uspostavljanjem redov- revanjem proizvede približno 100g nog godišnjeg izveštavanja o emisi- ugljen-monoksida, 20g isparljivih jama zagađujućih materija u vazduh organskih jedinjenja, 30g azotnih i vode i generisanju otpada. Poseb- no treba istaći usvajanje Zakona o oksida, 2,5 kg ugljen-dioksida i mno- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI gih drugih štetnih i otrovnih materi- zaštiti vazduha 2009. godine, usagla- ja kao što su jedinjenja olova, sumpo- šenog sa odgovarajućim zakonskim ra i čvrste čestice. Sva ova jedinjenja propisima EU. u određenoj meri dovode do aero- Prilikom raspisivanja javne nabavke zagađenja, bilo direktnim uticajem za teretna i dostavna vozila posebna zdravlje ili globalno, npr. izaziva- no se obraća pažnja na motor vozi- njem efekta staklene bašte. la koji mora da zadovoljava evropske Evropska unija se obavezala da sma- standarde. Euro 5 standardi su oba- nji emisiju zagađujućih materija i vezujući od septembra 2009. godine, potrošnju energije, koje potiču od ograničavaju sadržaj azotnih oksi- transportnih aktivnosti, kako bi se da u izduvnim gasovima lakih dizel smanjio negativan uticaj na životnu motora na 180 mg po pređenom kilo- sredinu uz istovremeni ekonomski i metru, i smanjuju dozvoljenu količi- privredni rast. Drugi izazov je posti- nu čestica ili partikulata na najviše 5 zanje održivog razvoja transporta. mg po pređenom kilometru. Da bi se pomenuti izazovi usaglasili, U pogledu zaštite životne sredine u postavljeni su kratkoročni ciljevi koji Sektoru mehanizacije preduzimaju se treba da se ostvare: sledeće aktivnosti: stalno praćenje n uvođenje strožijih propisa u pogle- i kontrola od strane akreditovanih du kvaliteta vazduha; institucija dimnih gasova kotlarnice, n podizanje svesti o novim poboljša- početkom 2012. godine biće urađena nim gorivima, favorizovanje eko- kišna kanalizacija u krugu sektora, loški povoljnih goriva u skladu sa kao i reparacija starog i izrada novog novim zahtevima u pogledu zaštit- separatora sa dovodnim rešetkama i ne sredine; kanalima na mestu pranja vozila. n upoznavanje tržišta sa vozilima sa JKP „Beograd put” redovno pot- nižom emisijom zagađivača, uskla- pisuje ugovore, sa ovlašćenim pre- đenim sa strožijim propisima u duzećima, o kupoprodaji sekundar- pogledu emisije; nih sirovina, a to uključuje: otpadno gvožđe, otpadni aluminijum, otpad- n standardizacija i usklađivanje baze ni lim, bakar, mesing, gus, hladnja- podataka vezanih za transport i ci, meko olovo bez primesa, aku- statistiku transporta; mulatorsko olovo, prohrom, bakarni hladnjaci, mešani papir i talas, ostali papir „Vinča”, nesortirani beli papir

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 255 (arhiva), sortirani beli papir, cink, ske magistrale. Izgrađeno je uku- meka plastika, tvrda plastika, PET pno 4.948 kvadratnih metara staza. ambalaža, aluminijumske limenka Zanimljivo je da su staze postavlje- i bronza. ne tako da prate staze kojima su se Pored asfaltiranja i rekonstrukci- prolaznici i do sada kretali, samo će ja ulica Beograda, koje su bitne za im sada kretanje biti komfornije. U komunalni život grada, Preduzeće sklopu parka predviđeno je nekoli- se sa posebnom pažnjom bavi zašti- ko dečijih i sportskih igrališta, biće tom biljaka prilikom asfaltiranja tro- postavljeno 150 klupa, urađen je već toara i uređenja parkova. Donete su tzv. plato za mirni odmor sa beton- i zakonske regulative. skim stolovima čije ploče imaju šah Skupština grada Beograda, na sed- table. Dečija igrališta biće postavlje- nici održanoj 1. juna 2001. godine, na specijalnom gumom za zaštitu na osnovu člana 13.stav 1. Zakona dece od pada, tu su rampe za invali- de, deo parka namenjen kućnim lju-

8. KOMUNALNE DELATNOSTI o komunalnim delatnostima („Služ- beni glasnik RS”, br. 16/97. i 42/98) bimcima, efektno osvetljenje. Ovaj i člana 27. Statuta grada Beograda park je jedan od najlepših i najuređe- („Službeni list grada Beograda”, br. nijih gradskih parkova. On, nije kla- 18/95, 20/95. i 21/99) donela je ODLU- sičan park, već kombinacija parka i KU O UREĐENJU I ODRŽAVANJU izletišta, s obzirom da će u njemu PARKOVA, ZELENIH I REKREACI- biti dozvoljeno kretanje i sedenje na ONIH POVRŠIN travi. Po tome i ukupnom izgledu i mobilijaru podsećaće na velike par- U protekloj godini rekonstruisano je kove evropskih i svetskih prestoni- više dečijih igrališta i parkova. Park ca, a JKP „Beograd put“ je zadovo- na Belim vodama spada u najveće ljan što je imao priliku da doprinese u gradu, s obzirom da ima 7.7 hek- ulepšavanju ove zelene oaze grada. tara površine, proteže se duž Ibar-

256 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 8.11. JP „ADA CIGANLIJA“

Kvalitet vode u savskom jezeru održavanje plaže, sanitarnih čvoro- U periodu mart-decembar 2011. godi- va i pokretnih sanitarnih objeka- ne Gradski zavod za javno zdrav- ta je pojačana u skladu sa potreba- lje izvršio je ispitivanje 111 uzoraka ma. Ada Ciganlija ima oko 17 hekta- vode. U toku kupališne sezone uzor- ra plaže sa objektima potrebnim za ci za ispitivanje uzimaju se dva put nesmetano funkcionisanje kupališta. nedeljno, a pred početak sezone i po

završetku sezone jednom u nede- Održavanje javnih zelenih površina 8. KOMUNALNE DELATNOSTI lju dana. J. P. Ada Ciganlija je u toku 2011. Rezultati ispitivanja su pokazali da godine prema Posebnoj osnovi za je voda u savskom jezeru stabilna i gazdovanje šumama (2004-2013) visoko kvalitetna po fizičko-hemij- vršila sanitarnu seču bolesnih, suvih skim i mikrobiološkim karakteristi- i prestrelih stabala koja su ugrožava- kama. la bezbednost posetilaca Ade Cigan- Voda po kvalitetu pripada I i II klasi lije. boniteta. Radi dobijanja saglasno- Na površinama gde je izvršena seča sti Sanitarne inspekcije za početak prestrelih,suvih i bolesnih topola rada kupališta u maju i junu mese- šuma je obnovljena sadnjom sadnicu utvrđeno je da voda odgovara I ca hrasta lužnjaka. Sadnja je vršena klasi boniteta. Takođe je utvrđeno takođe u skladu sa Posebnom osno- odsustvo opasnih i štetnih materi- vom za gazdovanje šumama. U 2011. ja u vodi. godini posađeno je oko 4000 sadni- U skladu sa Ekološkom studijom ca. kontrole eutrofizacije i produkcije Ada Ciganlija je učestvovala u pošu- makrofita u jezeru na Adi Ciganli- mljavanju grada Beograda u zajed- ji vršilo se košenje podvodne vege- ničkoj akciji sa Sekretarijatom za tacije u periodu od 20. aprila do 17. zaštitu životne sredine. Na Adi septembra 2011. godine sa prekidom Ciganliji je u okviru Strategije pošu- zbog trajanja evropskog prvenstva mljavanja grada Beograda rekulti- u kajaku. visano i pošumljeno oko 12,80 hektara površine sa sadnicama hrasta Održavanje kupališta lužnjaka. Tokom cele godine J. P. Ada Cigan- U periodu april-oktobar intenzivno lija je održavala čistoću plaže, sani- se održava 130 hektara javnih zele- tarnih čvorova i pokretnih sanitarnih površina, a sama gazdinska jedi- nih objekata kao i održavanje istih. nica Ada Ciganlija iznosi 229,70 hek- U vreme trajanja sezone čistoća i tara.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 257 8.12. JKP „GRADSKE PIJACE“ BEOGRAD

Javno komunalno preduzeće „Grad- na osnovu sprovedenog postupka ske pijace“ - Beograd osnovano je u skladu sa zakonom. Sa 22 pija- odlukom Skupštine grada Beogra- ce dnevno se odveze približno pro- da za obavljanje pijačne delatnosti sečno 18t komunalnog otpada. Sa kao delatnosti od opšteg interesa 11 manjih pijaca otpad odvozi JKP na teritoriji gradskih opština Voždo- Gradska čistoća, u okviru svojih vac, Vračar, Zvezdara, Zemun, Novi redovnih aktivnosti i plana rada.

8. KOMUNALNE DELATNOSTI Beograd, Palilula, Rakovica, Savski Venac, Stari Grad i Čukarica. Razvoj i unapređenja Obavljanje delatnosti odvija se kroz mnogobrojne aktivnosti opremanja Sa stanovišta ekološki odgovornog pijaca i objekata na pijacama, izda- poslovanja, a sagledavajući značaj vanja objekata, prostora i pijačne komunalnog reda u okruženju pija- opreme za prodaju poljoprivredno- ca kojima upravlja JKP Gradske pija- prehrambenih proizvoda, proizvoda ce Beograd, kao trajno definisane, zanatstva, domaće radinosti i drugih odvijaju se aktivnosti multidiscipli- industrijsko-neprehrambenih proi- narnih specijalnih timova u koje su, zvoda, u skladu sa važećim propi- zajedno sa predstavnicima odgova- sima. rajućih službi Preduzeća, uključe- Posmatrano kroz prizmu aktivnosti ni predstavnici inspekcijskih služ- koje su uže vezane za kvalitet život- bi, JKP Parking servis i JKP Grad- ne sredine grada Beograda, održa- ska čistoća, uz asistenciju policij- vanje pijaca, kao osnovna delatnost skih snaga. Ovi timovi u prethod- Preduzeća, shodno Odluci o pijaca- noj godini sproveli su HHH akcije, ma (Sl. list grada Beograda 9/2001, i u istom periodu sprovedeno je HH 11/2005, 23/2005.) obuhvata obavlja- akcija posebno usmerenih na zašti- nje svih poslova kojima se obezbe- tu životne sredine – tretman otpada, đuje nesmetano obavljanje prometa kojima je uklonjeno i sa javne povr- i vršenje usluga u prometu robe, što šine u okruženju pijaca odvezeno 3 podrazumeva i svakodnevno čišće- HH m otpada. nje i pranje pijace, kao i održavanje objekata komunalne infrastrukture. Za realizaciju ovih aktivnosti, JKP Gradske pijace Beograd jednim delom koristi sopstvene resurse: 3 komunalna vozila za transport smeća kojima upravljaju vozači u stalnom radnom odnosu, svakog dana odvoze komunalni otpad sa 22 pijace na gradsku deponiju. Za odr- žavanje čistoće-čišćenje pijaca, dnevno je angažovano više od 150 lica,

258 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Prevazilazeći okvire propisanog ske pijace” Beograd u prethodnom delokruga na koji smo obavezani periodu, i prihvatanja ove inicijati- odlukom osnivača i propisima, u ve, prve aktivnosti otpočele su od 01. stalnom nastojanju da unapređuje- marta 2011. godine, u koordinaciji sa mo poslovanje u skladu sa prin- resornim gradskim Sekretarijatom. cipima korporativne odgovornosti, Nakon sprovedenih istraživanja, unutrašnjom organizacijom formi- analiza i konsultacija preduzete rane su službe u Preduzeću čiji delo- su prve aktivnosti na zbrinjavanju krug obuhvata visokostručne poslo- otpada sa gradskih pijaca. Najjedno- ve koji služe unapređenju poslova- stavniji potez koji nesumnjivo čini nja Preduzeća, promovišu i afirmišu sastavni deo svakog sistema uprav- njegove resurse, razvojne i kreativ- ljanja otpadom jeste briga o otpadne potencijale, uključujući posebno nom papiru koji preduzeće stvara aktivnosti na unapređenju strateš- u svakodnevnom radu. Taj potez kog pozicioniranja Preduzeća u skla- efikasno je bez odlaganja ostvaren du sa usvojenim programskim akti- saradnjom sa pravnim subjektom 8. KOMUNALNE DELATNOSTI ma i stvaranja povoljne klime i uslo- koji poseduje potrebne dozvole nad- va za uspešnije poslovanje. Segment ležnih, a ponudio je najkomfornije i zaštite životne sredine programski ekonomski najpovoljnije uslove Pre- je usklađen sa Strategijom Republi- duzeću-Inos-Papir Servisom. ke Srbije u oblasti zaštite životne sre- Pored zaposlenih, u aktivnostima dine koja podrazumeva poboljšanje najzapaženije učešće su imali volon- kvaliteta života stanovništva osigu- teri Volonterskog centra sa rukovod- ravanjem željenih uslova životne sre- stvom tog centra. dine i očuvanjem prirode zasnovane Za realizaciju čitavog kompleksa na održivom upravljanju životnom aktivnosti na ovom planu, neophod- sredinom. no je, međutim, imati pouzdane ulazne informacije o količinama i vrsti Održivo upravljanje otpadom- otpada koji se generiše na lokacija- Volonterski centar ma kojima upravlja JKP „Gradske Prema Strategiji Republike Srbije, pijace”. Posao koji zahteva visok nivo ključni koraci u oblasti zaštite život- stručnosti u predmetnoj oblasti i čiji ne sredine uključuju jačanje postoje efekat upravo proprocionalan sa jećih i razvoj novih mera za uspo- preduzimljivošću pokretača akcije i pozvanih partnera. stavljanje integralnog sistema upravljanja otpadom, dalju integraciju politi- Stručni seminar na temu upravljanja ke životne sredine u ostale sektorske ambalažnim otpadom deo je zajed- politike, prihvatanje veće pojedinač- ničkog projekta JKP „Gradske pija- ne odgovornosti za životnu sredinu ce” i Delta-Paka pod nazivom „Una- i aktivnije učešće u procesima dono- pređenje sistema upravljanja amba- šenja odluka. lažnim otpadom na pijacama u sastavu JKP „Gradske pijace Beograd”, čiji Prateći strateška opredeljenja države je cilj bolja iskorišćenost otpada sa i lokalne samouprave u kojoj poslu- gradskih pijaca, a samim tim čistiji i je, ovo preduzeće radi na unapređe- zeleniji Beograd. nju procesa praktičnih mera u funkciji ostvarenja strateških ciljeva. Na Na tim temeljima izrađen je, prvi put osnovu pokrenute inicijative u formi u Srbiji u kategoriji Preduzeća koje predloga pilot projekta koji su ruko- obavljaju pijačnu delatnost, Elaborat vodstvu Preduzeća podneli timo- o klasifikaciji i razvrstavanju amba- vi Volonterskog centra JKP „Grad- lažnog otpada sa pijaca. Finansiran

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 259 od ovlašćenog operatera ambalaž- i ukupnog otpada koji se generi- nim otpadom, DOO Delta-pak, reali- še na pijacama i ponudio određene zovan od stručnih saradnika Partner smernice u obezbeđivanju oporavka centra-organizacije civilnog sektora, ambalaže i iskorišćenja organskog ovo je dobar primer saradnje javnog, otpada. civilnog i privatnog sektora, po ugle- Rezultati utvrđeni istraživanjem, du na razvijene evropske države. dragoceni su za preduzimanje Elaborat je konstatovao trenutno sta- narednih koraka u pogledu upravljanje strukture i količina ambalažnog nja otpadom u Preduzeću. 8. KOMUNALNE DELATNOSTI

260 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 8.13. KOMUNALNO PREDUZEĆE „DIMNIČAR“ AD BEOGRAD

Osnovna delatnost Komunalnog zagađivanje vazduha, samim tim na preduzeća „Dimničar“ a.d. Beograd kvalitet životne sredine. je čišćenje i održavanje dimnjaka i „Dimničar“ je protekle godine oči- dimovodnih sistema, hemijska pra- stio oko 140 000 dimnjka na terito- nja i mehanička čišćenja kotlova, kao riji deset beogradskih opština. Time i čišćenje i pranje masnih ventilacio- je značajno smanjena emisija praš- nih i HVAC sistema . kastih materija koje se javljaju pri- 1989. godine Grad Beograd pove- likom sagorevanja tečnih i čvrstih

rio je pružanje dimničarskih usluga goriva, a koje mogu imati loš uticaj 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Komunalnom preduzeću „Dimni- kako na životnu sredinu, tako i na čar“ a.d. Beograd. zdravlje ljudi. Tokom 2010. Godine „Dimničar“ je Svake godine „Dimničar“ očisti oko akreditovao laboratoriju za merenje 1000 HVAC i masnih ventilacionih zagađujućih materija koje se emitu- sistema, čime se sprečava da dođe ju u vazduh iz stacionarnih izvora, a do požara većih i manjih razmera. tokom 2011. godine proširio je obim Pored toga, redovno čišćenje i odr- akreditacije na ispitivanje posuda žavanje masnih ventilacionih siste- pod pritiskom i kotlovskih postro- ma sprečava smanjenje projekto- jenja. Takođe, tokom 2011. godine vanog kapaciteta rada. Kako čišće- posebna pažnja je posvećena uprav- nje masnih ventilacioniih sistema ljanju opasnim otpadom sa kojim doprinosi bezbednom i zdravom „Dimničar“ najčešće dolazi u kon- radu, naši klijenti se sve češće odlu- takt (čađ, otpadni mazut...). čuju na redovno čišćenje i održava- nje ventilacionih sistema. OSNOVNA DELATNOST: Pored zaštite od požara, čišćenjem HVAC sistema i njihovom dezin- Čišćenjem i održavanjem dimnjaka fekcijom sprečava se razvoj raznih i dimovodnih sistema, „Dimničar“ bakterija i virusa kao što su Legi- doprinosi ekonomičnijem korišćenju onela pneumofila, koksaki virus i energenata, zdravijem i čistijem vaz- dr. Tokom 2010. godine unapredi- duhu, a samim tim i zdravijoj i čisti- li smo način čišćenja HVAC sistema joj životnoj sredinoj, ne samo u Beo- nabavkom robota specijalizovanih gradu, već i u čitavoj Srbiji. Redov- za čišćenje ventilacionih kanala. nim čišćenjem dimnjaka značajno utičemo na smanjenje emisija zaga- đujućih materija u vazduh. LABORATORIJA ZA MERENJE EMISIJE ZAGAĐUJUĆIH MATERIJA: Optimalnim podešavanjem odnosa gorivo-vazduh,tj.podešavanjem „Dimničar“ je tokom 2010. godine rada gorionika, ostvaruje se značaj- akreditovao laboratoriju za merenje na ušteda goriva, povećava se stepe- emisije zagađujućih materija u vaz- na korisnosti kotla, smanjuju se emi- duh (SO2, NO2, CO i praškaste mate- sije zagađujućih materija koje direk- rije), pod akreditacionim brojem tno ili indirektno mogu uticati na 01-330. Pored akreditacije laboratorije od strane Akreditacionog tela

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 261 Srbije, dobijeno je i rešenje od strane životne sredine, rudarstva i prostor- Ministarstva zaštite životne sredine, nog planiranja (reg. br. 251) i dobio rudarstva i prostornog planiranja za novu dozvolu za sakupljanje i tran- pružanje ovih usluga. Merenja gaso- sport opasnog otpada (reg. br. 651). vitih zagađujućih materija emitova- Ovim dozvolama pokriven je tran- nih u vazduh vrše se pomoću gasnih sport svih vrsta opasnog i neopa- analizatora MRU Sigma i TESTO snog otpada sa kojima „Dimničar“ 340, a merenja praškastih materija dolazi u kontakt (čađ, građevinski vrše se izokinetičkim uzorkivačem i ambalažni otpad, otpadna jesti- Isostack Basic. va ulja). Praćenjem ovih parametara moguće Tokom prethodne godine zaokru- je izvršiti, ne samo kotrolu produka- žili smo tok kretanja opasnog otpa- ta sagorevanja, već i njihovo smanje- da – čađi (10 01 04*), te smo sada nje kroz korekciju rada kotlovskog u mogucnosti da našim klijentima postrojenja. Time se može ostvariti i pored transporta ponudimo i traj- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI značajna ušteda energenta. no zbrinjavanje ove vrste opasnog Od ukupnog broja merenja koja otpada. Otpad indeksnog broja 10 01 je laboratorija „Dimničar“ obavila 04* je do prošle godine bio depono- tokom 2011. godine ustanovljeno je van na komunalnu deponiju, a sada sledeće: se od njega bioremedijacjom dobi- n 5 % kotlovskih postrojenja preko- ja materijal sličan humusu. Time račuje granične vrednosti emisije je postignuto da ostaje veća povr- (GVE) propisane za ugljen monok- šina za deponovanje drugog otpa- sid; da, zatim sprečena je mogućnost nastanka kiselih procednih voda, a n 62 % kotlovskih postrojenja pre- pri tom se dobija proizvod koji ima koračuje GVE propisane za azot- upotrebnu vrednost. ne okside; Tokom prošle godine, prosečna n 35 % kotlovskih postrojenja pre- mesečna količina sakupljenih otpad- koračuje GVE propisane za dimni nih jestivih ulja iznosila je oko 10 broj; t. „Dimničar“ se trudi da edukuje n 21 % kotlovskih postrojenja preko- svoje klijente da ovaj otpad više ne račuje GVE propisane za toplotne završava u kanalizaciji zagađujući gubitke. reke, zato što ima upotrebnu vred- Pošto su merenja uglavnom rađena nost, tj. može se koristiti za proi- na malim postrojenjima, koja koriste zvodnju biodizela. Upotrebom bio- tečna i čvrta goriva, snage do 1 MW, dizela – ekološkog goriva, smanjuje nisu određivane praškste materije i se emisija gasova staklene bašte, kao sumporni oksidi. i zagađenje vazduha usled potpu- Gore navedeni rezultati su posledi- nog sagorevanja goriva. „Dimničar“ ca dotrajalosti kotlovskih postroje- planira da u 2012. godini poveća nja, loše podešenog rada gorionika i sakupljenu količinu otpadnih jesti- zaprljanja kotlova i dimnjaka. vih ulja na 30 t mesečno. Time ćemo povećati i proizvodnju i upotrebu biodizela. UPRAVLJANJE OTPADOM: Komunalno preduzeće „Dimni- Tokom 2011. godine „Dimničar“ je čar“ a.d. Beograd pružanjem svo- proširio dozvolu za sakupljanje i jih usluga utiče na potpuno iskori- transport neopasnog otpada izda- šćenje hemijske energije akumuli- tu od strane Ministarstva zaštite sane u gorivu. Time značajno utiče- foto Nebojša Čović ©

262 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI mo na povećanje stepena efikasno- ugljen monoksida, sumpor-dioksi- sti postrojenja, samim tim i na sma- da i azotnih oksida nastalih radom njenje potrošnje goriva. Ovo smanje- kotlovskih postrojenja, kao i neprijat- nje ima za posledicu štedljivo i raci- nih mirisa i masnoća nastalih pripre- onalno korišćenje prirodnih resur- mom hrane u ugostiteljskim objekti- sa, kojih je sve manje, a potrebe sta- ma, Komunalno preduzeće „Dimni- novništva su sve veće. Na taj način čar“ a.d. Beograd doprinosi zdravijoj „Dimničar“ doprinosi održivom i čistijoj životnoj sredini, ne samo u razvoju u Srbiji. Beogradu, već i u čitavoj Srbiji. Proizvodnjom biodizela, reduko- vanjem emisije praškastih materija, 8. KOMUNALNE DELATNOSTI

8.14. JVP „Beogradvode“

1. Budžet grada Beograda – Uprava n održavanje Kolubare (Poljanski za vode most) n održavanje Bolečke reke kod n održavanje Mirijevskog potoka Bubanj potoka od km 1+930 do km 3+100 n održavanje Kaljavog potoka od n održavanje brane na Žarkovač- Bulevara oslobođenja do Borske kom potoku ulice n održavanje rešetke na Železnič- n održavanje Mokroluškog potoka koj reci u zoni garaže GSB od km 6+580 n čišćenje slapišta Mokroluškog do km 6+960 potoka kod garaže GSB n održavanje slapišta Kaljavog n čišćenje slapišta Mokroluškog potoka potoka u Marinkovoj bari n održavanje Gročanske reke od n održavanje kolektora kod Kule km 0+000 do km 1+850 Nebojša n uređenje korita Gročanske reke n uređenje potoka Mostirina od od km 0+270 - most na Smede- km 0+000 do km 1+650 revskom putu do km 0+498 - n uređenje Železničke reke od km most u centru Grocke 1+815 do km 2+700

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 263 n uređenje Bolečke reke od km n izrada deponijske pregrade i dva 2+314 do km 6+758 propusta – brana Duboki potok n uređenje Onjega od km 0+000 u Barajevu do km 1+900 i Crne reke od km n izrada potpornog zida na brani 0+000 do km 0+870 u Dudovici Bela reka u Ripnju n održavanje dela obale i priobalja n sanacija deponijskih pregrada na n završetak I faze radova na sana- Beloj reci ciji keja u Zemunu od „Šarana“ n sanacija obaloutvrde na Dunavu do „Venecije“ (sufinansiranje sa kod „Žitomlina“ SO Zemun) n antierozioni, biološki i bioteh- n regulacija Kaljavog potoka nički radovi kod brane Duboki n nastavak regulacije potoka potok u Barajevu Mostirina n redovno održavanje 3 brane – n čišćenje potoka Balabanovac Resnik, Bela reka i Duboki potok (finansiranje - SO Palilula) (Barajevo) 8. KOMUNALNE DELATNOSTI n hitna intervencija – izrada potpornog zida na Barajevskom 3. Budžet republike Srbije – Repu- potoku blički fond voda - unutrašnje vode n hitna intervencija – izmuljenje n redovno održavanje melioracio- izliva kolektora kanalizacije u nih kanala – 1.782,89 km (zajedno Zemunu kod „Hidrobaze“ sa VP „Galovica“, VP „Sibnica“ i n hitna intervencija – uređenje „Vodoprivredom“ – S.Palanka) Kamalučkog kanala u Čibutko- n redovno održavanje 29 crpnih vici dužine 300 m stanica (zajedno sa VP „Galovi- ca“ i VP „Sibnica“) 2. Budžet republike Srbije – Direkcija n sanacija zgrade CS Vić Bara za vode – spoljne vode n izrada pristupnog puta ka CS n redovno održavanje objekata za Mislođin odbranu od poplava – 525,97 km n izrada pristupnog puta ka CS odbrambenih nasipa (zajedno sa Vić Bara VP „Galovica“, VP „Sibnica“ i n sanacija krova na CS Kupinac „Vodoprivredom“ – S. Palanka) n radovi u okviru CS „Veliki n regulacija Topčiderske reke od Makiš“ (automatizacija, izrada km 12+300 do km 12+750 hidrantske mreže, izrada pristu- n sanacija obaloutvrde na Dunavu pnih saobraćajnica, samoizlivni u Grockoj na km 1+131 bunari) n uređenje prinasipskog pojasa - n održavanje kanala u Makiškom odbrambeni nasip Ada Cigalija polju od km 4+472 do km 6+022 n izmuljenje kanala Očaga u Laza- n popravka puta po kruni nasipa revcu Ade Ciganlije od km 3+922 do n uređenje kanala Ševarica – opšti- km 6+022 na Grocka n uređenje leve obale Topčiderske reke od km 0+350 do km 0+950

264 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 8.15. KONTROLA, ZAŠTITA I UNAPREĐENJE ŽIVOTNE SREDINE U TENT A I TENT B U 2011. godini

Sagorevanjem niskokaloričnog ligni- Na deponiji TENT A vrši se meha- ta u kotlovima TE „Nikola Tesla” A ničko taloženje pepela iz suspenzi- i B nastaju velike količine dimnih je pepela i vode, pri čemu nastaju gasova koji sadrže štetne materije, prelivne i drenažne otpadne vode od kojih su najznačajnije: SO2, NOx, koje se indirektno preko drenaž- CO, CO2 i praškaste materije (lete- nih kanala ispuštaju u reku Savu. ći pepeo). Od februara 2011. god. na deponiji, Posle elektrostatičkog izdvajanja TENT B napravljen je sistem recir- praškastih materija u elektrofilteri kulacije ovih voda , te je na taj način 8. KOMUNALNE DELATNOSTI ma (EF), dimni gasovi se ispuštaju zaustavljeno njihovo ispuštanje u preko dimnjaka i to: potok Vukićevica, odnosno u reku n TENT A - visine 150 m, blokovi A1, Savu. U cilju sprečavanja zabariva- A2 i A3, visine 220 m, blokovi A4, nja okolnog terena i hemijskog zaga- A5 i A6 i đenja podzemnih voda, po obodu deponije izgrađen je sistem drenaž- n TENT B - visine 280 m, blokova nih bunara. Deponije su površinski B1 i B2. izvori zagađivanja vazduha pepe- Pepeo i šljaka se mešaju sa vodom lom. U cilju sprečavanja eolske ero- u odnosu 1:10 (u praksi taj odnos je zije pepela sa deponija, primenju- i do 1:20), u TENT A, odnosno 1:1 ju se odgovarajući sistemi zaštite i u TENT B i hidrauličkim putem se biološka rekultivacija, koja se obav- transportuju na otvorene deponije lja po tehnologiji koja je u skladu pepela i šljake. sa Glavnim projektom rekultivacije Odlaganje pepela se vrši na aktivnoj deponije pepela TENT A i B, (Insti- kaseti, a drugi deo deponije je u fazi tuta za zemljište, Beograd, 2004.). U privremenog mirovanja (pasivna– toku 2011. godine Institut za zemlji- rezervna kaseta). Pasivna kaseta je u šte Beograd uradio je dopunu Glav- fazi mirovanja radi tehničke konsoli- nog projekta rekultivacije deponije dacije pepela i dreniranja, a taj peri- pepela i šljake JP TE „Nikola Tesla“ od traje 6–10 godina. Deponija TENT A i TE „Nikola Tesla“ B u skladu sa A zauzima površinu od 400 ha, a novom tehnologijom, malovodnog deponija TENT B površinu od 600 ha transporta i odlaganja pepela i šlja- (pepeo je odlagan na 400 ha, a 200 ha ke. nije korišćeno) i okružene su naselji- Praćenje uticaja TENT A i B na život- ma i obradivim površinama. Pored nu sredinu vrši se interno i od strane toga, na levoj obali reke Save nalazi ovlašćenih institucija. Internu kon- se zaštićeno područje-Obedska bara, trolu vrši Služba za kontrolu i zašti- a na desnoj obali specijalni rezervat tu životne sredine TENT. prirode-Orlača-Provo. Oba lokaliteta Tokom 2011. godine vršena su: su smeštena na maloj udaljenosti od TENT B. Sada je na deponiji TENT-a 1. Interna merenja: A kaseta I aktivna, a kasete II i III su n Kvaliteta prizemnog sloja vazdu- pasivne. Na deponiji TENT B kase- ha, imisija, u okolini TENT A i B – ta II je aktivna, a kaseta I je pasivna. svakodnevno.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 265 n Kontrola kvaliteta površinskih merenja emisije praškastih materi- i podzemnih voda – jedan put ja u 2011. godini, a preko specifične mesečno. emisije). n Praćenje rada EF – svakodnevno. Rekonstrukcijom EF na bloku B2 2. Periodična merenja u saradnji sa emisija praškastih materija u TENT ovlašćenim institucijama, u skladu B je u 2011. godini smanjena za oko sa zakonskim obavezama i to: 10% u odnosu na 2010. godinu (pro- n Kontrola kvaliteta otpadnih voda račun je rađen na bazi pojedinačnih TENT A i B i uticaj na površinske merenja emisije praškastih materija i podzemne vode (Anahem - Beo- u 2011. godini). grad). n Pojedinačna merenja emisije štet- 2. SPREČAVANJE ZAGAĐENJA REKE nih i opasnih materija u vazduhu SAVE ULJEM I MAZUTOM (Rudarski institut – Zemun).

8. KOMUNALNE DELATNOSTI n Kontrola radioaktivnosti u rad- Zauljene vode noj i životnoj sredini (Institut za Mineralna ulja se u TE koriste kao medicinu rada Srbije dr. Dragomir regulacioni fluid, fluid za podma- Karajović). zivanje i fluid za hlađenje. Zauljene n Kontrola uticaja deponije pepela vode nastaju kao posledica povre- i šljake TENT A i B na zemljište i menih i stalnih curenja u mašinskoj vode melioracionih kanala (Mol - hali u toku redovnog rada i remon- Beograd). ta. Mineralna ulja u toku curenja se n Merenja nivoa buke u životnoj sre- prihvataju u kadice ili burad. Prosu- dini (Instalacije inženjering). to ulje i mazut u pogonu se skuplja Takođe su pribavljena Uverenja o mehanički i primenom adsorpcionih utvrđivanju karaktera za odgovara- sredstava. juće vrste industrijskog otpada (od Iz bazena mešavine vode i pepe- Gradskog zavoda za javno zdravlje la (bager stanice TENT A) u sluča- - Beograd). ju viška vode – preliva koji je povezan sa atmosferskom kanalizacijom, 1. Remonti i rekonstrukcija koja se ispušta u povratni tunel ras- elektrofiltEra (EF) hladne vode, može doći do zagađe- U skladu sa Planom remonata za nja uljima, mazutom i šljakom. 2011. godinu obavljeni su poslovi U cilju sprečavanja zagađenja voda redovnog održavanja i remonta EF uljem i mazutom, preduzimaju se koji obuhvataju mašinske i elektro preventivne i sanacione mere zašti- radove. te. Prioritetan zadatak je pre svega Tokom 2011. godine urađena je sprečiti curenja ulja i mazuta i šire- rekonstrukcija EF na bloku B2 tako nje po čvrstim i vodenim površina- da izlazna koncentracija praška- ma. Takođe se sprovode i mere koje stih materija bude ≤ 50 mg/m3, što obuhvataju skupljanje prosutog ulja i je potvrđeno garancijskim merenji- mazuta sa betonskih i vodenih povr- ma. Za rekonstrukciju su potrošena šina, primenom adsorpcionih sred- sredstva u visini od 989 720 000 RSD. stava. Rekonstrukcijom EF na blokovima U cilju sprečavanja zagađenja reke emisija praškastih materija u TENT Save uljem i mazutom, bila je postav- A je u 2011. godini smanjena za oko ljena plivajuća zavesa (nizvodno od 78% u odnosu na 2004. godinu (pro- izliva kanala rashladne vode) koja račun je rađen na bazi pojedinačnih zadržava izliveno ulje i mazut u

266 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI „džepu zavese“, a isto tako sprečava n 3 032 sadnice posađenih u jesen širenje uljnog filma. Pošto je zavesa 2010. godine (23. - 29. 08.) na nasi- jednim krajem bila vezana za stub pima kasete I mosta koji spaja opštine Obrenovac U jesenjem setvenom roku i Surčin, zbog radova na mostu pri- n setva na 4,5 ha nasipa kasete I to vremeno je sklonjena. 3,83 ha novoizgrađenih i 0,67 ha popravka starih nasipa (28. 09. -06. 3. SPREČAVANJE EOLSKE EROZIJE 10.), PEPELA SA DEPONIJA n posađeno je 3 500 sadnica šumskih vrsta drveća i to suručica, dafina, U cilju smanjenja negativnog uticaja bagrem, grab, sibirski brest i polj- deponije pepela i šljake na zagađe- ski jasen na kosinama novih nasi- nje vazduha česticama pepela koje pa kasete I i kao dopuna postoje- nastaje eolskom erozijom pepela, ćeg zasada na kaseti I (15. -30. 11.). tokom 2011. godine sprovođene su TENT B 8. KOMUNALNE DELATNOSTI redovne mere zaštite: n Vodeno ogledalo kasete II je održa- TENT A vano maksimalne površine koliko n Vodeno ogledalo kasete I je održa- su to tehnički uslovi dozvoljavali: vano maksimalne površine koliko od 60% do 70%. su to tehnički uslovi dozvoljavali: n Sistem za kvašenje vodom: u funk- od 25% do 30%. ciji je bilo 200 topova i 400 prskača. n Sistem za kvašenje vodom: u funk- n U okviru redovnih poslova biološ- ciji je bilo 97 topova i 132 prskača. ke rekultivacije u 2011. godine ura- n U okviru redovnih poslova biološ- đeno je: ke rekultivacije u prolećnom i jese- U prolećnom setvenom roku njem periodu 2011. godine urađe- no je: n sadnja 77 500 reznica tamariksa (30. 03. - 07. 04.) na: U prolećnom setvenom roku n kosinama nasipa kaseta I i II - 15 n sadnja 11 000 reznica tamariksa na 500 reznica i kosinama obodnih nasipa kasete I n ravnom delu kasete I oko preliv- (14. - 29. 03.), nog stuba – 61 950 reznica, n setva na 6,4 ha novoizgrađenih n setva trave na: nasipa kasete I (14. 04. - 11. 05.), n 1 ha ravnog dela kasete I, blizu n prihrana trave (mineralnim đubri- HCS5 (07. 04.), vom KAN u normi 300 kg/ha) i n prihrana trave i to na to na n 7,2 ha ravnog dela kasete I, zase- n 2,5 ha nasipa kasete I, takođe jane u jesen 2009. godine (31. 03.), zasejane u jesen 2010. godine n prihrana sadnica (mineralnim (08. 04.) i đubrivom KAN u normi 0,2 kg/ n 6,4 ha nasipa kasete I, zasejane u ha) i to proleće 2011. godine, u normi 350 n 1 775 topola posađenih u jesen kg/ha (14. 06.), 2010. godine (29. 04.). n prihrana sadnica (mineralnim n nega sadnica, zalivanje topole - 225 đubrivom KAN u normi 0,2 kg/ komada posađenih oko deponije kom) i zalivanje i to uglja u jesen 2010. godine (19. 07.). n 225 topola posađenih u jesen n zalivanje sadnica (u normi 10 l 2010. godine (11. 04.). vode/kom) i to n zalivanje sadnica (u normi 10 l vode/kom) i to

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 267 n 1 290 sadnice posađenih u jesen termoelektrana sa aspekta određi- 2010. godine (30. 08. - 05. 09.) na vanja stepena uticaja deponija pepe- nasipima kasete I la i šljake na okolno zemljište i vode. U jesenjem setvenom roku Pri tome su uzeti u obzir svi poten- n setva na 1,5ha nasipa pregradnog cijalni izvori zagađivanja i relevan- kasete I/II - popravka starog nasi- tni parametri vezani za njih. pa (10. - 12. 10.), Uzorkovanje i merenje definisanih n posađeno je 1 650 sadnica šumskih parametara u 2011. godini, vršio je vrsta drveća i to dafina, bagrem, „MOL“ Beograd. Merenje je vršeno 2 sibirski brest i poljski jasen na kosi- puta u toku 2011. godine, 1 u vegeta- nama nasipa kao dopuna postoje- cionom periodu i 1 u van vegetacio- ćeg zasada na kaseti I i u krugu nom periodu. TENT B kod silosa platan, javor Radi lakšeg praćenja i komparaci- pajavac, katalpa, pirakanta i suru- je rezultata, prihvaćena je podela na

8. KOMUNALNE DELATNOSTI čica (05. 16. 12.). zone prethodnog obrađivača, „Insti- Stručni nadzor nad poslovima bio- tuta za zemljište“, koji je analizirao loške rekultivacije, u skladu sa Glav- ove parametre za TENT A i TENT B, nim projektom Rekultivacija deponi- kao i mapirana mesta i njihovo svr- je pepela i šljake jp te „nikola tesla” a stavanje u predložene zone. Dodata i b, vršio je Institut za zemljište Beo- je (po zahtevu naručioca posla) još grad, a izvođenje radova PROTENT. po jedna ispitna tačka. Takođe su zadržana i sva ispitna mesta za uzorke voda. KONTROLA UTICAJA DEPONIJE PEPELA Ukupno je određeno četri zone uzor- I ŠLJAKE TENT A I B NA ZEMLJIŠTE I kovanja (tri zone uticaja i jedna kon- VODE MELIORACIONIH KANALA U 2011. trolna zona) i to: GODINI Zona 1 – do jednog kilometra uda- Poznato je da na sadržaj opasnih i ljenosti uzetih uzoraka od deponije, štetnih materija u zemljištu u naj- Zona 2 – od jedan do tri kilometra većem broju slučajeva utiče geološ- udaljenosti uzetih uzoraka od depo- ka podloga, ali to svakako nije bio nije, razlog da se ne razmotre i drugi Zona 3 – od tri do pet kilometra uda- mogući izvori zagađenja koji u nekim ljenosti uzetih uzoraka od deponi- slučajevima mogu mnogo značajnije je, i od geološke podloge preko podzemnih voda i depozita iz vazduha, Zona 4 - predstavlja kontrolu koja je uticati na stepen kontaminacije. To uzeta na razdaljini većoj od pet kilo- naročito važi za industrijske zone, metra udaljenosti od deponije. ali i za sve ostale koje su pod značaj- Komentar dobijenih rezultata dat je nim uticajem antropološkog faktora. u odnosu na maksimalno dozvolje- S obzirom na ključni značaj zemlji- ne koncentracije (MDK) u zemlji- šta i vode kao komponenti agro-eko- štu propisane Pravilnikom o dozvo- sistema, kao i uticaja istih na lanac ljenim količinama opasnih i štet- ishrane, izvršena je kontrola plodnih materija u zemljištu i vodi za nosti zemljišta i sadržaja ukupnih navodnjavanje i metodama njihovog i pristupačnih oblika teških meta- ispitivanja („Službeni glasnik RS”, la i potencijalno štetnih elemenata u br. 23/94) i granične i remedijacio- zemljištu, kao i kontrola hemijskog ne vrednosti koncentracija opasnih sastava i kvaliteta vode u meliorativ- i štetnih materija propisane Ured- nim kanalima u okolini proučenih bom o programu sistemskog pra-

268 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI ćenja kvaliteta zemljišta, indikato- Koncentracija UTM je praćena na 18 rima za ocenu rizika od degradaci- mernih mesta, dok je koncentracije zemljišta i metodologiji za izradu ja ЅO2 praćena na 4 merna mesta na remedijacionih programa („Službeni različitim rastojanjima od TENT A i glasnik RS“, br. 88/2010). B. Mesečni izveštaji o uticaju TENT A i TENT B na kvalitet vazduha u Obrenovcu i okolnim naseljima su 4. KONTROLA KVALITETA VAZDUHA dostavljani Službi za zaštitu životne Na kvalitet vazduha pored emisije sredine opštine Obrenovac i Grad- zagađujućih materija iz izvora zaga- skom sekretarijatu za zaštitu život- đivanja, veliki uticaj imaju meteoro- ne sredine – Beograd, Ministarstvu loški parametri. Nizak vazdušni pri- životne sredine i prostornog planira- tisak, velika vlažnost vazduha, poja- nja i Direkciji za strategiju i investici- ve magle i temperaturnih inverzi- je - Sektoru za zaštitu životne sredi- ja smanjuju rasprostiranje dimnih ne JP EPS. Pored toga rezultati mere- gasova u vertikalnom i horizontal- nja kvaliteta vazduha se od marta 8. KOMUNALNE DELATNOSTI nom pravcu, pa se zagađujuće mate- 2005. godine objavljuju u Biltenu, rije zadržavaju u prizemnom sloju, u koji svakog meseca izdaje Gradski blizini izvora zagađivanja. sekretarijat za zaštitu životne sredi- Kontrolom kvaliteta vazduha u oko- ne - Beograd. lini TENT A i B su obuhvaćena merenja imisije ukupnih taložnih Koncentracija ukupnih taložnih materija (UTM) i sumpordioksida materija, UTM (SO2). Napominje se da ne postoje merenja meteoroloških parameta- Dobijeni rezultati su upoređivani ra, a oni su neophodni za tumačenje sa propisanim maksimalno dozvo- podataka o kvalitetu vazduha. Služ- ljenim vrednostima za UTM prema ba za kontrolu i zaštitu životne sre- Uredbi o izmenama i dopunama dine je bila ovlašćena da vrši mere- uredbe o uslovima za monitoring i nje imisije ukupnih taložnih materi- zahtevima kvaliteta vazduha („Služ- beni glasnik RS“ br. 75/10 od 5. ja (UTM) i sumpordioksida (SO2) do 05. 05. 2008. godine, kada je isteklo marta 2010.), koja za srednju meseč- ovlašćenje, pa je pokrenut postupak nu vrednost iznosi 450 mg/m2/dan, akreditacije, za merenje imisije uku- a za srednju godišnju vrednost, 200 pnih taložnih materija (UTM) i sum- mg/m2/dan. pordioksida (SO2) i PM10. Analizom dobijenih rezultata za U okviru praćenja kvaliteta ambi- utvrđeno je da za: jentalnog vazduha, u okolini TENT 1. Prosečne mesečne vrednosti A i TENT B vršeno je merenje kon- n 10,19% ukupnih podataka prelazi cetracije ukupnih taložnih materi- MDV za prosečnu mesečnu vred- ja (UTM) i sumpordioksida (SO2). U nost, 2011. godini u periodu od juna do n procenat podataka koji prelazi oktobra merenja je vršio A.D. Zaštita MDV za prosečnu mesečnu vredna radu i zaštita životne sredine Beo- nost na mernim mestima: grad, a za preostali deo godine ne n u krugu deponije TENT A izno- postoje merenja akreditovane labo- si 37,50% i ratorije, jer su merenja vršena samo n u krugu deponije TENT B izno- od strane interne laboratorije Službe si 8,33%. za kontrolu i zaštitu životne sredine.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 269 n procenat podataka koji prelazi Dugogodišnja merenja koncentracije MDV za prosečnu mesečnu vred- ЅO2 u okolini TENT A i TENT B su nost na mernim mestima u: pokazala da uticaj TENT A i TENT n u okolini TENT A iznosi 8,33%, B u pogledu ЅO2 nema lokalan, već n u okolini TENT B iznosi 3,33%, globalni značaj. n Obrenovcu i bližoj okolini izno- Svi dobijeni rezultati su upoređivani si 8,33% i sa propisanim graničnim vrednosti- n Vladimircima i okolini iznosi ma, za SO2 prema Uredbi o uslovi- 0,00%. ma za monitoring i zahtevima kvali- n procenat podataka koji prelazi teta vazduha („Službeni glasnik RS“ MDV na mernim mestima u krugu br. 11, 5. mart 2010.) deponije TENT A je veći u odnosu u krugu deponije TENT B. 5. KONTROLA KVALITETA VODA 2. Prosečne godišnje vrednosti

n U skladu sa zakonskim obaveza- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI 83,33% podataka prelazi MDV. Svi dobijeni rezultati su upoređiva- ma obavljena je periodična kontro- ni sa propisanim graničnim vred- la površinskih i podzemnih voda nostima imisije, GVI, Pravilnik o TENT A i B po programu koji je usa- graničnim vrednostima, metodama glašen sa JKP „Beogradski vodovod merenja imisije, kriterijumima za i kanalizacija“. Pored kontrole povr- uspostavljanje mernih mesta i evi šinskih i podzemnih voda ugovo- denciju podataka („Službeni glasnik rom su obuhvaćena merenja makro RS”, br. 54, 8. avgust 1992. godine). i mikro elemenata, kao i elemenata UTM treba posmatrati u kontek- u tragu u uzorcima uglja, elektrofil- stu uticaja emitovanih čestica pepe- terskog pepela i pepela sa aktivnih i la dimnim gasovima iz dimnjaka pasivnih kaseta. i resuspendovanih čestica pepela, U 2011. godini kontrola voda je vrše- usled eolske erozije pepela sa depo- na od strane laboratorije ANAHEM- nija. Beograd. GVI ukupnih taložnih materija za Bitno je napomenuti da će sva dosa- srednju mesečnu vrednost iznosi dašnja ispitivanja, otpadnih, povr- 450 mg/m2/dan, a za srednju godiš- šinskih i podzemnih voda pred- nju vrednost, 200 mg/m2/dan. stavljati zatečeno stanje i poslužiće Analizom rezultata za koncentraciju kao nulto stanje u odnosu na peri- SO u 2011. godini utvrđeno je: od posle izmene tehnologije, prela- 2 ska na novu tehnologiju sakuplja- 1.Upoređivanjem ukupno dobijenih nja, pripreme, transporta i odlaganja rezultata srednjih dnevnih vredno- pepela i šljake (zamena hidrauličkog sti za koncentraciju SO2 sa granič- 3 transporta sa malovodnim transpor- nom vrednosti, 125 mg/m , zaklju- tom pepela i vode), što će omogući- čuje se da je: ti sagledavanje efekata smanjenja i n 100% rezultata u ispod granične sprečavanja zagađenja podzemnih vrednosti, pri čemu je voda u okolini deponija i zagađenja n 99,78% rezultata manje od 29 mg/ reke Save. 3 m , Rashladna voda i atmosferska kana- n 0,07% podataka u opsegu od 30 – lizacija 3 62 mg/m , Pored tehnološke vode, koja se kori- n 0.14% podataka u opsegu 0d 63 - sti u sistemu voda-para, najveća je 125 mg/m3 potrošnja tehničke vode, koja se zahvata iz reke Save, oko 52 m3/s

270 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI - TENT A i oko 50 m3/s - TENT B, penzije vode i pepela iznosi od 8.5 gde postoji otvoren sistem hlađenja. do 11.4. Ispuštaju se diskontinual- Savska voda se koristi za hlađenje u no i njihov udeo je mali u odnosu na kondezatorima posle čega se povrat- ukupnu količinu vode u bager stani- nim tunelom ispušta u reku Savu. ci. Udeo otpadnih voda iz HPV-a u Mali deo vodozahvata se oduzima odnosu na vodu za transport pepe- za potrebe hidrauličkog transporta la je 0,5% na TENT A. Na TENT B pepela i šljake. je oko 1,6% zbog smanjene količine Posle hlađenja ova voda se preko vode za transport u sistemu ugušće- kanala povratne rashladne vode nog transporta. ispušta u reku Savu. Ove vode su ter mički opterećene. Temperatura vode u kanalu rashladne vode je povećana Suspenzija pepela i vode za oko 7 °C, a povećanje temperatu- Suspenzija vode i pepela se iz baze- re reke Save, na profilima uzvodno i na mešavine hidrauličkim putem nizvodno ne prelazi 3 °C. U povrat- transportuje na deponiju pepela gde 8. KOMUNALNE DELATNOSTI ni tunel rashladne vode se ispuštaju se vrši mehaničko taloženje pepe- otpadne vode iz mašinske hale. la. drenažne vode se preko kanala ispuštaju u Savu. U bazene mešavi- ne može dospeti mazut sa otpadnim Otpadne vode vodama drenažnih jama dogrevnih stanica mazuta i sa šljakom prilikom Sanitarne otpadne vode startovanja kotla, u slučaju kvara na Sanitarne otpadne vode se prečišća- gorionicima mazuta vaju biološkim postupkom, aktivnim muljem pri aerobnim uslovima u uređajima BIODISK-TENT A i Prelivne i drenažne vode sa deponije pepela PUTOKS-TENT B. Uvođenje kiseoni- Prelivne otpadne vode sa depo- ka potrebnog za aerobni uslove pre- nije pepela TENT A se ispuštaju čišćavanja sanitarnih otpadnih voda direktno. U TENT B se, zahvaljujući u Biodisku se vrši okretanjem kolo- novom sistemu za recirkulaciju vode ne diskova sa mikrobiološkim talo- na deponiji, ove vode više ne ispu- gom kroz masu i vazduh, a u ure- štaju u kanal Vukićevica, odnosno u đaju Putoks barbotiranjem vazduha reku Savu. pod pritiskom u biozoni uređaja. Na osnovu merenja koje je na deponiji pepela 1994. godine obavio Institut za vodoprivredu „Jaroslav Kisele i alkalne otpadne vode iz hemijske pripreme vode Černi”, utvrđeno je da je na TENT A udeo prelivnih voda 20-25%, drenaž- Kisele i alkalne otpadne vode iz nih voda 75-80%, a na TENT B udeo hemijske pripreme vode nastaju dis- prelivnih voda 65-70%, a drenažnih kontinualno, pri regeneraciji jonskih voda 30-35%. izmenjivača, u pogonu za proizvodnju demineralizovane vode. Najveći sadržaj arsena je izmeren u prelivnim, manji u suspenziji pepe- Skupljaju se u neutralizacioni bazen, la i vode, a najmanji u drenažnim a evakuišu se bez prethodne neutra- vodama, što se tumači rastvaranjem lizacije (samo se vrši neutralizaci- jedinjenja arsena i njegovom pono- ja mešanjem baznih i kiselih voda) vom adsorpcijom na pepelu u toku u bazene mešavine i pepela vode. taloženja pepela do prelivnog stuba Vode su alkalne ili bazne sa visokim i filtriranja kroz sloj pepela na depo- sadržajem soli, a rN vrednost sus- niji. –TENT A, za TENT B zbog

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 271 promene tehnologije transporta na Zagađenje podzemnih i površinskih voda odnos 1:1, nema podatka za suspen- Praćenje kvaliteta površinskih i pod- ziju pepela i vode. Budući da se izvo- zemnih voda se vrši redovno, počev- rište za snabdevanje vodom za piće ši od 1983. godine. Veoma je bitno grada Beograda nalazi nizvodno od naglasiti da je u TENT B urađeno TENT A i TENT B, pitanje ispuštanja snimanje takozvanog zatečenog sta- vode sa deponije je od posebne važ- nja „nultog stanja ” kvaliteta podze- nosti. Ovo će se u budućnosti rešiti mnih voda, pre početka eksploata- istim modelom koji je primenjen na cije deponije pepela. Podaci o kvali- deponij TENT B. tetu podzemnih voda su od izuzet- ne važnosti za dalje praćenje i ocenu uticaja deponije pepela i nove teh- Sistem drenažnih bunara nologije transportapepela i šljake na Zaštitno ispumpavanje - dreniranje kvalitet podzemnih voda u nared- se izvodi sa drenažnim, cevastim nom periodu. 8. KOMUNALNE DELATNOSTI bunarima oko deponije da bi se stvo- Kvalitet vode za piće je propisan rila hidraulična barijera i tako zašti- Pravilnikom o higijenskoj ispravno- tila podzemna voda u okolini depo- sti vode za piće („Službeni list SRJ“ nije pepela. Druga namena je da se br. 42/98 i 44/99), a vodotok Pravilni- održava dovoljno nizak nivo pod- kom o opasnim materijama u voda- zemne vode oko deponije da bi se ma („Službeni list SRS“ br. 31/82), a sprečilo povećanje nivoa podzemnih za otpadne vode Uredbom o granič- voda - zabarivanje u zaleđu deponije nim vrednostima emisije zagađuju- (poljoprivredne površine). Drenaž- ćih materija u vode i rokovima za ne vode se preko drenažnih kana- njihovo dostizanje („Službeni gla- la konačno odvode u reku Savu na snik RS“, br. 67/2011). deponiji TENT A, a na TENT B se Na osnovu dugogodišnjih merenja vrši njihova recirkulacija. hemijskih parametara površinskih i Oko deponije pepela je urađen podzemnih voda od strane ovlašće- sistem drenažnih bunara. Drenaž- nih institucija može se konstatova- ni bunari su u funkciji zavisno od ti sledeće: nivoa podzemnih voda. TENT A Oko deponije tokom 2011. godine u funkciji je bilo u TENT B 17 od Površinske vode ukupno urađenih 30, a u TENT A n nema promene kvaliteta reke Save 52 od ukupno urađenih 60 drenaž- nizvodno od TENT A u pogle- nih bunara. Kvalitet voda drenažnih du relevantnih parametara, sulfa- bunara je u granicama očekivanog s ta i arsena. Registrovano je neznat- obzirom da bunari zahvataju infil- no povećanje koncentracije sulfa- trirane vode deponije pepela. Ove ta, a izmerena koncentracija arse- vode karakteriše visoka minerali- na je u svim uzorcima Save ispod zovanost i povećan sadržaj gvožđa MDK za vodotok II klase odnosno (zbog pojave korozije na pumpama) 50 µg/l, što je imalo za posledicu smanje- n koncentracija mineralnih ulja u nje izdašnosti bunara. Koncentracija reci Savi nizvodno nije povećana sulfata je bila u opsegu od 124 – 1005 u odnosu na koncentraciju uzvod- mg/L u drenažnim bunarima pored no od TENT A deponije TENT A i 103 – 1156 mg/L n povećanje temperature vodotoka u drenažnim bunarima pored depo- reke Save nizvodno, bilo je u okvi- nije TENT B. ru 3°C, što je u skladu sa Uredbom

272 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI o graničnim vrednostima emisi- utrošak kalijum permanganata, gvo- je zagađujućih materija u vode i žđe, mangan i bor rokovima za njihovo dostizanje 1. Svi uzorci iz seoskih bunara (Urov- („Službeni glasnik RS“, br. 67/2011) ci, Krtinska i Ratari) pokazali su povećan utrošak kalijumperman- ganata, kao indikatora povećanog Podzemne vode (pijezometri i seoski sadržaja organskih materija. bunari) 2. Elektroprovodljivost kao posledi- Kvalitet podzemnih voda iz pijezo- ca visokog sadržaja rastvorenih metara je razmatran u odnosu na soli bila je povećana iznad MDK remedijacione vrednosti koncentra- od 1000 µS/cm u svim seoskim cija opasnih i štetnih materija i vred- bunarima sem jednog na područ- nosti koje mogu ukazati na znaju Urovaca. čajnu kontaminaciju podzemnih voda, prema Uredbi o programu 3. Koncentracija mangana je iznad sistemskog praćenja kvaliteta zemlji- MDK vode za piće od 50 µg/l u 8. KOMUNALNE DELATNOSTI šta, indikatorima za ocenu rizika od seoskim bunarima na području degradacije zemljišta i metodologiji Urovaca. Koncentracija mangana za izradu remedijacionih programa u prelivnim i drenažnim vodama („Službeni glasnik RS“, br. 88/2010). deponije pepela je niska, poveća- na koncentracija ovog elementa u 1. Koncentracija arsena u svim pije- podzemnim vodama je verovat- zometrima nije prelazila remedi- no posledica visoke zastupljeno- jacionu vrednost od 60 µg/l, zato sti ovog elementa u zemljištu. Isto što se arsen adsorbuje na podlozi- se odnosi i na uzorke iz Urovaca i pepeo (na deponiji) i glini (zemlji- Krtinske sa povećanim koncentra- šte). Najveća koncentracija je izme- cijama gvožđa. rena u pijezometru P24/c (60 µg/l), koji se nalazi uz aktivnu kasetu 4. U uzorcima iz seoskih bunara u deponije pepela. Krtinskoj i Ratarima bila je poveća- na koncentracija bora preko MDK 2. Koncentracije sulfata u pijezome- od 0,3 mg/l, što se može objasni- trima je promenljiva, a najveća je ti prisustvom bora u zemljištu,a u pijezometrima P24/c, P6/3, Pp/5 delom i uticajem deponije pepela. i P30. 5. Pojedini uzorci pokazali su i nei- 3. U većini pijezometara koncentra- spravnost u pogledu povećane cija cinka je bila iznad remedi- koncentracija arsena (jedan uzo- jacione vrednosti od 0.8 mg/l, a rak iz Urovaca) i sulfata (jedan izmerena je i visoka koncentraci- uzorak iz Krtinske). ja gvožđa. Visoke vrednosti poti- ču od rastvaranja ovih metala od 6. bakteriološka analiza voda iz seo- cevi koje su pocinkovane i koje su skih bunara, pokazuje prisustvo sastavni deo pijezometara. koliformnih bakterija fekalnog porekla koje je izazvano blizinom Svi uzorci podzemnih voda iz seo- septičkih jama i staja. skih bunara bili su hemijski neispravni, a svi osim jednog uzorka iz Urovaca i bakteriološki neispravni. TENT B Najčešća prekoračenja MDK prema Površinske vode Pravilniku o higijenskoj ispravno- n nema promene kvaliteta reke Save sti vode za piće („Službeni list SRJ“, nizvodno od TENT B u pogledu br. 42/98 i 44/99) odnose se na slede- relevantnih parametara - sulfata će parametre: elektroprovodljivost, i arsena. Registrovano je neznat-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 273 no povećanje koncentracije sulfa- 2. Koncentracije sulfata u pijezometa, a izmerena koncentracija arse- trima je promenljiva, a najveća je na je u svim uzorcima Save ispod u pijezometrima P48, P59 i P9/1. MDK za vodotok II klase odnosno 3. U većini pijezometara koncentra- 50 µg/l, cija cinka je bila iznad remedi- n u kanalu Vukićevica nizvodno od jacione vrednosti od 0.8 mg/l, a mesta ulivanja prelivnih i drenaž- izmerena je i visoka koncentraci- nih voda primećuje se povećanje ja gvožđa. Visoke vrednosti poti- koncentracije sulfata kao i arse- ču od rastvaranja ovih metala od na i po prestanku ispuštanja ovih cevi koje su pocinkovane i koje su voda. Koncentracija arsena preva- sastavni deo pijezometara. zilazi GVE od 10 μg/l, što se može Kvalitet podzemnih voda iz seoskih objasniti prisustvom taloga pepela bunara analiziran je u skladu sa Pra- na dnu kanala, vilnikom o higijenskoj ispravnosti n 8. KOMUNALNE DELATNOSTI koncentracija mineralnih ulja u vode za piće („Službeni list SRJ“, reci Savi uzvodno i nizvodno, kao br. 42/98 i 44/99). Analizirano je 13 ni u otpadnim vodama ne prelazi seoskih bunara na području Drena, dozvoljene vrednosti, Grabovca, Ušća, Skele i Ratara. n povećanje temperature vodotoka Najviše odstupanja od MDK bilo je u reke Save nizvodno, bilo je uglav- pogledu sledećih parametara: nom u okviru maksimalno dozvo- 1. Povišeno zasićenje kiseonikom ljenog od 3 °C, sem u jednom uzor- preko granice od 50% registrova- kovanju, gde je izmereno poveća- no je u čak devet seoskih bunara nje temperature od 3,4 °C. na svim ispitivanim područjima. Podzemne vode (pijezometri i seoski 2. Koncentracija nitrata bila je pove- bunari) ćana povećana iznad MDK od 50 Kvalitet podzemnih voda iz pijezo- mg/l u sedam seoskih bunara na metara je razmatran u odnosu na području Drena, Grabovca, Skele i remedijacione vrednosti koncentra- Ratara. visoke koncentracije nave- cija opasnih i štetnih materija i vred- denih parametara su posledica nosti koje mogu ukazati na zna- fekalnog zagađenja, koje je izazva- čajnu kontaminaciju podzemnih no blizinom septičkih jama i staja. voda, prema Uredbi o programu 3. Koncentracije magnezijuma bila sistemskog praćenja kvaliteta zemlji- je povećana povećana iznad MDK šta, indikatorima za ocenu rizika od od 50 mg/l takođe u sedam seo- degradacije zemljišta i metodologiji skih bunara na području Drena, za izradu remedijacionih programa Grabovca, Skele i Ratara. („Službeni glasnik RS“, br. 88/2010). 4. Povećana elektroprovodljivost, 1. Koncentracija arsena u svim pije- kao pokazatelj količine rastvore- zometrima je bila ispod remedi- nih soli, preko MDK od 1000 μS/ jacione vrednosti od 60 µg/l, zato cm je registrovana u pet buna- što se arsen adsorbuje na podlozi- ra na području Drena, Grabovca, pepeo (na deponiji) i glini (zemlji- Skele i Ratara. šte). Jedino je u piezometru P10 5. Koncentracija mangana je iznad koncentracija arsena bila iznad MDK vode od 50 µg/l u četiri seo- granice detekcije i iznosila je 8,2 ska bunara u Drenu, Ušću, Skeli µg/l. i Ratarima. Povećana koncentracija ovog elementa u podzemnim vodama je verovatno posledi-

274 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI ca visoke zastupljenosti ovog ele- Na osnovu dobijenih rezultata utvr- menta u zemljištu. đeno je: 6. U seoskim bunarima na Ušću, n S obzirom na to da ne postoje kao i pojedinim u Grabovcu i posebni zakonski propisi o kon- Drenu, izmeren je utrošak kalijum centraciji prirodnih i proizvedenih permanganata preko MDK od 8 radionuklida u uzorcima iz radne mg/l, što ukazuje na visok sadržaj i životne sredine termoelektrana, organskih materija. upoređivanje sa literarnim podaci- 7. U svim analiziranim seokim ma iz sveta, jedna je od mogućno- bunarima, osim jednog u Rata- sti dobijanja kompletne slike o uti- rima, utvrđena je bakteriološka caju rada termoelektrane na život- neispravnost, koja se tumači kao nu sredinu. posledica blizine septičkih jama i n Rezultati spektrometrije gama emi- staja. tera uglja, šljake, pepela i zemlje ukazuju na to da su dobijene vred- Povećane vrednosti mangana, nitrita, 8. KOMUNALNE DELATNOSTI amonijaka i bakteriološka nesprav- nosti koncentracije prirodnih radi- nost u vodama seoskih bunara utvr- onuklida istog reda veličine, kao đena je u „nultom stanju“. i termoelektranama u drugim zemljama. n Koncentracija prirodnih i proizve- 6. KONTROLA RADIOAKTIVNOSTI U denih radionuklida u biljnim kul- RADNOJ I ŽIVOTNOJ SREDINI turama, zemlji i vodama, ne razli- Kontrola radioaktivnosti u životnoj kuju se u odnosu na iste uzorke ali i radnoj sredini se vrši redovno od koji se nalaze na drugim teritorija- 1990. godine. ma naše zemlje ili u svetu. Prime- U 2011. godini je obavljena kontro- ćeno je da nema značajnih razli- la radioaktivnosti u radnoj i životnoj ka u dobijenim vrednostima kon- sredini TENT-a A i B od strane Insti- centracije prirodnih radionuklida tuta za medicinu rada Srbije „Dr. između lokacija koje su bile bliže i Dragomir Karajović“. Kontrolom su dalje od deponije. obuhvaćene gamaspektrometrijske n Jačina apsorbovane doze gama zra- analize uzoraka: čenja u prizemnom sloju atmosfere n uglja, varira u granicama nivoa osnov- n elektrofiltarskog pepela, nog zračenja. n n pepela sa aktivnih i pasivnih kase- Sve analizirane vode odgovaraju ta, važećem Pravilniku o higijenskoj ispravnosti vode za piće. n biljnih kultura sa deponija pepela, n zemljišta koje je u i van dometa uticaja deponija kao i 7. KONTROLA RADA ELEKTROFILTERA I MERENJE EMISIJE ZAGAĐUJUĆIH n biljnih kultura sa ovih zemljišta. MATERIJA U VAZDUH Istovremeno sa uzimanjem uzoraka za spektrometriju gama emite- Interna kontrola rada elektrofiltera ra, izvršeno je merenje jačine ambijentalne doze gama zračenja u pri- U toku 2011. godine je redovno pra- zemnom sloju atmosfere. Takođe je ćen rad elektrofiltera (EF) od strane urađena i kontrola ukupne alfa i nadležnih službi u TENT. ukupne beta aktivnosti otpadnih Periodična merenja emisije štetnih i voda i voda reke Save. opasnih materija u vazduh

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 275 Pored interne kontrole rada EF vrše- n ispod GVE domaćih i propisa EU na su periodična merenja emisije na bloku A4 i pri jednom poje- ЅO2, NOx (NO2), CO i praškastih dinačnom merenju na bloku A5. materija (čvrstih čestica) u vazduh n CO u okviru GVE domaćih i propi- od strane RI Zemun i INN Vinča. sa EU, na svim blokovima, sem pri Granične vrednosti emisije, GVE, jednom pojedinačnom merenju na za ložišta na ugalj toplotne snage bloku A5. n >300 MW, gde pripadaju svi blokovi NOX (NO2) ispod GVE u odnosu TENT-a, definisane su Pravilnikom na domaće propise na svim blo- o graničnim vrednostima emisije, kovima. načinu i rokovima merenja i eviden- Do povećane emisije praškastih cije podataka („Službeni glasnik RS“, materija je došlo usled povećanih br. 30/97). GVE, kao i masene kon- protoka i temperatura dimnih gaso- centracije štetnih materija su date na va, sniženih strujno- naponskih normalne uslove, suv gas i referen-

8. KOMUNALNE DELATNOSTI paramatara sekcija, kvaliteta uglja i tni O2 6%. drugih faktora. U toku 2011 godine urađena su poje- U 2011. godini je izmerena specifič- dinačna merenja emisije (po 3 merena otpornost elektrifiltarskog pepela nja u trajanju od po 1 do 3 h) zaga- na ispitivanim blokovima. Dobijena đujućih materija u vazduh na blo- specifična otpornost pepela je iznad kovima: A1, A2, A3, A4, A5, B1 i B2. 1010 Ω cm, odnosno pepeo je visoko Upoređivanjem rezultata dobijenih otporan što negativno utiče na pro- merenjem sa GVE, zaključuje se da ces elektrostatičkog izdvajanja pepe- su: la - praškastih materija. za TENT A za TENT B

n SO2 iznad GVE domaćih i propisa Blokovi B1 i B2

EU, na svim blokovima, n SO2 iznad GVE domaćih i propisa n praškaste materije: EU, na blokovima B1 i B2, n iznad GVE domaćih i propisa n praškastih materija:iznad GVE EU na blokovima A1 A2, A3, pri domaćih i propisa EU, na bloku B1 jednom pojedinačnom merenju i ispod GVE nakon rekonsturkcije na bloku A5 i dok nije izvršena EF bloka B2, optimizacija rada EF bloka A6, n CO ispod GVE domaćih i propisa EU, na blokovima B1 i B2,

n NOX (NO2).

85 12 80 11 75 t/god t/god 10 3 70 3 65 9 10 10 60 8 55 50 7 45 6 40 35 5 30 4 25 20 3 15 TENT B 2 10 1 5 TENT A 0 0 CO SO2 NO2 Praškaste materije 2

Grafik 1 - Emisija SO2, NO2, CO2 i praškastih materija (t/god) u 2011.godini

276 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI n u granicama GVE u odnosu na troprivredi Srbije (EPS) – Termoelek- domaće propise na blokovima trana Nikola Tesla. B1 i B2 Ovaj Projekat se finansira iz IPA Pomoćna kotlarnica fonda. n SO2 ispod GVE domaćih propisa Projekat obuhvata projektovanje, na kotlovima 2 i 3, nabavku, isporuku, instalaciju, testi- n ranje i QAL2 sertifikaciju, sistem NOX (NO2) je iznad GVE domaćih propisa na kotlu 2 i 3, kontinualnog merenja emisije za n CO ispod GVE domaćih propisa na sve blokove Termoelektrane Nikola kotlovima 2 i 3. Tesla A, Nikola Tesla B i za blok A5 Termoelektrane Kolubara. Izvešta- Na grafiku broj 1 su date emisije ji CEMS će biti u skladu sa „Direc- SO , NO , CO i praškastih materija 2 2 2 tive 2001/80/EC* (23 October 2001) (t/god) proračunate na bazi pojedi- for large combustion plants”, odno- načnih merenja emisije koja su vrše-

sno u skladu sa Direktivom za velika 8. KOMUNALNE DELATNOSTI na 2011 (i 2009. godine –merenja za ložišta i u skladu sa važećom zakon- blok A6 i garancijsko merenje 2011. skom regulativom u Republici Srbi- za A6 i B2) od strane Rudarskog ji. Kompletan sistem će biti testiran instituta Zemun i vreme rada bloko- u skladu sa EN 14181 i domaćom va, izuzev CO gde je proračun koli- 2 zakonskom regulativom. čina urađen na osnovu potrošnje i toplotne moći goriva (uglja i mazuta) Prema terminu plana, Projekat je tre- i korekcionog faktora emisije. bao da bude završen do kraja 2011. godine. Zbog nepredviđenih radova i preklapanja termina sa drugim Kontinualno merenje emisije opasnih i radovima na TE Kolubara, kao i zbog štetnih materija u vazduh nepovoljnih meteoroloških uslova Od 2004. do kraja 2010. godine kraj realizacije projekta je odložen, nabavljena je i ugrađena oprema za odobrenjem Evropske komisije do kontinualno merenje emisije štet- 31. 04. 2012. U ovom periodu, pre- nih materija u vazduh na blokovi- ostalo je da se izvrši test i kalibra- ma TENT A. Pored osnovne opre- cija sistema u skladu sa EN 14181 i me koju čine analizatori za mere- domaćom zakonskom regulativom. nje masenih kocentracija praška- stih materija i gasova, ugrađena je i 8. UPRAVLJANJE INDUSTRIJSKIM dodatna oprema za merenje: sadrža- OTPADOM ja kiseonika, ugljendioksida i vlage kao i temperature, pritiska i zapre- Rešenjem br. 353-03-149/1/2011-04 od minskog protoka dimnih gasova. 04. 05. 2011. republičkog inspektora Takođe je ugrađena i oprema za za zaštitu životne sredine preduzeću akviziciju i obradu podataka PD TENT d.o.o. Obrenovac je nalo- Krajem decembra 2010. godine je ženo usvajanje i dostavljanje Plana sklopljen Ugovor između Delegaci- upravljanja otpadom Ministarstvu je Evropske unije(EUD) u Republici životne sredine, rudarstva i prostor- Srbiji i firme Siemens A.G. i Siemens nog planiranja do 05. 07. 2011. Dopi- d.o.o. Beograd, a čiji je predmet: som br. 20364 od 04. 07. 2011. traženo Equipment for Continuous Emissi- je produženje roka za dostavu. Dana ons Monitoring System at Electric 25. 08. 2011. potpisan je Ugovor sa Power, Industry of Serbia (EPS) – Institutom „Kirilo Savić“ Beograd za TENT, odnosno Oprema za sistem izradu Plana upravljanja otpadom kontinualnih merenja emisije u Elek- PD TENT d.o.o. Obrenovac.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 277 Plan upravljanja otpadom u PD znik, „Metalprom“ Valjevo i „Far- TENT d.o.o. Obrenovac za sve četiri makom“ Šabac. Ugovori se odnose lokacije (TENT A, TENT B, TE Kolu- na sve ogranke PD TENT, a sa TENT bara i TE Morava) izrađen od strane A je u 2011. godini prodato 3.439,1 t Instituta „Kirilo Savić“ Beograd pri- neopasnog otpada. mljen je u TENT krajem decembra Što se tiče opasnog otpada, u 2011. 2011., a u zvaničnoj upotrebi biće od godini potpisani su ugovori o zbri- 2012. godine. njavanju sa sledećim ovlašćenim fir- U 2011.godini Institut „Kirilo Savić“ mama: a.d. Beograd izradio je tehničku n „Modekolo“ Beograd za otpadna dokumentaciju za izgradnju skladi- mešana ulja i otpadna adsorpciona šta za privremeno odlaganje otpada sredstva sa uljem i mazutom, na svim lokacijama PD TENT (TENT n „Jugo-Impeks“ Niš za otpadnu A, TENT B, TEK i TEM). metalnu ambalažu od ulja i mazi-

8. KOMUNALNE DELATNOSTI U 2011. godini nastalo je: va i otpadnu plastičnu ambalažu n 3.967,48 t neopasanog otpada i od hemikalija, 329,11 t opasnog otpada u TENT n „Ezo-Grupa“ Beograd za otpad- A i ni azbest i n 6.248,78 t neopasanog otpada i n „Miteko – Kneževac“ Beograd za 196,18 t opasnog otpada u TENT B. otpadne RSV transformatore. Prodaja otpada se vrši putem javne Na osnovu ovih ugovora sa lokaci- licitacije. Izbor najpovoljnijeg kupca je TENT A u 2011. godini zbrinuto (ovlašćenog za postupanje sa otpa- je 321,9 t opasnog otpada. Kako se dom i koji poseduje odgovarajuće radi o istorijskim količinama opa- dozvole nadležnih organa u skla- snog otpada (osim RSV transforma- du sa Zakonom o upravljanju otpa- tora), navedeno zbrinjavanje za PD dom) vrši se po kriterijumima datim TENT znači oslobađanje od ogro- u oglasu za licitaciju ili konkursnoj mnog balasta, dobijanje novog pro- dokumentaciji. Sa kupcem se skla- stora za skladištenje i veliko olakša- pa ugovor o prodaji otpada prema nje za kompletno upravljanje otpa- QP.0.04.01 − Prodaja, kojim se defini- dom na sve četiri lokacije. še način i dinamika odnošenja otpada sa lokacija TENT d.o.o. Za vrste otpada koje se ne mogu Mogućnost korišćenja pepela u niskoj i prodati (naročito opasne) jednom visokoj gradnji godišnje se pristupa njihovom zbri- Elektrofiltarski pepeo koji u termo- njavanju, takođe putem javnog ogla- elektranama nastaje kao nus produ- sa, a sve u skladu sa Zakonom o kat, može se koristiti kao sirovina u upravljanju otpadom. Sa ovlašćenim proizvodnji građevinskih i drugih licima (koja poseduje odgovaraju- materijala. Mnogobrojna istraživa- će dozvole nadležnih organa u skla- nja su pokazala da je pepeo TENT du sa Zakonom o upravljanju otpa- A pogodan za proizvodnju cemen- dom) sklapa se Ugovor o zbrinjava- ta i drugih građevinskih materijala. nju otpada, kojim se definiše način i Pored toga pepeo se može koristiti i dinamika odnošenja otpada sa loka- za gradnju puteva. Kako je ograni- cija TENT d.o.o. čavajući faktor za korišćenje pepela U 2011. godini su potpisani ugovori u ove svrhe radioaktivnost, obavlje- za prodaju neopasnog otpada sa fir- na su potrebna istraživanja koja su mama „Centar za reciklažu“ Žele- pokazala da su radiološki parametri u dozvoljenim granicama, uz napo-

278 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI menu da se moraju vršiti redovna pepela (uslov za primenu pepela ispitivanja. u industriji). 4. Ušteda finansijskih sredstava n prodajom pepela smanjiće se 9. UVOĐENJE NOVE TEHNOLOGIJE SKUPLJANJA, PRIPREME, TRANSPORTA godišnja naknada za odložen I ODLAGANJA PEPELA I ŠLJAKE - pepeo, TRANSPORT I ODLAGANJE GUSTE n ostvarenje ekonomske dobiti, MEŠAVINE prodajom pepela. U cilju smanjenja negativnog utica- 5. Uticaj deponije na kvalitet vaz- ja deponije pepela i šljake na kvali- duha će se smanjiti na najmanju tet vazduha i vode radi se na uvo- moguću meru đenju nove tehnologije, malovod- n smanjenje veličine suvih, neza- nog transporta i odlaganja pepela na štićenih, površina, TENT A. Do sada je urađen General- n povećanje otpornosti površin-

ni projekat sa predhodnom Studi- skog sloja pepela – stvaranje 8. KOMUNALNE DELATNOSTI jom opravdanosti izmene tehnolo- pokorice. gije sakupljanja, transporta i odlaganja pepela - malovodni transport. U toku 2011. godine završen je Idej- 10. SARADNJA SA LOKALNOM ZAJEDNICOM, ni projekat sa Studijom opravdanosti ORGANIMA GRADSKE i državne uprave izmene tehnologije skupljanja, transporta i odlaganja pepela. Tokom 2011.godine TENT je nastavio saradnju sa organima gradske samo- Od juna 2010. godine je i na bloku uprave i državnom upravom. U cilju B1 počeo transport pepela po novoj redovnog obaveštavanja i informisa- tehnologiji. nja, u skladu sa zakonskim obaveza- Izmena postojeće tehnologije hidra- ma TENT dostavljao: uličkog transporta pepela i šljake, tehnologijom malovodnog transpor- Mesečni izveštaji o uticaju TENT na ta (odnos pepela i vode 1:1) će omo- kvalitet vazduha u Obrenovcu i okolnim gućiti smanjenje negativnog uticaja naseljima deponija TENT-a A na životnu sredi- n Ministarstvu životne sredine i pro- nu. Iskustva evropskih zemalja ova- stornog planiranja, kvim izmenama tehnologije koja su n Agenciji za zaštitu životne sredine, urađena pre 10 i više godina potvr- n Opštini Obrenovac (Službi za zašti- dila pozitivne rezultate. Očekivani tu životne sredine) i JP za una- efekti uvođenjem nove tehnologije pređenje i zaštitu životne sredine se ogledaju u: Obrenovca, Očekivani efekti uvođenjem nove n Gradskom Sekretarijatu za zaštitu tehnologije se ogledaju u: životne sreedine, 1. Manja količina potrebne vode za n EPS-u. transport pepela i šljake. 2. Poboljšanje kvaliteta površinske i Elaborat - Praćenje uticaja otpadnih voda TENT A, odnosno TENT B, na površinske podzemne vode i podzemene vode se svake godine n nema prelivnih voda, dostavljaju na uvid i mišljenje JKP n nema isputanje drenažnih voda „Beogradski vodovod i kanalizacija“. (vršiće se recirkulacija drenaž- U skladu sa Pravilnik o metodolo- nih voda.) giji za izradu nacionalnog i lokal- 3. Produžava se vek korišćenja depo- nog registra izvora zagađivanja, kao nije, zbog mogućnosti isporuke i metodologiji za vrste, načine i roko-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 279 ve prikupljanja podataka („Službe- n Kontrola radioaktivnosti u radni glasnik RS“, br. 91/2010), TENT je noj i životnoj sredini, Agenciji za zaštitu životne sredine n Kontrola nivoa buke u životnoj dostavio popunjen Upitnik - Katastar sredini u okolini termoelektrana zagađivača u Srbiji, koji se odnosio na PD TENT, 2010. godinu. n Kontrola uticaja deponija pepela i šljake TENT A i B na zemljište i vode meliorativnih sistema. 11. PRIMENA sistema menadžmenta 2. Sprovođenje mera zaštite na depo- zaštitom životne sredine prema nijama TENT A i B standardu ISO 14001 n Biološka rekultivacija (setva PD TENT je u julu 2008. godine trava, sadnja drveća), dobio sertifikat za uspostavljeni n Kvašenje vodom, sistem menadžmenta zaštitom život- n Održavanje vodenog ogledala. ne sredine, prema standardu ISO 3. Unapređenje upravljanja otpadom 8. KOMUNALNE DELATNOSTI 14001:2004 od strane sertifikacio- n Usklađivanje procedure Uprav- nog tela SGS. Resertifikacija siste- ljanje otpadom u PD TENT sa ma EMS je izvršena u junu 2011. od novom zakonskom i podzakon- strane sertifikacionog tela SGS, a rok skom regulativom, važenja sertifikata je produžen do n Završetak projektne dokumen- 2014. godine. tacije skladišta za privreme- Primenom ovog sistema vrši se stalno odlaganje otpada u TENT no poboljšanje, postavljanjem i pra- A, odnosno TENT B i početak ćenjem realizacije ciljeva zaštite izgradnje skladišta. životne sredine, kao i stalnim pre- 4. Izrada Glavnog projekta za rekon- ispitivanjem sistema, internim pro- strukciju skladišta ulja i maziva verama i preduzimanjem korektiv- TENT A nih mera, a što potvrđuju i rezulta- 5. Rekonstrukcija elektrofiltera bloka ti eksternih provera od strane SGS. B1 6. Raspisivanje tendera za izgrad- 12. PLAN POSLOVA KONTROLE, ZAŠTITE nju postrojenja za odsumporava- I UNAPREĐENJA ŽIVOTNE SREDINE U nje TENT A TENT ZA 2012. GODINU 7. Rekonstrukcija gorionika na bloku 1. Redovna merenja (zakonska oba- A5 veza) 8. Izrada Studije o proceni utica- n Kontrola kvaliteta vazduha u ja i izgradnja skladišta otpada u okolini TENT A i B, krugu TENT A i B n Kontrola kvaliteta površinskih i 9. Izrada projektne dokumentacije za podzemnih voda, izgradnju postrojenja za prečišća- n Kontrola emisije štetnih i opa- vanje otpadnih voda TENT A i B snih materija u vazduh, n Baždarenje analizatora za kontinualno merenje emisije praška- stih materija u vazduhu,

280 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 8.16. Javno preduzeće za gazdovanje šumama „Srbijašume“

IZLETNIČKE ŠUME BEOGRADA Zakonu o šumama iz 1891. god., Na teritoriji Beograda ŠG Beograd a Gradska uprava finansira redov- u okviru JP „Srbijašume“ gazduje no održavanje izletničkih površina šumama na teritoriji od 32 000 hek- u šumama Beograda od 1929. god. tara. preko resornih sekretarijata. U državnom vlasništvu je 16 700 ha Danas je to Sekretarijat za komunalne i stambene poslove preko koga

površina pod šumom, a u privatnom 8. KOMUNALNE DELATNOSTI 15300 ha. se finasiraju radovi na održavanju komunalnog reda na izletničkim Skoro polovina površina pod šumom površinama (prolećno i jesenje gra- u državnom vlasništvu nalazi se sa buljanje, košenje, sakupljanje otpa- desne obale Save (Avala, Trešnja, daka, čišćenje kanala staza, platoa i Stepin lug, Košutnjak i Košutnjač- stepeništa, čuvarska služba, održa- ke šume, Kosmaj, i deo šume na Adi vanje čistoće oko česmi i izvorišta, Ciganliji. higijena u javnom toaletu, oreziva- Na levoj obali Save nalaze se Bojčin- nje šiblja i drveća, entomološka i fito- ska šuma, Progar, Gibavac, Crni lug patološka zaštita drveća i šiblja, pro- i deo šume uz autoput. izvodnja i sadnja sezonskog cveća i Na desnoj obali Dunava gazdujemo održavanje rustik opreme). šumom na Gročanskoj adi, a na levoj Krajem oktobra 2012. godine u šumi obali Dunava gazdujemo u gazdin- Makiš, na zemljištu kojim gazdu- skoj jedinici Dunav). je JP „Srbijašume“ ŠG „Beograd“, uz Površina Beograda je 358 000 ha, a stari Obrenovački put, izgrađen je površina pod šumama je 32000 ha, parking za smeštaj mehanizacije i što pokazuje da je šumovitost Beo- alata za gašenje požara u izletničkim grada oko 10%. šumama „Makiš“ i „Ada Ciganlija“. Po zadnjem popisu u Beogradu živi Važano je istaći da od 2005. god., 1 600 000 stanovnika i za svakoga deo šume na Kosmaju, ima status od nas ima oko 200 m2 šume, dok Predela izuzetnih odlika. Isti status je Evropski standard koji omoguća- imaju delovi šume na Avali od 2007. va život u zdravoj sredini 3300 m2 god., a od 2010. god. status spome- po stanovniku. ŠG Beograd gazdu- nika prirode ima deo Miljakovač- je šumama na površini od 3 800 ke šume. Radovi u ovim delovima ha. Jedanaest šuma ima sportsko šuma finansiraju se preko Sekre- rekreativnu i izletničku namenu tarijata za zaštitu životne sredine (Avala, Stepin lug, Trešnja, Košut- (čuvarska služba,sprovođenje pro- njak, deo šume na Adi Ciganliji, grama upravljanja,kartiranje zaštiće- Makiš, Kosmaj, Obrenovački zabran, nih biljnih vrsta, kontrolana stabla, Bojčinska Šuma, Deo Miljakovačke praćenje i suzbijanje biljnih bolesti, šume, deo šume uz Auto put). protiv požarna dežurstva, postav- Malo istorijskih podataka: Gazdin- ljanje i pražnjenje kontejnera za reci- stvo Beograd nastalo je po prvom klažni otpad, formiranje i ažurira-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 281 nje sajta o ZPD, postavljanje zaštit- o neprocenjivoj koristi čuvanja šum- ne ograde). skih resursa. Ove godine takmiče- PIO I SP predstavljaju zaštićena nje osnovnih škola sa teritorije Beo- prirodna dobra, JER IMAJU ZNA- grada, pored takmičenja u podnožju ČAJNE PROSTORNE I EKOLOŠ- šume Avala, bilo je organizovano i u KE FUNKCIJE U SISTEMU ZELE- okviru Drugog Beogradskog Festi- NIH POVRŠINA ZAJEDNO SA vala Cveća, u parku Manjež. URBANIM ZELENILOM, ZELENIM U ŠG Beograd, jednom od 17 gaz- KORIDORIMA I ŠUMAMA. dinstava u okviru JP „Srbijašume“, Posetioci izletničkih šumam mogu zaposleno je 250 lica, od toga je 36 se prepustiti pasivnoj rekreaciji šum. inž., 6 inž. pejz. arh. i 50 šuma- (miran odmor) ili upražnjavati aktiv- ra. Svi predano obavljaju svoj posao, nu rekreaciju, gde im je na raspo- što dokazuje veliki broj građana koji laganju nekoliko trim staza (Avala, sve više provode vreme u izletnič- kim šumama Beograda.

8. KOMUNALNE DELATNOSTI Ada Ciganlija, Bojčinska šuma Obre- novački zabran i Torlak). Na raspo- U prilog ovome govori i činjenica da laganju su im i raznovrsni sport- je ŠG Beograd među prvim gazdin- ski tereni, zatim igrališta za decu, stvima u Srbiji dobilo međunarod- opremljena ljuljaškama, toboganima ni sertifikat o gazdovanju šumama i klackalicama, a od prošle godine po principima održivosti tj. trajnosti. i biciklistička staza koja polazi od Što znači, da upravljajući šumama manastira Tresije na Kosmaju, kao istovremeno štitimo biodiverzitet i brojne planinarske i pešačke staze. (biploška raznovrsnost svih živih U svrhu zaštite Spomenika prirode bića) i zadovoljavamo ekološke, eko- „Miljakovačka šuma“ postavljena je nomske i isocijalne potrebe današnje zaštitna ograda od drvenih oblica, i budućih generacija. kojom se štiti šuma od ulaska vozila Problem u izletničkim šuma- sa obodnih saobraćajnica. ma predstavlja nesavesno ponaša- Veliki akcenat stavljen je na eduka- nje pojedinaca koji uništavaju šum- ciju lokalnog stanovništva, posebno ski mobilijar, ili na rubovima šume mladih, kroz organizovanje radioni- deponuju građevinski i drugi otpad, ca, škola u prirodi i kampova.Imamo nastojeći da pretvore šume u depo- veoma dobru saradnju sa osnov- nije, sa čime se naši šumari i čuvari nim školama, a poseban kuriozitet u ZPD, svakodnevno bore. je organizovanje takmičenja u šum- U 2011. godini evidentno je smanje- skom višeboju. Deca se takmiče u nje bespravne seče, u našim šuma- rezanju oblica, nabacivanju drvenih ma, a sve zahvaljujući dobroj sarad- karika na drvene stubove, ukucava- nji naših šumara sa organima jav- nju eksera u panj, krunjenju kukuru- nog reda. za i slično, a sve u cilju širenja svesti

282 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 8.17. SPOMENIK PRIRODE BOTANIČKA BAŠTA „JEVREMOVAC“

Program upravljanja prirodnog Zavodu za zaštitu prirode Srbije radi dobra Botanička bašta „Jevremo- dobijanja mišljenja. Zavod je dao vac” za 2011. godinu, donešen je pozitivno mišljenje na plan. na osnovu Zakona o zaštiti priro- U skladu sa godišnjim programom de („Službeni glasnik RS“ br. 36/09. aktivnosti na održavanju i uređe- i 88/10) i Uredbe Vlade Republike nju otvorenog prostora Botaničke Srbije o proglašenju Botaničke bašte bašte, koji smo i ove godine utvrdili „Jevremovac” za Spomenik priro- sa JKP „Zelenilo Beograd“, obavljeni de II kategorije (od velikog znača- su redovni sezonski poslovi kao što 8. KOMUNALNE DELATNOSTI ja) sa posebnim režimom („Službeni su: košenje i odvoz trave, oblikova- glasnik RS“ br. 23, str. 777-778, god. nje krošnji, sakupljanje i odvoženje LI, 29.06.1995), i u skladu sa Uslovi- granja i lišća na deponiju i sl. ma zaštite prirode i izrade Progra- Na osnovu već ostvarenog dogovora ma zaštite i razvoja Spomenika pri- i saradnje sa preduzećem „Ekosan“ rode Botanička bašta „Jevremovac” oko redovnog fitosanitarnog odr- (Zavod za zaštitu prirode Srbije, br. žavanja staklene bašte, izvršena su 03-2247/4 od 14. 12. 1995. godine). neophodna tretiranja insekticidima Godišnji Program upravljanja za i fungicidima. Takođe, izvršene su 2011. godinu baziran je na čitavom redovne deratizacije i dezinsekcije nizu poslova koji su zacrtani u sred- Upravne zgrade, zgrade Katedre za njoročnom Planu upravljanja spome- ekologiju i geografiju biljaka i radnih nika prirode Botanička bašta „Jevre- prostorija u Stakleniku, kao i redov- movac“ (2011-2020 god.). Istovreme- na, dezinfekcija, dezinsekcija, derati- no, neki planirani poslovi (naročito zacija i fumigacija generalne herba- oni krupniji, koji su i od kapitalnog rijumske zbirke i Pančićevog herba- značaja), zbog nedostatka adekvat- rijuma. U više navrata je obavljena nog i kontinuiranog finansiranja ili redovna zaštita od komaraca (zama- duge procedure rešavanja, bili su gljivanjem sa zemlje), kao i zaštita od preneti iz prethodnih godina. Zna- sitnih glodara. Bilo je pokušaja nasil- čajan broj poslova predviđenih Pro- nog i neovlašćenog ulaska u Zašti- gramom upravljanja za 2011. godi- ćeno prirodno dobro od nesavesnih nu je realizovan, a deo se prenosi u posetilaca gde je služba obezbeđenja naredni period. adekvatno intervenisala. U cilju zaštite postojećeg stanja den- Izvršeno je prekrivanje staklenika droflore završen je Manual identi- plastičnom folijom, kao neophodna fikacije, determinacije i valorizaci- priprema za zimski period 2011-12. je dendroflore Botaničke bašte. Na godine. osnovu ovog dokumenta sačinjen je Biljni fond je u toku 2011. neznatno plan za sukcesivno uklanjanje suvih obogaćen. Sa terena je donešeno i i polusuvih, trulih, obolelih, defor- zasađeno 15 novih vrsta biljaka. Kao misanih i samoniklih biljaka, kao donaciju od rasadnika Reva 2 dobi- i redukovanje krošnji oštećenih i li smo 20-tak odgajenih, hortikultur- preraslih stabala. Plan je dostavljen nih, novih žbunastih vrsta, koje su

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 283 posađene na padini ka ulici Vojvo- vac“. Sekretarijat za komunalne i de Dobrnjca i u sistematskom polju. stambene poslove Grada Beograda, Rasadnik „Zelenila Beograd“ doni- dostavio nam je sve projekte i pra- rao je oko 500 kom. cvetnih sadni- teću dokumentaciju (saglasnosti jav- ca, Begonia i Myosotis za cvetnjake nih komunalnih preduzeća). Fond u Bašti. za zaštitu životne sredine preuzeo Redovno je održavana edukativna je obavezu sufinansiranja realizaci- parcela sa retkim i ugroženim bilj- je ovog projekta. Početak radova se kama Srbije, koja je svojevremeno očekuje na proleće 2012. godine. formirana u Ex situ uslovima Bašte. Nastavljeni su poslovi na realizaciji U toku 2011. godine potpuno su Glavnog projekta rekonstrukcije sta- zamenjene otpale i uništene identifi- rog staklenika. Nakon što su dobije- kacione etikete sa drvenastih biljaka ne neophodne saglasnosti za poče- i postavljene nove na aluminijum- tak radova, Biološki fakultet je apli- cirao za sredstva kod Ministarstva

8. KOMUNALNE DELATNOSTI skim nosačima. Banka semena se redovno dopu- za nauku i tehnološki razvoj (sada njavala pa je u toku 2011. godine Ministarstvo prosvete i nauke) iz sa sistematskih parcela sakupljeno predpristupnih fondova EU (IPA). seme 40 vrsta. Ovoj zbirci će se Prema informacijama iz Ministar- dodati semena koja se sakupljaju u stva, obezbeđena su sredstva i oče- ostatku otvorenog prostora. Nastav- kuje se raspisivanje međunarodnog ljene su pripreme za formiranje tendera do sredine marta 2012. godi- Index seminum-a, koji će Botanička ne. bašta, kao obrazovno-naučna insti- Za malu staklaru - množaru tako- tucija, imati i zahvaljujući kojem će đe je urađen glavni projekat, i dobi- biti moguća razmena semena sa dru- jene su neophodne saglasnosti za gim institucijama, ne samo u regio- početak radova. Ovaj objekat će biti nu nego i šire. rekonstruisan zajedno sa velikim Časopis Botanica Serbica redovno staklenikom, a početak rekonstruk- se štampa. Iz sveta i naše zemlje je cije oba objekta očekuje se sredinom stiglo 10 naslova časopisa (18 sveza- 2012. godine. ka), a u razmeni za Botanica Serbi- Poslovi na planu projektovanja ca. Biblioteka je dobila 2 doktorske i izgradnje nove staklene bašte u disertacije. Botaničkoj bašti su trenutno obu- U toku 2011. godine za potrebe Bota- stavljeni i biće nastavljeni kada se ničke bašte, nabavljeno je novo služ- obave neophodni radovi na Planu beno vozilo Dacia Duster 4h4. Nije detaljne regulacije prostora Botanič- nabavljana nova oprema i mašine, ke bašte. već je postojeća servisirana. Nabav- U okviru medijske prezentacije ljena je montažna letnja učionica Botaničke bašte „Jevremovac“ tokom prvenstveno za potrebe prezentaci- 2011. godine, snimljeno je preko 43 ja Botaničke bašte, kao i eventual- različitih televizijskih priloga ili ne nastavne potrebe u letnjem seme- gostovanja u studijima više TV sta- stru. nica, ostvareno je oko 23 učešća ili Završen je Glavni projekat rekon- direktnih uključenja u različite radio strukcije parkovskog uređenja, emisije Štampano je 140 novinskih odvodnjavanja kišnih voda, hidrant- članaka ili reportaža u dnevnim ili ske i protivpožarne hidrantske nedeljnim novinama. mreže Botaničke bašte „Jevremo- Završena je izrada sajta Botaničke bašte „Jevremovac“, koju je finan-

284 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI siralo Ministarstvo životne sredi- n 05. 06. 2011. – dvočasovna mani- ne, rudarstva i prostornog planira- festacija „Rekonstrukcija ženski nja. Sajt se nalazi na adresi www.bfbot. fond“ bg.ac.rs. n od 07. 07 do 09. 09. 2011. – Izložba Takođe, štampan je novi reklamni fotografija „Elba -10 -50“ materijal u vidu razglednica, bloko- n 28. 09. 2011. – Dan biološkog fakul- va, magneta i sl. teta Deo sadržaja Botaničke bašte pre- n U Japanskom vrtu je 21.05. 2011. zentovan je kroz organizovane pose- godine Ministarstvo za zaštitu te učenika i nastavnika osnovnih životne sredine održalo KZŠ povo- i srednjih škola sa teritorije čitave dom akcije „Očistimo Srbiju“. Srbije, kao i zainteresovanih građa- n Bašta je sa studentima učestvovala na i grupa sa posebnim potrebama, u nekoliko akcija za čišćenje Srbije socijalno ugroženih itd. U toku 2011. na republičkom i gradskom nivou, godine, kroz organizovane grupne koje su organizovali Ministarstvo 8. KOMUNALNE DELATNOSTI posete kroz Botaničku baštu je proš- za zaštitu životne sredine, Skupšti- lo 14.500 posetioca. U okviru besplat- na grada i druge institucije. nih humanitarno-edukativnih poseta, za decu iz specijalnih osnovnih i srednjih škola, domova, nezbrinute, iz izbegličkih kampova sa Kosova i Metohije i grupa odraslih iz Instituta za mentalno zdravlje u Palmotićevoj ulici, kulturno umetničkih društa- va, Botaničku baštu je tokom prethodne godine, sa stručnim vodičem obišlo oko 400 posetilaca. Na bile- tarnici Botaničke bašte evidentirano je oko 18.000 pojedinačnih poseta. Osim toga, kako je besplatan ulaz u Baštu dozvoljen deci do 7 godina u pratnji punoletnih osoba, studentima, trudnicama, vojnicima, saradnicima i gostima Instituta za botaniku, ukupan broj poseta u ovom periodu je bio znatno veći. U toku ove godine organizovano je sedam različitih manifestacija u kojima je Bašta bila organizator, suorga- nizator ili domaćin. n 23. 04. 2011. – „Supernatural Festi- val“ n od 13. 05. do 23. 05. 2011. – „Zen izložba“ n 22. 05. 2010. – Svetski DAN BIODI- VERZITETA, svečano obeležen sa Zavodom za zaštitu prirode RS n od 04. 06. do 06. 06. 2011. – Izložba gljiva „Gljive čistači prirode“

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 285 8.18. ZAVOD ZA ZAŠTITU PRIRODE SRBIJE

Kontinuitet u planiranju i realiza- regionalnim i evropskim okvirima ciji strateških planova i aktivnosti i oličavaju istoriju nastanka Plane- očuvanja zelenih zona Beograda, te u ovom području skoro milion kao značajnog faktora zdrave život- godina unazad. Spomenik prirode ne sredine i zdravlja njegovih žitelja „Kalemegdanski rt“ profil je ispod sastavni je deo razvojnih programa Beogradske tvrđave na Kalemegda- Grada, koji je, ne samo od prestonič- nu na ušću Save u Dunav, a prvi kog, nego i šireg regionalnog znača- put je zaštićen 1969. godine. Pro-

8. KOMUNALNE DELATNOSTI ja, a ostvaren je i u 2011. godini. fil predstavlja pravu prirodnu ret- U skladu sa strategijom i planovima kost, jedinstven ostatak mediteran- Sekretarijata za zaštitu životne sre- skog stadijuma, najstarijeg u istoriji dine grada Beograda o povećanju Panonskog mora na našem tlu i deo procenta zaštićene prirode, a poseb- je spomeničkog nasleđa - komplek- no površina pod šumama na terito- sa Beogradske tvrđave sa Kalemeg- riji grada, Zavod za zaštitu prirode danom. Srbije je shodno programu rada za Spomenik prirode „Kesten na Dor- 2011. godinu realizovao niz aktiv- ćolu“ nalazi se u Ul. Cara Duša- nosti koje su obuhvatile istraživanje, na 55a. Ovo stablo divljeg kestena, valorizacijui i izradu studija za zašti- karakteriše velika starost (oko 80 tu prirodnih dobara. Pored toga, godina), odlično zdravstveno stanje realizovane su i brojne aktivnosti i odlična vitalnost. Stablo je očuva- kao što su promocije, edukacije i no, pravilnog izgleda i impozantnih drugi poslovi u zaštiti prirode. dimenzija, što ga čini izuzetnim, Na osnovu studije zaštite Zavoda, posebno u urbanim uslovima. u 2011. godini stavljen je pod zašti- U skladu sa ciljevima gradske upra- tu Spomenik prirode „Arboretum ve da zaštiti šumska područja Beo- Šumarskog fakulteta u Beogradu“, grada, u 2011. godini sprovedeno rešenjem o zaštiti („Službeni list je istraživanje, valorizacija i izrađe- grada Beograda“, br. 27/2011). U pro- na studija zaštite kompleksa Bojčin- tekloj godini sprovedena je javna ske šume. Osnovna vrednost ovog rasprava o Predlogu akta o pro- dobra je šuma, oaza hrasta lužnjaka glašenju zaštićenog područja zašti- (nekada ogromnih starih nizijsko- te „Zvezdarska šuma”,a na osnovu močvarnih). Ova šuma je i danas urađene studije i izvršeno je norma- utočište brojnih vrsta biljnog i živo- tivno usklađivanje za studije zašti- tinjskog sveta (185 biljnih vrsta, 60 te spomenika prirode „Banjička vrsta sisara, 108 vrsta ptica, 165 vrsta šuma“ i „Šuma Košutnjak“. Takođe, gljiva, 93 vrste insekata ...). sa normativnim izmenama usklađe- Pored izrade stručno-dokumentaci- ne su ranije završene studije zaštite onih studija, Zavod za zaštitu pri- „Zemunski lesni profil“, „Lesni pro- rode Srbije u 2011. godini obavljao fil Kapela u Batajnici“, „Kalemeg- je terenska istraživanja određenih danski rt“ i „Kesten na Dorćolu“. područja na teritoriji Beograda, kao Zemunski lesni profili su objekti osnove za izradu studija i dalje spro- geonasleđa, koji su jedinstveni u vođenje postupka zaštite.

286 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI U okviru ovih aktivnosti, započeta U 2011. godini realizovan je niz, su istraživanja prirodnih vrednosti po temama ili učesnicima, veoma Lipovačke šume, čiju zaštitu je inici- raznovrsnih aktivnosti i program- rao i podržao Sekretarijat za zaštitu skih sadržaja, ali sa istim ciljem – životne sredine Beograda. bliže uputiti i podsetiti Beograđane Sekretarijat za zaštitu životne sre- na značaj i vrednost zelenih površi- dine Beograda, Zavoda za zaštitu na u gradu i ekološku, urbanističku, prirode Srbije i „Liga za ornitološ- ambijentalnu, rekreativnu, kultur- ku akciju“ zajedno su angažovani no-istorijsku i svaku drugu suštin- oko zaštite područja na levoj obali sku vrednost i značaj zaštićenih pri- Dunava, nasuprot „Velikog ratnog rodnih dobara u prestonici. ostrva“. Ovo plavno područje pred- Pored realizacije obrazovnih semi- stavlja preostale delove nekadašnjih nara, akreditovanih od strane Mini- močvara Pančevačkog rita. Sa regi- starstva prosvete, koji su namenje- strovanim brojnim retkim i ugro- ni nastavnicima biologije i geogra- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI ženim biljnim i životinjskim vrsta- fije beogradskih osnovnih škola, za ma naročito je značajno kao ekološ- buduće zaštitare realizovan je proki koridor za opstanak vrsta karak- gram „Potraga za blagom Pionirskog terističnih za vlažna područja. Istra- parka“ u saradnji sa Dečjim kul- živanja započeta u 2011. nastaviće se turnim centrom. Takođe, organizo- i u narednoj, s obzirom da je u pita- van je niz poseta školaraca različitih nju kompleksno područje specifič- uzrasta izložbenoj postavci Zavoda nog urbanog položaja. Pored istraži- „Zaštita prirode Srbije“, uz tematska vanja i valorizacije područja, u pro- predavanja. Obeležen je niz među- tekloj godini Zavod se bavio i zašti- narodno značajnih ekoloških datu- tom i praćenjem stanja vrsta. Tako, ma akcijama u saradnji sa školama naprimer, na području opštine Pali- nevladinim organizacijama i dru- lula, u Krnjači, vršio je nadzor sta- gim saradnicima. Tako je Zavod, ništa strogo zaštićene vrste orhideje povodom Dana šuma, zajedno sa - barska kalužđarka (Epipactis palu- Gradskom opštinom Obrenovac, stris) u neposrednoj blizini Velikog promovisao Studiju zaštite Spome- blata. nika prirode „Obranovački zabran“. U cilju racionalnog i odgovornog Dan zaštite prirode 11. april, bio je korišćenja prostora i uspešnijeg povod i prilika da se predstave jav- upravljanja prirodnim dobrom, pro- nosti vrednosti i zaštita PIO „Veliko tekle godine pristupilo se izradi Pro- ratno ostrvo“. Na Svetski dan zašti- stornog plana područja predela izu- te životne sredine, u okviru akcije zetnih odlika „Avala“ i „Kosmaj“ na Velikog spremanja Srbije, Sekretari- kojem Zavod sarađuje kroz davanje jat i Zavod zajednički su učestvovali uslova i konsultacije. Od preko 1 600 u akciji čišćenja beogradskih prirod- predmeta vezano za izdavanje uslo- nih dobara, kao što je Miljakovačka va za izgradnju različitih objekata, šuma, Topčiderski park, itd. realizaciju raznih aktivnosti u pro- Tematskim predavanjima u okviru storu, izradu planske i druge teh- programa eko-kampova na zaštiće- ničke dokumentacije, osnova i pro- nim dobrima - Velikom ratnom ostr- grama, znatan broj izdatih rešenja vu i Kosmaju, mladi polaznici nauči- odnosi se na prostore na teritoriji li su više o prirodi Srbije i Beograda i Beograda. kako je štititi. I 2011. godine, u okviru programa Festivala „Mikser“, svojim učešćem, Zavod je skrenuo

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 287 pažnju javnosti na zaštitu prirode, i neophodnost njegovog očuvanja, a ovog puta na zaštitu i očuvanje šum- naročito u uslovima urbanih sredi- skog resursa. Kućica za ptice stude- na, gde one svojevrsno utiču na uku- nata Fakulteta primenjenih umet- pan kvalitet životne sredine. nosti, Odsek unutrašnja arhitektu- Pored već tradicionalnih manifesta- ra, uz mentorstvo profesora Tanje cija, u Beogradu je zaživela još jedna Manojlović i Tijane Sekulić, nasta- koja zaslužuje pažnju i posećenost le u okviru radionice koja je realizo- – Beogradski festival cveća. Na pro- vana u saradnji Zavoda i FPU, uče- storu parka Manjež, realizovane su stvovale su 2011. godine na Beograd- brojne izložbe, akcije i ekološke radi- skoj nedelji dizajna. U okviru izlož- onice i tom prilikom je Zavod, kroz be „100% future Srbija“ – 100 izloga igru upoznavao najmlađe Beograđa- za 100 dizajnera“, izložene su u izlo- ne sa životom divljih vrsta u gradu i zima poznatih modnih kuća u Knez njihovom zaštitom. Najširi krug cilj- Mihajlovoj. Zavod je takođe već tra- nih grupa kojima se predstavlja pri- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI dicionalno podržao izbor za „Naj- roda Beograda s ciljem popularizaci- lepši balkon 2011.“ i svojim izdanji- je proširen je. Pomalo neobično – na ma obradovao stanare Doma penzi- inicijativu udruženja MENSA Srbi- onera „Bežanijska kosa“. Učešćem u je organizovan je obilazak zaštiće- značajnim sajamskim manifestaci- nog prirodnog dobra PIO „Veliko jama na beogradskim sajmovima 8. ratno ostrvo“, članova Mense Srbi- Međunarodni sajam zaštite životne je, kao i članova Mense iz evropske sredine ECOFAIR i 56. Međunarod- zajednice. ni beogradski sajam knjiga, Zavod je upozorio na ugroženost živog sveta

288 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 8.19. JKP „Javno osvetljenje Beograd“

Privradno društvo za održava- ciji grada imaju dekorativno osvet- nje mreže javnog osvetljenja „EDB ljeni objekti, koji svojom jedinstve- Javno osvetljenje“ d.o.o. nastalo je 3. nošću, istorijskom i arhitektonskom oktobra 2005. g. izdvajanjem tadaš- vrednošću plene svojim šarmom njeg Javnog osvetljenja iz ELEKTRO- i ostavljaju bez daha posetioce iz DISTRIBUCIJE BEOGRAD. celog sveta. U tom smislu, nastav- 2011. godine, prenosom osnivačkih lja se akcija gradske Uprave deko- prava sa republike na grad i upi- rativnog osvetljavanja objekata u 8. KOMUNALNE DELATNOSTI som u registar, EDB „Javno osvetlje- užem gradskom jezgru, pa se pored nje” registrovano je kao novo javno realizovanih projekata osvetljenja komunalno preduzeće s nazivom palate Albanija, Igumanove palate, „Javno osvetljenje Beograd” Kapetan Mišinog zdanja i Kolarče- Preduzeće JKP „Javno osvetljenje ve zadužbine planira i akcentova- Beograd“ osnovano je sa ciljem pro- nje fasada Biblioteke Grada Beograd, jektovanja, održavanja, poboljšanja, Bajrakli džamije, zgrade Jevrejske rekonstrukcije i izgradnje mreže jav- opštine, kule Nebojša. nog osvetljenja na teritoriji grada Beograd, poput većine svetskih Beograda. Ovako definisana delat- metropola, poslednjih godina je oki- nost firme, podrazumevala je nad- ćen novogodišnjim dekorativnim ležnost u deset gradskih opština, a osvetljenjem. Na zadovovoljstvo od naredne godine u još 6, ranije pri- Beograđana, osvetljavanjem trgova, gradskih, a sada gradskih opština. ulica i fasada, grad sija u svečanom Grad Beograd - Sekretarijat za stam- ruhu tokom novogodišnjih i božić- beno-komunalne poslove - Uprava nih praznika. Na taj način, upotpu- za energetiku, inicira i daje finan- njuje se praznična atmosfera, kolo- sijsku podršku za realizovanje pro- ritnim pejzažima, koji ambijent čine jekata iz oblasti javnog osvetljenja, prijatnijim. pa se tako za narednu godinu plani- Praćenje svetskih trendova u jav- ra izgradnja i poboljšanje mreže javnom osvetljenju, uvođenje sistema nog osvetljenja u dužini od najmanje kontrole i upravljanja potrošnjom, 150 km. Predviđa se postavljanje oko implementacija savremene opre- 3000 novih stubova i 15 000 svetilj- me, izvora svetlosti od popularnih ki, na novoj ili već postojećoj insta- LED do ekološki „čistih“ sa solar- laciji. Na taj način, teži se kreiranju nim panelima, izrada ostale plan- ujednačene noćne slike grada, i pru- ske dokumentacije, samo su neke od žanju utiska bezbednosti i sigurno- stalnih aktivnosti našeg preduze- sti sugrađana, čemu doprinosi upra- ća. Brigom o svetlosnom zagađenju, vo javno osvetljenje. smanjenjem upotrebe živinih sijali- Poslednjih godina, sve više se vodi ca, uvođenjem izvora sa višestruko računa o panorami grada u noćnim dužim vremenom trajanja, svrsta- satima, kao jednom od segmena- vamo se među prestonice sa razvi- ta vizuelne prepoznatljivosti presto- jenom ekološkom svešću. Stalnim nice. Značajnu ulogu u identifika- učešćem na seminarima i drugim

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 289 aktivnostima koje organizuje Srpsko Veoma je važno napomenuti da je društvo za osvetljenje, omogućeno osnovno načelo i strategija beograd- je usavršavanje zaposlenih uvidom ske uprave, uvođenje i održavanje u dostignuća svetskih proizvođa- kvalitetnog osvetljenja, kao jednog ča opreme, kao i njihove realizacije. od preduslova osećaja bezbednosti Kroz organizovane posete gradovi- građana. Osećaju sigurnosti Beogra- ma, sa naglaskom na noćnom doživ- đana doprinosi kako noćna slika ljaju, pruža se prilika da se uoče slič- grada, tj. osvetljenje u parkovima i nosti i razlike u pristupu osvetlje- ulicama i na saobraćajnicama ,tako nja. Osim funkcionalnog, posebna i osvetljenje u školskim dvorištima pažnja se posvećuje dekorativnom i obdaništima. Stanovnicima Beo- osvetljenju, čime Beograd može da grada omogućeno je da osnivanjem se ponosi. kontrolno-komandnog centra aktiv- Jedno od najznačajnijih zdanja Beo- no učestvuju u radu Javnog osvet- grada, Dom Narodne skupštine, ljenja koji je okrenut potrebama gra- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI dobilo je kompletno novo dekora- đana. tivno osvetljenje. Koncept osvet- Radovima na mostu „Gazela“ u toku ljenja sa 1024 reflektora, upotreba 2010. g bila je predviđena i sanaci- svetiljki sa LED izvorima svetlosti, ja javnog, funkcionalnog osvetlje- od kojih pojedini imaju mogućnost nja. Posao postavljanja 48 stubova i promene boje u definisanom vre- 96 svetiljki na mostu je odrađen za 3 menskom periodu (tzv. dinamičko noći, tj. 5 puta kraće vreme nego što osvetljenje), čini se jedinstvenim na je bilo optimalno vreme, čime je JKP ovim prostorima. Ovakvom insta- „Javno osvetljenje Beograd“ dopri- lacijom, uspešno su osvetljeni deta- nelo da se uobičajene gužve makar lji na fasadi, krovu, puškarnicama, malo redukuju. Serioznost pristupu velikoj i malim kupolama.Kombina- posla, dobra organizovanost i uho- cijom osvetljavanja sa stubova jav- danost visokokvalifikovanih mon- nog osvetljenja, trotoara, kao i same tera na ovakvim poslovima došla je zgrade, proizveden je poseban uti- do izražaja u specifičnim i otežanim sak naglašavanja detalja, a ne celine, uslovima (noćni režim rada, deli- kako je to uobičajeno. Novina je sva- mična blokada saobraćaja i obaveza kako postojanje sistema upravljanja i da se ispoštuju uslovi koje je name- kontrole osvetljenja. Pred JKP „Javno tala saobraćajna policija, kao i drugi osvetljenje Beograd“ kao izvođača, izvođači na mostu). postavljen je težak i pre svega oset- U sklopu rekonstrukcije parka Taš- ljiv zadatak, jer istorijski značaj i majdan, izvedeni su i radovi pobolj- monumentalnost objekta obavezu- šanja javnog osvetljenja u rekor- je. Činjenica da je zgrada Skupštine dnom roku. Posebno dizajniranih pod zaštitom Zavoda za zaštitu spo- 156 stubova sa svetiljkama, za osvet- menika kulture, posebno poziva na ljenje pešačkih, trim staza i igrališta, opreznost izvođača.Sve te činjeni- daju nov vizuelni identitet najčuve- ce uzete su u obzir i većina posla je nijem beogradskom parku. Oblikov- uspešno izvedena. S obzirom da je u no nenametljivi i neupadljivi, inte- oktobarskim demonstracijama 2000. gralni sistem koji čine stub sa sve- g. osim osvetljenja Doma Narodne tiljkom, predstavlja novi koncept u skupštine stradala i fasada, neop- formi osvetljenja. Poseban efekat i hodni su bili i radovi na čišćenju i doprinos ima akcentovano osvetlje- peskiranju fasade. nje skulptura i starih, dragocenih biljnih kultura.

290 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI DELATNOST DRUŠTVA značajno uticalo na iznalaženje teh- noloških novina i poboljšanje kva- n Izrada kompletne tehničke dokumentacije za izvođenje instalacije liteta izvedenih radova, a sve sa (idejna eksterijerska rešenja , idejni ciljem unapređenja instalacije jav- projekti elektroenergetskih insta- nog osvetljenja. lacija, glavni projekti elektroener- Takođe,omogućeno je praćenje kvali- getskih instalacija,...) teta i dinamike izvođenja radova, uz konstantni stručni nadzor inženje- n Izrada novih mreža i instalacija javnog osvetljenja, što podrazu- ra koji poseduju neophodne licence meva izradu vazdušne ili kablov- za ovu vrstu poslova. Na taj način, ske instalacije, izvođenje elektro u rekordnom roku su izvedeni rado- montažnih radova kod postavlja- vi dekorativnog osvetljenja zgrade nja stubova i komandnih ormana, Kapetan Mišinog zdanja, Kolarče- kao i montaža i povezivanje sve- ve zadužbine, svečanog novogodiš- njeg osvetljenja, i mnogih drugih tiljki. 8. KOMUNALNE DELATNOSTI objekata n Održavanje, poboljšanje i rekonstrukcija postojeće instalacije, što Zahvaljujući integraciji tima čiju podrazumeva pregled i reparaci- okosnicu čine diplomirani elektro- ju postojećih stubova i svetiljki, inženjeri (podsećanja radi, prema čišćenje svetiljki i zamenu izvora Zakonu o planiranju i izgradnji, jedi- svetlosti. no to zvanje može biti imenovani odgovorni projektant), urađeni su mnogi projekti, kao Projekat izve- KVALIFIKACIONA STRUKTURA denog objekta adaptacije i sanacije dekorativnog osvetljenja Doma Po formiranju društva 2005. g, uku- Narodne skupštine, svečanog novo- pni broj zaposlenih na kraju poslov- godišnjeg osvetljenja Beograda 2012 ne godine bio je 83, od toga 1 zapo- itd. Takođe, ovaj tim je angažovan i sleni sa visokom stručnom spre- na poslovima izrade studija rekon- mom, ostali VKV,KV i NKV. strukcije i modernizacije postojećeg U 2011. godini kavlifikaciona struk- funkcionalnog osvetljenja, u cilju tura sa brojem zaposlenih je valorizacije postojećih i opravdano- VSS VS VKV SSS KV NKV UKUPNO sti investicije novih, planiranih reše- 26 11 30 54 40 3 164 nja (analiza postojećeg javnog osvetljenja Knez Mihajlove ulice). Posledica donošenja nove gradske odluke o osvetljenju je proširenje delatnosti preduzeća u segmentu obavljanja poslova vezanih za izdavanje tehničkih uslova za projektovanje, saglasnosti na izrađene projekte, kao i kontrolu već izvedenih instalacija javnog osvetljenja koje se predaju Gradu Beogradu, tj. JKP „Javno osvetljenje Beograd“ na odr- žavanje. Na ovaj način se teži spre- čavanju anarhije koja bi zavladala nepoštovanjem postojećih preporu- Angažovanje visoko obrazovanih ka iz oblasti javnog osvetljenja, a sve kadrova i kvalitetnih montera je u cilju standardizacije, ali ne i jedno-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 291 obraznosti instalacije javnog osvet- 1. Manja jedinična potrošnja svetle- ljenja u prestonici. ćeg mesta 2. Manja zaprljanost atmosfere zbog NEPOSREDNA DELATNOST DRUŠTVA smanjene proizvodnje CO2 3. Manje svetlosno zaprljanje zbog Održavanje mreže javnog osvetljenja korišćenja savremenih svetiljki u Beogradu je zadatak koji obavezuje Društvo da se bavi : ZASTUPLJENOST IZVORA SVETLOSTI U n zamenom neispravnih sijalica 2006. g.

n opravkom kvarova na instalaciji ili inkadescentne Zamenom delova instalacije halogene n Popravkom ili zamenom oštećenih živine stubova i svetiljki natrijum v.p. n Tehnološkim unapređenjem posto- metal halogenidne

8. KOMUNALNE DELATNOSTI jeće instalacije, koje podrazumeva primenu najsavremenijih svetiljki i sijalica. ZASTUPLJENOST IZVORA SVETLOSTI U 2007. g.

A - IZVORI SVETLOSTI I SVETILJKE inkadescentne U periodu od 2005. do 2011. g u halogene Beogradu od prvobitno postavljenih živine SIJALICA: natrijum v.p. metal halogenidne Grafički prikazana promena broja sijalica bi bila: Pomenuta rešenja su se bazirala samo na ugradnji svetiljki sa izvorima svetlosti natrijum visokog pritiska. Ovaj izvor svetlosti ima najveće svetlosno iskorišćenje. Temperatu- ra boje, a naročito reprodukcija boje kod ovog izvora nisu najsavršeniji. Intencije su da se natrijumovi izvori svetlosti manje koriste u pešačkim zonama, i da se popularizuju metal- halogene i u novije vreme LED izvo- Od 2007. godine se intenzivno poče- ri, čime je omogućeno prirodnije lo sa zamenom svetiljki sa sijali- sagledavanje ljudi. com živa v.p. svetiljkama sa sijali- ZASTUPLJENOST IZVORA SVETLOSTI com natrijum v.p.. Ovakva zamena U 2008. g je omogućila: inkadescentne n Bolje svetlotehničke parametre halogene (osvetljenost i sjajnost osvetljenih živine površina) natrijum v.p. n Ekonomičniju instalaciju jer su pri- metal halogenidne menjeni izvori svetlosti – sijalice sa boljim svetlosnim iskorišćenjem, led pa je rezulztat.

292 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI ZASTUPLJENOST IZVORA SVETLOSTI NOVE SVETILJKE U MREŽI JAVNOG U 2011.g OSVETLJENJA

inkadescentne Pre rekonstrukcije uličnog osvetlje- halogene nja pravi se izbor između „nadogra živine dnje“, odnosno poboljšanja postojeće natrijum v.p. instalacije osvetljenja koje se realizu- metal halogenidne je tako što se nove svetiljke postavljaju na postojeće stubove, i potpu- led no novog rešenja (novo rešenje nije ograničeno postojećim stubovima i U 2012. godini planiramo da nasta- postojećom instalacijom). vimo sa osvetljavanjem Beograda tehnološki najsavremanijom opremom. Ideja je da se umesto izvora svetlosti natrijum visokog pritiska upotrebe LED izvori zbog veli- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI ke svetlosne iskoristivosti i neupore- divo većeg životnog veka. Nekoliko projekata je u toku ili završeno (Dom Narodne skupštine, Hram Svetog Save, Stari dvor, crkva Svetog Antu- na, Kolarčeva zadužbina, Kapetan Mišino zdanje.) B - ORMANI JAVNOG OSVETLJENJA Napominjemo da bez obzira na zna- Nekada u sklopu trafo-stanica, a čajna sredstva koja grad odvaja za danas kao zasebni deo, razvodni javno osvetljenje, situacija nije naj- ormani su zaduženi za funkcional- bolja. Naime, još uvek postoje delovi no razdvajanje mreže javnog osvet- grada koji su osvetljeni svetiljkama ljenja. Izrađeni od kvalitetnih , nego- postavljenim pre 30 i više godina. rivih materijala, opremljeni mernom Takve svetiljke zbog starosti imaju grupom, omogućavaju manipulaci- katastrofalne svetlotehničke efekte, je u sistemu. Sadrže uređaje koji a njihova snaga, što znači i utroše- iniciraju „paljenje“ javnog osvetlje- na električna energija je mnogo veća. nja, MTK uređaje, koji su nasledi- Na taj način, pomenute predstavlja- li sada već prevaziđene i zastarele ju balast, kako za mrežu (zbog veće foto-relee. potrošnje), tako i za grad (nepotrebno se troši veća električna energija). U cilju dobijanja optimalnog rešenja, uzeti su u obzir svi relevantni uticaj- ni faktori, koji se nameću kao preporuke stručnjaka, i to kao: n opšte preporuke, n preporuke koje su rezultat potreba korisnika, i n fotometrijske i tehničke preporuke.

C - MREŽA JAVNOG OSVETLJENJA Svojevremeno, mreža javnog osvetljenja je kao i mreža široke potroš-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 293 nje bila vazdušna. U sklopu odva- električne energije koja se plaća za janja mreže javnog osvetljenja, gde javno osvetljenje višestruko manja god je moguće pravi se kablovska kod nas nego li u susednim zemlja- instalacija. ma, jasno je da je vreme isplativosti Mnogi delovi Beograda, još uvek, iste instalacije daleko manje u okru- imaju vazdušnu mrežu široke potro ženju. šnje, bez dela namenjenog javnom Ono što se nameće kao zaključak, osvetljenju. U takvim slučajevima jeste da su ovakvi projekti poželjni, izvodi se vazdušna mreža javnog jer je korist višestruka, a doprinosi osvetljenja, a najčešće se koriste stu- se boljem i lepšem gradu. bovi mreže široke potrošnje kao nosači svetiljki. OPREMA I MEHANIZACIJA U prethodnom periodu, uz ostale aktivnosti, izvedena je mreža javnog Od formiranja Društva izdvajala su se sredstva za zanavljanje opreme i 8. KOMUNALNE DELATNOSTI osvetljenja (vazdušna i kablovska): mehanizacije potrebne za obavljanje svakodnevnih aktivnosti. NOVA MREŽA JAVNOG OSVETLJENJA(KM) Trenutna struktura voznog parka je:

broj i struktura voznog kom parka putnička vozila 23 teretna vozila hidraulične platforme 19 dizalice HAK 2 U Bulevaru JNA jedino nije spro- kiper 4 vedena akcija zamene starih, pre- kamion putar 1 vaziđenih svetiljki koje datiraju još iz polovine prošlog veka, novim. merna kola 1 Zamenjeno je ukupno 160 svetilj- pik up vozila 5 ki sa živinim izvorima snage 350 i 400 W, sijalicama natrijum visokog pritiska, snage 250 W. U rekor- MEHANIZACIJA dno kratkom roku, Beograd je dobio inoviran, lepši i kvalitetnije osvet- ljen Bulevar, o čemu svedoči i teh- nički izveštaj iz koga se zaključuje da je postignuta značajno bolja opšta osvetljenost. Uz to, instalisana snaga je smanjena za oko 35 %. Ovakve investicije se isplaćuju za 3 do 5 godina, u zavisnosti od zate- čene situacije, kao i odabranog reše- nja (vrsta i cena novih svetiljki, izvora svetlosti i pribora za montažu). Suočeni smo sa činjenicom da bez Takođe, treba naglasiti i da je investi- obzira na izdvojena sredstva u pret- cija isplativija sa porastom cene elek- hodnih par godina, starost vozila trične energije. Znajući da je cena je više nego zabrinjavajuća. Naime,

294 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI vozila sa kojima je Društvo star- mom, tako da je lako preusmeriti ih tovalo u 2005. g. bila su starija od u slučajevima hitnih intervencija. 20 godina. Tako dotrajala vozila su potencijalna opasnost za bezbednost ODNOS SA JAVNOŠĆU u saobraćaju. Kao jedan od nedostataka vozila bi Kao firma čija je delatnost komunal- mogla da se navede i neprimerenost ne prirode, posebni napori su ulo- u užim gradskim zonama, gde pri- ženi u kadrovsko ,hardversko i sof- stup nemaju kabasta vozila, kakva tversko rešenje prijema informaci- su u posedu „Javnog osvetljenja Beo- ja o radu javnog osvetljenja, tzv.“call grad“. centra“. Sa funkcijom spone između Starost vozila je: građana i operativnog dela firme, call centar omogućava Beograđani- kom ma da aktivno učestvuju u radu vozilo staro 2 godine 9 preduzeća, o čemu svedoči i broj

reklamacija građana (oko 7200) od 8. KOMUNALNE DELATNOSTI vozilo staro 3 godine 4 početka godine. Reklamacije naši vozilo staro 4 godine 9 sugrađani mogu prijavititi na telefon vozilo staro 6 godina 1 30 20 100 ili direktno preko našeg sajta www.bg-osvetljenje.rs popunjava- vozilo staro 7 godina 2 njem upitnika, a dežurne ekipe će vozilo staro 8 godina 1 blagovremeno izaći na lice mesta vozilo staro 9 godina 1 da otklone sve eventualne kvarove vozilo staro 12 godina 1 U planu je modernizacija sistema, koja bi omogućila pregled i dojavu vozilo staro 13 godina 1 nastalih anomalija u mreži, ali koja vozilo staro 14 godina 1 nažalost, zahteva izvesno vreme, a vozilo staro 21 godinu 4 i novac. vozilo staro 26 godina 2 vozilo staro 28 godina 2 EKOLOGIJA Pred savremenim čovekom se sve više nameće problem očuvanja VOZNI PARK (STAROST U GOD) životne sredine i biocenoze. Naža- lost, sve je više zagađivača biosfere, pa je razvoj ekološke svesti neophodan. U tom cilju, JKP „Javno osvetljenje Beograd“ ide u korak sa savremenim trendovima, negujući poseban način odlaganja i skladištenja živinih izvora svetlosti, sprečavajući emisiju štetnih elemenata u atmosferu.

Omogućeno je praćenje kretanja vozila upotrebom savremenih informacionih tehnologija, GPRS siste-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 295 8.20. JP „BEOGRADSKA TVRĐAVA“

Javno preduzeće za obavljanje kul- sti planirane i odobrene godišnjim turno umetničke i poslovne delat- programima rada i poslovanja pre- nosti „Beogradska tvrđava“ osno- duzeća. Rešenjem Izvršnog odbo- vano je Rešenjem Skupštine grada ra Skupštine grada Beograda, broj: Beograda broj 3-208/02-XIII-01 od 12. 463-2205/03-IO od 29. 08. 2003. godi- jula 2002. godine kao javno preduze- ne i Rešenjem o dopuni navedenog će za obavljanje kulturno-umetničke Rešenja Izvršnog odbora Skupštine i poslovne delatnosti od opšteg inte- grada Beograda, broj: 463-3210/04-

8. KOMUNALNE DELATNOSTI resa za grad Beograd. IO od 13. 09. 2004. godine, JP „Beo- Osnivačkim aktom i Statutom regi- gradska tvrđava“ su poverene na strovano je za delatnost: umetničko upravljanje nepokretnosti – zemljište i književno stvaralaštvo i scensku i objekti Beogradske tvrđave i parka delatnost; delatnost muzeja, galeri- Kalemegdan, upisane u listu nepo- ja i zbirki; ostale zabavne aktivno- kretnosti broj 1542 KO Stari Grad. Po sti; kinematografsku i video distri- obimu, to je 27 katastarskih parce- buciju; prikazivanje filmova i prire- la ukupne površine 47 ha, 49a 82 m2 đivanje sajmova, koje se finansiraju zemljišta u svojini grada Beograda u iz sredstava budžeta grada Beogra- najužem gradskom jezgru. da, kao i za izdavanje knjiga, brošu- Odlukom o utvrđivanju nepokret- ra, drugih publikacija i ostalu izda- nih kulturnih dobara od izuzetnog vačku delatnost; štampanje i aktiv- značaja i od velikog značaja Skup- nosti u vezi sa štampanjem; repro- štine Socijalističke Republike Srbi- dukciju zvučnih zapisa, video zapi- je broj 29 od 29. marta 1979. godine sa i kompjuterskih medija; resto- („Službeni glasnik SRS“ br. 14/79 i rane; barove; delatnost putničkih 30/89), Beogradska tvrđava utvrđe- agencija i turoperatera, pomoć turi- na je i proglašena za spomenik kul- stima; iznajmljivanje nekretnina; ture - nepokretno kulturno dobro od izgradnje baze podataka; ispitiva- izuzetnog značaja - I reda. Na osno- nje tržišta i javnog mnjenja; konsal- vu nevedene Odluke, prostor Beo- ting i menadžment poslove, usluge gradske tvrđave i parka Kalemeg- reklame i propagande; prevodilačke dan - spomenik kulture, kao i nepo- aktivnosti; trgovinu na malo: u spe- sredna okolina spomenika kulture cijalizovanim prodavnicama, polov- koja se, po zakonu, tretira kao i spo- nom robom, na tezgama i pijacama; menik kulture, uživa zaštitu utvr- trgovinu na malo izvan prodavnica; đenu Zakonom o kulturnim dobri- razvoj projekata o nekretninama i ma („Službeni glasnik RS“, br. 71/94 zaštitu kulturnih dobara, prirodnih i 52/11). i drugih znamenitosti, koje se finan- Pretežna delatnost i dosadašnja siraju sredstvima koje se obezbeđu- aktivnost preduzeća usmerena je ju tržišnim poslovanjem preduzeća. na zaštitu, konzervaciju, restaura- Delatnost preduzeća realizuje se ciju i revitalizaciju objekata, kao i na prostoru Beogradske tvrđave i na očuvanje i prezentaciju poseti- parka Kalemegdan, kroz aktivno- ocima i javnosti kulturne baštine,

296 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI nasleđa, tradicionalnih starih zana- Očuvanje, zaštita i prezentacija ta i tehnika, vezanih kako za kulur- kulturne baštine, kulturno-umetnička i no istorijsku, arheološku, arhitekton- programska delatnost preduzeća sku, umetničku, turističku poseb- nost Beogradske tvrđave, tako i Beo- Zaštita od podzemnih i poplavnih voda grada i Srbije, kao dela svetske bašti- Aprila 2011. godine preduzeće je, ne. Navedenim aktivnostima predu- posle tri godine aktivnosti , okonča- zeće, u saradnji sa osnivačem – gra- lo poslove poverene od grada Beo- dom Beogradom i svim relevantnim grada, u skladu sa Ugovorom zaklju- institucijama grada i Republike Srbi- čenim između Evropskog centra za je učestvuje i utiče na opštu sliku vizantijske i postvizantijske spo- podizanja kvaliteta životne sredine menike, Solun, Republika Grčka, i grada Beograda u celini. Republike Srbije - Grada Beogra- Pored navedenog pretežnog cilja i da, u cilju realizacije Projekta „Kon- aktivnosti – očuvanja, zaštite i pre- zervacija i ponovno korišćenje Kule 8. KOMUNALNE DELATNOSTI zentacije kulturne baštine, preduze- Nebojše grada Beograda i osnivanje će je u proteklom periodu učestvova- muzeja i kulturnog centra“. Funkci- lo u nizu akcija i preduzelo niz kon- onisanje revitalizovane Kule Nebo- kretnih mera i aktivnosti u cilju oču- jše omogućava korišćenje novog vanja i unapređenja kvaliteta život- izložbenog prostora grada Beogra- ne sredine na prostoru kojim uprav- da namenjenog posetiocima, kao i lja, a odnose se na: najraznovrsnije programe kulturno n unapređenje upravljanja i razvo- umetničkog sadržaja. Tokom izvo- ja efikasnih i čistih načina tran- đenja Projekta sprovedene su mere sporta; lokalnog rešenja zaštite od podzemnih poplavnih voda za Kulu Nebo- n zaštitu od emisije zagađenja česti- cama ugljenmonoksida; jšu, Bedem i Vodenu kapiju. Oktobra 2011. godine preduzeće je n zaštitu od buke; završilo radove redovnog održava- n zaštitu od podzemnih i poplav- nja drvenih mostova Beogradske nih voda; tvrđave koji se odnose na uklanja- n upravljanje otpadom; nje korozije sa metalnih elemenata n redovan nadzor stanja spomeni- i ponovno bojenje zaštitnom bojom, ka prirode; uklanjanje prljavštine i stare boje sa n redovno fizičko tehničko obezbe- drvenih elemenata i njihovo ponov- đenje spomenika kulture i pose- no bojenje, zamenu dotrajalih drve- tilaca; nih greda na mostu ispred Kapije n redovna saradnja sa nadležnim Despota Stefana Lazarevića, mostu organizacionim jedinicama Grad- ispred Zindan kapije, mostu ispred ske uprave grada Beograda, služ- Sahat kapije i mostu ispred Kara- bama zaštite, inspekcijskim služ- đorđeve kapije. Takođe, završeni bama, organima javnog reda i mira su radovi investicionog održavanja i javnim komunalnim službama, prve sale Velikog Barutnog magaci- koje organizaciono i funkcionalno na (dvorište, tavanica i hodnik). obavljaju delatnost od opšteg inte- Zbog nedostatka finansijskih sred- resa na Kompleksu. stava u 2011. nisu realizovani kapi- talni investicioni projekti čija je realizacija planirana iz budžetskih izvora, ali su realizovani planirani programi i projekti iz sopstvenih izvora,

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 297 kao i ostvarenim sredstvima donaci- Srbiju Dunavom - Podunavljem ja partnera i dotacijom Ministarstva Srbije sa Feliksom Kanicom“, Izlož- kulture, informisanja i informacio- ba „Stranci u Beogradu“, Izložba nog društva: „Kelti na tlu Beograda“, Degustaci- n 7 programa u Kompleksu Kule ja vina Podunavlja, „Magični dodir Nebojše (posete izložbene postav- Dunava – Virtuelni muzej“ (reali- ke Kule Nebojše; promocija knji- zacija u toku) ge i otvaranje izložbe „Gradovi n 1 program - Spomenar Beograd- i trgovi Mediterana“; radionica ske tvrđave „The Impact of Culture on Develo- n 1 program - Program populariza- pment”; umetnički projekat „Crna cije i očuvanja starih zanata i sta- noć“; radionica „Graditeljsko rozanatskih tehnika na kolicima nasleđe“; promocija knjiga „Teorija Beogradske tvrđave arhitekture i urbanizma“; „Misliti n 1 program - Igra „Zmajev trag“ grad“ i „Dijalozi sa arhitektama“; 8. KOMUNALNE DELATNOSTI n 9 programa u okviru „Dana Beo- Projekat „Priče o Beogradu“, pred- grada“ (u saradnji sa Narodnim stavljanje knjige „Kapija Balkana“) muzejom realizovana je stalna n 3 koncerta na Muzičkom paviljonu, izložbena postavka „Trajanje Beo- 3 koncerta na otvorenom prostoru grada - spomenici Singidunuma“; n 14 autorskih izložbi u Galeriji Beo- u saradnji sa Narodnim muzejom gradske tvrđave u Stambol kapiji iz Beograda skulptura „Anđeo n 7 izložbi na otvorenom (Izlož- smrti“, rad Ivana Meštrovića, ba radova arhitektonskog konkur- postavljena je u parku Kalemeg- sa za zgradu Centra za promoci- dan; u Galeriji Beogradske tvrđa- ju nauke, „Put kulture – Tvrđave ve u Stambol kapiji realizovana je na Dunavu“, „Rusija. Novi pogled izložba skulptura od voska, slove- 2011“, Izložba radova međunarod- načkog umetnika Rafela Sameca, nog arhitektonskog - urbanistič- 5 koncerta na Muzičkom paviljo- kog konkursa za centar na obali nu, svečana ceremonija polaganja „Beton hala“, „Ovo je Poljska“, cveća na Spomen-obeležje predaje „Japanska moda danas“, „Ljubi- ključeva Beograda,) grad – Belana (ljubi Beograd, bela n 7 programa u okviru „Dana evrop- Ljubljana)“) ske baštine“ n 24 programa u okviru Trgovišta, n 1 program - Sajt Beogradske tvr- sajma starih zanata (eksperimen- đave; 1 program - Sajt Kule Neboj- talni trg) še; 1 program - Sajt Sekcije tvrđava n 16 programa u okviru Dunavfesta n 1 program - Projekat audio vodi- (Muzičko scensko delo „Poslednja ča na prostoru Beogradske tvrđave plovidba Rige od Fere“, Koncert n 1 program - Patrola konjičke poli- „Ostrvo“, Muzičko scensko delo cije „Istar“, Muzika na vodi, Izložba n 1 program radionice starih zanata “Ale i Bauci”, Projekcija filma “Ale – prezentacija starozanatskih teh- i Bauci”, Radionica “Ala na sat”, nika sa izložbama prezentovanih Koncert Mats Gustafsson Swe- zanata dish Azz, Koncert Kalman Balogh and Gypsy Cimbalom Band, Kon- cert Boris Kovač & La Campane- lla, Izložba „Skulpture od peska sa tematikom Dunava“, Izložba „U

298 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Unapređenje upravljanja i razvoja efikasnih režimu saobraćaja – zona usporenog i čistih načina transporta saobraćaja, u terminima od 07,00 do Zaštita od emisije zagađenja štetnih gasova 09,00 časova i od 23,00 do 01,00 časo- i čestica ugljenmonoksida va, omogućen je restriktivni ulazak motornim vozilima na Kompleks sa Zaštita od buke posebnom dozvolom). O svim ulas- Godišnjim programima poslova- cima vozila na prostor Beogradske nja preduzeća, kao strateški, utvr- tvrđave i parka Kalemegdan, vodi se đen je cilj da se posetiocima Beo- evidencija. Restriktivnim režimom gradske tvrđave i parka Kalemeg- saobraćaja ostvarena je bezbednost dan pružaju kvalitetnije usluge, eko- posetilaca, posebno starih i dece. loški opravdane, te da sa posebnom Posetiocima koji nisu u mogućno- pažnjom vodi računa o očuvanju i sti da šetnjom upoznaju Kompleks zaštiti životne okoline. omogućeno je razgledanje korišće- njem ekološkog vozila na električ- Ideja o održivom razvoju gradova 8. KOMUNALNE DELATNOSTI kroz zaštitu lokalne ulične mreže ni pogon, kao i vožnja otvorenim od motornog saobraćaja pokrenu- turističkim vozićima na električni ta je u Holandiji, a zatim se širila pogon tokom turističke sezone utvr- svim evropskim zemljama. Prema đenom maršrutom. Navedenim pre- inostranim iskustvima, primenom vozima moguće je transportovati i zone usporenog saobraćaja, postižu teret do željene destinacije na Kom- se višestruki pozitivni efekti: pleksu. n smanjuje se obim saobraćaja, n smanjuje se brzina vozila (10 Upravljanje otpadom Km/h), Na prostoru Kompleksa JKP „Zele- n smanjuju se buka i zagađenje, nilo Beograd“ postavilo je i održa- n postiže se ušteda energetskih va, a služba fizičko tehničkog obez- resursa. beđenja preduzeća 24 sata 365 dana U zoni usporenog saobraćaja pešaci godišnje čuva 262 đubrijere sa ciljem i vozila koriste istu površinu za kre- prikupljanja otpada posetilaca. tanje, pri čemu se saobraćajni uslo- U saradnji sa inspektorom za zašti- vi prilagođavaju pešacima. U zoni tu životne sredine i uz pomoć Sekre- usporenog saobraćaja vozač je oba- tarijata za zaštitu životne sredine vezan da se kreće brzinom kretanja Gradske uprave grada Beograda, u pešaka, tako da ne ometa kretanje postupku kojim je naloženo predu- pešaka, a najviše 10 Km/h. zeću da obezbedi uslove za odvoje- Odlukom Upravnog odbora predu- no sakupljanje otpada koji ima upo- zeća o režimu saobraćaja na prosto- trebnu vrednost – sekundarnih siro- ru Beogradske tvrđave i parka Kale- vina (papir, karton, plastika, sta- megdan, br. 650/05 od 03. avgusta klo, metal) koje nastaju na prosto- 2005. godine uveden je restriktivni ru Beogradske tvrđave, preduzeće režim saobraćaja motornim vozili- je tokom 2011. godine, u skladu sa ma na Kompleksu. U saradnji sa JKP merama tehničke zaštite i uz sagla- „Parking servis“ postavljene su hori- snost Republičkog zavoda za zašti- zontalne pokretne prepreke na pritu spomenika kulture – Beograd, laznim saobraćajnicama na tri loka- po prvi put obezbedilo postavljanje cije na Kompleksu. Navedenim se objekata za odlaganje razvrstanog značajno utiče na smanjenje emi- otpada – sekundarnih sirovina na sije štetnih gasova (u dozvoljenom

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 299 više lokacija na prostoru Beogradske ki ambijent Kompleksa, koji se može tvrđave i parka Kalemegdan koristiti kao znamenitost prirodnih n u neposrednoj blizini Zabavnog lepota glavnog grada. parka „Adria“ i ulaska u „Beo- Drugi je spomenik prirode botanič- gradski zoološki vrt“ na Malom kog karaktera pod zaštitom drža- Kalemegdanu; ve od 1981. godine, stabla: Crvene n u neposrednoj blizini javnog toa- bukve, Hrasta lužnjaka, Kelreuterije leta JKP „Zelenilo“ u parku Veliki i Mečje leske. Kalemegdan; Svakodnevno, zaposleni u tehničkoj n u neposrednoj blizini objekata koje službi preduzeća sa službom fizič- koristi JKP „Zelenilo“ i javnog toa- ko tehničkog obezbeđenja vrše nad- leta na Gornjem gradu Beogradske zor stanja navedenih spomenika pri- tvrđave; rode. n u neposrednoj blizini pešačke

8. KOMUNALNE DELATNOSTI pristupne staze prema Velikom barutnom magacinu na Donjem Redovno fizičko tehničko obezbeđenje gradu Beogradske tvrđave. spomenika kulture i posetilaca Preduzeće je sa ovlašćenim ope- Prostor Beogradske tvrđave i parka raterom u smislu odredbi Zakona Kalemegdan, najznačajnija turistič- o upravljanju otpadom, imaocem ka zona grada Beograda, izuzetno je dozvole za sakupljanje i transport atraktivna, kako zbog kulturno-isto- neopasnog otpada na teritoriji Repu- rijskog sadržaja i ponude, tako i zbog blike Srbije, zaključilo ugovor o rea- lokacije (centralna gradska zona sa lizaciji postupka odvojenog saku- vidikovcom na platou spomenika pljanja i transporta otpada sa prosto- „Pobednik“ na ušće dveju reka). ra Beogradske tvrđave i parka Kale- megdan. Kompleks godišnje poseti proseč- no dva miliona posetilaca iz zemlje i inostranstva. Redovan nadzor stanja spomenika Zadatak službe fizičko tehničkog prirode obezbeđenja, a koja podrazume- Na prostoru Beogradske tvrđave i va i poslove protivpožarne zaštite parka Kalemegdan, koje je povereno podrazumeva: preduzeću na upravljanje, nalaze se n zaštitu posetilaca i imovine na i zaštićena prirodna dobra – spome- celovitom prostoru Beogradske nici prirode, proglašeni u skladu sa tvrđave i parka Kalemegdan (izu- Zakonom o zaštiti prirode. zev prostora na kome se nalazi Prvi, pod zaštitom države od 1969. ZOO vrt); godine je lokalitet na kome se nalazi n zaštitu gradilišta, odnosno lokaci- Morski neogeni sprud ispod spome- je na kojoj se izvode restauratorsko nika „Pobednik”, u Donjem gradu – konzervatorski radovi sa opre- kao prirodna retkost i prirodni spo- mom i imovinom u okviru postav- menik geološkog karaktera, jedin- ljenog gradilišta; stven ostatak mediteranskog stadi- n obezbeđenje posebnih programa juma, najstarijeg stadijuma u isto- i manifestacija koje se održava- riji Panonskog mora na našem tlu. ju na prostoru Beogradske tvrđa- Isti ima izuzetan naučni, prosvetno- ve i parka Kalemegdan, a posebno instruktivni i turistički značaj i kao Eksperimentalni mini etno trg sa takav uklapa se u čitav spomenič- pokretnim objektima;

300 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI n pružanje prve pomoći posetioci- javnim komunalnim službama, koje ma; organizaciono i funkcionalno obav- n zaštitu postavljenih reflektora i ljaju delatnost od opšteg interesa na drugih rasvetnih tela, teleskope, Kompleksu postavljene sisteme bežične inter- U okviru zaštite i unapređenja kvali- net mreže, kao i info-table na nave- teta životne sredine, JP „Beogradska denom prostoru; tvrđava“ ostvaruje saradnju sa svim n zaštitu od sile koja preti oštećenju nadležnim organima, organizacija- Beogradske tvrđave, spomeničkih ma i institucijama koje organizaci- i pojedinačnih objekata, ispisiva- ono i funkcionalno obavljaju delat- nja grafita, kao i različitih oblika nost od opšteg interesa na Komplek- krađe; su, uz redovno, nedeljno izveštava- n saradnju sa inspekcijskim služba- nje Gradske uprave grada Beograda, ma, policijom i komunalnom poli- kao osnivača, o sprovedenim mera- cijom pri intervencijama službi; ma i aktivnostima, kao što su: 8. KOMUNALNE DELATNOSTI n preduzimanje mera u cilju otkriva- n redovne i planske aktivnosti JKP nja krivičnih dela ili drugih poja- „Zelenilo Beograd“ na uređenju i va u vezi celokupne bezbedno- održavanju javnih zelenih povr- sti (obaveštenje policije, odgovor- šina i javnih sanitarnih objeka- nog lica naručioca usluga obezbe- ta; hemijskog tretiranja korovskih đenja). biljaka, nepoželjne zeljaste n preduzimanje svih preventivnih n i drvenaste vegetacije, mehaničkog mera u cilju suzbijanja pojava za uklanjanja nepoželjne drvenaste mogućnost nastanka požara; vegetacije, kao i programi suzbija- n obaveštavanje najbliže vatrogasne nja krpelja, suzbijanja glodara nad- jedinice nadležnog organa za unu- ležnih organizacija, obavljaju se na trašnje poslove kao i organizacio- Kompleksu uz saradnju sa nadlež- ne jedinice o izbijanju požara i uče- nim organizacijama. šće u gašenju i otklanjanju posledi- n redovno održavanje i kontrola ca požara; rada javnih česmi i fontana, pra- n kao i dnevne, vanredne, mesečne žnjenje septičkih jama, kao i hitne i zbirni godišnji izveštaj o izvrše- intervencije službi JKP „Beograd- nim aktivnostima. ski vodovod i kanalizacija“ i briga Redovna saradnja sa nadležnim o javnoj i dekorativnoj rasveti JKP organizacionim jedinicama Grad- „Javno osvetljenje“ na Komplek- ske uprave grada Beograda, služ- su ostvaruju se zajedničkim aktiv- bama zaštite, inspekcijskim služba- nostima. ma, organima javnog reda i mira i

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 301 8.21. JP „GRADSKO STAMBENO” BEOGRAD

UVOD se finansira iz dobiti iz redovnog poslovanja preduzeća, što za terito- Rad javnih preduzeća ima za osnov- riju Republike Srbije predstavlja svo- ni cilj obezbeđenje funkcionisanja jevrstan presedan, ukoliko imamo u preduzeća u javnom (opštem) inte- vidu potrebne resurse za realizaciju resu, kako bi se izvršilo obezbeđe- projekta, životni vek projekta i obu- nje kvalitetnih proizvoda i usluga, hvat istog. postizanje umerenih cena, zadovo- ljenje potreba svih građana i spreči- Benefiti glavnih eksternih stakeholdera su brojni i značajni, a sam

8. KOMUNALNE DELATNOSTI la diskriminacija potrošača. investitor ima adekvatan ekonom- JP „Gradsko stambeno” je servisna ski i poslovni interes za sprovođe- kompanija koja na tržištu deset beo- nje projekta, pored socijalnog inte- gradskih opština pruža usluge odr- resa. Evidentan je i primaran druš- žavanja stambenih zgrada i njihovih tveni, odnosno socijalni značaj pro- instalacija, krovova, fasada, liftova i grama kao i briga o održivom razvo- drugih zajedničkih uređaja, obavlja ju i zaštiti životne sredine imajući hitne intervencije i održava higije- u vidu činjenicu da će se u izgrad- nu. „Gradsko stambeno“ modernim nji odnosno adaptaciji JP „Gradsko i društveno odgovornim poslova- stambeno“ kao investitor pridržava- njem doprinosi da život oko milion ti postulata energetske efikasnosti. korisnika usluga u više od 14 hiljada S obzirom da je program ne-profit- beogradskih zgrada bude po najvi- nog karaktera, novostvorena vred- šim standardima održavanja, čisto- nost biće reinvestirana u nova inve- će, ispravnosti i zdrave životne sre- sticiona održavanja najvišeg nivoa. dine. U toku 2011. godine realizovan je Program „Krovovi Beograda“, koji 2. „PROGRAM KROVOVI BEOGRADA“ podrazumeva dogradnju ravnih i Upravljanje stambenim fondom u adaptaciju kosih krovova u Beogra- Srbiji i preneseno u Beogradu, ima du, koji imaju problem prokišnja- iste karakteristike kao i u ostalim vanja, a za čiju popravku posto- zemljama u tranziciji. Otkup stano- je podneti zahtevi Skupština stana- va pod povoljnim uslovima omo- ra zgrada, JP „Gradsko stambeno“. gućio je da je 90 % stanova bude u Neophodno je postojanjesaglasnosti privatnom vlasništvu. Novi vlasnici i volje vlasnika stanova, iskazane u nisu finansijski spremni na značaj- vidu prikupljenih zakonski određe- na samostalna ulaganja, a država ne nog broja potpisa vlasnika stanova poseduje mehanizme da ih stimuliše i drugih posebnih delova stambene za investiranje u održavanje i pove- zgrade, potrebni urbanistički uslovi ćanje kvaliteta stambenog fonda. i ispunjenost drugih uslova u pogledu nenarušenosti statike predmet- U vremenima ekonomske krize i nog i okolnih objekata. opšteg pada društvenog standarda prvo se smanjuju i potpuno ukida- Reč je o ambicijoznom programu ju investicije u održavanju, što dovo- čiji je investitor Javno preduzeće di do zapuštenosti objekata održava- „Gradsko stambeno“ Beograd, koje

302 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI nja. Usled toga, dugoročno se aku- ispunjen je i formalno-pravni pre- mulira deficit u održavanju što vre- duslov. menom ubrzava potrebu za rekon- Glavni cilj programa „Krovovi Beo- strukcijom objekata i trošenje većih grada“ jeste rešavanje problema pro- sredstava nego što bi redovno bilo kišnjavanja na stambenim objekti- potrebno. ma u Gradu Beogradu, na raciona- Kultura stanovanja je često na vrlo lan i poslovno opravdan način kako niskom nivou. Vlasnici stanova bi se ostvario koncept pristupačnog i ne prepoznaju interes u održava- kalitetnog stanovanja i različiti vido- nju zajedničkih delova zgrade i nje- vi podrške javnog sektora podizanju nom okruženju, preduzimaju indivi- kvaliteta stanovanja i njegove dostu- dualne „intervencije“ u stanovima, pnosti za građane Beograda. Takođe, zajedničkim prostorijama i na zgra- jedan od primarnih ciljeva je život u di bez, poštovanja propisa, saglasno- zdravoj i bezbednoj životnoj sredi- sti i stručnog nadzora. ni građana Beogada imajući u vidu 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Program „Krovovi Beograda“ podra- da će se pri izboru materijala i teh- zumeva dogradnju ravnih i adapta- nologije primarna pažnja posveti- ciju kosih krovova u Beogradu, sa ti energetskoj efikasnosti, koja je u evidentnim problemom prokišnjava- neraskidivoj vezi sa brigom o zašti- nja, a za čiju popravku postoje pod- ti životne sredine i konceptom odr- neti zahtevi Skupština stanara zgra- živog razvoja. da Investitoru, Javnom preduzeću Glavni eksterni stakeholderi ovog „Gradsko stambeno Beograd“, te za programa, pored investitora su koje postoji saglasnost i volja vlasni- Skupština grada Beograda, građani ka i korisnika stanova, iskazana u Beograda, zainteresovana privred- vidu prikupljenih 51% potpisa čla- na društva i državne agencije i insti- nova skupštine zgrade. Pored potpi- tucije. sa, neophodno je i postojanje potreb- Javno preduzeće „Gradsko stambenih urbanističkih uslova i ispunje- no“, kao investitor, zainteresovan je nost uslova u pogledu nenarušenosti za rešavanje problema prokišnjava- statike predmetnog i okolnih obje- nja, na najracionalniji i najefektni- kata. Reč je o investicionom održa- ji način, kroz investiciono održava- vanju najvišeg nivoa. Investitor pro- nje najvišeg nivoa, kako bi omogu- grama je Javno preduzeće „Grad- ćio efikasno i efektivno isporučenje sko stambeno“, Beograd, preduze- javne usluge korisnicima. će iz komunalno-stambene oblasti. Zainteresovani građani, kao stake- Prema Statutu preduzeća „Preduze- holder-i javljaju se u okviru dve kate- će obavlja delatnost od opšteg intere- gorije. Prvu kategoriju čine građani sa, u ime i za račun stambenih zgra- koji su direktno ugroženi i pogođeni da koje su mu poverile investicio- problemom prokišnjavanja krovova, no i tekuće održavanje zgrada, kao odnosno vlasnici stanova na posled- i poslove hitnih intervencija i druge njim etažama. Drugu grupu čine poslove. vlasnici stanova i građani koji stanu- Investitor je Javno preduzeće „Grad- ju u zgradama na kojima postoji pro- sko stambeno“ Beograd, koje redov- blem prokišnjavanja. nim poslovanjem generiše dobit i u Skupština Grada Beograda zainte- stanju je da iznese projekat „Krovo- resovana je za rešavanje stambenog vi Beograda“ u planiranom obimu i problema više socijalnih i drugih dinamici, a u skladu sa delatnosti- kategorija građana Beograda. ma za koje je investitor registrovan,

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 303 Kada su u pitanju zainteresova- ugovora za različite korisnike. Svaki na privredna društva postoji jasan ugovor je za kompaniju jedan proje- poslovni interes uključenja različi- kat, a skup tih ugovora – projekata, tih privrednih društava u realizaci- kompanija posmatra kao program ji projekta, imajući u vidu poslovnu kojim treba upravljati. delatnost zaintesovanih privrednih Prva zgrada koja će se po projek- društava, odnosno želja da njihov tu „Krovovi Beograda” adaptirati, savremeni građevinski materijali (Čede Mijatovića br. 1) odnosno na budu prisutni u ovakvom projektu. na kojoj će se vršiti nadogradnja Kada su u pitanju državne agen- po principima energetske efikasno- cije institucije, reč je pre svega o sti i u skladu sa konceptom održivog Agenciji za energetsku efikasnost razvoja i zaštite životne sredine, u RS, lokalna samouprava, ministar- fazi je pripremnih radnji za izvođe- stvo finansija RS (Poreska uprava nje radova. Prilažemo trenutni i pro- RS), Zavod za zaštitu spomenika jektovani izgled (Slika 1). 8. KOMUNALNE DELATNOSTI kulture grada Beograda, Direkcija za Dana 24. novembra 2011. godine pot- imovinu grada Beograda, Sekretari- pisan je prvi ugovor u okviru pro- jat za stambeno-komunalne poslo- jekta „Krovovi Beograda“ između ve i drugi. Pored glavnih, navede- Javnog preduzeća „Gradsko stambenih, eksternih stakeholdera, postoje no“ i predstavnika stambene zgra- i drugi, pogotovo kada je u pitanju de u ulici Čede Mijatovića broj 1 koncept održivosti i energetken na Zvezdari. Svi vlasnici stanova u Za realizaciju glavnih aktivnosti ulici Čede Mijatovića broj 1 jedno- predviđenih programom, planira se glasno su doneli odluku o potpisi- 290 dana, a sama izgradnja objekata vanju ugovora sa Javnim preduze- (prema prihvaćenoj verovatnoći reč ćem „Gradsko stambeno“. Opredeli- je o planiranih 528 objekata), od strali su se „Stambeno“, kako su naveli u ne 6 izvođača (i cca 30 podizvođa- izjavama medijima, “jer je to jedino ča), po dinamici 8 objekata godišnje preduzeće kojem bismo poverili ove u proseku, trajala bi 11 godina. Pro- radove, kojem verujemo i iza koga jekat je ne-profitnog tipa, a projekto- stoji Grad, te da stanari zbog finan- vana novostvorena vrednost biće (re) sijske situacije nisu bili u mogućno- investirana u nova investiciona odr- sti da ulažu u zgradu još od kada je žavanja, najvišeg nivoa. izgrađena 1939. godine i da se zbog Programom su obuhvaćene zgrade toga nalazi u lošem stanju. koje se nalaze u sistemu održavanja J.P. „Gradsko stambeno“, Beograd, a 3. ZAKLJUČAK koje usled problema prokišnjavanja imaju potrebu za investicionim odr- Dugoročno, program „Krovovi Beo- žavanjem. Centralna ideja projek- grada“, doneće organizaciji brojne ta je rešavanje problema prokišnja- benefite. Razbiće se stereotip o kru- vanja na racionalniji i trajniji način, tosti i neinventivnosti javnog sekto- odnosno dogradnjom ili adaptaci- ra, kao i nedostatku resursa javnog jom, čime bi se rešio problem pro- sektora da razvije i iznese samo- kišnjavanja i dobile nove stambene stalno dugoročne multidisciplinar- jedinice. ne programe i projekte pogotovo Kada je u pitanju tip programa, u iz oblasti energetske efikasnosti u pitanju je organizacija sa više pro- potpunosti usklađene sa brigom za jekata. Reč je o programima gde zaštitu životne sredine. Program JP „Gradsko stambeno“ ima više je potpuno usklađen sa razvojnim

304 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI strategijama preduzeća, konceptima njenjem ciljeva programa ostvariće društvene odgovornosti, energetske se poboljšanje nivoa usluga građani- efikasnosti i održivog razvoja. Ispu- ma i ispuniti brojni socijalni ciljevi. 8. KOMUNALNE DELATNOSTI

Slika 1 Čede Mijatovića br. 1 trenutni i projektovani izgled

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 305 8. KOMUNALNE DELATNOSTI

306 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 9. OPŠTINE pštine 9. O

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 307 9. Opštine 308 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2010. GODINI 2010. U BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET R. br. R. 10. 12. 11. 9. 8. 6. 5. 4. 3. 2. 7. 1. 9.OPŠTINE 9.17Obrenovac Opština 9.16Lazarevac Opština 9.15Sopot Opština 9.14Grocka Opština 9.13Mladenovac Opština 9.12Barajevo Opština 9.11Surčin Opština 9.10Palilula Opština Zemun 9.9 Opština Čukarica Opština 9.8 Voždovac 9.7Opština Rakovica Opština 9.6 Zvezdara Opština 9.5 Beograd Novi 9.4Opština Venac Savski Opština 9.3 Vračar Opština 9.2 9.1Grad Stari Opština Broj telefonskih pretplatnika, 2005. pretplatnika, telefonskih Broj 2005. (km), kolovozom savremenim sa puteva Dužina 2005. (km), puteva dužina Ukupna 2005. (ha), površina šumska obrasla Ukupna 2005. (ha), površina Poljoprivredna 2002. - 1991. stanovništva pad ili Porast 2002. Popisu prema stanovnika Broj 1991. Popisu prema stanovnika Broj 2005. naselja, Broj 2005 km², Površina, Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. lekara, 1 na stanovnika Broj 2004/2005. škole, osnovne Redovne BEOGRAD Rezultat 1576124 1552151 777836 219418 37443 23973 277.7 3222 884 912 166 282 9.1. Gradska OPŠTINA STARI GRAD pštine Savet za zaštitu životne sredine SO Cveti, građanima su podeljene sad-

Stari grad u 2011. godini radio je nice cveća u saksijama i kesicama. 9. O po Programu koji je usvojen, janua- Prigodnim manifestacijama obeleže- ra meseca, od strane članova Saveta, ni su značajni ekološki datumi, 22. kao i od strane Veća Gradske opšti- april i 5. juni. U okviru manifestacije ne Stari grad. Mikser kod starog mlina na Dorćolu U januaru mesecu proglašen je naj- u saradnji sa JKP „Zelenilo Beograd“ lepši novogodišnji i božićni izlog i i DVD Stari grad kompletno je sređe- održana je manifestacija proglašenja na manja zelena površina, očišćena i podele nagrada. Značajno je napo- od otpada, korova i granja. menuti da je za ovu akciju vladalo U junu mesecu, u okviru akcije „Moje veliko interesovanje, naročito u cen- dvorište mala pluća grada“, održano tru grada. je i proglašenje najlepše bašte resto- Na inicijativu Saveta za ekologiju, u rana, najlepšeg dvorišta, najcvetnije aprilu i maju mesecu, organizovana terase, najurednije zgrade. Pobednici je serija radionica u svim starograd- su nagrađeni diplomama, statueta- skim osnovnim školama i vrtićima ma dživdžana i novčanim nagrada- na temu „Deca i reciklaža“. Radioni- ma. Manifestacija je održana u kući ce su trajale jedan školski čas. Ovim Đure Jakšića u Skadarliji uz prisu- radionicama bilo je obuhvaćeno oko stvo mnogobrojnih novinara i tele- 650 učenika drugog razreda osnov- vizije. nih škola i oko 600 dece predškol- Nastavljen je projekat podele građa- skog uzrasta. Tom prilikom deci su nima ekoloških torbica, pod nazivom pojašnjeni pojmovi ekologije i zašti- „Za čistiju Bajlonijevu pijacu“. Jed- te životne sredine primereno njiho- nom mesečno građanima su deljene vom uzrastu. Svaki učenik je dobio ekološke torbice, u zamenu za plana poklon časopis „Zrnce Starog stične kese. Torbice i reklamne maji- grada“. Sa istom populacijom održa- ce deljene su na Bajlonijevoj pijaci. ne su i radionice u oktobru mesecu Savet je učestvovao na Beogradskom na temu „Održivi razvoj i globalno karnevalu brodova, i tada je prezen- zagrevanje“. tirao svoj rad podelom flajera, torbi- U aprilu i maju nastavljen je proje- ca i sijalica u okviru projekta „Novo kat prikupljanja elektronskog otpa- svetlo za stari grad“. u zamenu za da. Postavljeni su kontejneri za ovaj sijalicu i torbicu građani su donosili otpad u 10 srednjih škola, izvršena plastičnu ambalažu. je edukacija srednjoškolaca o znača- Stalni saradnici u akcijama Save- ju odlaganja elektronskog otpada na ta bili su DVD „Strai grad“ i „Druš- pravo mesto. Pokrenuta je i kampa- tvo za pomoć osobama sa posebnim nja na celoj teritoriji Opštine da gra- potrebama“ đani i preduzeća donose svoje stare U decembru mesecu postavljeno je neupotrebljive aparate i odlažu ih 100 novih dogipot korpi, na teritori- u ove kontejnere. Cilj ovog projek- ji opštine gde ih do sada nije bilo, na ta je čišćenje Starog grada od starih opšte zadovoljstvo građana koji su neupotrebljivih aparata. U cilju ani- pohvalili ovu akciju. miranja građana da ulepšaju svoju okolinu,povodom opštinske slave

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 309 9.2. GRADSKA OPŠTINA VRAČAR pštine

Za ekološko obrazovanje nje, ozelenjavanje i ulepšavanje pred- 9. O Beogradska opština Vračar učestvo- njih bašti, dvorišta, prozora, ulaza i vala je, u Kragujevcu, na manifesta- balkona. ciji Festival ekološkog obrazovanja. I 2011. godine uspešno je sprovedena Jedan od prioriteta opštine Vračar je akcija „Vračar – moj zeleni kutak“. ulaganje u obrazovanje naših sugra- Eko foto 2011 đana od najmlađeg uzrasta. Vračar- Centar za foto talente i opština Vračar organi- ci su u Kragujevcu prezentovali šta zovali su šestu kolektivnu izložbu fotografija Eko je urađeno na opštini, na festivalu su foto 2011. godine, koja je bila posvećena odno- bili i predškolce iz prvog ekološkog su prema životnoj sredini. Odluke Žirija ovog obdaništa u Srbiji, koje je osnovano takmičenja, na kojem je primljeno više od 300 fotografija, obrazlagao je predsednik Gordan baš na Vračaru. Pomorišac, a o selekciji radova i nagradama za pojedinačne fotografije i kolekciju fotografija govorio je u ime Centra za foto talente Branislav Vračarski Sat za našu planetu Matijas. Otvaranje izložbe fotografija bio je Opština Vračar priključila se svet- multimedijani događaj na kojem su nastupili i skoj akciji „Sat za našu planetu”. gudači Muzičke škole „Vladimir Đorđević”. Zgrada opštine Vračar bila je isklju- čena sa mreže električnog osvet- Građani čistili Vračar ljenja jedan sat. Klub Demokratske Nakon tradicionalne akcije prolećnog omladine Vračar, koji je koristio u uređenja Vračara u kojoj je Opština tom periodu salu opštine, podržao je Vračar pomogla komšijama da izne- akciju tako što je umesto električnog su kabasto smeće iz podruma zgra- osvetljenja postavio lampe sa solar- da, da očiste dvorišne zgrade,odguše nim napajanjem. slivnike i po predlozima građana, Pozivu opštine Vračar da se gaše- urede zelene površine na Vračaru, njem spoljašnjeg svetla simbolič- opština se priključila akciji Ministar- no doprinese globalnoj akciji pro- stva životne sredine, rudarstva i protiv klimatskih promena i za očuva- stornog planiranja „Očistimo Srbiju“ nje životne sredine, pridružili su se i organizovala čišćenje zapuštenih i Hram Svetog Save, Javno preduze- površina zajedničkog dvorišta stam- će „Poslovni prostor Vračar”, Centar benih zgrada u Grčića Milenka br. za fizičku kulturu „Vračar”, Narodni 4a i 2a. U akciji čišćenja učestvova- univerzitet„ Božidar Adžija” i Muzej lo je više od 150 volontera, predsed- Nikole Tesle. nik opštine i njegov tim. Uz podršku JKP „Zelenilo-Beograd“, 20 kubnih Vračar – moj zeleni kutak metara otpada uklonjeno je sa ovih površina, tako da je na ovoj lokaciji Odbornici Skupštine gradske opšti- poboljšan komunalni red i bezbedne Vračar ustanovili su 2007. godi- nost građana. ne takmičarsku akciju – „Vračar – U Evropskoj godini volontiranja, kao moj zeleni kutak“, kao orijentaci- i do sada, građani Vračara su poka- ju ka stvaranju i održavanju zdra- zali visoki stepen svesti o značaju i ve životne sredine i kao želju da se važnosti voloniranja za zajednicu. svi stanovnici Vračara pozovu da Zajedno sa opštinom Vračar dopri- „vrate prirodu u grad“ kroz uređe-

310 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI neli su da životna sredina bude čisti- u pokretu“ i đacima OŠ „Vladislav ja i zdravija. Ribnikar“ promovisala prvo reci- klažno ostrvo za čije postavljanje su

Novi urbani džep u Baba Višnjinoj ulici građani pokrenuli inicijativu. Opšti- pštine Ovaj idejni projekat, koji je reali- na Vračar prihvatila je inicijativu 600 građana koji su potpisali petici-

zovan u Baba Višnjinoj ulici izme- 9. O đu brojeva 17 i 19 je rad grupe auto- ju. Projekat je dobar primer društve- ra, bavi se prostorom koji je male nog aktivizma i volontiranja, sarad- površine, ali velike upotrebne vred- nje građana, nevladine organizacije, nosti. Uređenjem urbanih džepova lokalne vlasti i komunalnog predu- stvara se kod građana osećaj pripad- zeća. Reciklažno ostrvo je preko puta nosti, poboljšava se vizuelni kvalitet, škole tako da će u ekološku akciju približavamo savremenu umetnost razdvajanja i sakupljanja sirovina za građanima i afirmišemo pejzažnu preradu biti uključeni i osnovci. arhitekturu kao struku. Sibirski brest u vrtiću Guliver

Nove sadnice u vračarskim drvoredima Opština Vračar je u saradnji sa Pokretom gorana Vračara i uz podrš- U saradnji sa „Gradskim zelenilom“ ku JKP „Zelenilo - Beograd “zasa- zasađene su nove sadnice, 12 sadnica dila sibirski brest u dvorištu vrtića javora u ulici Vojislava Ilića. Guliver. Ovom sadnjom započeta je akcija Pokreta gorana Vračara „Posa- Građani inicirali postavljanje reciklažnog di i ti svoja tri drveta“, tokom koje će ostrva biti zasađeno oko 90 sadnica u vra- U ulici Kralja Milutina ispred bro- čarskim predškolskim ustanovama i jeva 3 i 7, opština Vračar je u sarad- dvorištima osnovnih škola. nji sa Udruženjem građana „Srbija

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 311 9.3. Gradska opština SAVSKI VENAC pštine

9. O U prvoj godini implementacije nje građana (posebno mladih) o kva- LEAP-a pokrenute su različite inicija- litetu vode za piće, o kvalitetu povr- tive, projekti, zatim aktivnosti -akcije šinskih voda, odnosno neophodnosti koje predstavljaju kombinaciju novih odgovarajućeg prečišćavanja komu- i već postojećih ideja. nalnih i industrijskih voda, o znača- Ovaj izveštaj prikazaće samo neke ju vode i načinima za njenu uštedu u od realizovanih aktivnosti iz LEAP- domaćinstvima. a kroz projekte: „GREEN DAYS ON Usledio je i nastavak eduktivnih SAVSKI VENAC –ECO-CARNIVAL”; programskih aktivnosti (radionice, projekat „Zelena ekspedicija“ koji je akcije,seminari) sa građanima, uče- finansirala „THE EMBASSY OF FIN- nicima i decom, održani su okrugli LAND“, „Javno zagovaranje u obla- stolovi i tribine na aktuelne teme- sti zaštite životne sredine“ sa udru- javna slušanja u okviru Zimskih ženjem građana Beogradski ekološki zelenih dana. centar, „Zaštitimo i sačuvajmo pri- U okviru programa Excange3 u rodna dobra i vrste“ sa Ekološkim 2011. godini finansiran je projekat istraživačkim društvom „Mladen „ENERGIS“. U sklopu projekta odr- Karaman“; „Kvalitet voda i vodnih žan je „Kick off Meeting“, dve stu- resursa“ sa Udruženjem za tehno- dijske posete Regionu Veneto i opšti- logiju vode i sanitarno inženjerstvo; ni Padova u svrhu razmene najbo- „Kvalitet životne sredine“ sa Udru- ljih praksi i iskustava, primena mera ženjem za javno zdravlje Srbije ; kon- energetske efikasnosti u 2011.god., tinuirani edukativni programi „Eko- zamena prozora na zgradi Kneza dijamant“ i DEF-Dečji ekološki festi- Miloša 69, GIS metodologija, i dr. val na Savskom vencu, kao i Izrada Specifični problemi kojim će se pro- Studije o uticaju faktora životne sre- jekat baviti u saglasnosti su sa LEAP/ dine na zdravlje stanovnika opšti- om. Prioriteti strateškog dokumenta ne Savski venac; opštinski projekat u kom je predložena aktivnost (pro- „Najzeleno“, podizanje savremenih jekat) identifikovana kao prioritet, formi zelenih površina kao što su: mogu se sagledati u tački 6.1.3.4 – „džepni parkovi“ - realizacija aktiv- gde se eksplicitno navodi spremnost nosti u okviru projekta „Urbani dže- opštine da pokrene projekte u obla- povi Beograda“ finsiranih od Sekre- sti energetske efikasnosti i planira- tarijata za zaštitu životne sredine- nja urbanog razvoja. izrada projekta za 2 lokacije Crno- Detaljnije posmatrano, projekat se gorska 8 i Kralja Milana br.32, infor- bavi sledećim prioritetima u LEAP- misanje građana kroz promo materi- u: Prvi prioritet LEAP-a bavi se kon- jal, medije, veb-sajt. i-mejl; uspostav- trolom kvaliteta vazduha. Jedna zai- ljanje sistema selekcije, razmene i sta važna aktivnost projekta je moni- reciklaže sekundarnih sirovina kroz toring sistem CO2 emisija, na osnovu monitoring aktivnosti „Eko kesa za metodologije „Lokalne agende 21 čistiji Savski venac“; aktivnosti u Kjoto protokola” i testiranje u pilot okviru nacionalne kampanje Očisti- aktivnosti. Katastar zagađivača, kako je mo Srbiju, informisanje i obrazova- pomenuto u tački 1.1.1.1 LEAP-a, biće for-

312 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI miran tokom projekta preko GIS- Očistimo obale i parkove Savskog a, tačka 1.1.2.4 LEAP-a. Predložena venca - partnerstvo sa Beogradskim aktivnost takođe odgovara priorite- ekološkim centrom, Akcije pokreni-

tu br. 6 LEAP-a, naročito tački 6.1.3.3. mo elektronski otpad – pokupimo pštine Cilj projekta je sprovođenje interven- - partnerstvo sa Sanitarnim ekološ- cija energetske efikasnosti,kroz zele- kim društvom. Na osnovu sprove- ne materijale i tehnologije (proizvo- denih aktivnosti opština je odabra- 9. O di koji imaju nisku potrošnju ener- na da bude domaćin manifestaci- gije, proizvodi iz obnovljivih izvo- je „Lideri održivog razvoja Srbije“ u ra). Konačno, projekat se bavi tran- realizaciji regionalnih koordinatora sverzalnim prioritetima vezanim za BELLS pokreta za zapadni Balkan. tačku 6 LEAP-a u vezi sa informi- sanjem stanovništva spomenutog u tački 6.1.3.1 koja je precizno posveće- Ekologija - neke od realizovanih akcija na poboljšanju kvalifikovanih i kon- u 2011. godini tinuiranih informacija i komunikaci- Akcija „Produži mi život, ulepšaću ji sa građanima, kako bi se podigao tvoj, zasadi me i okiti i sledeće godine“ nivo svesti o zaštiti životne. Konti- - u okviru akcije dodeljeno je 26 sad- nuirano se sprovode aktivnosti u nica četinara najaktivnijim učesnici- okvoru projekta. Pokrenuta je inima ekoloških akcija. cijativa za umrežavanje i poveziva- U okviru kampanja u 2011. godini za nje hijerarhijskih nivoa u operativno zaštitu novogodišnjih četinara Zele- koordinaciono telo (stručnih poslo- na omladina Srbije i opština Savski va na nivou Republike, grada, loka- venac sproveli su akciju besplatnog la, NVO i akreditovanih institucija). prikupljanja i primopredaje novogo- U koordinaciji sa nadležnim Sekreta- dišnjih četinara sa busenom. rijatom, JKP „Čistoćom” i JKP „Zele- Januara meseca završena je Akcija nilom Beograd” razmatran je pred- prikupljanja e-otpada od strane firme log za reciklažno dvorište na terito- SET trejda po prijavljenim adresama toriji opštine. Poslovi zaštite život- koje su evidentirane preko zelenog ne sredine inicirali su potrebu pri- telefona krajem prethodne godine mene Zakona o upravljanju otpa- od strane BEC-a. dom i Pravilnika o obrascu Doku- Učešće u akciji i kampanji Sat za menta o kretanju otpada za opštin- našu planetu. ske zgrade. Opštinske zgrade već primenjuju u praksi primarno odva- Zeleni dani na Savskom vencu - Odr- janje sekundarnih sirovina za čiju žana je prezentacija GZJZ na slede- potrebu je uspostavnjena saradnja će teme: sa JKP „Gradska čistoća“, „Papir ser- „Koliko nam je zdrava životna sredina“ vis Umka“ i „Set trade“ za elektron- i Prezentacija rezultata Studije „Uti- ski otpad. Za svako ubuduće preuzi- caj faktora životne sredine na zdrav- manje otpada mora postojati odgo- lje stanovnika opštine Savski venac“. varajuća prateća dokumentacija i evi- Prezentacija je kao i svaki put zavr- dencija putem dokumenta o kreta- šena Javnim slušanjem i diskusijom. nju otpada. Odobrena su tri projek- Zeleni dani obuhvatili su edukativ- ta u okviru konkursa Sekretarijata ne radionice na temu „Izvori, tran- za zaštitu životne sredine, a koji su sport, distribucija i transformacija planirani u okviru LEAP-a i to: Upri- teških metala u životnoj sredini“. rodimo se u prirodi, partnerstvo sa U okviru Lokalnog ekološkog akci- - Teatar Projekat Objektivna drama, onog plana, kroz Akciju „Zaštitimo

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 313 i sačuvajmo prirodna dobara i vrste“, u Prezentacijom različitih predstava periodu od 3 meseca realizovane su koju su stvarali najmlađi uz pomoć edukativne radionice na temu - Uvod svih stručnih kadrova projekta, šalje

pštine u posmatranje ptica. se jasna poruka i ukazuje kako deci, Sama akcija imala je više ciljeva i tako i na posredan način i drugim to: podizanje nivoa svesti kod uče- ljudima (publici i široj javnosti) ne 9. O nika o ekologiji – izučavanje odno- samo na njihova prava na zdravu sa prema živom,odnosno ne živom životnu sredinu, već i na dužnosti delu životne sredine, implementa- i obaveze koje bi trebalo da ispune ciju znanja o birdvočingu – posma- prema sredini u kojoj žive i od koje tranju ptica samostalno. Radionice zavise. su realizovane u Hajd parku i Avali. Napredni program edukacije za starije Dečji ekološki festival. Opštinski pro- grupe predškolaca održao je opštin- jekat „DEČJI EKOLOŠKI FESTIVAL“ ski ekolog u nekoliko termina, kao i osmišljen je i pokrenut kako bi se u toku terenske posete Avali održa- obezbedila pravovremena edukaci- ne 15. maja 2011. godine. Realizova- ja dece uzrasta 4-6 godina i izgradi- ne su i nagradne radionice „Vila eko- la ekološka kultura mlade populaci- logijanka“. je, kroz podsticanje vršnjačke edu- Akcija postavljanja nove instalaci- kacije. U Projektu je učestvovalo 10 je „Eko-dijamant“ realizovana je u vrtića PU Savskog venca, odnosno Narodnoj banci Srbije. Održane 704 deteta. Realizovano je 356 edu- su dve prezenacije na temu zašti- kativno-ekoloških radionica u par- te životne sredine sa osvrtom na tnerstvu opštine, POD Teatarom i smanjenje upotrebe plastičnih kesa PU Savski venac. Svečana manifesta- od strane autora instalacije Sandre cija održana je 14. juna 2011. godine Božić i opštinskog ekologa Aleksan- u DKC Majdan. dre Imširagić-Đurić. Organizovana Kroz intenzivne ekološko-dram- je konferencija za novinare, Pressfor- ske radionice deca su upoznata sa mans, povodom prve faze kampa- osnovnim problemima životne sre- nje „ARCHITECTIRE AND ECO DIAMOND ARE dine, sa posebnim akcentom na ENVIROMENTS BEST FRIENDS“. zagađenje voda, vazduha, zemljišta, Prezentacija projekta „Urbani dže- otpad, globalno zagrevanje, kise- povi Beograda“, održana je 25. febru- le kiše, kruženje materije u priro- ara 2011. godine. Projekat se realizu- di i dr. Primenom specifične teatar- je uz podršku Sekretarijata za zašti- ske metodologije, koja zahteva aktiv- tu životne sredine, Gradske opštine no učešće svih aktera pri obrađiva- Savski venac, Podmlatka udruženja nju zadatih problema, podstiče se pejzažnih arhitekata (PUPA), i Udru- novi, zanimljiv i kreativan pristup ženja građana Beogradski festival u procesu razvoja ekološke svesti. cveća BLUM u saradnji sa lokalnim Deca su stekla direktno i živo isku- udruženjima građana i zaintereso- stvo, koje zahtevalo uključenje tela, vanim pojedincima. uma i emocija u različitim zadaci- U Hajd parku realizovane su 3 radi- ma i unapred pripremljenim situa- onice - Uvod u ornitologiju i zašti- cijama i temama iz oblasti ekologi- ta ptica koje su podrazumevale je, koje potom mogu direktno prene- postavljanje veštačkih duplji i tehni- ti u život te na taj način uticati i na ke posmatranja i identifikacije ptica. druge ljude u svom neposrednom okruženju.

314 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI AKCIJA „EKO KESA ZA ČISTIJI SAVSKI za svaku Mesnu zajednicu poseb- VENAC“ no. Sve tri vrste otpada odlažu se u Gradska opština Savski venac u par- istoj kesi, a radnici „Gradske čistoće“ tnerstvu sa JKP „Gradska čistoća“ i prikupljeni otpad odvajaju na pogo- pštine građanima, pokrenula je pilot proje- nima preduzeća. Kese se u određe- nim danima iznose ispred zgrada ili kat za primarnu selekciju (odvajanje) 9. O i sakupljanje sekundarnih sirovina kuća, (za početak jedanput nedelj- na svojoj teritoriji pod nazivom EKO no), i to isključivo u skladu sa pla- KESA ZA ČISTIJI SAVSKI VENAC. nom odnošenja JKP „Gradska čisto- Opština je izabrana na osnovu dosa- ća“ koji se realizuje od ponedeljka dašnjih rezultata, da kao prva pilot do petka u terminu od 18.00 do 21.00 opština na teritoriji grada Beograda, sati. Sve ove aktivnosti praćene su započne proces uvođenja odvojenog odgovarajućom promotivnom kam- sakupljanja sekundarnih sirovina, panjom, uz odgovarajući promotiv- koji će se u toku 2011. godine proši- ni materijal (plakati, flajeri), koji se riti i na ostale opštine. Početak kam- dostavlja uz infostanove uplatni- panje realizovan je 22. juna i obele- ce svim građanima,zatim podelom žen je svečanom posetom gradona- kesa u MZ i uz list Savski venac, čelnika Dragana Đilasa, predstav- medijskim nastupima koordinato- nika JKP „Gradska čistoća“ i opšti- ra akcije, organizovanjem posebnih ne PU Savski venac-objektu Sveta seminara za građane i predsednike Petka. Kako bismo živeli u najčisti- skupšina stanara i dr. U toku akci- jem i najuređenijem delu čitavog je obavljena je komunikacija sa zain- Beograda - što je glavni cilj ove pri- teresovanim građanima, instituci- oritetne akcije na Savskom vencu - jama, svim ambasadama, školama, uveden je novi princip da svaki sta- MZ. Pružane su potrebne informa- novnik Savskog venca u svom stanu cije o akciji,edukativna objašnjenja, ili kući izvrši razvrstavanje materi- obrazloženja. jala koje domaćinstva svakodnevno Program praktične nastave „Vodni odbacuju, tako što će u jednu poseb- resursi Beograda“ organizovan je nu kesu ubacivati plastični, metalni za srednjoškolce Savskog venca u i papirnati otpad. Za početak Grad- Fabrici za preradu površinskih voda ska opština Savski venac obezbedi- „Makiš“ i Rekreacionom jezeru na la je da zaposleni u „Gradskoj čisto- Adi. ći“ svakom građaninu dostave kesu Proslava dana planete zemlje obeleže- lično, na kućnu adresu, a ukoliko na je manifestacijom „Misli zeleno“ bilo ko od stanovnika naše opšti- koju je organizovala NVO „Zelena ne nije bio u mogućnosti da lično Eko Planeta“ u partnerstvu sa JKP preuzme ove kese od zaposlenih u „Gradska čistoća“, GO Savski Venac „Gradskoj čistoći“, mogao je da ih i uz podršku Sekretarijata za zašti- dobije naknadno u svojoj mesnoj tu životne sredine grada Beograda zajednici. i Sekretarijata za obrazovanje. Cen- Nakon prvih započetih aktivno- tralni događaj, realizovan je u Topči- sti, kontinuiran nastavak Akcije je derskom parku (Milošev konak). uspešno realizovan, kroz svakod- U Osnovnoj školi „Vojvoda Rado- nevno odvajanje kućnog otpada u mir Putnik“, organizovana je akcija dobijenu kesu „Gradske čistoće“. škole Gradske opštine Savski venac Odvojene sekundarne sirovine odla- i ambasade SAD- čišćenje i uređenje žu se i čuvaju u tim kesama do ter- školskog dvorišta. mina za iznošenje koji je određen

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 315 JKP „Zelenilo-Beograd“ organizu- Savski venac učestvovala je u Mani- je Akciju „Za zeleniji Beograd“ u festaciji posvećenoj Međunarodnoj saradnji sa deset gradskih opština sa nedelji mobilnosti sa 50 učesnika.

pštine užeg područja Beograda. Na teritori- Na otvorenom prostoru, u zatvo- ji opštine na gradskom nivou nagra- renoj za saobraćaj ulici Topčiderski đene su 2 zelene površine. Opština venac, paralelno sa performansom 9. O je i ove godine izbor najlepših zele- odvijao se rad u 5 radionica. U nji- nih površina sprovela kroz opštinski hovom radu učestvovali su učeni- projekat „Najzeleno“ čija će se završ- ci osnovnih i srednjih škola sa Sav- na manifestacija realizovati u janua- skog venca. Izuzetno lepu atmosferu ru 2012 godine. ulepšalo je i 120 predškolaca koji su Akcija obeležavanja Dana reke Save se uključili u karnevalski povorku. održana je 1. juna 2011. godine na U okviru programa „Zeleno-plavi Savskom priobalju, a realizovana Savski venac“ organizovan je zele- je u partnerstvu sa Ministarstvom ni i plavi deo programa. U „plavom“ poljoprivrede, trgovine šumarstva i delu programa, održanom na pri- vodoprivrede – Republičkom direk- obalju kod Brankovog mosta, uče- cijom za vode i Coca Colom. stvovali su đaci od petog do osmog Dve najaktivnije škole u okviru razreda osnovnih škola „Radoj- implementacije aktivnosti LEAP-a ka Lakić“, „Isidora Sekulić“ i „Petar posetile su Istraživačku stanici Pet- Petrović Njegoš“. nica. U „zelenom“ delu programa, odr- U okviru nacionalne kampanje „Oči- žanom u Topčiderskom parku, kod stimo Srbiju», uz podršku odreda Miloševog konaka, učestvovali su izviđača France Prešern, organizo- đaci osnovnih škola „Stefan Nema- vana je ekološka akcija, „Za naj park- nja“, „Vojvoda Mišić“ i „Vojvoda čist HAJD PARK 2011.“. Radomir Putnik“. Realizovane su i brojne aktivnosti Kako bi na primeru dobre prakse pod nazivom „Veliko spremanje na pospešila ekološku kulturu građa- Savskom vencu. Organizovano je na, Gradska opština Savski venac čišćenje i ambijentalno uređenje Sav- realizovala je „Ekološki čas na reci“ skog priobalja kroz Akciju „Pokre- u okviru edukativnog dela Akci- nimo i nešto dalje-očistimo Sav- je „Sava u srcu“. Učesnici akcije sko priobalje!“, koju je otvorio Mini- su uz pomoć radnika JKP „Zele- star zaštite životne sredine Oliver nilo Beograd“ zasadili svoje drvo Dulić. Istog dana održane su i Akci- dobrodošlice koje će upotpuniti naš je „Odvoj malo vremena, uključi se zeleni pojas na Savskom priobalju. i ti, da Topčidrerski park bude čisti- Nakon sadnje krenuli su na krstare- ji!“ i „Za još jednu plavu reku- očisti nje Savom i Dunavom, brodom „Ste- i Topčiderku!“ vanske livade“. Opština je predstavila najuspešnije Opština se uključila u aktivnosti projekte na Sajmu EKO-EKSPO (19. koje su realizovale BIRODI, pri čemu i 20. maja), kao i na festivalu „MIK- je sprovedeno istraživanje stavova SER“ - 29. maja. građana na temu zaštite životne sre- GO Savski venac je na Zemunskom dine. keju, povodom proslave Dana Duna- Na opštinskom sajtu postavljen je link ka va, bila nosilac aktivnosti zahvalju- Agenciji za zaštitu životne sredine i auto- jući razvijenim programima iz obla- matskoj mernoj stanici Mostar gde se mogu sti zaštite životne sredine. Opština viteti 2 nivoa pristupa parametrima. Prvi nivo prikazuje sledeće para-

316 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI metre: sumpordioksid, azotdioksid, ne sredine“ za 2011. godinu. Prizna- PM10, ugljenmonoksid, ultraviolet- nje je prvi put ustanovljeno i dodeljeno zračenje, ozon, temperaturu vaz- no 2010. godine, a ove godine među

duha, relativnu valažnost, brzinu dobitnicima su i GO Savski venac i pštine vetra, pravac vetra, atmosferski pri- Aleksandra Imširagić - Đurić samo- tisak, u poslednjih sat vremena i stalni stručni saradnik za poslove 9. O poslednja 24 h. Na drugom nivou - zaštite životne sredine. prikaz je sveobuhvatniji, vidljivi su Ovom događaju prisustvovao je i svi parametri koji se prate na mer- Japanac Judži Mijata glasnik mira i nom mestu Mostar. borac za zaštitu životne sredine koji Započeta je realizacija Zimskih zele- je dao uvodnu reč i sa dobitnicima i nih dana na Savskom Vencu za 2011- organizatorima posadio drvo mira. 12 godinu, koja će obuhvatiti BELLS Judži Mijata, državljanin Japana, Akademiju, prezentaciju Energis zasadio je drvo prijateljstva u dvori- projekta, pripremu Eko patrola i pro- štu vrtića „Sveta Petka“, DKC „Maj- grama radionica „Geološka istraži- dan“ i džepnom parku pored opšti- vanja Savskog Venca“ kao i mnogo- ne Savski venac. Posetio je izložbu brojne aktivnosti koje će se realizo- dečjih radova u DKC „Majdan“, pri- vati početkom 2012. godine u skladu sustvovao realizaciji projekta Zeleni sa LEAP-om. aktivisti i održao predavanje u Ugo- U okviru „Zelenih dana Savskog stiteljsko turističkoj školi i seminar venca“, 20. decembra održan je Lideri održivog razvoja. uvodni seminar „Lideri održivog Judži je, stigaou Srbiju 6. novembra. razvoja“, za odbornike, postavljena Od tada obilazi razna mesta, sadi lica i civilni sektor grada Beograda. drveće i drži predavanja učenici- Seminar su organizovali GO Sav- ma. Pešači još od 2007. godine. Šireći ski venac i Ambasadori životne sre- poruku mira i zaštite životne sredi- dine - Environmental Ambasadors, ne prešao je deset hiljada kilometara kao osnivač i regionalni koordinator kroz deset država i posadio više od Bells pokreta za zapadni Balkan, uz tri hiljade stabala. Posle Srbije Judži podršku Ministarstva životne sre- će obići Hrvatsku, Sloveniju, Italiju, dine, rudarstva i prostornog plani- Švajcarsku, Francusku. U planu mu ranja Republike Srbije. Po završetku je da do otvaranja Olimpijskih igara seminara svečano su dodeljena pri- 2012. godine stigne u London. znanja „Uvaženi ambasador život-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 317 9.4. Gradska opština Novi Beograd pštine

9. O Pregled aktivnosti iz oblasti ekologije je u pitanju građevinsko zemljište. na teritoriji Gradske opštine Novi Pokošeno je ukupno 33 hektara. Beograd u 2011. godini Pokošene su neuređene parcele na n Izgrađen je novi park u Bloku 70 u kojima pored drugih korova ima saradnji sa JKP „Gradsko zelenilo“ i ambrozije. Radnici koje je anga- a u sklopu radova je uređeno i oko žovala opština su kosili travu na 300 parking mesta. Zelena površi- lokacijama u Vojvođanskoj ulici, na koja je rekonstruisana prostire kod okretnice tramvaja u Bloku se na tri hektara i nalazi se unutar 45, zatim na Bežanijskoj kosi i delu bloka, pored šetališta „Lazaro Kar- prema Ledinama, u Bloku 44.... denasa”, okrenuta Gandijevoj ulici. 3. U cilju sprečavanja širenja ambro- Uređene su nove travnate površi- zije, opština Novi Beograd obja- ne i zasađene su nove sadnice. vila je javni poziv za prijavljiva- n Uređena su tri nova fitnes centra nje građana za uklanjanje ambro- na otvorenom: Opština Novi Beo- zije na teritoriji opštine u periodu grad finansirala je uređenje terena od jula do septembra. Ambrozija i postavljanje sprava na šetalištu je uklanjana čupanjem iz korena. pored savskog keja, između blo- Pored toga u cilju otklanjanja opa- kova 70 i 44 i u blokovima 30 i 38. snosti po zdravlje građana na sajtu n Otvoreno je novo dečje igralište u opštine se može saznati i kolika je Bloku 1 koncentracija pojedinih alergena u n U okviru projekta „Zaustavimo vazduhu. ambroziju”, (koji sprovodi opština n Sanacija podzemnih voda u „Pavi- Novi Beograd u poslednje tri godi- ljonima” ne) obavljene su sledeće aktivnosti: U nekoliko zgrada u „Paviljoni- 1. Kultivisanje zapuštenih površina ma” opština Novi Beograd finansira – „Detelinom protiv ambrozije“ radove na drenaži i sanaciji podze- U cilju suzbijanja korovske biljke mnih voda, čime će trajno rešiti više- ambrozija, čiji je polen jedan od naj- godišnje probleme stanara i spreči- češćih uzročnika alergija kod ljudi, ti dalja plavljenja temelja i podruma. opština Novi Beograd je na površi- n Konkurs za izbor najlepšeg zelenila ni oko 4 hektara, sadnjom deteline Opština Novi Beograd uključila se sprečila njeno dalje širenje. Setva je u akciju za izbor najlepše uređenih obavljena na nekoliko lokacija: zelenih površina „Za zeleniji Beo- n Ulica Milutina Milanković pored grad”, koju u saradnji sa deset grad- FDU, Ulica Tošin bunar, Bežanij- skih opština organizuje JKP „Zeleni- ska kosa – pored pijace, između lo–Beograd”. ulica Huga Klajna i Ismeta i Beža- Akcija je održana 22. aprila, na Dan nijska kosa pored vodovoda planete Zemlje, od kada su se građa- Površine su pokošene u više navrata ni prijavljivali na konkurs u nekoli- u protekloj godini. ko kategorija: 2. Košenje površina koje ne održava JKP „Zelenilo Beograd“. Najčešće

318 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI n Novobeograđani su učestvovali u n izbor najlepše zelene površine oko stambenog objekta (prilaz i akciji „Očistimo Srbiju“ ulaz) u okviru naselja; Akciji „Veliko spremanje Srbije” Mini- n starstva životne sredine,rudarstva i

najlepša zelena površina ispred pštine poslovnog objekta; prostornog planiranja priključilo se n izbor najlepšeg balkona okrenu- preko 2.500 registrovanih volonte- tog prema ulici; ra kao i mnogi građani koji su čistili 9. O n najlepše uređeno školsko dvo- okolinu svojih zgrada i dvorišta. rište; Novobeograđani su čistili na više n najlepše dvorište predškolske lokacija u celoj opštini. U čišćenju su, ustanove. pored volontera i organizacija koje n Ekološka akcija „Ubaci limenku dovr- su se prijavile preko formulara Mini- ši skulpturu“ starstva za životnu sredinu, uključile Ispred zgrade opštine Novi Beograd i novobeogradske osnovne i srednje je postavljena ekološka skulptura, škole, predškolska ustanova i mesne žičana konstrukcija u obliku ribe u zajednice koju građani Novog Beograda mogu n Uređen je prostor oko Roditeljske da ubace prazne limenke i time ispu- kuće u Institutu za majku i dete ne više ciljeva - umetnički, ekološki i Na inicijativu opštine Novi Beo- humanitarni. grad i Udruženja roditelja dece obo- Ovaj specifičan eko – art projekat lele od malignih bolesti „Zvončica”, opština je realizovala u saradnji sa JKP „Zelenilo – Beograd” je donira- Centrom za integraciju mladih u lo duplu klackalicu i ljuljašku i zapo- okviru projekta „Ubaci limenku čelo delimično uređenje zelene povr- dovrši skulpturu“. šine u dvorištu Instituta za zdrav- Građani koji ubace limenku u eko- stvenu zaštitu majke i deteta „Dr ribu pored toga što doprinose konač- Vukan Čupić” u delu ispred Rodi- nom izgledu skulpture, daju svoj teljske kuće. doprinos i promociji ekološke svesti n Opština Novi Beograd i kompani- o potrebi reciklaže otpada. Prihod ja „Božić i sinovi” u akciji „Bitka za dobijen od prodaje otpada namenjen bebe” je u humanitrane svrhe, za pomoć Opština Novi Beograd i kompani- deci iz Dnevog svratišta u Novom ja „Božić i sinovi” uključili su se u Beogradu. akciju „Bitka za bebe” postavljanjem n Održana biciklistička manifestacija više kontejnera za reciklažni otpad. „NBG bajk – velosiped 2011” Prihod od prodaje reciklažnog mate- Ispred zgrade opštine Novi Beograd rijala namenjen je Fondu „Bitka za održano je tradicionalno okupljanje bebe”. Ispred zgrade opštine Novi biciklista „NBG bajk – velosiped 11”. Beograd, na Dan podrške prevreme- Manifestacija posvećena biciklisti- no rođenim bebama i na Svetski dan ma i promociji zdravog načina živo- ekoloških pokreta, postavljen je prvi ta održala se jedanaesti put zare- takav kontejner. dom. Organizator je opština Novi n U saradnji sa papir servisom „Umka“ Beograd. u svim kancelarijama u opštini su n Prvi SARS festival porodične rekre- postavljene kutije za prikupljanje acije otpadnog papira U organizaciji Saveza za animaciju i rekreaciju tokom maja održava se Prvi SARS festival porodične rekreacije na otvorenim vežbalištima.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 319 9.5. Gradska opština ZVEZDARA pštine 9. O

1. Prisustvovanje prezentaciji pro- 3. Projekat „ZAŠTITIMO PLANETU“. jekta „Urbani džepovi Beograda“ Pod pokroviteljstvom Ministar- i debati povodom istog, u okvi- stva životne sredine, rudarstva i ru Beogradskog festivala cveća, prostornog planiranja, organizaci- od 23-26. septembra 2010 godine, ja PRIJATELJI DECE ZVEZDARE nakon čega je usledio predlog za je u saradnji sa dečijim pozorištem uspostavljanje partnerstva između „PAN TEATAR“, realizovala projekat Udruženja građana BFC i GO Zve- „ZAŠTITIMO PLANETU“, u peri- zdara, na realizaciji sličnog pro- odu od maja do novembra 2011. jekta na teritoriji opštine. GO Zve- godine. zdara je izrazila zadovoljstvo da Cilj projekta: bude učesnik na projektu uređe- n Razvijanje svesti i lične odgovorno- nja zelenih površina i malih otvo- sti u zaštiti životne sredine i upo- renuh javnih prostora, obzirom da znavanja dece sa načinom kako je zaštita životne sredine deo Stra- oni sami mogu da doprinesu kva- tegije razvoja opštine. litetnijem životu i očuvanju priro- Projekat se realizuje uz podršku de. Uzrast dece od 6 do 10 godina. Sekretarijata za zaštitu životne sredi- Projekat je realizovan kroz dva ne, GO Zvezdara i Udruženja pejzaž- segmenta: nih arhitekata Srbije. Izrada i revizi- n Pozorišnu predstavu „Veselo veče“, ja projektno- tehničke dokumentaci- koju su deca gledala i interaktivnu je za odabrane lokacija je završena i radionicu nakon predstave u kojoj sada predstoji realizacija, prezenta- su učestvovala. cija projekta i sprovođenje stručnog nadzora nad izvođenjem radova. Kako je ovo nastavak projekta koji je, pod pokroviteljstvom Ministar- stva započet 2009. godine u Beogra- 2. Projekat „EKOLOŠKE PORUKE“. du, a nastavljen 2010. godine reali- Nosilac projekta je UG „Naša zacijom u gradovima: Šabac, Para- deca“ u saradnji sa GO Zvezdara, ćin, Niš, Bor i Kruševac, cilj je bio da MZ „Novo Mirijevo“ i OŠ „Des- u 2011 godini projektom budu obu- pot Stefan Lazarević“, a njego- hvaćena i deca gradova: Pančevo, vu realizaciju je omogućio Sekre- Loznica, Kraljevo, Bujanovac i Vra- tarijat za zaštitu životne sredi- nje. Akcenat je bio na gradovima u ne i JKP „Zelenilo Beograd“. kojima je životna sredina ugrožena Ovaj projekat je naročito važan za i koji se u ekološkom smislu smatra- popularizaciju, podsticanje i jača- ju „crnim tačkama“. Takođe, imali nje svesti o značaju zaštite životne smo u vidu da se radi o gradovima sredine, kako akcijama tako i lič- koji su ne samo ekološki, već i soci- nim primerom i treba da dodatno jalno i kulturno ugrožena područ- oplemeni postojeće životno okru- ja naše zemlje i da će efekti projekta ženje, ali i da posluži kao podsti- biti višestruki. caj za slične akcije.

320 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 9.6. Gradska Opština Rakovica pštine Odeljenje za ekologiju GO Rakovica „Kanarevo brdo“, od strane nosio- priprema, prati i realizuje program ca projekta, JKP „Beogradske Elek- 9. O aktivnosti za zaštitu životne sredine trane“ iz Beograda, dostavljen Mini- na teritoriji opštine. starstvu životne sredine i prostornog U saradnji sa privrednim i javnim planiranja, obezbeđen je javni uvid preduzećima i institucijama radi na u studiju, svakog radnog dana od očuvanju i zaštiti prirodnih vred- 11-14 časova u Velikoj sali GO Rako- nosti, u cilju održivog razvoja; prati vica, u trajanju od 20 dana od dana rezultate merenja zagađenja životne objavljivanja oglasa kojim se javnost sredine i o tome obaveštava odgo- obevaštava o zahtevu za saglasnost varajući organ Opštine; sarađuje na studiju i organizovana je javna sa Ministarstvom životne sredine, rasprava i prezentacija predmetne rudarstva i prostornog planiranja studije dana 24. 02. 2011. godine sa i Sekretarijatom za zaštitu životne početkom u 10 časova. Raspravi i sredine grada Beograda u izradi pla- prezentaciji prisustvovali su pred- nova iz oblasti zaštite životne sre- stavnici Ministarstva životne sredi- dine; prati relizaciju programa rada ne i prostornog planiranja, Gradskog nadležnih javnih preduzeća i pred- sekretarijata za zaštitu životne sredi- laže mere za uređenje zelenih povr- ne i zaintersovani građani. šina; sarađuje sa Gradskim zavodom za javno zdravlje po pitanju kvalite- Mart 2011. godine ta vazduha i voda; donosi rešenja za U saradnji sa Kancelarijom za mlade seču i orezivanje stabala, u skladu opštine Rakovica, u cilju podiza- sa zapisnicima gradske komisije za nja svesti mladih o štetnom utica- seču, formirane od strane Gradskog ju otpada na zdravlje ljudi i život- sekretarijata za komunalne i stam- nu sredinu, kao i povećanju broja bene poslove; sarađuje sa osnovnim mladih da svojim angažovanjem i srednjim školama u edukaciji uče- doprinesu održivom razvoju i zašti- nika o zaštiti životne sredine i spro- ti životne sredine, 2000 mladih na vodi zajedničke akcije sa istom tema- opštini Rakovica informisano je o tikom. značaju očuvanja životne sredine i Odeljenje učestvuje i u poslovima mogućnostima i značaju reciklaže (4 vezanim za praćenje kvaliteta voda škole po 500 mladih, distribuirano na teritoriji opštine i to: 2000 EKO-CD-A u 4 srednje škole). n kvalitet vode 6 javnih česmi, Edukovano do 40 mladih - člano- n kvalitet površinskih voda - Topči- vi timova o načinu realizacije akci- derska reka, je prikupljanja reciklažnih sirovina. n kvalitet voda u akumulacijama- U četiri srednje škole donirani su veštačka akumulacija Pariguz. kontejneri za prikupljanje reciklaž- nih sirovina. Akcijom je ostvarena Februar 2011. godine saradnja između preduzeća za reci- klažu i srednjih škola na lokalu kao Na osnovu zahteva za saglasnost na i podrška i saradnja na projektu sa Studiju o proceni uticaja na životnu KZM Rakovica. sredinu Projekta proširenja i rekonstrukcije toplane „Miljakovac“-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 321 April 2011. godine 5 multifunkcionalnih skulptura u Odeljenje je u saradnji sa Kacelari- oblicima različitih životinja. jom za mlade, povodom obeleža- pštine vanja Dana planete, 22. aprila 2010. Jun 2011. godine godine, organizovalo akciju saku- Povodom dana zaštite životne sredi- pljanja korišćenog papira u svrhu 9. O ne, 4. juna, u okviru akcije „VELIKO njegovog recikliranja. SPREMANJE SRBIJE“ održana je i Tokom te akcije postavljane su kuti- ove godine radna akcija prikupljanja je za sakupljanje korišćenog papira i separacije otpada na teritoriji GO u kancelarijama opštinske uprave i Rakovica. kancelarija državnih organa na teri- Sa 14 lokacija (priobalje jezera Pari- toriji GO Rakovica. guz, Miljakovačka šuma, zelene Za godinu dana prikupljeno je i površine oko Doma zdravlja Rakovi- transportovano u sabirni centar za ca, površina oko železničke stanice reciklažu oko 3 t papira. Rakovica, leva i desna strana bule- U saradnji sa JP „Poslovni centar“ vara Patrijarha Pavla, površine oko Rakovica, na inicijativu građana MZ pijace na Vidikovcu i u Vareškoj ulici Stara Rakovica, napravljen je par- na Miljakovcu, deponija u ul. Palih kić za decu u Viševačkoj ulici. Liva- boraca 34, u organizaciji Skupština da koja je bila jedini teren za igru stanara zelene površine u ulicama: dece iz okolnih ulica kompletno je Vidikovački venac 77, Pilota Mihajla rekonstruisana. U jednom delu su Petrovića 14, Stojana Jankovića 6-10, zasađene tuje i postavljene klupe, a Stanka Paunovića Veljka 77; zelene u drugom delu je izvršena nivelaci- površine oko MZ u ul. Serdar Janka ja zemljišta i napravljena podloga za Vukotića 25, dvorište XV beogradske fudbalski teren, odnosno fudbalsko gimnazije) napunjeno je oko 2000 igralište. kesa i mehanizacijom odneto oko 70 m³ otpada. Maj 2011. godine U akciji je učestvovalo ukupno U projektu „Vesele skulpture“, uče- 739 volontera iz različitih struktu- nici OŠ „Đura Jakšić“, zajedno sa ra: zaposleni opštinske uprave GO učenicima „Srednje zanatske škole“, Rakovica i JP „Poslovni centar Rako- koja se bavi profesionalnom reha- vica“, JP „Železnice Srbije“, Kancela- bilitacijom učenika sa smetnjama u rija za mlade GO Rakovica, izviđač- razvoju, osmislili su i napravili od ki odred „Ratko Vujović Čoče“, Aka- reciklažnog materijala multifunkci- demsko speleološko društvo, Sani- onalne skulpture u školskom dvo- tarno ekološko društvo „Saneko“, rištu. U izradi skulptura korišćen udruženje građana „Fanfare“ ,JKP je stari papir i stare automobilske „Gradska čistoća“ pogon Rakovica, gume. Projekat je imao dva značajna JP „Srbijašume“,Sekretarijat za zašti- cilja našeg društva. Prvi je podizanje tu životne sredine, Zavod za zašti- svesti o važnosti reciklaže, a drugi tu prirode, učenici osnovnih i sred- prihvatanje i razumevanje značaja njih škola, Skupštine stanara zgrada inkluzije u obrazovanju. i pojedinci. Projekat je prihvaćen i u ostalim osnovnim školama na teritoriji opšti- Oktobar 2011. godine ne Rakovica, (ukupno osam), tako da Uveden je ekološki minibus (koji radi svaka škola u svom dvorištu ima po na zemni gas) za prevoz dece rom- ske nacionalnosti raseljene iz nehigi-

322 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI jenskog naselja Gazela kao i dece iz je saradnja na projektu „Pokretanje naselja Miljakovac 3 i Sunčani breg. akcije za čistiju Ibarsku magistra- Kupovinu minibusa, koji decu pre- lu“ koji uključuje, pored devet opšti-

vozi od kuće do škole, finansirala je na i opštinu Rakovica. Projekat je pštine GO Rakovica. organizaciono obrazovanog karaktera, sa pokretanjem konkretnih akci-

I tokom 2011. godine nastavljena je 9. O saradnja sa Sanitarnim ekološkim ja čišćenja pored magistrale, uklju- društvom „SAN EKO“ u smislu edu- čujući opštine duž Ibarske magistra- kovanja građana i održavanja radio- le. Projekat je podržalo Ministarstvo nica sa tematikom iz oblasti ekolo- životne sredine, rudarstva i prostor- gije i zaštite životne sredine u pro- nog planiranja. storijama MZ „Vidikovac“; započeta

9.7. Gradska Opština Voždovac

Tokom 2011. na teritoriji gradske n Suzbijanje ambrozije na opštini Vož- Opštine Voždovac sproveden je veli- dovac. U skladu sa preporuka- ki broj aktivnosti u cilju očuvanja ma o načinu suzbijanja ambrozije životne sredine, kao i promovisanje (Ambrosia artemisifolia), na teritoriji ideja o njenoj zaštiti. U tim aktiv- opštine Voždovac vršeno je fizičko nostima učestvovali su odeljenje za uništavanje biljaka košenjem, kao i komunalno-inspekcijske poslove herbicidnim tretmanom na većim opštine Voždovac, javna komunal- površinama. na preduzeća, preduzeća angažova- n Rad Komunlne patrole na terito- na od strane GO Voždovac...Deo tih riji GO Voždovac. Svakako najve- akcija bile su redovne aktivnosti na ći obim poslova u cilju očuva- poslovima zaštite životne sredine, a nja životne sredine na teritoriji delom su neke od njih bile inicijative GO Voždovac ostvaren je radom građana ili mesnih zajednica. Izdva- Komunalne patrole. Održavanje jamo sledeće: svih javnih površina je u nad- n Čišćenje divljih deponija. Na teri- ležnosti komunalnih službi Grada toriji GO Voždovac je sprovedeno Beograda, koje već nekoliko godi- opsežno čišćenje divljih deponija na imaju problem u redovnom na sedam lokacija. Najveća se nala- izvršavanju svojih obaveza (nedo- zila u Belom Potoku kod železnič- voljno obučeni radnici, nedostatak ke stanice, odakle je odneto oko mehanizacije i dr.). Javne zelene 1400 m3 raznog otpada. Sa ostalih površine rubnih gradskih opština šest ( Braće Jerković 74a, Bukovička svrstane su najčešće u petu katego- 49, Tekeriška ulica, okretnica auto- riju održavanja, što zajedno sa pro- busa 33, ugao Paunove i Radomi- blemima u funkcionisanju nadlež- ra Markovića, ugao Baštovanske i nih službi, dovodi do velikog broja Crnotravske) odneto je po 15 – 25 pritužbi građana na nefunkcional- m3 smeća nost i nehigijenu javnih površina. Imajući u vidu predstavke građa-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 323 na, kao i dopise nadležnih inspek- đana rad Komunalna patrola je naj- cijskih organa, Gradska opština intenzivniji na poslovima u održa- Voždovac je opredelila sredstva za vanju javnih površina koje ove služ-

pštine rad Komunalne patrole, koja treba be ne stižu da pokriju svojim radom. da delom nadomesti nefunkcioni- Najčešće su to poslovi čišćenja javih sanje gradskih komunalnih službi. površina od smeća, uklanjanje žbu- 9. O Rad Komunalne patrole podrazu- nja, košenje trave, čišćenje igrališta i meva rad na očuvanju životne sredi- pešačkih staza, čišćenje kanala i sliv- ne i održavanju javnih zelenih povr- nika... šina i javnih površina oko stambe- U toku nekoliko meseci radni- nih zgrada. To svakako ne znači da ci Komunalne patrole počistili su nadležne komunalne službe ne treba smeće sa više stotina hiljada kva- da rade svoj deo posla, već je ideja drata javnih površina oko stambe- da se kroz rad Komunalne patrole nih zgrada i javnih zelenih površi- popune praznine u njihovom funk- na. Nažalost, na neke lokacije se vrlo cionisanju. Komunalna patrola je često vraćaju zbog prethodno nave- počela sa radom u prvoj nedelji juna denih problema. Prikupljeno je više i od samog starta je uspostavljena stotina kubika raznog otpada, oči- komunikacija sa JKP „Gradska čisto- šćeno hiljade m2 zelenih površina ća” – pogon Voždovac i JKP „Zele- od žbunja i šiblja, uređeno nekoliko nilo Beograd” - pogon Voždovac. igrališta i platoa... Obzirom na najčešće primedbe gra-

324 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 9.8. GRADSKA OPŠTINA ČUKARICA pštine 9. O

Akcije održane na području GO površina oko stambenih objeka- Čukarica u 2011. godini. ta, balkona okrenutih prema ulici, GO Čukarica koja se proteže se od kao i površine ispred poslovnih košutnjačke šume do Ade Ciganlije, objekata. Predsednica Skupštine kao i od topčiderske reke do oboda GO Čukarica je na prigodnoj sve- Lipovačke šume, u svom sastavu ima čanosti dana 10. juna 2011. godine, i gusto naseljeno urbano gradsko najzaslužnijima uručila plakete i jezgro, kao i ruralne delove, pa sve nagrade, u sledećim kategorijama: to daje veliku prednost ovoj opšti- „najlepši prostor ispred poslovni u pogledu razvoja, a i obavezu nih objekata“ - „Tennis Club Privi- u pogledu zaštite životne sredine. lege“, Košutnjak; „najlepše dvori- Tako je u toku 2011. godine provede- šte porodične stambene zgrade“ - no više akcija i to: dvorište Senke Paunovski, Banovo brdo; „najlepši zeleni prostor oko n Akcija na Adi Ciganliji gde su se mališani iz Dnevnog boravka stambenih objekata“- Savet stana- za decu i omladinu ometenu u ra zgrade u ul. Toše Jovanovića razvoju sa Čukarice okupili dana br. 14, Banovo brdo; „najlepšti bal- 21. 05. 2011. godine radi druženja kon okrenut prema ulici“ je balkon u „Terapijskom vrtu“ gde je odr- Bose Marjanović, Žarkovo; „najlep- žano takmičenje u aviomodelar- še dvorište predškolske ustanove“ stvu i drugim zabavnim i kori- - dvorište vrtića „Gorica“ - Sremči- snim aktivnostima, čime je zvanič- ca i na kraju „najlepše školsko dvo- no otpočela nova sezona u okvi- rište“ i to u konkurenciji 23 škole ru tog vrta. Inače „Terapijski vrt“ je zasluženo osvojilo dvorište OŠ je otvoren prošle godine u sarad- „Vladimir Nazor“ iz Železnika. nji Javnog preduzeća „Ada Cigan- n Povodom Dana zaštite životne sre- lija“ i Šumarskog fakulteta u Beo- dine, GO Čukarica se priključi- gradu i predstavlja svojevrsnu sen- la akciji „Očistimo Srbiju 2011“, u zornu sobu na otvorenom, koja je subotu 4. juna, kada je održana namenjena osobama ometenim u velika radna akcija čišćenja na teri- razvoju. toriji Republike Srbije pod nazivom „VELIKO SPREMANjE SRBI- n „Za zeleniji Beograd“ je gradska akcija sa ciljem da se podstakne JE“. Preko 2000 volontera marljivo uređenje zelenih površina na terije sakupljalo smeće na više lokacija toriji grada, a koju je sprovela i GO na Čukarici. Čistilo se na Čukarič- Čukarica u toku maja 2011. godine koj padini, na makiškoj obali Save, i to po osmi put. Ista je organizovana potezu pored magistrale, ali i na pod pokroviteljstvom predsed- na Košutnjaku, Belim vodama i nika Gradske opštine Čukarica. U drugim lokacijama. Petstotina pri- okviru akcije su izabrane najlep- padnika Vojno-tehničkog institu- še uređene površine u kategoriji: ta na Belim vodama učestvovalo je školskih dvorišta, dvorišta vrtića, u čišćenju svoje okoline, a ukupno

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 325 je pokupljeno više stotina kubika puno novim rekvizitima i gumom otpada. kao podlogom. U kutku za najsta- U istoj akciji na Umci učestvova- rije sugrađane nalaze se i tri stola pštine lo je 150 vrednih sugrađana. U veli- sa po dve šah-table, na postojećem kom čišćenju su učestvovali đaci košarkaškom terenu zamenjeni su OŠ „Dositej Obradović“, članovi koševi i ofarbana je ograda, a pored 9. O UG „Naša Umka“, građani volonte- zelenog dečjeg igrališta urađen je ri, radnici AD „Umka“, kao i pred- još jedan teren za basket i postav- stavnici više privatnih firmi. Akci- ljen koš, dok su na potpornom zidu, ja, koja je po prvi put organizovana koji sada služi za sedenje, postavlje- u Umci, a organizatori su GO Čuka- ne drvene lajsne. Nedaleko od tere- rica i UG „Naša Umka“, protekla je na za basket, postavljeno je i sedam po planu i u veoma dobrom raspo- rekvizita za vežbanje na otvorenom, loženju svih prisutnih. Prikupljanje a teren za fudbal je nanovo zase- smeća se odvijalo na tri lokacije od jan travom i ofarbani su golovi. U kojih su dve u centru Umke, a treća okviru rekonstruisanog parka „Bele u okolini preduzeća AD „Umka“. vode“ izgrađen je i ograđeni pro- Dana 22. juna 2011. godine ponovo je stor za slobodno puštanje pasa na obnovljen i uređen jedan od najsta- površini od 1.230 kvadratnih meta- rijih izvora u Železniku, koji je bio ra, sa četiri rekvizita i česmom. Unu- u upotrebi još u drugoj polovini 19. tar tog prostora postavljeno je sedam veka, zahvaljujući JKP „Beogradski „dogi pot“ kanti, 10 đubrijera, kao i vodovod i kanalizacija“‘ i GO Čuka- jedna rustik garnitura i 14 klupa. U rica. Prostor oko obnovljene česme celom parku postavljeno je pet „dogi uređen je kao dečje igralište sa lju- pot“ kanti, 57 đubrijera, 121 klupa ljaškama i klackalicama, ali i kao sa naslonom i 48 klupa bez naslona. mesto opremljeno klupama za pre- U parku su postavljene i tri česme, dah meštana Starog Železnika. jedna u ograđenom prostoru za slobodno puštanje pasa, a druge dve Kada je reč o zelenim površinama u samom parku. Tako je ovaj deo dana 26. 10. 2012. godine završena opštine Čukarica dobio jednu veoma je rekonstrukcija parka „Bele vode“ lepo uređenu zelenu oazu. koji, posle Tašmajdanskog, predstavlja drugi po veličini gradski park, tj. n U prostorijama GO Čukarica, 28. predstavlja najveći prigradski park 10. 2011. godine, održana je javna i proteže se duž Ibarske magistra- rasprava i prezentacija „Studije o le, oivičen ulicama Mate Jerkovića, proceni uticaja na životnu sredi- Zdravka Jovanovića i Vojno-tehnič- nu zatečenog stanja Fabrike karto- kim institutom, a ulicom Mate Jerko- na Umka“. Pre javne rasprave uvid vića podeljen je na dva dela. Radovi u studiju, kao i u podatke i doku- na potpunoj obnovi 7,7 hektara parka mentaciju, mogao se izvršiti u pro- finansirani su iz gradskog budžeta, storijama Ministarstva životne sre- a stanovnicima naselja „Bele vode“ dine, rudarstva i prostornog pla- od tog dana su na raspolaganju niranja. dečja igrališta, prostor za penzione- Da se „Terapijski vrt“ koristi u re, 6.000 kvadrata asfaltiranih staza, punom svom kapacitetu, a što je fitnes-park, teren za boćanje i mnogi najvažnije da daje rezultate, govo- drugi sadržaji. Nekadašnja tri dečja ri i prezentacija programa „Horti- igrališta, koja su bila u lošem stanju, kulturne terapije i rezultata rada“ sada su zamenila tri novoizgrađena, održana je dana 01. 11. 2011. godine. žuto, crveno i zeleno igralište sa pot- U ovom vrtu se već sprovode pro-

326 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI gramski sadržaji projekta „Hortikul- tarijat za zaštitu životne sredine, turna terapija i isceliteljski vrtovi“ zajedno sa JP „Srbijašume“, a pošu- kao novi vid edukacije u socijalnoj mljno je oko 5,5 ha. zaštiti. Pored neposrednog učinka u n Dana 15. decembra u svečanoj sali pštine radu na održavanju biljaka i zelenih GO Čukarica, održana je javna površina, osobe ometene u razvoju prezentacija Projekta rekonstruk- 9. O imaju priliku da ostvare socijalizaci- cije, uređenja i ozelenjavanja pro- ju, inkluziju i uključenje u društvene stora česme-izvora „Bele vode“. tokove, koji ih čine korisnim članovi- Uređenje česme, koje je u toku, rea- ma društva. U proteklom periodu u lizuje se u okviru projekta „Urba- „Terapijski vrt“ su uložena sredstva ni džepovi Beograda“ u saradnji kojima je održavana i unapređiva- sa Sekretarijatom za zaštitu život- na zelena površina parka. U sađe- ne sredine Grada Beograda, Pod- nju sadnica učestvovali su korisnici mlatkom udruženja pejzažnih Dnevnog boravka Čukarica. Takođe, arhitekata Srbije (PUPA), Udruže- sredstva su uložena u izradu podlo- njem pejzažnih arhitekata Srbije ge u svrhu vežbi reedukacije psiho- (UPAS), JP „Gradsko zelenilo“, JKP motorike, vežbi oblikovanja, korek- „Beogradski vodovod i kanalizaci- tivnih vežbi, parterskih vežbi i sl. ja“, JKP „Javno osvetljenje“ i Udru- Akcija sadnje stabala koja nosi sim- ženjem građana „Beogradski festi- boličan naziv „11 stabala za 011 Beo- val cveća“. grad“ u organizaciji Udruženja gra- Na međunarodnom festivalu eko- đana za zaštitu šume „Šumska vila“, loškog filma „Green Screen Fest“ uz podršku GO Čukarica i Grada održanog od 14.-16. novembra 2011. Beograda održana je 01. 11. 2011. godine, glavna tema je bila „Šuma godine. Osnovni cilj je razvoj ekološ- i šumski ekosistem“, imajući u vidu ke svesti i podstrek za pošumljava- da je 2011. godina od strane Uje- nje glavnog grada. Svoje stablo tog dinjenih nacija proglašena „godi- dana su posadili naši istaknuti spor- nom šuma“. Programu, koji je bio tisti Dane Korica, Aleksandar Šoštar podeljen u tri celine – „Grin Skrin“ i mnogi drugi. Strategija pošumlja- (takmičarski i revijalni program), vanja Beograda jedan je od najvaž- „Grin Fild“ (edukativne radionice) nijih projekata Sekretarijata za zašti- i „Grin Skver“ (izložbeni prostor za tu životne sredine koji je Skupština eko-inovacije i proizvode) je prisu- grada usvojila sredinom 2011. godi- stvovalo više od 150 učenika čuka- ne, a započeta je akcijom sadnje sta- ričkih osnovnih škola, ponevši sa bala na dan 01. 11. 2011. godine u Festivala veoma jake utiske, a sve Makišu kojom prilikom je započe- ono što su videli i naučili podelili ta sadnja 8000 hrastova lužnjaka na su sa zadovoljstvom sa svojim vrš- površini od 13 ha. Ovo je početak njacima. Ovogodišnji Festival dopri- realizacije strategije pošumljavanja neo je i saradnji članova festivala sa kojom bi se čak na oko 50000 ha na našim školama, tako da će đaci iz OŠ području glavnog grada u naredne „Đorđe Krstić“ naredne godine biti i dve decenije zasadile sadnice raznih u samoj organizaciji programa. vrsta. Akcija pošumljavanja je održana u Sremčici počev od 02. 12. 2011. godine i trajala je sedam dana, a zasađe- no je više hiljada sadnica belog jasena. Akciju je vodio Gradski sekre-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 327 9.9. Gradska OPŠTINA ZEMUN pštine

Gradska opština Zemun u 2011. godi- Merenja su pokazala da je koncen- 9. O ni organizovala je Akcije i Manife- tracija osnovnih zagađujućih mate- stacije u cilju popularizacije i eduka- rija poreklom iz stacionarnih izvo- cije građana Zemuna na unapređe- ra (ložišta, industrijska i individual- nju i očuvanju životne sredine: na) i specifičnih (od saobraćaja) bila n praćenje kontrole zagađenosti vaz- ispod dnevnih graničnih vrednosti, duha, zemlje, vode za piće i vodo- kao i da su njihove vrednosti manje toka reke Dunav, u odnosu na merenja iz 2010. godine. n promociju ekologije putem tradici- Na osnovu praćenja i analize rezul- onalnih akcija, manifestacija i pro- tata merenja kvaliteta činioca život- grama, ne sredine, može se zaključiti da je n izrada i realizacija projekta vezanih uže jezgro Zemuna i dalje ugroženo za zaštitu životne sredine po kon- zagađujućim materijama koje potiču kursu Nacionalne službe za zapo- od izduvnih gasova motornih vozila šljavanje pod nazivom „Sačuvaj- pogotovo teških metala olova i azot- mo zelenu oazu-čišćenje i održava- nih oksida tokom letnjeg perioda, nje Velikog Ratnog ostrva“ i projek- a zagađenja su pojačana u zimskim ta za zapošljavanje osoba sa invali- mesecima usled rada indididualnih i ditetom pod nazivom „Zdrav život kolektivnih ložišta. u zdravoj sredini“, Tokom juna, jula, avgusta i sep- n davanja mišljenja o potrebi procene tembra vršena je kontrola kvalite- uticaja na životnu sredinu, ta vode Dunava sa kupališta „Lido”. Na osnovu rezultata obavljenih ispi- n rešavanje po zahtevima građa- tivanja, konstatovano je da je kva- na vezanih za zagađenje životne litet vode bio u granicama II klase sredine, intenzivnu saradnju sa rečnih voda, ali u sanitarno-biološ- opštinskim, gradskim, republič- kom pogledu iznad normi za rekrea- kim, medijskim, stručnim i komu- ciju. Preporuka Gradskog zavoda za nalnim institucijama, javno zdravlje iz Beogrda kupačima, n prikupljanje ponuda za reciklira- bila je da se nakon izlaska iz vode nje E-otpada, papirne, PET i MET obavezno istuširaju. Ova preporuka ambalaže. posebno se odnosila na malu decu, rekonvalescente i osobe oštećenog I Programom sistematskog praćenja imuniteta. kontrole kvaliteta životne sredine Analizirani su i uzorci vode sa plaže u Zemunu, definisana su merna „Lido“.Ustanovljene vrednosti nisu mesta za uzorkovanje vazduha, zadovoljavajuće usled povećane koli- pijaće vode, vode Dunava i plaže čine „koli-bakterija“, te se mora inte- „Lido“. zivnije raditi na rešavanju problema Tokom 2011. godine redovno su koji nastaje usled ispuštanja fekalne vršena merenja zagađenja vazduha kanalizacije u vodotok Dunava kod osnovnim i specifičnim zagađuju- Karađorđevog trga, kao i trajno reša- ćim materijama. Merenja su vršena vanje postavljenih brodova-restorana lokacijama Avijatičarski trg i ugao na duž obale. Zmaj Jovine i Glavne ulice.

328 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Kupališna sezona je završena tokom Gospodskoj ulici,vlasnice Snežane II dekade septembra Milešev. II U 2011. godini, uspešno su rea- 2. Javni radovi u 2011. godini - Na

lizovani promotivni i edukativni osnovu javnog konkursa Naci- pštine projekti, pod pokroviteljstvom GO analne službe za zapošljavanje

Zemun i u njima su aktivno uče- Republike Srbije iz februara 2011. 9. O stvovali građani Zemuna. godine, Gradskoj opštini Zemun 1. „Najlepši Božićni izlog 2011.godine“ odobren je Projekat izvođenja jav- – tradicionalno takmičenje, povo- nih radova pod nazivom „Sačuvaj- dom Novogodišnjih i Božićnih mo zelenu oazu“ - program čišćenja i odr- praznika u uređenju izloga, vitri- žavanja Velikog ratnog ostrva za predsto- na i prozora, kao i izbor najlepše jeću kupališnu sezonu. uređene i ukrašene tezge, u kome Program je predvideo zapošljavanje su učestvovali vlasnici poslovnih pet (5) nezaposlenih lica sa evidenci- objekata, tezgi kao i građani koji je nezaposlenih tokom četiri meseca su svojim predlozima doprineli ( polovina maja – polovina septem- kvalitetu i masovnosti takmiče- bra) koji su radili na čišćenju, uređe- nja. Žiri, sastavljen od petoro mla- nju i održavanju Velikog ratnog ostr- dih članova, obišao je sve prijav- va, posebno plaže Lido. Radovi su se ljene i doneo odluku o nagrađeni- odvijali u više faza,a podrazumevali ma. Dodeljene su po tri nagrade u su čišćenje obala i priobalja, čišćenje kategoriji „Najlepši izlog“ i kate- unutrašnjih delova ostrva sa šetnim goriji „Najlepša tezga“, kao i deset stazama i prostorom namenjenim plaketa za učesnike koji su ušli u za sport i rekreaciju ,kao i čišćenje i najuži krug. održavanje plaže „Lido“. Radovi su Žiri je za najlepši izlog proglasio posebno intenzivirani tokom kupa- izlog „Kreativnog studija Oaza“ u Štro- lišne sezone u julu i avgustu mesecu smajerovoj ulici, a epitet najlepše kada se radilu u dve smene (od 07.00 tezge, ponela je tezga postavljena u do 13,00 i od 13,00 do 19,00 časova). Na osnovu razgovora, izjava i reak-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 329 cija posetilaca ostrva svih uzrasta, lepše uređeni poslovni prostor, dok stalnih i povremenih, opšti je uti- je predškolska ustanova „Petar Pan“ sak da su ovi javni radovi oprav- osvojila III mesto. pštine dali očekivanja i da ih treba redov- 4. „Svetski dan zaštite životne sredi- no obavljati svake godine. Na ovaj ne“ – GO Zemun nastavila je deset način se doprinelo i kvalitetnijem godina dugu tradicija obeležava- 9. O i uspešnijem sprovođenju tradicio- nja Svetskog dana ekologije . Sve nalne manifestacije „Leto na Lidu“, osnovne škole (16) sa njene terito- koju već godinama organizuje GO rije učestvovale su u akciji saku- Zemun. pljanja sekundarnih sirovina, a Na osnovu javnog poziva Nacional- najbolje i najuspešnije GO Zemun ne službe za zapošljavanje, Gopšti- nagradila je stručnom ekološkom ni Zemun odobreno je zaposlenje eskurzijom. Ove godine sakupljan pet osoba sa invaliditetom. Rad pod je stari papir, a nagrada, struč- nazivom „Zdrav život u zdravoj sredina eskurzija organizovana je na ni“ podrazumevao je radno angažo- Dunavu na akvatoriju Grada Beo- vanje četiri osobe sa invaliditetom sa grada i Pančeva. visokom i jedne sa srednjom struč- Organizacija akcije sakupljanja nom spremom. sekundarne sirovine i stručne eskur- 3. „Cvetna aleja Zemuna“- takmičenje zije poverena je Udruženju građana u čišćenju, uređenju, ulepšavanju, „Ekološki pokret Zemun“. ozelenjavanju bašti, balkona, jav- Kako je 2011. godina proglašena za nih površina između zgrada kao godinu Dunava, ova stručna eskur- i školskih i predškolskih dvorišta zija organizovana je tako da na malo i ove godine imalo je veliki broj drugačiji način – brodom,učesnicima učesnika tako da je Zemun dobio pokaže znamenizosti grada viđe- lepši, uređeniji, zeleniji i rascveta- ne sa reke. Brodom „Trajan“ obiđeni liji izgled, što je i bio krajnji cilj ove su: lesni profil „Široka staza“, Veli- akcije. Takmičenje je trajalo tokom ko Ratno ostrvo, Svetionici na ušću celog proleća, održavalo se u četi- Tamiša, prevodnica na Tamišu, Bela ri kategorije, a završeno je krajem stena, Vinča, Turski rukavac i povra- maja, kojom prilikom su, uz skro- tak u Zemun. U Vinči je za svu mnu svečanost, proglašeni pobed- decu i profesore organizovan ručak nici u svakoj kategoriji: i osveženje. Na brodu su bile i pred- n Za najlepšu baštu-porodice Marković i stavnice Zavoda za zaštitu prirode Janjić iz Batajnice koje su davale stručnu podršku. n Za najlepše blokovsko zelenilo - Sveta 5. Povodom Svetskog dana zašti- Hamović iz Zemuna te životne sredine sprovedena je n Za najlepši balkon - Milan Kokir iz Ugri- akcija „Očistimo Srbiju“ - čišćenje novaca parkova, šetališta i drugih javnih n Za najlepše školsko i predškolsko dvori- zelenih površina. Akciju su reali- šte-obdanište „Petar Pan“iz Batajnice. zovali volonteri Gradske opštine Zemun. U svakoj kategoriji dodeljene su po tri nagrade. Takođe je dodeljeno i 6. Udruženje građana za prava i zaštitu deset plaketa za najuspešnije koji su životinja i ekologiju „Tera“ iz Zemu- ušli u uži izbor. na, priključilo se akcijama „Očisti- mo Srbiju“, „Dani Dunava“ i „Očisti- Za isto takmičenje, u ogranizociji mo parkove“. U sklopu svojih pla- Grada Beograda, Preduzeće Galeni- niranih aktivnosti za 2011. godi- ka a.d. je osvojilo I nagradu za naj- nu, udruženje je radilo na popisu

330 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI gradskih pasa na teritoriji opštine otkup starog papira i papirne amba- Zemun, vršilo predavanja o saži- laže. votu sa životinjama i o primeni III U skladu sa čl. 10 Zakona o pro-

zakona o dobrobiti životinja, kako cenu uticaja na životnu sredinu, a pštine prema vlasnicima tako i gradskim na zahtev Sekretarijata za zaštitu psima. Članovi Udruženja započe- životne sredine Grada Beograda, 9. O li su rad na izradi projekta za gro- stručnoj službi opštine, upućeno je blje kućnih ljubimaca. 43 zahteva za davanje Mišljenja o 7. Formiranje drvoreda – Pokrenuta potrebi izrade Studija procene uti- je inicijativa od strane građana caja na životnu sredinu. Zahtevi Mesne zajednice Ugrinovci, da se su se uglavnom odnosili na pro- uz angažuvanje Gradske opštine jekte za izgradnju većih proizvod- Zemun, stručnih službi i dona- nih i poslovnih objekata za koje tora, nastavi sa ozelenjavanjem, gradski organ izdaje građevinsku odnosno sadnjom novih sadnica i upotrebnu dozvolu. u ulicama koje dosadašnjim akci- IV Stručnoj službi je u ovom perio- jama nisu obuhvaćene. Odobrena du stiglo više pismenih i usmenih su sredstva za formiranje drvore- zahteva i prijava građana i dru- da Platana u dužini od 6 000 meta- gih institucija i organizacija koje ra, sadnjom ukupno 500 sadnica se odnose na zagađenje životne u ulicama koje su meštani Mesne sredine. S obzirom na nadležnost, zajednice sami izabrali. Akcija je ove prijave su se uglavnom reša- realizovana u ulicama Beograd- vale na miran način, putem pla- skoj i Krnješevačkoj. nova i predloga mera, ili su se 8. Organizovano je i sprovedeno prosleđivale nadležnoj Ekološkoj uklanjanje Elektronskog otpa- inspekciji. da iz prostorija Gradske opšti- V Veoma značajan deo posla odvi- ne Zemun na dalji postupak – jao se kroz mnogobrojne kontak- reciklažu, preko preduzeća „S.E- te i razgovore u cilju zaštite i una- Trade d.o.o.“ iz Beograda. Otpad pređenja životne sredine, sa grad- je odvežen u dva navrata tokom skim i republičkim institucijama, 2011. godine, u maju i novembru sa komunalnim službama, struč- mesecu i u narednom periodu nim organizacijama, nevladinim sprovodiće se po potrebi. organizacijama i građanima koji Svim osnovnim, specijalnim, sred- žele da sarađuju na poboljšanju njim školama i visokoobrazovnim životnih uslova u Zemunu. institucijama prosleđena je ponuda preduzeća „Inos-papir servis“ za

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 331 9.10. Gradska Opština Palilula pštine 9. O

Lokalni ekološki akcioni plan Obuka za održivi razvoj u lokalnoj Skupština opštine Palilula je 18. 03. zajednici 2011. jednoglasno usvojila Lokalni Udruženje građana „Škola za opsta- ekološki akcioni plan (LEAP) za peri- nak“, Savez učitelja Srbije i Nepušač- od 2011-2015. U okviru ovog strateš- ki edukativni centar-RP iz Kragu- kog dokumenta utvrđeno je postoje- jevca su realizovali projekt „Obuka će stanje u oblasti zaštite životne sre- za održivi razvoj u lokalnoj zajedni- dine, definisani su prioritetni pro- ci“ podržan od Regionalnog centra blemi i odrđene aktivnosti za njiho- za životnu sredine Centralne i Istoč- vo ublažavanje ili rešavanje. U pro- ne Evrope (REC) i Švedeske agenci- ces izrade LEAP-a bilo je uključeno je za međunarodnu saradnju (SIDA). preko 130 predstavnika institucija U okviru pomenutog projekta organa opštinskom, gradskom i republič- nizovan je jednodnevni seminar u kom nivou, privrede, civilnog sek- Opštini Palilula. Kroz ovaj seminar tora i građana. Formirano je sedam zaposleni u Opštini Palilula imali su radnih grupa koje su obrađivale priliku da se upoznaju sa principima oblasti značajne za zaštitu životne održivog razvoja. sredine kao što su: voda, vazduh, zemlja, zelenilo, buka, upravljanje otpadom, obnovljivi izvori energije i Akcija plolećnog čišćenja Ade Huje energetska efikasnost. povodom Dana planete Zemlje Udruženje gradjana „Šumska Vila”, „Eko pokret Štediša” i Opština Pali- Projekat „Urbani džepovi Beograda “ llula organizovali su, povodom Svet- Udruženje građana Beogradski festi- skog dana planete Zemlje, akciju va cveća, Podmladak udruženja pej- čišćenja Ada Huje. Akcija je izvede- zažnih arhitekata (PUPA) i Udru- na sa obale i sa vode. U akciji je uče- ženje pejzažnih arhitekata Srbije stvovao veliki broj udruženja građa- (UPAS) uz podršku Sekretarijata za na sa teritorije Beograda, JKP „Zele- zaštitu životne sredine Grada Beo- nilo Beograd”, JKP „Gradska Čisto- grada u saradnja sa lokalnim sta- ća”, učenici osnovnih škola „Ste- novnicima, primarnim korisnicima, van Dukić” i „Jovan Popović,”, stu- urbanih prostora su uradili projekar denti Geografskog fakulteta i druš- uređenja „Urbanog džepa“ u Ulici tveno odgovorne kompanije, kao i Mitroplita Petra. Projekat je u skla- lokalno stanovništvo. Akcija čišće- du sa iskazanim potrebama stanara, nja je ponovo organizovana u okviru koji su od samog početka bili uklju- Akcije „Očistimo Srbiju” na 40 loka- čeni u ovaj projekat, prihvatili ga i cija sa 2347 učesnika. Napunjene su učestvovaće u njegovoj eksplataciji i 2773 kese, a uz pomoć mehanizacije održavanju. je uklonjeno 710 kubika otpada.

332 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Projekat „EKO patrola“ Vodeće revizorske kuće u akciji Nastavljena je realizacija projek- uređenja Ade Huje ta „Eko patrola“, koji je finansijski Mladi istraživači Srbije, zaposleni u podržala Opština Palilula a realizo- revizorskim kućama KPMG, Deloi- pštine valo Udruženjae građana „Eko nau- tte, PricewaterhouseCoopers i Ernst

trik centar“. Ovaj projekat se bavi & Young i predstavnici Opštine Pali- 9. O brzim i efikasnim otkrivanjem i lula, su drugu godinu za redom sprečavanjem zagađenja reke Dunav organizovali zajedničku volonter- i priobalja. Eko patrola uz pomoć sku akciju ozelenjavanja Ade Huje. čamca patrolira, prikuplja podatke o Više od 100 zaposlenih i 15 mla- deponijama i zagađivačima,a zatim dih istraživača je zasadilo 100 čem- ih dostavlja nadležnim inspekcija- presa i javora. Projekat ozelenjava- ma. nja je nastavljen u želji da se uredi ovaj prostor, koji se nalazi na samo nekoliko kilometara od centra grada. Projekat „Vratimo nadu za Huju Adu“ Vodeće revozorske kuće, poznate u GO Palilula je nastavila realizaciju svetu kao „Velika četvorka”, udru- projekta zaštite i uređenja područ- žile su se pod sloganom „Zelena ja Ade Huje uvođenjem novih sport- četvorka“ u želji da pruže primer sko-rekreativnih sadržaja, Zahva- da se, uprkos konkurentskim odno- njujući angažovanju udruženja gra- sima, ostvarivanje viših „zelenih” đanja i društveno odgovornih kom- ciljeva može ostvariti kroz zajednič- panija organizovane su akcije ozele- ke napore lidera na tržištu. njavanja, kao i sportskorekreativne manifestacije u cilju promocije Ade Huje. Ada Huja postaje sve uređeni- Sportsko-ekološka nedelja na Adi Huji ja i sve veći broj posetilaca dolazi da Povodom Evropske nedelje mobil- se odmora ili rekreira. nosti GO Palilula i KK „Olimpik“ na keju na Adi Huji organizovali su palilulsku rolerijadu, u kojoj su Projekat „Umetnost reciklaže“ učestvovali palilulski osnovci. Pored U okviru tradicionalne Palilulske takmičarskog dela, organizovane su olimpijade kulture pored brojnih i trke za najmlađe i veterane. Na taj takmičenja iz oblasti kulture, mladi način pružena je prilika svim gradu se kreativno izražavali i kroz đanima da učestvuju. U akciji su Umetnost reciklaže. Da i od pred- učestvovali aktivisti Crvenog krsta meta i materijala kojima je mesto na Palilule, volonteri Kancelarije za deponiji može da se napravi umet- mlade Palilule i predstavnici nekoli- ničko delo pokazali su mnogi mašto- ko NVO, kao i lokalno stanovništvo. viti srednjoškolci. Osim što se može preraditi u velikim fabrikama za reciklažu, otpad se može oživeti na Nastavljen projekat „Očistimo Dunav“ još jedan način - umetnički. Kroz Udruženje građana „Eko pokret šte- ovu manifestaciju mladi su imali diša“ uz podršku Sekretarijata za priliku da na kreativan način skrenu zaštitu životne sredine Grada Beo- pažnju javnosti na značaj reciklaže i grada i Opštine Palilula nastavilo zaštitu životne sredine. je aktivnosti na čišćenju i uređe- nju priobalja uz pomoć plovila koje sakuplja plutajući otpad sa površine vode. S obzirom da većinu plutaju-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 333 ćeg otpada čini PET ambalaža uspo- storijama Usložnog centra Opšti- stavljena je saradnja sa JKP „Grad- ne Palilula, u određenim termini- ska čistoća“ obezbeđen je poseban ma dežura Savetnik za obnovljive

pštine kontejner za PET ambalažu u koji se izvore energije i energetsku efika- odlaže prikupljeni otpad, a zatim se snost i zainteresovanim građanima otpad odvozi u obližnje reciklažno daje stručne i konktertne savete kako 9. O dvorište. mogu da poboljšaju energetsku efikasnost svojih objekata ili upotrebe neki od obnovljivih izvora energije Uređenje „Paradajz ostrva“ na svojim objektima. Građani tako- Udruženje građana „Eko pokret Šte- đe, mogu svoja pitanja uputiti savet- diša“ je uz podršku Opštine Palilula niku i preko sajta opštine, preko preuzelo brigu o uređenju i očuva- linka: Postavite pitanje Savetniku za nju prirodne sredine na novoformi- obnovljive izvore energije i energet- ranom tlu ostrva u narodu poznatog sku efikasnost po imenu „Paradajz ostrvo“. Kroz program javnih radova Nacionalne službe za zapošljavanje ovaj prostor Promocija međunarodnog Festivala je očišćen i uređen u skladu sa prin- ekološkog filma „GREEN SCREEN FEST” cipima održivog razvoja i predstav- Opština Palilula, Kancelarija za lja novu eko turističku destinaciju mlade GO Palilula, Centar za una- sa uređenom šetnom stazom, pri- pređenje životne sredine i Dečiji kul- stanom za čamce, terenom za fudbal turni centar, organizovali su promo- na pesku i amfiteatrom za eko radi- ciju međunarodnog Festivala ekološ- onice. kog filma „‘GREEN SCREEN FEST”’. Cilj ove promocije je upoznavanje mladih Palilulaca sa prošlogodišnjim Eko Atelje „Kulturban“ na Adi Huji programom i pobednikom festivala, Udruženje građana „Kulturban“, uz kao i motivacija i podstacaj školske podršku Gradskog sekretarijata za populacije da učestvuju u kategori- zaštitu životne sredine Grada Beo- ji amaterskog filma. U okviru pro- grada, Opštine Palilula i Kancelari- grama je prikazan film Zaliv, dobit- je za mlade Opštine Palilula, sagra- nik nagrade Oskara za najbolji doku- dilo je Eko akelje na Adi Huji. Ovaj mentarni film u 2009. godini i neko- prostor je namamenjen ekološkim liko kratkih amaterskih filmova. organizacijama, mladim i svima koji žele da organizuju radionice, semi- nare, različite vrste edukacija i sve Projekat „Ada Huja bez otpadnih ulja” one aktivnosti koje će promovisa- Projekat je organizovao Centar za ti zaštitu životne sredine i dopri- razvoj „Fokus” i partnerska organi- neti podizanju ekološke svesti. U zacija Dekonta d.o.o. Srbija uz odrš- toku godine je u ovom jedinstvenom ku Sekretarijata za zaštitu životne prostoru organizovano više manife- sredine i Opštine Palilula. Pridruže- stacija, radionica, edukacija, izložbi, ni partner na projektu je Ekosekund prezentacija,čak i jedna eko modna d.o.o. Beograd. U okvuru projekta revija. je realizovana radionica „Pravilno upravljanje otpadnim industrijskim i Savetovalište za energetsku efikasnost motornim uljima“. Cilj ekološke radi- Kao jedna od aktivnosti koje su pro- onice je napređenje znanja o zaštiti voda (u izašle iz LEAP-a je i Savetovalište za slivu Mirijevskog potoka koji gravitira ka Adi energetsku efikasnost, gde u pro-

334 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Huji i Dunavu) kroz: poboljšanje informi- plansko-razvojni dokument koji sanosti producenata otpadnih ulja, objedinjuje postojeću stvarnost, real- predstavnika relevantnih opštinskih ne mogućnosti i upravljanje pro-

službi i lokalnih NVO o reciklaži menama. Omogućava da se sagle- pštine industrijskih i motornih ulja, kao i da celokupna situacija na teritori- njihovo uključivanje u akciju priku- ji Palilule i odredi lista prioriteta 9. O pljanja i selektovanja istih. koji imaju najveći uticaj na lokal- nu zajednicu. Ovaj strateški dokument treba da pruži smernice i pod- Strategija Lokalnog drživiog razvoja sticaj za razvoj lokalne zajednice za Skupština Gradske opštine Palilu- narednih deset godina, odnosno od la pokrenula je proces izrade Stra- 2012. do 2022. godine. Izazov izrade tegije lokalnog održivog razvoja uz i primene Strategije je u definisanju i podršku Exchange 3 - koji finansi- usklađivanju svih segmenata razvo- ra Evropska unija, a sprovodi Stal- ja lokalne zajednice na takav način na konferencija gradova i opština. da se ne unište postojeći ekosistemi,, Nakon imenovanja koordinatora za a da se unapredi ekonomska stabil- izradu Strategije uspostavljena je nost zajednice, istovremeno omogu- mreže institucija, privrede, ekspera- ćavajući kvalitetniji i bolji život kako ta, civilnog sektora, građana i lokal- sadašnjim tako i budućim genera- ne samouprave, koji su kroz Savet za cijama. Kao što održivi razvoj poči- Strategiju, radne grupe i forum par- va na tri osnovna stuba ( drušve- tnera aktivno učestvovali u razma- ni, ekonomski razvoj i zaštita život- tranju najznačajnijih problema na ne sredine), tako su se kroz proces lokalnom nivou i planiranju kon- izrade strategije izdvojiula tri prio- kretnih aktivnosti za ostvarenje pri- riteta Palilule: društveni razvoj, eko- oritetnih ciljeva. nomski razvoj i zaštita i unapređe- Strategija lokalnog održivog razvo- nje životne sredine. Planirano je da ja Gradske opštine Palilula je važan se Strategija usvoji početkom 2012. godine.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 335 9.11. Gradska opština SURČIN pštine

OSNOVNI PODACI O TERITORIJI STANJE ŽIVOTNE SREDINE 9. O OPŠTINE SURČIN Najznačajniji faktori koji određuju Gradska opština Surčin nalazi se u stanje životne sredine: severozapadnom delu Begrada na n Položaj opštine u regionu Beogra- 44°47’21″ severne geografske širine da, sa delom područja opštine u i 20°16’29″ istočne geografske duži- okviru Generalnog plana Beogra- ne. Prostire se po južnom obodu da, za koje je karakterističan pove- sremske lesne terase i na aluvijal- ćan pritisak na prostor i resurse, noj ravni leve obale reke Save, na odnosno na životnu sredinu u celi- prosečnoj nadmorskoj visini od 73 ni; metra. Severnu granicu opštine čini n Povoljni saobraćajni, lokacioni i GO Zemun, istočnu GO Novi Beo- drugi uslovi za privredni razvoj, grad, zapadnu opština Pećinci dok je koji je i potencijalni uzrok zagađi- južna strana omeđana rekom Savom vanja i degradacije životne sredine; u ukupnoj dužini od 40 km. Od cen- n Blizina rudarsko-energetsko-indu- tra Beograda udaljena je 15 km dok strijskih kompleksa na područ- je veza sa ostalim delovima Srbi- ju susednih opština Obrenovac i je i sveta omogućena presecanjem Lazarevac, čiji se uticaji protežu opštine najznačajnijim putnim prav- na područje opštine i doprinose cima: auto put E70, obilaznica oko stvaranju kumulativnih uticaja kao Beograda i međunarodni aerodrom ograničavajućeg faktora razvoja. Nikola Tesla. Kroz naselja Surčin i Dobanovce prolazi železnička pruga Batajnica-Surčin. Ukupna površina Klimatski uslovi koju zauzima opština Surčin je 288 km², od čega 28 853 ha obuhvata Prema podacima Meteorološke sta- poljoprivredno zemljište. Teritoriju nice u Surčinu klima na području opštine Surčin čine sedam katastar- opštine je umereno kontinentalnog skih opština (naselja): tipa. Pod uticajem panonske nizije podneblje ima stepsko kontinental- 1. Bečmen ni karakter i jasno četiri izdiferenci- 2. Boljevci rana godišnja doba. Zime su relativ- 3. Dobanovci no hladne sa malo snega, leta topla i 4. Petrovčić najčešće suva, a jeseni umereno tople 5. Progar i vlažne, proleća toplija i sa manje 6. Surčin padavina od jeseni. Iako je raspored padavina ujednačen po godišnjim 7. Jakovo dobima, česti su periodi suše tako Prema popisu iz 2011. godi- da ovo područje karakteriše nedo- ne teritoriju GO Surčin nase- statak vode u zemljišti tokom cele ljava 44.635 stanovnika, 15.752 godine. Srednja godišnja temperatu- domaćinstava. ra vazduha je 12°C, a godišnja koli- čina padavina (1991-2002) je 628.7 mm (tabele 5 i 6). Kako je područje ravničarsko, izloženo je vetrovima.

336 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Najučestaliji vetrovi su koji duva- ćane su u zimskom periodu što se ju iz pravca zapada 123‰, zatim objašnjava uticajem meteoroloških jugoistočni 89‰ i istočni-jugoistoč- parametra (povećana vlažnost, sni-

ni 87‰. žena temperatura). pštine Srednje mesečne i godišnje temperature vazduha, oC 9. O M e s e c Prosek I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 0.9 3.1 7.1 11.9 17.5 20.8 22.5 22.6 17.3 12.5 6.6 1.0 12.0

Srednje mesečne i godišnje količine padavina, mm Mesec Ukupno I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 36.5 24.7 33.3 55.6 55.5 77.0 64.9 55.4 68.8 51.7 50.2 55.2 628.7

Vazduh Najveći deo emisija štetnih materija Kvalitet ambijentalnog vazduha potiče od kamiona i putničkih vozila kao i rada kotlarnice na lož ulje. uslovljen je emisijama SO2, NOx, SO, čađi i praškastih, organskih i Emisija zagađujućih materija pore- neorganskih materija koje potiču klom iz vozila uslovljena je intenzi- iz termoenergetskih postrojenja, tetom saobraćaja, strukturom sao- privrednih delatnosti, saobraćaja, braćajnih vozila kao i meteorološkim sagorevanja u individualnim kotla uslovima. rnicama itd. Veliki zagađivači su termoenergetska postrojenja u Obrenovcu i aerodrom „Nikola Buka Tesla“. Dnevni i noćni nivo komunalne buke Koncentracije ugljenmonoksida i na svim mernim mestima u Beogra- lako isparljivih ugljovodonika pove- du je visok, što se može uzeti kao

Imisije zagađujućih materija - sumpordioksida, suspendovanih čestica, ozona i azotovih oksida Tabela 1. GVI (24 h) maj jun jul avg septembar zagađujuća nastanjena materija područja min maks min maks min maks min maks min maks SO 2 150 8 37 18 58 10 10 10 24 10 43 (µg/m3) PM 10 120 15.5 39.8 17.1 57.9 8.4 8.4 12.4 69.3 8.4 78.2 (µg/m3) 3 O3 (µg/m ) 85 34 71 8 69 24 24 29 73 32 56 NO 2 85 14 71 20 72 10 10 15 77 10 105 (µg/m3)

NOX (ppb) - 7.7 89.7 19.3 84.1 5.9 5.9 8.6 124.7 5.9 238.3 NO - 9.1 75.4 10.6 66.8 3.7 3.7 9.9 111 3.7 230.1 (µg/m3) Izvor: Gradski zavod za javno zdravlje

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 337 indikativno i za deo područja opšti- n izvore buke na otvorenom prosto- ne u okviru Generalnog plana Beo- ru; grada. Poseban izvor buke i vibraci- n izvore buke u zatvorenom prosto- pštine ja je aerodrom „Nikola Tesla“ i putni ru. saobraćaj duž auto-puta i glavnih n izvori komunalne buke na otvore- saobraćajnica. nom prostoru mogu se dalje pode- 9. O Na osnovu saobraćajnog opterećenja liti na sledeće grupe: na putu Dobanovci-Ugrinovci, brzi- n saobraćaj; na protoka vozila i kvaliteta habaju- n građevinske mašine koje se koriste ćeg sloja, iskustveno se može proce- pri izvođenju radova; niti da nivo buke duž ove saobraćaj- nice na rastojanju od 25 m od kolo- n industrija; voza iznosi da 60 dB danju i 50 dB n mašine za kućnu upotrebu (kosači- noću. Nivo buke danju i noću povre- ca, motorna testera i sl.); meno prelazi navedene dozvoljene n mašine i vozila za komunalno odr- vrednosti, posebno pri prolasku teš- žavanje; kih teretnih i neispravnih automobi- n sportske aktivnosti, koncerti, la ili poljoprivrednih mašina. zabavni parkovi, alarmi Tokom 2011. godine vršena su mere- Nivo buke koju stvaraju prevozna sredstva nja nivoa buke na teritoriji GO Sur- Tabela 2 čin. Merna stanica je postavljena na Spoljašnji raskrsnici u centru Surčina i mere- Prevozno sredstvo nivo buke nje je bilo dvadesetčetvoročasovno. dB (A) Tokom dana izmeren je nivo buke od 67 decibela, a tokom noći 63 decibela. Automobil pri brzi- 72 - 75 U oba slučaja vrednosti su bile veće ni od 90 km/h od dozvoljenih (za dan je 65 decibe- Autobus 82 - 87 la, a za noć 55 decibela). Kamion 82 -89 Kamion (ler gas) 70 - 75 Vode Gradska opština Surčin raspolaže Buka drumskog saobraćaja (automo- dovoljnim količinama vode za zado- bili, autobusi, kamioni i motocikli) je voljavanje svojih potreba, ali samo najrasprostranjeni izvor buke u svim ako ih racionalno koristi i štiti od slu- zemljama i primarni je uzrok koji čajnog ili namernog zagađivanja. izaziva ometanje ljudskih aktivno- Reka Sava (priobalje reke oko 40km) sti. Dominanti izvori buke kod put- nije u propisanoj II klasi kvalite- ničkih i teretnih vozila su pogonska ta, što indirektno predstavlja uzrok jedinica i kontakt površine puta sa zagađivanja zemljišta i podzemnih pneumaticima. voda. Ovo je od posebnog značaja Buka u životnoj sredini, ili kako se jer je priobalje uz reku Savu izvori- veoma često zove - komunalna buka, šte podzemnih voda. Takođe, znača- definiše se kao buka koju stvara- jan deo teritorije opštine se nalazi u ju svi izvori buke koji se javljaju u užoj zoni sanitarne zaštite vodoizvo- čovekovom okruženju. Glavni izvo- rišta u kojoj su locirana 28 reni bunari komunalne buke koji se svakod- ra i 20 cevastih bunara. nevno sreću u čovekovom okruženju Kvalitet vode kanala Galovica pogor- uključuju: šan je u odnosu na prethodne godine i uglavnom se ne nalazi u propi-

338 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI sanoj II klasi kvaliteta. Kanal Galo- ćim kanalizacionim crpnim stanica- vica prikuplja otpadne vode naselja, ma (KCS). farmi i agrokompleksa pa je u pro- Pri kanalisanju naselja koja nisu teklih 10 godina konstantno veliko imala kanalizacione sisteme, strik- pštine zagađenje organskim materijama i tno se sprovodi princip obaveznosti mikrobiološko zagađenje, usled veli-

priključenja domaćinstva, bez obzi- 9. O kih količina sanitarnih i otpadnih ra na dotadašnja privremena reše- voda sa farmi, dok je uticaj tehnološ- nja. Striktno se zabranjuje evakuacija kih otpadnih voda manji. Pri ispu- otpadnih voda u napuštene bunare i štanju otpadnih voda sa farmi kon- upojne jame. centracija amonijaka, nitrita, nitra- Otpadne vode iz privrednih pogo- ta i organskih materija je ekstremno na smeju se upuštati u gradsku visoka što dovodi do odsustva kiseo- kanalizaciju tek nakon predtretma- nika i pomora vodenih organizama, na, kojim se prečišćavaju do nivoa ali ima i nepovoljan uticaj na pod- da smeju da budu usmerene prema zemne vode u priobalju i užu zonu PPOV. Posebno je zabranjeno uvoditi sanitarne zaštite beogradskog vodo- u gradsku kanalizaciju opasne mate- voda. Voda melioracionih kanala na rije i supstance koje bi ometale i raz- području opštine Surčin koji se kori- bijale proces biološkog prečišćavanja ste za poljoprivrednu proizvodnju u PPOV. takođe je nezadovoljavajućeg kvali- Dimenzionisanje kišne kanalizacije teta. treba primeriti značaju područja koje se štiti i veličini potencijalnih šteta Kanalizacija od plavljenja delova naselja i saobra- ćajnica. Kapaciteti ne bi trebalo da Započeta je izgradnja kanalizacio- budu manji od onih koji su potrebni nog sistema na celoj teritoriji opštine za prihvatanje tzv. dvogodišnje kiše, Surčin. Kanalizacioni sistem je pla- niti veći od tzv. desetogodišnje kiše. niran kao distribuirani sistem, tako da sa gledišta transporta otpadnih voda i prepumpavanja predstavlja- Zemljište ju zaokružene, ekonomski opravda- Zemljište u GO Surčin pretežno čine ne celine, koje se mogu zaokružiti obradive površine namenjene za izgradnjom budućeg PPOV u okviru poljoprivrednu proizvodnju, na koji- Batajničkog kanalizacionog sistema. ma se upotrebljava organsko i mine- Razvoj kanalizacije sprovodi se po ralno đubrivo i pesticidi. separacionom sistemu: posebno za U pedološkom pogledu, najraspro otpadne vode naselja i onih industri- stranjenije tipove zemljišta na ja koje se nakon predtretmana smeju području opštine Surčin predstav- priključiti na kanalizacije za otpad- ljaju ritske crnice, černozemi i gajnja- ne vode, a posebno za kišne kana- če, koje spadaju u grupu klimatoge- lizacije. nih zemljišta. Sva otpadna voda naselja biće treti- Černozem karbonatni (micelarni) na rana na postrojenju za prečišćavanje lesnom platou je nastao u suvom i otpadnih voda (PPOV) u Batajnici. U toplom borealom dobu, stepskoj kon- cilju racionalnog korišćenja prostora tinentalnoj klimi i vegetaciji. Geo- koristiće se celoviti grupni sistemi, loška podloga je tipski les. Karakte- sa mogućom izgradnjom kanaliza- riše se mrko-smeđom bojom, sitno- cije pod pritiskom, povezani magi- grudvičastom i mrvičastom struktu- stralnim kolektorima sa odgovaraju-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 339 rom, visokim procentom karbonata je bila uslovljena ustaljivanjem i razvijenim humusnim horizontom. hladnije i vlažnije klime. Navedena svojstva govore o povolj- U okviru sanitarne zone zaštite pštine nom vazdušnom, vodnom i toplom izvorišta beogradskog vodovoda, u režimu, te su ova zemljišta visoko 29 od 32 uzorka zemljišta registrova- produktivna. no je povećanje sadržaja nikla (Ni) u 9. O Na lesnom platou postoje i varijeteti: odnosu na norme predviđene važe- a) černozem erodirani: nastao je pro- ćim Pravilnikom.Koncentracija nikla cesom erozije. Akumulativni hori- u ispitanim uzorcima zemljišta se zont je redukovan. Zavisno od ste- kretala u rasponu 53.9 - 134.6 mg/ pena erozije, boja mu je otvoreno kg Ni1. Sadržaj drugih teških metala mrka. Sadrži visok procenat kar- nije bio povećan. bonata ali mu je produktivnost U 4 od 10 ispitanih uzoraka zemlji- smanjena zbog redukcije humu- šta uzetih pored velikih saobraćajni- snog sloja. ca povećan je sadržaj nikla. Koncen- b) černozem karbonatni zaruđeni: tracija nikla u ispitanim uzorcima nastao je daljim procesom degra- zemljišta se kretala u rasponu 51.4 - dacije, zaruđivanjem zemljišta 87.8 mg/kg Ni. koje je bilo pod šumsko-stepskom Jedan od osnovnih uzroka zagađi- vegetacijom. Humusni sloj je izra- vanja zemljišta u prigradskim nase- žen ali mu je boja izrazito smeđa, ljima na području opštine je neod- sa smanjenim zalihama humusa govarajuća primena agrotehničkih usled zaruđivanja. zbog toga se mera (veštačka đubriva i pesticidi). odlikuje nižom produktivnošću. c) černozem slabo ogajnjačeni: pre- Šume lazna forma zemljišta od černo- zema ka gajnjači. Obrazuje se Opština Surčin je u decembru 2007. pod uticajem šumske vegetacije i godine usvojila Prostorni plan nešto vlažnije klime. Siromašnije kojim je tačno definisan planski je humusom i karbonatima, neu- osnov za organizaciju, korišćenje, tralnije reakcije i slabije produk- uređenje i zaštitu prostora opštine tivnosti. Surčin, odnosno plansko korišćenje d) černozem ogajnjačeni: nastao je građevinskog, poljoprivrednog, daljim stepenom degradacije koja šumskog i vodenog zemljišta („Slu

Tabela 3. Redni Površina Naziv KO Gazdovanje broj (ha) 1 Cerova greda Progar G.J. Bojčin 21,49 2 Bojčinska šuma Progar G.J. Bojčin 629,51 3 Progarska ada Progar G.J. Crni lug 23,35 4 Gibavac Bečmen G.J. Bojčin 219,65 5 Draža Petrovčić G.J. Bojčin 81,50 6 Višnjik Petrovčić G.J. Bojčin 16,31 Boljevci- 7 Crni lug G.J. Crni lug 784,59 Progar 8 Zidine Boljevci G.J. Crni lug 262,04

340 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 9 Drenska Jakovo G.J. Crni lug 249,05 Surčin- VU 10 Jakovački ključ oko 500 Jakovo Karađorđevo pštine VU 11 Dobanovački zabran Dobanovci oko 300 Karađorđevo 9. O Surčin- Priobalni pojas Bežanija, 12 Save(od Bisera do Galovica oko 160 Jakovo- bloka 45) Boljevci 13 Vrbaci Progar Privatno oko 5

žbeni list grada Beograda“, br. 9/08 n Formiranje zelenih površina svih od 16. aprila 2008. godine). kategorija u građevinskom rejonu U opštini Surčin pod šumama se naselja. nalazi oko 3500 ha i to: Planirane površine za pošumljavanje u Pošumljavanje i uređenje zelenih toku 2012. godine površina Park u centru Surčina Među prioritetima prostornog razvoja područja opštine Surčin zna- U sklopu uređenja centra Surčina čajno mesto zauzima i povećanje tokom 2011. godine izgrađen je park. površina pod šumama. Pri plan- Postojeća lokacija je bila zapuštena skom korišćenju, nezi i zaštiti posto- i neuređena, a zelenilo devastirano, jećih biće sprovedeni radovi na for- osim nekoliko stabala lipe. miranju novih površina pod šuma- Kompleks je ograđen sa tri strane, ma i to: prema ulicama, ogradom u okviru koje su na pozicijama glavnih pešač- n Formiranje novih šumskih površi- na na neobraslom šumskom zemlji- kih tokova formirane tri kapije od štu; metalnih profila. Glavna kapija je postavljena na n Formiranje zaštitnog zelenila u okviru linije eksproprijacije uz uglu u dijagonalnoj osi raskrsnice, puteve; sa osvetljenjem, kako bi se istakao glavni ulaz u park. n Formiranje manjih površina pod zaštitnim zelenilom oko deponija Ograda parka je delimično armi- komunalnog otpada, radnih kom- rano-betonska, delimično zidana i pleksa i malterisana. Armirano-betonski deo je ujedno i potporni zid prema tro- Tabela 4. toaru, a zidani je nadgrađeni i kao i stubovi nosi ispunu od metalnih Red. Katastarska Površina profila. br. opština (ha) U okviru slobodnih površina projek- 1. Boljevci 120,5320 tovani su sledeći objekti: 2. Petrovčić 209,3581 peščanik, fontana, letnji kafe, spo- 3. Bečmen 320,6528 men česma, parkovski mobilijar i dečije igralište. 4. Dobanovci 5,6818 Pored korpi za otpatke koje su reše- 5. Progar 222,8094 ne kao zajednička pozicija sa par- 6 Surčin 14,1550 kovskim osvetljenjem, u okviru deči- Ukupno 893,1891

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 341 jeg igrališta nalaze se: klackalice, lju- Autohtone vrste ljaške i tobogan. Prepoznavši poterbu poljoprivre- Otpadne vode iz parka se sakuplja- de da se vrati vrednostima u koji- pštine ju i kanalizacionom mrežom preko ma smo nekada bili najbolji, osno- kaskade u graničnom revizionom van je zapat lasastih mangulica na silazu uključuju u postojeći ulični rubu šume Bojčin, u Progaru. Počet- 9. O kanalizacioni revizioni silaz . no stado koje je brojalo 27 nazimi- Projekat „Urbani džepovi“ ca, dve krmače i jednog nerasta, u gotovo idealnim uslovima u slobod- Opština Surčin se uključila u proje- nom uzgoju, na 670 hektara šume kat „Urbani džepovi Beograda“ koje se uvećalo za preko 200 jedinki. Sve je pokrenuo Sekretarijat za zaštitu jedinke su umatičene i obeležene u životne sredine u saradnji sa udru- sladu sa važećim propisima. Ideja ženjem građana „Beogradski festi- o osnivanju zapata mangulica nije val cveća“ i Podmlatkom udruženja profit već pomoć poljoprivrednici- pejzažnih arhitekata. Odlučeno je da ma koji žive i rade na teritoriji GO se u okviru projekta izvrši parter- Surčin. Zainteresovanim stočarima, no uređenje Bečmenskog ribnjaka i koji imaju uslova za uzgoj mangu- zelene površine na okretnici autobu- lica, dodeljena su po tri praseta na sa 601 u Surčinu, u ukupnoj površi- uzgoj sa obavezom da se po isteku ni od 400 m². dve godine razduže, istom težinom u utovljenoj meri. Predeo, biljni i životinjski svet, staništa i biodiverzitet Stanje na dan 31. 12. 2011. Tabela 5. Bogatstvo opštine čini 50 000 stanovnika, 3 500 ha šuma, 50 km Kategorija Broj obale Save, dva ribnjaka, i skoro 290 Priplodni nerast 1 km² plodnih njiva. Priobalje Save je Priplodne krmače 24 područje značajno sa aspekta zašti- te predela i bogatstva biodiverzite- Zalučena prasad 49 ta, posebno u pogledu ptica močva- Tovljenici 15 rica i vlažnih staništa. Ovi elemen- Prasad na sisi 17 ti životne sredine značajni su i za Grla dodeljena koope- razvoj područja opštine u turistič- 47 kom i rekreativnom smislu. rantima Prodato tovljenika 9 Prodato zalučenih Retke ili ugrožene vrste 13 U GO Surčin nalaze se sledeće vrste prasadi koje su zaštićene po Uredbi o zašti- UKUPNO: 175 ti prirodnih retkosti Republike Srbi- je („Službeni glasnik RS“, br. 50/93 i 93/93): belogrudi jež, vrtna rovči- ca, poljska rovčica, evropska krti- Otpad ca, vodena voluharica, prugasti miš, Neadekvatno postupanje sa otpa- patuljasti miš, slepo kuče, lasica, dom je jedan od najvećih i najslo- kuna zlatica, jazavac, srednji nočnik ženijih problema koji se odnose na i belorubi slepi mišić. životnu sredinu. Neadekvatan tretman svih vrsta otpada (komunalnog, industrijskog, opasnog, medicinskog itd.) i njegovo nekontroli-

342 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI sano i neorganizovano odlaganje, Kako poljoprivreda, posebno inten- pored narušavanja pejzažnih karak- zivna, zahteva upotrebu hemizacije teristika prostora, neminovno dovo- u zaštiti bilja i plodova, poseban su

di do zagađenja podzemnih i povr- problem „seoske deponije“, gde bi se pštine šinskih voda, zemljišta, vazduha, ova vrsta otpada odlagala i eventu- ali predstavlja i opasnost za zdravlje alno uništavala. Na teritoriji opštine 9. O stanovništva. Upravljanje otpadom Surčin evidentirano je oko 20 divljih je kompleksan zadatak, koji zahteva deponija koje se periodično čiste. odgovarajuće organizacione kapaci- Količina uklonjenog otpada u 2011. godini tete i saradnju izveđu brojnih zainte- Tabela 7. resovanih strana u privatnom i jav- Količina nom sektoru. Katastarska opština otpada (m³) Komunalni otpad uključuje otpad iz domaćinstva kao i drugi otpad koji KO Bečmen 60 je zbog svoje prirode i sastava sli- KO Boljevci 36 čan otpadu iz domaćinstva. Na teri- KO Jakovo 960 toriji GO Surčin komunalni otpad KO Surčin 60 organizovano sakuplja i odnosi JKP „Gradska čistoća“. Uslugu JKP KO Boljevci 36 „Gradske čistoće“ koristi 12.433 kori- KO Jakovo 1440 snika od kojih 10.598 poseduju kante Ukupno 2592 za smeće, zapremine 240l. Prilikom pražnjenja vlasnik kantu iznosi na put gde se kreće vozilo „Gradske U okviru akcije „Očistimo Srbiju“, na čistoće“ koje ih prazni po unapred Dan zaštite životne sredine, održana utvrđenom rasporedu. je velika radna akcija čišćenja otpada na teritoriji GO Surčin. Ambalažni otpad jeste svaka amba- laža ili ambalažni materijal koji ne Očišćene su ulice u svim naseljima, može da se iskoristi u prvobitne priobalje Save, ribnjak u Bečmenu i svrhe, izuzev ostataka nastalih u druga izletnička mesta.

2008. 2009. 2010. 2011. godi- godina godina godina Ukupno na (t) (t) (t) (t) Presovana PET 16 23 20 34 93 ambalaža Presovan najlon 5 4 8 7 24 Presovane limenke - 0.24 - - 0.24 procesu proizvodnje. Opština Surčin Akciju su podržali i u njoj učestvo- je obezbedila 100 žičanih kontejnera vali volonteri, nevladine organiza- namenjenih sakupljanju PET ambal- cije, privredni subjekti naše opštine. že, najlona i limenki i ravnomerno ih rasporedila po svim mesnim zajed- Programi komunalne zoohigijene nicama, a odnošenje je poverila JP „Agrar“. Na sednici Skupštine opštine, održa- noj 31. decembra 2007. godine done- Godišnja količina sakupljenog i baliranog ambalažnog materijala Tabela 6. ta je Strategija rešavanja pasa lutalica na teritoriji GO Surčin koja je

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 343 u saglasnosti sa Strategijom rešava- roštilj, bicikli i sportski rekviziti i čiji nja pasa lutalica Grada Beograda. je deo petomesečni vikend festival Do stupanja na snagu ove strategije, svih vrsta visokoumetničkih scen-

pštine problem sve većeg broja pasa luta- skih programa „Bojčinsko kultur- lica na ulicama opštine rešavamo u no leto“ na novoizgrađenoj najlepšoj saradnji sa JVS Beograd i službom letnjoj sceni u Srbiji, privlači godiš- 9. O zoohigijene, u skladu sa Strategijom nje na hiljade posetilaca. Grada Beograda. Broj pasa nepoznatih vlasnika iz dana u dan se povećava kao i broj Ribnjak Bečmenska bara“ pritužbi ljudi koji se osećaju ugrože- Ribnjak „Bečmenska bara“ u Beč- nim od strane nevlasničkih pasa a sa menu je površine 53 hektara. Sasto- druge strane kapaciteti službe zoo- ji se od tri jezera koja su međusobno higijene i Veterinarske stanice Beo- podeljena izgrađenim nasipima. grad nisu dovoljni da u potpunosti Jezero broj jedan ima površinu od 17 reše problem. GO Surčin razmatra hektara i služi za sportsko-rekrea- mogućnosti formiranja azila za nez- tivni ribolov. Izvršeno je kompletno brinute pse i mačke na teritoriji KO čišćenje i dezinfekcija dna ribnjaka i Progar. U tom smislu preduzete su sređivanje nasipa kao i revitalizacija konkretne akcije sa Sekretarijatom ispusta i brana na jezeru i prostorno za stambene i komunalne poslove uređenje okoline jezera. grada Beograda koje bi u toku 2012. Jezero broj dva ima površinu od 11 godine trebale da se realizuju. hektara. Dno ribnjaka je kompletno uređeno i izgrađen je nasip ispod sela, tako da su eliminisane otpadne Ekološko-turistički potencijali GO vode iz septičkih jama, koje su dola- Surčin zile u ribnjak. Ovo jezero je namenje- Izgrađena je atraktivna flota od tri no sportskom ribolovu i takmičenju kvatromarana i uspostavljena nau- ribolovaca. tička linija od Novog Beograda do Jezero broj tri ima površinu od 25 četiri priobalna pristana po izbo- hektara. Na ovom delu su u toku ru, na kojima čekaju minibusevi koji radovi čišćenja i uređenja. Prvih 10 izletnike po želji odvoze do mana- hektara ovog jezera odvojeno je za stira Fenek iz XV veka, muzeja vaz- sportove na vodi i školu skijanja kao duhoplovstva, Zlatnog krsta, etno i takmičenja u skijanju na vodi. Osta- kuća, programa na letnjoj pozornici, lih 15 hektara namenjeno je ribolovu salaša, sportskih terena, restorana, na štuku u potpuno prirodnim uslo- vožnje fijakerom, jahanja, šumskih vima. šetnji i slično. U sastavu ribnjaka izgrađeni su Na pristanu Boljevci opština je izgra- infrastrukturni objekti, putevi, dila nautičko selo od 15 dvokrevet- kanalska mreža. Od objekata izgra- nih kućica učvršćenih šipovima sa đena je upravna zgrada sa ribljim restoranom, terasama i marinama, restoranom, zgrada recepcije ribnja- koje se ocenjuju kao najatraktivniji ka u kojoj se nalazi čuvarska služ- „silazak na reku“ u širem regional- ba, terenska kuća za čuvare i dve nom rečnom slivu. osmatračnice za osmatranje ribnja- Ova jedinstvena kombinacija reč- ka. Nasip pored ribnjaka broj dva je no-kopnenog, izletničkog, dnevnog, nasut tucanikom, urađen je parking vikend ili seoskog turizma, na koji prostor za vozila i ugrađen bazen za se mogu poneti sendviči, oprema za prodaju sveže ribe. Seoski bunar koji

344 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI je služio za snabdevanje sela pijaćom stan u D kategoriju objekata sa rizi- vodom, koristi se za dopunjavanje kom po životnu sredinu. ribnjaka vodom. Rizik od udesa prisutan je i zbog

Ribnjak je počeo sa radom 01. 05. farmaceutske industrije „Galenika“ pštine 2009. godine i u toj godini je imao na Batajničkom putu (G kategori-

8.550 prodatih dozvola, dok je u ja) i „Grmeča“ na autoputu (G kate- 9. O 2011. godini broj prodatih dozvola gorija), ali i kao rezultat povoljnog bio 15.773. saobraćajnog položaja Opštine na Na ovom ribnjaku se gaje šaran, čijem području se ukrštaju značaj- štuka, smuđ, som, tolstolobik, amur ni i različiti vidovi transporta (auto- i babuška. U cilju razvoja sportskog putevi, magistralni putevi, železnič- ribolova ribnjak „Bečmenska bara“ ka pruga) koji su potencijalni pravci poribljen je sa 8000 kg šarana i 4000 havarijskog izlivanja opasnih mate- kg babuške. rija. Položaj opštine na obali reke Save je rizičan zbog mogućnosti od poplava. Udesi Ukupna površina ugrožena popla- Postojeći rizici od udesa vezani su za vama je oko 4 000 hektara, od čega aerodrom „Nikola Tesla“, koji je svr- je oko 3 600 hektara poljoprivredno zemljište. Kategorizacija životne sredine Kategorizacija životne sredine prema stepenu zagađenosti za područje opštine Surčin data je u tabeli 8: Kategorija Područje Aerodrom „Nikola Tesla“, gradsko područje Opštine, opštinski II centar, južni delovi Opštine Područja autoputeva i železničke pruge, reka Sava i kanal III Galovica, okolina lokaliteta II kategorije na rastojanju od 10 km u pravcu SZ-JI Prigradska naselja, magistralni putevi, stočne farme, područja IV intenzivne poljoprivrede V Lokalni putevi, prigradske zone sa nekontrolisanom gradnjom VI Seoska naselja, područja oko nepokretnih kulturnih dobara VII Prirodna dobra, šumska i lovna područja

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 345 9.12. Gradska opština BARAJEVO pštine

Lokalni plan upravljanja otpadom je devet trening radionica, na koji-

9. O Gradske opštine Barajevo ma su učestvovali članovi Koordi- Opština Barajevo otpočela je pro- nacionog tima za izradu Lokalnog ces izrade Lokalnog plana upravlja- plana upravljanja otpadom i članovi nja otpadom u saradnji sa projektom Radne grupe, kao i eksperti angažo- MSP IPA 2007 „Program podrške vani od strane EU. Obrađene su sle- opštinama IPA 2007 – Dobra upra- deće tematske celine: uvod, zakono- va, planiranje i pružanje usluga“ koji davno pravni okvir, osnovni poda- finansira Evropska unija, a sprovodi ci o opštini, kompletna analiza sta- konzorcijum, na čelu sa GIZ IS. nja u upravljanju otpadom, ciljevi Opština Barajevo jedna je od petna- plana upravljanja otpadom, strateš- est opština u Republici Srbiji, koja je ki okvir i posebne promene, institu- izabrana za podršku izradi sektor- cionalne promene, finansijska anali- skih planova na lokalnom nivou, na za, socio – ekonomski aspekti, akci- osnovu Otvorenog poziva za lokalne oni plan, nadzor i praćenje planira- samouprave, raspisanog od strane nih mera i aktivnosti. Grupa, sastav- projekta MSP IPA 2007. Memorandu- ljena od Koordinatora za izradu sek- mom o razumevanju, potpisanog 15. torskog plana, komunalnog inspek- decembra 2010. godine u Beogradu, tora i angažovanog radnika JKP „10. određeni su detalji pružanja tehnič- Oktobar“ Barajevo je izvršila evi- ke podrške i plan aktivnosti proce- denciju divljih deponija na teritoriji sa izrade lokalnog plana upravljanja Gradske opštine Barajevo i kvalita- otpadom opštine Barajevo. tivno-kvantitativnu analizu otpada. Podaci su obrađeni u formi Registra, Nakon potpisivanja Memorandu- koji je sastavni deo Plana upravlja- ma o razumevanju, Opštinsko veće nja otpadom. opštine Barajevo, donelo je Zaklju- čak o pokretanju procesa izrade sek- Sprovedene su dve ankete. Jedna je torskog plana za upravljanje otpa- bila namenjena građanima Barajeva, dom i imenovalo koordinatora, a druga učenicima sa teritorije GO višeg stručnog saradnika na poslo- Barajevo. vima zaštite životne sredine, koji će U martu 2011. godine je sprovede- delovati kao odgovorni menadžer na prva anketa. Istu su sproveli JKP za sprovođenje aktivnosti na izradi „10. Oktobar” Barajevo i GO Bara- plana. Imenovan je i koordinacioni jevo. Anketni listići su distribuirani tim i radna grupa, koju čine pred- putem uplatnica info stana, njome stavnici javnih preduzeća, predškol- su obuhvaćeni svi korisnici uskuga skih i drugih ustanova sa teritori- JKP „10. Oktobar“ Barajevo. je opštine, Doma zdravlja, profesori Na anonimnu anketu (postavljeno 7 i nastavnici osnovnih škola i Sred- pitanja) je odgovorilo 85 korisnika. nje škole Barajevo, nevladinih udru- Na pitanje: koliko su zadovoljni uslu- ženja, predsednici Saveta mesnih gama JKP „10. Oktobar“ Barajevo, 5 zajednica, članovi opštinskog veća i korisnika nije dalo ocenu; 4 su dali predstavnici civilnog sektora. ocenu 5; 8 je dalo ocenu 4; 24 je uslu- Za potrebe izrade Plana za upravlja- ge komunalnog preduzeća ocenilo nje otpadom GO Barajevo, održano ocenom 3; 20 korisnika usluga dalo

346 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI je ocenu 2; dok je ocenom 1, usluge dovoljno i za buduće generacije. 30% komunalnog preduzeća ocenilo 24 učenika ne zna šta znači ovaj pojam. korisnika. Prosečna ocena JKP „10. Okto- Većina anketiranih učenika, 56% bar“ Barajevo je 2,35. smatra da svi građani i ustanove pštine 58% ispitanih građana smatra da se treba da vode računa o održivom

otpad redovno ne odvozi iz njihove razvoju. Čak 33% učenika smatra da 9. O ulice. 41% građana je mišljenja da se je to posao opštine i JKP-a, dok 9 % otpad redovno odvozi, 1% ne obraća smatra da o tome treba da vode raču- pažnju na odvoženje smeća. na javne ustanove. 82% građana smatra da na teritoriji 77 % anketiranih učenika smatra da GO Barajevo ne postoji dovoljan broj manje otpada i adekvatno postupa- kontejnera/kanti, dok se 18% izja- nje sa otpadom doprinosi održivom snilo da postoji dovoljan broj kon- razvoju. 23% smatra da više otpada tejnera. predstavlja veći standard građana, Na pitanje da li građani vrše primar- što doprinosi održivom razvoju. nu separaciju otpada, 95% građana je Na pitanje gde završava naš kućni odgovorilo da ne vrše, a 5 % građana otpad, 64 % ispitanih učenika, sma- da vrše odvajanje otpada. tra da se odvozi na deponiju, dok Najbolji način informisanja građana, 30% veruje da se odvozi u komunal- po mišljenju ispitanih korisnika su: no preduzeće, gde se sortira i prera- radio i televizija (55%); slede novi- đuje. Samo 17 učenika veruje da se ne (8%); tribine i seminari (2%); cen- otpad spaljuje. tar za informisanje i obrazovanje za 56% anketiranih, pod deponijom zaštitu životne sredine (12%) i mesne podrazumeva mesto gde se odlaže zajednice (23%). otpad na način koji ne šteti životnoj Otpad na mestu predviđenom za sredini. 35 % svako mesto na kojem odvoz odlaže 89% građana, 4% gra- se odlaže otpad smatra deponijom. đana uglavnom ne, 1% građana 33% učenika smatra da se na depo- ponekad odloži na drugo mesto, dok nijama odlaže posebna vrsta otpada, 6% građana nikada ne odlaže otpad a na smetlištima kućni otpad, dok na mestu predviđenom za odvoz. 22% veruje da je razlika u tome što Tokom maja meseca 2011. god. je se na deponijama otpad sortira, a na sprovedeno istraživanje: Šta učenici smetlištima ne. znaju i misle o otpadu? 34% ispitanika mišljenja je da na teri- 298 učenika koji pohađaju osnovne toriji opštine postoji nekoliko depo- i Srednju školu u Barajevu, dali su nija, 26% smatra da postoji jedna odgovore na 26 standardnih pitanja. deponija i nekoliko spalionica, dok Anketirano je 48 učenika Osnovne 40% da ne postoji deponija u Bara- škole „Pavle Popović“ u Vraniću, 71 jevu. učenik Osnovne škole „Knez Sima Na pitanje da li plastične kese zaga- Marković“ Barajevo i 178 učenika đuju životnu sredinu, 62% ispitanih Srednje škole Barajevo. učenika je odgovorilo potvrdno, dok Anketirani su učenici oba pola, uzra- je 22% odgovorilo da ne ugrožavaju, sta od 13 do 18 godina. Najveći broj, ako se propisno odlože. 16% učenika anketiran je u uzrastu od 15 i 16 smatra da nam plastične kese poma- godina. žu da lakše odložimo otpad. 197 učenika pod pojmom održi- Na pitanje koje kese je najbolje kori- vi razvoj, podrazumeva razvoj pri stiti, većina učenika, 58% je odgo- kojem se vodi računa da ostane vorila platnene, 29% je odgovori-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 347 lo papirne, a 13% je odgovorilo pla- 11% anketiranih učenika smatra da stične. otpad nije veliki problem Barajeva, Kada je u pitanju značenje pojma 36% da uvek može biti bolje, dok 53% pštine reciklaža, 52% smatra da je recikla- da otpad predstavlja veliki problem ža korišćenje otpada kao sirovine u Barajevu. za proizvodnju, dok 46% smatra da Gradska opština Barajevo je na sednici Skup- 9. O je to odvojeno prikupljanje i razvr- štine opštine Barajevo, dana 4. novembra stavanje otpada. Samo 5% ispitanih 2011. godine, usvojila Lokalni plan upravlja- učenika kaže da je čulo za taj pojam, nja otpadom GO Barajevo 2011-2020. ali da ne zna šta tačno znači. Nijedan Dana 25. 11. 2011. god., održana ispitani učenik nije rekao da nikada je konferencija, koja je predstavi- nije čuo za taj pojam. la uspešnu realizaciju projekta MSP 55% anketiranih učenika, smatra da IPA 2007. „Program podrške opšti- se u našoj zemlji reciklira više od nama IPA 2007 - Dobra uprava, pla- 10% otpada. niranje i pružanje usluga“, finansira- Na pitanje da li učenici reciklira- nog od EU. ju otpad, 13% se izjasnilo da to čine Konferenciju su zvanično otvorili: redovno, 16% zavisi od otpada i od Klaus Rihter, vođa tima MSP IPA situacije; 51% ne, ali da bi reciklira- 2007, Danka Bogetić, Delegacija EU li otpad, ukoliko bi za to postojali RS, Aleksandar Vesić, pomoćnik organizovani uslovi; 20% ne, jer bi ministra, Ministarstvo životne sre- im to oduzelo vreme. dine, rudarstva i prostornog pla- Hemikalije i pesticide, učenici u naj- niranja. Koordinator izrade Plana većoj meri smatraju opasnim otpa- upravljanja otpadom GO Baraje- dom, potom akumulatore, slede vo 2011-2020, donatorima je izlo- električni kućni aparati, toneri iz žila koncept Plana, naglasivši da štampača, ostaci od hrane, plasti- se vrednost Lokalnog plana uprav- ka, a na poslednjem mestu se nalaze ljanja otpadom ogleda u njegovom papir i drvo. sprovođenju, za koje je neophod- Najviše uticaja na informisanje o na podrška u implementaciji i da otpadu imaju ekološke organizacije GO Barajevo spremna za sarad- je, mediji i internet, škola, rodite- nju sa partnerima i donatorima.Od lji, potom vršnjaci. U akcijama pri- odabranih opština, kojima je pruža- kupljanja otpada, 28% ispitanika se na podrška u izradi planova uprav- redovno uključuje u akcije te vrste, ljanja otpadom na lokalnom i regio- 10% ne, jer ne smatra bitnim, 62% nalnom nivou, GO Barajevo je prva se izjasnilo da nije imalo prilike. sprovela proces javne rasprave i do 55% ispitanika uvek vodi računa o donatorskog sastanka, jedina usvo- odlaganju otpada na predviđenom jila dokument, što je istaknuto od mestu, 21% uvek kada im to ne pred- predstavnika MSP IPA 2007. Sveča- stavlja preteran trud, 24% je priznalo nost su ulepšali đaci ekološke sekci- da su nemarni po tom pitanju. je „Knez Sima Marković“ Boždare- vac modnom revijom „Otpad, moda Koliko je važno pravilno uprav- i priroda“, čime je GO Barajevo zavr- ljanje otpadom, 16% smatra da je šila svoje predstavljanje. važno, 7% da su neki drugi problemi mnogo važniji, dok najveći broj ispitanika (77%), ističe veliku važnost, Registar divljih deponija jer se mora čuvati životne sredina. Registar je rađen u okviru projekta MSP IPA 2007 – Lokalni plan

348 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI upravljanja otpadom Gradske opšti- teritoriji Gradske opštine Barajevo, sa ne Barajevo. Istim su registrovane početkom u 9 h. divlje deponije na teritoriji Gradske Lokacije (8), na kojima je sprovedeno opštine Barajevo čišćenje otpada su: pštine Evidencijom su zahvaćene sledeće 1. Dvorišni deo Srednje škole Baraje-

mesne zajednice: Arnajevo, Barajevo, vo (Svetosavska 4a) 9. O Baćevac, Beljina, Boždarevac, Veli- 2. Dom zdravlja „Dr Milorad Vlaj- ki Borak, Vranić, Guncati, Lisović, ković“, ul. Svetosavska 91 (dvoriš- Manić, Meljak, Rožanci i Šiljakovac. ni deo) U Registru divljih deponija, prika- 3. Svetosavska (centralna) ulica u zani su podaci, koji se odnose na: Barajevu naziv divlje deponije, lokaciju, sta- 4. Mađarsko brdo (centar Barajeva) rost deponije, sastav (strukturu) otpada, stanovnike mesta koji gravi- 5. Železničko stajalište - Barajevo tiraju ka deponiji, procenjenu količi- Centar nu otpada i napomene. 6. Železničko stajalište - Veliki Borak Obrazac, kao osnovni format Regi- 7. MZ Naselje Gaj (stambeni kom- stra, sadrži pored pomenutih i podat- pleks) ke, koji se odnose na redni broj, pod 8. MZ Rožance (centar). kojim je divlja deponija zavedena. U sprovođenju akcije su učestvovali Za svaku divlju deponiju, priložena učenici Srednje škole Barajevo, uče- je adekvatna foto-dokumentacija. nici područnog odeljenja osnovne Procenjena količina otpada na div- škole „Knez Sima Marković“ u Bož- ljim deponijama na teritoriji Gradske darevcu, pioniri Fudbalskog kluba opštine Barajevo iznosi 4675 m3. „Mladost“, zaposleni u javnom pre- duzeću „Železnice Srbije“, članovi Udruženja „Izazov života“, građa- Akcija „Veliko spremanje Srbije“ ni, volonteri i zaposleni u Gradskoj povodom obeležavanja Dana zaštite opštini Barajevo. Učestvovalo je 300 životne sredine volontera. Sakupljeno je 900 kesa sa U okviru akcije „Očistimo Srbiju otpadom. Otpad prikupljen mehani- 2011“, u subotu 04. juna 2011. godine, zacijom 150 m3. povodom obeležavanja Dana zašti- Neophodnu pomoć u sprovođenju te životne sredine, održana je radna akcije čišćenja opštine Barajevo, i ove akcija „Veliko spremanje Srbije“ na godine, pružili su nam radnici JKP „10. Oktobar“ Barajevo.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 349 9.13. GRADSKA OPŠTINA MLADENOVAC pštine

Teritorija opštine Mladenovac nala- Pored toga opština je organizova-

9. O zi se 50-ak kilometara južno od Beo- la i finansirala razne projekte, pro- grada, u severnom delu niske Šuma- grame i akcije koje su neposredno ili dije, na nadmorskoj visini od 113 posredno vezane za zaštitu i unapre- do 518 metara. Obuhvata veći deo đenje životne sredine. sliva rečice Veliki Lug, leve pritoke n Program iznošenja otpada iz seo- Kubršnice, sa perifernim područ- skih osnovnih škola; jem Kosmaja na zapadu. Opština n Program iznošenja kabastog otpa- Mladenovac zauzima površinu od da svake prve subote u mesecu; 338km², i okružena je teritorijama n Program čišćenja divljih deponija; opština Sopot, Grocka, Smedere- vo, Smederevska Palanka, Topola i n Program iznošenja medicinskog Aranđelovac. Područje opštine ima otpada iz seoskih ambulanti; karakteristike umereno - kontinen- n Program analize izvorske vode iz talne klime, sa prosečnom godiš- 5 javnih česama u gradu i prigrad- njom temperaturom od 11,4°C i sa skim naseljima (rezultati se objav- prosekom padavina od 649 mm/m². ljuju na lokalnoj televiziji- RTV Po poslednjem popisu stanovništva i Mladenovac). domaćinstava iz 2011. godine, opšti- U 2011. godini opština Mladeno- na broji 53.050 stanovnika(gradski vac je postala bogatija za 100 novih deo 23.314 stanovnika i seoska 22 sadnica javora, jasena i raznih vrsta naseljena mesta 29.736 stanovni- četinara. Sadnju je izvršio pokret ka). Grad Mladenovac, koji je nastao Gorana-Mladenovac, čiji je proje- 1893.godine, ima veoma dobre sao- kat finansirao Sekretarijat za zašti- braćajne veze. Kroz Mladenovac pro- tu životne sredine, u saradnji sa lazi pruga Beograd-Niš-Sofija-Atina, Turističkom organizacijom, osnov- magistralni put Beograd-Kragujevac nim i sradnjim školama i uz podršku (M-23), a u neposrednoj blizini je JKP „Mladenovac“. Nove sadnice su izlaz na autoput Beograd-Niš. posađene na lokaciji spomen česme U okviru Odeljenja za komunalne, Crkvenac, u školskim dvorištima tri građevinske i poslove zaštite životne gradske osnovne i dve srednje škole, sredine, Opštinske uprave gradske a zasađen je i drvored prema Selters opštine Mladenovac, od 2009. godi- banji. Takođe je izvršeno i popunja- ne sistematizovano je radno mesto vanje nedostajućih sadnica u grad- stručni saradnik za kontrolu kvali- skim drvoredima. teta poljoprivrednog zemljišta, vaz- Pored ovih sadnica, JKP „Mladeno- duha i vode. vac“ je u rekonstruisanoj ulici Miće U toku 2011. godine obrađeno je 12 Milovanovića, posadilo 28 sadnica predmeta sa klasifikacionim zna- crvenolisnog javora, i izvršilo par- kom 501. U sklopu predmeta dava- terno uređenje žardinjera. Takođe na su mišljenja o zahtevima za odlu- su uređene velike žardinjere pored čivanje o potrebi procene uticaja na novopostavljene biste Patrijarha životnu sredinu i mišljenja za dava- Pavla i formiran novi drvored u nje saglasnosti na Studiju o proceni ulici Nikole Pašića, gda je zasađeno uticaja na životnu sredinu. 27 sadnica jasena.

350 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Kad je reč o boljem i kvalitetni- gradsku deponiju. Uz dobru sarad- jem vodosnabdevanju urađeno je nju mesnih zajednica, JKP „Mlade- 1.350 m vodovodne mreže i 1.465 novac“, JP „DIP Mladenovac“, koje

m nove kanalizacione mreže. Rado- je obezbedilo finansijska sredstva i pštine vi su izvođeni kako u širem centru komunalne inspekcije, koja je kon- grada, tako i u selima mladenovač- trolisala radove na terenu, rezultati 9. O ke opštine. akcije bili su odlični. Inače, ova akci- Što se tiče upravljanja otpadom, ja je imala za cilj da se podigne svest pored PET ambalaže koja se orga- svakog pojedinca o neophodnosti nizovano sakuplja od 2005. godine, života u čistoj i zdravoj sredini. JKP „Mladenovac“ od ove godine U okviru akcije „Očistimo Srbiju“ sakuplja karton i papir, koji se balira Ministarstvo životne sredine, rudar- i predaje na reciklažu. stva i prostornog planiranja Vlade Grad Beograd i Sekretarijat za zašti- Republike Srbije organizovalo je tu životne sredine odlučili su da veliku radnu akciju čišćenja otpa- finansijski pomognu u oplemenjiva- da „Veliko spremanje Srbije“, 4. juna nju javnog prostora projektom koji 2011. godine povodom Dana zaštite se zove „Urbani džepovi“. Ovaj životne sredine. Učešće o ovoj akciji projekat podrazumeva oživljavanje uzelo je oko 1.500 volontera koji su manjih gradskih zelenih površina, čistili na 123 lokacije, a koje su činili poput ćoškova, trgića, dvorišta zgra- zaposleni iz Opštinske uprave grad- da i malih parkova. Tako su sred- ske opštine Mladenovac, Sekretarija- stva odobrena i za dva urbana džepa ta za zaštitu životne sredine Beogra- na teritoriji opštine Mladenovac i to da, Turistička organizacija Mladeno- na lokacijama ul. Janka Katića 7 i vac, „DIP Mladenovac“, „JKP Mla- ul. Kneza Lazara 18-22. Ovi projek- denovac“, „Biblioteka Mladenovac“, ti bazirani su takođe na građanskoj „Telekom Srbija“, ribolovačko druš- inicijativi skupštine stanara, koji će tvo „Mića Petrović“, Lovačko udru- učestvovati u realizaciji i očuvanju ženje „Varovnice“, Železnica Mlade- ovih oplemenjenih prostora. novca, Omladinska kulturna orga- U okviru Programa za rešavanje nizacija, Sportsko-obrazovni centar problema pasa lutalica u Mladenov- „Rom“, privatna preduzeća sa ras- cu, izgrađeno je Prihvatilište za pse, položivom mehanizacijom i učeni- trenutnog kapaciteta oko 300 pasa, o ci svih osnovnih i srednjih škola sa kojima brine društvo za zaštitu živo- svojim nastavnicima (25 osnovnih i tinja. U planu je nastavak izgradnje, 2 srednje škole). Ovom prilikom oči- odnosno proširenje kapaciteta, a tre- šćeno je priobalje Markovačkog jeze- nutno su u toku pregovori oko prera, uklonjene su sve najveće gradske laska ovog prihvatilišta u nadležnost deponije, uređene najveće gradske grada Beograda. zelene površine (neselje 25. maj), i očišćena sva školska dvorišta i njiho- Tokom aprila meseca 2011. godine va okolina. Mehanizacijom je priku- organizovana je tradicionalna akci- pljeno 405 kubnih metara otpada sa ja „Očistimo opštinu Mladenovac“. deponija, a ručno je napunjeno 3.760 Zadatak akcije bio je čišćenje smeća kesa raznog otpada. Može se reći da oko putnog pojasa svakog lokal- su rezultati ove akcije bili iznad svih nog i nekategorisanog puta u opšti- očekivanja. Posebno raduje masovan ni. Nosioci akcije bile su mesne odziv građana, što govori o podiza- zajednice čiji su volonteri sakupljali nju ekološke svesti i brige za čistoću smeće, koje je utovarivano u kamio- svog grada, kao i čitave opštine. ne JKP „Mladenovac“ i odvoženo na

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 351 Podaci vezani za opštinu Mladeno- 5. Porast ili pad stanovništva vac 2002.-2011.; ...... + 560 1. Površina, km²; ...... 338 6. Poljoprivredna površina pštine 2. Broj naselja; ...... 23 (ha); ...... 27.327 3. Broj stanovnika prema 7. Ukupna obrasla šumska

9. O Popisu 2002.; ...... 52.490 površina (ha); ...... 2.994 4. Broj stanovnika prema 8. Redovne osnovne škole; . . 25 Popisu 2011.; ...... 53.050

9.14. Gradska OPŠTINA GROCKA

Opština Grocka jedna je od beo- dužini od 200 metara kao i pripre- gradskih opština sa petnaest nase- ma projekata obale MARINE koju ljenih mesta, na površini od oko finansira Evropska unija u sarad- 300 km2. Područjem ove opšti- nji sa Mađarskom opštinom Baja. ne prolaze dve važne putne arte- n Na južnom delu opštine radi se rije: autoput Beograd-Niš i magi- sistem „kap po kap“ koji će navod- stralni put koji je povezuje s Beo- njavati više od 600 hektara poljo- gradom i opštinama istočne Srbi- privredne površine. Voda će se je. Veoma je značajno što ovim vući direktno iz Dunava a glav- područjem protiče i najveća evrop- ni rezervoar će se nalaziti na naj- ska reka. Dunav, u dužini od 24 km. višoj koti u naselju Pudarci i oda- Jednom rečju, postoje izuzetni pri- tle se kapilarno snadbevati sledeća rodni i drugi uslovi za razvoj turiz- naselja: Grocka, Brestovik, Kamen- ma, plovidbe, voćarstva i vinogra- dol i Begaljica. darstva. Zbog nepreglednih planta- n Urađeno je 10 km atarskih puteva ža voća i vinograda na blago talasa- kako bi poljoprivrednici lakše sti- stom zemljištu, Grocku mnogi nazi- zali do svojih njiva. vaju „malom Kalifornijom”. Na više n Urađena su Bazne stanice na celoj od 24 000 ha plodnih oranica zasa- teritoriji opštine čime je obezbe- đene su vinova loza i sadnice raznog đen bolji signal mobilne telefonije voća. i internet mreže. U proteklih par godina realizovano n Očišćene su divlje deponije u nase- je par projekata: ljima Ritopek, Kaluđerica, Lešta- n Arheološko nalazište u Vinči urađen je ne, Brestovik i Begaljica. U naselju projekat „Vinčanski urbani džep“ Dražanj postoji velika divlja depo- n Realizovani su radovi čišćenja i nija koja je delimično očišćena i u uređenja korita Gročice i sređi- narednom periodu u saradnji sa vanje obale utvrde na Dunavu u gradom biće sanirana.

352 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 9.15. Gradska OPŠTINA SOPOT pštine 9. O

Opština Sopot, jedna od 17 opština Najveći deo teritorije gradske opšti- grada Beograda, nalazi se u jugoi- ne Sopot odlikuje se očuvanom i stočnom delu područja grada Beo- kvalitetnom životnom sredinom, grada odnosno između 44° 20’ i 44° što je uglavnom posledica odsustva 37’ severne geografske širine i 22° većih izvora degradacije i zagađenja 30’ i 22° 37’ istočne geografske duži- životne sredine. Kao glavni proble- ne. Na istoku se graniči sa opštinom mi životne sredine mogu se izdvoji- Mladenovac,a jugozapadu sa opšti- ti: otpadne vode i postojanje nesani- nom Lazarevac. Ona omeđava cen- tarnih septičkih jama i divljih depo- tralni južni deo šireg područja Beo- nija. grada, od opštine Aranđelovac koja Na teritoriji opštine ne vrše se mere- pripada regionu Šumadija i pomo- nja kvaliteta vazduha, te se opšta ravlje. Sa zapada opština Sopot grani- ocena može izvesti na osnovu pre- či se sa opštinom Barajevo, a sa seve- gleda situacije na terenu, kao i litera- ra sa opštinama Voždovac i Grocka. turnih podataka. Generalno, kvali- Karakteriše je jasno izražen brežulj- tet vazduha nije značajnije ugrožen, kasto-brdovit teren, karakterističan osim u izvesnoj meri u zoni važni- za celu Šumadiju. Jugoistočne gra- jih saobraćajnica (posebno autopu- nice opštine prelaze preko central- ta), kao i pod uticajem energetskih nog dela planine Kosmaj čija je glav- procesa u urbanoj sredini (kotlarni- na masa sastavljena od konglomera- ce, individualna ložišta). Značajnijih ta, lapora,vapnenca,rožnaca i pešča- industrijskih izvora zagađenja vaz- ra nadmorske visine 628 m.Veličina duha nema. 2 opštine je 270,8 km и čini је 16 kata- Konkretne aktivnosti ,koje su starskih opština, u kojima prema posredno ili neposredno vezane za poslednjem popisu iz 2002 godi- oblast zaštite i unapređenja životne ne živi oko 21.000 stanovnika. Na sredine, opština finansira i sprovodi području opštine Sopot vlada ume- u saradnji sa javnim preduzećima čiji reno kontinentalna klima sa jasno je osnivač Skupština gradske opšti- izražena sva četiri godišnja doba.Od ne Sopot i to Direkcija za izgrad- ukupne površine teritorije opšti- nju opštine Sopot, javno komunalno ne Sopot koja iznosi 27.079 hektara preduzeće JKP „Sopot“ kao i opštin- poljoprivredne površine su zastu- ske komunalne inspekcije. pljene sa oko 21000 hektara.Indivi- Direkcija za izgradnju opštine Sopot dualno poljoprivredno gazdinstvo je u skladu sa Programom poslova- zauzima oko 19200 ha, a društve- nja u 2011 realizovala: no, odnosno ostale oblike svojine oko 400 hektara. Od poljoprivred- n rekonstrukciju 9.026 m vodovodne nih površina na oranice i bašte otpa- i 895 m kanalizacione mreže i nji- da 15600 ha, voćnjake 1600 ha, livade hovo održavanje, 1600 ha, pašnjake 750 ha i vinograde n izgradnju i uređenje lokalnih pute- 289 ha. Učešće neplodnog zemljišta va u ukupnoj dužini od: iznosi 4,8 % a šumskog 17,8%. n zemljani radovi 31.950 m,

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 353 n makadamski radovi 20.300 m, Direkcije za izgradnju i opštinske n asfaltni radovi 9.520 m. komunalne inspekcije sanirano je i 3 n uređenje parking prostora u nase- očišćeno oko 650 m smeća sa 8 loka-

pštine lju Sopot i Mali Požarevac sa oko cija. 300 parking mesta, Opština Sopot podržala je akciju n uređenje i održavanje javnih izvo- Ministarstva životne sredine i pro- 9. O rišta i česmi, stornog planiranja „SAT ZA NAŠU n završena izgradnja 3 nove i uređe- PLANETU“ u kojoj je izvršeno nje postojećih kapele u MZ, isključenje javne rasvete na sat vre- n uređenje sportskih terena i škol- mena u ulicama u naselju Sopot. skih igrališta (izgradnja ograda, Podržana je i akcija Ministarstva tribina, ugradnja reflektora i prate- „OČISTIMO SRBIJU“ sa ciljem podi- će opreme), zanja svesti o neophodnosti života n izgradnja ,rekonstrukcija i održa- u zdravoj sredini. Nosioci akcije bili vanje javne rasvete, su učenici osnovnih škola, ali i predstavnici svih velikih preduzeća kao i n uređenje starih i postavljanje novih volonteri-građani. Zadatak akcije bio autobuskih stajališta, je čišćenje smeća oko putnog pojasa n čišćenje divljih deponija, lokalnih i nekategorisanih puteva i n uređenje gradske deponije, odvoženje smeća na gradsku depo- JKP „Sopot“ je u 2011 godini pro- niju. širilo svoju mrežu iznošenja smeća U saradnji sa Sekretarijatom za sa 1050 na 2827 domaćinstava i oko komunalno stambene poslove-služ- 300 preduzeća i samostalnih radnji bom zoohigijene uklonjeno je oko 50 sa tendencijom daljeg širenja.U okvi- pasa lutalica. Psi lutalice predstav- ru svojih redovnih aktivnosti saku- ljaju veliki problem koji se za sada pljanja i iznošenja smeća,čišćenja i veoma sporo rešava. pranja javnih površina po nalogu

354 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 9.16. Gradska OpštinA LAZAREVAC pštine Tokom 2011. godine realizovane su podataka“ („Sl.glasnik RS“ br. 54/92, brojne aktivnosti koje su sastavni 30/99 i 19/06). 9. O deo Lokalnog ekološkog akcionog n Ugovor sa Geološkim institutom plana. Iako je fokusiran na kratko- Srbije o realizaciji prve faze projek- ročne prioritete LEAP ne ugrožava ta „Nulti nivo kvaliteta zemljišta viziju dugoročnih ciljeva zajedni- opštine Lazarevac sa ekogeološkog ce, koja će vremenom postati realna, aspekta u funkciji zaštite životne sre- implementacijom određenih aktiv- dine“ nosti iz Plana. Za teritoriju gradske opštine Laza- Neke od najznačajnijih aktivnosti revac karakteristična je degradaci- koje su realizovane u 2011. godini su: ja zemljišta ljudskim delatnostima n Ugovor sa Geološkim institutom Srbi- od kojih najveći uticaj imaju povr- je o pružanju usluga imisionih mere- šinski kopovi uglja. Lokalni ekološki nja na području GO Lazarevac akcioni plan opštine Lazarevac isti- Predmet Ugovora je pružanje usluga če potrebu za sistematičnim ispitiva- imisionih merenja na području GO njem zemljišta na području Kolubar- Lazarevac u cilju utvrđivanja stanja skog basena. Dosadašnja sporadična aerozagađenja, zaključenog između ispitivanja hemijskog sastava zemlji- gradske opštine Lazarevac i „Geo- šta, jalovine i mulja iz postrojenja za loškog instituta Srbije“ iz Beograda. prečišćavanje otpadnih voda, kao Realizacija radova po ovom Ugovo- i atmosferskog taloga, ukazuju na ru obuhvata otvaranje radova, pred- kontaminaciju zemljišta. Za dono- metna merenja (uzorkovanja i odgo- šenje ocene o stepenu zagađenosti varajuće analize), obradu dobijenih zemljišta nedostaju detaljna i siste- podataka i izradu godišnjeg izve- matska ispitivanja, što je predmetni štaja. zadatak ovog projekta. Predmetni radovi uključuju merenje: Shodno svemu navedenom, u cilju n taložnih materija na devetnaest očuvanja i unapređenja životne sre- mernih mesta (7 mernih mesta u dine, a u skladu sa važećom regula- Lazarevcu, i po 2 merna mesta u tivom, potrebno je izvesti određen Stepojevcu, Vreocima, Baroševcu, obim geoloških istraživanja koja su Velikim Crljenima, Medoševcu i predmet ovog projektnog zadatka. Sokolovu), Svrha predmetnih geoloških istra- n sumpordioksida i čađi na dva živanja je detaljnije sagledavanje, merna mesta (po jedno merno opštih geoloških i ekogeoloških mesto u Lazarevcu i Vreocima), odlika istražnog terena sa priorite- tom odrđivanja fizičkih i hemijskih n ukupnih suspendovanih čestica na kvaliteta tla obuhvaćenog istražnim jednom mernom mestu (u Laza- prostorom, u skladu sa koncepcijom revcu) i metodologijom zadatom u Projek- Za realizaciju merenja korišće- tu. ne su standardne metode i proce- Projektovani istražni radovi će omo- dure prema „Pravilniku o granič- gućiti detaljni i sistematičan prikaz nim vrednostima, metodama mere- stanja kvaliteta zemljišta istražnog nja imisije, kriterijumima za uspo- prostora, dok će rezultati istraživa- stavljanje mernih mesta i evidenciju nja biti korisni prilikom planiranja

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 355 sistematičnog i kontinuiranog pra- Sporazum o osnivanju preduzeća ćenja kvaliteta tla, za dalja detaljna potpisali su predstavnici Valjeva, ekološka istraživanja, kao i za odlu- Uba, Lajkovca, Ljiga, Mionice, Ose-

pštine čivanja u oblasti prostornog planira- čine, Vladimiraca, Koceljeve, Bara- nja, javnog zdravlja, poljoprivrede i jeva, Obrenovca i Lazarevca, a sve šumarstva. opštine potpisnice ovog sporazuma 9. O n Aktivnosti na realizaciji projek- imaće svoj udeo u vođenju budućeg ta izgradnje Regionalne sanitarne preduzeća. deponije sa centrom za reciklažu Najveći deo sredstava obezbeđen je čvrstog komunalnog otpada u Kale- iz IPA fondova uz veliku pomoć niću i podršku resornog ministarstva. GO Lazarevac je u projekat izgrad- Regionalna deponija u Kaleniću nje regionalnog centra za uprav- biće urađena po francuskom mode- ljanje otpadom „Kalenić“ uključe- lu regionalnih centara za otpad i na od samog početka, a potpisi- korišćenje bio-gasa i smeća, a rok vanje međuopštinskog sporazuma za završetak deponije planiran je za o osnivanju zajedničkog preduzeća kraj 2013. godine. predstavlja jedan od veoma važnih n Učešće i podrška gradske opštine procesa u postupku izgradnje same Lazarevac akciji „Očistimo Srbiju“ deponije. Kao i prethodne godine, gradska U sredu 21. decembra 2011. godine, u opština Lazarevac se ponovo pri- zgradi Skupštine opštine Ub, pred- ključila akciji „Veliko spremanje stavnici 11 gradova i opština pot- Srbije“, koja se održava povodom 5. pisali su međuopštinski sporazum juna Svetskog dana zaštite životne o osnivanju Regionalnog preduze- sredine. Veliko spremanje Srbije je ća Eko Tamnava d.o.o. Potpisiva- akcija u kojoj građani dobrovoljno nju ovog sporazuma, koji predstavlja pomažu da se u Srbiji ukloni što više neophodan korak za nastavak rea- otpada sa zaprljanih lokacija, kako lizacije projekta izgradnje regional- bi priroda i naseljena mesta postala nog centra za upravljanje otpadom čistija i zdravija za život. „Kalenić“, prisustvovali su i pred- GO Lazarevac, inače slične akcije stavnici Ministarstva životne sredi- čišćenja sprovodi godinama una- ne, rudarstva i prostornog planira- zad, koje nisu vezane samo za ovaj nja. datum, već se sprovode tokom čita- Potpisivanje sporazuma o osniva- ve kalendarske godine. Možda naj- nju preduzeća bilo je neophodno poznatije su prolećno i jesenje čišće- kako bi se mogla nastaviti realizaci- nje gradske opštine Lazarevac. ja projekta, a cilj ovog sporazuma je Ovogodišnji broj prijavljenih uče- formiranje privrednog subjekta koji snika daleko je veći nego 2010. godi- će upravljati budućom deponijom. ne (preko 1000 učesnika). Ovoj akci- Zapravo, ovaj međuopštinski spora- ji se dobrovoljno prijavio veliki broj zum omogućava da se izvrši transfer pojedinica, nevladinih organizacija, zemljišta sa EPS-a na novoformirano udruženja građana, javnih predu- preduzeće, da se angažuje investitor zeća i naravno sve osnovne škole sa koji će obezbediti lokacijsku i građe- teritorije naše opštine. Čitava akcija vinsku dozvolu za buduću deponiju. sprovedena uz koordinaciju i sarad- Takođe, jedna od uloga novoformi- nju sa JPKP „Lazarevac“, koje je ranog preduzeća je da za vreme tra- obezbedilo potrebnu mehanizaciju janja projekta vodi kompletno poslo- za sakupljanje otpada. ve iz oblasti investicija.

356 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI Svim učesnicima je ispred zgrade GO njenje zagađenja vazduha prouzro- Lazarevac podeljen materijal (ruka- kovanog individualnim ložištima i vice i kese). Za centralnu lokaciju malim kotlarnicama. izabrana je površina duž korita reke Povećanjem broja domaćinstava pri- pštine Lukavice, počev od gradske pija- ključenih na sistem centralnog gre- ce i gradskog parka pa do OŠ „Dule janja svakako se smanjuje količina 9. O Karaklajić“. U samom gradu čišće- zagađujućih materija i njihovo pri- ni su i park ispod hotela Vis, Kam- sustvo u vazduhu, posebno pošto se engrad, površine duž Severne magi- kao ogrev koristi gotovo isključivo strale, prostor kod zanatskog centra lignit sa manjom kalorijskom vred- ispod Kolubarskog trga i površine nošću, a visokim sadržajem sum- kod Sportskog centra. Ostala udru- pora. ženja i preduzeća, koja su se priklju- Implementacijom ovog projekta čila ovoj akciji, tretirala su površi- tokom 2011. godine na toplifikaci- ne u svojim mestima i na protočnom oni sistem je priključeno preko 100 jezeru na reci Kolubari.Tom prilikom individualnih objekata i 2 stambe- uklonjeno je 6 divljih deponija. Sve ne zgrade, odnosno obezbeđeno je osnovne škole van Lazarevca čistile oko 20.000 metara kvadratnih novog su svoja školska dvorišta. grejnog prostora. Takođe je postav- n Kapitalna ulaganja u sistem daljin- ljeno oko 10 kilometara novih cevi skog grejanja na području gradske toplifikacionog sistema, koje će opštine Lazarevac u narednoj fazi ovog projekta uz Naime, da bi se dobila kompletnija dodatne investicije omogućiti pri- slika aerozagađenja GO Lazarevac ključenje oko 3.000 novih korisnika, je od oktobra 2004. godine preko čime će se značajno smanjiti aeroza- ovlašćene institucije uspostavila gađenje životne sredine. mrežu mernih mesta. Pored postro- n Revitalizacija i izgradnja novih siste- jenja „Kolubara Prerada“ u kojima se ma za prikupljanje, odvođenje i pre- obavlja proces sušenja uglja, locira- čišćavanje otpadnih voda i izgradnja nim u Vreocima i postrojenja Termo- novih kapaciteta za vodosnabdeva- elektrane u Velikim Crljenima, uzro- nje naselja ci koji utiču na kvalitet ambijental- Jedan od najznačajnih uzroka zaga- nog vazduha su još i saobraćaj i indi- đenja vode je neodgovarajuća kana- vidualna ložišta. Imisija taložnih lizaciona infrastruktura, odnosno materija je viša tokom zime nego sakupljanje i prečišćavanje otpadnih tokom leta iz razloga što zimi posto- voda. Kanalizaciona mreža u opšti- ji veći broj izvora taložnih materija ni Lazarevac ne postoji u svim nase- jer su kućna ložišta znatno aktivnija. ljima. Rekonstrukcijom i izgradnjom Toplifikacijom nisu obuhvaćena sva novih sistema za prikupljanje, odvo- naselja i domaćinstva u opštini, a đenje i prečišćavanje otpadnih voda procenjuje se da je samo 5% indivi- obezbeđeno je normalno funkcioni- dualnih domaćinstava priključeno sanje kanalizacionog sistema koje na daljinsko grejanje. direktno utiče na poboljšanje sta- Orijentacija na daljinsku toplifika- nja kvaliteta vode u vodotokovima i ciju u opštini Lazarevac predstav- nalazištima podzemnih voda. lja važan korak, ne samo u smi- Takođe, tretman vode za piće na slu racionalne potrošnje energenata, mnogim lokalitetima nije adekva- već i u smislu manjeg aerozagađe- tan. Distributivna vodovodna mreža nja životne sredine. Cilj ovog projek- je stara, sa vrlo visokim procentom ta i poslova u vezi sa njim jeste sma- gubitaka. Ta činjenica, zajedno sa

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 357 nedostatkom podsticaja za racional- sti iz oblasti životne sredine, a u skla- nu potrošnju vode dovodi do predu sa Programom budžetskog fonda komerno visoke tražnje za vodom za zaštitu životne sredine gradske pštine i prekomerne eksploatacije resur- opštine Lazarevac. sa. Izgradnja sekundarne mreže za Pre svega, Savet je uzeo aktivno uče- ugrožena naselja svakako dopri- šće na reviziji LEAP-a u saradnji 9. O nosi poboljšanju trenutne situacije sa stručnim službama Uprave grad- kroz niz aktivnosti koje se odnose ske opštine Lazarevac. U okviru ove na izgradnju i rekonstrukciju vodo- aktivnosti odrađena je analiza izvr- vodne mreže na teritoriji gradske šenja za prethodni period. Takođe, opštine Lazarevac. Priključivanje što koncept revidiranog LEAP-a je pro- većeg broja stanovništva na javne menjen u smislu poglavlja koje obu- sisteme vodosnabdevanja doprino- hvata, obima i samog koncepta izra- si povećanju dostupnosti kvalitetne de. Dokument je trenutno u proce- vode i očuvanju prirodnih resursa. su finalizacije, tj. usklađivanja akcionog plana sa strateškim ciljevima JPKP „Lazarevac“ - Sektor za održa- rudarskog basena Kolubara i Strate- vanje i izgradnju vodovodne mreže gijom lokalnog održivog razvoja, čija tokom 2011. godine bio je angažo- je izrada takođe u finalnoj fazi. van na izgradnji novih vodovodnih Savet za zaštitu životne sredine je linija, sanaciji kvarova, održavanju i 2011. godine uzeo aktivno učešće primarne i sekundarne vodovodne u organizaciji međunarodnog Saja- mreže i vodovodnih instalacija. Na ma poljoprivrede, seoskog turizma spoljnim vodovodnim instalacijama, i ekologije „Kolubara Fest 2011“, koji magistralnim cevovodima i distribu- se u kontinuitetu od 2008. godine tivnoj mreži urađeno je ukupno 1545 održava u Lazarevcu. Tradicional- intervencija. no, sajam je okupio izlagače poljo- U ovom periodu izvršena je izgrad- privrednih i ekoloških proizvoda iz nja i rekostrukcija vodovodnih linija regiona (Lazarevca, Lajkovca, Ljiga, u dužini od 14.106m prečnika od Ø Uba, Aranđelovca i Topole), kao i 63mm do Ø 500mm. U okviru rado- izlagače iz Republike Srpske, BiH i va na održavanju i izgradnji vodo- Hrvatske. vodne mreže izgrađene su, opre- Savet za zaštitu životne sredine GO mljene i puštene u rad prepumpne Lazarevac iskoristio je akciju „Oči- stanice u Baroševacu (stara monta- stimo Srbiju“ kao povod za organi- ža) i Drenu. zovanje izložbe za sve učenike prvog Kada je reč o prikupljanju, odvođe- razreda osnovne škole. Zapravo, u nju i prečišćavanju otpadnih voda u velikoj sali Skupštine GO Lazare- ovom periodu izvršena je izgradnja i vac organizovana je izložba najlep- rekonstrukcija kanalizacionih linija še obojenih glinenih figura srpskih u dužini od 4.738 m prečnika od Ø šumadinaca, koje su osnovci pret- 225mm do Ø 400mm. hodno dobili u ekološkim paketići- ma. Osnovci iz OŠ „Dule Karklaj- n Aktivnosti Saveta za zaštitu životne ić“ bili su najbolji. Oni su osvojili za sredine gradske opštine Lazarevac svoju školu kontejner, a ostali mladi S obzirom da je nezamenljiv značaj učesnici su svojim školama obez- postizanja odgovarajućeg nivoa eko- bedili sadnice. Ova akcija je spro- loške svesti, uz učešće relevantnih vedena u cilju podizanja nivoa sve- organizacija i udruženja, Savet za sti i približavanja saznanja najmla- zaštitu životne sredine je tokom 2011. đoj populaciji Lazarevčana o značaju godine intezivno radio na podstica- zdrave životne sredine. nju obrazovnih i razvojnih aktivno-

358 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 9.17. Gradska OpštinA Obrenovac pštine

GO Obrenovac po površini je druga prevaziđeni. U toku su pripreme 9. O opština u Beogradu i prostire se na da se ovaj sistem inplementira i na površni od 410km2. Pored gradskog TENT-a. Čestice pepela se emituju iz jezgra, optina obuhvata i 29 seoskih dimnjaka neprestano, a sa deponi- mesnih zajednica. Ukupna poljopri- ja kada duvaju vetrovi. Čestice preč- vredna površina iznosi 30576 ha. nika ispod 10 mikrona su najopa- Pod šumom je 3090 ha. Reka Sava je snije za ljudsko zdravlje, zbog toga severna granica opštine, dok Kolu- što su dovoljno male da izbegnu tre- bara svojim tokom u ukupnoj duži- plje u disajnim organima, tako da ni od 27,3 km, deli opštinu na dva lako dolaze do traheja i traheida i dela. Kolubara se kod Obrenovca oštećuju ih. One još sitnije čestice uliva u Savu. U Obrenovcu se pro- (PM1), sposobne su da uđu u alveole izvodi skoro polovina srpske struje. pluća i da izazovu mnogo ozbiljnije Stanovništvo na selu se bavi poljo- zdravstvene komplikacije. Na povr- privredom, najviše ratarstvom i sto- šini ovih čestica se talože razni aler- čarstvom. geni koji izazivaju astmu i upale, kao i kancerogene supstance. Kako se u TENT-u sagoreva lignit Vazduh koji ima nisku energetsku vrednost, Prema studijama koje su rađene temperatura u kotlovima nije dovolj- predhodnih godina, Termoelektrane no visoka da bi se generisale značaj- i saobraćaj podjednako utiču na kva- nije količine azotovih oksida. Obzi- litet vazduha u samom Obrenovcu. rom da ugljevi Kolubarskog basena Obe elektrane svake godine potroše sadrže male količine sumpora i da oko 23 miliona tona uglja. Sagoreva- su dimnjaci TENT-a prilično visoki, njem uglja, u atmosferu se emituju sadržaj sumpora u vazduhu je skoro milioni tona ugljendioksida, iz čega uvek u granicama normale. se može zaključiti da je TE „Niko- Kumulativni efekat saobraćaja i rada la Tesla“ globalni zagađivač planete. TENT-a doprinosi tome da je vaz- Saobraćaj ne emituje tolike količine duh u Obrenovcu vrlo zagađen. Na polutanata, kao TENT, ali se najve- tertitiriji GO Obrenovac postoje 4 ći deo emituje u najgušće naseljenim merne stanice i to 2 u samom gradu, sredinama. Saobraćaj pored česti- a po jedna u Grabovcu i Ušću. Mere- ca emituje i značajnije količine sum- nja sprovode Agencija za zaštitu pordioksida i male količine azotovih životne sredine i Gradski zavod za oksida, olova i drugih poliutanata. javno zdravlje. Prema ovim merenji- Pepeo koji se odvaja elektrofilterima, ma Najviše problema Obrenovčani deponuje se na dve deponije površ- imaju sa suspendovanim česticama. na 600 ha i 400 ha. Na TENT-b od Uredba o uslovima za monitoring i 2009. koristi se novi, zgušnjeni tran- zahtevima kvaliteta vazduha propi- sport pepela, međutim postoje odre- suje da u toku kalendarske godine đeni problemi u samom transpor- ne sme biti više od 35 prekoračenja tu, pa se poboljšanja stanja na depo- vrednosti od 50 mg/m3 za suspendo- niji TENT-b očekuje u narednim vane čestice (PM10), a to su čestice godinama, kad ti problemi budu čiji prečnik ne prelazi 10 mm. Prema

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 359 merenjima sadržaja suspendovanih nog i životinjskog sveta u njima, sem čestica u vazduhu, merna stanica u slučajevima gde je usled antropo- centar je u toku 2011. godine zabele- genog uticaja došlo do njihove eutro-

pštine žila 136 prekoračenja, a merna stani- fikacije. Primer za to je mrtvaja na ca Jefimija 140 prekoračenja. Istovre- Grebači, gde je napravljena gradska meno su zabeležena i prekoračenja deponija. 9. O sadržaja sumpordioksida i to u Jefi- Nivo podzemnih voda varira u zavi- miji 6 puta, a u mernoj stanici cen- snosti od vodostaja na Savi i Kolu- tar 3 puta. Prema pomenutoj ured- bari. Debljina vodonosnih naslaga bi, sadržaj SO2 se ne sme prekorači- je promenjiva i kreće se od 5 do 15 ti više od 3 puta u jednoj kalendar- m. Najmanja je u južnom delu, dok skoj godini. u centralnom delu iznosi od 10 - 12 m. U zoni severno prema Savi, gde se nalazi najveći broj bunara, deblji- Voda na peskovito - šljunkovitih nasla- Kvalitet vodotoka Save i Koluba- ga mestimično prelazi 15 m. Gornji re redovno prati Gradski zavod za sloj zemljišta je slabo vodopropu- javno zdravlje iz Beograda. Sava se san i njegova debljina varira od 2 - kontroliše 4 puta mesečno, a Kolu- 7 m, lokalno i do 12,6 m. Podzemne bara 2 puta. Prema ovim merenji- vode su oppterećene polutantima sa ma, Sava je u proteklih godinu dana deponija, iz farmi, ostacima pestici- u ½ merenja bila u II kategoriji, a u da i veštačkim đubrivima. ½ ispitivanja kvalitet je bio lošiji, i to Snabdevanje vodom stanovniš- u 42% slučajeva zbog fizičko-hemij- tva i ostalih korisnika vodovodnog ske neispravnosti, a u 17% slučaje- sistema grada Obrenovca vrši se va zbog bakteriološke neispravnosti. iz dva pravca: iz podzemnih izda- U Kolubari je samo 8% uzoraka u II na – bunara (izvorište Vić Bare na kategoriji, 83% uzoraka je neisprav- Zabrežju) i iz vodozahvata toka reke no zbog fizičko-hemijskih parame- Save u Bariču. tara, dok je ½ uzraka bakteriološki Otpadne komunalne vode se,bez neispravna. Kolubara realno pripada prethodnog tretmana,ispuštaju u vodama treće kategorije. Kolubaru nizvodno od kolubarskog U Draževcu, na Kolubari, postoji mosta. automatska merna sanica Republič- kog hidrometeorološkog zavoda koja meri vodostaj, proticaj, temperatu- Zemljište ru, protok suspendovanog nanosa i Zemljište je obnovljivi prirodni ledene pojave. resurs, ali problem je u tome što je Kanali, mrtvaje i jezera u GO Obre- potebno mnogo godina da se obno- novac trpe najveće zagađenje. Uku- vi. Kada kažemo mnogo, onda to pna dužina kanala na teritoriji Obre- nekada može da znači i nekoliko novca je oko 460km. Voda iz kanala hiljada godina. Opština Obrenovac se preko crpnih stanica prebacuje u raspolaže značajnim površinama reke: Savu (3), Kolubaru (2) i Trsteni- pod poljoprivrednim zemljištem. cu (1 crpna stanica). Kvalitet voda u Od ukupne površine poljoprivred- kanalima se ne kontroliše. nog zemljišta oko 6% je zemljište I Na teritoriji naše opštine posto- bo-nitetske klase, oko 14% je II klase, ji nekoliko napuštenih rečnih kori- 27% III klase, 23% IV klase, 15% ta, koja se još zovu i mrtvaje. Naziv Vklase, oko 10% je VI klase i oko 5% mrtvaja ne odgovara bogatstvu bilj- je VII bonitetske klase. Prvoj i dru-

360 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI goj bonitetskoj klasi pripadaju povr- ževac, Baljevac kao i u zapadnom šine u slivu reka Save, Kolubare i delu područja na nekim lokalitetima Tamnave u Katastarskim opština- katastarske opštine Trstenica, Stubli-

ma: Krtinska, Urovci, Zabrežje, Belo ne i Piroman. pštine Polje, Veliko Polje i Konatice. Trećoj U okviru Studije o stepenu ugrože- i četvrtoj klasi pripadaju površine nosti zemljišta i vode opasnim i štet- 9. O u Katastarskim opštinama: Zvečka, nim materijama u MZ na području Ratari, Grabovac, Mislođin i Polja- GO Obrenovac, ispitivano je prisu- ne. Petoj i šestoj klasi uglavnom stvo As, Hg, Cd, Pb, Se i Ni u preko pripadaju površine u Katastarskim 400 uzoraka zemljišta. U 3 uzor- opštinama: Skela, Ušće, Vukićevi- ka sadržaj arsena je prelazio MDK, ca, Orašac, Ljubinić, Dren kao i veći olovo je imalo 6, a nikal 172 uzor- deo Katastarskih opština Stubline i ka, sa sadržajem iznad maksimalo- Trstenica. no dozvoljene koncentracije. Intere- Strmi tereni su pogodni za voćnjake santno je da živa i kadmijum nisu i vinograde, pa se na njima gaje više- nađeni u većim količinama ni u jed- godišnji zasadi ili su pod travnjaci- nom uzorku. ma. Od tipova zemljišta zastupljena su: gajnjača, ritska crnica, jako zaki- seljena gajnjača, smonica, aluvijumi Otpad i peskuše. U opštini Obrenovac poslove preu- TENT i deponije pepela imaju zna- zimanja i odlaganja otpada obavlja čajan uticaj na kvalitet zemljišta na JKP „Obrenovac”. Otpad koji nastaje teritoriji opštine Obrenovac. Iz dim- na gradskom području i većem broju njaka se svakodnevno emituju tone seoskih naselja opštine Obrenovac pepela koji nošen vetrom zagađuje odlaže se već 30 godina, na prostoru i zemljište. Pored pepela, na kvalitet zvanom „Grebača“, lociranom u sta- zemljišta sa aspekta zaštite životne rači Kolubare, na oko 3km od grad- sredine, najveći uticaj ima čovek. To skog jezgra, odnosno oko 1km od se pre svega odnosi na nekontrolisa- regionalnog puta Obrenovac - Ub. nu upotrebu pesticida i mineralnih U seoskim naseljima, otpad se odla- đubriva, kao i na nesavesno odlaga- že uglavnom na divljim smetlištima, nje raznog otpada. koje se periodično čiste i uređuju. Na osnovu izvršenih analiza broj- Na osnovu Postojećeg stanje, predlo- nosti određenih grupa mikroorga- žena su racionalna i izvodljiva reše- nizama i ukupne mikroflore, može nja koja obuhvataju širok opseg mera se zaključiti da zemljište Opštine za unapređenje postupanja s otpa- Obrenovac ima umerenu plodnost dom, počev od smanjenja nastajanja koja je u velikoj meri u korelaciji sa otpada na izvoru, odvojenog saku- pH vrednošću zemljišta. Veću bio- pljanja, reciklaže ili drugih meto- genost i plodnost pokazuju zemlji- da ponovnog dobijanja materijala iz šta neutralne reakcije i slabo kisela otpada, pa do pouzdanog i ekološki zemljišta istočnog područja u odno- održivog konačnog odlaganja otpa- su na zemljišta zapadnog područja da. Takođe, preporučene su i nužne sa delovima oko i iznad Obrenovca. prateće mere, edukativne i promo- Najmanju biogenost imaju zemlji- tivne aktivnosti, kao i monitoring šta kisele reakcije u istočnom delu uspostavljenog sistema. područja koji pripadaju delovima Skupština GO Obrenovac je usvo- katastarskih opština Mala Mošta- jila Plan upravljanja otpadom i nje- nica, Barič, Mislođin, Jasenak, Dra- gova primena je počela. Za to je

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 361 bilo neophodno ostvariti saradnju ži Strategiju upravljanja otpadom za svih opštinskih organa nadležnih za period do 2019. godine i predstav- zaštitu životne sredine, komunalnih lja osnovni dokument koji obezbe-

pštine poslova, poslovanje privrede, finan- đuje uslove za racionalno i održivo sija, urbanizma i sa predstavnici- upravljanje otpadom na teritoriji GO ma privrednih društava, preduzeća, Obrenovac. Ključni koraci uključu- 9. O udruženja i stručnih institucija. Sve ju jačanje postojećih i razvoj novih izvedene analize i predložena reše- mera za uspostavljanje integralnog nja bazirana su na Nacionalnoj stra- sistema upravljanja otpadom, dalju tegiji upravljanja otpadom, Zako- integraciju politike životne sredine nu o upravljanju otpadom, ostalim u ostale sektorske politike, prihva- zakonskim i podzakonskim aktima tanje veće pojedinačne odgovornosti Republike Srbije koji tretiraju ili se za životnu sredinu i aktivnije uče- odnose na ovu problematiku, kao i šće javnosti u procesima donošenja na Direktivama EU koje se odnose odluka. na upravljanje otpadom. Plan sadr-

362 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 10. INSTITUCIJE pštine 9. O

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 363 10. Institucije poglavlja: Sadržaj 10.2. 10.2. zdravlje javno za 10.1.zavod Gradski 10.3. 10.4. Za In In 364 sti sti za za vod tut za me za tut tu t za javno zdra javno za t KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. U GODINI BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET šti di tu pri tu ci nu rada Srbije „Dr Dra „Dr Srbije rada nu ro vlje Sr vlje de Sr de bi bi je je - "Dr Mi "Dr - je lan Jo lan go mir Ka mir va no ra vić Ba vić jo vić” tut" 10.1. GRADSKI ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVLJE ije c

Gradski zavod za javno zdravlje, ustanovi imali su za ishod da Zavod, Beograd (u daljem tekstu Zavod), koji je uvek imao značajne razvoj- u skladu Zakonom o zdravstvenoj ne potencijale, preraste u jednu od nstitu zaštiti, je preventivna javno zdrav- vodećih javno zdravstvenih institu- stvena, zdravstveno promotivna i cija u Republici Srbiji. stručno metodološka zdravstvena Osnivač Zavoda, a za potrebe grada 10. I ustanova za nivo grada Beograda Beograda, je Republika Srbija, čime koja obavlja socijalno - medicinsku, je određena njegova usmerenost ka higijensko-ekološku, epidemiološku lokalnoj samoupravi. i mikrobiološku zdravstvenu delat- Politika kontinuiranog unapređenja nost. Istovremeno obezbeđuje pri- kvaliteta rada Zavoda odražava nje- menu i praćenje sprovođenja Stra- govu javno zdravstvenu funkciju, tegije „Novog javnog zdravlja“, kao kako u odnosu na sopstvenu delat- osnove politike zdravstvene zašti- nosti tako i u sistemu zdravstvene te u gradu Beogradu i u Republi- zaštite u Beogradu. ci Srbiji. Od svog osnivanja, beleži uzlazni trend razvoja, koji je rezultirao uslo- POLITIKA KONTINUIRANOG žnjavanjem i povećanjem obima UNAPREĐENJA KVALITETA rada, kadrovskim jačanjem, oprema- Zavod prati, istražuje i proučava njem, uvođenjem novih laboratorij- zdravstveno stanje i zdravstvenu skih i drugih metoda rada i standar- kulturu stanovništva, stanje i kva- da kvaliteta. Pri tome nisu zanema- litet životne sredine, uzroke pojave reni uslovi rada i standard radnika. i širenja zaraznih i drugih bolesti, Nov način rada usklađen je sa ino- faktore rizika po zdravlje ljudi kao i viranom organizacijom, koju danas organizaciju i rad zdravstvene služ- strukturno čine zasebne organizaci- be, koji doprinose njenom razvoju. one celine - Centri, a ne više delat- Rad Zavoda se odvija u skladu sa nosti. Time su stvoreni bolji uslovi prihvaćenom vizijom, misijom, cilje- za koordinaciju aktivnosti i sarad- vima, vrednostima i principa. nju među pojedinim organizacionim U cilju kontinuiranog unapređenja jedinicama unutar Zavoda. kvaliteta našeg rada, primenjujemo Multidisciplinarni i multisektorski sistem menadžmenta kvalitetom koji pristup, fokusiranje akcija i inter- ispunjava zahteve međunarodnog vencija na terenu, odnosno lokalnoj standarda SRPS ISO 9001: 2000. i zajednici, promocija zdravlja i afir- SRPS ISO 14000 kao i SRPS ISO macija zdravih stilova života, razvoj 17025 u oblasti laboratorijskih ispi- partnerstava za zdravlje i zdravih tivanja. Da bismo svoj cilj adekvat- okruženja, fleksibilnost, adekvatnost no i ostvarili, svi zaposleni imaju i pravovremenost u odgovoru na odgovornost u realizaciji navedenih aktuelne izazove i javno zdravstvne standarda, vezanih kako za zahte- probleme, su osnovni metod i sadr- ve korisnika tako i za kvalitet uslu- žaj rada. ga, a u skladu sa sopstvenim nad- Dobro vođena razvojna politika ležnostima. poslednjih nekoliko decenija, veliko angažovanje zaposlenih, njihova posvećenost poslu i privrženost

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 365

1. Centar za promociju zdravlja skog otpada iz zdravstvenih i dru- ije 2. Centar za analizu, planiranje i gih ustanova; c organizaciju zdravstvene zaštite n Utvrđivanje i sprovođenje mera 3. Centar za informatiku i biostatistiku u u elementarnim i drugim većim zdravstvu nepogodama i vanrednim prilika-

nstitu 4. Centar za kontrolu i prevenciju bolesti ma; n 5. Centar za mikrobilogiju Obavljanje funkcije ekotoksikološ- kog centra za teritoriju grada Beo- 10. I 6. Centar za higijenu i humanu ekologiju grada; n Planiranje i realizacija programa n Prevencija, pripravnost i odgovor praćenja stanja i očuvanje životne na hemijske udese sa predlaganjem sredine; mera sanacije; n Evidentiranje, prikupljanje i anali- n Stalna pripravnost mobilnih eko- za podataka o faktorima rizika po toksikoloških jedinica; zdravlje stanovništva u životnoj n Dizajniranje i aplikacija softverskih sredini sa predlogom mera za una- programa u oblasti ekotoksikološ- pređenje stanja; ke delatnosti; n Obavljanje sanitarno-higijenskog n Izrada studija o proceni uticaja nadzora u objektima pod sanitarna životnu sredinu, stidija procene nim nadzorom i drugim objekti- rizika, lokalnih i regionalnih eko- ma u kojima se obavlja delatnost od loških akcionih planova kao i pro- javnog interesa,u skladu sa Zako- grama, planova i projekata iz obla- nom kojim se uređuje oblast sani- sti zaštite životne sredine i zdrav- tarnog nadzora; lja ljudi. n Učešće u izradi medicinskih programa za izgradnju, rekonstrukci- 8. Laboratorija za humanu ekologiju i ju i adaptaciju objekata zdravstve- ekotoksikologiju nih ustanova i davanje mišljenja na idejna rešenja, tehničku dokumen- n Laboratorija HEE je jedna od prvih taciju za izgradnju, rekonstrukci- akreditovanih laboratorija za ispiti- ju i adaptaciju objekata od javnog vanje u skladu sa SRPS ISO 17025; interesa; n Laboratorija HEE poseduje najsa- vremeniju instrumentalnu anali- n Laboratorijska ispitivanja u oblasti sanitarne mikrobiologije, sanitar- tičku opremu neophodnu u anali- ne hemije i ekotoksikologije u skla- zi tragova u životnoj sredini, i dru- du sa domaćim i međunarodnim gim matriksima; standardima i regulativom, u svim n U laboratoriji se identifikuje i ispi- medijima životne sredine, hrani, tuje veliki broj neorganskih i organ- predmetima opšte upotrebe i dr. skih materija u uzorcima vazduha, vode, zemljišta, sedimenta i biološ- kog materijala, namirnica i pred- 7. Centar za eko-toksikologiju meta opšte upotrebe; n Ispitivanje otpada (karakterizaci- U njoj se vrši uzorkovanje, analiza, ja, kategorizacija i dr) i predlaganje kalibracija instrumenata, međuna- načina postupanja sa čvrstim i teč- rodna laboratorijska uporedna ispi- nim otpadom tivanja u svim matriksima, što obez- n Sakupljanje, reciklaža, uništavanje beđuje osnovu pouzdanosti, tačno- i definitivno odlaganje medicin- sti i preciznosti u radu laboratorije sa našim korisnicima.

366 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI REPUBLIKA SRBIJA INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVLJE SRBIJE „Dr. Milan Jovanović Batut” p.o.

11000 Beograd, Dr . Subotića 5 ije http://www.batut.org.rs c e-mail: prijemnakancelarija@batut org. .rs Tel . centrala: 2684 566 Faks: 2685 140 Broj računa: 840-624667-70 Matični broj: 07036027 PIB: 102000930 nstitu 10. I 10.2. Institut za JAVNO zdravljE Srbije - "Dr Milan JovanoviĆ Batut" Kratak istorijat Instituta za javno zdravlja Rеpubliке Srbiје i svе zаvоdе zа јаvnо Srbije - Milan Jovanović Batut zdrаvljе i sprоvоdi nеzаvisnа istrаži Institut zа јаvnо zdrаvljе Srbiје „Dr vаnjа о prоblеmimа јаvnоg zdrаvljа u Milаn Јоvаnоvić Bаtut” је оsnоvаn zа Srbiјi. Institut je tokom devet decenija nivо rеpubliке i prеdstаvljа екspеrtsкu svog postojanja obavljao važnu i uspeš- instituciјu zа јаvnо zdrаvljе која dаје nu ulogu kako u stručnom tako i u sаvеt, pоdršкu i smеrnicе zа Vlаdu naučno istraživačkom radu u oblasti medicine i zaštite zdravlja stanovništva.

Hronologija transformacije institucije: Stalna epidemijska komisija Ministarstva zdravlja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1919. Centralni higijenski zavod (Zgrada izgrađena sredstvima Rokfelerove fondacije) 1923/1924. Bakteriološko-epidemiološki zavod Srbi je 1944/45. Higijenski institut Narodne Republike Srbi je 1951. Zavod za zdravstvenu zaštitu Socijalističke Republike Srbi je 1961. Zavod za zaštitu zdravlja Srbije „Dr Milan Jovanović Batut” 1979. Institut za zaštitu zdravlja Srbije „Dr Milan Jovanović Batut” 1997. Institut za javno zdravlja Srbije "Dr Milan Jovanović Batut" 2006.

Delatnost Instituta je definisana Zako- prevenciji bolesti i poboljšanju kvalite- nom o zdravstvenoj zaštiti koji pod jav- ta života. U tom smislu, osnovne oblasti nim zdravljem podrazumeva ostvariva- delatnosti Instituta su: analiza, planiranje javnog interesa stvaranjem uslova za nje i organizacija zdravstvene zaštite, očuvanje zdravlja stanovništva putem informatika sa biostatistikom, promo- organizovanih sveobuhvatnih aktivno- cija zdravlja, kontrola i prevencija bolesti društva usmerenih na očuvanje fizič- sti, higijena i humana ekologija i mikro- kog i psihičkog zdravlja, odnosno oču- bilogija. vanje životne sredine, kao i sprečava- Laboratorije poseduju sertifikat o uvedenom nje nastanka faktora rizika za nasta- sistemu menadžmenta kvaliteta prema nak bolesti i povreda, koji se ostvaru- JUS ISO 9001/2008 i sertifikat o akreditaciji je primenom zdravstvenih tehnologija i prema standardu ISO/IEC 17025:2006. merama namenjenih promociji zdravlja,

KONTAKT Načelnik Centra za higijenu i humanu eko- Direktor logiju Prim. dr. sci. med. Tatjana Knežević Dr Dušica Nikosavić, specijalista higijene specijalista higijene 011 264 23 64 011 268 45 66 / lok. 190

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 367 Klinički centar Srbije

ije Institut za medicinu rada Srbije c „Dr Dragomir Karajović” Deligradska 29 Beograd nstitu

10. I 10.3. INSTITUT ZA MEDICINU RADA SRBIJE „DR DRAGOMIR KARAJOVIĆ“ Institut za medicinu rada i radiološku zaštitu Srbije “Dr Dragomir Karajović” (Institut), najviša je struč- na, nastavna i naučna ustanova u oblasti medicine rada u Republici. Institut je Kolaborativni centar za medicinu rada Svetske zdravstvene organizacije. Nastavna je baza Medicinskog fakulteta Univerzi- teta u Beogradu. Sedište je Republičke stručne komisije za medicinu rada koju obrazuje Ministarstvo zdravlja, kao i Sekcije za medicinu rada srpskog lekarskog društva. Institut za medicinu rada i radiološku zaštitu ima pet organizacionih jedinica: Centar za razvoj medicine rada • Odeljenje za stručnometodološku delatnost • Odeljenje za biostatistiku i medicinsku dokumentaciju Centar za ekologiju i fiziologiju rada • Odeljenje za profesionalnu ekologiju i fiziologiju rada • Odeljenje specijalizovanih laboratorija Centar za profesionalne bolesti i toksikologiju • Odeljenje za polikliničku dijagnostiku • Odeljenje za toksikologiju • Odeljenje za profesionalna respiratorna oboljenja • Odeljenje za ostale profesionalne bolesti i bolesti u vezi sa radom Centar za ocenu radne sposobnosti • Prvo odeljenje za ergospecijalističku delatnost • Drugo odeljenje za ergospecijalističku delatnost • Odeljenje za ispitivanje funkcije kardio-respiratornog sistema • Odeljenje za ocenu privremene radne nesposobnosti i druga veštačenja radne sposobnosti

Centar za zaštitu od jonizujućeg i nejonizujućeg zračenja • Odeljenje za medicinska ispitivanja radijacionih oštećenja • Odeljenje za dozimetriju jonizujućeg zračenja • Odeljenje za radioekologiju

OSNOVNI ZADACI INSTITUTA OSNOVNE AKTIVNOSTI INSTITUTA • Referentna ustanova za zdravstvenu zaštitu • Prevencija profesionalnih bolesti, bolesti u radnoaktivnog stanovništva, kao i za zaštitu vezi sa radom i povreda na radu, analizom pri primeni jonizujućeg zračenja u zdravstvu; štetnosti na radu i identifikacijom zahteva • Zdravstvena delatnost u okviru koje se spro- rada, merenjima hemijskih, fizičkih i bioloških vodi prevencija, dijagnostika, terapija i reha- štetnosti u radnoj sredini, procenom rizika i bilitacija profesionalnih bolesti, bolesti u vezi predlogom preventivnih mera radi snižavanja sa radom i povreda na radu; rizika za zdravlje radnika koja na radnim mes- • Izrada doktrinarnih stavova i metodologija u tima postoje; oblasti medicine rada; • Klinička, ambulantna i stacionarna obrada • Zaštita od jonizujućeg i nejonizujućeg zrače- obolelih radnika, ocena radne sposobnosti za nja profesionalno izloženog stanovništva; odgovarajuće radno mesto; • Naučnoistraživački rad; • Obrazovanje i usavršavanje preko Katedre za • Obrazovanje i edukacija u oblasti medicine medicinu rada Medicinskog fakulteta Univerz- rada i srodnih disciplina. iteta u Beogradu, na kojoj se obavlja redovna

368 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI ije c nstitu 10. I

nastava iz medicine rada za studente medi- ti, “sindrom bolesnih zgrada”, profesional- cine, poslediplomsko usavršavanje u medicini ni rak i dr. rada (specijalizacija, subspecijalizacija, mag- • Organizacija domaćih i međunarodnih kon- isterijumi i doktorati), kao i u oblasti profe- gresa i simpozijuma u oblasti medicine rada, sionalne i kliničke toksikologije, radiološke profesionalne toksikologije, pneumokonio- zaštite i procene radne sposobnosti; za i drugih plućnih bolesti, bolesti u vezi sa • Naučnoistraživački rad u okviru koga se radom i sl. proučava dejstvo na zdravlje pri ekspoziciji • Međunarodna saradnja kao kolaborativni cen- olovu, živi, azbestu, slobodnom silicijum dio- tar u oblasti medicine rada Svetske zdravstvene ksidu, kao i rani znaci i simptomi usled dugo- zajednice, u organizaciji osam međunarodnih trajne ekspozicije (organski rastvarači, alu- kurseva iz toksikologije za zemlje u razvoju, minijum, PCB), oštećenje sluha, bol u leđima, formiranjem Balkanskog udruženja medicine neuropsihički simptomi, stres, smenski rad, rada, saradnjom sa stručnjacima i institucijama rad sa video-terminalima, reproduktivni efek- medicine rada iz sveta.

Direktor Načelnik Odeljenja za radioekologiju Prof. dr Aleksandar P.S. Milovanović Maja Eremić-Savković, Telefon: 011/ 2685-485 011/ 3400-961 dipl. fizičar, specijalista Fax: 011 2643675 Tel: 011 3400994, 011 3400958 Fax: 011 2643675

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 369 ije c

10.4. ZAVOD ZA ZAŠTITU PRIRODE SRBIJE

nstitu Zavod za zaštitu prirode Srbije je ljanja tim područjima, kao i svi stručna ustanovaosnovana od strane drugi poslovi vezano za pokreta- Vlade Republike Srbije koja obavlja nje i sprovođenje procedure zaštite 10. I delatnost zaštite, unapređenja i oču- prirodnih dobara; vanja prirodne baštine Srbije. Osno- n stručni nadzor na zaštićenim van je 30. aprila 1948. godine kao dobrima, kao i pružanje pomoći Zavod za zaštitu i naučno prouča- upravljačima; vanje prirodnih retkosti NR Srbije. n razvijanje baze podataka i vođe- Tokom svog postojanja od preko šest nje registra zaštićenih prirodnih decenija, prolazio je kroz više orga- dobara; nizacionih promena, da bi danas n istraživački rad, proučavanje i bio moderna ustanova sa sedištem zaštita biodiverziteta i geodiver- u Beogradu, i radnom jedinicom u ziteta; Nišu. n izdavanje uslova za radove na Svoju delatnost Zavod ostvaruje zaštićenim prirodnim dobrima; kroz sektore zaštite prirode, sektor za istraživačko-razvojnu delat- n utvrđivanje uslova i mera zašti- nost, i sektor opštih poslova. Poslo- te prirode i prirodnih vrednosti u ve u okviru delatnosti Zavoda obav- postupku izrade i sprovođenja pro- ljaju saradnici, profilisani u većem stornih planova i davanje mišljenja broju različitih oblasti, kako prirod- o uticaju na životnu sredinu tj. pri- nog, tako i društvenog karaktera, rodu, u odnosu na projekte, urba- čime se ostvaruje interdisciplinar- nističke planove i drugu investici- ni pristup zaštiti prirode. Zavod je ono-tehničku dokumentaciju, pro- član Svetske unije za zaštitu priro- grama i strategija u svim delatno- de IUCN, čija je Regionalna kancela- stima koji utiču na prirodu; rija za jugoistočnu Evropu smeštena n učešće u sprovođenju međuna- u njegovom sedištu, Evropske asoci- rodnih ugovora o zaštiti prirode, jacije za zaštitu geonasleđa ProGEO, saradnja i angažovanje na uspo- Europark federacije, i saradnik je na stavljanju evropskih standarda programu MAB - UNESCO. zaštite prirode; Zaštitu i unapređenje nacionalne pri- n podizanje svesti najšire javnosti rode baštine Zavod ostvaruje obav- po pitanju zaštite životne sredine i ljanjem niza poslova iz širokog okvi- prirode putem publikovanja nauč- ra svoje nadležnosti, kao što su: no-stručnih i popularnih izdanja, realizacije obrazovnih programa, n prikupljanje i obrada podataka o prirodi i prirodnim vrednostima promotivnih aktivnosti i informi- i izrada studija zaštite kojima se sanja. utvrđuju vrednosti područja pred- loženih za zaštitu i način uprav-

11070 N. Beograd, Dr. Ivana Ribara 91 tel: 011/2093-801; 2093-802 faks: 011/2093-867

370 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI ije c nstitu 10. I

372 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI 373 CIP - Каталогизација у публикацији Народна библиотека Србије, Београд

502.175(497.11)“2010“

KVALITET životne sredine grada Beo- grada : u 2010. godini / [urednici Marija Gru- bačević ... et al.]. - Beograd : Sekretarijat za zaštitu životne sredine : Gradski zavod za javno zdravlje : Regionalni centar za život- nu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu, 2010 (Beograd : Standard 2). - 352 str. : ilu- str. ; 29 cm

Tiraž 1.300.

ISBN 978-86-7550-067-4 (REC) 1. Грубачевић, Марија [уредник] a) Животна средина - Kвалитет - Београд - 2010 COBISS.SR-ID 183723276

374 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2011. GODINI