Kvalitet Životne Sredine Grada Beograda U 2008. Godini

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI

GRADSKA UPRAVA gradA Beograd Sekretarijat za zaštitu životne sredine

GRADSKI ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVLJE

REGIONAL ENVIRONMENTAL CENTER

Beograd 2008 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI

Obrađivači: 1. Prim.dr Snežana Matić Besarabić (GZJZ) ...... poglavlje 1.1 2. Milica Gojković, dipl. inž . 3. Vojislava Dudić, dipl. inž . (Institut za javno zdravlje Srbije "Dr Milan Jovanović Batut") . . . poglavlje 1.2 4. Mr Gordana Pantelić (Institut za medicinu rada . i radiološku zaštitu "Dr Dragomir Karajović")...... poglavlja. 1.3; 2.2; 2.5; 3.2 4. Prim. dr Miroslav Tanasković (GZJZ) ...... poglavlja 2.1; 2.3 5. Dr Marina Mandić (GZJZ) ...... poglavlje 2.4 6. Dr Dragan Pajić (GZJZ) ...... poglavlja 2.6; 3.1 7. Mr Predrag Kolarž, Institut za Fiziku ...... poglavlja 3.3 8. Boško Majstorović, dipl. inž (GZJZ) ...... poglavlje 4.0 9. Dr Milan Milutinović (GZJZ) ...... poglavlja 5.1; 5.2

Urednici: Marija Grubačević, pomoćnik sekretara, Sekretarijat za zaštitu životne sredine Radomir Mijić, samostalni stručni saradnik, Sekretarijat za zaštitu životne sredine Biljana Glamočić, samostalni stručni saradnik, Sekretarijat za zaštitu životne sredine Branislav Božović, načelnik odeljenja, Sekretarijat za zaštitu životne sredine Primarijus Miroslav Tanasković, Gradski zavod za javno zdravlje Ana Popović, dipl. inž, projekt menadžer, REC

Suizdavači: Sekretarijat za zaštitu životne sredine, Beograd Gradski zavod za javno zdravlje, Beograd Regionalni centar za životnu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu (REC)

Za izdavače: Goran Trivan, dipl. inž, Sekretarijat za zaštitu životne sredine Mr sci med Slobodan Tošović, Gradski zavod za javno zdravlje Jovan Pavlović, Regionalni centar za životnu sredinu

Fotografije Da budemo na čisto preuzete iz vizuelno-edukativno-propagandnog projekta . Beogradski ekološki dizajn, Beogradska politehnika, Škola za dizajn i Peta beogradska gimnazija Autor Stefan Tomašević . Ilustracije na koricama Tijana Knežević Dizajn korica Dragan Đorđević Dizajn knjige Tatjana Kuburović

Prelom, tehnička realizacija Studio Čavka (Nebojša Čović) Štampa Standard 2, Beograd Tiraž 1000 ISBN 978-86-7550-059-9 Sve REC publikacije se štampaju na recikliranom papiru SADRŽAJ D O Sekretarijat za zaštitu životne sredine� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 9 Osamnaest godina Sekretarijata za zaštitu UV životne sredine Beograda 1990-2008� �� Porasti, dostići zrelost�� 10 Gradski zavod za javno zdravlje � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 11 Regionalni centar za životnu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu (REC) � �� 12 Aktivnosti Sekretarijata za zaštitu životne sredine u 2008� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 13 I� Kontrola kvaliteta životne sredine u Beogradu � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 13 II� Programi i projekti � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 14 III� Tematsko – studijski programi i projekti� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 19 IV� Procene uticaja planova i projekata na životnu sredinu � � � � � � � � � � � � � � � � � 25 V� Pravni i ekonomski poslovi� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 27 VI� Programi komunalne zoohigijene � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 28 VI� Ostale aktivnosti � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 28 Beograd u brojkama� �� 33 Klima � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 40 Istorijske karakterisitke � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 40 Šumski i parkovi� �� 41 Beogradska izletišta � �� 42 1� VAZDUH � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 51 1�1� Kvalitet vazduha – zagađenost vazduha osnovnim zagađujućim materijama i specifičnim zagađujućim materijama poreklom od stacinarnih izvora � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 55 Zakonske osnove - Kontrola kvaliteta vazduha � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 56 1�1�1� Izvori zagađivanja vazduha u urbanim sredinama� � � � � � � � � � � � � � � � � � 57 1�1�2� Podela zagađujućih materija � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 57 1�1�3� Cilj kontrole kvaliteta vazduha � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 59 1�1�4� Zdravstveni efekti� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 59 1�1�5� Stanje zagađenosti vazduha u Begradu � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 60 1�1�6� Predlog mera � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 65 1�2� Kvalitet vazduha – zagađenost vazduha specifičnim materijama poreklom od izduvnih gasova motornih vozila � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 66 1�2�1� Uvod � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 66 1�2�2� Merna mesta � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 68 1�2�3� Rezultati i diskusija � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 68 1�2�4� Predlog mera� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 71 1�3� Radiaktivnost u vazduhu � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 72 2� VODA� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 75 2�1� Kvalitet površinskih voda na teritoriji Begrada � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 79 2�1�1� Kvalitet vode Save i Dunava � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 79 2�1�2� Kvalitet voda ostalih vodotokova na teritoriji Begrada u 2008� godini � � � � � � 86 2�1�3� Zaključne konstatacije � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 88 2�2� Radiaktivnost u rečnoj vodi � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 92 2�3� Kvalitet vode jezera na adi Ciganliji, kupališta "Lido" i podavalskih akumulacija: “Pariguz”, “Bela reka” i “Duboki potok”, u 2008� godini� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 94 2�3�1� D inamika i parametri kontrole � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 95 2�3�2� Kvalitet vode jezera na Adi Ciganliji � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 96 2�3�3� Kvalitet vode kupališta "Lido" � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 99 2�3�4� Kvalitet vode podavalskih akumulacija � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 100 2�3�5� Zaključne konstatacije � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 101 2�4� Kvalitet vode za piće iz begradskog vodovoda� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 105 2�4�1� Rezultati ispitivanja kvaliteta vode � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 107 2�4�1�1� Rezultati fizičko-hemijskih analiza vode za piće � � � � � � � � � � � � � � � � � 107 2�4�1�2� Rezultati mikrobiloških analiza� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 110 2�4�1�3� Rezultati radiloških analiza� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 111 2�4�2� Zaključne konstatacije � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 111

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 2�5� Radiaktivnost vode za piće � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 112 D 2�5�1� Rezultati ispitivanja sadržaja radinuklida u vodi za piće� � � � � � � � � � � � � � 112 O 2�6 Kvalitet izvorske vode sa javnih česmi na teritoriji Begrada � � � � � � � � � � � � � � 114

UV 3� ZEMLJIŠTE � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 125 3�1 Ispitivanje zagađenosti zemljišta na teritoriji Begrada u 2008� godini � � � � � � � � � 126 3�2� Radiaktivnost u zemljištu � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 139 3�3� UV zračenje u Beogradu � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 139 4� KOMUNALNA BUKA U BEOGRADU � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 143 4�1 Zdravstveni značaj � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 147 4�2 Rezultati merenja i diskusija rezultata � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 148 5� UDESI U BEOGRADU U 2008� GODINI - IZVEŠTAJ GZJZ � � � � � � � � � � � � � � � � � 155 6� ZAŠTIĆENA PRIRODNA DOBRA NA TERITORIJI GRADA BEOGRADA � � � � � � � � � � � 165 7� ŽIVOTNA SREDINA I UTICAJ NA ZDRAVLJE� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 175 8� KOMUNALNE DELATNOSTI � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 177 8�1 Sekretarijat za komunalne i stambene poslove� �� 179 8�2 JKP Begradski vodovod i kanalizacija � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 184 8�3 JKP «Gradska čistoća» � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 189 8�4 JKP "Zelenilo-Bograd" � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 194 8�5 Begradske elektrane � �� 201 8�6 JP „Srbijašume“ - Šumsko gazdinstvo Beograd � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 215 8�7 Sekretarijat za saobraćaj � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 217 8�8 Gradsko sabraćajno predzeće ''Begrad'' � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 222 8�9 JKP „Begrad put“ � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 230 8�10 Botanička bašta “Jevremovac”� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 231 8�11 Uprava za vode grada Beograda� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 234 8�12 Aktivnosti zavoda za zaštitu prirode Srbije u 2008� koje se odnose na grad Beograd� 237 8�13 Kompleks Ada Ciganlija � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 240 8�14 Kontrola, zaštita i unapređenje životne sredine u TENT A i TENT B u 2008� godini � � � 242 9� OPŠTINE � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 259 9�1 Opština Stari Grad � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 261 9�2 Opština Vračar� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 263 9�3 Opština Savski Venac � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 267 9�4 Opština Novi Beograd � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 277 9�5 Opština Zvezdara� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 282 9�6 Opština Rakovica � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 285 9�7 Opština Voždovac � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 287 9�8 Opština Čukarica � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 289 9�9 Opština Zemun � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 292 9�10 Opština Palilula � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 295 9�11 Opština Surčin � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 299 9�12 Opština Baraj evo� �� 305 9�13 Opština Obrenovac � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 307 9�14 Opština Grocka � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 309 9�15 Opština Sopot � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 311 9�16 Opština Lazarevac � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 314 9�17 Opština Mladenovac � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 318 10� INSTITUCIJE � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 323 10�1 Gradski zavod za javno zdravlje � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 325 10�2 Institut za javno zdravlje Srbije - "Dr Milan Jovanović Batut" � � � � � � � � � � � � � � 327 10�3 Institut za medicinu rada i radilošku zaštitu „Dr Dragomir Karajović”� � � � � � � � � � 328 10�4 Zavod za zaštitu prirode Srbije � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 329

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI UVOD ZDUH A 1. V 1.

Projekat: VITALNO ENERGIJSKA KIČMA BEOGRADSKOG PROSTORA Marko Pogačnik - litopunktura - akupunktura prostora Sekretarijat za zaštitu životne sredine u saradnji nKA/MKM Beograd

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI D O UV

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI SEKRETARIJAT ZA ZAŠTITU ŽIVOTNE SREDINE D O UV

U Beogradu je 1974. godine, kao Stupanjem na snagu novog Statuta resorni organ uprave zadužen za grada Beograda2 i Odluke o Grad- oblast zaštite životne sredine, formi- skoj upravi grada Beograda3 izvr- ran Komitet za urbanizam i zaštitu šene su izmene u pogledu nadlež- životne sredine. Odeljenje za zaštitu nosti Grada i gradskih opština za životne sredine izdvojilo se iz sasta- obavljanje poverenih poslova, kao va ovog organa 1. aprila 1990. godine i unutrašnjeg uređenja Sekretarija- u samostalni organ Gradske upra- ta za zaštitu životne sredine. Poslo- ve grada Beograda – Sekretarijat za vi zaštite životne sredine koje je zaštitu životne sredine. Republika zakonom poverila jedi- Sekretarijat na osnovu ovlašćenja iz nici lokalne samouprave, obavljaju Zakona o zaštiti životne sredine, se u Sekretarijatu za zaštitu životne Zakona o strateškoj proceni uticaja sredine na teritoriji svih 17 gradskih na životnu sredinu, Zakona o pro- opština. Rad Sekretarijata organi- ceni uticaja na životnu sredinu i zovan je u okviru četiri sektora i to: Zakona o integrisanom sprečavaju Sektor za praćenje stanja životne sre- i kontroli zagađivanja životne sredi- dine, Sektor za planiranje i upravlja- ne1 učestvuje u realizaciji utvrđene nje projektima, Sektor za upravljanje politike zaštite i unapređenja život- zaštitom životne sredine i Sektor za ne sredine u Republici Srbiji, sa pra- inspekcijski nadzor. vima i dužnostima da prati stanje, Sekretarijat za zaštitu životne sredi- preduzima mere i upravlja aktivno- ne obezbeđuje javnost u radu i pot- stima u oblastima utvrđenim ovim punu dostupnost podataka i infor- zakonima. macija kojima raspolaže, posebno u Sekretarijat izvršava i posebne oba- sprovođenju postupaka procene uti- veze utvrđene propisima kojima se caja projekata na životnu sredinu u uređuje zdravstvena zaštita, zašti- kojima je pre donošenja odluke omota stanovništva od zaraznih bole- gućeno učešće javnosti, a zaintereso- sti, zaštita voda, upravljanje otpa- vanoj javnosti i ostvarivanje prava 1 Ovi zakoni dom .i .dr . . na pravnu zaštitu kroz pravo na objavljeni su Iz sredstava budžeta grada Beogra- žalbu i pokretanje upravnog spora u u „Službenom skladu sa zakonom. glasniku RS“, broj da finansiraju se planovi, progra- 135/04 mi i projekti zaštite životne sredi- www.eko.bg.gov.yu 2 „Službeni list ne, zaštita i razvoj javnih i zaštićenih e-mail: [email protected] grada Beograda“, prirodnih dobara, aktivnosti nevla- broj 39/08 3 „Službeni list dinih i organizacija registrovanih za grada Beograda“, zaštitu životne sredine i dr. broj 51/08

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI D OSAMNAEST GODINA SEKRETARIJATA ZA ZAŠTITU

O ŽIVOTNE SREDINE BEOGRADA

UV 1990-2008. .... Porasti, dostići zrelost....

Ništa nije slučajno pa ni činjenica Isto tako, hrabro tvrdimo da smo da se sazrevanjem konačno postaje uspeli da dokažemo da je Sekretari- odrastao i da se tada dobija prilika jat za zaštitu životne sredine postao da budete uvažavani. značajan „nukleus“ moderne Grad- Tako je i u Srbiji sa zaštitom život- ske uprave, koja mora biti primere- ne sredine, koja nikako da „odra- na savremenom pojmu organizacije ste“ zato što sve i svako uvek poči- života evropskog grada na principi- nje iznova kao da pre niko ništa nije ma održivog razvoja. radio, nije postojao, nije stvarao. Publikaciju „Kvalitet životne sredine Na sreću, sa zaštitom životne sre- u Beogradu“ doživljavamo kao naš dine u beogradskoj upravi nije bilo diplomski rad koji strpljivo sprema- tako, bilo je donekle bolno i svaka- mo svih proteklih godina, sa našim ko naporno. vrednim i dragim saradnicima. Nije bilo prijatno stalno biti sme- Posebno nas raduje da su nam se štan u kastu „simpatičnih entuzi- pridružili mnogi iz svih službi koje jasta“, koji su uporno dokazivali da brinu o gradu, kao i brojne stručne mogu biti korisni a da je kvalifikaci- i naučne institucije, udruženja gra- ja „entuzijazma“ pozitivna i poželj- đana, volonteri i entuzijasti, svi koji na referenca kod ozbiljnih, napred- vole Beograd. nih i uređenih društava a nikako Sve vreme smo radili uz zajednički pežorativna kategorija, u ovom slu- slogan Sekretarijata „da uvek može čaju „tamo neke službe „za ekologi- bolje“. ju, stvorene samo zbog slike pred Idemo dalje. Neće biti lako. Još ima svetom“. onih koji bi da nas zadrže u „deči- A mi smo u stvari bili ozbiljno jem uzrastu“. Na sreću, to više nije „mlado stvorenje“ koje je radilo, neznanje kolega, neinformisanost učilo i napredovalo. donosilaca odluka i neobaveštenost Podršku u tome imali smo u pamet- javnosti. Ipak su uz nas „sazreli“ i nim, mudrim i dobrim ljudima koji svi drugi kojima je stalo do afirma- su mnogo pre drugih znali da su cije znanja kao osnove za čuvanje i zaštita životne sredine i održivi razvoj društvenih vrednosti. razvoj, prva i zadnja slova azbuke Kod onih koji bi da nas zadrže, to je življenja sa okruženjem. već neki drugi interes. Takve ćemo I evo, punim plućima, udišemo svojim stručnim radom u zaštiti „punoletstvo“ Sekretarijata za zašti- životne sredine u Beogradu strplji- tu životne sredine u gradu Beogra- vo obučavati i odvikavati od njiho- du. vih namera.

Branislav Božović

10 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI GRADSKI ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVLJE D O UV

Gradski zavod za zaštitu zdravlja je U Zavodu se sprovode i poslovi pla- osnovan 1961. godine, a usvajanjem niranja zdravstvene zaštite, edukaci- Zakona o zdravstvenoj zaštiti SR ja zdravstvenih radnika i saradnika, Srbije 1979. godine, Zavod je postao poslovi u oblasti zdravstvene stati- specijalizovana zdravstvena preven- stike i informatike, kao i drugi struč- tivna ustanova koja je i danas od ni poslovi iz oblasti javnog zdravlja. vitalnog značaja za grad Beograd. U okviru terenskog rada, angažova- Na osnovu člana 136. stav 1 tačka njem mobilnih ekipa, Zavod nepo- 1 Zakona o zdravstvenoj zaštiti „Sl. sredno rešava aktuelne higijensko – Glasnik RS“, br. 107/05, Upravni epidemiološke i ekološke probleme odbor Gradskog zavoda za zaštitu i učestvuje u prostornom i urbani- zdravlja, Beograd, na sednici održa- stičkom planiranju grada sa aspekta noj dana 25. 07. 2006. godine doneo je zaštite životne sredine. STATUT Gradskog zavoda za javno Saglasno statutu Zavoda iz 2006. zdravlje. Ovim statutom uređuje se godine, poslovi iz delatnosti Zavo- delatnost, unutrašnja organizaci- da se obavljaju u okviru organiza- ja, upravljanje, poslovanje ove pre- cionih celina – Centra za promociju ventivne zdravstvene ustanove koja zdravlja, Centra za analizu, planira- ima značajnu ulogu za stanovništvo nje i organizaciju zdravstvene zašti- grada i sam grad Beograd. te, Centra za informatiku i biosta- Zavod ima preko 350 zaposlenih rad- tistiku u zdravstvu, Centra za kon- nika od kojih oko 62 lekara i preko rolu i prevenciju bolesti, Centra za 30 zdravstvenih saradnika visoke mikrobiologiju, Centra za higijenu i stručne spreme što omogućava stru- humanu ekologiju i Centra za ektok- čan, savremen i na naučnim meto- sikologiju. dama zasnovan pristup zdravstve- Iako se stručne aktivnosti Zavoda ne zaštite i očuvanja i unapređenja obavljaju u okviru navedenih centa- zdravlja stanovništva Beograda. ra, zdravstveno promotivne i preven- Zavod kontinuirano radi na unapre- tivno medicinske aktivnosti pojedi- đenju organizacije zdravstvene služ- nih cenatara se uzajamno prožimaju, be u Beogradu, na sprečavanju, suz- dopunjavaju ili jedne iz drugih pro- bijanju i ranoj dijagnostici oboljeva- izilaze, formiranjem multidiscipli- nja stanovništva, detekciji faktora narnih timova koji rade na rešavanju rizika životne sredine, kao i promo- različitih problema iz oblasti javnog ciji zdravlja i zdravih stilova života. zdravlja.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 11 D Regionalni centar za Životnu sredinu O za Centralnu i IstoČnu Evropu (REC) UV

Regionalni centar za životnu sredinu Istorija REC kancelarije u Srbiji za Centralnu i Istočnu Evropu (REC) REC je zvanično prisutan u Srbiji od je nestranačka, nezavisna, neprofit- aprila 1997. godine, a kancelarija u na međunarodna organizacija čija Srbiji postoji od maja 1998. Do 2008. je uloga pružanje pomoći u rešava- REC funkcioniše prema Memoran- nju problema u životnoj sredini u dumu o razumevanju koji je pot- Centralnoj i Istočnoj Evropi (CEE). pisan 2001. godine izmedju REC- REC sprovodi svoju misiju kroz pro- a i Saveznog Ministarstva spoljnih movisanje saradnje između nevladi- poslova SR Jugoslavije (sadašnje Srbi- nih organizacija, vladinih institucije) i sledeći Ugovor o poslovnoj i teh- ja, biznis sektora i drugih partnera ničkoj saradnji potpisan sa Sekre- u oblasti zaštite životne sredine, kao tarijatom za zaštitu životne sredine i pružanjem podrške razmeni infor- Republike Srbije. macija i procesima učešća javnosti u Danas REC kancelarija u Srbiji funk- donošenju odluka koje se tiču život- cioniše na osnovu Sporazuma o ne sredine. pravnom statusu REC-a u Srbiji, pot- REC su 1990. godine osnovale Sje- pisanog 27. juna 2008 godine koji je dinjene Američke Države, Evropska odobren od strane Vlade Srbije. komisija i Mađarska. Rad REC-a je danas zasnovan na Povelji koju su potpisale vlade 28 zemalja i Evrop- Klimatske promene ska komisija i na međunarodnom U poslednjih nekoliko godina, REC ugovoru potpisanom sa vladom je uložio dosta napora u pružanju Mađarske. pomoći zainteresovanim učesnicima Sedište REC je u Sentandreji, u na nacionalnom nivou u borbi protiv Mađarskoj, a Kancelarije se nalaze u klimatskih promena. U tom pogle- svakoj od 17 zemalja korisnica REC- du, REC i Hidrometeorološki Zavod ovih programa: Albaniji, Bosni i Her- Republike Srbije su osnovali zajed- cegovini, Bugarskoj, Crnoj Gori, Češ- ničku kancelariju za klimatske pro- koj, Estoniji, Hrvatskoj, Latviji, Litva- mene u okviru Jugoistočnog Evrop- niji, Mađarskoj, Makedoniji, Poljskoj, skog Virtuelnog Klimatskog Centra Rumuniji, Slovačkoj, Sloveniji, Srbi- (Southeastern Europe Virtual Clima- ji i Turskoj. te Change Centre).

Primorska 31, 1000 Beograd E-mail: [email protected] www.rec.rs Web adresa REC centrale www.rec.org

12 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI AKTIVNOSTI SEKRETARIJATA ZA ZAŠTITU ŽIVOTNE D SREDINE U 2008. GODINI O

VOD UV

Uvod i programa; sprovođenje postupaka Sekretarijat za zaštitu životne sredi- procene uticaja projekata na život- ne vrši poslove zaštite i unapređenja nu sredinu; utvrđivanje uslova za životne sredine koji se odnose na: rad novih i postojećih postrojenja i kontinuirano praćenje stanja životne izdavanje, reviziju, produženje i pre- sredine – kontrolu kvaliteta vazdu- stanak važnosti integrisanih dozvo- ha, površinskih voda i izvorske vode la; upravljanje otpadom i hemikalija- javnih česama, kao i zagađenosti ma; druge poslove državne uprave zemljišta, merenje nivoa i zaštitu od u oblasti zaštite životne sredine koje buke i vibracija, jonizujućeg i nejoni- Republika zakonom poveri gradu. zujućeg zračenja i od opasnih mate- Poslove Sekretarijata obavlja uku- rija; izradu i realizaciju programa, pno 26 zaposlenih, od čega je 22 sa planova i projekata održivog razvoja visokom stručnom spremom i 4 sa i zaštite životne sredine, kao i akci- srednjom stručnom spremom. Struč- onih i sanacionih planova; zaštitu na znanja i kvalifikacije zaposlenih prirodnih resursa, javnih i zaštiće- su u oblasti: geologije, tehnologije, nih prirodnih dobara, zaštitu bio- prava, ekonomije, prostornog plani- loške raznovrsnosti, divljih biljnih i ranja, šumarstva, odnosno pejzažne životinjskih vrsta i autohtonih eko- arhitekture, mašinstva, fizike, biolo- sistema; kontrolu populacija štetnih gije i dr. organizama; informisanje i ekološ- Novom Odlukom o Gradskoj upra- ko obrazovanje; utvrđivanje poseb- vi grada Beograda (decembar 2008), ne naknade za zaštitu i unapređenje utvrđeno je da Sekretarijat vrši i životne sredine i dr. poslove inspekcijskog nadzora nad Sekretarijat, kao poverene, obavlja primenom i sprovođenjem zakona i poslove koji se odnose na: izradu drugih propisa u oblasti zaštite pri- plana zaštite od udesa i postupaka rode i životne sredine koje Republi- odgovora na udes; proglašenje sta- ka poveri gradu. nja ugroženosti i uvođenje posebnih mera u slučaju prekoračenja gra- ničnih vrednosti emisije i neposred- I KONTROLA KVALITETA ŽIVOTNE ne opasnosti po životnu sredinu i SREDINE U BEOGRADU zdravlje stanovništva; utvrđivanje Kontrola kvaliteta životne sredine u statusa i područja ugrožene životne Beogradu vrši se realizacijom pro- sredine, režima sanacije i remedija- grama koji se donose svake godi- cije za područje od lokalnog znača- ne, osim Programa kontrole kvali- ja; utvrđivanje uslova i mera zaštite teta vazduha, koji se donosi za peri- životne sredine u prostornim i urba- od od dve godine i usvaja ga Skup- nističkim planovima i drugim akti- ština grada Beograda. Program kon- ma za uređenje prostora i izgradnju trole kvaliteta vazduha u 2008. i objekata i postrojenja; ocenu i dava- 2009. godini usvojila je Skupština nje saglasnosti na stratešku procenu grada Beograda 26. 11. 2007. godine uticaja na životnu sredinu planova na predlog Sekretarijata za zaštitu

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 13 D životne sredine („Službeni list grada informisanja najšire javnosti jed-

O Beograda”, broj 40/07). nom godišnje, povodom 5. juna – Redovna kontrola kvaliteta životne sredi- Svetskog dana zaštite životne sre- UV ne obavljala se u toku 2008. godine dine, izdaje se publikacija o kvali- ispitivanjem, odnosno praćenjem: tetu životne sredine, sa pregledom n Kvaliteta vazduha, poreklom od najznačajnijih aktivnosti Sekreta- stacionarnih izvora (ložišta, indu- rijata za zaštitu životne sredine i strije, zanatske delatnosti) na 23+4 aktivnosti javnih komunalnih pre- mernа mesta i poreklom od izduv- duzeća i drugih stručnih institucija nih gasova motornih vozila na 14 koje obavljaju poslove od interesa za najprometnijih raskrsnica u gradu; zaštitu životne sredine. Objavljiva- nje rezultata, podataka i informaci- n Kvaliteta rečnih voda Save, Duna- ja u ovoj publikaciji predstavlja pre va, Kolubare, kanala Galovica i 14 svega, pregled izvršenih aktivnosti drugih manjih vodotoka, kanala, i značajnijih pitanja koja su rešava- retenzija, kao i vode Savskog jeze- na u oblasti zaštite životne sredine, ra, kupališta Lido i podavalskih a koja čine osnove za utvrđivanje i akumulacija (Pariguz, Bela Reka i donošenje odluka, odnosno planova Duboki Potok); ili programa zaštite životne sredine n Kvaliteta izvorske vode iz 26 jav- u okviru planiranja prostora i pro- nih česama u gradu i prigradskim jektovanja sadržaja u gradu. naseljima; n Kvaliteta vode za piće iz centralnih i lokalnih vodovoda; II PROGRAMI I PROJEKTI n Nivoa komunalne buke za dan i noć na 30 mernih mesta; STALNI PROGRAMI n Zagađenosti poljoprivrednog zemlji- Programi suzbijanja štetnih organizama šta u zonama izvorišta i pored sao- U 2008. godini realizovani su pro- braćajnica na 30 lokaliteta; grami suzbijanja štetnih organizama n Nivoa radioaktivnosti u životnoj (komaraca, krpelja i glodara) na teri- sredini (vazduh, padavine, rečna toriji 10 gradskih opština i delovima voda, voda za piće, zemljište, život- opština Grocka i Obrenovac. ne namirnice, stočna hrana). n Program. . kontrole populacije komara- Pojedinačnim godišnjim programi- ca realizovan je suzbijanjem larvi, ma kontrole kvaliteta činilaca život- odraslih i kućnih formi komaraca. ne sredine utvrđuju se obim i vrste Suzbijanje larvi obavljeno je u prioba- ispitivanja i ocenjivanje indikatora lju Save, Dunava i Kolubare, zatim stanja životne sredine. na melioracionim i transmisionim Redovnu kontrolu kvaliteta životne kanalima, stalnim i privremenim sredine obavljaju ovlašćene i akredi- barama, prirodnim kapacitetima tovane stručne organizacije: Gradski otpadnih voda, šahtovima, iskopi- zavod za javno zdravlje, Institut za nama, jezerima i drugim manjim i javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jova- većim vodenim površinama (baze- nović Batut“ i Klinički centar Srbije - ni, fontane, odvodi i dr). Prostor- Institut za medicinu rada i radiološ- ni obuhvat terena, odnosno reko- ku zaštitu „Dr Dragomir Karajović“. gniscinarnih površina, koji se pratio i kontrolisao u toku 2008. godi- Svi rezultati ispitivanja kvaliteta ne iznosio je oko 20.000 ha, a izbor životne sredine objavljuju se sva- površina koje su neposredno treti- kog meseca, od 1988. godine, u Eko- rane zavisio je od klimatsko-meteo- loškom biltenu. Radi potpunijeg

14 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI roloških uslova i stepena infestira- d.o.o, Preduzeće „DDD Promet“ i D

nosti lokaliteta larvama komaraca. Preduzeće „EkoDez“ d.o.o. (suzbija- O Tretman larvi obavljao se samo sa nje odraslih formi komaraca uređa- zemlje. Prosečno se u jednoj akciji jima sa zemlje). UV efektivno tretiralo oko 3.000 ha, a n .Program . suzbijanja krpelja na terito- akcije su se kontinuirano izvodile riji Beograda u 2008. godini rea- od marta do novembra. lizovan je kroz kontrolu i praće- n .Suzbijanje . odraslih formi komara- nje pojave i aktivnosti krpelja na ca vršeno je iz aviona i uređaji- oko 8.000 ha zelenih površina, i to: ma sa zemlje na teritoriji 10 grad- Lipovačka šuma, Sportski centar skih opština i na delovima teri- „Jajinci“, Miljakovačka šuma, Banji- torije gradskih opština Obreno- ca, Hajd park, Topčider, Košutnjak, vac i Grocka. Tretirane su zelene Pionirski grad, Filmski grad, Nova površine, odnosno parkovi, park Skojevska, park na Banovom Brdu, šume, drvoredi, priobalno područ- park Bele vode, Ada Ciganlija, je, rečna ostrva, groblja, ugrože- Šumice, Zvezdarska šuma, Tašmaj- ne stambene zone i druge površi- dan, Kalemegdan, Novi Beograd – ne prema indikacijama, a na uku- Ušće sa priobaljem i okolinim par- pnoj površini od oko 55.000 ha, u kovima, Bojčinska šuma i Stepin jednoj akciji (52.000 ha iz aviona gaj, a ukupno je efektivno tretirano i 3.000 ha uređajima sa zemlje). U između 2.000 i 3.000 ha. Neposred- toku 2008. godine realizovane su ne mere suzbijanja krpelja na tere- tri akcije istovremenog suzbijanja nu realizovala su preduzeća „Eko- odraslih formi komaraca iz aviona Dez” d.o.o. i „DDD Promet”, u dve i uređajima sa zemlje, jedna akcija akcije u periodu jun-juli i septem- samo sa zemlje, kao i ciljane povre- bar-oktobar. mene akcije za potrebe sportskih, n .Program . suzbijanja glodara obuhva- kulturnih i drugih manifestacija tio je sistematsku deratizaciju oko (Maraton, BELEF I dr) i na posebno 500.000 stanova, oko 275 ha nehigi- ugroženim područjima (leva obala jenskih naselja i oko 200 ha delimič- Dunava, Ada Ciganlija i dr). no uređenih ili potpuno neuređe- n .Suzbijanje . kućnih formi komaraca (odra- nih slobodnih površina, kao i oko sli komarci u zatvorenom prostoru) 100 km priobalja reka i potoka, Ade vršeno je u 3.500 stambenih ulaza Ciganlije i Ade Huje, u toku jedne (podrumske prostorije, kotlarnice akcije. Realizovane su dve akcije i podstanice toplovoda, skloništa) i (prolećna i jesenja). Program siste- drugim mestima gde postoje opti- matske deratizacije u 2008. godi- malni uslovi za pojavu, razvoj i ni realizovalo je četiri izvođača i održavanje kućnih formi komara- to: Zavod za DDD „Visan“ d.o.o. ca. Takođe u 2008. godini, u oko (Novi Beograd i Zemun), Preduze- 1.300 ulaza izvršeno je suzbijanje će „Ekosan“ d.o.o. (Stari grad, Pali- buva. lula i Zvezdara), Preduzeće „DDD Realizaciju neposrednih mera suz- Promet“ (Čukarica, Rakovica i Vož- bijanja komaraca na terenu obavi- dovac), Preduzeće „EkoDez“ d.o.o. li su: Zavod za biocide i medicinsku (Vračar i Savski venac). ekologiju (suzbijanje larvi, kućnih Poslove stručne prognoze, nadzora i formi komaraca i buva), JAT - Pri- kontrole suzbijanja štetnih organiza- vredna avijacija (suzbijanje odraslih ma u 2008. godini obavljali su Zavod formi komaraca iz aviona), Zavod za za biocide i medicinsku ekologiju, DDD „Visan“, Preduzeće „Ekosan“ Institut za pesticide i zaštitu životne

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 15 D sredine, Poljoprivredni fakultet Uni- šenjem Zakona o zaštiti životne sre-

O verziteta u Beogradu, Institut za bio- dine (1991) prvi put su uređeni uslo- loška istraživanja „Dr Siniša Stan- vi i postupak zaštite prirodnih doba- UV ković“, Vojno medicinska akademija ra, obaveze u pogledu sprovođenja - Institut za epidemiologiju i Farma režima zaštite, upravljanja i staranja, malih životinja. načina finansiranja, kao i vršenja stručnog i inspekcijskog nadzora. Zavod za zaštitu prirode Srbije pri- Programi zaštite i razvoja prirodnih prema stručnu dokumentaciju, dobara odnosno studiju zaštite kojom oce- njuje ispunjenost uslova u pogle- Na teritoriji Beograda ukupno je du posebnih vrednosti i svojstava zaštićeno 47 prirodnih dobara i to: prirodnog dobra, predlaže katego- 3 predela izuzetnih odlika (Veli- riju, režim i mere zaštite prirodnog ko ratno ostrvo, Kosmaj i Avala), 4 dobra, na osnovu koje Sekretarijat za spomenika prirode – prostorne celi- zaštitu životne sredine priprema akt ne (Botanička bašta „Jevremovac“, o zaštiti koji usvaja Skupština grada Banjička šuma, Akademski park i Beograda. Pionirski park), 37 spomenika prirode – pojedinačna stabla kategorisana Očuvanje vrednosti, zaštita, unapre- kao značajna prirodna dobra i 3 spo- đenje i korišćenje zaštićenih prirod- menika prirode geoloških vredno- nih dobara realizuje se kroz srednjo- sti i nasleđa („Senonski sprud Mašin ročne planove upravljanja, odnosno majdan“ u Topčideru, „Morski neo- godišnje programe zaštite i razvo- geni sprud“ na Kalemegdanu, „Mio- ja zaštićenih prirodnih dobara koje censki sprud“ na Tašmajdanu). U donose staraoci uz prethodno pri- toku je postupak revizije ustanovlje- bavljene uslove, odnosno saglasnost ne zaštite za 19 pojedinačnih staba- Zavoda za zaštitu prirode Srbije. la i 3 navedena geološka spomeni- Sredstva za finansiranje programa ka prirode. zaštite i razvoja zaštićenih prirodnih dobara planiraju se i obezbeđu- U 2008. godini za 11 zaštićenih pri- ju u budžetu grada Beograda svake rodnih dobara (ukupno 18 pojedi- godine. Neposrednu realizaciju pro- načnih stabala) okončan je postu- grama vrše staraoci, uz stručni nad- pak revizije – donošenjem rešenja zor Zavoda za zaštitu prirode Srbi- o prestanku zaštite koju je predlo- je i inspekcijski nadzor republičkog žio Zavod za zaštitu prirode Srbi- inspektora za zaštitu životne sredi- je. Navedena prirodna dobra zašti- ne . . ćena su u periodu od 1949. do 1983. godine, izuzev jednog hrasta lužnja- U 2008. godini Skupština grada Beo- ka (1996) i tokom proteklih godi- grada donela je, na predlog Sekreta- na izgubila su prvobitne prirodne rijata za zaštitu životne sredine, reše- vrednosti i svojstva zaštićenog pri- nje o stavljanju pod zaštitu prirod- rodnog dobra ili su fizički unište- nog dobra „Bukva na Dedinju“. Ovim na, uglavnom zbog neodgovaraju- rešenjem definisan je značaj, odno- ćih urbanih uslova za njihov razvoj, sno kategorija navedenog prirodnog kao i zbog odsustva nege, staranja i dobra, režim zaštite, određen je sta- nadzora. ralac i obaveze u pogledu upravljanja i staranja, odnosno finansiranja Prirodna dobra na teritoriji Beogra- zaštite i razvoja zaštićenog prirod- da štite se od 1949. godine u skladu nog dobra. sa ranije važećim propisima, a dono-

16 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Zaštićeno stablo bukve odlikuje se Rudarsko-geološkog fakulteta, Bota- D

impozantnim dendrometrijskim i ničke bašte „Jevremovac“, Institu- O botaničkim karakteristikama i nje- ta za šumarstvo, Geološkog institu- govu osnovnu vrednost čini očuva- ta, Prirodnjačkog muzeja Beograda, UV nost, reprezentativnost i atraktiv- Zavoda za zaštitu spomenika kultu- nost. U vrednovanju karakteristika re Beograda i Sekretarijata za zaštitu prirodnog dobra „Bukva na Dedi- životne sredine, te predstavlja i zapis nju“, istaknuta je lepota i tipičan o njihovom entuzijazmu i posveće- oblik habitusa, veličina i vitalnost nosti prirodi i Beogradu. stabla, odlično zdravstveno stanje, kao i njegova starost (80 godina) što ovo stablo izdvaja u spomenike pri- SREDNJOROČNI PROGRAMI I PROJEKTI rode značajne biološke vrednosti i Program uklanjanja radioaktivnih botaničke raznovrsnosti. Kulturno- gromobrana istorijski značaj vezuje se za polo- žaj ovog stabla u dvorištu vile gro- Tokom 2008. godine, okončana je fice Olge. realizacija četvrte faze Programa uklanjanja radioaktivnih gromobrana na teritoriji Beograda, kojom su Monografija zaštićenih prirodnih dobara obuhvaćena 72 stambena objekta Beograda – zapis 2008. godine koje održava Vojni stambeni fond. U 2008. godini Sekretarijat za zašti- Zamena radioaktivnih gromobra- tu životne sredine je, u saradnji sa na novim uređajima sa ranim star- Zavodom za zaštitu prirode Srbije, tovanjem (Early Streamer Emissi- izradio i izdao Monografiju „Zaštiće- on Lightningroad – ESELR) francu- na prirodna dobra Beograda – zapis skog proizvođača “DUVAL MESSI- 2008.“. Ovakav poduhvat proizašao EN” izvršena je na 55 objekata, a na je iz činjenice da se kroz životni vek 17 objekata, koji su ostali bez zaštite prirodnog dobra menjaju uslovi nje- od atmosferskog pražnjenja nakon govog staništa i da njegove vrednosti uklanjanja radioaktivnih gromobra- ne opstaju u istom kvalitetu. Nekim na (koji imaju širi opseg zaštite od dobrima prestaju posebna svojstva gromobrana sa ranim startovanjem) prirodnim putem, neka bivaju trajno postavljene su kompletno nove gro- uništena ili zaboravljena, a neki pre- mobranske instalacije. deli stradaju nemarom ili namerom U okviru prethodne tri faze Progra- siromaštva duha i neznanja. ma izvršena je zamena radioaktiv- Ova monografija je prvo izdanje ove nih gromobrana na 184 stambena vrste za grad Beograd i sadrži pre- objekta za čije održavanje je zadu- gled zaštićenih prirodnih dobara ženo Javno preduzeće za stambene u jednom periodu vremena. Beleži usluge, te je na ovaj način gotovo u višeznačnu ulogu prirodnih vred- potpunosti rešen problem radioak- nosti i nasleđa beogradskog pre- tivnih gromobrana postavljenih na dela. Izrađena je na stručan, obra- stambenim objektima u Beogradu. zovni i arhivski način objedinjujući Za 2009. godinu planirano je da se stručni rad i znanje brojnih pojedi- zameni i preostalih 8 radioaktivnih naca i istraživača u našim instituci- gromobrana. jama, pre svega Zavoda za zaštitu prirode Srbije, zatim JKP „Zeleni- Projekat „Zelena regulativa Beograda“ lo Beograd“, JP “Srbijašume“, Urba- Završetkom treće faze Projekta nističkog zavoda Beograda, Šumar- „Zelena regulativa Beograda” koja skog fakulteta, Biološkog fakulteta,

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 17 D se odnosila na „Kartiranje i vredno- šinama u izgrađenom delu grada,

O vanje biotopa Beograda”, stvoreni su definisanje glavnih repera osnov- uslovi za izradu IV faze ovog projek- ne mreže zelenih površina (velike UV ta koja obuhvata formiranje temat- zelene površine i glavni koridori), skih osnova za izradu planske doku- sa posebnom pažnjom na granična mentacije za sistem zelenih površi- područja, predlog modela uspostav- na Beograda. ljanja sistema zelenih površina, defi- Izrada planske dokumentacije za nisanje prostornog koncepta plani- sistem zelenih površina grada Beo- ranja zelenih površina Beograda i grada, kao jedan od važnih ciljeva, dr . predstavlja značajan korak u cilju Izrada i formiranje tematskih osnova unapređenja klimatske i ekološke za izradu Plana sistema zelenih površina infrastrukture grada. Beograda sadrži: definisanje prostor- Izradi planske dokumentacije pret- nog obuhvata, definisanje tipologi- hodila je analiza relevantnih zakon- je zelenih površina, predlog statusa skih i drugih propisa, kao i definisa- zelenih površina (javne zelene povr- nje vrste i karaktera planskog doku- šine) u odnosu na tipologiju, utvrđi- menta, metodologije izrade plana, vanje opštih uslova za zaštitu, una- sadržaja plana, načina i dinamike pređenje i planiranje zelenih površi- implementacije i dr. na Beograda i dr. Strateški okvir ovog planskog doku- Očekivani rezultat IV faze projekta menta čine: Regionalni prostor- je provera i detaljnija razrada reše- ni plan administrativnog područja nja datih u Generalnom planu Beo- Beograda („Službeni list grada Beo- grada 2021. grada“, broj 10/04), Generalni plan Beograda 2021 („Službeni list grada Projekat „Integralna valorizacija šumskih Beograda“, broj 27/03 i 25/05) i važeći resursa“ urbanistički planovi i dr. Završena je III faza projekta, koja je Osnovni izvor podataka za potre- obuhvatila zaštitne šume, odnosno be planiranja zelenih površina čine šume posebne namene i antropoge- projekti i studije („Kartiranje i vredne šume - šume nastale u postup- novanje biotopa Beograda“, „Prostor- ku biološke rekultivacije degradi- ne osnove za zaštitu predela očuva- ranih prostora – površinske kopo- nih prirodnoistorijskih vrednosti na ve uglja REIK „KOLUBARA“ i povr- teritoriji Beograda“, „Integralna valo- šinske kopove mineralnih i drugih rizacija šumskih resursa Beograda“ i sirovina. dr), kao i tematske karte, zvanični U toku realizacije projekta, priku- izveštaji nadležnih institucija i dr. pljen je dragocen materijal koji omo- Kriterijumi za korišćenje raspoloži- gućava celovito i svestrano sagleda- vih informacionih osnova za izradu vanje problema vezanih za šumske Plana opšteg uređenja sistema zele- resurse Beograda. nih površina Beograda su: definisa- S jedne strane, urađena je detaljna nje ciljne grupe biotopa značajne za analiza postojećeg stanja i sadašnje planiranje sistema zelenih površina, funkcionalnosti gradskih, prigrad- definisanje vrednosne grupe bioto- skih i specijalnih kategorija šuma pa Beograda, utvrđivanje deficita, na području Beograda. Na osnovu odnosno potrebe za zelenim povr- te analize dati su konkretni predlo- šinama, prikaz umreženosti zelenih zi i mere kako bi se stanje ovog pri- površina Beograda, prikaz procen- rodnog resursa unapredilo i poveća- tualne pokrivenosti zelenim povr-

18 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI n la njegova funkcionalnost i korišće- integrisanje dobijenih rezultata D

nje. Šume Beograda treba da omo- sa podacima o ekološkom statusu O guće stvaranje zdravijih uslova za šireg gradskog područja, UV život stanovnika, da boravak u njima n procena rizika od prisustva detek- postane atraktivniji i sadržajniji, kao tovanih količina pesticida i toksič- i da omoguće kvalitetniju osnovu za nih elemenata, rekreaciju i turizam. n upoznavanje individualnih poljo- U analitičkom sagledavanju posto- privrednih proizvođača sa pravil- jećeg stanja, kao i u pružanju krea- nom primenom preparata za zašti- tivnih rešenja, uzeti su u obzir svi tu bilja. problemi urbanih šuma i urbanog šumarstva. Projekat „Upravljanje otpadnim uljima na teritoriji grada Beograda“ Projekat „Strategija pošumljavanja Tehnološko-metalurški fakultet Uni- područja Beograda“ verziteta u Beogradu je u skladu Na osnovu rezultata projekta „Inte- sa zahtevom Sekretarijata za zašti- gralna valorizacija šumskih resur- tu životne sredine završio prvi deo sa“ Sekretarijat za zaštitu životne projekta „Upravljanje otpadnim ulji- sredine pokreće aktivnosti na izradi ma na teritoriji Beograda” koji se „Strategije pošumljavanja područ- odnosi na evidentiranje lokacija i ja Beograda“ u svrhu zaštite i racio- subjekata koji generišu ovu vrstu nalnog korišćenja šumskih resursa i otpada, kao i količina otpadnog ulja podizanja kvaliteta životne sredine. koja se generiše na teritoriji Beogra- da - katastar zagađivača otpadnim uljem sa predlogom različitih načina III TEMATSKO-STUDIJSKI upravljanja. PROGRAMI I PROJEKTI Formiran je spisak generatora, odno- Projekat „Toksični elementi i pesticidi sno vlasnika otpadnog ulja, koji obu- u poljoprivrednom zemljištu i biljnim hvata 244 pravnih i fizičkih lica (auto proizvodima na teritoriji Beograda“- II faza servisi) koji su dali podatke i 94 koji Završena je II faza projekta, kojom je su odbili da pruže podatke o količi- obuhvaćeno: ni i načinu skladištenja i zbrinjava- n detaljno uzorkovanje poljoprivred- nja otpadnog ulja. nog zemljišta, vode za navodnjava- Prvi deo projekta obuhvatio je i stanje i poljoprivrednih proizvoda nje u ovoj oblasti u svetu: anali- na lokalitetima Obrenovac (Ratari zu primera dobre prakse u zemlja- i Grabovac), ma Evropske unije i SAD, kao i pre- n određivanje osnovnih fizičkih, gled relevantnih direktiva EU u ovoj hemijskih i mikrobioloških osobina oblasti, posebno u zemljama u okru- poljoprivrednog zemljišta na ispiti- ženju i u Republici Srbiji. vanim lokacijama (ispitivanje sadr- Na osnovu zaključaka iz prvog dela žaja humusa i gline, PH vrednosti, projekta planiran je drugi deo pro- temperature i vlažnosti zemljišta, jekta u 2009. godini koji bi obuhvatio kao i sastava aktivnosti mikrobio- obuku generatora, korisnika i kadro- loških populacija), va u upravljanju otpadnim uljem i n upotpunjavanje baze podataka organizovanje sistema sakupljanja i rezultatima detaljnijih ispitivanja razvrstavanja, transporta, privreme- zemljišta, vode za navodnjavanje i nog skladištenja i tretmana otpad- poljoprivrednih proizvoda, nih ulja na teritoriji jedne beograd-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 19 D ske opštine kao indikatora za pra- veru kapaciteta i sa nosiocem izrade

O ćenje stanja i zagađenja otpadnim ovog projekta sačini izveštaj nakon uljem na teritoriji Beograda. završenog perioda praktičnog ispi- UV tivanja.

Projekat „Katastar otpada neupotrebljivih nikal-kamdijum, nikal-metal hidridnih Projekat „Ispitivanje radioekološki zdravih i olovnih akumulatora, kao i ostalih sredina na teritoriji pojedinih opština grada elektrohemijskih izvora energije na Beograda, kao potencijala za proizvodnju teritoriji grada Beograda“. zdrave hrane i izvoza” U 2007. godini započeta je i završe- Cilj projekta je određivanje radio- na prva faza ovog projekta. Opšti ekološki zdravih sredina u okviru cilj projekta je uvođenje reda u način poljoprivrednih površina i gazdin- postupanja sa ovim hemijskim izvo- stava na teritoriji pojedinih opšti- rima struje i to od trenutka stavljanja na grada Beograda u kojima se gaje u upotrebu, pa do faze kada se istro- domaće životinje ili se nalaze bašte šeni i neupotrebljivi odbacuju i naj- čiji se proizvodi koriste u ishrani sta- češće odlažu na deponiju komunal- novništva grada. Zadatak ispitivanja nog otpada. Nosilac izrade ovog pro- bio je da se odredi higijenska isprav- jekta je „IHIS“ Naučno – tehnološki nost hrane, čime se postiže najve- park Zemun a.d. iz Zemuna. Proje- ći efekat očuvanja zdravlja stanov- kat je završen u 2008. godini i rezul- ništva i ocena da li je namarnicama tat projekta je sledeći: biljnog i životinjskog porekla, putem n baza relevantnih podataka od inte- lanca ishrane, ugroženo zdravlje sta- resa za postupanje sa otpadom od novništva. istrošenih neupotrebljivih hemij- Ispitivanje izvršeno u okviru ovog skih izvora struje; projekta, oslanjalo se pre svega na n pregled svih izvora, malih ili od određivanje radioaktivnosti u orga- većeg značaja, koji generišu otpad nizmima koji pokazuju visok stepen istrošenih neupotrebljivih hemij- akumulacije radionuklida i poznati skih izvora struje; su kao bioindikatori. n katastar opasnog otpada od istroše- Istraživanje je započeto uzorko- nih neupotrebljivih hemijskih izvo- vanjem i ispitivanjem zemljišta, a ra struje na teritoriji grada Beogra- potom sledećih vrsta uzoraka: bilj- da; ke, meso domaćih životinja, mleko n predlog adekvatnog načina postu- i mlečni proizvodi, jaja, mahovina, panja sa ovim opasnim otpadom. med, meso divljači i riba. Ispitiva- U okviru realizacije ovog projekta njem su bile obuhvaćene lokacije dve revitalizovane i rekonstruisane gradskih opština Barajevo, Mladeno- baterije za trolejbuse i dve baterije za vac, Sopot, Grocka, Surčin, Palilula, tramvaje isporučene su Gradskom Voždovac i Zemun, odnosno delovi saobraćajnom preduzeću „Beograd”, i lokacije na kojima se najviše proi- kao najvećem generatoru ovih aku- zvodi hrana kojom se snabdeva Beo- mulatora. grad. Ukupno je ispitano i obrađeno oko 390 različitih vrsta uzoraka. Obaveza Gradskog saobraćajnog pre- duzeća „Beograd” je da odredi vozi- Ovaj projekat istovremeno predstav- la, izvrši sva potrebna podešavanja, lja proširenje postojećeg monitorin- sprovodi redovno tekuće održavanje ga - sistematskog ispitivanja radio- isporučenih baterija, vrši periodič- aktivnosti u životnoj sredini na teri- ni, tromesečni pregled baterija i pro- toriji grada Beograda, koje vrši Kli- nički centar Srbije - Institut za medi-

20 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI cinu rada i radiološku zaštitu „Dr đenih bez odgovarajuće (odobrene) D

Dragomir Karajović” u skladu sa urbanističko-planske dokumentaci- O Programom sistematskog ispitivanja je i bez infrastrukturnog opremanja radioaktivnosti u životnoj sredini na prostora. UV teritoriji Beograda. Poštujući principe strateškog pristu- Na osnovu rezultata ovog projekta pa u rešavanju brojnih problema može se zaključiti da je radioaktiv- odlučeno je da se prioritetno izvrši nost „lanca ishrane”, na lokalitetima kvalitetna analiza zatečenog stanja obuhvaćenim ispitivanjem u perio- sa ocenom ekološkog statusa životne du jesen 2007 – proleće 2008. godi- sredine u području ušća reke Boleči- ne, niska i da su animalni proizvodi ce u Dunav. Ovaj izveštaj će poslužiti sa ispitivanog područja, sa radijacio- kao strateška osnova za akcione pro- no higijenskog aspekta, bezbedni za grame i planove, zatim za projekte ishranu ljudi. sanacije i remedijacije pojedinačnih prirodnih, urbanih, infrastruktur- Studija „Izveštaj o stanju životne sredine u nih, tehničko-tehnoloških i hidro- području ušća reke Bolečice u Dunav (MZ tehničkih sistema, kao i za pokre- Vinča, MZ Ritopek, MZ Leštane i MZ Boleč)“ tanje aktivnosti na izradi lokalnih Sekretarijat za zaštitu životne sre- akcionih i sanacionih projekata u dine utvrdio je Projektni zadatak mesnim zajednicama donjeg toka za Studiju „Izveštaj o stanju životne reke Bolečice. sredine u području ušća reke Boleči- Pravni osnov za realizaciju izvešta- ce u Dunav (MZ Vinča, MZ Ritopek, ja je Zakon o zaštiti životne sredine MZ Leštane i MZ Boleč)“ i izradu („Službeni glasnik RS“, broj 135/04) ove studije poverio Gradskom zavo- kojim je utvrđena obaveza lokalne du za javno zdravlje iz Beograda. zajednice da odredi područja ugro- Predviđeno je da se studija završi u ženih delova životne sredine (zaga- drugoj polovini 2009. godine. đena područja) i da u okviru pro- Izradu studije inicirali su građani stornih i urbanističkih planova utvr- mesnih zajednica na području grad- di mere za njihovu sanaciju, kao i da ske opštine Grocka i to: Vinča, Rito- odredi status ugrožene životne sre- pek, Boleč i Leštane, u cilju sagleda- dine i režim sanacije i remedijaci- vanja brojnih problema u životnoj je na području od lokalnog značaja. sredini ovog dela Beograda, budući Takođe, lokalna zajednica ima ovla- da postojeća ugroženost životne sre- šćenje da donese sanacioni plan, ako dine u značajnoj meri utiče na kvali- zagađenje na određenom prostoru tet života i zdravlje stanovnika ovog prevaziđe kapacitet životne sredine dela Beograda. Kako sliv reke Bole- ili ako postoji rizik od trajnog naru- čice prožima ovo područje, to su se šavanja kvaliteta životne sredine. i štetna dejstva na činioce životne sredine (vazduh, vodu i zemljište) Opšti ciljevi izrade Izveštaja su: najsnažnije odrazila na reku Boleči- n definisanje i utvrđivanje statusa cu koja je sada jedan od najzagađe- (stanja) kvaliteta činilaca životne nijih vodotoka na području grada sredine; i istovremeno značajan zagađivač n utvrđivanje parametara i analiza Dunava. Ovakvo stanje zagađenosti opterećenosti životne sredine (sliv- i devastiranosti prostora posledica nog područja reke Bolečice); je masovnog povećanja broja stambenih, industrijskih i drugih proi- n sagledavanje ekološkog kapaciteta zvodnih ili uslužnih objekata izgra- prostora;

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 21 n

D izrada osnova za programe reme- i Surčinskog polja, upućena je sa više

O dijacije; strana: opština Novi Beograd, glav- n izrada predloga odluke o određi- ni arhitekta grada Beograda i Zavod UV vanju statusa ugrožene životne sreza zaštitu prirode Srbije. Potreba za dine; definisanjem namene ovog terena n priprema osnova za definisanje i za njegovo uređenje proizašla je i projektnih zadataka za sanaci- iz Generalnog plana Beograda 2021, ju i remedijaciju prostora i zaštitu budući da je ovaj deo teritorije grada kvaliteta činilaca životne sredine u Generalnom planu definisan kao (vode, vazduha i zemljišta); trajno dobro Beograda. U delu starog jezgra Zemuna deo odseka zašti- n izrada osnova za program budućeg ćen je kao geomorfološki spome- monitoringa; nik prirode budući da ima izuzetnu n izrada predloga za sistem pojača- prirodno-istorijsku ulogu i značaj u nog nadzora. nasleđu Beograda. Njegova funkci- Projektnim ciljevima navedena je ja u urbanoj strukturi grada je više- obaveza da se u radu na izveštaju o značna: činilac je mikroklimatskih stanju izvrše sveobuhvatne ekološ- uticaja, zona prihranjivanja podze- ke analize: pregled indikatora; ana- mnih voda, zona specifične geološke liza vulnerabilnosti; procena mogu- i biološke raznovrsnosti, zeleni kori- ćih rizika u prostoru sa trendovi- dor, zona razvoja urbanog nasleđa ma; ekološko zoniranje i vrednova- istorijskog jezgra Zemuna, Bežanije, nje prostora; elaboracija interaktiv- Surčina i dr. nog odnosa sa neposrednim i širim Odgovarajući na navedene inicija- prostorom; analiza uslova za uprav- tive Sekretarijat za zaštitu životne ljanje životnom sredinom i uprav- sredine je tokom 2007. i 2008. godi- ljanje rizikom u okvirima održivog ne pokrenuo i realizovao aktivnosti razvoja, uključujući predlog određi- na izradi dokumentacione osnove - vanja indikatora stanja i zagađenja Studija stanja zemunsko-bežanijsko životne sredine za potrebe budućeg lesnog odseka za potrebe vrednova- monitoringa. nja, zaštite i uređenja, koju je izradio Izveštaj će obuhvatiti analizu i sin- Urbanistički zavod Beograd. Zada- tezu zatečenog stanja sa interpre- tak ove studije bila je analiza posto- tacijom opterećenosti životne sre- jećeg stanja kroz koju su sistematizo- dine od izvora zagađenja, mogu- vane informacije za definisanje mera ćih trendova, kao i odgovarajućih i uslova na zaštiti i uređenju lesnog relevantnih podataka za donošenje odseka i uspostavljanje osnove za odluke o određivanju statusa ugro- donošenje odluke o stavljanju pod žene životne sredine, uspostavlja- zaštitu određenih delova ovog traj- nje monitoringa i sistema pojačanog nog prirodno-istorijskog dobra. Kroz nadzora. dokumentacionu osnovu analizirano je stanje prirodnih karakteristika „Studija stanja zemunsko-bežanijskog lesnog odseka i urbanistički aspekti lesnog odseka za potrebe vrednovanja u okviru tri podgrupe: (1) u Zemunu zaštite i uređenja“ uz Dunav i u naselju, (2) na Bežani- Inicijativa za pokretanje aktivnosti ji i (3) prema Surčinu, kao i ambijen- na valorizaciji, zaštiti i uređenju pri- talni aspekti. rodne geomorfološke terase - lesnog S tim u vezi, veoma je važno da se odseka iznad desne obale Dunava, područje lesnog odseka posmatra Zemuna, Novog Beograda i Bežanije kroz stanje planske dokumentaci-

22 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI n je i stanje na terenu, uz angažovanje određivanje obima i intenziteta D

stručnjaka iz različitih oblasti kako zagađenja, O bi svi aspekti ovog prirodnog dobra n analiza rizika, UV bili analizirani i vrednovani. n predlog i sprovođenje pilot testova Na osnovu utvrđenih činjenica izvr- specifičnih mera za čišćenje/reha- šene su pripreme za nastavak aktiv- bilitaciju, nosti na razvoju ovog projekta u n podizanje svesti javnosti o čišćenju 2009. godini, odnosno izradi Studi- zagađenih područija i o pravilnom je zaštite, uređenja i sanacije zemun- odlaganju otpada. sko-bežanijskog lesnog odseka, pre Realizacija projekta je u toku, a nje- svega radi sprečavanja dalje deva- govu realizaciju Sekretarijat za zašti- stacije lesnog odseka, organizacije tu životne sredine prati kroz analizu odgovarajućeg staranja i upravljanja, periodičnih izveštaja. njegovog uređenja i vraćanja prirodnih funkcija, obezbeđenja programskih i projektnih rešenja duž odseka Projekti nevladinih organizacija radi osmišljavanja svojevrsne gradske zone sa raznovrsnim funkcija- Sekretarijat za zaštitu životne srema (zelenilo, rekreacija, obrazovanje, dine sproveo je u 2008. godini Javni odmor i dr). konkurs za finansiranje projekata nevladinih organizacija koji je zapo- čet krajem 2007. godine i za koji „Istraživanje i rehabilitacija prostora Ade je obezbedio sredstva iz budžeta Huje u Beogradu“ grada Beograda. Prema uslovima Preduzeće „Dekonta“ d.o.o. iz Beo- ovog konkursa pravo učešća imale grada je za realizaciju ovog projekta su nevladine organizacije koje su dobilo sredstva na međunarodnom registrovane u Beogradu najmanje konkursu Ministarstva za zaštitu dve godine i koje deluju u oblastima životne sredine Češke Republike u zaštite životne sredine i zaštite pri- okviru realizacije zvanične razvojne rode na području grada Beograda. pomoći Češke Republike. Ukupno je dostavljeno 59 prijava U pripremi predloga ovog projek- – projekata, od čega je 49 u svemu ta za učešće na konkursu, Sekretari- ispunilo uslove konkursa. jat za zaštitu životne sredine pozvan Komisija, obrazovana aktom grado- je na saradnju sa predlagačem pro- načelnika grada Beograda, prilikom jekta u cilju utvrđivanja prioriteta i utvrđivanja predloga za finansiranje interesa grada Beograda u realizaci- projekata prijavljenih na ovaj javni ji projekta. konkurs, uzela je u obzir, pored Predstavnici preduzeća „Dekon- postavljenih ciljeva, i očekivane ta“ d.o.o. iz Beograda i preduzeća rezultate: „Dekonta“ a.s. iz Praga postigli su n obrazovanje; dogovor sa predstavnicima Sekreta- n aktivizam na popularizaciji, pod- rijata za zaštitu životne sredine oko sticanju, usmeravanju i jačanju sve- principa i načina saradnje u toku sti o značaju zaštite životne sredine realizacije projekta, tako da posto- i zaštite prirode; ji spremnost da konkretne projek- n izgradnja institucionalne struktu- tne aktivnosti delimično koriguju u re za aktivnosti obrazovanja o odr- funkciji potreba grada Beograda živom razvoju i zaštiti životne sre- Najvažniji ciljevi ovog projekta su: dine, obnovljivoj energiji, očuva-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 23 10. Asocijacija za napredna istraživanja – D nju prirodnih resursa (voda, šuma,

O zemljišta i dr); ARA, za projekat: „Urbana ekolo- n afirmacija reciklaže, postupanja sa gija“ - program vršnjačkog obra- UV otpadom i ambalažom; zovanja; n afirmacija drugih aktivnosti koje 11. Centar za očuvanje biodiverziteta i odr- doprinose razvoju svesti o odgo- živi razvoj „EKOLIBRI-BIONET“, za pro- vornosti i potrebi aktivnog uklju- jekat: „Kiselo drvo - korov urbane čivanja građana u zaštitu i unapre- sredine“; đenje životne sredine Beograda. 12. Asocijacija gljivara, za projekat: U skladu sa odobrenjem gradonačel- „Gljive Beograda - diverzitet, eko- nika donetim na predlog komisije, loška uloga i značaj“; sredstvima iz budžeta grada Beogra- 13. Mladi istraživači Srbije, za projekat: da, finansirani su, u celosti ili deli- „Mislim pre nego što bacim!“; mično, projekti sledećih nevladinih 14. Udruženje građana „Škola za opsta- organizacija: nak“, za projekat: „Programske 1. Klub podvodnih aktivnosti „Beograd“, . osnove formiranja centra obra- za projekat: XI međunarodni festi- zovanja za održivi razvoj, Beo- val podvodnog filma; grad“; 2. Eko-kolonija „Dunavgrad“, za proje- 15. Udruženje građana „Kalamus“, za kat: Umetnička tvorevina „Plavi projekat: „Čuvajmo prirodu“; Košutnjak“ u Pionirskom gradu; 16. Sanitarno-ekološko društvo „SAN - EKO 3. Zeleni sto, za projekat: „Za čisti- 98“, za projekat: „Očuvanje zemlji- ju životnu sredinu u mom okru- šta i voda - prirodnih resursa, ženju“; smanjenjem zagađenja od poljo- 4. Beogradski ekološki centar, za proje- privrednih aktivnosti“; kat: „Javno zagovaranje primarne 17. Ambasadori životne sredine, za pro- selekcije sekundarnih sirovina u jekat: „Moj Beograd - moja život- osnovnim školama“; na sredina“; 5. Evropski pokret prijateljstva, za proje- 18. Centar za građansko delovanje, za kat: „Kaluđerica, čisto-načisto“; projekat: „Pluća mog grada“; 6. Ekološki pokret Zemun, za proje- 19. Udruženje građana „ZELENI OBRENO- kat: „Zajednička briga“ - program VAC“, za projekat: „Ekološki indi- popularizacije Dunava i Velikog katori degradacije zemljišnih ratnog ostrva kao dela velike urba- resursa na teritoriji opštine Obre- ne metropole; novac“; 7. Liga za ornitološku akciju Srbije, za 20. POD Teatar, za projekat: „Moram projekat: Edukacija nastavnika i da znam“; popularizacija ornitologije kroz 21. Udruženje građana „Naša deca“, za promociju prvog priručnika za projekat: „Čuvari životne sredi- određivanje ptica na srpskom; ne“; 8. Prijatelji dece Zvezdare, za projekat: 22. HU „Romsko Srce”, za projekat: „Energija u novom milenijumu“; „Zdrav odnos prema sebi i svo- 9. Ekološko društvo „Endemit“, za pro- joj okolini“; jekat: „Obrazovanje učenika sred- 23. Ekološko udruženje „Heliks“, za pro- njih škola za rešavanje problema jekat: „Identifikacija mogućno- životne sredine u skladu sa princi- sti načina i lokacija za ekološki pima održivog razvoja“; bezbedno odlaganje elektronskih otpada i olovnih akumulatora“;

24 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 24. Mladi istraživači Beograda, za proje- se, pre svega, na prethodoj oceni D

kat: Poster „Naše prve komšije“; postojećeg stanja životne sredine na O 25. Turističko društvo Grocka, za proje- posmatranom području i njegovom UV kat: „Podizanje svesti lokalnog okruženju, analizi postojeće namene stanovništva opštine Grocka o prostora i sagledavanju mogućih uti- neophodnosti učešća u rešava- caja planiranih sadržaja na prostor nju problema zagađenja životne definisan granicama plana, odnosno sredine“; na njegovo okruženje. 26. Centar za razvoj „FOKUS“, za proje- Postojeće stanje životne sredine oce- kat: „Za održivi Beograd“; njuje se na osnovu podataka sadr- 27. Centar za promovisanje, razvoj i prime- žanih u izveštajima o monitoringu nu obnovljivih izvora energije – „CEN- životne sredine na teritoriji Beogra- TRALA“, za projekat: „Izrada mape da, očekivanom trendu promena i pogodnih lokacija za postavlja- drugim relevantnim podacima iz nje malih vetrogeneratora u Beo- Ekološkog atlasa Beograda. gradu“; Analiza postojeće namene prosto- 28. „Urke - udruženje za racionalno kori- ra vrši se uvidom u važeći plan- šćenje obnovljivih izvora energije“, . ski dokument, neposrednim obila- za projekat: „Korišćenje obnov- skom prostora koji je predmet urba- ljivih izvora energije na području nističke razrade, prikupljanjem i raz- grada Beograda“; matranjem podataka o komunalnoj opremljenosti (vodovod, kanalizaci- 29. Centar za razvoj i usklađivanje poro- ja, toplovod, gasovod i dr) i posto- dičnih odnosa Beograd, za projekat: jećem korišćenju zemljišta. Nakon „Pucajmo radošću a ne petarda- ovoga sledi uvid u namene definisa- ma“; ne prostornim, odnosno urbanistič- 30. Razvojni centar „Rom“ Obrenovac, za kim planovima višega reda i to: Pro- projekat: „Svet oko nas“; stornim planom infrastrukturnih 31. Centar za dobrovoljni rad i pomoć deci koridora, Regionalnim prostornim „Duga“, za projekat: „Ekološke planom administrativnog područja edukativne radionice za osnov- Beograda, Generalnim planom Beo- ce“; grada 2021. i dr. 32. OI „Kosmajski odred“ – Mladenovac, . Na osnovu navedenih analiza sagle- za projekat: „Osvesti se ekološ- davaju se mogući uticaji planiranih ki“; sadržaja na prostor definisan grani- 33. Udruženje građana „Eco & Com“, za cama plana i njegovo okruženje. Ako projekat: „Zelena oaza“. su poznati sadržaji koji se planiraju na predmetnom prostoru moguće je predvideti njihove značajne uticaje i utvrditi uslove i mere zaštite život- IV PROCENA UTICAJA PLANOVA, ne sredine. U suprotnom, ako su PROGRAMA I PROJEKATA NA definisane isključivo opšte namene ŽIVOTNU SREDINU (komercijalne ili privredne delatnosti, gradski centri i sl) teško je sagle- Utvrđivanje mera i uslova zaštite životne dati moguće značajne uticaje pla- sredine za potrebe planiranja i uređenja prostora niranih sadržaja i definišu se samo opšti uslovi i mere zaštite životne Utvrđivanje uslova i mera zaštite sredine. životne sredine za potrebe planiranja i uređenja prostora zasniva U toku 2008. godine analizirano je ukupno 323 zahteva za utvrđivanje

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 25 D uslova i mera zaštite životne sredi- i mogućih značajnih uticaja planira-

O ne za izradu urbanističkih planova, nih sadržaja na posmatrani prostor i odnosno planova detaljne regulacije njegovo okruženje, a koji bi, kao ele- UV i urbanističkih projekata. Rešeno je menti odluke, trebalo da su opisa- ukupno 173 zahteva, a u toku je reša- ni u programu za izradu urbanistič- vanje 150 zahteva od čega se 51 zah- kog plana. tev odnosi na bazne stanice mobilne Ocena izveštaja o strateškoj proce- telefonije za čije rešavanje su zatra- ni uticaja plana na životnu sredi- ženi i čekaju se dodatni podaci (pre- nu vrši se na osnovu kriterijuma liminarni proračuni ili merenja). definisanih u zakonu i primedaba i mišljenja izjavljenih u okviru izlaga- Strateška procena uticaja planova i nja plana na javni uvid i održavanja programa na životnu sredinu javne rasprave. Postupak strateške procene utica- U toku 2008. godine analizirano je ja planova i programa na životnu ukupno 36 zahteva, od čega 24 pred- sredinu sprovodi se u oblastima: loga rešenja o pristupanju, odnosno prostornih i urbanističkih planova o nepristupanju strateškoj proceni i korišćenja zemljišta, poljoprivrede, uticaja plana na životnu sredinu i 12 šumarstva, ribarstva, lovstva, ener- izveštaja o strateškoj proceni uticaja gitike, industrije, saobraćaja, uprav- plana na životnu sredinu. Rešeni su ljanja otpadom, upravljanja vodama, svi zahtevi za davanje mišljenja na turizma, telekomunikacija, očuva- predloge rešenja i data je saglasnost nja prirodnih staništa i divlje flore na 6 izveštaja o strateškoj proceni i faune. uticaja plana na životnu sredinu. U U dosadašnjoj praksi strateška pro- postupku razmatranja je 6 izveštaja cena uticaja na životnu sredinu vrše- o strateškoj proceni uticaja plana na na je isključivo u oblasti prostornog životnu sredinu. i urbanističkog planiranja, odnosno nije bilo zahteva u drugim zakonom Procena uticaja projekata na životnu predviđenim oblastima. sredinu O sprovođenju ovog postupka stara Procena uticaja projekata na životnu se Sekretarijat za urbanizam i gra- sredinu definisana je kao „preven- đevinske poslove, a Sekretarijat tivna mera zaštite životne sredine za zaštitu životne sredine: (1) daje zasnovana na izradi studija i spro- mišljenja na predlog odluke o stra- vođenju konsultacija uz učešće jav- teškoj proceni uticaja plana na život- nosti i analizi alternativnih mera, sa nu sredinu i (2) daje saglasnost na ciljem da se prikupe podaci i pred- izveštaj o strateškoj proceni uticaja. vide štetni uticaji određenih proje- Odluka o pristupanju, odnosno kata na životnu sredinu i zdravlje nepristupanju strateškoj proceni uti- ljudi, floru, faunu, zemljište, vodu, caja uglavnom se zasniva na planira- vazduh, klimu i pejzaž, materijalna noj nameni površina u okviru defi- i kulturna dobra i uzajamno delova- nisanih granica plana ili položaju nje ovih činilaca, kao i da se utvrde predmetnog prostora u odnosu na i predlože mere kojima se štetni uti- zaštićeno prirodno dobro, zaštiće- caji mogu sprečiti, smanjiti ili otklo- nu okolinu nepokretnog kulturnog niti, imajući u vidu izvodljivost tih dobra ili područja posebne name- projekata“. ne. Predlog odluke retko se zasni- Predmet procene uticaja su projek- vao na prethodnoj analizi prostora, ti koji se planiraju i izvode, prome- identifikaciji stanja životne sredine na tehnologije, rekonstrukcija, pro-

26 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI širenje kapaciteta, prestanak rada i finansiranje zaštite životne sredine. D

uklanjanje projekata koji mogu imati Pored praćenja primene i sprovođe- O značajan uticaj na životnu sredinu. nja zakona i podzakonskih propisa u UV Predmet procene uticaja su i projekti svim oblastima zaštite životne sredi- koji su realizovani bez izrade studije ne, uključujući i ekonomske instru- o proceni uticaja, a nemaju odobre- mente, pravni poslovi odnose se na: nje za izgradnju ili upotrebu (izve- izradu akata o stavljanju pod zaštitu deni objekti). prirodnih dobara; izmene i dopune Procena uticaja vrši se za projekte iz Odluke o posebnoj naknadi za zašti- oblasti industrije, rudarstva, ener- tu i unapređenje životne sredine. getike, saobraćaja, turizma, poljo- Predstavnici Sekretarijata za zašti- privrede, šumarstva, vodoprivrede, tu životne sredine učestvovali su u upravljanja otpadom i komunalnih radnim grupama za izradu nacrta delatnosti, kao i za sve projekte koji zakona i podzakonskih propisa. U se planiraju na zaštićenom prirod- toku 2008. godine sproveden je 501 nom dobru i u zaštićenoj okolini prvostepeni upravni postupak po nepokretnog kulturnog dobra. zahtevu nosilaca projekata, odnosno investitora izgradnje i rekonstruk- Postupak procene uticaja sastoji se iz cije objekata, kao i po zahtevu dru- tri faze, i to: gih organa i organizacija nadležnih 1. odlučivanje o potrebi procene uti- za poslove prostornog i urbanistič- caja projekata za koje se može zah- kog planiranja, građevinskog zemlji- tevati procena uticaja; šta i dr. Okončano je 326 postupaka, 2. određivanje obima i sadržaja stu- uključujući tri drugostepena postup- dije o proceni uticaja; ka po žalbi na prvostepeno rešenje 3. odlučivanje o davanju saglasnosti opštinske uprave. U toku je spro- na studiju o proceni uticaja. vođenje 175 upravnih postupaka. U U 2008. godini Sekretarijat za zaštitu okviru drugih pravnih poslova raz- životne sredine ukupno je razmatrao matrani su nacrti i predlozi zako- 146 zahteva u postupku procene uti- na, podzakonskih propisa i opštih i caja projekata na životnu sredinu, od pojedinačnih akata; data mišljenja i kojih je 142 bilo upravnih, a 4 vanu- primedbe na nacrte Zakona o uprav- pravna predmeta. Završeno je 123 ljanju otpadom, Zakona o ambala- postupka, 5 postupaka je prekinu- ži i ambalažnom otpadu, Zakona to zbog nerešenog prethodnog pita- o zaštiti vazduha, Zakona o zašti- nja, a 18 postupaka je u toku. Pored ti od buke, Zakona o zaštiti priro- konačnih odluka, odnosno rešenja de, Zakona o nejonizujućem zrače- i zaključaka, u postupcima procene nju, kao i na nacrte podzakonskih uticaja projekata na životnu sredinu propisa. Takođe, data su mišljenja i izrađeno je i doneto više od 300 dru- primedbe na opšte akte koje usvaja gih proceduralnih akata i izveštaja. Skupština grada. Izrađeno je oko 70 rešenja i drugih akata u oblasti radnih odnosa. Sprovedeno je 13 postu- V PRAVNI I EKONOMSKI POSLOVI paka javnih nabavki dobara, usluga i radova, u okviru kojih je izrađeno U okviru pravnih poslova vrše- preko 220 pojedinačnih dokumena- ni su normativni, upravno-pravni ta. Ukupno je izrađeno, zaključeno i drugi pravni poslovi. Ekonomski i realizovano 133 ugovora. Izvršeni poslovi obuhvataju praćenje prime- su svi poslovi u vezi sa pripremom ne ekonomskih instrumenata, izra- Odluke o budžetu grada Beograda du i realizaciju finansijklih planova i

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 27 D za 2009. godinu i donošenjem finan- skim objektima Prihvatilišta za pse

O sijskog plana, kao i poslovi na izradi i mačke u Ovči”; 618 zahteva sa preuzetom obavezom n nabavku i predaju tri specijalna UV i rešenja o isplati i angažovanju sred- vozila Veterinarskoj stanici „Beo- stava budžeta. grad”, radi efikasnijeg i kvalitetni- jeg obavljanja poslova komunalne zoohigijene; VI PROGRAMI KOMUNALNE n finansijsku pomoć društvima za zašti- ZOOHIGIJENE tu životinja na teritoriji grada Beogra- da, kao podrška „Strategiji rešava- Redovne aktivnosti u oblasti nja problema pasa lutalica na teri- komunalne zoohigijene toriji grada Beograda“, radi nabav- Grad Beograd – Gradska uprava ke dela potrebne hrane za napušte- grada Beograda u skladu sa Zako- ne životinje (potpisani su ugovo- nom o veterinarstvu („Službeni gla- ri sa pet društava, koja su ispunila snik Republike Srbije“, broj 91/05), zahtevane uslove); organizuje na svojoj teritoriji obav- n finansijsku pomoć Gradskoj opšti- ljanje poslova komunalne zoohigi- ni Rakovica za realizaciju Programa jene. izgradnje prihvatilišta za pse i mačke, u U okviru utvrđenih obaveza Sekreta- okviru koje je završena prva faza rijat za zaštitu životne sredine grada projekta izgradnje prihvatilišta Beograda, zaključio je ugovor sa teritoriji te opštine (uređena je slo- Veterinarskom stanicom „Beograd” bodna površina za izgradnju azila, o poveravanju vršenja poslova hva- obezeđeni su geodetski radovi, pri- tanja i zbrinjavanja napuštenih pasa bavljeno je odobrenje za izgrad- i mačaka i neškodljivog uklanjanju, izgrađeni nepropusnii temelji nja životinjskih leševa. Tokom 2008. za postavljanje montažnih modu- godine, pored redovnog obavljanja larnih boksova za smeštaj životi- ovih poslova, izvršene su aktivnosti nja i montažne ambulante, izgra- koje se odnose na: đena je pristupna saobraćajnica sa nabijenom podlogom od tucanika), n sterilizaciju 1800 pasa u okviru a u decembru mesecu isplaćena Projekta „Plan masovne steriliza- su sredstva za troškove izvođenja cije napuštenih pasa u višenamen- daljih radova u 2009. godini. U 2008. godini je nastavio sa radom „Info-centar za zaštitu životinja“ kroz uspostavljanje kontinuirane edukacije, sistematskog informisanja, medijacije, promocije odgovornog vlasništva, udomljavanja i unapre- đenja zaštite životinja.

VII OSTALE AKTIVNOSTI U okviru međuresorske saradnje sa drugim organima, organizacijama, naučnim i stručnim institucijama, Sekretarijat za zaštitu životne sredine je podržao ili aktivno učestvo-

28 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI vao u realizaciji brojnih projekata i sa Ministarstvom zaštite životne D

programa kojima se podiže svest o sredine i institucijama koje brinu O značaju zaštite životne sredine. Obe- o planeti zemlji u Srbiji (Srpsko leženi su i mnogi značajni datumi i geološko društvo; Geološki insti- UV događaji: tut Srbije; Rudarsko-geološki fakul- n .19. . mart 2008. godine - javno predstav- tet; Zavod za zaštitu prirode Srbi- ljanje projekata nevladinih organizacije; Geografski fakultet; Institut za ja finansiranih sredstvima budže- biološka istraživanja „Siniša Stan- ta grada Beograda na osnovu spro- ković“; Prirodnjački muzej; Repu- vedenog javnog konkursa. Javno blički hidrometeorološki zavod; predstavljanje projekata organi- Geomagnetski zavod; Seizmološ- zovano je kao podrška nevladinim ki zavod Srbije; JP „Srbijašume“; organizacijama i široj javnosti za Institut za šumarstvo; JKP „Zeleni- pokretanje i unapređenje aktivno- lo Beograd“; Agencija za reciklažu; sti na zaštiti životne sredine Beo- Fakultet za primenjenu ekologiju grada. „Futura“ i brojne nevladine orga- n .22. . mart 2008. godine - Svetski dan voda . nizacije, na keju kod hotela „Jugo- obeležen je u saradnji sa brojnim slavija“ postavljen je „Grad šato- organizacijama koje su se okupi- ra“ naučnih i stručnih institucija le na vodi zbog brige o vodi, i to: koje se bave globalnim, regional- Ministarstvo zaštite životne sre- nim i lokalnim istraživanjima pla- dine; Ministarstvo poljoprivrede, nete Zemlje i koje su predstavile i šumarstva i vodoprivrede - Repu- popularizovale svoj rad (obrazov- blička direkcija za vode; JVP „Srbi- ni materijali, kviz znanja za biološ- javode“; Geološki institut Srbije; JP ke, ekološke i istraživačke sekcije „Srbijašume“; Agencija za reciklažu; škola i dr). JKP „Beogradski vodovod i kana- n .5. . jun 2008. godine - Svetski dan zašti- lizacija“; JKP „Zelenilo Beograd“; te životne sredine, obeležen je broj- Gradski zavod za javno zdravlje; nim manifestacijama, a u sarad- Društvo za hidrologiju Srbije; Insti- nji sa Sekcijom keramike ULU- tut za hemiju; JKP „Gradska čisto- PUDS-a postavljena je izložba „Kli- ća“ i MUP – rečna policija, dve matske promene“. Autori su obradi- nevladine organizacije „Ekološki li pojedine segmente prirode („O centar Vratimo lepotu rekama“ i vetru....o vodi“, „Zemljoid“, „Ana- „Dunav u srcu“, kao i nadležne bioza“, „Vodeni svet“, „Vrtovi“ i službe Gradske uprave grada Beo- dr) i svojom inventivnošću i „oruž- grada. Tema Svetskog dana voda u jem“ uspeli da pokrenu razmišlja- 2008. godini („Sanitation“ - sanita- nja o ovom velikom problemu i da cija, higijena, održavanje zdravlja) upozore na neophodnost svesnog promovisana je programom „Kori- i savesnog čovekovog delovanja u sti izvor tako da vodu možeš piti i zaštiti sopstvene životne sredine. na rečnom ušću“ koji je realizovan n .29. . jun 2008. godine – Dan Dunava . održavanjem skupa na Hajdučkoj obeležen je u Beogradu i grado- česmi, a program „Od izvora do vima drugih zemalja u Dunav- ušća“ promovisan je na ušću Save skom slivu, pod sloganom „Zajed- u Dunav. no za čiste vode“. Na inicijativu n .22. . april 2008. godine - Dan planete građana Vinče, Ritopeka, Boleča, Zemlje obeležen je u svetu i kod nas Leštana i Grocke Sekretarijat za pod sloganom ”Nauke o planeti zaštitu životne sredine organizo- Zemlji u službi društva”; u saradnji vao je obeležavanje Dana Dunava

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 29 D u Vinči - na arheološkom lokalite- ne sredine i Zavod za zaštitu pri-

O tu u Vinči. Odgovarajući na inicija- rode Srbije. tivu građana ovog dela Beograda UV pokrenute su aktivnosti na sagledavanju mnogih ekoloških proble- IZDAVAČKA DELATNOST, PROMOCIJE I ma. Reka Bolečica, koja prožima PREZENTACIJE šire područje ovog dela Beograda, je jedan od najzagađenijih vodoto- Sekretarijat za zaštitu životne sre- ka na području Grada - istovreme- dine je samostalno ili u saradnji sa no je pritoka Dunava i njegov zaga- drugim institucijama učestvovao u đivač. U neposrednoj blizini ušća izradi, izdavanju, štampanju i pro- Bolečice u Dunav nalazi se jedno mociji većeg broja naučnih, stručnih, od najznačajnijih arheoloških nala- obrazovnih i informativnih projeka- zišta vinčanske kulture, te je done- ta, publikacija, časopisa, monogra- ta odluka o pokretanju aktivnosti fija, edicija, filmova itd. Posebno se na utvrđivanju ekološkog statusa ističe: Monografija „Zaštićena prirodna i uređenju i zaštiti područja ušća dobra Beograda - zapis 2008.” urednika reke Bolečice u Dunav. Hranislava Milanovića, zatim izdanje publikacije “Kvalitet životne sredine n 20-24.. . oktobar 2008. godine - Evropska u 2007. godini” na engleskom jeziku. nedelja šuma obeležena je u Srbi- ji održavanjem brojnih aktivnosti Sekretarijat za zaštitu životne sredi- kao odgovor na evropsku inicijati- ne obezbedio je i sredstva za akciju vu (UN FAO, UN ECE, Ministarska „Zaštitimo ptice u gradu“, čiji je cilj da konferencija o zaštiti šuma u Evro- se kod dece školskog uzrasta, kroz pi i dr). Koordinator svih aktivno- aktivno učešće u različitim oblicima sti bilo je Ministarstvo poljoprivre- rada, razvije ekološka svest o znača- de, šumarstvana i vodoprivrede - ju očuvanja biološke raznovrsnosti. Uprava za šume, a Sekretarijat za zaštitu životne sredine, pratio je i pomagao u realizaciji ove inicija- PODRŠKA STRUČNIM SKUPOVIMA tive. Završna manifestacija – skup Predstavnici Sekretarijata aktivno su u Knez Mihajlovoj ulici, održana učestvovali u organizaciji, pripremi i je u specijalnoj „mini šumi“ koja je radu stručnih konferencija, saveto- za ovu priliku preseljena u centar vanja, kongresa, tribina, radionica i grada. Građanima su poklonjene drugih skupova u zemlji i inostran- sadnice (JP „Srbijašume“) i propa- stvu, od kojih se posebno ističu: gandni materijal o značaju šuma. 1 . .Workshop. on Integrated Pollution Pre- n Izložba. . „EKO-FOTO 2008“ (8. 12. 2008. vention and Control Directive 96/61/ godine) sa temom: „Odnos prema EC, Belgrade, Serbian Chamber of životnoj sredini“ postavljena je u holu Commerce, 30-31 January 2008; Starog dvora. Izložene su umetnič- organized by TAIEX in co-operati- ke fotografije 48 fotografa Centra on with Serbian Chamber of Com- za foto talente iz Beograda. merce; n 11.. . decembar 2008. godine - Svetski dan 2 . Koraci. procesa pripreme za dobijanje brige o planinama obeležen je promo- integrisane dozvole, u Beogradu, u cijom Monografije „Zaštićena prirod- Privrednoj komori Beograda, 2- na dobra Beograda - zapis 2008“ čiji je 3. april 2008. godine; organiza- izdavač Gradska uprava grada Beo- tor Privredna komora Beograda grada - Sekretarijat za zaštitu život- u saradnji sa NVO „Ambasado- ri životne sredine-Environmental

30 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Ambassadors“ akreditovanim od and Action“) održan je u Veneci- D

UNEP-a i partnerima iz konsul- ji u periodu od 02-09. novembra O tantske kompanije Konzorcijum 2008. godine. Organizator kursa Enviro-L i Nikov consulting iz bio je Regionalni centar za zaštitu UV Makedonije; životne sredine Centralne i Istoč- 3 . .Drumski. transport i aerozagađenje od ne Evrope(The Regional Envi- vozila, u Beogradu, na Beograd- ronmental Center for Central and skom sajmu, 4. april 2008. godi- Eastern Europe - REC) a partner u ne, stručno-tematska međunarod- organizaciji bio je Internacional- na konferencija u organizaciji Beo- ni Univerzitet iz Venecije (Veni- gradskog sajma i Poslovnog udru- ce International University). Cilj ženja proizvođača drumskih vozi- kursa je jačanje i izgradnja kapa- la Srbije; citeta za upravljanje i investicije u 4 . .XXXVI. međunarodna konferencija oblasti održivog razvoja na lokal- „Otpadne vode, .komunalni čvrst i opa- nom i nacionalnom nivou, a teme san otpad“, u Vršcu od 14-17. aprila kusa bile su: održivi razvoj, meha- 2008. godine, u organizaciji Udru- nizmi za jačanje sektora zaštite ženja za tehnologiju vode i sani- životne sredine, planiranje održi- tarno inženjerstvo iz Beograda; vih gradova, klimatske promene i energetika u održivim gradovima, 5. Međunarodni kongres asocijacije vode kao i javno privatna partnerstva u u rudarstvu, sa temom „Rudničke vode oblastima koje su teme kursa. i životna sredina“, Karlove Vari, Republika Češka, 2-5. juni 2008. 10. Peta regionalna naučno-stručna kon- godine; ferencija o sistemu upravljanja zašti- tom životne sredine u elektroprivredi 6. Prisustvovanje savetovanju „Bud- i međusobno zavisnim kompanijama, vanski pravnički dani“, na temu „Aktu- Divčibare10-14. novembar 2008. elna pitanja savremenog zakonodav- godine, u organizaciji Forum stva“, Budva, 2-6.juni 2008. godine, kvaliteta; u organizaciji Udruženja pravni- ka Srbije; 11 .II . međunarodni Miteco Forum, u Beo- gradu, Sava Centar, 18–19. novem- 7 . .Poslovni. model hemijski lizing – Novi bar 2008. godine, u organizaciji pristup održivom upravljanju hemi- preduzeća „Miteco“, Međunarod- kalijama, u Beogradu, Privredna ne Finansijske korporacije (IFC) i komora Srbije, 01. jul 2008. godine, Privredne komore Srbije; radionica u organizaciji Centra za čistiju proizvodnju Srbije, Udru- 12 . Čistije. tehnologije i novi materijali ženja za hemijsku, farmaceutsku, – put u održivi razvoj, u Beogradu, gumarsku industriju i industri- Tehnološko–metalurški fakultet ju nemetala, Udruženja za metal- Univerziteta u Beogradu, 27–28. nu i elektro industriju i Udruženja novembar 2008. godine, naučno– za energetiku i energetsko rudar- stručni skup u organizaciji tog stvo; fakulteta; 8 . .Upravljanje. otpadnim uljima, u Beo- 13 . Obrazovanje. za zaštitu životne sre- gradu, Privredna komora Srbije, dine i održivi razvoj, u Beogradu, 20. oktobar 2008. godine, savetova- Udruženja građana „Škola za nje u organizaciji Privredne komo- opstanak“ i Sekretarijat za zašti- re Srbije i Asocijacije za naftu i gas tu životne sredien, 22. decembar YUNG; 2008. godine, seminar za zaposlene u Gradskoj upravi grada Beo- 9 . .Kurs. o lokalnom održivom razvoju i akci- grada. ji („Course on Local Sustainability

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 31 D Kontinuirano je pružana podrška ne sredine i energetike – ECOFAIR (26-

O seminarima „Škola kao partner u 28.11.2008. godine), Sekretarijat za zaštiti životne sredine“ koje je orga- zaštitu životne sredine je posetioci- UV nizovao Zavod za zaštitu prirode ma predstavio deo aktivnosti iz svog Srbije u saradnji sa Dečijim kultur- delokruga rada. nim centrom iz Beograda. Program ovog seminara akreditovan je kod Ministarstva prosvete, a namenjen Saradnja, komunikacija je nastavnicima beogradskih osnov- U toku 2008. godine Sekretarijat je nih škola. Predstavnici Sekretarijata ostvario stalnu saradnju i komunika- učestvovali su kao stručna podrška ciju sa drugim sekretarijatima Grad- i dodelili su polaznicima obrazovne ske uprave grada Beograda, javnim materijale za biološke i geografske komunalnim preduzećima, drugim kabinete škola. gradskim, republičkim i opštinskim Sekretarijat za zaštitu životne sredi- institucijama u vezi sa zajedničkim ne, u saradnji sa Sekretarijatom za aktivnostima na projektima i pro- informisanje, organizovao je neko- gramima kojima se podiže nivo kva- liko tematskih konferencija za štam- liteta životne sredine u gradu. pu i to: Monitoring u životnoj sredi- Posebna pažnja posvećena je stalni, Realizacija „Strategije rešavanja noj komunikaciji i saradnji sa nevla- problema pasa lutalica na teritori- dinim organizacijama, udruženjima ji Beograda“, DDD programi, „Dani građana i pojedincima, zatim nauč- evropske baštine“ i dr. nim i stručnim institucijama, škol- skim i predškolskim ustanovama. Organizovano je i više zajedničkih Prezentacije, kampanje akcija čišćenja obala, priobalja i zele- Na Beogradskom sajmu, u okvi- nih površina, posebno obale Duna- ru Međunarodnog sajma zaštite život- va, Velikog ratnog ostrva i dr.

32 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 2.0 BEOGRAD U BROJKAMA D O UV

Površina (ha) Tabela i karta sa opštinama Naselje Grad Beograd Grad Beograd Beograd R. br. Ime opštine ukupno 322 .268 35.995 1 . Stari Grad 541 ostrva 541 2 . Vračar delovi Save 3 . Savski Venac 2.225 2.225 i Dunava 4 . Novi Beograd 5. Zvezdara 6 . Rakovica 7 . Voždovac 8 . Čukarica 9 . Zemun 10. Palilula 11 . Surčin 12 . Barajevo 13 . Obrenovac 14 . Grocka 15. Sopot 16 . Lazarevac 17 . Mladenovac

R . . BEOGRAD REZULTAT broj 1 . Površina, km², 2005 3222 2 . Broj naselja, 2005. 166 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 1552151 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 1576124 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. 23973 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. 219418 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. 37443 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. 912 Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 9 . 884 2005. 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 777836 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 282 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 277 .7

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 33 D mostovi ulice (u 10

O (preko javne česme (na gradske centralnih vodenih trgovi skverovi užem području fontane opštine opština

UV tokova grada 39) 5517) 138) 17 7.805 412 36 34 76 20

OPŠTI PODACI

Naselja Stanovništvo (stanje) Red. Gradska Površi 30. 06. 2005. br. opština na km2 Mesne

vredne vredne Prosečna Na opštine Poljopri- Registro- Broj Ukupno zajednice kancelarije površine % površine Katasta r ske veličina km² 1 km² mesne vane Grad 3 .222 68,1 166 19,4 1.596.919 497 175 307 83 Beograd 1 . Stari grad 7 1 7 54.242 10.848 1 17 - 2 . Vračar 3 - 1 3 56.4998 1 .833 1 4 - Savski 3 . 14 - 1 141 4 .318 2.951 1 9 - venac Novi 4 . 41 35,8 1 41 218 .439 5.328 2 18 - Beograd 5. Zvezdara 32 56,6 1 32 137.523 4 .298 4 17 - 6 . Rakovica 30 41,4 1 30 100.783 3.251 3 13 - 7 . Voždovac 149 63,1 5 29,8 153.334 1.029 8 24 7 8 . Čukarica 156 53,1 8 19,5 173 .748 1 .182 8 11 - 9 . Zemun 150 68,3 2 75 155.222 1.035 4 22 2 10. Palilula 447 66,7 8 55,9 160.542 359 11 23 6 11 . Surčin 289 69,4 7 41,3 39.160 136 7 7 7 12 . Barajevo 213 71,1 13 16,4 25.000 118 13 14 - 13 . Obrenovac 410 74,6 29 14,1 71.340 174 29 29 9 14 . Grocka 289 73,2 15 19,3 78.605 272 14 15 14 15. Sopot 271 72,8 17 15,9 20.339 74 16 16 14 16 . Lazarevac 384 60,5 34 11,3 58.717 153 34 44 11 Mladeno 17 . 339 80,6 22 15,4 52.108 154 19 24 13 vac

Geografske kordinate Beograda Položaj kraj Severna geograf- Istočna geo- Opština njih tačaka ska širina grafska dužina Sever 45°06’ 20°23’ Palilula Jug 44°16’ 20°18’ Lazarevac Istok 44°27’ 20°52’ Mladenovac Zapad 44°38’ 19°59’ Obrenovac

34 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI n

Tereni neogenog pobrđa; D

Nadmorska O Merna tačka n Brdski i brdsko-planinski tereni i visina (m) n

Geotehnogeni tereni, odnosno UV tereni formirani antropogenom Grad Beograd delatnošću. Najviša tačka Prema geološko-geomorfološ- 628 – Kosmaj kim karakteristikama na području Beograda izdvajaju se sledeće geo- Najniža tačka 71 prostorne celine: – Grocka n Aluvijalna zaravan Pančevačkog Naselje Beograd rita; n Lesna i lesoidna zaravan južnog Najviša tačka Srema; – Opservatorija 248,6 n Aluvijalna zaravan južnog Srema; „Zvezdara“ n Aluvijalna zaravan Makiša i Ade Najniža tačka Ciganlije; – Sportski centar 75,3 n Aluvijalna zaravan Posavo – „25. maj“ Tamnave i donjeg toka Kolubare; Kalemegdan 125,5 n Aluvijalna zaravan u dolini sred- Terazije 117 njeg toka Kolubare i donjeg toka Trg Slavija 117 Tamnave; n Jezerska površ Posavo – Tamnave; n Pobrđe i zaravni u neposrednom Prirodne karakteristike slivu Dunava; Metropoliten grada Beograda zauzi- n Pobrđe u neposrednom slivu Save; ma ivične delove dveju velikih pri- n Neogeno pobrđe i brdsko područje rodnih celina: Panonske ravnice i sa zaravnima u slivu Kolubare; Balkanskog poluostrva. Sam grad n Neogeno pobrđe i zaravan u slivu Beograd lociran je na liniji konver- reke Ralje; gencije ove dve, u fizičko-geograf- n Neogeno pobrđe i zaravan u slivu skom pogledu potpuno različite pri- reke Lug; rodne celine. Na severu je ravnica, a na jugu više uzdignuto zemljište, n Brdsko i brdsko-planinsko područ- ispresecano niskim aluvijalnim rav- je severne Šumadije; nima duž vodenih tokova. Prirodnu n Brdsko-planinsko područje Kosma- granicu između celina čine većim ja; delom reke Sava i Dunav. Položaj n Brdsko-planinsko područje u slivu Beograda, na spoju dveju visoko Peštana i Onjega; kontrastnih prirodnih celina, obez- U okviru administrativnog područ- beđuje gradu raznovrsne prirodne ja Beograda vegetacija se sagledava potencijale. preko funkcionalno-ekoloških jedi- Na teritiriji Beograda zastupljene su nica, odnosno bioma (biom sarži sledeće osnovne geološko-geomorfo- karakteristike predela u geograf- loške kategorije terena: skom smislu, vegetacijske osobeno- n Niskoravničarski tereni fluvijalnog sti i specifičnosti faune). genetskog tipa; Izdvajaju se tri bioma. Na severu je to n Eolske i eolsko-akvatične zaravni biom stepa i šumo-stepa. . južnog Srema;

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 35 UVOD 36 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 2008. U BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 2008. U BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET 37

UVOD UVOD 38 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 2008. U BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 2008. U BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET 39

UVOD D Duž vodenih tokova je biom južnoe- srednjom godišnjom temperaturom

O vropskih listopadnih šuma vodoplavnog 14°C. Najhladniji mesec je decem- i nizijskog tipa. bar -5,1°C (srednja minimalna 9,7°C) UV Na jugu je biom submediteranskih šuma . a najtopliji je u juli sa 25,8°C. Maxi- sa hrastom sladunom i cerom. malna temperatura izmerena je u Prilikom formiranja karaktera pre- julu i iznosi 43,6°C. U toku godine dela uticaj čoveka je značajan, pone- bilo je 44 tropska dana, 103 letnja, 16 kad presudan. Tri glavne dimenzije dana sa mrazom i 14 ledenih dana. definišu taj uticaj: Prosečna godišnja količina padavi- n korišćenje i upravljanje zemlji- na je 839,0 mm. Najviše kiše palo je štem; u novembru 131,5 mm i junu 107,6 mm. Kišnih dana bilo je 136, dana n karakter naselja i objekata; sa snegom i susnežicom 15, a maxi- n šume i tip polja (njiva, oranica, liva malna visina snega iznosila je 16 cm. da) Prosečna godišnja relativna vlažnost Promene prirodnih predela Beogra- je 64%. Sa najmanje vlage je april da traju vekovima. Prirodna sredi- mesec (srednja relativna vlažnost na je jako izmenjena, degradirana, a 45%), a mesec sa najvećom vlažno- neki od vidova degradacije su: šću je decembar (83%). Srednja vred- n razaranje površinskog sloja zemlji- nost vazdušnog pritisaka iznosila šta, mestimično i do znatne dubine, je 1001,1 mbar, a u decembru mese- radi eksploatacije rude i građevin- cu 1008,6 mbar. U toku godine zabe- skog materijala; leženo je 80 vedrih dana (najviše u n uništavanje autohtone vegetacije, aprilu -18 i julu -18). Zabeležen je i 91 posebno šumskog pokrivača; tmuran dan (najviše u oktobru -14 i n poremećaj režima voda; decembru -21). Srednja brzina vetra tokom godine iznosila je 2,3 m/sec, a n zagađenje vodotokova; u martu mesecu srednja brzina vetra n zagađenje vazduha; iznosila je 3,3 m/sec. n poremećaj zemljišta usled izgradnje. ISTORIJSKE KARAKTERISTIKE Znatniji poremećaji prirodnog kvaliteta pejzaža nastali su usled izgrad- Singidunum, Singedon, Nandor nje industrijskih kompleksa na Fehervar, Nandor Alba, Alba Grae- mestima koja nisu imala uslove za ca, Grieschisch Weisenburg, Misir tu svrhu, neplanskom izgradnjom Rumelije, Dar ul Džihad, Fićirba- vikend naselja, kao i nelegalnom ir, Breg borbe i slave, Kuća slobo- izgradnjom stambenih područja. de, Vrata istoka, Vrata zapada... Ovo su samo neka od tridesetak imena Na ovom području mogu se izdvo- koja označavaju Beograd i ukazuju jiti tri tipa modifikovanih predela: na njegovu burnu prošlost počevši urbani predeli, suburbani i kultivi- od trećeg veka pre nove ere, kada su sani predeli intezivne i ekstenzivne ga osnovali Skordisci kraj ušća Save obrade poljoprivrdnih površina. u Dunav. Jedan je od najstarijih gradova u Evropi (istorija traje preko KLIMA 7.000 godina) čiji arheološka nalazi- šta datiraju iz 5. milenijum pre nove Podaci za 2007. godinu ere. Pripadnici keltskog plemena su osnovali Singidunum u 3. veku pre Beograd i njegovu okolinu odliku- nove ere, dok prvo pominjanje Beo- je umerena kontinentalna klima, sa grada datira iz 878. godine. Tokom

40 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI svoje duge i burne istorije Beograd je rište osnovano 1869. godine. Grad je D

bio meta brojnih osvajača, a 38 puta takođe i sedište Beogradskog Uni- O je podizan iz pepela. Rimljani su ga verziteta osnovanog 1808. godine osvojili početkom nove ere i u njemu kao Velika škola i Univerzitet umet- UV ostali sledeća četiri stoleća. A onda nosti. U Beogradu se nalaze najzna- su se za grad na „raskršću svetova“ čajnija dela arhitekture, Kalemegdan borili Vizantinci, Huni, Gepidi, Sar- sa Beogradskom tvrđavom, brojni mati, Istočni Goti, Sloveni, Avari, spomenici kulture i druga nepokret- Franci, Bugari, Mađari. Tako je bilo na kulturna dobra, brojna arheološ- do 13. veka kada ulazi u sastav srp- ka nalazišta sa materijalnim ostaci- ske države. Za vreme despota Stefa- ma koja svedoče o razvijenoj civili- na Lazarevića,1403. godine, postaje zaciji i kulturi na tlu Beograda od prestonica i doživljava materijalni i praistorije do danas. kulturni procvat. Turci ga zauzimaju 1521. godine i, sa kraćim prekidima, ŠUME I PARKOVI ostaju sve do 19. aprila 1867. godine kada su ključevi Beogradske tvr- Na teritoriji Beograda šume zauzi- đave predati srpskom knezu Miha- maju 13.513 hektara i o njima se brine ilu Obrenoviću. Za vreme Prvog Šumsko gazdinstvo „Beograd“, koje svetskog rata, od jeseni 1915. godi- posluje u sastavu JP „Srbijašume“. U ne, bio je pod okupacijom austrou- beogradskim šumama najviše ima garske vojske. U Drugom svetskom jasena, cera, bukve, javora i bagrema. ratu, od 12. aprila 1941. do 20. okto- Na užem gradskom području prosti- bra 1944. godine, bio je pod okupa- re se 19 park šuma na 732,50 hektara. cijom nacističke Nemačke. Specijal- Najveće su Zvezdarska, Košutnjak i na enciklopedija gradova, izdata u Banjička šuma. U Beogradu ima i 64 Velikoj Britaniji, beleži da je Beograd javna parka ukupne površine 358,51 grad sa najviše bitaka u svojoj isto- hektara. Najpoznatiji su Kalemeg- riji. Na bedemima tvrđave doživeo danski park, Topčiderski park, Taš- je 114 velikih sukoba tokom kojih je majdanski park, Park prijateljstva, poginulo više od šest miliona ljudi. Hajd park i Pionirski park. Javno Arheološka nalazišta svedoče da su komunalno preduzeće „Zelenilo- naselja na području današnjeg Beo- Beograd“, pored park-šuma i parko- grada postojala u mlađem neolitu, va, na teritoriji gradskih opština odr- pet hiljada godina pre nove ere. Po žava još 2.236,42 hektara javnih zele- nalazištu u Vinči nazvana je najra- nih površina, 67.063 stabla u drvo- sprostranjenija kultura na tlu tadaš- redima i 2.474 žardinjera sa sezon- nje Evrope. Danas je Beograd, posle skim cvećem. Na užem gradskom Atine, najveća urbana celina na Bal- području ima oko 1.100 dečjih igrali- kanu. Beograd ima status glavnog šta, 4.581 rekvizita za zabavu i rekre- grada Srbije. Beograd je prestonica aciju, 18.181 klupa i 23 sanitarna srpske kulture, obrazovanja i nauke. objekta. Na široj teritoriji grada ima U njemu je najveća koncentracija 14 javnih parkova, a njihovo održa- institucija od nacionalnog značaja. vanje povereno je opštinskim komu- To su Srpska akademija nauka i nalnim preduzećima, koja istovre- umetnosti, osnovana 1886. godine meno brinu i o ostalim javnim zele- kao Srpska Kraljevska Akademija, nim površinama. Prvi javni park Narodna biblioteka Srbije, osnovana uređen je 1860. godine na uglu ulica 1832. godine, Narodni muzej, osno- Kneza Miloša i Nemanjine, a nazvan van 1844. godine i Narodno pozo- je Finansijski park. Uređivanje zelenih površina počinje u 19. veku, a

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 41 D prvi drvoredi zasađeni su između Savom, nalazi se Surčin, najmlađa

O 1840. i 1845. godine. beogradska opština. Na površini od 220 km² smestilo se sedam sela sa UV Veći šumski kompleksi u sastavu ŠG oko 40.000 stanovnika. Surčin je prva „Beograd“ beogradska destinacija sa kojom se susreću svi koji kolima,autobusom Naziv šume Opština ili avionom dolaze sa zapada. 1 . Lipovačka šuma Barajevo Na teritoriji opštine nalazi se beogradski aerodrom „Nikola Tesla”. U Avala . 2 . Voždovac okviru aerodroma je Muzej vazdu- Rušanjske šume hoplovstva, osnovan 1957. godine sa 3 . Gročanska ada Grocka željom da se sačuvaju eksponati zna- čajni za nastanak i razvoj avijacije na Stepin lug (deo na 4 . Zvezdara našim prostorima. Po broju i vred- Voždovcu) nosti eksponata muzej se svrstava u Bojčin, . desetak vodećih institucija ove vrste Draž, . u svetu. U muzeju se čuva preko 200 Gibavac, . 5. Zemun vazduhoplova, 130 avio motora, više Crni lug, . Zidine, . radara, raketa,najrazličitija vazduho- Drenska plovna oprema, preko 20.000 knjiga i tehničke dokumentacije i više od Obrenovački zabran . 6 . Obrenovac 200.000 fotografija. U sklopu muze- Skeljanska ada ja je i univerzalna bioskopska dvo- Tamiš . rana sa 120 mesta, specijalizovana 7 . Rit . Palilula prodavnica suvenira, maketa i vaz- Dunav duhoplovne literature, zatim klub 8 . Manastirska šuma Rakovica Muzeja u kom se posetioci mogu odmoriti i osvežiti. aGuberev čka . U donjem Sremu, između sela Jako- šuma, . Vranovac, . va i Baljevca, nalazi se manastir Fenek . . Morak, . Po svom nastanku i istorijskoj sud- 9 . Dužinski gaj, . Sopot bini tesno je povezan sa sudbinom Trešnja, . fruškogorskih manastira. Osniva- Kosmaj . (deo u . nje Feneka vezuje se za doba Stefa- Mladenovcu) na Lazarevića, koji je vladao ovim krajevima i u čije vreme se razvi- uKoš tnjak . ja kult Svete Petke. Pretpostavlja se (deo u Rakovici), . Sremački rit, . da je prva crkva podignuta na ovom Makiš, . mestu u XV veku. Najraniji pomeni 10. Čukarica Ada Ciganlija, . nalaze se u jednom zapisu iz 1563. Gorica, . godine, kada je to već bio razvijen Duboko, . Jasenovo, manastir u kome su se prepisivale knjige. U Feneku su boravile mnoge znamenite istirujske ličnosti. BEOGRADSKA IZLETIŠTA NA LEVOJ I Sa desne strane puta koji vodi od DESNOJ OBALI SAVE Jakova prema Boljevcima nalazi se kamen-međaš nekadašnjeg imanja Surčin manastira Fenek, postavljen 1747. Jugozapadno od Beograda, omeđena godine. Kamen je pravougaonog autoputem Beograd - Zagreb i rekom oblika, zaobljen pri vrhu, visine 2

42 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI m. Prema narodnom predanju, za manifestacije je da se kulturnim i D

vreme borbi protiv Turaka, Srbi koji umetničkim dešavanjima, budućim O su bežali preko Save na teritoriju generacijama, dočara vrednost i tra- Habsburške monarhije, žurili su da dicija Srema. Za Veliku Gospojinu, UV se domognu kamena – međaša mana- 28. avgusta, održava se tradicional- stira Fenek, gde su se osećali bez- na izložba Strašilijada. Za tu priliku bednim. Otuda i naziv „Zlatni krst”...... svi se trude da naprave što strašni- U Jakovu se, 22. juna, na Salašu Str- je strašilo. men, održava međunarodno takmi- Prva polovina oktobra, u Boljevcima, čenje u preskakanju prepona. Ovo rezervisana je za Festival male forme. . takmičenje praćeno je i drugim Cilj festivala je promovisanje malih događajima vezanim za konje i život pozorišnoh formi i neafirmisanih na salašu. glumaca. Atraktivno izletište, Bojčinska šuma, bogato je drvetom hrasta lužnjaka Obrenovac i cera, jasena, lipe i graba. U proš- Na prostoru od ušća Kolubare u losti su stanovnici Progara koristi- Savu do ulaza u Obrenovac, na 60 li Bojčinsku šumu za gajenje stoke, ha, pruža se predivna šuma, izletište naročito, svinja. I danas se u ovoj i rezervat Zabran. Šuma u kojoj preo- šumi mogu naći „kolebe”, pletene od vlađuje beli jasen, hrast, brest i topo- pruća i prekrivene slamom. Bojčin la, predstavlja izuzetan prostor za je predstavljao utočište za meštane trčanje, šetnju i oporavak na pro- okolnih mesta, kao i za ostale nevolj- plancima, sa klupama i stolovima. nike kroz burnu istoriju.U toku dru- Plaža na Savi, opremljena pontoni- gog svetskog rata ovde je bilo važno ma tuševima i uređenim prilazima uporište boraca za slobodu, o čemu vodi, leti okupi preko 10 000 kupa- svedoče prokopane baze kao i spo- ča.Tu su i čamci za najam i reviri za men tabla na ulazu u šumu. Danas ribolov, a čitav kraj krase tri resto- se u ovom izletištu održavaju razne rana sa terasama u dubokoj šum- manifestacije, a najpoznatija je Fija- skoj hladovini. Na proplanku, pored kerijada (12. jul). Na ovoj paradi fija- reke Izgrađen je „Grin hotel”, kom- kera i zaprega prikazuje se upare- pleks od pet sojenica, od kojih naj- nost i urednost konja, kočijaša i opre- veća predstavlja nacionalni restoran me. Paradu prate i dodatni progra- „srpska kuća”, jedinstven u ovim mi . . regionu. Četiri manje služe isklju- Rečno jezero, odnosno mrtvaja reke čivo za odmor i uživanje. Nedav- Save, je jezero Živača. Pretvoreno je no je završena i moderna trim staza u ribnjak i poseduje veliku količinu kroz šumu, opremljena rekvizitima i rečne ribe. Nivo vode u jezeru regu- spravama za vežbanje i rekreaciju. liše kanal Vok. Etno - radionica, na obali Save u selu U selu Boljevci, udaljenom 28 km od Skela kod Obrenovca, predstavlja centra Beograda, u neposrednoj bli- etno ambijent u kojem je smeštena zini reke Save, u prelepim šumovi- stara srpska kuća sa tipičnim ente- tim predelima ovog ravničarskog rijerom kuća iz X IX veka, mini zoo- kraja, nalazi se lovište Crni Lug. Uku- loški vrt i restauracijski prostor, gde pna površina lovišta je 1.055,22 ha, se na jednom mestu može pogleda- a bogato je jelenima i divljim svi- ti kako se obnavlja stari nameštaj, njama. zaprežna kola, ali i kako se neguju U Boljevcima se svake godine (23- 28. avgust) održavaju Dani Srema. Cilj

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 43 D stari srpski zanati, kao i umeće gaje- Zdanje iz XVIII veka, Časni dom poro-

O nja životinja. dice Mihailović, predstavlja jednu od U Velikom Polju, nalazi se Ekološka kuća, najstarijih i najlepših kuća starog UV Jozića koliba, iz vremena Ustanka u Paleža. Pripadala je Dimitriju Mar- Posavini, sa eko baštom i 6 zaštiće- koviću, uglednom trgovcu iz Obre- nih stabala starosti preko 200 godi- novca. Čest gost u njegovom domu na. „Grupa stabala hrasta lužnjaka kod bio je knez Miloš, ali i Joakim Vujić, Jozića kolibe” zaštićena su Rešenjem pišući svoje putešestvije. Skupštine grada Beograda br. 501- Obrenovac poseduje kompleks otvore- 8/96-XIII-01 od 01. 02. 1996. godi- nih i zatvorenih bazena, idealnih za pri- ne. Predstavljaju spomenik prirode preme sportista i rekreativaca. Voda botaničkog karaktera, III kategorije i zatvorenog bazena greje se i zimi, a u društvenoj su svojini. Staralac nad emperatura je 30°C. Sportsko rekrea- ovim prirodnim dobrom je „Eko tivni centar „Obrenovac” pruža odlič- fond” iz Obrenovca. ne uslove za bavljenje dvoranskim Na putu za Banjane, u selu Grabovac, . sportovima, kao i raznovrstan kul- nalazi se manastir Svetog Oca Nikolaja, . turno-umetnički program. od davnina metoh manastira Bogo- U ovoj gostoljubljivoj varoši, od maja vađa. Po predanju, kraj lekovitog do novembra, održavaju se manife- izvora, osnovao ga je srpski kralj stacije kao što su: Dragutin 1284. godine. Manastir je n .„Pileći . ustanak”, Zabran, maj mesec. porušen u vreme Karađorđa. Obno- n .„Veče . nacionalne kuhinje”, Obrenovac, vio ga je Knez Miloš za vreme svoje maj mesec. vladavine. U porti manastira nalazi n .„Vidovdanska . regata”, Zabrežje, juni se lekoviti izvor Vidan. Krajem XVI mesec. Spust rekom Savom od i gotovo do kraja XVII veka u mana- Zabrežja do Obrenovca čamcima i stiru Grabovac postojala je prepisi- drugim plovilima. vačka škola u kojoj su prepisivane bogoslužbene knjige. U XVI veku n .„Leto . pod platanima”, Obrenovac,,juni monasi manastira prepisali su izu- i avgut mesec. zetno vrednu knjigu „Minej”. n .„Frizbi . open”, Zabran, avgust mesec. U selu Orašac, nalazi se crkva brvnara. . Takmičenje u bacanju frizbija. Prvobitna crkva sagrađena je u XVIII n .„Savezna . izložba pasa svih rasa”. Stadi- veku.Pored nje je uz gusle 1809. on FK Obrenovac, prva nedelja sep- pevao Filip Višnjić, narodni guslar i tembra. pevač, pozivajući ustanike na borbu. n .„Fišerov . memorijal”, Obrenovac, sep- Nekoliko gdina kasnije,u znak osve- tembar mesec.Takmičenje sport- teTurci su je zapalili. Obnovljana je skih ribolovaca. 1895. i 1921. godine i tom prilikom n .„Međunarodno . otvoreno prvenstvo Beo- je zadržan stari izgled. Ikonostas i grada u šahu”, Obrenovac,novembar crkveni nameštaj karakteristični su mesec. za crkve XIX veka. Ikone su iz XIX veka.

44 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD

ZAGAĐIVAČI I GEOTEHNOGENI ČINIOCI Karta 26

GEOTEHNOGENA KARTA ŠIRE TERITORIJE BEOGRADA

ENERGETSKI KOMPLEKSI Termoelektrane

Pepelišta

RUDARSKA AKTIVNOST

Kopovi

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 2008. U BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET Odlagališta jalovine

GRAĐEVINSKA I DRUGA AKTIVNOST

Veći zemljani iskopi Zona magistralnih saobraćajnica

Ugrođeni građevinski objekti i naselja Ugrođene deonice magistralnih saobrađajnica Industrijska proizvodnja: hemijski kompleksi i dr. Zona magistralne infrastrukture Pozajmišta prirodnog građevinskog materijala

Groblja Neuređene i nedovoljno uređene deponije komunalnog otpada

Nuklearni otpad Zone intenzivne poljoprivredne aktivnosti 0 3 6 9 12 km 0 3 6 9 12 km Izlivi otpadnih voda

Smer delovanja geotehnogenih zagađivanja Neuređena-nehigijenska naselja 45

Beograd, 2002

UVOD Broj 21.647 69.680 69.448 58.882 56.389 70.234 97.752 47.682 20.527 70.791 161.376 140.483 181.692 224.424 156.587 154.632 stanovnika D O 292 698 3.165 4.074 3.036 1.400 (ha) 21.312 14.864 28.923 43.872 38.351 33.900 40.995 44.661 27.075 15.650 UV UVOD Površina Karta 2 Beograd, 2002 DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO Naziv Barajevo Voždovac Vračar Grocka Zvezdara Zemun Lazarevac Mladenovac Novi Beograd Obrenovac Palilula Rakovica Savski Venac Sopot Stari Grad Čukarica Granica opštine Granica Generalnog plana (GP) Opštine ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD TERITORIJA BEOGRADA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 10 km 7,5 5 2,5 EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

46 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI D O UV KLIMA Karta 18 Stambeno tkivo Reke, potoci Kanali Auto put, magistrale Važnije gradske saobraćajnice Granica GP-a Beograd, 2002 DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO Zona 1 - Surčin plato Zona 2 - Krnjača Zona 3 - Novi Beograd Zona 4 - Brdovito zaleđe Zona 5 - Centar Prosečna godišnja ruža vetrova ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD TOPOKLIMATSKE ZONE I SREDNJE GODIŠNJE RUŽE VETRA 10 km 7,5 5 2,5 EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 47 D O UV KLIMA Karta 20 Beograd, 2002 Stambeno tkivo Reke, potoci Kanali Auto put, magistrale Vađnije gradske saobraćajnice Granica GP-a Izoterme (temperatura u C) Ts > 12,0 C (toplotno ostrvo) Ts > 11,5 C Ts < 11,00 C Ts < 10,0 C DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO SREDNJE GODIŠNJE ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD TEMPERATURE VAZDUHA 10 km 7,5 5 2,5 EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

48 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI D O UV KLIMA Karta 21 Beograd, 2002 Stambeno tkivo Reke, potoci Kanali Auto put, magistrale Važnije gradske saobraćajnice Granica GP-a DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO Izohijete (padavine u mm) P < 600 600 < P < 650 700 < P < 750 P > 750 ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD KOLIČINE PADAVINA SREDNJE GODIŠNJE 10 km 7,5 5 2,5 EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 49 D O UV

50 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 1. VAZDUH ZDUH A 1. V 1.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 51

Foto Nebojša Čović © ZDUH A 1. V 1.

Sadržaj poglavlja:

1�1� Kvalitet vazduha - zagađenost vazduha osnovnim zagađujućim materijama i specifičnim zagađujućim materijama poreklom od industrije 1�2� Kvalitet vazduha - zagađenost vazduha specifičnim materijama poreklom od izduvnih gasova motornih vozila 1�3� Radioaktivnost u vazduhu

52 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Stambeno tkivo Reke, potoci Kanali Auto put, magistrale Važnije gradske saobraćajnice Granica GP-a ZDUH A 1. V 1. Karta 31 VAZDUH Beograd, 2002 , ČAĐ, SČ , ČAĐ, TT, PAU, AS, SČ, PO3 , ČAĐ, TT, PAU, AS, SČ , ČAĐ, TT, PAU, AS , ČAĐ, PAU, AS, SČ 2 2 2 2 2 , ČAĐ, TT, PAU, AS , ČAĐ, TT, PAU, AS, SČ , NO , ČAĐ, AS , NO , NO , NO , NO 2 2 2 2 2 2 2 2 2 SO SO NO SO SO SO SO SO SO Teški i toksični metali Policiklični aromatični ugljovodonici 3.4 benzo (a)piren Aerosediment Suspendovane čestice Prizemni ozon Sumpordioksid Azotdioksid DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO 2 2 PARAMETRI KVALITETA VAZDUHA ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 TT PAU AS SČ PO3 SO 10 km 7,5 5 2,5 EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 53 ZDUH A 1. V 1. Karta 24 Beograd, 2002 Stambeno tkivo Reke, potoci Kanali Auto put, magistrale Važnije gradske saobraćajnice Granica GP-a DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO Toplane Hemijska industrija Metalurgija ZNAČAJNI KONTINUIRANI ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD ZAGAĐIVAČI I GEOTEHNOGENI ČINIOCI IZVORI EMISIJE U VAZDUH 10 km 7,5 5 2,5 EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

54 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 1.1 Kvalitet vazduha – zagađenost vazduha osnovnim zagađujućim materijama i specifičnim zagađujućim materijama poreklom od

industrije ZDUH A Zagađenost vazduha u pogledu sumpordioksida, izraže- na kao srednja godišnja vrednost za 2008. godinu veća je V 1. SO 2 za 59,09 % u odnosu na 2007. godinu, a niža je od propisane granične vrednosti * Srednja godišnja vrednost čađi u 2008. godini manja je za Čađ 24,28% u odnosu na 2007.godinu, i takođe je u okviru pre- poručene granične vrednosti * Srednja godišnja vrednost azotdioksida u 2008. godini

NO2 manja je za 57,50% u odnosu na 2007. godinu i takođe je u okviru preporučene vrednosti * Srednja godišnja vrednost aerosedimenata u 2008. godini Aerosedimenti je manja za 27,94% u odnosu na 2007. godinu, a u odnosu na graničnu vrednost * veća je za 10, 5% Dobijeni rezultati za benzo(a)piren (BaP) pokazuju da je u P oliciklični . 2008. godini registrovano prisustvo BaP-a preko granič- aromatični ne vrednosti na svim mernim mestima i postojanje stalne ugljovodonici izloženosti ovoj zagadjujućoj materiji dokazanoj kao kan- (PAU) cerogenoj. Broj merenja preko GVI bio je 56,17% iSpecif čne zaga Rezultati analiza specifičnih zagađujućih materija u oko- đujuće materije lini industrijskih objekata povremeno su prelazile granič- poreklom iz ne vrednosti za ispitivane materije, što ukazuje na uticaj industrije zagađenja vazduha poreklom od tehnoloških procesa

Ukupne Rezultati merenja ukupnih suspendovanih čestica (USČ) suspendovane na području Beograda pokazala su da su srednje godišnje čestice vrednosti bile preko granične vrednosti imisije za godiš- Beograd nju vrednost (70 µg/m3) na svim mernim mestima Ukupne . Rezultati merenja suspendovanih čestica manjih od 10 suspendovane mikrona (SČ10) merenih automatskim monitorima, bile čestice . su preko GVI (40µg/m3 za godinu). <10 mikrona Vrednosti ukupnih suspendovanih čestica na području Suspendovane Grabovca u 2008. godini kretale su se od 78,9µg/m3, do čestice . 246,1 µg/m3 (GVI za godinu 40 µg/m3). Sadržaj benzo-a- Grabovac pirena (PAU) bio je preko GVI u svim merenjima, osim tri uzorka suspendovanih čestica

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 55 Br. dana/me- . Prosečne * Granična * Granična renja# preko srednje vrednost vrednost Parametar

ZDUH GVI po mer- godišnje imisije (GVI) imisije (GVI)

A nom mestu ** vrednosti dnevno godišnje 3 3

1. V 1. SO2 9 24 150 µg/m 50 µg/m Čađ 43 29,55 50 µg/m3 50 µg/m3 . 3 3 NO2 5 38,5 85 µg/m 60 µg/m USČ 30 41,2-150,2 120 70 SČ10 67 42,9-110,6 50 40 Aerosedimen 450 mg/m2 . 200 mg/m2 . ti (taložne 24 221,94 dan dan materije) ** Prema preporukama Svetske zdravstvene organizacije broj dana u kojima su izmerene vrednosti preko GVI ne treba da prelazi 10% tj. 36 dana godišnje. * Broj dana nije uziman u obzir samo prosečne vrednosti # Raspon vrednosti

UVOD nja nisu uvek efikasni koliko bi trebalo da budu, da bi se postigli želje- ZAKONSKE OSNOVE ni rezultati. Smanjivanje stepena zagađeno- Kontrola kvaliteta vazduha sti vazduha u urbanim sredinama Zakonske osnove za uspostavljanje postavljen je kao jedan od ključnih Programa kontrole kvaliteta vazdu- ciljeva u Strategiji zaštite životne sre- ha sadržane su u Zakonu o zaštiti dine u zemljama Istočne i Jugoistoč- životne sredine – »Službeni glasnik ne Evrope, usvojenoj na Petoj Mini- Republike Srbije«, br. 66/91, 83/92, starskoj konferenciji „Životna sredi- 53/93, 67/93, 48/94 i 53/95, u članu na za Evropu“, Kijev 2003. Jedna od 20. stavovi 1, 2 i 3) i Zakona o zašti- ključnih aktivnosti koju su usvojile ti životne sredine »Službeni glasnik SZO i Evropska komisija (bazirano Republike Srbije«, broj 135/04 i na na kriterijumima SZO) bila je opti- osnovu člana 10, i 31 Statuta grada mizacija standarda koji se tiču ispu- Beograda »Službeni list grada Beo- njavanja uslova za smanjenje štetnih grada«, broj 14/04, 30/4 i 19/05. uticaja na zdravlje. Zagađen vazduh i dalje ostaje jedan Strukturna i funkcionalna šema od glavnih faktora koji određuje sistema monitoringa u svim zemlja- kvalitet života u urbanim sredinama je u osnovi ista. Mnogi elemen- ma, na taj način što povećava rizik ti sistema monitoringa su standar- za zdravlje ljudi i životnu sredinu. U dizovani kako na nacionalnom tako cilju da se razviju odgovarajući pla- i na međunarodnom nivou. Mogu novi za upravljanje kvalitetom vaz- se standardizovati osnovni princi- duha, neophodno je pre svega obez- pi monitoringa, planovi i postupci bediti pouzdane informacije o ste- uzimanja uzoraka, metode ispitiva- penu zagađenosti. nja pojedinih zagađujućih supstanci Praćenje kvaliteta vazduha, kontro- i drugih parametara kao pokazatelja la zagađenja i upravljanje sistemi- zagađenosti životne sredine. ma za zaštitu vazduha od zagađiva-

56 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 1.1.1. Izvori zagađivanja vazduha u 1.1.2. Podela zagađujućih materija urbanim sredinama PODELA ZAGADJUJUĆIH MATERIJA: IZVORI ZAGAĐIVANJA: 1. GASOVITE

1. STACIONARNI 2. SUSPENDOVANE ČESTICE ZDUH

2. POKRETNI 3. MIRISI A 3. IZ ZATVORENOG PROSTORA Zagađujuće materije generalno se Izvori zagađenja vazduha rezultat dele na gasove, pare, čvrste čestice i u V 1. su uglavnom ljudskih aktivnosti i poslednje vreme spominju se mirisi . . mogu se svrstati u tri grupe: Suspendovane čestice dalje se gru- pišu u odnosu na veličinu čestice: 1. Stacionarni izvori: prašinu, dim, isparenja i izmaglicu n izvori zagađenja u ruralnim područ- (aerosol). jima vezanim za poljoprivredne Gasovite zagađujuće materije: Gasovite aktivnosti, rudarstvo i kamenolo- zagađujuće materije uključuju jedi- me, njenja sumpora (sumpordioksid – n izvori zagađenja vezani za industri- SO2 i sumportrioksid – SO3), uglje- je i industrijska područja, hemijsku nmonoksid (CO), jedinjenja azota industriju, proizvodnju nemetala, (azotmonoksid – NO, azotdioksid metalsku industriju, proizvodnju – NO2, amonijak – NH3), organska električne energije, jedinjenja (ugljovodonici – UV, ispar- n izvori zagađenja u komunalnim ljiva organska jedinjenja – IOJ, poli- sredinama kao što su zagreva- ciklične aromatične ugljovodonike nje, spaljivanje otpada, individu- – PAU, halogene derivate, aldehide alna ložišta, otvoreni roštilji za pri- i dr.), halogena jedinjenja HF i HCl i premu hrane, perionice, servise za materije specifičnog mirisa. hemijsko čišćenje i dr. Sekundarne zagađujuće materije nastaju pod uticajem termalne, 2. Pokretni izvori: hemijske ili fotohemijske reakcije. n obuhvataju bilo koji oblik vozila Suspendovane čestice: Čestice suspendo- motora sa unutrašnjim sagoreva- vane u vazduhu uključuju ukupne njem kao npr. laka vozila koja kori- suspendovane čestice (USČ), SČ10 . ste benzin, laka i teška vozila koja (SČ sa srednjim aerodinamičkim koriste dizel, motorcikle, avione. prečnikom manjim od 10 µm), SČ2,5 . 3. Izvori zagađenja iz zatvorenog (SČ sa srednjim aerodinamičkim prostora: prečnikom manjim od 2,5 µm), fine obuhvataju pušenje cigareta, bio- i ultrafine čestice poreklom iz dizel loška zagađenja (polen, grinje, ple- motora, leteći pepeo od uglja, mine- sni, kvasci, insekti, mikroorganizmi, ralna prašina (ugljena, azbestna, sili- alergeni poreklom od domaćih živo- katna, cementna), metalna prašina tinja), emisija od sagorevanja i zagre- i isparenja (npr. cink, bakar, gvož- vanja, emisija od različitih materi- đe i olovo), kisele izmaglice (aero- jala ili materija kao što su isparljiva sol) (npr. sumporna kiselina), česti- organska jedinjenja, olovo, radon, ce fluorida, pigmenti boja, izmagli- azbest i različite sintetičke hemika- ce pesticida, ugljenik, uljani dimo- lije i dr. Poslednjih desetak godina vi i drugo. u razvijenim zemljama zagađenost Mirisi: Pojedini mirisi mogu biti tačno vazduha zatvorenog prostora pred- definisani u pogledu nastanka, iza- stavlja ozbiljan problem, kojem se zvani specifičnim hemijskim agen- posvećuje posebna pažnja. sima kao što su vodoniksulfid (H2S), ugljendisulfid (CS2) i merkaptani (R-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 57 SH, R, SR2) dok je druge mirise Ovaj sinergetski efekat je imao tra- ponekad teško hemijski definisati. gične posledice u poznatoj London- skoj epizodi (1952.). U procesu reak-

ZDUH U Programu kontrole kvaliteta vaz-

A duha zagađujuće materije koje se cije uključene su tri osnovne kom- ispituju u mreži mernih mesta pode- ponente:

1. V 1. n ljene su u skladu sa našim Pravil- SO2, nikom »Službeni glasnik Republi- n suspendovane čestice i ke Srbije«, br. 54/92 i dokumentima n kapi vode i magle. Evropske Unije i preporukama SMO Čestice služe kao mesto nukleizacije i SZO u dve grupe: za formiranje magle, jer na njihovoj 1. Osnovne (klasične) zagađujuće materije – površini odvija se proces oksidacije grupa zagađujućih materija koja je SO uz katalizu široko rasprostranjena i neizbež- 2 4. »Letnji smog« predstavlja smešu oksi- no prisutna u svakodnevnim ljud- dansa tzv. fotohemijskih oksida- skim aktivnostima. nasa koji nastaju kao proizvod 2. Specifične zagađujuće materije – grupa delovanja ultravioletnog zračenja zagađujućih materija koja se emina smešu prisutnih zagađujućih tuje iz pojedinih delatnosti i iz materija (azotovi oksidi, ugljovo- određenih industrijskih procesa donici). Pod uticajem sunčeve sve- proizvodnje. tlosti razlaže sa azot dioksid i oslo- 3. »Zimski smog« predstavlja zagađe- bađa atom kiseonika koji je reakti- nje vazduha materijama iz proce- van i stvara ozon. sa sagorevanja fosilnih goriva koja Ovaj kompleks zagađujućih materija sadrže sumpor (SO2) i suspendo- javlja se isključivo u letnjem periodu vane čestice. Sinergetsko delova- pri određenim meteorološkim uslo- nje sumpordioksida i suspendova- vima. Ozon koji čini glavni sasto- nih čestica je pojačano u odnosu jak ove smeše nazivamo »prizemni na efekat pojedinačnog delovanja ozon«, jer se on formira u nižem svake od ovih materija. sloju troposfere, što nije isto što i ozon prisutan u stratosferi. Zagađujuće materije obuhvaćene Programom kontrole kvaliteta vazduha

SO2, NOx, NO2 - 24-časovni uzorci, 1satni uzorci

Gasovite . pO3 – 24-časovni, 1satni uzorci komponente CO – 30 minuta, 1 sat i 24 sata; BTEX 1sat i 24 sata PAU – 3,4 benzo-a-piren BaP mesečni proseci čađ, taložne materije – 24-časovni uzorci

SČ10 – [mass conc.] suspendovane čestice, ukupna Čvrsta frakcija količina, 24-časovni uzorak, 1satni uzorak suspendovana USČ – ukupna količina suspendovanih čestica 24- u vazduhu časovni uzorak, 7 dana interval Vazduh spoljneVazduh sredine Pb, Cd, Zn, Mn, Ni, As, Hg, Cr mesečni proseci u SPM10, TSČ i aerosedimentu (taložne materije iz vazduha)

-2 - - + + + pH, provodljivost, SO4 , NO3 , Cl , NH4 ,Na , K , Aerosediment 2+ 2+ - -3 Ca , Mg , F , PO 4 . Padavine

58 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 1.1.3. Cilj kontrole kvaliteta vazduha Štetno delovanje zagađujućih mate- Programsko sistematsko merenje rija prisutnih u resursima životne zagađenosti vazduha na teritoriji sredine, u ovom slučaju govorimo o ZDUH

Beograda obezbeđuje ostvarivanje vazduhu, dovode do promene kvali- A više ciljeva: teta vazduha i na taj način do pora- n praćenje stepena zagađenosti vaz- sta potencijalno negativnih uticaja V 1. duha u odnosu na granične vredna zdravlje i to na više načina: nosti imisije (GVI), n intenzivna izloženost toksičnim n preduzimanje preventivnih mera u materijama može uzrokovati akut- segmentima značajnim za zaštitu ne zdravstvene efekte, vazduha od zagađivanja, n izloženost nižim koncentracija- n informisanje javnosti i davanje prema (nižim od dozvoljenih) štetnih poruka za ponašanje u epizodama materija kroz duži vremenski peri- povećanog zagađenja vazduha, od može dovesti do hroničnih oboljenja, n praćenje trendova koncentracija po zonama gradske teritorije, n izloženost pojedinim štetnim materijama može izazvati genetske pro- n procena izloženosti populacije, mene, n identifikacija izvora zagađenja ili n rizika, štetni efekti izazvani suspendovanim česticama do 10 mikrona SČ10, n evaluacija dugotrajnih trendova, u velikoj meri su udruženi sa još n sagledavanje uticaja preduzetih finijim česticama, kiselim aeroso- mera na stepen zagadjenosti vaz- lom ili sulfatima ili oksidima meta- duha la, n dugotrajna izloženost niskim kon- 1.1.4. Zdravstveni efekti centracijama mikročestica udruže- na je sa mortalitetom i doprinosi U proceni o globalnom opterećenju pojavi povećane stopa bronhitisa i bolesti utvrđeno je da je 1,4% uku- smanjenju funkcije pluća pnog mortaliteta, 0,5% svih izgu- n sprovedene studije ukazuju da oče- bljenih dana kvalitetnog života i kivani životni vek može biti skra- 2% svih kardiopulmonalnih bole- ćen više od godinu dana u naselji- sti, uzrokovano zagađenim ambi- ma izloženim visokim koncentra- jentalnim vazduhom. Procene uku- cijama PM10 u poređenju sa onim pnog opterećenja bolesti kada je u izloženim niskim koncentracijama, pitanju ambijentalni vazduh, bazira- ne su samo na uticaju (efektima) koji n smanjenje imunološke sposobnosti nastaju od mikročestičnog zagađe- organizma, nja (čestice od 10 i 2,5 mikrona) kod n izazivanje subkliničkih iritacija i dece i odraslih. Tako su epidemio- neprijatnih osećanja i loške studije ukazale da se morta- n uticaj na pogoršanje postojeće bole- litet prvenstveno javlja kod starijih sti. ljudi, procene su da je 81% atributiv- Zagađenom vazduhu izloženo je nih smrti usled zagađenja ambijen- celokupno stanovništvo, a naroči- talnog vazduha kod ljudi starijih od to su ugrožene osetljive grupacije, 60 godina. Kod dece ispod 5 godina deca, bolesni i stari ljudi. Na osno- 3% svih atributivnih smrti pripisuje vu istraživanja u svetu, literaturnih se zagađenju vazduha, a 12% atribu- podataka kao i sopstvenih ispitiva- tivnom gubitku kvalitetnih godina nja potvrđena su mnogobrojna štet- života (SZO 2002). na delovanja određenih materija u

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 59 vazduhu, kao što su: napadi bron- n Prosečan broj dana sa koncentra- hijalne astme u masovnim razmera- cijom azotdioksida preko granič- ma u slučajevima zagađenja vazdu- ne vrednosti imisije (85 µg/m3) ZDUH

A ha specifičnim zagađivačima; lokal- po mernom mestu u 2008. godini no dejstvo na sluzokožu i kožu, res- iznosi 5 dana a u 2007. godini 11

1. V 1. piratorne organe, a u slučaju resor- dana, što predstavlja smanjenje za pcije gasova promene metabolizma i više od pola (54,5%). alergične manifestacije kod 10% sta- n Ukupna količina taložnih materija novništva. (aerosediment) na 16 mernih mesta (deca, stare osobe i različite kategori- bila je preko GVI za godinu (200 je hroničnih bolesnika). mg/m2 dan). Prosečna vrednost za Zagađujuće materije prisutne u ceo grad u 2008. iznosila je 221,1 vazduhu spoljne sredine ne oštećuju mg/m2 dan, što je za 10,5% više od u istoj meri sva tkiva. Na dejstvo GVI, a u odnosu na 2007. kada je sumpordioksida, azotovih oksida i ta vrednost bila 306,1 mg/m2 dan, ozona (nadražljivci) najosetljiviji je predstavlja smanjenje za 27,94% u respiratorni trakt. odnosu na 2007. g.; n Prosečna srednja godišnja vrednost sumpordioksida po mernom 1.1.5. Stanje zagađenosti vazduha u mestu u 2008. godini iznosi 24,0 Beogradu µg/m3, a u 2007. godini bila je 15,78 Oprema, metode, parametri, kao µg/m3 što predstavlja povećanje za i interpretacije rezultata ispitiva- 59,09%; nja usklađeni su sa Pravilnikom o n Prosečna srednja godišnja vred- graninim vrednostima, metodama nost čađi po mernom mestu u 2008. merenja imisije, kriterijumima za godini iznosi 29,55 µg/m3, prema uspostavljanje mernih mesta i evi- 39,03 µg/m3, u 2007. što predstavlja denciji podataka (»Sl. glasnik RS«, smanjenje za 24,28%; br. 54/92). n Prosečna srednja godišnja vrednost Analizom podataka dobijenih na azotdioksida po mernom mestu u osnovu ispitivanja uzoraka vazdu- 2008. godini iznosi 16,36µg/m3, ha iz lokalne mreže urbanih stani- prema 38,5 µg/m3 u 2007. godini što ca u toku 2008. godine i poređenjem predstavlja smanjenje za 57,50%; sa propisanim normativima kao i sa n Prosečna srednja godišnja vred- rezultatima iz 2007. godine može se nost taložnih materija po mernom konstatovati sledeće: mestu u 2008. godini bila je 221,1 n U toku 2008. godine na 19 mernih mg/m2 dan, a u 2007. godini iznosi- mesta registrovano je 9 dana sa kon- la je 306,1 mg/m2 dan što predstav- centracijom sumpordioksida preko lja smanjenje za 27,94%. granične vrednosti imisije (GVI 150 Srednja godišnja vrednost pred- µg/m3), dok je u 2007. godini zabe- stavlja statističku meru izloženosti leženo 18 dana. U odnosu na 2007. populacije i zato se i uzima za vred- godinu broj dana koji je bio preko novanje stepena zagađenosti, odno- GVI smanjen je za 50 %. sno kvaliteta vazduha. Prema pre- n Prosečan broj dana sa količinom porukama SZO, kao i prema Pra- čađi preko granične vrednosti imi- vilniku srednja godišnja vrednost 3 sije (50 µg/m ), po mernom mestu 3 za SO2 i čađ iznosi 50 µg/m , a za u 2008. godini iznosi 43 dana, a u azotdiosid 60 µg/m3. Kombinovane 2007. godini 66 dana, što predstav- vrednosti ovih zagađujućih materi- lja smanjenje za 34,84%;

60 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 1.1.5.1. Stanje zagađenosti vazduha u odnosu na pojedine parametre 2004. – 2008.

3 1. Srednje godišnje koncentracije SO2, čađi i NO2 izražene u µg/m za grad Beograd ZDUH

Godina 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. A SO 16 24 24 16 24

2 V 1. Čađ 29 33 34 39 29 Azotdioksid** 29 31 31 38 16 ** sistematska merenja započeta 1996.

2. Prosečan broj dana preko granične vrednosti imisije po mernom mestu SO2, čađi i NO2 u Beogradu Godina 2004. 2005. 2006. 2007. 2008.

SO2 2,4 5 3 1,1 0,5 Čađ 31 40 43 66 43 Azotdioksid 9 3 6 11 5

3 3. Srednje godišnje vrednosti SO2 i čađi na četiri merna mesta u Beogradu (u µg/m ) u periodu 2004. - 2008.

2004. 2005. 2006. 2007. 2008. Merno mesto SO2 Čađ SO2 Čađ SO2 Čađ SO2 Čađ SO2 čađ Bul. desp. . 43 51 49 36 55 46 44 56 21 47 Stefana 54a* Dr Subotića 34 17 62 42 57 40 29 30 31 31 Požeška ø 27 ø 31 ø 32 ø 38 ø 28 Goce Delčeva 8 27 12 31 9 24 14 46 22 36 3 SO2– donja granica detekcije primenjene metode 10 µg/m * SO2 se meri automatskim monitorom; ø - ne meri se ja preko 50 µg/m3 utiču na oboljenje preko GVI za godišnji prosek (50 µg/ od respiratornih bolesti dece ispod m3). Periodične zimske koncentraci- šest godina. je čađi su bile preko godišnje GVI od (50 µg/m3), na dva merna mesta br. SREDNJE GODIŠNJE VREDNOSTI: 1,2. Srednje godišnje vrednosti čađi 1. ČAĐ kretale su se u rasponu od 15,0 µg/ 3 3 2. SUMPORDIOKSID m do 53,0 µg/m . Tabela br. 3 3. AZOTDIOKSID Periodične koncentracije čađi zima/ Srednja godišnja vrednost sumpordi- leto kao i srednje godišnje na mer- oksida ni na jednom mernom mestu nim mestima koja karakteriše fre- nije bila preko GVI (50 µg/m3). Peri- kventan i heterogen saobraćaj ne odične (zimske) koncentracije sum- pokazuju značajnu razliku, što uka- pordioksida kretale su se u rasponu zuje na doprinos saobraćaja zaga- od <10,0 µg/m3 do 44,4 µg/m3. Tabe- đenje vazduha crnim mikročestica- la br. 3 ma čađi.. Srednja godišnja vrednost čađi ni na jednom mernom mestu nije bila

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 61 Srednja godišnja vrednost azotdiok- Vrednosti 98-percentila i 95-percen- sida ni na jednom mernom mestu na tila za sumpordioksid u 2008. godini mernom mestu br. 2. Srednje godiš- na svim mernim mestima su ispod ZDUH 3

A nje vrednosti kretale su se od 14,7 do propisane vrednosti od 350 µg/m . . 58,1 µg/m3. Periodične zimske i let- Najveća vrednost za percentil 98 za 3 1. V 1. nje vrednosti na dva merna mesta su godinu iznosila je 119 µg/m na mer- bile preko GVI i to u zimskom peri- nom mestu u Ul. Jerneja Kopitara odu na mernom mestu br. 18, kncen- u Zemunu što ukazuje da je tokom tracija je iznosila 62,2 µg/m3, dok je godine 2% koncentracija sumpordi- u letnjem periodu koncentarcija od oksida iznad ove vrednosti. Tabe- 62,7 µg/m3 bila na mernom mestu br. la br. 4 2.U letnjem periodu vrednosti su se Vrednost 98-percentila za čađ preš- kretale od 14,2 do 62,7 µg/m3 . . la je propisanu vrednost od 150 µg/ Srednja godišnja vrednost azotdiok- m3 na mernim mestima br. 1,2, na sida ni na jednom mernom mestu godišnjem nivou i na istim mestima nije prešla GVI od 60 µg/m3 . .Sred- zimskom periodu. Tabela 6. nje godišnje vrednosti kretale su se Visoke vrednosti azotdioksida 98- od 15 do 48,4 µg/m3. U letnjem peri- percentil nisu prešle dozvoljenu odu vrednosti su se kretale od 13 do vrednost od 150 µg/m3 za celu godi- 47,6 µg/m3. Tabela br. 3. nu ni na jednom mernom mestu. U Može se zapaziti da su vrednosti toku zimskog perioda percentil 98 azotdioksida tokom godine ujedna- bio je 132 µg/m3 na mernom mestu čene, bez obzira na sezonu, što uka- u Omladinskih brigada 104. Tabe- zuje da se izvori emisije tokom godi- la br. 5. ne ne menjaju tj. da se održavaju i da Percentili 98 za SČ10 kretali su se je saobraćaj za ovu zagađujuću mate- za godinu od 98 do 191,0 µg/m3, u riju dominantan izvor. zimskom periodu od 124,0 do 217,0 Srednja godišnja vrednost sumpor- µg/m3 dok su u letnjem periodu te dioksida, čađi i azotdioksida za grad vrednosti bile u rasponu od 57,0 do Beograd niža je od granične vredno- 73,0 µg/m3 . . . sti imisije propisane Pravilnikom, za Kretanje visokih koncentracija 98 i nastanjena područja (50 odnosno 60 95 percentila sumpordioksida, čađi, µg/m3). azotdioksida kao i SČ10 takođe uka- Maksimalne dnevne koncentracije zuje na postojanje različitih zona u sumpordioksida, čađi, azotdioksida, pogledu stepena zagađenosti vaz- SČ10 po mernim mestima i datumi- duha na teritoriji Beograda kao i na ma prikazane su u Tabeli 2 u prilo- heterogenost izvora zagađenja vaz- zima. duha.

4. Maksimalne godišnje koncentracije na teritoriji Beograda u periodu 2003. - 2007. godine

Maksimalna . Godina koncentracija* 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. Čađ 408 394 286 400 325

SO2 358 450 252 309 163

NO2 491 189 137 240 296 * izraženo u µg/m3

62 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Suspendovane čestice ili 96,66% od ukupnog broja mere- Redovna merenja ukupnih suspen- nja 30. dovanih čestica (USČ), koja su zapo- Suspendovane čestice dijametra do ZDUH

četa u 1993. godini imaju veliki zna- 10 mikrona (SČ10) uzorkovane teh- A čaj za sagledavanje stepena zagađe- nikom gravimetrije sa malim volu- nosti vazduha u urbanim sredina- menom vazduha bile su preko GVI V 1. ma. Ukupne suspendovane čestice, od 50 µg/m3 u 19 merenja od uku- koje su dobile taj naziv zbog svoje pno 67 merenja. osobine da se neko vreme zadrža- GVI – granična vrednost imisije za vaju u vazduhu (tj. da su suspen- godinu za nenastanjena područja dovane u gasovitoj fazi) zbog svo- iznosi 40 µg/m3. jih mikronskih veličina značajne su U toku 2008. godine merenja uku- pre svega sa zdravstvenog aspek- pnih suspendovanih čestica na mer- ta. Suspendovane čestice predstav- nom mestu u Grabovcu obavljena su ljaju kompleksnu smešu organskih i po sezonama obuhvatajući sva četiri neorganskih supstanci (ugljovodoni- godišnja doba.U svim pojedinačnim ka, metalnih oksida, kancerogena i merenjima GVI za 24časovni uzorak dr.). Prodiranje i depozicija udahnu- koja iznosi 70 µg/m3 bila je prekora- tih čestica u pojedine delove respira- čena. Vrednosti USČ su se kretale od tornog trakta zavisi od tipa disanja i 72,9 µg/m3 do 246,1 µg/m3. veličine čestica. SČ10 Suspendovane (lebdeće) čestice razli- Suspendovane čestice SČ10 su na čitog porekla provociraju respirator- svim mernim mestima bile preko ne bolesti, mogu uzrokovati kan- GVI za godinu koji prema Direktivi cere, koroziju, destruktivno dejstvo EU iznosi 40µg/m3 . . na biljke, itd. Pored toga lebdeće čestice mogu izazvati neprijatnost zbog akumulacije prljavštine, mogu Taložne materije interferirati sa sunčevom svetlosti (poznato zadržavanje svetla i formi- Ukupne taložne materije prate se na ranje smoga i zamućenja), i istovre- ukupno 24 mernih mesta.Od toga meno mogu se ponašati kao kata- 17 mernih mesta je u okviru lokalne lizatori za reakciju adsorbovanih mreže urbanih stanica, dok je ostalih hemijskih materija. 10 postavljeno na široj teritoriji grada levoj i desnoj obali Dunava. GVI – granična vrednost imisije USČ za godinu za nastanjena područja Srednja godišnja vrednost ukupnih taložnih materija na 16 mernih mesta iznosi 70 µg/m3 . bila je preko GVI od 200 mg/m2 dan. Pojedinačna merenja ukupnih sus- Vrednosti su se kretale u rasponu pendovanih čestica (USČ) mere- od 180,0 mg/m2 dan do 331,7 mg/ na gravimetrijski sa prtokom veli- m2 dan. kh volumena vazduha, su u svim mernjima (ukupno 30 merenja) bila preko GVI za 24časovnu vrednost Policiklični aromatični ugljovodonici 3 od 120 µg/m , a takođe su bila preko Ispitivanje sadržaja benzo-a-pirena GVI za srednju godišnju vrednost 3 u suspendovanim česticama obavlje- od (70 µg/m ). no je u ukupno 89 uzoraka. U pogledu pojedinačnih merenja Srednja vrednost BaP-a je na svih 11 USČ (GVI za 24 časa merenja 120 . mernih mesta bila preko GVI od 1,0 µg/m ) prekoračena je u 29 merenja ng/m3. Maksimalna vrednost izno-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 63 sila je 18,59 ng/m3, a registrovana je nosti bilo u rasponu od 60 µg/m3, na mernom mestu INSA Tršćanska da je 15% koncentracija imalo vred- u Zemunu. nost od 90 µg/m3, 8% je bilo vred- ZDUH 3

A Srednja godišnja vrednost benzo(a) nosti od 120µg/m , 0,5% uzoraka je pirena na 11 mernih mesta kretala imalo vrednost od 150 µg/m3 . .Sred-

1. V 1. se u rasponu od 1,61 ng/m3 do 5,45 nja godišnja vrednost za prizemni ng/m3. GVI od 1,0 ng/m3 bila je pre- ozon bila je 54,4 µg/m3, maksimal- koračena kao srednja godišnja vredna koncentracija iznosila je 170,6 µg/ nost na svih 11 mernih mesta. m3 . Od ukupnog broja merenja (89) broj merenja preko GVI bio je kod 50 Specifične zagađujuće materije merenja odnosno 56,17%. Vrednosti BaP-a ispod GVI od 1,0 ng/ Specifične zagađujuće materije karak- m3 registrovane su u mesecu aprilu, teristične za neposrednu okolinu tj. maju, junu, julu i avgustu. zonu uticaja pojedinih industrijskih procesa uzorkovane su i ispitivane na šest mernih mesta. Fabrika odli- Merenje BTEX vaka i modela na Novom Beogradu, Industrija motora Rakovica, Krnjača Merenje BTEX ( benzen, toluen, etil- (heterogene male industrije), Vreoci i benzen) kao pokazatelja zagađeno- Mladenovac (blizina industrije), Bio- sti vazuha pod uticajem saobraća- loški Institut „Siniša Stanković” radi ja započeto je 29. maja 2006. na mer- sagledavanja transporta zagadjuju- nom mestu u ul. Bulevar despota ćih materija na daljinu iz industrij- Stefana 54a. Analizom distribucije ske zone Pančeva. frekvence vrednosti tabela u prilogu vidi se da je najveći broj vrednosti benzena 95% bio u rasponu 10-20 1.1.5.2. Gradske zone prema zagađenosti 3 µg/m , da je 4-5% bilo između 20-30 vazduha 3 µg/m . Prilog Station 7 B. U toku grejne sezone nije zabeleženo Srednja godišnja vrednost za benzen epizodno povećanje zagađenja vaz- 3 bila je 4,4 µg/m što je u okviru GVI duha. Mora se istaći da su registro- 3 za godinu od 5 µg/m . Maksimalno vane serije dana sa povećanom kon- zabeležena koncentracija iznosila je centracijom čađi u ulici Bul. Despo- 226,6 µg/m3. Podaci korišćeni za sta- ta Stefana, Miloša Pocerca, Trg JNA tističku obradu bile su srednje jed- u Zemunu, Ustanička, Svetog Save. nočasovne vrednosti. Na ostalim mestima povremeno su bile serije dana sa koncentracijom čađi preko GVI od 50 µg/m3 . . Prizemni ozon Na osnovu srednje dnevnih kon- Prizemni ozon kao dominantan gas centracija sumpordioksida i čađi u u letnjoj smeši (smogu) praćen je na 2008. godini u gradu se mogu izdvo- jednom mernom mestu u Ul. Omla- jiti zone sa različitim nivoima zaga- dinskih brigada tokom cele godine, đenosti vazduha. Međutim, ako se kontinualno automatskim monito- posmatraju srednje godišnje vred- rom APOA 360 Series HORIBA. Fre- nosti ta razlika nije tako uočljiva. kvencija distribucije vrednosti kon- Kada se radi o zoniranju u odno- centracija prizemnog ozona (vidi su na prostornu raspodelu koncen- Prilog Station_3 O3) pokazuje da je tracija čađi, mogu se izdvojiti nešto 45% koncentracija bilo u rasponu jasnija područja. Centralna zona sta- od 30 µg/m3, da je oko 25% vred-

64 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI rog grada, područje Zemuna kao i n Posebnim Programom uređenja opterećene saobraćajnice izdvajaju grada koji treba da sadrži elemen- se sa sa povremeno visokim koncen- te koji su od uticaja na poboljšanje ZDUH

tracijama čađi i azotdioksida. Tako- sanitarno-higijenskog stanja grada A đe ponovo se javljaju serije dana (tri definisati mere sa komunalnog vezana dana i više) sa koncentracija- aspekta zaštite vazduha od zagađi- V 1. ma čađi i azotdioksida iznad GVI. vanja i poboljšanja ukupnog stanja Veoma često u saobraćajnim špicevi- životne sredine; ma kao i u vreme trajanja inverzija n Učestvovati aktivno u razmatranju registrovane su povećane satne kon- i davanju uslova za zaštitu vazdu- centracije zagadjujućih materija. ha od zagađivanja prilikom izrade Iz navedenih razloga u ugroženim i donošenja Urbanističkih planova zonama grada neophodno je inten- na teritoriji grada Beograda; ziviranje aktivnosti, odnosno predu- n Nastaviti sa sistematskim praće- zimanje mera na izvorima zagađiva- njem stepena zagađenosti vazdu- nja prema katastru zagađivača, radi ha na teritoriji grada, određiva- smanjenja stepena zagađenosti. Izvr- njem srednje dnevnih koncentra- šene analize uzoraka vazduha na cija sumpordioksida, čađi, aerose- prisustvo teških metala u taložnim dimenata, PAU, teških metala i pri- materijama i posebno u SČ10 I USČ zemnog ozona, kao i specifičnih ukazuju da nije zanemarljivo prisu- zagađujućih materija u reprezenta- stvo toksičnih, kao i pojedinih kan- tivnim područjima; cerogenih materija u vazduhu urba- n Uspostaviti praćenje zagađenosti ne sredine. vazduha specifičnim zagađivačima Rezultati analiza uzoraka vazdu- u zonama posebne namene (kli- ha na prisustvo 3,4 benzo(a)pirena nike, vrtići, škole, zone stambenih (BaP) upozoravaju na porast prisu- naselja); stva ove supstance u vazduhu Beo- n Nastaviti sa procesom gasifikaci- grada na većem broju mernih mesta je i toplifikacije priključenjem na nego što je to bilo u 2007. godini. Sa daljinsko grejanje preostalih zaga- zdravstvenog aspekta njegovo prisu- đivača; stvo ima značaj za dugotrajnu izlo- n Neophodno je sačiniti katastar ženost stanovništva, posebno zbog zagađivača na području grada Beo- dokazanog kancerogenog efekta. grada; n Obezbediti kontrolu procesa sago- 1.1.6 PREDLOG MERA revanja u kotlarnicama i njihovog održavanja uz obavljanje edukacije Obzirom da postoji potreba i druš- radnika u kotlarnicama; tveni interes za sprovođenje mera n Kod projektovanja i izgradnje stam- zaštite vazduha od zagađivanja, radi benih objekata posebnu pažnju zaštite zdravlja ljudi, kulturnih i posvetiti pitanju termoizolacije, materijalnih dobara, neophodno je: kao racionalnoj meri za smanjenje n Na osnovu rezultata o stepenu utrošenog goriva; zagađenosti vazduha na teritori- n Obezbediti uredno čišćenje i pra- ji Beograda napraviti Akcioni pro- nje saobraćajnica, popločanih povr- gram ekološke zaštite koji sadr- šina, kao i pravovremeno odnoše- ži strategijske postavke u oblasti nje smeća; zaštite vazduha od zagađivanja; n Sprovoditi mere zaštite vazduha pri transportu građevinskog mate-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 65 1.2. KVALITET VAZDUHA-ZAGAĐENOST VAZDUHA SPECIFIČNIM ZAGAĐUJUĆIM MATERIJAMA POREKLOM OD IZDUVNIH GASOVA

ZDUH MOTORNIH VOZILA A Sve prosečne godišnje vrednosti koncentracija ugljenmo-

1. V 1. noksida na svim mernim mestima imale su vrednosti veće od dozvoljene srednje godišnje vrednosti (3,0 mg/m3), sem CO raskrsnice Autokomanda gde je vrednost bila ispod GVI. Kocentracije ugljenmonoksida povećane su u zimskom periodu zbog povećane vlažnosti i niskih temperatura koje smanjuju pokretljivost molekula ugljenmonoksida. Sve prosečne godišnje vrednosti koncentracija azotdioksida

NO2 na svim mernim mestima imale su vrednosti veće od dozvoljene srednje godišnje vrednosti (60,0 µg/m3). Sve prosečne godišnje vrednosti koncentracija olova na svim Pb mernim mestima imale su vrednosti veće od dozvoljene srednje godišnje vrednosti (1,0 µg/m3). Lako isparljiva Koncentracije lako isparljivih organskih jedinjenja nisu nor- organska . mirane. U urbanim sredinama emisija lako isparljivih ugljo- jedinjenja vodonika iz mobilnih izvora iznosi 60-70%. Sve prosečne godišnje vrednosti koncentracija sumpordiok-

SO2 sida na svim mernim mestima imale su vrednosti veće od dozvoljene srednje godišnje vrednosti (50,0 µg/m3).

1.2.1 Uvod centrovani i gde živi brojno stanov- ništvo koje je izloženo uticaju lošeg Efikasan i prilagodljiv saobraćajni kvaliteta vazduha. Trenutna kon- sistem je osnova ekonomije i kvali- centracija zagađujućih materija pri- tetnog života jedne zemlje. Među- sutnih u atmosferi zavisi od raspro- tim, saobraćaj znatno utiče na život- stiranja emisije tih materija, meteo- nu sredinu i zdravlje ljudi - “suviše roloških uslova i topografije. Zaga- saobraćaja ubija saobraćaj”. Saobra- đenje vazduha može se kontrolisa- ćaj postaje i sve veći potrošač ener- ti smanjenjem emisije zagađujućih genata i “proizvođač” gasova stakle- materija (što se postiže na različite ne bašte. načine), zakonskom regulativom kao Da bi se razumeli problemi urbanog i poboljšanjem kontrole emisije zaga- zagađenja vazduha potrebno je uoči- đujućih materija. ti izvore zagađenja, uticaj i strategiju U većini gradova, mobilni izvori kontrole zagađivača. (prvenstveno saobraćaj) su preovla- Primarne odrednice koje utiču na đujući emiteri zagađujućih materija kvalitet vazduha su: u atmosferu. n emisija zagađujućih materija u Za sledeće zagađujuće materije sa atmosferu (prirodni i antropoge- sigurnošću se može reće da uglav- ni izvori) nom potiču od saobraćaja: n prirodni faktori (klima i topogra- n atmosfersko olovo (Pb),

fija) n azotni oksidi (NOx), Ove odrednice su naročito izražene n ugljenmonoksid (CO) i u urbanim sredinama gde su izvo- n isparljivi ugljovodovici(VOC). ri emisije zagađujćih materija kon-

66 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Nepotpuno sagorevanje je jedan od Zašto merimo sledeće zagađujuće najbitnijih izvora zagađenja, kako za materije? stacionarne tako i za mobilne emi-

Zbog: ZDUH

tere. A Hronično/Toksično Akutno dejstvo na zdravlje. V 1. zdrastveno dejstvo SUMPOR Sužavanje vazdušnih puteva DIOKSID (bronhokonstrikcija) naroči- Povećana prevencija to kod osetljivih osoba; kašalj, bronhita i drugih respi- šištanje i može doći do akut- ratornih oboljenja. nog bronhitisa i asme Do sada nije definisano Povećava osetljivost pluća dejstvo azotdioksida pri na uticaj drugih zagađujućih boravku na otvorenom AZOTOVI . materija i alergena; iritira slu- prostoru, dok je u zatvo- OKSIDI zokožu oka i gornjih puteva renom prostoru zabele- respiratornog trakta žen čitav niz uticaja na pluća. Smanjuje mogućnost prenosa Povećava rizik razvoja kiseonika kroz krvotok zbog arterosklerotičnih pro- UGLJEN stvaranja stabilnijeg komplek- mena i utiče na razvoj MONOKSID sa karboksihemoglobina nego fetusa (teratogeno dej- kompleksa sa gvožđem. stvo) Nerotoksin (utiče na poremećaj kognitini razvoj); deluje hemato- OLOVO Nepoznato toksično (nema sinte- ze eritrocita) i povećanje krvnog pritiska Genotoksičan kancero- Lako isparljivi gen, povećava rizik od ugljovodonici Nepoznato malignih procesa lim- (1-3 butadien) fnog sistema i koštane srži

Glavni zagađivači vazduha i njihova emisija iz mobilnih izvora

Pb Co VOC NOx PM

Benzin Dizel

Saobraćaj

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 67 1.2.2 Merna mesta 1.2.3 Rezultati i diskusija Zagađujuće materije su merene u Ispitivanje zagađujućih materija na ZDUH pojedinačnim uzorcima vazduha za raskrsnicama u Beogradu izvrše- A svaku zagađujuću materiju posebno je na četrnaest reprezentativnih no, izbor mernih mesta i merenja mesta u periodu od 01. 01. 2008. do 1. V 1. obavljeno je prema važećoj zakon- 31. 12. 2008. godine. skoj regulativi, Programu kontro- Na osnovu rezultata merenja zaga- le kvaliteta vazduha u Beogradu đujućih materija od mobilnih izvoza 2008/2009. godinu i operativnom ra i ove godine izvršeno je “zonira- programu ekološke zaštite Beogra- nje” grada. da za 2008. godinu koji je doneo n ZONA. . I - centralna gradska zona Sekretarijat za zaštitu životne sredi- (London, Nušićeva, Skupština, ne grada Beograda. Zeleni venac) Uzorkovanja i merenja su obavljena n .ZONA . II -tranzitna zona (Cvijićeva, na 14 mernih mesta i to: Železnička stanica) 1. .London - raskrsnica Kralja Milana i n .ZONA . III - gradsko jezgro (Slavija, Kneza Miloša Vukov spomenik) 2. Nušićeva - raskrsnica Nušićeva i n .ZONA . IV - šire gradsko jezgro (Grad- Dečanska ska bolnica, Karaburma, Autoko- 3. Batutova - raskrsnica Batutova i manda, Banovo brdo ) Dimitrija Tucovića n .ZONA . V - područje preko Save 4. Novi Beograd - raskrsnica Pariske (Novi Beograd, Zemun ). komune i Otona Župančića Rezultati merenja u 2008. godini su 5. Vukov spomenik - raskrsnica Ruzvel- atipični, jer su mnoge od glavnih tova i Bulevara kralja Aleksanda- saobraćajnica bile u rekonstrukciji, ra a neke su u međuvremenu i zavr- 6. Skupština - raskrsnica Kneza Milo- šene. ša i Bulevara kralja Aleksandra Na osnovu višegodišnjeg merenja 7. Zemun - raskrsnica Glavna i Zmaj broja vozila uočavaju se dva tipa Jovina raskrsnica: 8. Karaburma - raskrsnica Marijane n Prvi tip raskrsnica “London”, Gregoran i Vojvode Micka “Nušićeva”, “Skupština”, sa oko 9. Cvijićeva - raskrsnica Cvijićeva i 92% putničkih i prosečnim prola- Bulevar despota Stefana skom od oko 4000 do 6000 vozila 10. Slavija - Trg Dimitrija Tucovića po satu u saobraćajnim špicevima. 11. Železnička stanica - Savski trg n Drugi tip raskrsnica “Cvijićeva” i “Železnička stanica” sa 70% put- 12. Zeleni venac - raskrsnica Branko- ničkog i 30% teškog i autobuskog va, Jug Bogdanova, Kraljice Nata- saobraćaja, što se iz rezultata može lije uočiti. 13. Autokomanda - Bulevar oslobođe- n “Zeleni venac” je jedna od raskr- nja i Franše D`Eperea snica gde je završena rekonstruk- 14. Banovo brdo - raskrsnica Požeška i cija i pušten pun režim saobraća- Kirovljeva ja. To je atipična raskrsnica sa 88% lakog saobraćaja i velikog broja autobusa (dizel motori). Uspostav- ljanjem punog režima saobraća- ja, po koncentraciji zagađujućih

68 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI materija “Zeleni venac” je u I zoni Bitno je istaći da su vrednosti kon- zagađenja, a po strukturi saobraća- centracija zagađujućih materija u ja je između I i II zone. Zemunu na nivou centralne zone ZDUH

Kocentracije ugljenmonoksida i lako gradskog jezgra Beograda obzirom A isparljivih ugljovodonika povećane da je merno mesto locirano u centru

su u zimskom periodu što se objaš- Zemuna (ugao Glavne i Zmaj Jovi- V 1. njava uticajem meteoroloških para- ne). Takođe je izražen tunelski efe- metra (povećana vlažnost, snižena kat. temperatura). Ovi parametri sma- Napominjemo da je u toku 2008. njuju pokretljivost molekula uglje- godine bio veći broj vezanih dana sa nmonoksida i lako isparljivih ugljo- pojavom jugoistočnog vetra (koša- vodonika, inače gasova lakših od ve) čiji su udari bili i do 12 m/s, što je vazduha. prouzrokovalo smanjenje kocentra- cija svih zagađujućih materija.

Koncentracija ugljenmonoksida po gradskim zonama 8

Zeleni venac 7 Zemun London

6 Vukov spomenik

5 3 Gradska Skupština bolnica Slavija 4 Karaburma Banovo brdo

conc� CO conc� m /m g 3 Novi Beograd Autokomanda

0 ZONA I ZONAII ZONAIII ZONA IV ZONA V

Koncentracija azotdioksida po gradskim zonama 120

Zemun

London 100 Skupština Zeleni venac Slavija

Vukov Gradska spomenik bolnica Novi Beograd

3 80 Autokomanda Karaburma

µg/m Banovo 2 brdo conc. NO conc. 60

0 ZONA I ZONAII ZONAIII ZONA IV ZONA V

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 69 Koncentracija olova po gradskim zonama 1,6

London 1,4 ZDUH Zeleni venac

A Zemun Banovo 1,2 Skupština Gradska brdo Vukov bolnica spomenik Autokomanda 1. V 1. Slavija Karaburma 1 Novi Beograd 3

0,8 conc� Pb µg Pb conc� /m 0,6

0,4

0,2

0 ZONA I ZONAII ZONAIII ZONA IV ZONA V

Koncentracija lakoispraljivih organskih jedinjenja po gradskim zonama 8 Zeleni venac Zemun

London

Vukov 6 spomenik

3 Skupština Gradska bolnica

Slavija Banovo 4 Karaburma brdo

Novi Beograd conc� LIOJ mg/m LIOJ conc� 3 Autokomanda

0 ZONA I ZONAII ZONAIII ZONA IV ZONA V

Koncentracija sumpordioksida po gradskim zonama 200

180 Zeleni venac

160 Banovo London Gradska brdo Zemun Vukov bolnica spomenik 140 Slavija Skupština

120 3 µg /m 2 100

Karaburma

conc� SO conc� 80

Novi Autokomanda Beograd 60

0 ZONA I ZONAII ZONAIII ZONA IV ZONA V

70 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 3 1.2.4. Predlog mera n za osmočasovne 10 mg/m . n Izmeštanje teškog saobraćaja iz Ovim normama sprečila bi se izlo- gradskog jezgra gradnjom “prste-

ženost dejstva ambijentalnog uglje- ZDUH

nastih zaobilaznica” nmonoksida koji bi rezultirao sadr- A n Smanjenje ukupnog saobraćaja žajem COHb u krvi manjim od 2,58 kroz grad, planiranjem i zakon- pri bilo kojoj fizičkoj aktivnosti. V 1. skom regulativom n Veća upotreba bezolovnog ben- n Smanjenje saobraćaja planirenjem zina odgovarajuće signalizacije i propu- n Korišćenje alternativnih goriva sne moći saobraćajnica u gradu (bio-dizela, zemnog gasa, alkoho- n Insistirati da se u užem gradskom la). jezgru dozvoli prolaz samo vozili- n Dati veća ovlašćenja ekološkoj ma javnog prevoza (gradski i taksi inspekciji da iz saobraćaja isključu- prevoz) ju vozila sa lošim sagorevanjem n Obezbediti pešačke zone na većem n Staviti akcenat na zdravstvena ispi- broju ugroženih mesta u gradu, tivanja, pošto se merenja zagađuju- uključujući i Zemun ćih materija poreklom od mobilnih n Izgradnja pešačkih i biciklističkih izvora i vrše u cilju zaštite zdravlja staza gde je to moguće stanovništva. U tom smislu prati- n Izvršiti dodatna merenja na raskr- ti zdravstvene efekte uticija olova snicama Slavija i London u vreme- i ugljenmonoksida na onu popula- nu pešačke zone ciju koja je najviše izložena dejstvu ovih štetnih materija (saobraćajna n Poboljšanje komunalne higijene policija, zaposleni u kioscima, gra- (pranje ulica, redovno čišćenje) đani koji stanuju u neposrednoj n Bar dva puta godišnje vršiti bro- blizini saobraćajnica u centralnoj janje vozila uz paralelno merenje gradskoj zoni). zagađenja vazduha specifičnim n zagađujućim materijama poreklom Povećati broj tramvajskih linija i od saobraćaja tramvaja u gradu n Razmotriti mogućnost izgradnje n Potrebno je ispitati “efekat tunela” metroa na raskrsnici Nušićeva i u delu iste ulice do Makedonske n strogo pratiti prevoz opasnih i zapaljivih materija (da se ni pod n Preporučujemoda se normiraju kojim uslovima ne mogu transpor- koncentracije ugljenmonoksida: 3 tovati kroz grad). n za satne vrednosti 30 mg/m .

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 71 1.3. RADIOAKTIVNOST U VAZDUHU

ZDUH Gama zračenje Jačina apsorbovane doze gama zračenja u vazduhu kre-

A tala se tokom 2008. godine u intervalu od 78 do 143 nSv/h sa srednjom godišnjom vrednošću od 84.6 ± 0.7 nSv/h, što

1. V 1. odgovara granicama promene prirodnog fona zračenja u vazduhu. 137Cs u vazduhu Aktivnost 137Cs u vazduhu je u 2008. godini bila je na niskom nivou. 137Cs . U padavinama su vrednosti aktivnosti 137. Cs bile ispod gra- u padavinama nice detekcije. Jačina apsorbovane doze gama zra- padavina u Beogradu pokazuje spek- čenja u vazduhu na visini 1m iznad tar osnovnog fona aktivnosti (uglav- površine tla merena je kontinuira- nom radionuklidi prirodnog porekla). no u Beogradu (okolina Instituta za Specifična aktivnost 137Cs u vazduhu medicinu rada i radiološku zaštitu je u 2008. godini bila na niskom ‘’Dr Dragomir Karajović’’) i kretala nivou i kretala se od < 0.22 µBq/m3 se tokom 2008. godine u intervalu od do 2.05 µBq/m3. U padavinama su 78 do 143 nSv/h sa srednjom godiš- vrednosti aktivnosti 137Cs bile ispod njom vrednošću od 84.6 ± 0.7 nSv/ granice detekcije. h, što odgovara granicama promene Aktivnost 7Be, kosmogenog radio prirodnog fona zračenja u vazduhu. nuklida, kretala se od 0.135 do 3.54 Gamaspektrometrijska analiza kom- mBq/m3 u vazduhu. pozitnih mesečnih uzoraka vazduha i

Podaci o merenju jačine apsorbovane doze gama zračenja u vazduhu Tabela 1.3.1: Godišnje vrednosti jačine Tabela 1.3.3: Specifična aktivnost7 Be apsorbovane doze gama zračenja u vazduhu u vazduhu u Beogradu, merno mesto u Beogradu u 2008. godini (nSv/h) Karađorđev park za 2008. godinu (mBq/m3)

Minimalna godi Minimalna godi 78 0.14 ± 0.01 šnja vrednost šnja vrednost Srednja godišnja . Srednja godišnja . 84.6 ± 0.7 1.39 ± 1.35 vrednost vrednost Maa ksim lna godi aMaksim lna godi 143 3.54 ± 0.11 šnja vrednost šnja vrednost Podaci o merenju specifične aktivnosti vazduha u Beogradu u 2008. godini Tabela 1.3.2: Specifična aktivnost vazduha u Beogradu u 2008. godini za 137Cs (µBq/m3)

Minimalna godi < 0.22 šnja vrednost Srednja godišnja . 1.06 ± 0.51 vrednost aMaksim lna godi 2.05 ± 0.67 šnja vrednost

72 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Podaci o merenju specifične aktivnosti padavina u Beogradu u 2008. godini

Tabela 1.3.4: Specifična aktivnost90 Sr u padavinama u Beogradu u 2008. godinu (Bq/m2) ZDUH

Karađorđev A Merno mesto Zeleno brdo Lazarevac Obrenovac park Minimalna V 1. godišnja vred- <0.14 do 4.18 <0.01 do 1.47 <0.11 do 2.3 <0.11 do 0.89 nost Srednja godiš- 1.23 ± 1.15 0.29 ± 0.46 0.51 ± 0.59 0.49 ± 0.24 nja vrednost Maksimalna godišnja vred- 4.18 ± 0.24 1.47 ± 0.05 2.3 ± 0.2 0.89 ± 0.10 nost

Tabela 1.3.6: Specifična aktivnost7 Be u padavinama u Beogradu u 2008. godini (Bq/m2) Karađorđev Merno mesto Zeleno brdo Lazarevac Obrenovac park Minimalna godiš- 8.3 ± 3.3 5.32 ± 0.47 1.97 ± 0.19 < 3.4 nja vrednost Srednja godišnja 67 ± 89 31 ± 39 13.7 ± 9.4 11.9 ± 7.1 vrednost Maksimalna godiš- 343 ± 35 120± 4 33.6 ± 4.0 28.1 ± 4.9 nja vrednost

Gamaspektrometrijska analiza kom- što odgovara prosečnim vrednosti- pozitnih mesečnih uzoraka pada- ma iz prethodnih godina na ovim vina u Beogradu pokazuje spektar lokacijama. osnovnog fona aktivnosti (uglavnom Specifične aktivnosti 90Sr u padavi- radionuklidi prirodnog i kosmoge- nama kretale su se od 0.4 Bq/m2 .do . nog porekla). Aktivnost 137Cs u pada- 4.18 Bq/m2 u Beogradu, Karađorđev vinama u 2008. godini bila je ispod park, od 0.013 Bq/m2 do 1.47 Bq/m2 . granice detekcije. Aktivnost 7Be u na Zelenom brdu, od 0.11 Bq/m2 .do . padavinama kretala se od 8.3 Bq/m2 . 2.3 Bq/m2 u Lazarevcu i od 0.11 Bq/ do 343 Bq/m2 u Beogradu, Karađor- m2 dо 0.89 Bq/m2 u Obrenovcu, što đev park, od 5.32 Bq/m2 do 120 Bq/ ne ukazuje na povećanje vrednosti m2 na Zelenom brdu, od 1.97 Bq/m2 . aktivnosti 90Sr u odnosu na prethod- do 33.6 Bq/m2 u Lazarevcu i od < 3.4 nu godinu. Bq/m2 до 28.1 Bq/m2 u Obrenovcu,

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 73 ZDUH A 1. V 1.

74 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 2. VODA a D o 2. V 2.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 75

Foto Nebojša Čović © a D o 2. V 2.

Sadržaj poglavlja:

2�1� Kvalitet površinskih voda na teritoriji Beograda 2�2� Radioaktivnost u rečnoj vodi 2�3� Kvalitet vode „Savskog jezera” na Adi Ciganliji i 2�4� Kvalitet vode beogradskog vodovoda 2�5� Radioaktivnost vode za piće 2�6� Kvalitet izvorske vode sa javnih česmi na teritoriji Beograda

76 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI a D o 2. V 2. 8. Duboko 9. Makiš 10. Kapetanija 11. Topčiderska reka 12. Železnička reka 13. Galovica VODE Karta 39 Beograd, 2002 Stambeno tkivo Reke, potoci Kanali Autoput, magistrale Važnije gradske saobraćajnice Granica GP-a 1. Zemun 2. Bela Stena 3. Vinča 4. Kalovita 5. Sibnica 6. Vizelj 7. Bolečica Treća klasa Druga klasa Četvrta klasa Van klase DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD KVALITET POVRŠINSKIH VODA I MREŽA MERNIH MESTA ZA KONTROLU 10 km 10 km 7,5 7,5 5 5 2,5 2,5 EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

KVALITETKVALITET ŽIVOTNEŽIVOTNE SREDINESREDINE GRADAGRADA BEOGRADABEOGRADA UU 2008.2007. GODINI 77 a D o 2. V 2. Karta 25 Beograd, 2002 Stambeno tkivo Reke, potoci Kanali Auto put, magistrale Važnije gradske saobrađajnice Granica GP-a Sliv Dunava Sliv Save Tekstilna industrija Naftni derivati Hemijska industrija Metaloprerađivačka i mašinska industrija Komunalne otpadne vode Poljoprivreda Prehrambena industrija Građevinska industrija DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO POVRŠINSKIH VODA ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD ZAGAĐIVAČI I GEOTEHNOGENI ČINIOCI IDENTIFIKACIJA ZAGAĐIVAČA 10 km 7,5 5 2,5 EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

78 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008.2007. GODINIGODINI 2. VODA a D

2.1. KVALITET POVRŠINSKIH VODA NA nje Beograda, Obrenovca, Bariča i o TERITORIJI BEOGRADA Vinče, mogućnosti navodnjavanja, 2. V 2. Monitoring kvaliteta površinskih kao i zaštite zdravlja građana koji voda na teritoriji Beograda sprovo- se rekreiraju na ovim rekama. Dobi- di Gradski zavod za javno zdrav- jeni podaci poslužili su kao osnova lje već više od 40 godina, a obuhva- za procenu efikasnosti do sada pre- ćeni su sledeći vodotokovi: Sava, duzetih mera na smanjenju zagađe- Dunav, Kolubara, Galovica, Topči- nja ali i za predlaganje novih mera derska, Železnička, Barička reka, zaštite Peštan, Turija, Beljanica, Lukavica, 2.1.1.1. Dinamika i parametri kontrole Bolečica, Gročica, Veliki Lug, Ralja Monitoring kvaliteta na Savi se vrši i kanali Pančevačkog rita (Kalovita, na profilima: selo Ušće (62 km), Sibnica i Vizelj). Zabran (30 km), Duboko (24 km), Kontrola kvaliteta površinskih voda Makiš (10 km) i Kapetanija (1 km), na teritoriji Beograda vrši se radi na Dunavu: Stari Banovci (1193 km), ocene boniteta vodotokova, praće- Zemun (1173 km), Bela Stena (1160 nja trenda zagađivanja voda, pro- km), Vinča (1145 km) i Brestovik cene sposobnosti samoprečišćava- (1124 km), a na Kolubari kod mosta u nja i podobnosti za vodosnabdeva- 2.1.1. KVALITET VODE SAVE I DUNAVA

Rezultati laboratorijskih ispitivanja 68 uzoraka vode Save, pokazuju da su samo 27 (39,7%) uzoraka pripadala II klasi rečnih voda.

Odstupanja od normi za II klasu boniteta u fizičko-hemijskom, hemijskom i mikrobiološkom pogledu utvrđena su u 14 (20,6%). Prekoračenja graničnih vrednosti samo pojedinih fizičko-hemij- Sava skih i hemijskih parametaradokazana su kod 15 (22,1%), a u 12 (17,6%) konstatovan je samo povećankoli titar.

U poređenju sa prethodnom godinom uočava se da je došlo do značajnog poboljšanja kvaliteta vode reke Save, posebno u mikro- biološkom pogledu. Može se reći da je 2008. godine kvalitet vode Save bio među najboljim u poslednjih 10 godina. Prema rezultatima terenskih i laboratorijskih ispitivanja čak 27 uzoraka vode Dunava (39,7%) odgovaralo je II klasi rečnih voda. Odstupanja od propisane klase boniteta u fizičko-hemijskom i mikrobiološkom pogledu ispoljila su se samo kod 8 uzoraka (11,8%), dok su promene samo pojedinih fizičko-hemijskih i hemij- Dunav skih parametara konstatovane kod 15 uzoraka (22,1%). Izvan granica propisane klase boniteta su i bilo je i 18 uzoraka (26,4%) u kojima je registrovan samo povećan koli titar. Globalno posmatrano kvalitet vode Dunava tokom 2008. bio je znatno bolji nego 2007. godine, i desetak prethodnih godina, u fizičko-hemijskom i mikrobiološkom pogledu.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 79 a selu Ćelije i mosta na putu za Obre- polutanata u sedimentu i mišićnom

D novac. Na svim ostalim vodotokovi- tkivu školjki i riba. o ma kontrola se obavlja samo na po Laboratorijska ispitivanja uzoraka jednom reprezentativnom profilu. vode vršena su prema Pravilniku o 2. V 2. Uzorci vode za kontrolu uzimani vrstama i načinu osmatranja i ispi- su dva puta mesečno na profili- tivanja kvantitativnih i kvalitativ- ma Makiš i Vinča, jer se nalaze na nih promena voda (Sl. List SFRJ br. izvorištima vodosnabdevanja, jed- 42/66) i Jugoslovenskim standardima nom mesečno na Kolubari, kanalu iz oblasti ispitivanja voda. Parametri Galovica, Topčiderskoj i Železnič- za koje metode nisu date u ovim pro- koj reci, kao i na svim drugim propisima analizirani su prema Stan- filima na Savi i Dunavu, a jednom dardnim metodama za ispitivaanje u tri meseca (sezonski) na ostalim voda i otpadnih voda USA-EPA. manjim vodotokovima Ocena kvaliteta površinskih voda i Terenska i laboratorijska ispitivanja procena podobnosti za vodosnab- su izvršena u pojedinačnim i kom- devanje, rekreaciju i navodnjavanje pozitnim uzorcima, zavisno od zna- vršena je osnovu relevantnih repu- čaja kontrolnog profila. Kompozit- bličkih propisa, preporuka Svetske ni uzorci uzimani su na ulaznim zdravstvene organizacije i Direkti- i izlaznim profilima Save i Duna- va EU. va na teritoriji Grada i predstavljali Ocena sadržaja organskih i neor- su mešavinu vode uzete kod desne, ganskih mioropolutanata u sedi- leve obale i iz sredine reke u sraz- mentu izvršena je upoređenjem sa meri 1:1:2. Na svim ostalim kontrol- “Canadian Sediment Quality Gui- nim profilima uzeti su pojedinač- delines”, pošto nema naših propisa ni uzorci u ovoj oblasti, a u mišićnom tkivu Na licu mesta određivani su i regi- riba i školjki izvršena je na osnovu strovani neophodni meteorološki, „Pravilnika o količinama pesticida, organoleptički, fizičko-hemijski i metala i metaloida i drugih otrov- pojedini osnovni hemijski pokaza- nih substancija, anabolika i drugih telji kvaliteta, a vršeno je i konzer- substancija koji se mogu nalaziti u viranje i delimična priprema uzorka namirnicama“ (Sl. list SFRJ br. 5/92) za laboratorijska ispitivanja specifič- i Preporuka Svetske zdravstvene nih hemijskih parametara i saprobi- organizacije. ološka ispitivanja, skladu sa JUS-ISO standardima za ovu oblast. Terenskim i laboratorijskim ispitiva- 2.1.1.2. Reka Sava njima obuhvaćene su sledeće grupe Profil Makiš, kod vodozahvata beo- pokazatelja neophodnih za definisa- gradskog vodovoda, je najvažniji na nje kvaliteta površinskih voda: orga- Savi, i na njemu su ispitivanja najče- noleptički i opšti pokazatelji, poka- šća i najobimnija. zatelji kiseoničkog režima, minera- Prema rezultatima terenskih i labo- lizacije, puferskog sistema, nutrijen- ratorijskih ispitivanja samo su 27 ti, teški i toksični metali, organski (39,7%) uzoraka vode Save odgo- mikropolutanti, mikrobiološki i bio- varala vodama podesnim za vodo- loški pokazatelji. snabdevanje stanovništva, rekreaci- Specifična ispitivanja na Savi i ju, potrebe prehrambene industrije Dunavu obuhvataju proveru sadr- i ribnjaka. žaja neorganskih i organskih mikro- Odstupanja od II klase rečnih voda u fizičko-hemijskom i hemijskom

80 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI pogledu nisu bila značajna po broju Koncentracija fenola bila je u 4 uzor- a parametara i prema utvrđenim kon- ka, sa profila nizvodno od TE „Niko- D centracijama, sa izuzetkom suspen- la Tesla“, minimalno iznad MDK o dovanih materija i stepena saturacije (0,002 mg/l). kiseonikom. U pogledu dopunskih hemijskih V 2. Može se reći da je kiseonički režim parametara (teški metali, deterdžen- najvećim delom godine uravnotežen, ti, fenoli i mineralna ulja) situacija je ali u ekstremnim uslovima, poseb- povoljna i praktično ista kao i 2007. no u pojedinim toplijim mesecima godine . i na užem području Grada, dola- U vodi reke Save, prema rezultatima zi do minimalnih poremećaja ste- ispitivanja, nije utvrđeno prisustvo: pena saturacije kiseonikom. Aktiv- organohlornih insekticida (DDT, lin- na i pasivna reaeracija uglavnom dan, HCH i njihovih razgradnih pro- uspevaju da u potpunosti nadokna- dukata), većine policikličnih aroma- de kiseonik utrošen pri razgradnji tičnih ugljovodonika i polihlorova- organskih materija. nih bifenila, trifenila i terfenila. Azotna trijada bila je konstantno u Herbicid atrazin je bio prisutan u propisanim granicama što ukazuje svim uzorcima iz prolećnog perioda su količine belančevinastih mate- da, ali ga nije bilo u oktobru mesecu. rija u otpadnim vodama koje se izli- Koncentracija je umereno varirala i vaju u Savu relativno male u odno- kretala se od minimalnih 0,02 µg/l su na proticaj i da se i prva i druga do 0,06 µg/l, na više profila. faza mineralizacije veoma uspešno Derivati hlorfenoksi karbonskih odvijaju. kiselina, MSRR i MSRA registrova- Koncentracije totalnog organskog ni su maja meseca u vodi Save, dok u ugljenika su niske i dosta ujedna- jesenjem periodu njihovo prisustvo čene, obzirom na hidrološki režim, nije dokazano. produkciju biomase i dotok otpad- Od herbicida iz grupe hloracetanili- nih voda. da detektovan je u prolećnom peri- Sadržaj suspendovanih materija je odu samo metolahlor. Koncentracije često bio iznad MDK, a koncetracije su bile relativno niske, od 0,03 µg/l su veoma varirale, od 3 mg/l do 113 do 0,07 µg/l. mg/l. Povećana koncentracija zabe- Nepovoljno je sa aspekta očuva- ležena je u 17 uzorka (25,0%), što je nja kvaliteta vode, životne sredine značajno pogoršanje u odnosu na i zaštite zdravlja eksponiranog sta- 2007. godinu. novništva, da se pojedini lako ispar- Među teškim i toksičnim metalima ljivi ugljovodonici (benzen, tolu- nije bilo prekoračenja normiranih en, etilbenzen i ksilen) registruju i vrednosti. Pojedini teški metali (Cd, u prolećnom i u jesenjem periodu, Hg, Ni i Pb), kao i anjonski aktivni posebno imajući u vidu toksikološke deterdženti (ABS) bili su konstantno osobine ovih jedinjenja. ispod ili na samoj granici detekcije Od ispitivanih isparljivih hlorova- za primenjenu metodu ispitivanja. nih ugljovodonika (hloroform, 1,2- Mineralna ulja su povremeno prisut- dihlormetan, trihloretilen, tetra- na u niskim koncentracijama, i neko- hloretilen) dihlormetan i hloroform liko puta nižim od MDK, i ne dovo- nisu registrovani ni u jednom uzor- de do stvaranja vidljivog “filma” na ku vode uzetom 2008. godine. U površini vode. jesenjem periodu prisutni su trihlo-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 81 a retilen i tetrahloretilen, u veoma kim koncentracijama, ali zabrinja-

D niskim koncentracijama. va što se registruje prisustvo svih 6 o Kvalitet vode reke Save, u mikrobi- kancerogenih jedinjenja iz ove grupe ološkom pogledu, mnogo je varirao. na svim kontrolnim profilima. 2. V 2. U granicama II klase rečnih voda, Ispitivanje riba pokazuje da je prema mikrobiološkim parametri- kumulacija olova, kadmijuma i arse- ma, bila su 27 uzorka (39,7%), što je na minimalna, međutim koncentra- nešto malo bolje nego 2007. godi- cija žive je bila minimalno povećana ne. Nepovoljno je što MPN često samo kod skobalja i babuške, što ne odgovara IV klasi rečnih voda. Ovo predstavlja iznenađenje. ukazuje da ništa nije preduzeto na U ispitivanim ribama nisu detek- izgranji uređaja za tretman komu- tovane merljive koncentracije orga- nalnih otpadnih voda u uzvodnom nohlornih insekticida, triazinskih delu sliva. herbicida, policikličnih aromatič- Značajnije promene kvaliteta vode u nih ugljovodonika i polihlorovanih odnosu na 2007. godinu, nisu regi- bifenila, što je svakako povoljno sa strovane kada su u pitanju fiziološke aspekta mogućnosti njihovog kori- grupe bakterija razgrađivača organ- šćenja u ishrani. skih materija. Kako u protekloj godini broj sta- Saprobiološka ispitivanja pokazuju novnika i priliv sanitarnih i indu- da nema značajnijih razlika u kvali- strijskih otpadnih voda nije značaj- tetu vode reke Save utvrđenom 2007. nije promenjen na području Grada, i 2008. godine. Kvalitet vode je u ras- poboljšanje situacije se objašnjava ponu od II do III klase, ali voda najmanje intenzivnim spiranjem neči- češće odgovara II-III klasi boniteta, stoće sa obala, nakon obilnijih pada- što je i očekivano. vina. Koncentracije pojedinih teških i tok- Značajno je da u slivu Save, uzvod- sičnih metala u sedimentu reke Save no od izvorišta beogradskog vodo- bile su više nego 2007. pogotovu voda, nije bilo havarijskih zagađe- na profilima “Zabran” i “Makiš”. U nja naftom, njenim derivatima, teš- svim uzorcima, u granicama pred- kim i toksičnim metalima, pestici- viđenim normativom, bile su kon- dima, polihlorovanim bifenilima i centracije arsena, kadmijuma, bakra policikličnim aromatičnim ugljovo- i žive. donicima. Najčešća odstupanja sadržaja teških Globalno posmatrano, stanje je znat- metala u sedimentu registrovana su no bolje nego 2005., 2006. i 2007. na profilu “Zabran”, što bi moglo godine, posebno u mikrobiološkom da predstavlja uticaj pepelišta TE pogledu. U odnosu na 2007. godinu „Nikola Tesla“. uočava se češće odstupanje od propi- Organohlorni insekticidi, trijazin- sane klase boniteta pojedinih fizič- ski herbicidi, polihlorovani bifenili ko-hemijskih parametara. i insekticidi na bazi hlorfenoksi kar- Kvalitet vode reke Save na teritori- bonskih kiselina nisu bili prisutni u ji Beograda, u 2008. godini, može sedimentu Save. se potpunije sagledati samo pore- Zapaža se da su u sedimentu Save đenjem sa rezultatima ispitivanja iz na svim kontrolnim profilima pri- proteklih 9 godina, obzirom da je sutne značajne koncentracije mine- kontrola obavljana na istim mesti- ralnih ulja. ma, istom dinamikom i prema istim Policiklični aromatični ugljovodoni- parametrima. ci su svuda prisutni u umereno viso-

82 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Kvalitet vode reke Save na teritoriji Beograda 1999. – 2008. godine a

U II klasi . Izvan II klase boniteta zbog izmenjenih . D o ka

a rečnih voda parametara r o

bakt. i . samo . V 2. samo bakter. God. fiz-hem. fiz-hem.

tih uz Br. e uzora % Br. Br. Br. ka uzora % uzo % uzora %

Broj uz ka raka ka 1999 . 50 20 40,0 10 20,0 10 20,0 10 20,0 2000. 53 26 49,0 9 17,0 7 13,2 11 20,8 2001. 64 40 62,5 5 7,8 14 21,9 5 7,8 2002. 66 35 53,0 5 7,6 15 22,7 11 16,7 2003. 68 24 35,3 11 16,2 7 10,3 26 38,2 2004. 68 34 50,0 11 16,2 4 5,9 19 27,9 2005. 68 19 27,9 22 32,4 13 19,1 14 20,6 2006. 68 22 32,4 20 29,3 4 5,9 22 32,4 2007. 68 18 26,5 15 22,1 6 8,8 29 42,6 2008. 68 27 39,7 14 20,6 15 22,1 12 17,6

Sumarni rezultati ispitivanja kvalite- Globalno posmatrano kvalitet vode ta vode Save u poslednjih 10 godina, Dunava je tokom 2008. godine bio prikazani su u sledećoj tabeli: znatno bolji nego 2006. i 2007., i u mikrobiološkom i fizičko-hemijskom pogledu. Ovo je bila jedna od najbo- 2.1.1.3. Dunav ljih godina u poslednjoj dekadi. Kvalitet voda Dunava kontrolisan Važno je da se poboljšanje kvaliteta je tokom 2008. godine radi ocene započeto 2005. godine održava i da pogodnosti korišćenja ovih voda za se nastavi i iduće godine zbog zaštite potrebe rekreacije, vodosnabdeva- izvorišta vodosnabdevanja u Vinči, nja, navodnjavanja, prehrambene mogućnosti rekreacije na Dunavu i industrije i ribarstva, kao i u cilju povoljnog uticaja na hidrobionte. zaštite izvorišta vodovoda “Vinča” Odstupanja od MDK predviđenih za u eventualnim slučajevima talasa II klasu rečnih voda konstatovana su zagađenja dospelih Savom, Tisom ili tokom 2008. godine kod: koncentra- iz uzvodnog dela Dunava. cija rastvorenog kiseonika, procenta Prema rezultatima terenskih i labo- zasićenja vode kiseonikom, petod- ratorijskih ispitivanja čak 27 uzo- nevne biološke potrošnje kiseonika raka vode Dunava (39,7%), odgova- i koncentracije suspendovanih mate- ralo je II klasi rečnih voda, odno- rija. Ovo su osnovni fizičko-hemij- sno vodama pogodnim za sve vido- ski parametri kod kojih se uglav- ve vodosnabdevanja, navodnjavanja, nom svake godine registruju manja kupanje i druge oblike rekreacije na ili veća odstupanja od normiranih vodi. vrednosti.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 83 Najčešće i najveće odstupanje od hlorni insekticidi (DDT, lindan, a propisane vrdnosti zapaža se kod HCH i njihovi razgradni produkti), D koncetracije suspendovanih materi- policiklični aromatični ugljovodoni- o ja, koja je bila povećana kod 12 uzo- ci i polihlorovani bifenili, trifenili i raka (17,6%), a maksimalna koncen- terfenili. 2. V 2. tracija dostigla je 154 mg/l, što odgo- Herbicid atrazin detektovan je samo vara IV klasi boniteta. maja meseca, a koncentracije su bile Izmenjen stepen saturacije kiseo- vrlo niske od 0,01 µg/l do 0,03 µg/l i nikom zabeležen je kod 3 uzorka ne ugrožavaju vodozahvat u Vinči, (4,4%). Minimalna hiposaturacija je Derivati hlorfenoksi karbonskih prisutna kod 2 uzoraka iz toplijeg kiselina, MSRR i MSRA registrova- dela dela godine, a takođe mini- ni su maja meseca, a koncentraci- malna supersaturaciju detektovana ja MSRR bila je od 0,02-0,20 µg/l, a je samo u 1 uzorku. Sadržaj rastvo- MSRA od 0,04-0,16 µg/l. renog kiseonika bio je smanjen (5,9 Od herbicida iz grupe hloracetanili- mg/l), samo u 2 uzorka, što nije da, u maju detektovani su u niskim ugrozilo hidrobionte. koncentracijama metolahlor (0,01 µg/ Kod 6 uzoraka (8,8%), registrovana l) i acetohlor (0,02 µg/l - 0,03 µg/l). je minimalno povećana BPK5 (4,1-5,5 Ispitivani lako isparljivim ugljovo- mg/lO2), a sve vrednosti, uključuju- donicima (benzen, etilbenzen, tolu- ći maksimalnu, bile u granicama III en, ksilen) detektovani su u maju, a klase rečnih voda. toluen, benzen i ksilen imali su viso- Kiseonički režim je blago naru- ke koncentracije, šen, posebno u toplijim mesecima Od isparljivih hlorovanih ugljovo- na toku Dunavu kroz uže područje donika (hloroform, 1,2 dihlormetan, Grada, ali ređe nego 2007. godine,. tetrahloretilen i trihloretilen) u sep- Sadržaj nutrijenata (P i N) je relativ- tembru je utvrđeno prisustvo tetra- no nizak, ali dovoljan za bujan rast hloretilena i trihloretilena u veoma algi i makrofita posebno u delovima niskim koncentracijama. sa usporenim tokom. Povećan koli titar (MPN od 240.000 Koncentracije određivanih teških i do >240.000) registrovan jeu 26 uzo- toksičnih metala, konstatno su bile raka (38,2%), naročito u toplijem u granicama II klase boniteta, uglav- periodu godine, a zbog velikog broja nom nekoliko puta niže od MDK, ukupnih koliforma, ovi uzorci su pa nije nepovoljnog dejstva na kva- svrstani u III i IV klasu rečnih voda. litet vode vodovoda Vinča ili hidro- Stanje je bolje nego 2007. godine. bionata Dunava. Slična je situaci- Loš mikrobiološki kvalitet vode u let- ja i sa sadržajem isparljivih fenola i njem periodu onemogućava zdrav- anjonskih deterdženata (ABS sup- stveno bezbednu rekreaciju građana stanci) koji se povremeno registru- na plažama užeg gradskog područ- ju u minimalnim koncentracijama, ja. uvek u granicama propisanim za Prema broju bakterija razgrađiva- drugu klasu boniteta. ča organskih materija reku Dunav Povećana koncentracija mineralnih su tokom protekle godine uglav- ulja, 0,052 mg/l, registrovana je samo nom opterećivale organske materije krajem septembra meseca na profilu masne i proteinske prirode, a ugro- “Vinča”, što je nešto lošije nego 2007. žavanje od strane prostih šećera je godine . manje zastupljeno, dok su polisaha- U vodi reke Dunav, ni maja ni sep- ridne materije bez nekog uticaja na tembra nisu detektovani: organo- kvalitet vode.

84 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Hidrobiološka ispitivanja pokazu- lutanata neorganskog i organskog ju da su razlike u kvalitetu vode porekla. a reke Dunav utvrđenom 2000. i 2008. U 2008. godini ragistrovane su pove- D o godine minimalne. Voda uglavnom ćane koncentracije više teških meta- odgovara III-II i II-III klasi rečnih

la (Hg i Pb) u mišićnom tkivu ben- V 2. voda, a nema uzoraka u III-IV ili IV tofagnih vrsta i grabljivica sa profila klasi. “Stari Banovci“ i “Brestovik“. Situ- Relativno je povoljno što je 2008. acija nešto nepovoljnija nego 2007. godine među ispitivanim teškim i godine, jer su registrovane koncen- toksičnim metalima u površinskom tracije Hg su daleko veće, a prvi put sloju poremećenog sedimenta Duna- izrazito je visok i sadržaj Pb. va, samo koncentracije olova kod Ni u jednoj od ispitivanih riba ili Bele stene bile viša od efektivnih školjki u toku 2008. godine, nisu vrednosti. Stanje je malo bolje nego detektovane merljive koncentracije 2007. godine. organohlornih insekticida i njihovih Među organskim mikropolutanti- razgradnih produkata, triazinskih ma: organohlorni insekticidi, trija- herbicida, policikličnih aromatičnih zinski herbicidi, polihlorovani bife- ugljovodonika i polihlorovanih bifenili, insekticidi na bazi hlorfenoksi nila, što je povoljno sa aspekta njiho- karbonskih kiselina i pojedini poli- vog korišćenja u ishrani. ciklični aromatični ugljovodonici Uočava se da u primercima školjki sa nisu bili prisutni u vodi Dunava. svih profila ispitivanih 2008. godine, Od ispitivanih policikličnih aroma- nisu detektovani arsen i živa, dok tičnih ugljovodonika detektovana je su registrovane visoke koncentraci- većina, a zabrinjava što je prisut- je olova i kadmijuma, i to ponegde i no svih 6 kancerogenih jedinjenja za red veličina iznad koncentracija u iz ove grupe. Uslovno je pozitivno ribama sa istih profila. što su koncentracije znatno niže od Radi potpunijeg uvida u kvalitet “efektivnih vrednosti”, pa za sada ne vode Dunava na teritoriji Beogra- treba očekivati nepovoljne efekte na da u poslednjih desetak godina, u hidrobionte. narednoj tabeli prikazani su upo- Na svim profilima, u sedimentu su redni rezultati ispitiva po grupama prisutna i mineralna ulja u relativno parametara. niskim koncentracijama, ali se uoča- Evidentno je da se trend poboljša- va njihov blagi porast u odnosu na nja kvaliteta vode Dunava iz posled- 2007. godinu. nje dve godine nastavio i 2008. godi- Može se reći da je na teritoriji Beogra- ne, i sada je važno održati postignu- da u 2008. godini dolazilo do pojača- to poboljšanje. nog taloženja pojedinih mikropo- Rezultati kontrole kvaliteta vode reke Dunav na teritoriji Beograda u periodu 1999-2008. godina U II klasi . Izvan II klase boniteta zbog izmenjenih . ka a

r rečnih voda parametara o bakt. i . samo . samo bakter. God. fizhem fizhem. tih uz Br. e uzora % Br. Br. Br. ka uzora % uzo % uzora %

Broj uz ka raka ka 1999 . 58 14 24,1 29 50,0 8 13,8 7 12,1

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 85 a 2000. 62 22 35,5 24 38,7 9 14,5 7 11,3 D

o 2001. 64 21 32,8 17 26,6 19 29,7 7 10,9 2002. 66 26 39,4 14 21,2 10 15,2 16 24,2 2. V 2. 2003. 67 19 28,4 24 35,8 6 9,0 18 26,8 2004. 68 27 39,7 10 14,7 5 7,4 26 38,2 2005. 68 13 19,2 26 38,2 9 13,2 20 29,4 2006. 68 11 16,2 23 33,8 9 13,2 25 36,8 2007. 68 20 29,4 17 25,0 8 11,8 23 33,8 2008. 68 27 39,7 8 11,8 15 22,1 18 26,4

2.1.2. KVALITET VODA OSTALIH VODOTOKOVA NA TERITORIJI BEOGRADA U 2008. GODINI Od 20 analiziranih uzoraka vode, samo su 5 uzorka odgovarala II klasi rečnih voda, što je malo poboljšanje u odnosu na prethodnu godinu. Odstupanja od normi za ovu klasu boniteta u fizičko-hemijskom i mikrobiološkom pogledu utvrđena su kod 5 uzoraka Kolubara (25%), prekoračenja graničnih vrednosti samo pojedinih fizič- ko-hemijskih parametara kod 9 uzorka (45%), dok je samo povećan koli titar registrovan u 1 uzorku (5%). U mikrobiološkom pogledu situacija znatno povoljnija na profilu selo Ćelije, nego kod obrenovačkog mosta, što je i očekiv- no . Od 10 uzoraka uzetih iz kanala Galovica tokom 2008. godine, ni jedan nije odgovarao II klasi rečnih voda. Odstupanja od normi za II klasu boniteta, u fizičko-hemijskom, hemijskom i mikrobiološkom pogledu, utvrđena su u 4 Kanal uzoraka, dok su prekoračenja vrednosti MDK samo pojedinih Galovica fizičko-hemijskih ili hemijskih parametara konstatovana kod ostalih 6 uzoraka. Vodotok je degradiran, a situacija se malo menja već duži niz godina, mada se može reći da je mikrobiološki poboljšana u odnosu na 2007. godinu. Kvalitet vode Topčiderske reke, tokom 2008. godine, konstantno je bio van granica II klase rečnih voda. U fizičko-hemijskom i mikrobiološkom pogledu odstupalo je Topčiderska 8 uzoraka, a 2 su odstupala samo zbog izmenjenih pojedinih reka fizičko-hemijskih parametara. Situacija je praktično neizmenjena u odnosu na 2006. i 2007. godinu.

86 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Tokom 2008. godine ni jedan od 10 uzoraka vode, uzetih iz a Železničke reke, nije odgovarao II klasi rečnih voda. D Železnička o Svih 10 uzorka odstupalo je u fizičko-hemijskom i mikrobio- reka

loškom pogledu. V 2. Pogoršanje u odnosu na 2007. godinu je minimalno. Odstupanja od II klase rečnih voda registrovana su u sva 4 ispitana uzorka i to u fizičko-hemijskom i mikrobiološkom pogledu 3 i 1 samo prema pojedinim fizičko-hemiskim parametrima. Vodotok je pretvoren u otvoreni kanal otpadnih voda. U poređenju sa 2007. godinom praktično nema promena. Barička Uzorci vode za kontrolu kvaliteta uzimani su na mostu u reka krugu fabrike, jer samom ušću u Savu nije dozvoljen pristup. Kiseonički režim je potpuno poremećen i povremeno ide do anaerobije. Sva 4 uzorka su van svih klasa boniteta i značajno odstupaju prema mikrobiološkim i fizičko-hemijskim parametrima. Veliki Lug Veliki Lug je samo uslovno reka, jer je potpuno degradiran komunalnim i industrijskim otpadnim vodama Mladenov- ca, Sopota i okolnih naselja. Uzorak iz zimskog perioda bio je u granicama II klase boniteta, a po 1 uzorak odstupao je zbog povećanog koli titra, poje- Ralja dinih fizičko-hemijskih parametara i izmenjenih mikrobiološ- kih i fizičko-hemijskih parametara. Kiseonički bilans je narušen u toplijem delu godine. Sva 4 ispitana uzorka odstupala su od II klase rečnih voda u Bolečka fizičko-hemijskom pogledu. reka Sadržaj organskih materija bogatih azotom je ekstremno visok. Sva 4 ispitana uzorka odstupala su od II klase rečnih voda, i to u fizičko-hemijskom pogledu. Pri malim proticajima kiseonički režim je potpuno poreme- Gročanska ćen, jer se na razgradnju organskih materija utroši sav rastvo- reka reni kiseonik. Sadržaj pojedinih parametara često odgovara IV klasi boniteta. Sva 4 analizirana uzorka značajno odstupala od II klase rečnih voda, 3 zbog izmenjenih fizičko-hemijskih i mikrobioloških parametara i 1 samo u fizičko-hemijskom pogledu. Lukavica je i 2008. godine bila najzagađenija pritoka Kolubare Lukavica na području Beograda i toliko je zagađena da predstavlja otvoreni kolektor otpadnih voda Lazarevca.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 87 a Svi uzorci odstupali su od II klase, 2 uzorka samo u fizičko- D hemijskom pogledu. Uzorak iz aprila imao je povećan samo o koli titar, dok je uzorak iz septembra odstupao u mikrobiološ- kom i fizičko-hemijskom pogledu. 2. V 2. Peštan Povremeno odstupaju kiseonički parametri, suspendovane materije i amonijum jon. U poređenju sa predhodnom godinom situacija je pogoršana. Uzorci iz aprila, jula i decembra odgovarali su II klasi rečnih voda. Uzorak iz septembra odstupa samo u fizičko-hemijskom pogledu. Turija Situacija je nešto povoljnija od one u 2007. godini. Dva uzorka voda Beljanice odstupala su od II klase rečnih voda, aprila zbog povećanog koli titra, a jula samo u fizičko- hemiskom pogledu. Uzorci iz septembra i decembra meseca Beljanica bili su u granicama propisane klase. U odnosu na prethodnu godinu nema promena kvaliteta vode. Od II klase boniteta odstupala su 3 uzorka, aprila i septembra u fizičko-hemijskom i mikrobiološkom pogledu, a jula samo prema pojedinim fizičko-hemijskim parametrima. Decembra Kanal odstupanja nisu registrovana. Sibnica U poređenju sa prethodnom godinom situacija je minimalno poboljšana. Sva 4 analizirana uzorka odstupala su od II klase rečnih voda i to aprila meseca u fizičko-hemijskom i bakteriološkom pogle- Kanal . du, a jula, oktobra i decembra meseca, samo prema pojedinim Kalovita fizičko-hemijskim parametrima. Situacija je konstantno loša, već nekoliko godina unazad. Uzorci iz aprila i decembra odgovarali su II klasi boniteta, dok su uzorci iz jula i septembra odstupali samo prema fizičko- Kanal hemijskim parametrima. Vizelj Situacija je malo poboljšana je u odnosu na 2007. godinu.

2.1.3. ZAKLJUČNE KONSTATACIJE ka reka, Barička reka, Veliki Lug, Na osnovu rezultata svih obavljenih Ralja, Bolečica, Gročica, Lukavica, i terenskih i laboratorijskih ispitiva- Peštan, Turija, Beljanica i kanali nja realizovanih u skladu sa „Pro- Pančevačkog rita Sibnica, Kalovi- gramom kontrole kvaliteta površin- ta i Vizelj. skih voda ne teritoriji Beograda u n U skladu sa Planom aktivnosti 2008. godini” može se konstatova- utvrđenim i usvojenim od strane ti sledeće: Sekretarijata za zaštitu životne sre- n Programom kontrole kvaliteta povr- dine, Program je realizovan u pot- šinskih voda u toku 2008. godine, punosti, kako je bilo i predviđeno. obuhvaćeni su sledeći vodotoko- n Globalno posmatrano, tokom 2008. vi: Sava, Dunav, Kolubara, Galo- godine, došlo je do određenog vica, Topčiderska reka, Železnič- poboljšanja kvaliteta voda prak-

88 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI n

tično svih većih reka i pojedinih Saprobiološka ispitivanja ne poka- a

kanala na teritoriji Beograda, pa je zuju značajnije razlike u kvalitetu D

ovo među najboljim situacijama u voda ova dva vodotoka, kao ni u o poslednjih 10. godina. poređenju sa rezultatima iz 2007. 2. V 2. n Kvalitet vode reke Save je značaj- godine. Na Savi i Dunavu saprob- no poboljšan u odnosu na peri- ni status vode je najčešće odgova- od 2005.-2007. godina. Ovo je rao III-II, a sporadično II-III, II ili bila među najboljim godinama III klasi rečnih voda. u poslednjoj dekadi, što izaziva n U sedimentu Save na užem područ- zadovoljstvo. ju Grada, registrovan je povećan n Na Savi su odstupanja od propisa- sadržaj, iznad “efektivne” vredne klase boniteta pojedinih fizič- nosti, pojedinih teških i toksičnih ko-hemijskih i hemijskih parame- metala, dok su policiklični aroma- tara umerena, odnosno ostaju u tični ugljovodonici veoma niski, granicama III klase, izuzev sus- a mineralna ulja umereno visoka, pendovanih materija koje spora- dok drugi organski mikropolutan- dično odgovaraju i IV klasi reč- ti nisu registrovani. nih voda. n U pogledu zagađenosti sedimen- n Kvalitet vode Dunava, globalno ta Dunava, situacija je slična kao posmatrano, je značajno poboljšan na Savi, gde su svih prethodnih u odnosu na 2007. godinu, kako godina takođe detektovane pove- prema pojedinim fizičko-hemij- ćane koncentracije teških i tok- skim i hemijskim parametrima, sičnih metala, ali ne i 2008. godi- tako i u mikrobiološkom pogle- ne, dok je sadržaj mineralnih ulja du, tako da se trend postepenog u blagom porastu, a policikličnih poboljšanja kvaliteta, započet 2005. aromatičnih ugljovodonika u opa- godine i dalje održava. danju. Ostalih organskih mikro- n Kvalitet voda Save i Dunava je polutanti nisu dokazani. tokom 2008. godine bio praktično n U mekom tkivu školjki i mišić- isti, za razliku od niza prethodnih nom tkivu riba još uvek nije došlo godina, kada su odstupanja bila do značajnije kumulacije opasnih češća na Dunavu. organskih mikropolutanata (orga- n Sa aspekta vodosnabdevanja gra- nohlorni insekticidi, triazinski đana Obrenovca, Bariča, Beograda herbicidi, polihlorovani bifenili i i Vinče, veoma je značajno da na policiklični aromatični ugljovodo- Savi i Dunavu toksične i kancero- nici), dospelih u vode Save i Duna- gene materije ili nisu registrovane va hroničnim zagađivanjem ili u ili su nađene u minimalnim kon- akcidentnim situacijama. centracijama, koje nemaju poseban n Od neorganskih mikropolutana- zdravstveni značaj, a ne utiču zna- ta (Hg, As, Pb, Cd,) u mišićnom čajnije ni na hidrobionte. tkivu ihtiofagnih i bentofagnih n Ispitivanja fizioloških grupa bakte- vrsta riba na oba vodotoka povre- rija razgrađivača organskih mate- meno se detektuje blago poveća- rija pokazuju da je kvalitet voda na koncentracija žive i na Dunavu Save i Dunava veoma sličan, uz sporadično olova, dok je u školj- napomenu da je samoprečišćava- kama izrazitija kumulacija olova i nje zadovoljavajuće na svim profi- kadmijuma. lima oba vodotoka. n Vode Kolubare, po svojim fizičko- hemijskim, hemijskim i mikrobi- ološkim karakteristikama samo u

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 89 a 25% analiziranih uzoraka odgo- muma na Velikom lugu, Luka-

D varaju II klasi rečnih voda, dok su vici, Gročanskoj i Baričkoj reci, o ostali uzorci najčešće u III-II i III što dovodi do anaerobije i izisku- klasi boniteta. je potrebu preduzimanja hitnih 2. V 2. n Od pritoka Kolubare, Turija i Belja- mera smanjenja zagađenja i formi- nica su manje zagađeni od Lukavi- ranje akumulacije sa većom koli- ce i Peštana. činom vode, što bi popravilo njen n Među vodotokovima III ranga, kvalitet u sušnom periodu godine. nema ni jednog uzorka koji je u n Tokom 2008. godine praktično ništa granicama propisane klase. Vode značajnije nije učinjeno na izgrad- Topčiderske i Železnicke reke, kao nji uređaja za tretman komunal- i kanala Galovica su konstantno nih i industrijskih otpadnih voda veoma zagađene, najviše organ- na teritoriji Grada, što je uz druge skim materijama. uzroke razlog za ovako lošu situ- n Među vodotokovima IV ranga Veli- aciju. ki lug, Lukavica, Peštan, Bolečica, Gročica i Barička reka, kao i kanal 2.1.4. Predlog daljih aktivnosti Kalovita su potpuno degradirani i njihove vode najčešće odgovara- U geostrateškom smislu Srbija ima ju IV klasi boniteta ili su van svih centralni položaj na Dunavu jer se na bonitetnih klasa, zbog ekstremno na potezu od mađarske do bugarske visokog koli titra i sadržaja organ- granice u Dunav ulivaju njegove naj- skih materija i amonijaka, i povre- značajnije pritoke (Drava, Tisa, Sava, meno potpunog odsustva kiseo- Tamiš i Morava), što proticaj Dunava nika. više nego udvostručava na izlazu iz naše zemlje. n Permanentno loš kvalitet vode kanala Galovica, Železničke i Naravno da nam položaj poslednjeg Baričke reke ima nepovoljan uti- na slivu u slučaju Save, Tise i Tamiša caj na podzemne vode u priobalju, donosi i niz nevolja, kada je u pitanju a sva tri vodotoka protiču kriz užu zagađivanje voda, očuvanje i una- zonu sanitarne zaštite beograd- pređenje kvaliteta, koje se moraju skog vodovoda. rešavati bilateralnim kontaktima sa uzvodnim državama ili kroz sarad- n Među malim vodotokovima relativno zadovoljavajuće stanje, odno- nju u okviru ICPDR. sno povremeno ima uzoraka u Ovakav položaj u slivu, a posebno granicama II klase boniteta, regi- postojanje akumulacija “Đerdap I” i strovano je samo na rekama: Turi- “Đerdap II”, u kojima se talože sus- ja, Beljanica i Ralja i kanalima pendovane materije sa adsorbova- Vizelj i Sibnica. nim opasnim materijama sa kom- pletnog uzvodnog dela sliva, name- n Od svih ispitivanih vodotokova, situacija je relativno povoljna samo ću nam posebnu obavezu u zaštiti na rekama Sava, Dunav, Koluba- voda Dunava. Svojim aktivnostima ra, Turija i Beljanica, kao i kanali- na zaštiti vodotoka moramo dokaza- ma Vizelj i Sibnica, dok je na svim ti da imamo moralno pravo da traži- ostalim kontrolisanim vodotoko- mo od uzvodnih zemalja da poštu- vima situacija zabrinjavajuća. ju odredbe Konvencije o održivom razvoju u basenu Dunava i Opšte n Pri višim temperaturama, posebno direktive o vodama EU. u letnjem periodu, postoji problem obezbeđivanja biološkog mini- Postoje preduslovi za naše aktivni- je angažovanje i dobijanje međuna-

90 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI rodne stručne pomoći za rešavanje nuirano ispuštanje otpadnih voda, a decenijama nagomilavanih proble- uglavnom bez ikakvog prečišća- D ma u oblasti zaštite voda dunavskog vanja, jer su one posebno opasne o sliva, stvoreni ratifikacijom Kon- za manje vodotokove i kanalsku vencije o održivom razvoju u base- mrežu jugoistočnog Srema i Pan- V 2. nu Dunava i uključivanjem u rad čevačkog rita. ekspertskih grupa ICPDR-a i Progra- n Vodoprivredna inspekcija treba da ma za smanjenje zagađivanja Duna- pooštri kontrolu radnih organiza- va, koji koordiniraju UNDP i GEF. cija čije otpadne vode sadrže mine- Smatramo da bi Grad sopstvenim ralna ulja a direktno se izlivaju u snagama, imajući u vidu nadležno- Savu i Dunav, obzirom na akciden- sti u oblasti zaštite voda i životne te iz ranijih godina i stalnu poten- sredine uopšte, koje je dobio novim cijalnu opasnost za izvorišta vodo- zakonima, kao i značajne kadrovske snabdevanja u Makišu i Vinči. potencijale i finansiske mogućnosti, n Nastaviti aktivnosti na izradi pro- kao nužni minimum u unapređenju storno planske i tehničke doku- zaštite voda i sistematske kontrole mentacije za izgradnju postroje- površinskih voda na teritoriji Beo- nja za prečišćavanje komunalnih grada, trebalo da preduzme sledeće: otpadnih voda Grada uz prove- n U saradnji sa Sekretarijatom za ru podataka o količinama i sasta- zaštitu životne sredine, Upravom vu otpadnih voda, kao i normi za vode Grada i Javnim vodopro- buduće potrošnje vode, kako bi vrednim preduzećem „Beograd“, mogli da dobijemo međunarod- pokrenuti inicijativu da se Kata- nu finansijsku pomoć i povoljne star zagađivača voda na području kredite za gradnju interceptora i GUP-a, započet sa Direkcijom za postrojenja. građevinsko zemljište, proširi na n Sekretarijat za zaštitu životne sre- teritoriju celog Beograda, uključu- dine i organi lokalne samouprave jući i prigradske opštine, obuhva- u opštinama (Mladenovac, Laza- tajući sve slivove, uz formiranje revac, Obrenovac i Grocka) treba odgovarajuće baze podataka. da upoznaju stručnu javnost i gra- n Uvesti u Program kontrole povr- đanstvo sa veoma lošom situaci- šinskih voda ispitivanje sadržaja jom na njihovim rekama. organskih i neorganskih mikro- n Insistirati kod lokalne samoupra- polutanata u sedimentu, na svim ve, ekoloških pokreta i organiza- malim vodotokovima gde je mogu- cija, da se u lokalne ekološke akci- će uzorkovanje, jer u njemu ostaju one planove (LEAP) među priori- istaložene štetne i opasne materije, tetne aktivnosti uvrste izrade pla- pa je moguće sagledavanje dugo- nova zaštite vodotoka i sanacije trajnijih nepovoljnih uticaja. glavnih izvora zagađivanja. n Posebnu pažnju posvetiti kontroli n Pokrenuti inicijativu u Ministar- otpadnih voda pogona i preduze- stvu poljoprivrede, šumarstva i ća koja ponovo pokreću proizvod- vodoprivrede i Ministarstvu život- nju nakon višegodišnjeg prekida ne sredine i prostornog planira- ili promene proizvodnog progra- nja, za usaglašavanje naših propi- ma, kako bi se smanjila opasnost sa i standarda vezanih za katego- od havarijskih zagađenja. rizaciju i klasifikaciju vodotoko- n Pooštriti kontrolu radnih organi- va, monitoring kvaliteta voda, pre- zacija, skladišnih objekata, farmi i venciju akcidenata i dr. sa propisi- drugih objekata koji vrše diskonti- ma EU.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 91 n a Usaglasiti naš državni monito- Save i Dunava, na graničnim pro-

D ring Dunava i glavnih pritoka, koji filima. o sprovodi RHMZ, prema dinami- n Uspostaviti biomonitoring na toku ci i vrsti parametara, sa monito- Dunava, Save i Tise kroz teritoriju 2. V 2. ringom koji sprovodi i koordini- Srbije, kako bi se na vreme uočila ra ICPDR, kako bi naša ispitivanja pojava biokumulacije i biomagni- bila kompatibilna i komparabilna fikacije opasnih organskih i neor- sa ispitivanjima drugih zemalja u ganskih materija u hidrobiontima. slivu Dunava. n Odrediti referentnu laboratoriju n U saradnji sa Republikom Hrvat- koja će raditi organizovanju upo- skom i Republikom Bosnom i Her- rednih merenja, na edukaciji i una- cegovinom, uvesti kontrolu sadrža- pređenju rada u ovlašćenim i akre- ja organskih i neorganskih mikro- ditovanim laboratorijama, kako bi polutanata u poremećenom povr- se povećala pouzdanost i validnost šinskom sloju sedimenta i nepo- rezulata ispitivanja, kako površin- remećenom stubu sedimenta reke skih i podzemnih, tako i otpadnih voda.

2.2. RADIAKTIVNOST U REČNOJ VODI

Najveći deo aktivnosti u rečnim vodama potiče od prirodnih 137Cs i 90Sr . . radionuklida (uglavnom 40K), a aktivnost dugoživećih u rečnoj vodi radionuklida veštačkog porekla (137Cs i 90Sr) je u značajno niskim nivoima. Aktivnost 137Cs u sedimentu se kretala od 11.4 do 30.4 Bq/ 137Cs . kg suve materije. Ova aktivnost potiče od kontaminacije u sedimentu prouzrokovane nuklearnim akcidentom u Černobilu u 1986. godini. Aktivnost 90Sr u sedimentu se kretala od < 0.1 do 0.312 Bq/ 90Sr . . kg suve materije. Ova aktivnost potiče od kontaminacije u sedimentu prouzrokovane nuklearnim akcidentom u Černobilu u 1986. godini.

Radioaktivnost u rečnoj vodi merene. Najveći deo aktivnosti u rečnim na je kontinuirano tokom 2008. godi- vodama potiče od prirodnih radio- ne. Najveći deo aktivnosti u rečnim nuklida (uglavnom 40K), a aktivnost vodama potiče od prirodnih radio- dugoživećih radionuklida veštačkog nuklida (uglavnom 40K), a aktivnost porekla (137Cs i 90Sr) je u značajno dugoživećih radionuklida veštačkog niskim nivoima. porekla (137Cs i 90Sr) je u značajno Aktivnost 137Cs u sedimentu Save niskim nivoima. Aktivnost 137Cs u kretala se od 11.4 do 29.1 Bq/kg suve sedimentu se kretala od 11.4 Bq/kg materije, u sedimentu Dunava od do 30.4 Bq/kg suve materije. Aktiv- 12.0 do 30.4 Bq/kg suve materije. nost 90Sr u sedimentu se kretala od < Aktivnost 90Sr u sedimentu Save kre- 0.1 dо 0.312 Bq/kg suve materije Ove tala se od < 0.1 do 0.258 Bq/kg suve aktivnosti potiču od kontaminacije materije, u sedimentu Dunava od prouzrokovane nuklearnim akciden- 0.146 do 0.312 Bq/kg suve materije. tom u Černobilu u 1986. godini. Ove aktivnosti potiču od kontamina- Radioaktivnost u rečnoj vodi mere- cije prouzrokovane nuklearnim akci- na je kontinuirano tokom 2008. godi- dentom u Černobilju 1986. godine.

92 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Ukupna α i β aktivnost rečne vode Save i Dunava u Begradu a D

Tabela 2.2.1: Godišnje vrednosti ukupne α aktivnost rečne vode Save i Dunava u 2008. god. (Bq/l) o

Reka Sava Dunav V 2. Minimalna godišnja vrednost < 0.01 < 0.01 Srednja godišnja vrednost < 0.01 < 0.01 aMaksim lna godišnja vrednost < 0.02 < 0.02

Tabela 2.2.2: Godišnje vrednosti ukupne β aktivnost rečne vode Save i Dunava u 2008. god. (Bq/l) Reka Sava Dunav Minimalna godišnja vrednost 0.038 ± 0.007 0.055 ± 0.007 Sre dnja godišnja vrednost 0.086 ± 0.008 0.109 ± 0.010 aMaksim lna godišnja vrednost 0.183 ± 0.012 0.271 ± 0.014

Tabela 2.2.3: Godišnje vrednosti specifične aktivnosti90 Sr u rečnoj vodi Save i Dunava u 2008. god. (Bq/l) Reka Sava Dunav Minimalna godišnja vrednost (2.7 ± 0.4) 10. -3 (1.3 ± 0.3) 10. -3 Srednja godišnja vrednost (4.0 ± 0.4) 10. -3 (3.8 ± 0.4) 10. -3 Maksimalna godišnja vrednost (6.3 ± 0.5) 10. -3 (5.0 ± 0.5) 10. -3

Tabela 2.2.4: Specifična aktivnost137 Cs u rečnom sedimentu u rekama u Beogradu za 2008. godini (Bq/kg) Reka Sava Dunav Minimalna godišnja vrednost 11.4 ± 0.4 12.0 ± 0.5 Srednja godišnja vrednost 18.1 ± 0.6 17.2 ± 0.6 Maa ksim lna godišnja vrednost 29.1 ± 1.0 30.4 ± 1.0

Tabela 2.2.5: Specifična aktivnost90 Sr u rečnom sedimentu u rekama u Beogradu za 2008. godini (Bq/kg) Reka Sava Dunav Minimalna godišnja vrednost < 0.1 0.146 ± 0.030 Sre dnja godišnja vrednost 0.194 ± 0.032 0.217 ± 0.032 aMaksim lna godišnja vrednost 0.258 ± 0.033 0.312 ± 0.037

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 93 a 2.3 KVALITET VODE JEZERA NA ADI CIGANLIJI, KUPALIŠTA "LIDO" I

D PODAVALSKIH AKUMULACIJA: “PARIGUZ”, “BELA REKA” I “DUBOKI o POTOK”, U 2008. GODINI 2. V 2.

Kontrola kvaliteta vode Jezera na za preduzimanjem dodatnih mera Adi Ciganliji vrši se od njegovog for- zaštite i sanacije. miranja, a obzirom na dvonamensko Kvalitet vode kupališta “Lido” prove- korišćenje (rekreacija i vodosnabde- rava se radi zaštite zdravlja kupača. vanje), cilj kontrole je zaštita zdrav- Podavalske akumulacije uključene lja kupača i zaštita izvorišta Beo- su u Program kontrole tek 2004. gradskog vodovoda kao i procene godine, jer im je osnovna funkcija brzine napredovanja eutrofizacionih zadržavanje poplavnog talasa, a nji- procesa, efikasnosti mera preduze- hove vode retko se koriste za zaliva- tih na očuvanju kvaliteta i potrebe nje poljoprivrednih kultura i rekreaciju. Od 160 analizirana uzorka u granicama I i II klase boniteta bilo je 157 uzoraka (98,1%), dok su 3 analizirana uzorka (1,9%) bila van granica propisane klase. Odstupanja su registrovana u 2 uzor- Savsko . ka (1,3%) samo zbog pogoršanih mikrobioloških parametara i 1 jezero uzorku (0,6%) prema pojedinim fizičko-hemijskim parametrima. Trend poboljšanja kvaliteta vode prisutan u poslednjih nekoliko godina se nastavlja, posebno u mikrobiološkom pogledu. Od 10 analiziranih uzoraka vode kupališta “Lido” samo 3 su bila u granicama II klase boniteta prema svim ispitivanim fizičko- hemijskim i mikrobiološkim parametrima. Kupalište Zbog izmenjenih pojedinih fizičko-hemijskih parametara i pove- “Lido” ćanog koli titra, van granica propisane klase boniteta bila su 4 uzorka. Samo povećan MPN registrovan je u 1 uzorku, a 2 uzorka su imala izmenjene pojedine fizičko-hemijske parametre. Sta- nje je nešto bolje nego predhodnih godina. Ispitano je 9 uzoraka kvaliteta vode ove akumulacije u periodu april-septembar. Rezultati pokazuju da je samo 1 uzorak vode, iz avgusta meseca bio u granicama II klase boniteta, dok je 8 odstu- Akumu- palo od propisane klase. lacija “Pariguz” Samo prema pojedinim fizičko-hemijskim parametrima odstupalo su 4 uzorka, a kod 3 uzorka registrovana su odstupanja u mikrobiološkom i fizičko-hemijskom pogledu, a 1 uzorak je imao povećan samo koli titar. Kontrola je obavljena u 9 uzoraka uzetih u periodu april-septembar. Rezultati pokazuju da su 3 uzorka odgovarala normama za Akumu- II klasu, dok je preostalih 6 uzoraka odstupalo od predviđene lacija . klase boniteta. “Bela Prema pojedinim fizičko-hemijskim parametrima odstupala su 2 reka” uzorka, 3 uzorka su odstupala zbog izmenjenih pojedinih fizič- ko-hemijskih i mikrobioloških parametara a 1 uzorak je imao samo povećan koli titar.

94 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Kontrola kvaliteta vode izvršena je u 9 uzoraka u periodu april- a septembar. Rezultati pokazuju da je 7 uzoraka odgovaralo II klasi D Aku- boniteta, dok su 2 uzorka odstupala od predviđene klase bonite- o mulacija ta. “Duboki V 2. potok” Zbog povećanog koli titra od predviđene II klase boniteta odstupala su 2 uzorka. Ovo je poboljšanje situacije u odnosu na 2007. godinu.

Prvi kupači na Jezeru registrovani bunar RB 12-1”, “Reni bunar RB 14- su krajem maja, a na podavalskim 1” i “Reni bunar RB 15-1” a uvede- akumulacijama krajem juna meseca, na je i kontrola Taložnice na profilu zbog povoljnih meteoroloških uslo- „Kod sifonskog preliva“. U kupališ- va, mada je zvanično sezona otvore- noj sezoni kvalitet vode se kontroli- na nešto kasnije. Zvanično kupališ- še dva puta nedeljno a u preostalom na sezona na Lidu je počela tokom delu godine 1 mesečno kada uslovi druge dekade jula, dok su grupe na terenu to dozboljavaju. Kontro- kupača koje su koristile čamce za la kvaliteta vode na Lidu u kupališ- dolazak na plažu registrovane nešto noj sezoni (juli i avgust) se vršila 1 ranije. Broj kupača je bio znatno nedeljno na profilu „Sredina plaže“ manji nego ranijih godina. a na Podavalskim akumulacijama Akcija uklanjanja makrofitne vege- dva puta mesečno od juna do avu- tacije na Jezeru započeta je sredinom sta. U pred i postsezoni Lido i aku- aprila i sprovođena u više turnusa, mulacije su kontrolisane samo po uglavnom u skladu sa zaključcima jednom. “Ekološke studije eutrofizacije i pro- Gradski zavod za javno zdravlje vrši dukcije makrofita u Jezeru na Adi fizičko-hemijska, hemijska i mikro- Ciganliji u funkciji upravljanja kvali- biološka ispitivanja kvaliteta vode tetom vode”. Cilj je stvaranje povolj- Jezera, kupališta Lido i podavalskih nijih uslova za rekreaciju, održava- akumulacija, a hidrobiolozi Instituta nje kvaliteta vode na propisanom za biološka istraživanja “Siniša Stan- nivou i usporavanje procesa eutrofi- ković” obavljaju sezonska hidroeko- zacije. Rad pumpi na nizvodnoj pre- loška ispitivanja Jezera i podavalskih gradi obezbedio je bolju cirkulaci- akumulacija. ju vode. Takođe je obavljeno i čišće- Metode uzorkovanja, pripreme i nje obala, pošljunčavanje i freziranje analiziranja uzoraka usaglašene su pošljunčanog dela obale. sa domaćim propisima i standardima, kao propisima APHA i USEPA. Radi definisanja fizičko-hemijskih 2.3.1. Dinamika i parametri kontrole karakteristika vode na Jezeru, Lidu Kontrola kvaliteta vode Jezera, Lida i podavalskim akumulacijama odre- i podavalskih akumulacija vrši se đuju se sledeći parametri: tempera- različitom dinamikom i parametri- tura, pH vrednost, rastvoreni kise- ma, jer svrhe ispitivanja nisu identič- onik, stepen saturacije kiseonikom, ne, a radi se i o različitim ekosistemi- petodnevna biološka potrošnja kise- ma, jezerskom, rečnom i protočnim onika (BPK5), utrošak kalijumper- akumulacijama. manganata, hemijska potrošnja kise- Od 2008. godine kvalitet vode Jezera onika (HPK iz KMnO4), amonijak, se kontroliše na 5 profila: “Sudijski nitriti, nitrati, ukupni fosfati i sus- toranj”, “Okruglo kupatilo”, “Reni pendovane materije. Deo parame-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 95 a tara odrećuje se odmah po uzorko- vije (Sl. List SFRJ br. 6/78), Pravilnika

D vanju. o maksimalno dozvoljenim koncen- o Sadržaj fenola i mineralnih ulja, tracijama opasnih materija u voda- kao zagađujućih materija koje imaju ma (Sl. Glasnik SRS br. 31/82), prepo- 2. V 2. implikaciju na kvalitet rekreacije, a ruka WHO i direktive EU. posebno vode u obližnjim Renny Kako su podavalske akumulacije bunarima, određuju se samo na formirane na malim nekategorisa- Jezeru. nim vodotocima u slivu Save, proce- Od mikrobioloških parametara na na kvaliteta vode vršena je poređe- svim kupalištima ispituje se: uku- njem rezultata ispitivanja sa odred- pan broj mezofilnih bakterija, najve- bama Uredbe o klasifikaciji voda (Sl. rovatniji broj svih koliformnih bak- Glasnik SRS br. 5/68) i Pravilnika o terija (na 37oC), najverovatniji broj maksimalno dozvoljenim koncentra- fekalnih koliforma (na 44oC), broj cijama opasnih materija u vodama sulfitoredukujućih klostridija, a vrši (Sl. Glasnik SRS br. 31/82), se i identifikacija svih izolovanih bakterija. Hidroekološka ispitivanja na Jezeru 2.3.2 Kvalitet vode jezera na Adi i podavalskih akumulacija obuhva- Ciganliji taju praćenje sastava i strukture fito, Rezultati obavljenih ispitivanja zooplanktona, makrofitske vegetaci- pokazuju da je osnovna karakteristi- je i hlorofila “a“, kao parametara za ka vode Jezera, stabilan, visok kva- utvrđivanje biološke produktivno- litet u fizičko-hemijskom i mikrobi- sti, odnosno trenda eutrofizacionih ološkom pogledu i samo sporadična procesa. minimalna pogoršanja. Ovo se naj- Ocena kvaliteta vode Jezera i kupa- bolje vidi kada se zna da je od 160 lišta Lido, obzirom da su formirani analiziranih uzoraka samo 3 (1,9%) na Savi i Dunavu, vršena je prema bilo van granica propisane klase Uredbi o klasifikaciji voda međure- U odnosu na prethodnih nekoliko publičkih vodotoka, međudržavnih godina situacija je daleko povoljni- voda i voda obalnog mora Jugosla- ja posebno u mikrobiološkom pogle- 30�0

25�2 25�0 22�8 21�3

20�0

14�0 13�8 15�0 12�9

10�0 8�6 7�7

5�1 5�0

1�3

0�0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Grafik 1. Procentualna zastupljenost uzoraka van granica II klase boniteta u mikrobiološkom pogledu u periodu 1999.-2008. godina

96 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI du. Sa aspekta zdravstveno bezbed- 15-1”. To je najveća temperatura vode a ne rekreacije ovo je veoma povolj- zabeležena u poslednjih 10 godina. D no i prvi put je kvalitet vode bio Minimalna temperatura od 6,3oC, o višestruko bolji od preporuka Svet- zabeležena je sredinom decembra. ske zdravstvene organizacije, koje Ovo je neuobičajeno visoka tempera- V 2. dozvoljavaju da godišnje, u kupališ- tura jer se u tom periodu već pojav- noj sezoni, odstupa do 10% uzoraka ljuje led na Jezeru. prema mikrobiološkim parametri- U kupališnoj sezoni, kao i prethod- ma (1,3%, 2008.). Tačnije ovo je bila nih godina, veoma često se registru- najbolja godina i kupališna sezona u je super saturacija kiseonikom, a odnosu na kvalitet vode Jezera. povremeno i povećanje pH vredno- Treba napomenuti da su vrednosti, ali to ne smatramo posledicom sti praktično svih fizičko-hemijskih zagađenja. Ovo je uobičajena pojava parametara, izuzev 1 uzorka (0,6%) na zatvorenim akvatorijima, poseb- uzetog sredinom septembra kod no u letnjim mesecima, pri veoma Renny bunara 15-1, u kojem je bila intenzivnoj fotosintetskoj aktivnosti. minimalno povećana BPK5, bile u Povećana pH vrednost se ne detek- granicama I i II klase boniteta. tuje tokom pred i postsezone. Nagla- U Grafiku 1. prikazan je mikrobio- šavamo da je tokom 2008. godine loški kvalitet vode Jezera u posled- povećanje pH vrednosti vode bilo njih deset godina, period 1999-2008. manje izraženo nego ranijih godina. godina. Kiseonički režim i nivo nutrijena- Koncentracije svih ispitivanih hemij- ta su od posebne važnosti za kva- skih parametara, uključujući toksič- litet vode Jezera, jer zbog relativno ne materije, bile su konstantno u male dubine, velike prosvetljenosti i granicama I klase rečnih voda. odsustva prirodne cirkulacije posto- Bitno je napomenuti, sa aspek- je preduslovi za intenzivnu eutrofi- ta zdravstveno bezbedne rekreacije zaciju. Zbog zagrevanja površinskog građana i zaštite podzemnih voda, sloja moguća je pojava stratifikaci- odnosno izvorišta beogradskog je koja u ekstremnim slučajevima vodovoda, da su tokom cele godine može da rezultira deficitom kiseoni- koncentracije kontrolisanih opasnih ka u hipolimnionu. zagađujućih materija (fenol, mine- Tokom kupališne sezone, a posebno ralna ulja, amonijak, nitriti, nitra- u pred i postsezoni režim produkcije ti) bile znatno niže od MDK, a naj- i potrošnje kiseonika u epilimionu je češće na samom pragu detekcije, ili veoma uravnotežen, a to se povoljno ispod praga detekcije za primenje- odražavalo na ukupni kvalitet vode. nu metodu. Konstantno niske koncentracije sus- Temperatura vode je u protekloj pendovanih materija (1 mg/l - 10 godini veoma varirala i bila je rela- mg/l) ukazuju da taložnica veoma tivno niska sve do kraja druge deka- uspešno obavlja svoju funkciju eli- de juna meseca kada je dostigla minisanja ovih materija dospelih iz (23,5oC) što je omogućilo otvaranje Save ili sa postorjenja “Makiš”. Kon- kupališne sezone. Visoka temperatu- centracija suspendovanih materija je ra vode održala se tokom cele kupa- tokom protekle godine bila u grani- lišne sezone, bez obzira na povre- cama višegodišnjeg proseka. mene padavine, vetar i zahlađe- Ovo doprinosi zaštiti podzemnih nja. Ekstremno visoka temperatura vodonosnih slojeva od eventual- vode, 30,3oC, registrovana je u dru- nog zagađenja toksičnim materija- goj dekadi jula kod “Reni bunara RB

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 97 a ma adsorbovanim na suspendova- nije detektovan veliki koli titar koji

D nim česticama. odgovara III i IV klasi boniteta. o Sadržaj fosfata, kao jednog od osnov- Prema preporukama Svetske zdrav- nih nutrijenata, dovoljan je za nesme- stvene organizacije o kvalitetu vode 2. V 2. tan razvoj zelenih algi i makrofitne za kupanje na otvorenim kupališti- vegetacije. ma, dozvoljeno je da godišnje odstu- Članovi ‘’azotne trijade’’ (amonijak, pa do 10% uzoraka prema mikro- nitriti, nitrati) su prisutni u veoma biološkim parametrima. Na Jeze- niskim koncentracijama koje uglav- ru odstupa znatno manji procenat nom zadovoljavaju i odredbe Pra- (1,3%) što je skoro tri puta manje vilnika o kvalitetu vode za piće. nego u 2007. Mišljenja smo da je Niske koncentracije su uslovljene ovako dobar rezultat posledica reali- delom malim unosom iz taložnice, zovanih mera sanitarne zaštite, reži- a većim delom efikasnom oksidaci- ma održavanja kupališta i Jezera i jom i usvajanjem od strane primar- dirigovani rad crpne stanice na pre- nih producenata. vlaci ka Čukaričkom rukavcu. Kontrola sadržaja mineralnih ulja i Prisustvo fekalnih koliforma nije isparljivih fenola, koja se obavlja jed- registrovano u 104 uzorka, (65,0%), nom mesečno, pokazuje da ove opa- što je znatno bolje nego prethodne sne materije ne predstavljaju pro- godine . blem na Jezeru, odnosno da nisu Najverovatniji broj fekalnih kolifor- ugroženi ni kupači ni izvorište Beo- ma takoće je dosta varirao, s’tim da gradskog vodovoda. je maksimalna brojnost registrova- Proces eutrofizacije prati sepreko na samo dva puta, krajem avgusta i Carlson-ovih indeksa trofičnosti, oktobra meseca. MPN veći od 20.000 što olakšava donošenje zaključaka o nije uopšte registrovan tokom cele uzorcima i mogućim merama una- godine, tako da je ovo najbolja situa- pređenja stanja. cija u poslednjih deset godina. Globalno posmatrano svi Carlson- Najnepovoljnija situacija je u vreme ovi indeksi trofije za: koncentraciju tropskih vrućina kada se više dana hlorofila a, providnost vode i uku- za redom na Jezeru okuplja i preko pne fosfate, ukazuju na zadovoljava- 150.000 kupača, i rad crpne stanice juće stanje. Srednja vrednost stepena ne može da obezbedi optimalnu pro- trofije je u granicama mezotrofnog točnost, odnosno izmenu vode. i uzimajući u obzir položaj Jezera Sporadično proces samoprečišćava- u pravcu istok-jugozapad, njegovu nja vode nije u stanju da održi sta- južnu ekspoziciju, visoke tempera- bilnu ravnotežu akvatičnog sistema, ture vode i lako dostupne trofogene sa sanitarnog aspekta, naročito pri soli, ovo je dobar rezultat. broju kupača koji prevazilazi i pro- Mikrobiološke karakteristike vode jektovani i ekološki kapacitet Jeze- Jezera najvećim delom zavise od ra, bez obzira što u procesu reduk- broja i ponašanja kupača, intenziteta cije koliformnih bakterija učestvu- autopurifikacionih procesa i protoč- ju UV radijacija, zooplankton, kon- nosti Jezera. kurentske i antagonističke bakterij- Mikrobiološki status Jezera bio je ske vrste. veoma dobar i uočljivo je poboljša- Fekalne streptokoke grupe se spora- nje u odnosu na 2007. i prethodne dično registruju pri konačnoj iden- godine. Napominjemo da za razli- tifikaciji, ukupno su detektovane 3 ku od prethodnih godina nijednom puta, i brojnost im je mala. Situaci-

98 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI ja je ista kao i prethodne godine, ali Teško je proceniti zajednicu makro- a znatno povoljnija nego 2006. godi- fita sa stanovišta pokrovnosti i bio- D ne mada ukupna situacija nije apso- mase, s obzirom na preduzimane o lutno dobra, jer Direktiva EU zabra- intervencije “košenja”. njuje prisustvo fekalnih streptoko- U protekloj godini, kao i u 2007., V 2. ka (Streptococcus „D”) u vodi za nije došlo do formiranja zone emer- kupanje. znih i zone flotantnih biljaka, već su Sporadičan nalaz vrste Pseudomo- samo konstatovane makrofite koje nas aeruginosa u kupališnoj sezoni pripadaju submerznoj zoni. Smatra- nije neočekivan, jer ove bakterije sre- mo da je potrebno posvetiti posebnu ćemo u vodi Save na profilu Makiš. pažnju širenju invazivne vrste Pas- Naglašavamo da u vodi Jezera nisu palum paspaloides koja je zabeleže- identifikovane enteropatogene bak- na u septembru na nekoliko lokali- terije, odnosno uzročnici infekcija teta. koje su prenosive hidričnim putem. Sulfitoredukujuće klostridije (SRK) su češće prisutne u vodi Jezera, a i 2.3.3. Kvalitet vode kupališta “Lido” brojnost im je veća, pa je situacija Kupalište Lido je jedna od najvećih nepovoljnija nego 2007. godine. plaža na obalama Dunava, na našem Plankton Savskog jezera predstav- sektoru reke. Kvalitet vode domi- ljen je, u kasnoprolećnom i kasnolet- nantno zavisi od hidrometeorološ- njem aspektu, vrstama i varijetetima kih prilika i dinamike ispuštanja iz grupa: Bacillariophyceae, Chlorop- otpadnih voda industrije i drugih hyceae, Chrysophyceae, Cyanophyce- subjekata u Gornjem Zemunu. ae, Dinophyceae, Euglenophyceae, Pro- Prema rezultatima obavljenih ispi- tozoa, Rotatoria, Cladocera i Copepo- tivanja prisutno je veliko oscilova- da. U kvalitativnim probama nađe- nje kvaliteta, a značajne razlike javni su primerci organizama iz grupe ljaju se i kod fizičko-hemijskih i kod Nematoda koji su u vodu dospeli iz mikrobioloških parametara. podloge ili sa vegetacije. Od 10 analiziranih uzoraka vode Plankton Savskog jezera u kvalita- kupališta “Lido” samo 3 su bila u tivnom pogledu u 2008. godini je: granicama II klase boniteta prema Chlorophyceae-Bacillariophyceae-Rota- svim ispitivanim parametrima. toria tipa, sa povremenim povećanim Zbog izmenjenih pojedinih fizič- brojem vrsta iz grupa Dinophyceae i ko-hemijskih parametara i poveća- Cyanophyceae na pojedinim profili- nog koli titra, van granica propisane ma. U kvantitativnom pogledu Baci- klase bila su 4 uzorka, dok je pove- llariophyceae-Chlorophyceae-Chrysop- ćan MPN registrovan u 1 uzorku, a hyceae-Rotatoria-Copepoda tipa . 2 uzorka su imala izmenjene samo Makrofite su u Savskom jezeru uglav- pojedine fizičko-hemijske parame- nom zastupljene submerznim vrsta- tre. ma iz rodova Myriophyllum, Cera- Situacija je generalno malo bolja tophyllum . i . Potamogeton koje domi- nego 2007. i nekoliko prethodnih niraju u pogledu brojnosti odnosno godina kada su svi uzorci odstupali pokrovnosti. Od makrofita značajni- od predviđene II klase rečnih voda. je su zastupljene vrste: Myriophyllum Najčešća odstupanja su registrovana spicatum, M. verticillatum, Ceratop- kod sadržaja suspendovanih mate- hyllum demersum, Potamogeton flui- rija. tans .i .P. crispus .

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 99 a Glavni problem prethodnih godi- 2.3.4. Kvalitet vode podavalskih

D na, remećenje kiseoničkog bilan- akumulacija o sa, blago povećane BPK5, smanjenje Rezultati obavljenih terenskih i labo- koncentracije rastvorenog kiseonika

2. V 2. ratorijskih ispitivanja pokazuju da i smanjenje stepena saturacije kise- je samo 1 uzorak vode akumulaci- onikom, se tokom 2008. sporadično je “Pariguz” odgovarao normama javljao. za II klasu, dok je ostalih 8 uzoraka Temperatura vode je uglavnom bila odstupalo od navedene klase boni- dovoljno visoka za rekreaciju građa- teta. Samo prema pojedinim fizičko- na mada su zbog naglih zahlađenja hemijskim parametrima odstupala u više navrata detektovane i tempe- su 4 uzorka, kod 3 uzorka registro- rature ispod 22 oC. vana su odstupanja u mikrobiološ- Većina kiseoničkih parametara poka- kom i fizičko-hemijskom pogledu, a zuje da samo sporadično nisu najbo- u 1 uzorku je detektovan samo pove- lje uravnoteženi potrošnja i produk- ćani koli titar. cija kiseonika, odnosno da je kise- Generalno posmatrano, kvalitet vode onički režim retko blago poreme- uglavnom ne odgovara propisanom ćen ali ne u meri da ugrozio hidro- za rekreaciju građana i ne može im bionte. se garantovati zdravstvena bezbed- Mikrobiološke karakteristike Duna- nost, ali se ove vode mogu koristiti va na kupalištu Lido, najviše zavi- u druge vodoprivredne svrhe. se od dinamike ispuštanja i količine Odstupanja od propisane klase boni- sanitarnih otpadnih voda ispuštenih teta među fizičko-hemijskim para- na potezu Gornjeg Zemuna, ali i od metrima najčešće su registrovana kvaliteta vode koja dotiče sa uzvod- kod pokazatelja kiseoničkog režima, nog područja. dok su odstupanja drugih parameta- U 50% analiziranih uzoraka kon- ra sporadična. statovan je MPN veći od 20.000, Sadržaj hlorofila „a“ je konstantno (norma za vodu za kupanje na otvo- visok i varira od 35,7 µg/l do 95,1 µg/ renim kupalištima), a kretao se od l, što znači da stepen trofije varira od 38.000 do 2.400.000. Razlike između mezo-eutrofnog do eutrofnog. Sred- broja ukupnih i fekalnih koliforma nje vrednosti Carlson-ovih indek- se retko beleže, što je veoma loše sa sa trofije, za svaki od tri činioca, su aspekta zdravstvenog rizika. visoke i kreću se u granicama eutro- Zbog povećanog MPN često posto- fije što ukazuje na loše stanje i ubr- ji rizik po zdravlje kupača od pojave zano zabarivanje akumulacije. infekcija vidljivih sluzokoža, poseb- Mikrobiološki status akumulacije je no dece, ukoliko se ne istuširaju pri dobrim delom kupališne sezone bio izlasku iz vode. zadovoljavajući, a odstupanja od pro- Stalno su prisutne bakterije indi- pisane klase registrovana su kod 4 katori i svežeg i starog fekalnog uzorka, u kojima je MPN bio 38.000- zagađenja, sa dominacijom svežeg 240.000 u litru vode. Enteropatogene zagađenja. Konstantno je prisustvo bakterije nisu detektovane. bakterijskih vrsta: E. Coli, Enterobac- Od 9 analiziranih uzoraka vode ter, .i .Bacillus. Prisustvo Citrobacter je akumulacije “Bela reka”, 3 uzorka su povremeno, a Pseudomonas aerugino- odgovarala normama za II klasu, a sa, se sreće samo sporadično. 6 uzoraka je odstupalo od predviđe- Prisustvo fekalnih streptokoka nije ne klase. Samo zbog povećanog koli registrovano tokom kupališne sezo- titra odstupao je uzorak iz septem- ne . bra meseca, kod 2 uzorka registrovana su odstupanja samo u fizičko-

100 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI hemijskom pogledu, dok su 3 uzorka je tokom 2008. godine bila bolja nego a odstupala zbog izmenjenih pojedi- u 2007. godini. D nih fizičko-hemijskih i mikrobiološ- o kih parametara. Na akumulaciji “Bela Reka” odstu- 2.3.5 Zaključne konstatacije V 2. panja od propisane klase bonite- Na osnovu rezultata svih obavlje- ta među fizičko-hemijskim parame- nih ispitivanja o kvalitetu vode Jeze- trima nisu brojna, a registrovana ra i taložnice na Adi Ciganliji, kupa- su samo kod pojedinih pokazatelja lišta “Lido” i podavalskih akumula- kiseoničkog režima. cija “Pariguz”, “Bela reka” i “Dubo- Mikrobiološki status akumulacije ki potok”, može se konstatovati sle- nije bio zadovoljavajući samo tokom deće: prvog dela kupališne sezone, kada je n Konstatno veliki broj kupača, koji MPN u 4 uzorka bio >38.000 u litru premašuje ekološki kapacitet Jeze- vode. ra, odnosno sposobnost samopre- čišćavanja i stalno uvođenje novih Koncentracija hlorofila „a“ varirala uslužnih, rekrativnih i drugih je bez neke pravilnosti, od 34 µg/l do sadržaja radi obogaćivanja ponude, 57.8 µg/l, sa maksimumom u maju. značajno utiču na kvalitet vode. Neočekivano koncentracija je u let- n njim mesecima niža nego u maju, Trend poboljšanja kvaliteta vode Jezera se nastavlja i u 2008. godini, pa se minimum registruje u dru- posebno u mikrobiološkom pogle- goj polovini jula. U odnosu na proš- du. lu i pretprošlu godinu koncentracija hlorofila „a“ je veća što ukazuje na n Kvalitet vode odgovara propisanom pogoršanje stanja. u Direktivi Evropske Unije 2006/7/ ES o kvalitetu vode za kupanje na Srednje vrednosti Carlson-ovih otvorenim kupalištima, i nalaže indeksa trofije za svaki od tri činio- da treba stalno kontrolisati sani- ca su visoke i odgovaraju eutrofnim tarnu zaštitu i režim održavanja sistemima. kupališta i Jezera u celini, a poseb- Na akumulaciji “Duboki potok”, od no raditi na unapređenju ponaša- 9 analiziranih uzoraka, 7 je odgo- nja kupača. varalo II klasi boniteta, a 2 uzorka n Proces samoprečišćavanja vode, su odstupala zbog povećanog koli kontrolisana protočnost i pasivna titra, dok nisu registrovana odstu- aeracija uspešno su održavale sta- panja među fizičko-hemijskim para- bilnu ravnotežu akvatičnog siste- metrima. ma, sa sanitarnog aspekta. Mikrobiološki status akumulacije n U kupališnoj sezoni, u mikro- je uglavnom bio zadovoljavajući, a biološkom pogledu odstupala su odstupanja od propisane klase regi- samo 2 uzorka (1,3%), što je više- strovana su kod 2 uzorka, (MPN- struko bolje od zahtevanog, prepo- 38.000 u litru vode). Ni u ovoj aku- rukama SZO. mulaciji nisu detektovani enteropa- n Prisustvo enteropatogenih mikro- togeni mikroorganizmi. organizama, odnosno bakterija Koncentracija hlorofila „a“ se kre- izazivača obolenja koja se mogu tala od 4,4 µg/l do 23,3 µg/l. Varira- preneti hidričnim putem do sada nja su velika ali se poklapaju sa oče- nije registrovano u vodi Jezera. kivanjima. Srednje vrednosti Carl- n Povremno prisutni Proteus i Pse- son-ovih indeksa trofije ukazuju na udomonas aeruginosa mogu da sistem koji se nalazi između mezo- dovedu do infekcije sluzokože trofnog i eutrofnog sistema. Situacija očiju, uha ili grla, naročito kod dece koja se uglavnom zadržavaju

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 101 n a u najplićem priobalnom delu gde Kvalitet vode na kupalištu Lido

D je zamućenost vode najveća. je bolji nego prethodnih godina, o n U tri uzorka su detektovane fekal- 3 od 10 analiziranih uzoraka su ne streptokoke grupe “D” čije je bili u granicama II klase bonite- 2. V 2. prisustvo zabranjeno Direktivom ta, a povremeno povećan koli titar EU u vodi za kupanje. ukazuje da rekreacija na Lidu nije n Planktonsku zajednicu Jezera odli- uvek zdravstveno bezbedna. kuje prisustvo vrsta i varijete- n Kvalitet vode na podavalskim ta karakterističnih uglavnom za akumulacijama bio je najbolji na tipične nizijske jezerske akvatične “Dubokom potoku”, dok je “Bela ekosisteme. reka” nešto lošija, a “Pariguz”, n Prema Carlson-ovim indeksima daleko najlošiji. trofije: za koncentraciju hlorofila n Na sve tri podavalske akumu- „a“, providnost vode i sadržaj uku- lacije beleži se pogoršanje trofič- pnih fosfata, možemo reći da je nog statusa, odnosno ubrzavanje situacija na Jezeru u pogledu sta- starenja i zabarivanje, što može nja trofije u 2008. godini bila savim imati ozbiljne implikacije na kva- dobra litet vode i mogućnost višenamen- n Uklanjanje makrofita vršeno je u skog korišćenja. više kampanja, počev od sredine n Zabrinjava činjenica da je u aku- proleća, na prostorima i dinami- mulacijama “Duboki Potok” i kom predviđenom Ekološkom stu- “Pariguz” došlo do pojave “vode- dijom i nije se nepovoljno odrazilo nog cveta” modrozelenih algi. Ovo na kvalitet vode. ukazuje na mogućnost pojave tok- n Redukcija broja koliformnih bakte- sina, mikrocistina, u vodi čime bi rija, kao i sadržaja suspendovanih se onemogućilo njeno korišćenje materija i trofogenih soli uspešno kako za rekreaciju tako i za navod- je obavljana u taložnici njavanje

Dan Dunava, 2008, Zemunski kej

102 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD

VODE Karta 40

MREŽA LOKACIJA NA KOJIMA SE UZORKUJE VODA ZA PIĆE I ISPITUJE ZDRAVSTVENA ISPRAVNOST - Sistem beogradskog vodovoda - KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 2008. U BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET Točeća mesta

Rezervoari

Instalacije

Stambeno tkivo

Reke, potoci

Kanali

103 Autoput, magistrale 2,52,5 55 7,57,5 1010 km km Vađnije gradske saobraćajnice

Granica GP-a

Beograd, 2002

2. VoDa a D o 2. V 2. Karta 8 Beograd, 2002 Stambeno tkivo Reke, potoci Kanali Auto put, magistrale Vađnije gradske saobraćajnice Granica GP-a KORIŠĆENJE ZEMLJIŠTA Uža zona sanitarne zaštite Šira "A" zona zaštite - sektor pojačanog nadzora Šira "B" zona zaštite - sektor nadzora Granice zona zaštite DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO VODOSNABDEVANJA Napomena Ova karta je rađena naiz osnovu Prednacrta podataka generalnog i plana kartografije Beograda 2021. ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD ZONE ZAŠTITE IZVORIŠTA 10 km 7,5 5 2,5 EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

104 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 2.4. KVALITET VODE ZA PIĆE IZ BEGRADSKOG VODOVODA a D

Rezultati svih obavljenih fizičko-hemijskih analiza uzoraka o vode za piće iz sistema BVS-a u 2008. god., uključujući i vodovod Vinču, pokazuju da je od 6.676 uzoraka, 49 (0.7%) odstu- V 2. Fizičko- palo od normi predvidjenih Pravilnikom, u fizičko-hemijskom hemijska pogledu. ispitivanja U uzorcima vode sa instalacija, rezervoara i iz vodovodne mreže najčešće odstupanje od propisanih normi registrovano je u pogledu mutnoće i sadržaja gvoždja, što nije od značaja po zdravlje korisnika. Rezultati bakterioloških analiza uzoraka vode za piće iz sistema beogradskog vodovoda, uključujući i vodovod Vinču, pokazuju da je od ukupno 6.676 uzoraka, 444 (6.6%) odstupalo od Pravilnika u bakteriološkom pogledu. Navedena odstupanja su na približnom nivou kao i prethodnih godina, a najčešći uzrok neispravnosti je povećan ukupan broj Bakteri lo bakterija u 1 ml vode, što nema visok zdravstveni značaj već ška predstavlja indikator stanja važan za procenu kvaliteta i inte- ispitivanja griteta distribucionog sistema. Navedeni parametar se različi- to normira ili se ne normira u drugim regulativama u svetu za razliku od našeg propisa koji je limit za ovaj parametar propisao izuzetno strogo. Prema tome, ukoliko bi se izvršilo usagla- šavanje normi tada bi i ocena bakteriološkog kvaliteta bila znatno drugačija, odnosno odstupanja bi bila niža. Bitno je istaći da se nisu nikada izolovali patogeni mikroorganizmi. U 2008. godini ispitano je ukupno 21 uzorak vode za piće, a rezultati su pokazali da je ukupna alfa aktivnost <0,1 Bq/l, Kontrola a ukupna beta aktivnost <1 Bq/l, pa su svi uzorci ispravni u radio– pogledu radioloških osobina. aktivnosti Pored ovoga sistematsku kontrolu radioaktivnosti vode za piće obavlja i Institut za medicinu rada ‘’Dr Dragoslav Karajović’’.

Gradski zavod za javno zdravlje iz vodovoda, koji uzimaju približno isti Beograda, nekoliko decenija vrši broj uzoraka kao i Gradski zavod za kontrolu higijenske ispravnosti vode javno zdravlje. za piće iz beogradskog vodovodnog U okviru sistematske kontrole kvali- sistema, a u cilju zaštite zdravlja sta- teta vode za piće uzorci se uzimaju: novništva. n na pet instalacija za preradu vode Kontrola se obavlja prema Progra- (Banovo brdo, Bežanija, Bele vode, mu koji je u skladu sa Pravilnikom o Makiš i Vinča); higijenskoj ispravnosti vode za piće n iz 16 rezervoara i (S. Llist SRJ br. 42/98). Pored ove n sa 87 tačaka iz distributivne mreže javno zdravstvene kontrole, ispiti- raznih delova grada. vanje kvaliteta se obavlja i u pogon- skim laboratorijama na instalacija- Uzorci sa instalacija se uzimaju sva- ma za prečišćavanje vode i Služ- kodnevno, uzorci iz svih rezervoa- bi sanitarne kontrole beogradskog ra se uzmu u toku nedelju dana, a

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 105 a za isto vreme se pokriju i sve tačke Ova laboratorija je akreditovana po

D iz distributivne mreže. Pored plan- standardu SRPS ISO 17025 i ovla- o skog uzorkovanja vrlo često se pri- šćena, a do sada je bila uključe- maju i realizuju zahtevi za vanredno na u više domaćih i međunarodnih 2. V 2. uzorkovanje kako od gradjana tako i međulaboratorijskih ispitivanja. od ustanova zbog sumnje u kvalitet Rezultati laboratorijskih ispitivanja vode nakon kvarova na vodovodnoj uzoraka vode za piće iz BVS-a se mreži ili po nekoj od različitih indi- prezentuju u mesečnim i godišnjim kacija koje uočavaju korisnici. izveštajima koji se dostavljaju Sani- U sistem beogradskog vodovoda tarnoj inspekciji, Sekretarijatu za ulazi i vodovod Vinča jer je od febru- zaštitu životne sredine i JKP „Beo- ara 1993. godine njegovo održavanje gradski vodovod i kanalizacija”. preuzeo JKP „Beogradski vodovod i Postupci prerade vode na instalaci- kanalizacija”. Ovaj vodovod snabde- jama Banovo brdo, Bele vode i Beža- va vodom za pice oko 20.000 stanov- nija kao i na Vinči, vrše se konvenci- nika naselja Vinča i Leštane. Uzorci onalnom tehnologijom koja obuhva- vode za piće iz vodovoda Vinča se ta aeraciju sa retenzijom, filtraciju i uzimaju sa crpne stanice (dva puta hlorisanje. Dezinfekcija vode tj. hlo- nedeljno) i sa četiri tačke iz distribu- risanje vode u BVS-u se vrši gasnim tivne mreže (jednom nedeljno). hlorom. U uzetim uzorcima vode za piće Postrojenje Makiš je projektovano na prati se fizičko-hemijski, bakterio- principima savremene tehnologije loški, biološki kvalitet vode kao i ste- prečišćavanja (predozonizacija, koa- pen radioaktivnosti. Ova poslednja gulacija, flokulacija, taloženje, glav- vrsta ispitivanja se vrši u Institutu na ozonizacija, filtriranje na dvo- za nuklearne nauke „Vinča” i to dva slojnim filtrima, adsorpcija na gra- puta godišnje, pošto ovu vrstu ispiti- nulisanom aktivnom uglju, hlorisa- vanja sistematski prate za to ovlašće- nje) koja je u stanju da iz sirove vode ne laboratorije, kao i Služba sanitar- ukloni veliki spektar povremeno ili ne kontrole beogradskog vodovoda. stalno prisutnih organskih zagadji- Fizičko-hemijski pregled uzoraka vača i teških metala. vode se radi u nekoliko obima pred- Konzumno područje beogradskog vidjenih važećim Pravilnikom i to: vodovodnog sistema čini grad Beo- osnovni, periodični i „veliki” pro- grad sa prigradskim naseljima. gram. Mora se istaći da je poslednjih Potrošnja vode u gradu u 2008. godi- godina najveći razvoj u Laboratoriji ni iznosila je 217.638.685 m3, u prose- za humanu ekologiju GZJZ dat delu ku 6.882 l/s. organske hemije zbog aktuelnosti Od ukupne količine proizvede- materije odnosno pojavi i otkriva- ne vode 55,95% (3.851 l/s) prema nju sve većeg broja organskih zaga- poreklu pripada podzemnoj vodi, a djivača i nus produkata, tako da 44,05% (3.032 l/s) rečnoj vodi. se danas u okviru fizičko-hemijskih Maksimalna potrošnja je zabeleže- ispitivanja analizira veliki broj para- na 26. juna 2008. godine i iznosila metra u okviru sledećih grupa jedi- je 7.615 l/s odnosno 657.906 m3/dan. njenja: pesticidi, triazinski herbicidi, Prema hidrometeorološkim podaci- policiklični aromatični ugljovodoni- ma maksimalna prosečna tempera- ci, polihlorovani bifenili, hlorovani tura vazduha u toku dana je izno- eteni, alkani, benzeni, trihalometa- sila 15.9°C. Srednji mesečni vodostaj ni, acetonitrili, aromatični ugljovo- reke Save kod Beograda je bio 70.74 donici i dr.

106 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI m, a prosečna temperatura Save je na osnovna analiza (A), u 364 uzo- a bila 14°C. raka periodična (B) analiza, a u 132 D U toku 2008. god. prosečna proi- uzorku ispitivanje u obimu ‘’velike’’ o zvodnja vode za piće na instalacija- analize. ma je iznosila: Banovo brdo 2.125 l/ U Tabeli 2.4.1.1. je prikazan broj ispi- V 2. s, Bele vode 661 l/s, Bežanija 1.398 tanih uzoraka vode po vrstama pre- l/s, Makiš 2.621 l/s i Vinča 47 l/s. gleda i mestu uzorkovanja. Na osnovu ovoga udeo proizvodnih pogona u ukupnoj proizvedenoj količini vode je iznosio: Banovo brdo 2.4.1.1. Rezultati fizičko-hemijskih analiza 30,88 %, Bele vode 10,04 %, Bežani- vode za piće ja 20,31 %, Makiš sa najvećim ude- Rezultati svih obavljenih fizičko- lom od 38,08 %, i najmanji udeo ima hemijskih analiza uzoraka vode za Vinča od 0,69%. piće iz sistema BVS-a pokazuju da je od 6.676 uzoraka, 49 (0.7%) odstupalo od normi predvidjenih 2.4.1. Rezultati ispitivanja kvaliteta Pravilnikom, u fizičko-hemijskom vode pogledu. U toku 2008. godine u Laboratoriji za U uzorcima vode za piće sa instalaci- humanu ekologiju Gradskog zavo- ja, rezervoara i iz vodovodne mreže da za javno zdravlje analizirano je najčešće, zapravo, jedino odstupa- ukupno 6.676 uzoraka vode za piće nje od propisanih normi je registro- iz beogradskog vodovodnog siste- vano u pogledu mutnoće i sadrža- ma, pri čemu je za fizičko-hemijsko ja gvoždja. ispitivanje u 6.180 uzoraka uradje-

Tabela 2.4.1.1. Ukupan broj ispitanih uzoraka po mestu uzorkovanja i vrsti pregleda iz BVS-a u 2008. godini Broj uzoraka prema . Br. Uk. br. Br. Br. Programu fizičko- . uzor. Mesta uzor. za uzo. uzo. hemijskog ispitivanja za uzorkova fiz. hem. za . za bio osnov- peri radio nja ispiti- Vel . bakter. loško ni . . . odični loško vanja ‘’V’’ ispiti. ispiti. ’’A’’ ‘’B’’ ispiti. Instalacije 1463 1365 50 48 1463 48 9 Rezervo 752 580 172 0 752 172 0 ari Vod . . 4180 4001 119 60 4180 122 10 mreža Vinča - crp. 96 73 11 12 96 11 1 stanica Vinča - vod. 185 161 12 12 186 12 1 mreža Ukupno 6676 6180 364 132 6676 365 21

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 107 Tabela 2.4.1.2. Ukupan broj i procenat fizičko-hemijskih odstupanja u uzorcima vode za piće iz a BVS-a u 2008. godini D o Mesto Ukupan br. Fizičko-hemijski neispravno

2. V 2. uzorkovanja ispit. uzor. broj uzoraka % 1463 0 Makiš 752 0 Bele Vode Instalacije 0 0.0 4180 0 Banovo brdo 96 0 Bežanija Rezervoari 185 3 0.4 Vod. mreža 6676 35 0.8 Vinča Crpna 100 0 0.0 stanica Vinča Vod. mreža 198 11 5.9

UKUPNO 6628 49 0.7

Drugi ispitani fizičko-hemijski para- ni alkani, eteni, benzoli i aromatični metri u uzorcima vode za piće su bili ugljovodonici. u okviru maksimalno dozvoljenih Što se tiče vrednosti ostalih parame- vrednosti, s tim što treba naglasiti tara, u tabeli 2.4.1.3. se daje njihov da policiklični aromatični ugljovo- prikaz i to za one koji se registruju donici, polihlorovani bifenili, orga- u vodi za piće, a odnose se na neor- nohlorni, organofosforni pestici- ganske parametre. di, fenoli, cijanidi, mineralna ulja, Iz prikazanih rezultata se može alkilbenzolsulfonati, toksični meta- videti da su sve koncentracije ispod li (živa, olovo, kadmijum, hrom), maksimalno dozvoljenih i njihove nitriti nisu detektovani, tj. bili su na vrednosti su stabilne i na višegodiš- granici detekcije dok su ostali para- njem nivou. metri bili znatno ispod maksimal- Sa tehničkog aspekta primene vode no dozvoljene koncentracije (MDK). je značajno istaći vrednosti za uku- Sa zdravstvenog aspekta je povolj- pnu tvrdoću vode, koje su niže u no što su značajno ispod propisanih delu sistema na desnoj obali Save, limita bile i koncentracije sporednih tj. u „Starom Beogradu“ i iznose 9.7- produkata dezinfekcije. U ovoj grupi 17.3 °dH, uključujući Vinču, dok je parametara se vrši određivanje tri- tvrdoća vode na instalaciji „Beža- halometana (hloroform, dihlorbro- nija“ tj. na Novom Beogradu veća i mmetan, dibromhlormetan i bro- iznosi 16.8-18.4 °dH. moform), halogenovanih acetonitri- la (dibromacetonitril, dihloracetoni- Vezano za taj parametar, takođe je u tril, trihloracetonitril i bromohloro- vodi za piće sa Bežanije nešto veća acetonitril) i hlorpikrina. Takođe su koncentracija kalcijuma, magneziju- u veoma niskim koncentracijama, a ma, bikarbonata ali i kalijuma, natri- najčešće se i ne registruju hlorova- juma i arsena u odnosu na ostale instalacije. Iz ovoga se vidi da kva-

108 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Tabela 2.4.1.3. Srednje, minimalne i maksimalne koncentracije nekih parametara u vodi za piće sa instalacija BVS-a u 2008. god. a D

C. S o Bele Bežani PARAMETRI Makiš Topči Vinča

Vode ja V 2. der*** Aluminijum . sr. vr ed. 0.028 0.070 0.0016 0.032 0.045 (mg/l) . max. 0.057 0.119 0.002 0.084 0.127 MDK 0.2 min . 0.009 0.035 0.001 0.015 0.016 sr. vred. 0.001 0.002 0.006 0.0025 <0.001 Arsen (mg/l) max. 0.001 0.003 0.007 0.003 <0.001 MDK 0.01 min 0.001 <0.001 0.005 0.002 <0.001 sr. vred. 0.256 0.013 0.0026 0.007 0.25 Bakar (mg/l) max. 0.395 0.023 0.004 0.012 0.34 MDK 2.0 min 0.109 0.01 0.002 0.005 0.16 Ka lcijum sr. vred. 77.8 59.7 79.4 69.0 54.8 (mg/l) . max. 83.9 67.3 84.7 74.0 63.4 MDK 200.0 min 67.3 54.1 70.9 65.6 42.9 K alijum sr. vred. 1.3 1.4 1.8 1.4 2.4 (mg/l) . max. 1.6 1.9 2.1 1.6 2.8 MDK 12.0 min 1.1 1.1 1.4 1.2 2.0 Ma gnezijum sr. vred. 18.6 10.9 26.0 15.6 11.4 (mg/l) . max. 23.8 13.5 28.0 16.8 13.1 MDK 50.0 min 9.9 8.5 16.3 13.5 9.0 Nr at ijum sr. vred. 10.9 7.4 18.3 9.9 12.2 (mg/l) . max. 13.8 10.5 20.8 11.5 15.1 MDK 150.0 min 8.5 4.3 9.5 8.5 8.4 Su lfati . sr. vred. 60.7 33.1 37.3 31.6 47.8 (mg/l) . max. 82.8 51 44.2 39 95.4 MDK 250 min 45.6 20 28.2 27.3 21.8 Oo rtof sfati sr. vred. <0.02 <0.02 0.08 <0.02 <0.02 (mg/l) . max. <0.02 <0.02 0.14 <0.02 <0.02 MDK 0.15 min <0.02 <0.02 <0.02 <0.02 <0.02 Flu ridi sr. vred. 0.06 0.04 0.11 0.08 0.05 (mg/l) . max. 0.1 0.05 0.17 0.12 0.06 MDK 1.2 min 0.041 0.03 0.07 <0.05 0.03 sr. vred. 264.7 198.1 346.6 258.6 163.4 aBik rbonati max. 293 229.4 355 287.9 181.2 (mg/l) min 214.5 172.6 336.7 237.9 135.4 Ukupna . sr. vred. 15.2 10.9 17.5 13.3 10.7 tvrdoća max. 17.3 12.3 18.4 14.2 11.7 (°dH) min 11.7 9.7 16.8 12.6 9.5 *** mešana voda sa instalacija Banovo brdo i Makiš

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 109 a litet vode iz izvorišta u aluvionu na na ili slabo održavanih individual-

D levoj obali Save ima drugačije karak- nih sistema za zagrevanje vode (boj- o teristike u odnosu na izvorišta u alu- leri). vionu na desnoj obali Save. S druge strane, mora se uzeti u obzir 2. V 2. U poredjenju sa ranijim godinama da se parametar koji najviše uče- ukupno odstupanje od propisanih stvuje u procentualnoj neispravno- normi Pravilnika u fizičko-hemij- sti, a to je ukupan broj bakterija u 1 skom pogledu je na nižem nivou ml vode (37oC), koji je prema našoj nego tokom prethodnog perioda od važećoj regulativi normiran na 10 u 2001. - 2007.god. kada se kretao od 1 ml vode, prestrog i da se u većini 1,0% -1,7%. stranih regulativa ubraja u indika- torske parametre pa se ne normira ili su te vrednosti značajno više. Prema 2.4.1.2. Rezultati mikrobioloških analiza tome, ukoliko bi se izvršilo usaglaša- Rezultati bakterioloških analiza vanje normi tada bi i ocena bakterio- Rezultati bakterioloških analiza uzo- loškog kvaliteta bila znatno drugači- raka vode za piće iz sistema beo- ja odnosno odstupanja bi bila niža. gradskog vodovoda pokazuju da je Ukupno odstupanje od propisanih od ukupno 6.676 uzoraka, 444 je normi Pravilnika u bakteriološkom odstupalo od Pravilnika u bakterio- pogledu se u periodu od 2001.- 2007. loškom pogledu. god. kretalo od 4,0% - 9.4%. Najčešća odstupanja se registruju Tabela 2.4.1.3. Ukupan broj i procenat odstupanja u bakteriološkom pogledu u uzorcima vode za piće iz BVS-a u 2008. g od Mesto . Ukupan br. Bakteriološki neispravno uzorkovanja ispit. uzor. broj uzoraka % Instalacije 1463 13 0.9 Rezervoari 752 14 1.9 Vod.mreža 4180 401 9.6 Vinča Crpna stanica 96 1 1.0 Vinča Vodovodna mreža 185 15 8.1 UKUPNO 6676 444 6.6

kao povećan ukupan broj aerobnih Rezultati bioloških analiza mezofilnih bakterija u 1 ml vode U toku 2008. godine analizirano je koje su identifikovane kao Bacillus ukupno 365 uzorak vode za piće i sp. i/ili saprofitne koke, što samo po to: 48 uzoraka sa instalacija, 172 iz sebi nema značaj obzirom da takav rezervoara, 122 iz vodovodne mreže, nalaz nije praćen i prisustvom nekog 11 uzoraka sa crpne stanice Vinča od bakterioloških indikatora. i 12 uzoraka iz vodovodne mreže U velikom broju slučajeva je u pita- Vinča. nju kontinuirana bakteriološka nei- Tokom jednogodišnjeg perioda često spravnost na istim točećim mesti- je konstatovano u uzorcima vode ma, kao posledica loše izvedene ali iz celog sistema prisustvo gljiva, u i neodržavane tercijarne distribu- broju koji nije prelazio 10 kolonija u tivne mreže (unutrašnja vodovodna 100 ml vode. U istom periodu su se mreža objekata), starih i loših slavi- u okviru bioloških analiza eviden-

110 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI tirali i uzorci u kojima je broj gljiva U 2008. godiini radiološko ispitiva- a bio veći od 10 kolonija u 100 ml vode nje je obavljeno u martu i oktobru D

što je uzeto kao kriterijum za ocenu mesecu. Svi ispitani uzorci vode, o ispravnosti uzorka. Taj broj u 2008. ukupno 21 (9 uzoraka vode sa insta- god. je iznosio 11 uzoraka u kojima lacija, 11 uzoraka vode iz vodovod- V 2. je broj gljiva bio veći od 10 kolonija, ne mreže i 1 iz crpne stanice Vinča) dok je u 215 uzoraka utvrdjeno prisu pokazali da je ukupna alfa aktiv- sustvo bioloških indikatora. Kvali- nost <0,1 Bq/l, a ukupna beta aktiv- tativni sastav bioindikatora je takav nost <1 Bq/l. da su dominantne forme iz grupe Na osnovu dobijenih rezultata radi- bakterioflore gvožđa i mangana i ološke analize utvrdjeno je da su sumporovite bakterije. Pored njih svi ispitani uzorci vode ispravni povremeno su prisutne i Bacillariop- u pogledu radioloških osobina i u hyta . i . Chlorophyta, pri čemu njihov okviru normi predvidjenih Pravil- broj nije doveo do promene senzor- nikom. nih svojstava vode, a najčešća mesta na kojima se utvrđuju su slepi kraje- vi mreže. 2.4.2. Zaključne konstatacije U ostalim ispitanim uzorcima vode Sagledavanjem rezultata ispitiva- nije utvrdjeno prisustvo fiziološ- nja vode beogradskog vodovodnog ki aktivnih mikroorganizama koji sistema za 2008. godinu kao i na mogu uticati na promene organolep- osnovu iznetih činjenica može se tičkih svojstava vode. konstatovati sledeće: Najveći broj uzoraka sa biološkim Kvalitet vode iz vodovodnog siste- nalazom je registrovan u letnjem ma u fizičko-hemijskom pogledu periodu što je i očekivano obzirom je odgovarao propisanim norma- na temperaturu vode površinskih ma Pravilnika, uz najčešća i neznat- vodozahvata. na povećanja koncentracije gvoždja i mutnoće, što nije od značaja po zdravlja korisnika, a posledica je Rezultati parazitoloških analiza promene pritisaka ili nestašica vode U toku 2008. god. parazitološki je zbog planskih isključenja i stanja ispitano 366 uzoraka vode za piće. distributivne mreže. Ni u jednom ispitanom uzorku, Treba istaći da se u svim ispitanim metodom koncentracije, nije utvrdje- uzorcima vode toksični metali (živa, no prisustvo crevnih protozoa, kao olovo, kadmijum, hrom), polihloro- ni jaja i razvojnih oblika crevnih hel- vani bifenili, policiklični aromatič- minata. ni ugljovodonici, alkilbenzolsulfonati, organohlorni i organofosforni pesticidi, mineralna ulja, fenoli, 2.4.1.3. Rezultati radioloških analiza cijanidi, amonijak, nitriti, ukupna Uzorci vode za radiološke analize α i β aktivnost nisu detektovali, tj. uzimaju se dva puta godišnje sa bili su na granici detekcije prime- instalacija i iz vodovodne mreže. njene metode. Ostali ispitani fizičko- Ova vrsta ispitivanja se obavlja u hemijski parametri su bili u okviru Institutu za nuklearne nauke “Boris dozvoljenih vrednosti. Značajno je Kidrič” u Vinči. Radiološka anali- istaći da su koncentracije sporednih za obuhvata merenje ukupne α i β produkata dezinfekcije tj. jedinjenja aktivnosti. koja nastaju u vodi nakon primene dezinfekcije hlorom, na prosečnom

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 111 a nivou deset puta manjem od maksi- da se nisu nikada izolovali patogeni

D malno dozvoljenih. mikroorganizmi. o Bakteriološko odstupanje se odno- Sva dosadašnja naučna saznanja i si najčešće na povećan ukupan broj sadašnji stepen primenjene tehnike 2. V 2. bakterija, čije je prisustvo jedino i i metoda ispitivanja koji je isti kao dozvoljeno u vodi za piće, nema u razvijenim zemljama nam omo- visok zdravstveni značaj, ali je važan gućavaju da na bazi svih sprovede- kao indikator stanja. Iz tog razlo- nih laboratorijskih ispitivanja tokom ga se navedeni parametar različito 2008. godine, vodu iz beogradskog normira ili se ne normira u drugim vodovoda ocenimo kao zdravstveno regulativama u svetu. Bitno je istaći bezbednu za ljudsku upotrebu.

2.5. RADIAKTIVNOST VODE ZA PIE α i β Rezultati merenja ukupne α i β aktivnosti u vodi za piće poka- aktivnost zuju da se one mogu koristiti za piće. 137Cs Aktivnost je u svim uzorcima ispod granice detekcije .

Prema Programu monitoringa radio- cima vode za piće pokazuju da se aktivnosti u životnoj sredini na teri- one mogu koristiti za piće (prema Sl. toriji grada Beograda vrše se kon- list SRJ br. 9, 1999.). Aktivnost 137Cs tinuirana merenja radioaktivnosti u vodi za piće je u svim uzorcima vode za piće. Rezultati merenja uku- ispod granice detekcije. pne α i β aktivnosti u svim uzor-

2.5.1. Rezultati ispitivanja sadržaja radinuklida u vodi za piće Tabela 2.5.1: Godišnje vrednosti ukupne α i β aktivnosti pijaće vode u Begradu u 2008. godini (Bq/l) Vrednosti α aktivnost β aktivnost Minimalna godišnja vrednost < 0.01 0.027 ± 0.004 Srednja godišnja vrednost < 0.01 0.068 ± 0.009 Maksimalna godišnja vrednost < 0.02 0.179 ± 0.015

112 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD

VODE Karta 43

MREŽA JAVNIH ČESMI I IZVORA POD SISTEMATSKOM KONTROLOM KVALITETA VODE KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 2008. U BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET Izvor čija se voda kontroliše dva puta mesečno

Izvor čija se voda kontroliše jedanput mesečno

Česma čija se voda kontroliše dva puta mesečno

Česma čija se voda kontroliše jedanput mesečno

Stambeno tkivo

Reke, potoci

Kanali 113 2,52,5 55 7,57,5 1010 km km Autoput, magistrale Važnije gradske saobraćajnice

Granica GP-a

Beograd, 2002

2. VoDa a 2.6 KVALITET IZVORSKE VODE SA JAVNIH ČESMI NA TERITORIJI

D BEOGRADA U 2008. GODINI o

2. V 2. KVALITET IZVORSKE VODE SA JAVNIH ČESMI . NA TERITORIJI BEOGRADA U 2008. GODINI Kontrola kvaliteta izvorske vode sa javnih česmi u 2008. OPŠTA OCENA godini, je pokazala da većina javnih česmi nema higijenski ispravnu vodu za piće. Od 353 laboratorijski ispitana uzorka vode sa javnih česmi u 2008. godini, 80 (22.7%) je bilo fizičko-hemijski neisprav- Fizičko-hemijski no kvalitet Najčešći razlog fizičko-hemijske neispravnosti vode je povećanje koncentracije nitrata i hlorida i vrednosti elektroprovodljivosti Od 353 ispitana uzoraka vode sa javnih česmi 162 (45.9%) je bilo bakteriološki neispravno Najčešći razlog mikrobiološke neispravnosti izvorske vode Mikrobiološki je bilo prisustvo koliformnih bakterija fekalnog porekla kvalitet (E.colli), Streptococcus grupe „D” a nešto ređe i povećanje broja ukupnih koliformnih bakterija, odnosno bakterijske flore, koja se prema Pravilniku o higijenskoj ispravnosti vode ne sme naći u vodi za piće. Biološki kvalitet izvorske vode na većini javnih česmi Biololški . nije bio zadovoljavajući tokom kontrole u 2008. godini. U kvalitet većem broju ispitanih uzoraka je registrovano prisustvo bioloških indikatora zagađenja ili povećan broj gljiva

Sistematska kontrola kvaliteta izvor- nih česmi je ispitana u obimu perio- ske vode sa javnih česmi na teritori- dične fizičko-hemijske, bakteriološ- ji Beograda se sprovodi na osnovu ke i biološke analize. Ugovora sklopljenog između Sekre- Cilj kontrole - Kontrola higijenske tarijata za zaštitu životne sredine ispravnosti izvorske vode sa jav- Grada Beograda i Gradskog zavoda nih česmi sprovodi se u cilju zašti- za javno zdarvlje. te zdravlja stanovništva i praćenja Programom kontrole kvaliteta vode sa kvaliteta izvorišta podzemnih voda javnih česmi u 2008. godini obuhva- koje se koriste kao alternativni izvor ćeno je 26 objekata javnih česmi sme- vodosnabdevanja, a ujedno pred- štenih na teritoriji grada. Dva puta stavljaju i jedan od indikatora stanja mesečno u obimu osnovne fizičko- životne sredine. Na osnovu rezulta- hemijske i bakteriološke analize ispita laboratorijskih ispitivanja i pozna- tuje se voda sa: Hajdučke česme na vanja sanitarno-higijenskog stanja Košutnjaku, Miljakovačkog izvora objekata i okoline javnih česmi, daje na Miljakovcu, izvora Svete Petke na se mišljenje o mogućnosti korišćeja Kalemegdanu, izvora Svete Petke u vode za piće sa zdravstvenog aspek- manastiru Rakovica i izvora Saki- ta. nac na Avali, dok se voda sa ostalih Kontrola kvaliteta vode sa javnih česmi objekata ispituje jedan put mesečno. obavlja se prema: Standardnim Jedan put godišnje voda sa svih jav-

114 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI n metodama za ispitivanje higijenske Davanje informacija za javnost a ispravnosti vode za piće “Voda za (građani, mediji) o aktuelnim D piće” (Savezni zavod za zdravstvenu rezultatima ispitivanja higijenske o zaštitu, NIP Privredni pregled, Beo- ispravnosti vode sa javnih česmi grad 1990. god.), Pravilniku o nači- i preporukama za korišćenje vode V 2. nu uzimanja uzoraka i metodama za za piće; laboratorijsku analizu vode za piće n Vanredno uzorkovanje i labora- (“Sl. list SFRJ”, br. 33/78) i Pravilni- torijsko ispitivanje vode sa javnih ku o higijenskoj ispravnosti vode za česmi prema sanitarno-epidemio- piće (“Sl. list SRJ”, br. 42/98). loškim indikacijama. Aktivnosti - Gradski zavod za javno zdravlje je tokom realizacije Progra- ma kontrole higijenske ispravnosti REZULTATI LABORATORIJSKOG ISPITIVANJA vode sa javnih česmi, sproveo broj- VODE SA JAVNIH ČESMI ne aktivnosti usmerene na praće- U toku 2008. godine u cilju realizaci- nje, očuvanje i popravljanje kvaliteta je Programa kontrole kvaliteta izvor- izvorske vode sa javnih česmi. ske vode sa javnih česmi, uzorkova- U tom pogledu izdvajamo sledeće no je i laboratorijski ispitano ukupno aktivnosti: 353 uzoraka. Od toga, 318 uzorka vode je ispitano u obimu osnovne, a n Redovno uzorkovanje i laborato- 35 u obimu periodične analize. rijsko ispitivanje izvorske vode sa javnih česmi prema predvidjenoj Broj laboratorijski ispitanih uzoraka dinamici; vode sa javnih česmi u 2008. godini, prema obimu ispitivanja i broju n Dostavljanje izveštaja o sprove- i procentu neispravnosti, dat je u denom laboratorijskom ispitiva- tabeli br. 1. nju Sekretarijatu za zaštitu zivotne sredine i Republičkoj sanitarnoj Pored redovnog ispitivanja kvaliteta inspekciji-Odeljenje u Beogradu; vode sa javnih česmi u obimu osnovne fizičko-hemijske analize, izvrše- n Davanje na zahtev Sekretarijata no je i ispitivanje u obimu perio- za zaštitu zivotne sredine i dru- dične analize u skladu sa Pravilni- gih institucija, stručnog mišljenja kom o higijenskoj ispravnosti vode o kvalitetu izvorske vode; za piće. Kao dopuna Pravilnikom n Kontrola sanitarno-higijenskog određenog obima periodičnog ispi- stanja stanja na objektima i oko- tivanja vode, analiziran je i sadržaj lini javnih česmi i davanje struč- pesticida u vodi javnih česmi koje nog mišljenja u smislu popravlja- se nalaze okružene intenzivno obra- nja postojećeg stanja. Tabela 1 Obim Broj Nespavno Neispravno ispitivanja uzoraka bakteriološki fizičko-hemijski OSNOVNA 318 150 (47,2 %) 69 (21,7 %) ANALIZA PERI DIČNA 35 12 (34,3 %) 11 (31,4 %) ANALIZA

UKUPNO 353 162 (45,9 %) 80 (22,71 %)

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 115 a divim poljoprivrednim zemljištem, biološkog kvaliteta vode na svim

D teški metali u vodi česama lociranih objektima. o pored saobraćajnica, organski para- Rezultati laboratorijskog ispitivanja metri (PAU, THM, PCB, aromatičnih higijenske ispavnosti vode sa javnih 2. V 2. ugljovododnika, hlorovanih alkana, česmi prema Programu u 2008. godi- etena i benzena), kao i ispitivanje ni prikazani su u tabeli br. 2. Tabela 2

1 Neispravno Neispravno bakteriolo fizičko-hemi- Spisak javnih česmi koje se nalaze

Broj ški jski pod kontrolom uzoraka broj % broj % 1. Hajdučka česma 25 0 0,0 0 0,0 2. Miljakovački izvor 24 3 12,5 0 0,0 3. Sv. Petka Kalemegdan-pre filt. 23 9 39,1 13 56,5 3'. Sv. Petka Kalemegdan-posle filt. 24 3 12,5 5 20,8 4. Sv. Petka manastir Rakovica 24 4 16,7 1 4,2 5. Izvor Sakinac Avala 24 6 25,0 2 8,3 6. Topčiderska česma - desna 14 7 50,0 5 35,7 7. Topčiderska česma - leva 14 6 42,9 5 35,7 8. Kakanjska česma 11 11 100,0 0 0,0 9. Kneževačka česma 14 10 71,4 0 0,0 10. Javna česma Milošev konak 12 7 58,3 0 0,0 11. Javna česma Bele vode 14 10 71,4 0 0,0 12. Izvor Zmajevac 13 10 76,9 0 0,0 13. Javna česma Višnjica 13 11 84,6 2 15,4 14. Mokroluška česma 13 12 92,3 11 84,6 15. J.č. Higij. zavod Grabovac 9 3 33,3 2 22,2 16. Č. Nar. odbrane Kaluđerica 10 5 50,0 0 0,0 17. Javna česma Boleč 10 8 80,0 6 60,0 18. Velika česma Resnik 9 3 33,3 5 55,6 19. Izvor Bubanj Potok 0 20. Velika česma Beli Potok 10 4 40,0 10 100,0 21. Izvor Vranovac Avala 6 5 83,3 2 33,3 22. Izvor Točak Zuce 10 8 80,0 10 100,0 23. Javna česma Jajinci 10 7 70,0 0 0,0 24. Izvor Zelenjak Resnik 10 4 40,0 0 0,0 25. Izvor Sv.Petka Železnik 4 3 75,0 0 0,0 26. Izvor Radmilovac 3 3 100,0 1 33,3 U K U P N O 353 162 45,9 80 22,7 1 Ugovorom je definisano da se ispitivanje kvaliteta vode sa javnih česmi na periferiji (red. br. 16-26) obavlja u peridu od marta do oktobra meseca.

116 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Mikrobiološki kvalitet vode sa javnih Na pojedinim objektima javnih a

česmi nije bilo moguće uzeti uzorke česmi D vode za ispitivanje. Najčešći razlog Na mikrobiološki kvalitet vode kao o je neadekvatno održavanje, odnosno najznačajniji parametar higijenske 2. V 2. zapušenost sitema za prihvat i odvod ispravnosti vode za piće se obra- istekle vode, zbog čega je dolazilo do ća posebna pažnja kada su u pitanju zadržavanja vode i potapanja nisko izvorske vode, obzirom da se voda sa postavljenog točećeg mesta (Milošev javnih česmi koristi u sirovom (pri- konak, Velika česma Resnik). I drugi rodnom) stanju, bez ikakvog pred- razlozi su doveli do nemogućnosti hodnog tretmana koji bi podrazume- uzorkovanja voda sa javnih česmi, vao i završnu dezinfekciju. kao što su intervencije u okolnom prostoru (kamenolom - izvor Bubanj Najčešći razlog higijenske neisprav- Potok, izgradnja obilaznice oko Beo- nosti izvorske vode, kao i u predhod- grada - izvor Svete Petke u Železni- nom periodu je prisustvo koliformnih E. colli ku, radovi na objektu ili ograđivanje bakterija fekalnog porekla ( ), a prostora oko objekta - izvor u Rad- nešto ređe prisustvo Streptococcus milovcu). grupe „D”. Navedene bakterije spadaju u grupu patogenih i uslovno patogenih bakterija, odnosno bakte- TUMAČENJE REZULTATA rija koje su indikatori fekalnog zaga- đenja vode. Na osnovu rezultata sprovedenog Njihovo prisustvo u izvorskoj vodi, laboratorijskog ispitivanja kvalite- ukazuje na loše sanitarno-higijensko ta vode sa javnih česmi na teritori- stanje objekata i okoline i predstav- ji Beograda u 2008. godini, može- lja značajan higijensko-epidemiološ- mo konstatovati da najveći broj ispi- ki rizik po eventualne korisnike. O tanih uzoraka vode ne zadovolja- ovome treba povesti računa, obzirom va kriterijume predviđene Pravilni- da je veliki broj ispitivanih javnih kom o higijenskoj ispravnosti vode česmi (15) imao u preko 50% ispita- za piće. Bakteriološka neispravnost nih uzoraka prisutnu bakteriološku vode je registrovana u 45,9% ispita- neispravnost, pri čemu je na 2 javne nih uzoraka, dok je manji broj uzo- česme ona registrovana u svim uzor- raka bio neispravan u fizičko-hemij- cima (Kakanjska česma i izvor Rad- skom pogledu - ukupno 22,7%. milovac). U odnosu na rezultate laboratorij- Uzroci mikrobiološke neispravnosti skog ispitivanja iz 2007. godine, regi- vode sa javnih česmi u 2008. godini strovan je manji procenat bakteriološ- su prikazani u grafikonu 1. ki neispravnih uzoraka vode (52,4% n e i s p r av n i h uzoraka u 2007. 100,0 godini), dok je 90,0 83,3 broj fizičko- 80,0 hemijski nei- 70,0 ukupne koliformne b� 60,0 spravnih uzo- 52,5 raka približno 50,0 fekalne b� 40,0 na istom nivou 30,9 30,0 (25,1% nei- Streptoccocus grupe ''D'' 20,0 spravnih uzo- 8,6 10,0 4,9 raka u 2007. 0,0 ostale godini).

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 117 a Treba naglasiti da je u skladu sa Velika česma Beli Potok – 100% i

D okolnostima (nesprovođenje dezin- Velika česma Resnik – 55,6%). o fekcije), teško očuvati mikrobiološku Najčešći razlog fizičko-hemijske nei- ispravnost izvorske vode od izvori- spravnosti vode je povećanje kon- 2. V 2. šta (kaptaže) do točećeg mesta. Ovo centracije nitrata i hlorida i vredno- je posebno značajno kada se ima u sti elektroprovodljivosti. Vrednosti vidu, da sa manjim izuzecima, goto- ovih parametara bile su, po pravilu, vo sve javne česme imaju građevin- neposredno iznad propisanih MDK sko-tehničke nedostatke i da su pod- vrednosti za vodu za piće, pa se ne ložne uticaju iz okruženja, obzirom očekuje negativan uticaj na zdrav- da se godinama unazad nije ulagalo lje korisnika, čak i u slučajevima u njihovo održavanje. korišćenja ovakve vode kao jedinog U datim okolnostima može se pred- izvora vodosnabdevanja. Izuzetak u postaviti da dobar deo registrova- ovom pogledu, predstavlja konstan- ne mikrobiološke, a delom i fizič- tno prisustvo visokih koncentaci- ko-hemijske neispravnosti potiče ja nitrata u vodi izvora Točak u selu od sekundarne kontaminacije vode, Zuce i elektroprovodljivosti, odno- usled mešanja izvorske vode sa povr- sno nitrata i hlorida na izvoru Svete šinskim i procednim vodama, utica- Petke na Kalemegdanu – voda pre ja zagađivača iz neposrednog okru- filtera i Mokroluškoj česmi. ženja, kao i manipulacija posetilaca na samom točećem mestu. Razloge ovakvog stanja mikrobiološ- Periodična analiza kog kvaliteta izvorske vode sa javnih Proširenim obimom ispitivanja spro- česmi, treba tražiti u negativnom vedenim u 2008. godini, obuhvaćene antropogenom uticaju na životnu su sve javne česme u okviru postoje- sredinu u gradskom području, nere- ćeg Programa, sa kojih je bilo mogu- šenom pitanju sakupljanja otpadnih će uzeti uzorak. Obzirom da su ana- voda i čvrstog otpada na periferiji, lize pokazale izvesna odstupanja u a posebno u činjenici da se ne spro- pogledu sadržaja nekih hemijskih vodi redovno infrastrukturno odr- parametara, izvršena su dopunska žavanje ovih objekata (popravka i ispitivanja vode na pojedinim jav- zamena dotrajalih delova sistema, nim česmama, u cilju potvrde dobi- redovno čišćenje i dezinfekcija kap- jenih rezultata i praćenja kretanja taža i rezervoara). vrednosti parametara odstupanja. Ukupno je u tom pogledu uzeto 35 uzoraka vode za ispitivanje. Fizičko-hemijski kvalitet vode sa javnih Ispitivanje sadržaja teških metala, spro- česmi vedeno kao dopuna predviđenog U 2008. godini, od 353 laborato- obima ispitivanaj periodične (‘’B’’ rijski ispitana uzorka vode sa jav- obim) analize vode za piće, poka- nih česmi 80 (22,7%) je bilo fizičko- zalo je da voda sa pojedinih objeka- hemijski neispravno. Na 6 javnih ta sadrži određene metale u pove- česmi je registrovana neispravnost ćanim koncentracijama u odnosu prelazila 50% od ukupnog broja ispi- na norme Pravilnika o higijenskoj tanih uzoraka (Mokroluška česma ispravnosti vode za piće. – 84,6 %, izvor Točak Zuce – 100%, Najznačajnija odstupanja odnose se Sveta Petka Kalemegdan, pre filtera na povećani sadržaj teških meta- – 56,5%, javna česma Boleč – 60,0%, la u vodi i to: arsena (Sakinac, Sveta Petka Kalemegdan – pre filtera i Vra-

118 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI novac) i hroma (Izvor Svete Petke u na korišćenja vode za piće i postav- a manstiru Rakovica). ljanje table sa odgovarajućim obave- D Odstupanja su registrovana i u štenjem. o pogledu povećanih koncentracija Filter postavljen u Kapeli crkve Svete magnezijuma (Mokroluška česma, Petke na Kalemegdanu, preko koga V 2. Sveta Petka Rakovica, Topčiderska se prečišćava voda, je pored viška česma – desna, Topčiderska česma nitrata i hlorida u potpunosti odklo- – leva, Višnjica i Točak Zuce), kao i nio i prisustvo arsena u vodi istoi- kalijuma (Sveta Petka Kalemegdan menog izvora. – pre filtera). Što se tiče vrednosti magneziju- Prisustvo metala u vodi navede- ma i kalijuma u navedenim javnim nih česmi je najverovatnije geološ- česma, one su povećane u odnosu na ki uslovljeno, odnosno u korelaciji je norme važećeg Pravilnika za vodu sa geohemijskim uslovima u slojevi- za piće, ali nemaju zdravstvenog ma iz kojih se vrši napajanje izvori- značaja u smislu štetnosti po zdrav- šta, obzirom da u okruženju navede- lje. Naprotiv, možemo reći, na osno- nih česmi nema evidentiranih zaga- vu zaključaka predhodno sprovede- đivača (industrije i dr.) koji bi mogli nih stručnih studija, da je njihovo ostvariti negativan uticaj na kvali- prisustvo u vodi za piće u vrednosti- tet vode. Radi utvrđivanja stvarnih ma koje su ovde zabeležene poželj- uzroka registrovanog odstupanja i no, u skladu sa ulogom ovih minera- procene mogućih uticaja na zdrav- la u organizmu. lje korisnika, neophodno je dalje Pored navedenog, treba istaći da praćenje navedene pojave, a odgo- je ispitivanjem sadržaja organskih vor o prirodi nastanka iste, može parametara (PAU, THM, PCB, aro- dati samo posebno izrađena Studi- matičnih ugljovododnika, hlorova- ja u čiju realizaciju bi bili uključeni nih alkana, etena i benzena), regi- stručnjaci različitih profila. strovano prisustvo nekih od navede- Zdravstveni značaj konstatovanog nih jedinjenja (u granicama dozvolje- nalaza se može smatrati bitnim, što nih vrednosti) u vodi pojedinih jav- je u skladu sa činjenicom da su nih česmi, što zahteva dalje praćenje metali arsen i hrom poznati po svom sadržaja ovih materija i u narednom toksikološkom i kancerogenom dej- periodu. stvu na ljudski organizam. Zdravstvene efekte korišćenja ovakve vode za piće po eventualne kori- Biološki kvalitet vode sa javnih česmi snike, teško je proceniti, obzirom da Na osnovu sprovedenog ispitivanja nisu poznati parametri bitni za pro- biološkog kvaliteta vode sa javnih cenu rizika: dužina perioda ekspo- česmi u 2008. godini, može se kon- niranosti, količina vode konzumira- statovati da je on na nivou onog iz na u predhodnom periodu i životne 2007. godine i da se u oba slučaja, u navike (način ishrane i dr.). skladu sa nalazom ispitivanja, bio- O navedenom nalazu je obavešte- loški kvalitet vode može okarkteri- na sanitarna inspekcija koja je u sati kao loš. okviru svojih nadležnosti preduze- Ovo se može zaključiti na osnovu la odgovarajuće aktivnosti. Za javne nalaza koji ukazuje na prisustvo česme Sakinac i Vranovac, obnov- bioloških indikatora, povećan broja ljeno je Rešenje opštinskim organi- gljiva kao i bakteriofloru gvožđa i ma na čijim teritorijama se nalaze mangana u vodi većeg broja javnih ove česme, u kome se nalaže zabra- česmi.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 119 a Kao najznačajnini treba izdvojiti voljava navedeni stručni kriteri-

D nalaz živih Nematoda na česma- jum (nema neispravnih uzoraka). U o ma Miljakovački izvor, Hajdučka, skladu sa razlozima mikrobiološke Sveta Petka Kalemegdan – pre fil- (uglavnom aerobne mezofilne bak- 2. V 2. tera, Sveta Petka Rakovica, Kneže- terije) i fiziko-hemijske neispravno- vačka, Kakanjska, Višnjica, Bubanj sti (ph vrednost) vode, možemo reći Potok, Jajinci, Zelenjak, Točak Zuce i da relativno zadovoljava i nalaz kva- Sveta Petka Železnik. liteta vode na Miljakovačkom izvoru Pored toga na određenom broju i izvoru Svete Petke na Kalermegda- objekata registrovano je i povećanje nu – voda posle filtera. broja gljiva kao i bakterioflora gvož- Sve javne česme se mogu na osno- đa i mangana. vu rezultata ispitivanja higijenske Nalaz je značajan obzirom da uka- ispravnosti vode u 2008. godini, zuje na mogući prodor površinskih podeliti na sledeće grupe: voda u kaptaže, odnosno postoja- 1. Česme sa niskim procentom fizič- nje organskog taloga (mulja), koji ko-hemijske i relativno niskim je odlična podloga za održavanje i procentom bakteriološke neisprav razvoj mikro i makro organizama, nosti – Hajdučka česma, Miljako- što značajno utiče na kvalitet, odno- vački izvor, izvor Svete Petke na sno higijensku ispravnost vode za Kalemegdanu (posle filtera) i izvor piće. Svete Petke u manastiru Rakovi- Ovakvo stanje biološkog, kao i sve- ca. ukupnog kvaliteta vode sa javnih 2. Česme sa niskim procentom fizič- česmi na teritoriji Beograda, posle- ko-hemijske i visokim procen- dica je dugogodišnje zapuštenosti, tom bakteriološke neispravnosti – odnosno neulaganja u građevinsko- većina kontrolisanih objekata. tehničko i sanitarno-higijensko ure- 3. Česme sa visokim procentom đenje objekata i okoline javnih česmi fizičko-hemijske i bakteriološ- (računajući tu i redovno čišćenje i ke neispravnosti – Mokroluška dezinfekciju kaptaža-rezervoara). česma, česma u Boleču i izvor Točak Zuce. 4. Česme sa visokim procentom fizič KLASIFIKACIJA JAVNIH ČESMI NA ko-hemijske i relativno niskim OSNOVU KVALITETA VODE U 2008. procentom bakteriološke neispra GODINI vnosti – ‘’Velika’’ česma u Belom Stručne norme, kada je u pitanju Potoku. kvalitet i bezbednost korišćenja vode Kvalitet vode sa javnih česmi koje za piće iz javnih vodnih objekata su pod kontrolom dva puta meseč koji se nalaze pod stručnim nadzo- no rom, predviđaju da je tolerantni nivo 1. Hajdučka česma na Košutnjaku – U odstupanja higijenske ispravnosti 2008. godini nije bilo neispravnih vode za piće na godišnjem nivou: uzraka, za razliku od 2007. kada 2 Treba imati u 5% za mikrobiološku i 20% za fizič- je bilo 20.0% mikrobiološke neis- 2 vidu da su ob- ko-hemijsku nesipravnost. pravnosti. Kvalitet u fizičko-hemij- jekti javnih česmi van stručnog Na osnovu rezultata laboratorijskog skom pogledu je bio zadovoljava- nadzora u ispitivanja izvorske vode na teri- jući i u 2007. godini (0,0%). smislu redovnog toriji Beograda u toku 2008. godi- 2. Miljakovački izvor – Mikrobiološki održavanja i popravke kvaliteta ne, možemo konstatovati da jedi- kvalitet vode za piće na ovom vode. no voda sa Hajdučke česme zado- izvorištu u 2007. godini je lošiji

120 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI nego u 2007. godini, u odnosu na na kojima se sprovodi kontrola na 15 a 3 procenat registrovane neispravno- dana, dat je u grafikonu br. D sti (12,5% u 2008. godini, u odno- o 3 su na 4,0% u 2007. godini). Proce- SANITARNO-HIGIJENSKI NADZOR Podaci za izvor nat fizičko-hemijske neispravnosti Svete Petke na V 2. je isti kao u 2007. godini (0,0%). U skladu sa rezultatima laboratorij- Kalemegdanu se skog ispitivanja higijenske ispravno- odnose na vodu 3. Izvor Svete Petke u manastiru Rakovica . posle filtera sti vode za piće sa javnih česmi i sta- – Na ovom izvoru je u toku 2008. nja na terenu, Sanitarna inspekcija je godine registrovan manji procenat opštinama na čijoj se teritoriji nalaze bakteriološke neispravnosti nego u javne česme koje imaju nezadovolja- 2007. godini (16,7% u 2008. godini, vajući kvalitet vode, poslala (obnovi- u odnosu na 20,0% u 2007. godini), la) Rešenja, u kojima se nalaže pre- uz 4,2% fizičko-hemijski neisprav- duzimanje mera za pobravku kva- nih uzoraka, za razliku od 2007. liteta vode, uređenje okoline javnih godine, kada ih nije bilo. česmi i postavljanje tabli sa obave- 4. Izvor Sakinac na Avali – Kada je u štenjem da voda nije za piće. Ova- pitanju higijenska ispravnost vode kva rešenja su poslata za 22 od 26 na ovom izvoru, u toku prošle objekata javnih česmi koje su pod godine je zabeleženo pogoršanje kontrolom. Za javne česme Milja- kvaliteta, obzirom da je procenat kovački izvor, izvor Svete Petke na bakteriološke neispravnosti u pro- Kalemegdanu i izvor Svete Petke u tekloj godini iznosio 25,0%, dok je manstiru Rakovica, rešenja su izda- u 2007. godini bio 18,2%. Procenat vana, odnosno povlačena, u skladu fizičko-hemijski neispravnih uzo- sa rezulatatima laboratorijske ana- raka, je u 2008. godini (8,3%) sli- lize. Uvidom na terenu konstatova- čan kao i u 2007. godini, kada ih je no je da na pojedinim česmama nisu registrovano 8%. postavljena obaveštenja o neisprav- Prikaz rezultata laboratorijskog ispi- nosti vode za piće u skladu sa izda- tivanja kvaliteta izvorske vode za tim Rešenjima, a zabeležena je i poja- piće u 2008. godini, sa 5 javnih česmi va da se tek postavljene table neo- vlašćeno skidaju. mikrobiološka neispravnost hemijska neispravnost

100,0

90,0

80,0

70,0

60,0

% 50,0

40,0 25,0 30,0 20,8 16,7 20,0 12,5 12,5 8,3 4,2 10,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sv� Petka Sv� Petka Sakinac Kalemegdan Rakovica

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 121 n a INFORMISANJE JAVNOSTI O KVALITETU Najčešći razlog higijenske nei-

D IZVORSKE VODE SA JAVNIH ČESMI NA spravnosti vode sa javnih česmi o TERITORIJI GRADA je bakteriološko zagađenje koje je uzrokovano bakterijama fekal-

2. V 2. Tokom realizacije Programa kontro- nog porekla (E.colli, Streptococcus le izvorske vode sa javnih česmi na grupe “D”). teritoriji Beograda u 2008. godini, Gradski zavod za javno zdravlje je n Prisustvo fekalnih bakterija u vodi redovno dostavljao izveštaje labo- sa javnih česmi ukazuje na loše ratorijskih ispitivanja vode sa jav- sanitarno-higijensko stanje obje- nih česmi Sekretarijatu za zaštitu kata i okoline i predstavlja znača- životne sredine, Sanitarnoj inspek- jan higijensko-epidemiološki rizik ciji (Odeljenje u Beogradu) i dru- po korisnike. gim zainteresovanim institucijama. n Fizičko-hemijski kvalitet vode je Takođe, Zavod je davao i informaci- relativno zadovoljavajući na većini je o aktuelnim rezultatima i prepo- javnih česmi, sa izuzetkom Mokro- rukama za korišćenje vode sa javnih luške česme, Velike česme u Belom česmi, Sekretarijatu za informisanje potoku, Velike česme u Resniku, Skupštine Grada i zainteresovanim izvora Točak u Zucu, česme u Bole- medijima, kao i građanima (svakod- ču i izvora Svete Petke na Kale- nevno na telefonski poziv). megdanu (pre filtera), na kojima Pored ovoga, tokom 2008. godine je najčešći razlog fizičko-hemijske je u okviru sajta Gradskog zavoda neispravnosti povećanje sadržaja za javno zdravlje www.zdravlje.org.rs, nitrata i hlorida i povećanje elek- redovno ažuriran odeljak sa osnov- troprovodljivosti. nim podacima o Programu kontro- n Filter postavljen na izvoru Svete le kvaliteta vode sa javnih česmi Petke na Kalemegdanu, daje zado- na teritoriji Beograda, na kome su voljavajuće rezultate u pogledu pored ostalog prikazani i poslednji kondicioniranja vode koja je bila rezultati ispitivanja kvaliteta vode opterećena prisutnom fizičko- sa javnih česmi kao i preporuka za hemijskom neispravnošću. korišćenje vode za piće. n Biološki kvalitet vode je nezado- voljavajući na većini javnih česmi, i ukazuje na mogući prodor povr- ZAKLJUČAK šinskih voda u kaptaže, odno- Na osnovu sprovođenja Programa sno postojanje organskog taloga kontrole kvaliteta izvorske vode sa (mulja), koji je odlična podloga javnih česmi na teritoriji Beograda u za održavanje i razvoj mikro i 2008. godini, može se zaključiti sle- makro organizama, što značajno deće: utiče na kvalitet, odnosno higijensku ispravnost vode za piće. n Uzorkovano je i laboratorijski ispitano na sadržaj fizičko-hemijskih, n Razloge često prisutne higijen- mikrobioloških i bioloških parme- ske neispravnosti izvorske vode sa tara 353 uzoraka izvorske vode sa javnih česmi treba tražiti u nega- javnih česmi. tivnom antropogenom uticaju na supstrate životne sredine u grad- n Većina kontrolisanih javnih česmi nema higijenski ispravnu vodu za skom području, a posebno u činje- piće po nekom od ispitivanih para- nici da se ne sprovodi redovno metara. infrastrukturno održavanje objekata (popravka oštećenja, redovno čišćenje i dezinfekcija kaptaža),

122 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI kao ni adekvatno uređenje okoli- o objektima javnih česmi koje su a

ne . . pod kontrolom i na osnovu toga D n Povremeni problemi sa nedostat- doneti rešenje o imovinsko-prav- o kom vode (letnje restrikcije) u cen- nom statusu, nakon čega treba tralnom vodovodnom sistemu pokrenuti postupak za dobijanje V 2. potenciraju značaj javnih česmi statusa Javnog objekta - od opšteg kao alternativnih izvora vodosnab društvenog značaja; devanja. 6. Program ispitivanja kvaliteta n Navedena situacija nameće potre- izvorske vode proširiti ispitiva- bu intenziviranja napora u cilju njem vode u obimu velike (“V”) popravke kvaliteta vode za piće u analize - jednom u tri godine; narednom periodu, pre svega na 7. Na osnovu rezultata laboratorij- onim objektima koji su češće pose- skih ispitivanja kvaliteta vode sa ćeni od strane građana i gde se javnih česmi i stanja na terenu, na očekuju pozitivni rezultati predu- svim objektima javnih česmi koji zetih mera sanacije. ne zadovoljavaju osnovne sanitarno-higijenske kriterijume za kori- šćenje vode za piće postaviti tablu PREDLOG MERA sa obaveštenjem da voda nije za Na osnovu gore navedenih zaključa- piće; ka, predlažemo sledeće mere za una- 8. Objekte na kojima tokom 2008. pređenje i očuvanje kvaliteta izvor- godine nije bilo moguće u više ske vode sa javnih česmi na teritoriji navrata uzeti uzorke, gde je kon- Beograda u 2008. godini: statovan veoma loš kvalitet vode 1. Sagledati sanitarno-higijensko i za piće, kao i one koji su u veoma građevinsko stanje Programom lošem građevinsko-tehničkom i/ obuhvaćenih objekata javnih ili sanitarno-higijenskom stanju, česmi i na osnovu dobijenih poda- staviti van spiska objekata koji taka izvršiti neophodnu sanaciju; su pod redovnom kontrolom uz 2. Redovno obavljati (jedanput obezbeđenje adekvatne zamene. godišnje) postupak dezinfekcije, 9. Pratiti sadržaj teških metali i dru- a jednom u dve godine i postu- gih hemijskih kontaminanata pak čišćenja kaptaža (rezervoara) nađenih u vodi pojedinih javnih objekata; česmi. 3. Registrovati potencijalne zaga- 10. Pristupiti prikupljanju podataka đivače u okruženju i pristupiti o broju i lokacijama javnih česmi aktivnostima na otklanjanju nji- na gradskom području (po opšti- hovog uticaja; nama), u cilju izrade Katastra jav- 4. Odrediti zone sanitarne zašti- nih česmi na teritoriji Beograda; te oko objekata javnih česmi koji 11. Nadalje sprovoditi sistematsku imaju veliku frekvenciju korišće- kontrolu vode sa javnih česmi na nja; teritoriji Beograda, u cilju zaštite 5. Prikupiti građevinsko-tehničku i zdravlja građana. drugu dostupnu dokumentaciju

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 123 a D o 2. V 2.

124 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 3. ZEMLJIŠTE 3. ZEMLJIŠTE

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 125

Foto Nebojša Čović © 3. ZEMLJIŠTE

Sadržaj poglavlja:

3�1� Ispitivanje zagađenosti zemljišta na teritoriji Beograda 3�1�1� Cilj ispitivanja zagađenosti zemljišta 3�1�2� Područje istraživanja 3�1�3� Rezultati ispitivanja 3�1�4� Diskusija 3�1�5� Zaključne konstatacije 3�1�6� Predlog mera 3�2� Radioaktivnost u zemljištu 3�2�1� Rezultati ispitivanja 3�3 Merenje ultra-violetnog (UV) zračenja u Beogradu 3�1 Biološki efekat uv zračenja i njegovo dejstvo na ljude

126 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 3. ZEMLJIŠTE Karta 45 ZEMLJIŠTE Beograd, 2002 Deponija Zona zaštite izvorišta vodosnabdevanja Poljoprivredna zona Industrijska zona Zona pored prometne saobraćajnice Ni, pesticidi Ni, Cr, pesticidi Ni, Pb, pesticidi Ni, Pb, As, pesticidi Ni, Pb, As, Cu, Zn, pesticidi As, pesticidi, ksilol, ugljovodonici, mineralna ulja Pb Umereno zagađeno Veoma zagađeno A B C D E F MIKROBIOLOŠKA ZAGAĐENOST MB1 MB2 DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD POVEĆAN SADRŽAJ METALA I PESTICIDA ZAGAĐENOST ZEMLJIŠTA U ZONAMA ZAŠTITE IZVORIŠTA I DRUGIM ZONAMA PREMA NAMENI 10 km 7,5 5 2,5 EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 127 3. ZEMLJIŠTE

3.1 ISPITIVANJE ZAGAĐENOSTI ZEMLJIŠTA NA TERITORIJI BEGRADA U 2008. GODINI Tokom realizacije Programa ispitivanja zagađenosti

3. ZEMLJIŠTE zemljišta na teritoriji Beograda u 2008. godini je uzor- Obim ispitivanja kovano je i laboratorijski ispitano ukupno 60 uzoraka zemljišta sa 30 lokacija. Na osnovu sprovedenog istraživanja možemo konstatovati da na većem broju lokacija postoje odstupanja u pogledu sadržaja opasnih i štetnih materija u zemljištu u odnosu na merodavnu domaću i međunarodnu regulativu. Opšta . konstatacija Programom ispitivanja zagađenosti zemljišta u 2008. godini, najvećim delom je obuhvaćeno ispitivanje prisustva zagađujućih materija u zemljišta gradskih parkova, ali su obrađeni i uzorci uzeti pored prometnih saobra- ćajnica i u okviru zone sanitarne zaštite izvorišta beogradskog vodovoda. Sprovedeno ispitivanje ukazuje da je u pojasnoj zoni gradskih parkova uz prometne saobraćajnice, u najve- Najčešće . ćem broju ispitanih uzoraka povećan sadržaj olova. zagađujuće . materije Sadržaj olova je značajno niži u uzorcima zemljišta uzetim u središtima ‘’zelenih’’ površina, dalje od saobraćaj- nica, gde je koncentracija olova ispod MDK. U manjem broju uzoraka zemljišta, na pojedinim loka- Druge zagađuju- cijama, registrovano je povećanje koncentracije nekog će materije od teških metala (Pb, Cu, Zn, Cd) ili prisustvo perzi- stentnih organskih polutanata (DDT, PAU). U delu parkovskih površina neposredno uz prometne saobraćajnice, najčešće je prisutna kontaminacija zemlji- šta. Opšti zaključak Zbog toga je sa zdravstveno-ekološkog aspekta mnogo ‘’bezbednije’’, a time i poželjnije boraviti u ‘’dubini’’ ure- đenih parkovskih površina, što dalje od mogućih izvora zagađenja

Program ispitivanja zagađenosti o zaštiti životne sredine (»Službeni zemljišta na teritoriji Beograda spro- glasnik Republike Srbije«, br. 135/04) vodi se na osnovu Ugovora zaklju- i Pravilniku o načinu određivanja i čenog između Gradskog zavoda za održavanja zona i pojaseva sanitar- javno zdravlje i Grada Beograda – ne zaštite objekata za snabevanje Gradske uprave, odnosno Sekretari- vodom za piće (»Službeni glasnik jata za zaštitu životne sredine. SRS«, br. 33/78) i Rešenju o određiva- Zakonske osnove uspostavljenog nju zona i pojaseva sanitarne zaštite Programa ispitivanja zagađeno- za izvorišta koja se koriste za snab- sti zemljišta su sadržane u Zakonu devanje vodom za piće na području

128 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI grada Beograda (‘’Sl. list grada Beo- – obrađeni su uzorci zemljišta grada’’ br. 8/86). sa 5 lokacija: leva obala Save na Ispitivanje zemljišta na sadržaj opa- Novom Beogradu i Ušće (u okvi- snih i štetnih materija izvršeno je ru uže zone sanitarne zaštite). prema Pravilniku o dozvoljenim II Zemljište u blizini prometnih sao- količinama opasnih i štetnih mate- braćajnica – na 3 lokacije pored

rija u zemljištu i vodi za navodnja- saobraćanica na kojima se odvi- 3. ZEMLJIŠTE vanje i metodama njihovog ispiti- ja intenzivan drumsko-železnič- vanja (»Sl.glasnik RS«, br. 23/94). Za ki saobraćaj. Predmetne lokaci- parametre ispitivanja čije vrednosti je se inače nalaze u okviru uže nisu normirane navedenim Pravilni- zone sanitarne zaštite izvorišta kom u tumačenju je korišćen Holan- beogradskog vodovoda (Brankov dski standard za zemljište (Nether- most, Stari železnički most i most lands Ministry of Housing, Spatial Gazela). Planning and Environment, Circu- III Zemljište u okviru gradskih par- lar on target values and interventi- kova i rekreativnih površina – 22 on values for soil remediation, 2000 lokacije: Park Manjež, Karađor- The Hague). đev park, Topčiderski park, Hajd park, Košutnjak, Park kod Vuko- vog spomenika, Tašmajdanski 3.1.1 Cilj ispitivanja zagađenosti park, Pionirski park, Akademski zemljišta (Studentski) park i Kalemegdan. Program sistematskog ispitivanja Na svim lokacijama uzorkovanje je zagađenosti zemljišta na teritoriji obavljeno sa dubine: 0,10 i 0,50 m. Beograda omogućava ostvarivanje sledećih ciljeva: 3.1.3 Rezultati ispitivanja n određivanje koncentracije opasnih i štetnih materija u zemljištu; Rezultati sprovedenog laboratorij- n praćenje stanja zagađenosti zemlji- skog ispitivanja zagađenosti zemlji- šta po gradskim zonama, naročito šta na teritoriji Beograda pokazuju u užoj zoni sanitarne zaštite izvoda u površnom sloju zemljišta (do 50 rišta beogradskog vodovoda; cm), na pojedinim lokacijama, posto- n obradu informacija i dopunjavanje ji povećanje koncentracije pojedinih baze podataka o stepenu zagađe- parametara ispitivanja i to: nja i karakteristikama zemljišta; I U okviru sanitarne zone zaštite izvorišta beogradskog vodovoda1 n davanje predloga mera za smanje- 1 nje zagađenosti zemljišta na terito- n U 5 od 10 uzorka zemljišta uze- Posebno su tih u okviru zone sanitarne zašti- obrađene riji Beograda. lokacije koje te izvorišta beogradskog vodovo- se nalaze u da, registrovano je povećanje sadr- okviru zone 3.1.2 Područje istraživanja žaja nikla (Ni) u odnosu na norme zaštite predviđene važećim Pravilnikom. beograd- U skladu sa ciljem ispitivanja, a ima- skog izvorišta, Koncentracija nikla u ispitanim ali pored jući u vidu namenu i način kori- uzorcima zemljišta se kretala u frekventnih šćenja zemljišta, Program ispitiva- rasponu 81.4 - 97.0 mg/kg Ni.2 saobraćajnca nja zagađenosti zemljišta na teritoriji (mostovi na Beograda u 2008. godini se orijenti- n Sadržaj drugih teških metala nije Savi) sao na sledeća područja ispitivanja: bio povećan, izuzev u jednom 2 uzorku zemljišta gde je registro- MDK za I Zemljište u zoni sanitarne zaštite olovo – vana povećana koncentracija olova izvorišta beogradskog vodovoda 100 mg/kg

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 129 – Novi Beograd, 20 m zapadno od n Pored gore navedenih metala regi- leve obale Save, kod Reni bunara strovane su i povećane vrednosti: br 4. (120.0 mg/kg Pb).3 cinka u 2 uzorka (1102. 4 i 1929.2 n U jednom uzoraku zemljišta je mg/kg Zn), arsena u 4 uzorka (56.1 7 registrovano prisustvo rezidua – 502.4 mg/kg As), kadmijuma u 8 DDT-a u niskim koncentracijama i 3 uzorka (3.4 – 25.64 mg/kg Cd) .

3. ZEMLJIŠTE to na lokaciji Ušće – 30 m južno od i bakra u 6 uzoraka (103.0 – 382.7 9 ulaza u restoran ‘’Barakuda’’ (114.0 mg/kg Cu). 4 µg/kg). n U 20 uzoraka zemljišta registrova- II Zemljište u blizini prometnih saobra- no je prisustvo rezidua DDT-a (12.4 ćajnica – 419.7 µg/kg). n U 3 od 6 ispitanih uzoraka zemljišta n U 14 uzoraka je koncentracija PAU uzetih pored frekventnih drum- bila iznad vrednosti od 1000 µg/kg sko-železničkih koridora (mostovi (1007.0 – 14401.2 µg/kg). na Savi) povećan je sadržaj nikla. Koncentracija nikla u ispitanim Diskusija uzorcima zemljišta se kretala u rasponu 55.0 – 62.0 mg/kg Ni. Na osnovu sprovedenog istraživanja n U 3 uzorka zemljišta je registrova- zagađenosti zemljišta u 2008 godini, na povećana koncentracija olova možemo konstatovati da na većem – 1) Novi Beograd, ispod ‘’Bran- broju lokacija postoje odstupanja u kovog’’ mosta; 2) Novi Beograd, pogledu sadržaja opasnih i štetnih ispod starog železničkog mosta i 3) materija u zemljištu u odnosu na Novi Beograd, ispod mosta ‘’Gaze- merodavnu domaću i međunarodnu la’’. Koncentracije olova na ovim regulativu. lokacijama su se kretale u rasponu Na lokacijama koje se nalaze okviru 281.1 – 451.4 mg/kg Pb. zone sanitarne zaštite izvorišta beo- n Sadržaj teškog metala cinka je gradskog vodovoda, nisu registrova- 3 MDK za bio povećan u uzorku zemljišta na veća odstupanja ispitivanih para- olovo – uzetim ispod starog železničkog metra. 5 100 mg/kg mosta (332.5 mg/kg Zn). Kada su u pitanju lokacije koje se 4 n MDK za Na istoj lokaciji (stari železnič- nalaze neposredno uz prometne DDT nije date u ki most) registrovano je prisustvo saobraćajnice, registrovan je veći Pravilniku policikličnih aromatičnih ugljovo- broj odstupnja u smislu povećanja 5 MDK za donika (PAU) u površinskom uzor- MDK praćenih parametara, pri čemu 6 cink – ku zemljišta od 2134.0 µg/kg. zabrinjava činjenica da se većina 100 mg/kg III Zemljište u okviru gradskih parkova i takvih lokacija, ispitanih tokom Pro- 6 MDK za rekreativnih površina grama kontrole zagađenosti zemlji- PAU nije dat u n U 3 od 22 uzorka zemljišta konsta- šta u 2008. godini, nalaze u okvi- Pravilniku tovano je prekoračenje maksimal- ru gradskih parkova i rekreativnih 7 zona. Odstupanja se pre svega odno- MDK za arsen no dozvoljenih vrednosti za nikl. – 25 mg/kg Koncentracija nikla u ispitanim se na prisustvo povećanih koncen- 8 uzorcima zemljišta se kretala u tracija teških metala (olova, nikla, MDK za bakra, cinka, arsena i kadmijuma) kadmijum – rasponu 53.3 - 54.8 mg/kg Ni. u urbanim zonama, kako na komu- 3 mg/kg n U 9 uzorka zemljišta je registrovna nalnom zemljištu (travnjaci, pešač- 9 povećana koncentracija olova koja CX MDK za se kretala u rasponu od 113.8 do ka ostrva, ispod mostova), tako i na bakar – 100 uređenim površinama gradskih par- mg/kg 3010.8 mg/kg Pb.

130 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI kova neposredno pored prometnih sanitarne zaštite izvorišta beograd- saobraćajnica. skog vodovoda. Za razliku od predhodnih serija ispi- Kontrola je sprovedena u cilju utvr- tivanja, tokom 2008. godine je regi- đivanja uticaja izvora zagađenja strovan i veći broj uzoraka u koji- u urbanim područjuma na stanje ma su prisutni perzistentni organ- životne sredine (pre svega saobra-

ski polutanti (DDT i PAU), što je ćaja), stepena opterećenja prisut- 3. ZEMLJIŠTE u vezi sa namenom prostora koji nim polutantima i praćenja trendo- je najvećim delom bio obuhvaćen va zagađenja. Programom za 2008. godinu (grad- Ispitivanje zagađenosti zemljišta u ski parkovi), odnosno istorijom u okviru gradskih parova i rekreativ- pogledu primene hemijskih sred- nih površina je koncipirano tako, da stava kojima su tretirane predmet- se iz svakog parka uzmu uzorci sa ne površine (DDT). Jedna od naj- dve lokacije i to: značajnijih karakteristika perzisten- n na graničnom obodu prema sused- tnih organskih polutanta (POPs), je nim saobraćajnicama i veoma dugačak period razgradnje n iz središnjeg dela, dalje od promet- u životnoj sredini, koji se za DDT i nih sobraćajnica. druge organohlorne pesticide, meri desetinama godina. Zbog ovakvih Na opisan način došlo se do padata- karakteristika korišćenje DDT-a je ka o uticaju emitovanih polutanata zabranjeno za konvencionalnu upo- iz motornih vozila (pre svega teških trebu. DDT se na području Beogra- metala), na kontaminaciju zemljišta da u predhodnom periodu koristio uređenih ‘’zelenih površina’’ u grad- u akcijama za tretiranje komaraca skom području. prskalicama (sa zemlje), na zelenim Analizom dobijenih rezultata može- površinama u okviru gradske zone mo konstatovati da je u pojasu (gradski parkovi, priobalje). zemljišta uz sabraćajnice značajno Vrednosti DDT-a i PAU su u svim veća koncentracija olova i drugih ispitanim uzorcima zemljišta bile metala, nego u ‘’dubini’’ parkova i ispod vrednosti koja je prema Holan- rekreativnih zona. dskom standardu označena kao Prikazani nalaz ukazuje da je sao- interventna, odnosno koja bi zahte- braćaj kao linijski zagađivač domi- vala postupak remedijacije (4000 µg/ nantni izvor zagađenja zemljišta teš- kg za DDT i 40000 µg /kg za PAU). kim metalima (pre svega olovom), u pojasu neposredno uz frekventne saobraćajne pravce. Zemljište u okviru gradskih parkova Srednje vrednosti olova u zemljištu parkova Programom ispitivanja zagađenosti zemljišta u 350,0 2008. godini, najvećim 300,0 delom je obuhvaćeno ispi- 250,0 tivanje prisustva zagađu- mg/kg 200,0 311,2 jućih materija u zemlji- 150,0

šta gradskih parkova, ali 100,0 su obrađeni i uzorci uzeti 50,0 50,6 pored prometnih saobra- 0,0 ćajnica i u okviru zone 1

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 131 U sastavu izduvnih gasova motor- Činjenica je da je povećani nivo aero- nih vozila nalaze se lakše (gasne) zagađenja i uticaj drugih štetnih fak- frakcije (uglavnom organskih polu- tora okruženja prisutan i u drugim tanata), koje se po emitovanju dis- zonama namene urbanog područ- perguju u širi prostor oko saobra- ja, posebno u uslovima ‘’kanjoskog’’ ćajnice, a u skladu sa meteorološ- tipa gradnje (visoke zgrade, sa viso-

3. ZEMLJIŠTE kim uslovima mogu dospeti i u više kim stepenom izgrađenosti površi- slojeve atmosfere. Teže frakcije koje na i uskim ulicama), ali je ovaj nalaz sačinjavaju čestice čađi i teških meta- posebno važan za zone kao što su la, se po oslobađanju i kratkom zadr- parkovske i druge ‘’zelene’’ površi- žavanju u vazduhu neposrednog ne, jer su one namenjene za odmor okruženja, talože na površinski sloj i rekreaciju građana. Očekuje se da zemljišta. Dalja dinamika u smislu boravak u ovakvim zonama obez- spiranja i transporta u dublje sloje- beđuje ekološki povoljnije uslove za ve zemljišta i preuzimanja od strane aktivnosti u slobodnom vremenu i biljaka, zavisiće od fizičko-hemijskih oporavak od štetnih uticaja spoljne karakteristika polutanata i zemljišta, sredine, kojima su izloženi u radnoj zastupljenih biljnih vrsta, režima i životnoj sredini u okviru gradskog podzemnih voda i drugih faktora. područja. U tom pogledu nije bez Obzirom da se na predmetnim povr- značaja i činjenica da su parkovi po šinama ne vrši uzgoj namirnica, to je pravilu najviše posećeni od strane isključen štetni uticaj prisustva nave- najvulnerabilnijih kategorija stanov- denih polutanata u zemljištu uklju- ništva (starije osobe i deca). čivanjem direktno u lanac ishrane. Imajući u vidu gore iznete činjeni- Isto se odnosi na kvalitet vode iz ce u pogledu prisustva zagađujućih vodonosnih slojeva koji se koriste materija u zemljištu gradskih parko- (uz odgovarajući tretman) za dobi- va u 2008. godini, možemo zaklju- janje vode za piće, obzirom na filtra- čiti da je u rubnom pojasu uz sao- cione karakteristike i udaljenost od braćajnice po pravilu prisutna kon- predmetnih lokacija. taminacija zemljišta usled povećane Mogući štetni uticaji toksičnih mate- koncentracije olova, a na pojedinim rija u zemljištu u ovom slučaju se lokacijama i drugih teških metala i ogledaju u mogućnosti sekundar- hemijskih polutanata. Zbog toga je nog transfera polutanata iz površin- sa zdravstveno-ekološkog aspekta skog sloja zemljišta ponovo u atmos- mnogo ‘’bezbednije’’, a time i poželj- feru, do čega može doći naknadnom nije boraviti u ‘’ dubini’’ uređe- manipulacijom (obradom, košenjem nih parkovskih površina, što dalje trave i dr.). Ovo je posebno izraženo od mogućih izvora zagađenja. To na erodovanim (ogoljenim) površi- je posebno važno kada je u pitanju nama zemljišta kakve se mogu naći očuvanje zdravlja najmlađe popu- neposredno uz saobraćajnice, čime lacije, koja je najviše izložena štet- se podiže prašina koja sadrži pri- nostima, jer je češće nego ostali deo sutne polutante. Ova pojava je nepo- populacije u direktnom kontaktu sa voljna i u dužem periodu ekspozici- prirodnim okruženjem (zemljište, je može dovesti do povećanog unosa biljke, životinje, predmeti iz okoli- olova, pri čemu su ugroženi radni- ne), a ujedno je i podložnija štetnim ci koji održavaju parkovske površi- uticajima zbog izražene vulnerabil- ne uz prometne saobraćajnice, kao i nosti organizma na štetne nokse u posetioci ako se kreću duž ovakvih periodu rasta i razvoja. zona.

132 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Olovo je inače opšti toksikant, koji cija se po pravilu odnosi na motor- se po ulasku u organizam nakuplja ne kosačice, koje se se u skladu sa u više tkiva i organa. Kao posledi- svojim tehničkim karakteristikama ca dugogodišnje ekspozicije pove- najčešće odlikuju niskim stepenom ćanim koncentracijama olova mogu iskoristljivosti goriva i znatnim emi- se razviti znaci hroničnog trovanja tovanjem polutanata zagađenja, koji

koji se u početnoj formi manifestu- se oslobađaju direktno na površinu 3. ZEMLJIŠTE je: glavoboljom, nesanicom, razdra- zemljišta. U zavisnosti od vrste gori- žljivošću, gubitkom telesne težine i va, tipa i starosti korišćenje mehani- malaksalošću. U daljem toku razvi- zacije, zavise i mogući uticaji na staja se ‘’olovno bledilo’’ zbog spazma nje zemljišta parkovskih površina. krvnih sudova u koži, ali i simptomi Za razmatranja predmetne proble- i znaci poremećaja drugih sistema i matike od značaja je i podatak da li organa (gastrointestinalne smetnje, se vrši selekcija biljaka koje se kori- olovna encefalopatija i dr.). ste u zasadu, u pogledu njihove spo- U kliničkoj praksi je poznat sindrom sobnost bioakumulacije toksikanata, ‘’sivih beba’’, koji se razvija u odojča- što bi se moglo iskoristiti u postup- di i male dece koja su često izvođena cima fitoremedijacije zemljišta (uz u šetnju duž veoma prometnih grad- redovno košenje i odnošenje bioma- skih saobraćajnica. Ovo je u vezi sa se), čime bi se smanjile koncentracije već konstatovanom vulnerabilnošću polutanata u zemljištu. organizma u razvoju i činjenicom da Inače, treba napomenuti da su na dve je najveća koncentracija težih frakci- lokacije registrovane naročito visoke ja aerozagađenja (olova i dr.) u pri- koncentracije olova: Akademski (stu- zemnom sloju vazduha (neposredno dentski) park – ugao ulica Braće Jugo- uz kolovoz). vića i Studentski trg (3010.8 mg/kg) i U razmatranju mogućih mehaniza- Košutnjak 150 m južno od Hajdučke ma zagađenja zemljišta u okviru par- česme – pored saobraćajnice koja se kovskih i drugih rekreativnih povr- penje uz Košutnjak (1494.6 mg/kg). šina na teritoriji grada, pored uticaja Prema Holandskom standardu za izvora u okruženju (pre svih saobra- zemljišta (Netherlands Ministry of ćaja), treba razmotriti i moguće uti- Housing, Spatial Planning and Envi- caje koji nastaju aktivnostima koji se ronment, Circular on target valu- ostvaruju na samim ‘’zelenim’’ povr- es and intervention values for soil šinama, a koje su u funkciji njihovog remediation, 2000 The Hague) ovako održavanja. Obzirom da su pred- visoke koncentracije ukazuju na oči- metna područja uređene površine, glednu kontaminaciju, što bi zahte- primenjuju se određene agrotehnič- valo primenu postupaka remedijaci- ke i druge mere za njihovo hortikul- je zemljišta. turno uređenje. Pored moguće pri- Tokom ispitivanja sprovedenog 2004. mene mera zaštite od biljnih štetoči- godine, uzeti su uzorci zemljišta iz na i primene fertilizera (đubriva), od oba navedena parka i takođe je bilo značaja je primena i korišćenje odgo- prekoračenja sadržaja olova. Tokom varajuće mehanizacije za njeno odr- 2004. godine u Akademskom (Stu- žavanje. U tom pogledu, a vezano za dentskom) parku na lokaciji u nepo- predmet razmatranja, od velike je srednoj blizini mesta uzorkovanja iz važnosti činjenica da je za adekvatno 2008. godine, konstatovano je 117.5 održavanje potrebno često košenje mg/kg Pb. Na lokaciji 100 m južno od velikih travnatih površina u okvi- Hajdučke česme 2004. godine je kon- ru parkova. Primenjena mehaniza-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 133 statovano povećanje sadržaja više Tokom 2004. godine ispitana su i teških metala. dva uzorka zemljišta na 10 m iznad Uporedni prikaz sadržaja teških navedene saobraćajnice, kojom prili- metala u zemljištu iznad Hajdučke kom je ustanovljeno da u ispitanim česme (2004. – 2008. godina), dat je u uzorcima nema povećanja sadržaja grafikonu br. 2. teških metala. Ovakav nalaz ukazu- 3. ZEMLJIŠTE

1200 1102,4

1000 881,9 2004 800 630,2 600

mg/kg 2009 400 380,2 289,9 236,1

200 97,9 5,8 14,3 32,1 0 Pb As Cd Zn Cu Grafikon 2. Koncentracija teških metala u zemljištu iznad Hajdučke česme (h=10 cm)

Iz prikazanog grafikona se može je na uticaj faktora spiranja zagađu- uočiti da su koncentracije svih pri- jućih materija sa kolovoza i okolnog kazanih metala značajno veće tokom zemljišta i njihov transport slobod- ispitivanja u 2008. godini, nego što nim padom (vododelnicom) u prav- su bile u 2004. godini, odnosno da cu česme. je u međuvremenu nastavljen nega- Zbog postojanja ovakvog nalaza i tivan uticaj zagađivača, što je rezul- mogućeg štetnog uticaja prisustva tovalo još većom kontaminacijom teških metala u zemljištu na izvori- predmetne lokacije. šte, odnosno higijensku ispravnost U Izveštaju iz 2004. godine navede- vode sa Hajdučke česme, Centar za na pojava je povezana sa značajnim higijenu i humanu ekologiju Grad- uticajem motornog saobraćaja koji skog zavoda za javno zdravlje, od se odvija neposredno pored i iznad 2004. godine, vrši redovno praćenje Hajdučke česme. Povećana emisi- sadržaja toksičniih metala u vodi sa ja toksičnih metala neposredno uz ove česme. Laboratorijska ispitiva- navedenu deonicu puta potencira- nja koja su sprovedena u predhod- na je specifičnim uslovima u sao- nom periodu su pokazala, da u ispi- braćaju, odnosno postojanjem oštre tanom uzorcima vode sa Hajduč- krivine puta iznad česme, što uslov- ke česme nema povećanog sadrža- ljava značajan uspor vozila, pove- ja metala registrovanih u zemljištu ćano oslobađanje izduvnih gasova iznad česme (tokom 2008. godine i trošenje elemenata kočionog siste- obavljene su 2 analize vode u proši- ma i pneumatika automobila, čime renom obimu ispitivanja). se može objasniti nalaz povišenih Registrovana odstupanja u kvalite- vrednosti metala. tu zemljišta u ovom delu Košutnja-

134 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI ka, čemu treba dodati narušavanje tivanja zagađenosti zemljišta na i drugih supstrata životne sredine teritoriji Beograda u 2008. godini, (aerozagađenje, buka, ugrožavanje uzorkovao i laboratorijski ispitao kvaliteta podzemnih voda i biosfe- ukupno 60 uzoraka zemljišta sa 30 re), kao i narušavanje sklada posto- lokacija. jećeg prirodnog ambijenta, nameću n Na osnovu istraživanja zagađeno-

potrebu za preispitivanjem opravda- sti zemljišta u 2008. godini, koje je 3. ZEMLJIŠTE nosti korišćenja navedene saobraćaj- najvećim delom obuhvatilo ispi- nice u postojećem režimu saobraća- tivanje sastava zemljišta u okvi- ja. Ovakav nalaz zabrinjava, naroči- ru gradskih parkova, ali i pored to kada se ima u vidu da Košutnjak prometnih saobraćajnica i u okvi- kao zaštićena prirodna celina i veli- ru zone sanitarne zaštite izvori- ka zelena oaza u gradskom jezgru, šta beogradskog vodovoda, može- ima veliki uticaj na regulaciju eko- mo konstatovati da na većem loških faktora koji su od značaja za broju lokacija postoje odstupanja zdravlje ljudi, a ujedno predstavlja u pogledu sadržaja opasnih i štet- jednu od najposećenijih rekreativnih nih materija u zemljištu u odnosu zona na području grada. na merodavnu domaću i međuna- Pored toga, treba ukazati na perma- rodnu regulativu. nentnu opasnost ugrožavanja higi- n Sprovedeno ispitivanje ukazuje da jenske ispravnosti izvorske vode sa je u pojasnoj zoni gradskih par- Hajdučke česme, koja je jedna od ret- kova uz prometne saobraćajnice, kih na kojima se Beograđani mogu u najvećem broju ispitanih uzo- snabdeti mikrobiološki i fizičko- raka povećan sadržaj olova. Sadr- hemijski ispravnom vodom za piće, žaj olova je značajno niži u uzor- o čemu svedoči i veliki broj poseti- cima zemljišta uzetim u središti- laca i korisnika (najposećenija česma ma ''zelenih'' površina, dalje od sa izvorskom vodom u gradu). saobraćajnica, gde je koncentracija Na kraju, kada je u pitanju kvali- olova ispod MDK. tet zemljišta u okviru gradskih par- n Prisustvo povećane koncentracije kova, treba istaći da registrovana olova u zemljištu duž prometnih odstupanja štetnih i opasnih mate- saobraćajnica, naročito na granici rija, zahtevaju dalje praćenje i obra- parkovskih površina može imati du prikupljenih podatka, procenu zdravstvene implikacije u pogledu mogućih uticaja na zdravlje ljudi i mogućnosti udisanja čestica praši- životnu sredinu, kao i preduzimanje ne koja sadrži hemijske polutante odgovarajućih mera za smanjenje ili (metale i druge), istaložene nakon neutralizaciju štetnog dejstva zaga- oslobađanja iz motornih vozila. đivača i popravljanje stanja kvalite- Ovo je posebno bitno obzirom na ta zemljišta. podatak da su parkovi najčešće posećeni od vulnerabilnih kategorija stanovništva (stare osobe i 3.1.4 Zaključne konstatacije deca), a da su upravo deca naju- Na osnovu rezultata sprovedenog groženija zbog čestog direktnog ispitivanja zagađenosti zemljišta na kontakta sa zemjištem (kroz igru) i teritoriji Beograda u 2008. godini i činjenice da su koncentracije težih stručnog razmatranja može se kon- frakcija aerozagađenja (teški meta- statovati sledeće: li) najveće u prizemnoj zoni atmosfere (na oko 1 m od nivoa tla). n Gradski zavod za javno zdravlje je tokom realizacije Programa ispi-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 135 n Povećana koncentracija više teških ekotoksikološki (zdravstveni) nego metala (olova, arsena, kadmijuma, i opštedruštveni (privredni, eko- cinka i bakra) u nekoliko uzoraka nomski i dr.) značaj. zemljišta iznad Hajdučke česme, n Prisustvo registrovanih štetnih ukazuje na značajan uticaj saobra- i opasnih materija (polutanata) u ćajnice koja prolazi pored i iznad zemljištu na teritoriji Beograda

3. ZEMLJIŠTE ove česme na stanje životne sre- zahteva nastavak praćenja sadrža- dine u okviru zaštićene zone park ja ovih materija u zemljištu imaju- šume Košutnjak. ći u vidu njihove ekotoksikološke n Uporedno praćenje sadržaja teških karakteristike i potrebu procene metala u vodi sa Hajdučke česme, mogućih štetnih uticaja na zdrav- pokazuje da za sada nema pre- lje ljudi i životnu sredinu, kao i koračenja MDK za metale koji su predlaganje i preduzimanje neop- registrovani u visokim koncentra- hodnih mera prevencije i sanacije. cijama u zemljištu iznad česme, ali se u skladu sa konstatovanim trendom povećanja njihovih kon- 3.1.5 Predlog mera centracija (u prethodnom petogo- Imajući u vidu zadatke i ciljeve defi- dišnjem periodu), mogu očekivati nisane Programom i rezultate ispiti- značajni uticaji na kvalitet vode za vanja zagađenosti zemljišta na teri- piće sa ovog, inače veoma poseće- toriji Beograda predlažemo slede- nog izvorišta. će mere za smanjenje zagađenja i n Negativni uticaj saobraćaja ogle- popravljanje stanja zemljišta: da se i u registovanom povećanju 1. Sagledati značaj pojedinih zaga- koncentracije olova ispod drum- đivača životne sredine, obezbedi- sko-železničkih mostova na Savi ti njihov stalni monitoring, a ujed- (Brankov most, stari železnički no pristupiti i sprovođenju mera most i most ''Gazela'') koji se nala- usmerenih na otklanjanje (mini- ze u okviru uže sanitarne zone miziranje) njihovog uticaja na izvorišta beogradskog vodovoda. životnu sredinu i zdravlje ljudi. n Prisustvo produkata DDT-a u poje- 2. Pojedine zone na teritoriji grada dinim uzorcima, ukazuje da se od posebnog interesa za stanov- rezidue ovog pesticida mogu naći ništvo, obraditi zasebnim eko- u zemljištu i posle više decenija od toksikološkim i epidemiološkim prestanka primene (usled veoma istraživanjima u cilju sagledava- dugog perioda poluraspada), što nja rizika po zdravlje stanovništva nameće potrebu daljeg praćenja u i supstrate životne sredine. Ovo se zemljištu i životnim namirnicama prevashodno odnosi na prostor u koje se uzgajaju na predmetnom okviru zone zaštite beogradskog širem području. vodovoda, prostor komunalnih n Uzimajući u obzir postojanost zaga- deponija, industrijske komplek- đujućih materija u životnoj sre- se, zemljište pored magistralnih dini, mogućnost bioakumulacije, saobraćajnica, zemljište u okviru uključivanja u humani lanac ishra- gradskih parkova i zona rekrea- ne, kao i druge moguće načine cije, poljoprivredne površine na ulaska u organizam (vazduhom, periferiji na kojima se proizvode vodom, kontaktom preko kože), životne namirnice koje se kori- trend povećanja stvaranja, a time i ste u ishrani stanovništva Beogra- prisustva ovih materija u životnoj da i dr. sredini će imati sve veći, ne samo

136 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 3. Granični pojas između prometnih 8. Ispitati mogućnost uspostavljanja saobraćajnica i okolnog zemljišta, novog režima saobraćaja unutra gde god je to moguće, a naročito zaštićene zone park šume Košut- prema vulnerabilnim sadržajima njak, odnosno predvideti mere za (zone stanovanja, škole, obdani- smanjenjenje intenziteta saobra- šta, bolnice i dr.), kao i parkovskim ćaja duž saobraćajnice koja prola-

i drugim javnim površinama, ure- zi pored Hajdučke česme (preu- 3. ZEMLJIŠTE diti tako da se na najmanju mogu- smeravanje na druge saobraćajne ću meru smanje štetni uticaji pore- pravce, plaćanje ‘’ekološke’’ takse klom od saobraćaja (aerozagađenje prolaska vozilom kroz zaštićeno i buka). prirodno dobro i dr.). 4. Primeniti mere zaštite zemljišta 9. Izraditi i sprovesti projekat sana- pored saobraćajnica, uređenjem cije i rekultivacije zemljišta iznad i održavanjem sistema za priku- Hajdučke česme. pljanje i tretman voda sa kolovo- 10. Sprovođenjem navedenih i dru- za (kanali pored puta, šahtovi za gih primenljivih mera zaštite sakupljanje i taloženje splavina). obezbediti sve potrebne uslove 5. Postaviti odgovarajuće fizičke da gradski parkovi ostvare ulogu barijere (panoe, bilborde, ograde i u smanjenju štetnih uticaja zaga- dr.) između kolovoza i vulnerabil- đenja urbanih područja i posta- nih sadržaja. nu ‘’zelene oaze’’ u kojima su 6. Obodni pojas gradskih parko- obezbeđeni adekvatni mikrokli- va i drugih ‘’zelenih’’ površina, matski i opšti ekološki uslovi za odvojiti od saobraćajnica gustim odmor i rekreaciju. zasadima zelenila dugog vegeta- 11. Nastaviti prikupljanje podataka cionog perida (zimzelene vrste) o prisustvu zagađujućih materi- i time sprečiti dalje širenje polu- ja u zemljištu u cilju izrade mape tanata aerozagađenja poreklom područja grada sa podacima o od motornih vozila. U zasadima zagađenosti zemljišta, posebno favorizovati biljne vrste otporne osetljivim zonama i zonama koje na štetne uticaje, koje su potvrđe- su posebno opterećene zagađiva- ne i kao dobri ‘’prečistači’’ vazdu- čima specifičnog porekla (indu- ha. Jednogiodišnje i druge biljke strijsko zagađenje, zagađenje kratkog habitusa, koje se na kraju poreklom od saobraćaja i poljo- vegetacinog perioda sakupljaju privrednih aktivnosti, zagađe- i odnose u celosti ili delimično nje unutar zona sanitarne zašti- (košenje trave), birati među vrsta- te objekata i izvorišta vodosnab- ma koje imaju sposobnost akumu- devanja). liranja štetnih materija iz zemlji- 12. U cilju definisanja uslova nastan- šta (metala i dr.) i na taj način pos- ka i širenja zagađenja, utvrđiva- pešiti smanjenje njihovih koncen- nja zone kontaminacije, odno- tracija u zemljištu (fitoremedijaci- sno granice zdravog zemljišta, ja). Primeniti i druge vidove reme- dopuniti ispitivanja zagađenosti dijacije u skladu sa konstatova- zemljišta (na širem području) na nim odstupanjima i specifičnosti- onim lokacijama gde je tokom ma lokacija. ispitivanja u 2008. godini utvrđe- 7. Razmotriti mogućnosti redukci- no značajnije prisustvo zagađuju- je ili izmene režima saobraćaja u ćih materija. zonama koje se graniče sa uređe- nim ‘’zelenim’’ površinama.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 137 3.2. RADIAKTIVNOST U ZEMLJIŠTU Akti vnost prirodnih radionuklida u zemljištu nalazi se u Prirodni . . granicama prosečnih vrednosti za Srbiju. Odnos aktivnosti radinuklidi 238U .i .235U u merenim uzorcima odgovara njihovom odnosu u prirodnom uranu.

3. ZEMLJIŠTE Zbog dugog vremena poluraspada 137Cs njegova aktivnost u zemljištu je još uvek značajna. Izmerene aktivnosti 137Cs u 137Cs neobradivom zemljištu kretale su se od 0.8 Bq/kg do 63.7 Bq/ kg, a u obradivom zemljištu od 0.5 Bq/kg do 55.8 Bq/kg. Izmerene vrednosti aktivnosti 90Sr u neobradivom zemljištu kretale su se od 0.18 Bq/kg do 1.49 Bq/kg, a u obradivom od 90Sr 0.11 Bq/kg do 0.74 Bq/kg, što odgovara izmerenim vrednostima u prethodnim godinama.

Aktivnost prirodnih radionuklida u kretale su se od 0.8 Bq/kg do 63.7 Bq/ zemljištu nalazi se u granicama pro- kg, a u obradivom zemljištu od 0.5 sečnih vrednosti za Srbiju. Odnos Bq/kg do 55.8 Bq/kg. Izmerene vred- aktivnosti 238U . i . 235U u merenim nosti aktivnosti 90Sr u neobradivom uzorcima odgovara njihovom odno- zemljištu kretale su se od 0.18 Bq/kg su u prirodnom uranu (21.4). do 1.49 Bq/kg, a u obradivom od 0.11 Zbog dugog vremena poluraspada Bq/kg do 0.74 Bq/kg, što odgovara 137Cs njegova aktivnost u zemljištu izmerenim vrednostima u prethod- je još uvek značajna. Izmerene aktiv- nim godinama. nosti 137Cs u neobradivom zemljištu

3.2.1. Rezultati ispitivanja Tabela 3.2.1: Specifična aktivnost radionuklida u neobradivom zemljištu u 2008. godini u Beogradu (srednje godišnje vrednosti sa standardnom devijacijom) 40K 137Cs 90Sr Uzorak (Bq/kg) (Bq/kg) (Bq/kg) Dunavac 740 ± 170 10.1 ± 5.8 0.45 ± 0.14 Juab čki rit 676 ± 99 14.6 ± 2.6 0.48 ± 0.19 Zeleno brdo 630 ± 64 45 ± 17 0.79 ± 0.54 Lazarevac 718 ± 45 18 ± 18 0.53 ± 0.25 Obr enovac 703 ± 83 31 ± 17 0.43 ± 0.06

Tabela 3.2.2: Specifična aktivnost radionuklida u obradivom zemljištu u 2008. godini u Beogradu (srednje godišnje vrednosti sa standardnom devijacijom) 40K 137Cs 90Sr Uzorak (Bq/kg) (Bq/kg) (Bq/kg) Dunavac 750 ± 130 5.5 ± 2.4 0.26 ± 0.15 uJab čki rit 740 ± 140 7.4 ± 0.6 0.28 ± 0.07 Zeleno brdo 670 ± 130 7.0 ± 0.3 0.35 ± 0.12 L azarevac 680 ± 110 38 ± 19 0.47 ± 0.16 Obrenovac 679 ± 79 27 ± 13 0.49 ± 0.19

138 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 3.3 MERENJE ULTRA-VIOLETNOG (UV) ZRAČENJA U BEOGRADU

3.1 BIOLOŠKI EFEKAT UV ZRAČENJA I NJEGOVO DEJSTVO NA LJUDE 3. ZEMLJIŠTE

UVOD: UV zračenje koje dolazi sa ne stiže do površine Zemlje, često se sunca je deo njegovog spektra tala- zove i sterilišuće zračenje. snih dužina između 100 i 400 nm. Na nivo UV radijacije utiču: Ono usled dužeg i nekontrolisanog n Visina sunca (pri većim visinama izlaganja može imati štetne efekte sunca veći su intenziteti) po zdravlje ljudi. Ti efekti su: razvoj n Geografska širina (sa smanjiva- sunčanih opekotina; različiti obli- njem širine raste intenzitet) ci raka kože; ubrzano starenje kože; katarakta i druge bolesti očiju (foto- n Oblačni pokrivač (oblačnost sma- senzitivni keratitis i konjunktivitis, njuje intenzitet) oštećenje rožnjače, žute pege, i dr.); n Nadmorska visina (na većim visi- slabljenje imunog sistema (supresi- nama je jače zračenje) ja imunog odgovora, povećan rizik n Ozon (smanjivanjem količine ozona nastanka infekcija, smanjena delo- jača UV) tvornost humanih vakcina). Poseb- n Refleksija tla (npr. sneg reflektu- nu pažnju i zaštitu zahtevaju deca, je oko 80% UV a svetli pesak oko u periodu razvoja, koja su naročito 20%) osetljiva na oštećenja izazvana zra- Prema geografskom položaju i čenjem, obzirom da im imuni sistem prema višegodišnjim podacima iz još nije potpuno razvijen. Prema međunarodnih centara, u Beogradu podacima Svetske zdravstvene orga- je godišnji hod UV-indeks vrednosti nizacije Incidenca melanoma (mali- pri vedrom vremenu sledeći: počet- gni rak kože) i katarakta je u stalnom kom godine su niske, u drugoj polo- porastu od 1970. godine. vini marta dostižu vrednosti sred- UV ZRAČENJE se pri prolasku kroz nje kategorije, dalje rastu, da bi u atmosferu rasejava i apsorbuje. Ono junu ušle u kategoriju vrlo visokih; u je podeljeno na tri podopsega: julu su maksimalne vrednosti (kate- UV-A (315 nm do 380 nm), čini gorija vrlo visokih), a zatim vredno- 97 % ukupnog fluksa UV zrače- sti opadaju simetrično prvoj polovi- nja koje stigne sa na zemlju. Biloš- ni godine, da bi krajem oktobra ušle ki je manje aktivno od kompo- u kategoriju niskih vrednosti. Dru- nenata kraćih talasnih dužina. . gim rečima, u većem delu godine je UV-B (280 nm do 315 nm), čini 3 % potrebno preduzimati mere zaštite. ukupnog fluksa UV zračenja koje sti- Biološki efekat delovanja svetlosnog gne sa na zemlju, biološki je aktivno zračenja, nastaje kao rezultat apsor- i njegov intenzitet zavisi od debljine pcije energije od strane tkiva. Elek- ozonskog omotača čije male prome- tromagnetni zraci, prolazeći kroz ne u ozonu mogu dovesti do veli- tkivo, izazivaju njegovo zagrevanje. kih promena u intenzitetu ovog dela Pri tome je najznačajnija apsorpci- spektra. ja energije zračenja, koja je izazvana UV-C (10 nm do 280 nm), se komplet- rezonantnim oscilacijama moleku- no apsorbuje u atmosferi i praktično la, atoma i njihovih delova. Ako se

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 139 frekvencija elektromagnetnog tala- se individualno ponašanje prilagodi sa podudari sa frekvencijom rezona- predviđenom UV-intenzitetu. tora (molekula, atoma), tada se ener- Solarni UV-indeks se numerički izra- gija elektromagnetnog talasa apsor- žava kao ekvivalent umnoška vre- buje od strane rezonatora. UV zrače- mena otežinjenog srednjeg efektiv- nje se karakteriše talasnim dužina- nog zračenja sa 40. Na primer: efek-

3. ZEMLJIŠTE ma odgovaraju frekvencama delova tivno zračenje od 0.2 W/m2 odgovara molekula ili atoma. Uvećanje ener- UV indeksu od 8. UN su dale slede- gije molekula, kao rezultat apsorpci- ću kategorizaciju UV-indeksa:

INDEKS UV KATEGORIJA IZLAGANJE SUNCU 11 i više Ekstremna Ekstremna zaštita 8 do 10 Vrlo visoka Ekstremna zaštita 6 .do .7 Visoka Potrebna zaštita 3 do 5 Srednja Potrebna zaštita 1 .i .2 Niska Slobodno Tabela 1. Kategorizacija UV indeksa

je ovog zračenja, predstavlja uzrok 3. MERNI INSTRUMENTI: Laboratorijja za stvaranja slobodnih radikala koji atomske sudarne procese Instituta dovode do fotohemijskog i abiot- za fiziku, opremljena je za mere- skog oštećenja tkiva. Stepen ošteće- nja na otvorenom prostoru i labo- nja tkiva zavisi kako od doze zra- ratorijska merenja intenziteta sun- čenja, tako i od postojanja brzine čevog i veštačkih izvora UV zrače- reparacionih procesa u tkivu. Radi- nja. Ta oprema obuhvata: UV bio- jaciono oštećenje tkiva se ne ispolja- metar model 501 i akvizicioni uređaj va odjednom, već ima kumulativ- PMA2100 sa detektorima PMA2110 no dejstvo. Dužina latentnog perio- UV-A (320-400 nm) i PMA2101 (eri- da zavisi ne samo od doze, nego i od temalni deo spktra). talasne dužine dejstvujućih zraka. UV biometar model 501 (slika 1.) - Latentni period se meri minutima za meteorološki instrument koji konti- infracrvene, satima za ultravioletne, nualno meri biološko efektivno UV a nedeljama i mesecima za jonizuju- zračenje (UV-B) napolju i pod vodom će zračenje. (do 5 m dubine). Kvalitet instrumen- 2. PREPORUKE ZA IZLAGANJE SUNCU su ta je priznat od strane WOUDC-a definisale svetske organizacije pri (World Ozone and Ultraviolet Radi- UN: UV indeks, koji se koristi za ation Data Centre). Mogućnosti: obaveštavanje javnosti, je relativna n Merenje biološki efektivnog UV zra- jedinica (bezdimenzionalna) i vred- čenja (slika 2.) prispelog sa Sunca i nosti se kreću od 0 pa naviše u zavi- različitih veštačkih izvora čije su snosti od prethodno nabrojanih fak- talasne dužine iznad 280 nm tora. Ovo daje mogućnost da osobe sa različitim tipovima kože i osetlji- n Biljke, more, klimatološki ozon i vosti mogu da uspostave odnos UV- ostale biološke studije koje zahte- indeksa sa individualnom reakcijom vaju kontinualna terenska merenja svoje kože. Prognoza i objavljiva- u dužim vremenskim periodima. nje UV-indeksa daje mogućnost da

140 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI n Korekcija spektralno-radiometrij- ma se prikazuju merene vrednosti skih mernih grešaka izazvanih su: MED/Hr i µW/cm2 . zračenjem tokom skeniranja. Senzori: n Vreme gorenja od Sunca za javne n PMA2110 za UV-A detekciju (320- medije i istraživačke organizacije 400 nm), koje omogućuju javno informisanje n PMA2101 eritemalni detektor čiji se o efektima UV zračenja. odziv vidi na slici 2. 3. ZEMLJIŠTE

Slika 1. UV-Biometar Model 501, Solar Light Company

Slika 3. Laboratorijski uređaj PMA 2100 sa detektorom.

4. MERENJE UV INDEKSA U BEOGRADU: tokom perioda leto/jesen 2008. godine u Institutu za fiziku u Beogra- du realizovan je pilot projekat sa ciljem da obezbedi operacionaliza- Slika 2. Funkcija eritemalnog spektra Mc Kinlay cija i implementacija projekta „Pro- and Diffey, 1987. gram kontinuiranog monitoringa ultravioletnog (UV) sunčevog zrače- PMA 2100 je portabl instrument sa nja na teritoriji Beograda 2009. godi- mogućnošću merenja sa dva detek- ne”. Predlog programa budućeg kon- tora simultano. Detektori se lako tinuiranog monitoringa pripremljen menjaju a instrument se sam prilago- je u saradnji sa stručnjacima Grad- đava tipu detktora i merenja nudeći skog zavoda za javno zdravlje iz mogućnosti kao što su: grafički dis- Beograda i Sekreterijatom za zaštitu plej, akvizicija podataka, komplek- životne sredine. sni procesni algoritmi, izbor jedini- Rezultati merenja: instrument UV bio- ca, usrednjavanje, nalaženje mini- metar model 501 je postavljen na muma i maksimuma, integracija krov Instituta za fiziku i tokom let- doza, programiranje alarma za gra- njeg perioda 2008. počela su prva nične vrednosti... Jedinice u koji- probna merenja. Mereni podaci eritemalnog dela spektra UV zračenja su dnevno ažurirani u obliku grafi-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 141 ka i tabele na internet sajtu: http://ura- sti o štetnim posledicama izlaganja nus.phy.bg.ac.yu/~uvif/ gde se i danas sunčevom zračenju u doba kada su mogu pratiti. Merene vrednosti se vrednosti indeksa veće od 3. ažuriraju svakih pola sata. Grafički Cilj pilot projekta je da se usposta- prikaz obuhvata (slika 4.): UV indeks ve nacionalni i lokalni sistemi UV na levoj i vreme gorenja u minutima monitoringa, masovno obaveštava-

3. ZEMLJIŠTE na desnoj y osi. U levom uglu je data nje i edukacija javnosti kao i formi- numerička vrednost trenutnog UV ranje centra koji će vršiti progno- indeksa i najviša zabeležena vred- zu UV indeksa po međunarodnim nost tog dana, dok je u desnom uglu standardima. To podrazumeva sred- dato trenutno vreme do pregoreva- stva za nabavku novih instrumenata nja kože. u cilju formiranja mreže UV mere- Mereni podaci se, počevši od marta nja, redovnu interkomparaciju mer- meseca 2009. godine, šalju u Svet- nih uređaja sa uređajima više klase ski centar za ozon i UV zračenje (spektrofotometrima) i formiranje (WOUDC) gde predstavljaju još odeljenja koje će se baviti analizom jednu važnu tačku za praćenje nivoa podataka i prognozom indeksa UV sunčevog UV zračenja na Zemlji. zračenja. Merenja tokom jula meseca 2008. godine u Beogradu su pokazala maksimalne vrednosti UV indeksa preko Tekst pripremio: 9, što spada u vrlo visoku kategori- Mr Predrag Kolarž ju koja zahteva ekstremnu zaštitu izloženih delova kože. Ovako visoke Institut za Fiziku vrednosti UV zračenja u Beogradu Pregrevica 118 11080 Beograd zahtevaju hitne mere koje se ogleda- Tel. 011 37 13 132 ju u obaveštavanju i edukaciji javno-

Slika 4. Grafički prikaz merenih parametara UV zračenja.

142 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 4. BUKA 4. BUKA

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 143 4. BUKA 4. BUKA

Sadržaj poglavlja:

4�1� Zdravstveni značaj 4�2� Rezultati merenja i diskusija rezultata

144 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 4. BUKA 4. BUKA BUKA Karta 47 Beograd, 2002 Stambeno tkivo Reke, potoci Kanali Auto put, magistrale Važnije gradske saobraćajnice Granica GP-a Stambena zona Zona pored prometnih saobra}ajnica Zona gradskog centra Zona industrije Bolnička zona DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD MREŽA MERNIH MESTA ZA KONTROLU KOMUNALNE BUKE 10 km 7,5 5 2,5 EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 145 4. BUKA BUKA Karta 46 Stambeno tkivo Reke, potoci Kanali Auto put, magistrale Važnije gradske saobraćajnice Granica GP-a Beograd, 2002 Prometne saobraćajnice Industrijske zone IZVORA BUKE DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD PODRUČJA DOMINANTNIH 10 km 7,5 5 2,5 EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

146 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 4. KOMUNALNA BUKA U BEOGRADU

Komunalna buka u Beogradu potiče najvećim delom od Izvori saobraćaja, dok su industrija, mala privreda, građevinar- 4. BUKA stvo i druge aktivnosti od manjeg značaja. Uvođenjem celodnevnih (24 časovnih) merenja, po proši- Procedura renoj proceduri, dobijeni su precizniji i pouzdaniji podaci merenja o nivou komunalne buke tokoom dana i noći, od merenja obavljenih standardnom procedurom. Nivoi komunalne buke registrovani tokom 2008. g odine I zmereni nivoi i dalje su visoki i na 26 mernih mesta za dan i 29 mernih buke mesta za noć premašuju propisane vrednosti. Prekoračenje dozvoljenog nivoa buke tokom dana je 0-12 Prekoračenje dB(A), a u noćnom periodu je 0-20 dB(A), zavisno od zone nivoa namene, što je nepovoljnije nego u 2007. godini. U proseku najveća prekoračenja dozvoljenih nivoa konsta- Z oniranje tuju se u stambenim zonama i zonama duž prometnih sao- braćajnica. Apsolutno najveća buka konstatovana je u ulici Glavnoj i Maksimumi Krivolačkoj, gde merodavni nivo tokom dana dostiže 75 dB(A), a tokom noći 71 dB(A). Dnevne i noćne varijacije ekvivalentnog nivoa buke poseb- Upoređenje no su izražene u ulicama sa malim intenzitetom saobraća- noć-dan ja.

Beograd je po broju stanovnika ranje grada sa aspekta buke izvr- ali i po ekološkim problemima sa šeno je 1984. godine u samo pet kojima se susreće stanovništvo i opština. gradska uprava (nedovoljne koli- čine vode za piće, stepen zagađe- nosti vazduha i nivo komunalne 1.0. ZDRAVSTVENI ZNAČAJ buke) postao megalopolis. Imaju- Buka je naročito poslednjih deceni- ći u vidu ovu činjenicu Gradski ja, jedan od osnovnih uzroka kom- zavod za javno zdravlje već više pleksnog oštećenja zdravlja. Nekada od 30 godina prati nivo buke u se smatralo da je dejstvo buke ogra- Beogradu, na osnovu ugovora sa ničeno na organ sluha, ali danas je Sekretarijatom za zaštitu život- dokazano da je njeno dejstvo mnogo ne sredine Skupštine grada Beo- složenije. Buka ozbiljno pogađa ner- grada. vni sistem, i to kako centralni, tako Nivo buke uobičajeno se pratio i vegetativni, a preko ovoga utiče na na 30 referentnih tačaka odabra- srce, krvne sudove, krvni pritisak, nih u dogovoru sa Sekretarija- digestivni trakt i mnoge duge orga- tom i Zavodom za urbanizam. ne i tkiva, u kojima izaziva promene Merna mesta odabrana su kao i funkcionalne smetnje. reprezentanti pojedinih gradskih Svaki neželjeni zvuk je buka. To zona različite namene i duž naj- znači da svaka zvučna pojava koja značajnijih saobraćajnica. Zoni- ometa rad ili odmor predstavlja

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 147 buku. U praksi, buka je zvuk različi- tizacije ličnosti, a neuroze se danas te jačine, zavisno od uslova i okolno- među vodećim oboljenjima, poseb- sti u kojima se javlja i deluje. no u gradskim sredinama. Ispitiva- Prema podacima OECD-a od pre nja Gradskog zavoda za javno zdrav- 4. BUKA desetak godina, preko 25% stanov- lje pokazuju da u Beogradu na listi ništva u evropskim gradovima bilo izdatih lekova prva mesta imaju je izloženo 24 h ekvivalentnom nivou sedativi i hipnotici što potkrepljuje buke većem od 65 dB(A), što ozbiljno sve napred iznete činjenice. ugrožava san i dovodi do pojave psi- hosomatskih simptoma akustičnog stresa. 4.2 REZULTATI MERENJA I DISKUSIJA Nivoi buke prisutni u komunalnoj REZULTATA sredini nisu dovoljno visoki da bi Ako pođemo od činjenice, kao rani- doveli do oštećenja sluha ali izazi- jih godina, da se merna mesta br. 3, vaju čitav niz auditivnih i ekstraa- 4, 10, 18, 19, 20, 21 i 29 nalaze u stam- uditivnih efekata. Oštećenja sluha benoj zoni (gde je dozvoljeni nivo komunalnom bukom nastaju u kom- za dan 55 dBA a za noć 45 dBA), a binaciji sa dejstvom aminoglikozid- mesta br. 1, 2, 5, 7, 12, 15, 24, 25, 26 i nih antibiotika (gentamicin), poje- 28 pored veoma prometnih saobra- dinih citostatika (cisplatin) i stalnim ćajnica (dan 65 dBA - noć 55 dBA), prisustvom u atmosferi velikih gra- dok su mesta 8, 9, 16, 17 i 23 u zoni dova ugljenmonoksida, organskih gradskog centra (dan 65 dBA - noć 55 rastvarača i teških metala (olovo, dBA), mesta 6, 14, 22 i 30 u zoni indu- živa i arsen), što se prepisuje sinergi- strije, mesto br. 27 u školskoj zoni stičkom efektu. (dan 50 dBA - noć 45 dBA), mesto Individualna osetljivost na buku je br. 13 u bolničkoj zoni (dan 50 dBA značajan faktor kod ocene ometaju- - noć 40 dBA), a mesto br. 11 u zoni ćeg dejstva buke. Rezultati višego- rekreacije (dan 50 dBA - noć 40 dBA), dišnjih prospektivnih studija poka- moguće je izvršiti poređenja dobije- zuju da je oko 10 % stanovništva nih merodavnih nivoa sa vrednosti- pojačano osetljivo na buku. Naroči- ma predviđenim JUS U.J6.205. to su osetljiva deca mlađa od 6 godina i osobe starije od 65 godina. Žene su nešto osetljivije od muškaraca u srednjoj životnoj dobi. Na individu- alnu osetljivost utiču i stanje neuro- vegetativnog i vaskularnog sistema, pojedine virusne infekcije, upotreba alkohola, duvana i profesional- na izloženost neurotoksičnim materijama. U bučnoj sredini otežana je govor- na komunikacija, zbog efekta maski- ranja, jer je za razumevanje govora posebno važan frekfencijski opseg od 300 Hz do 3 KHz, a u tom rasponu se nalazi najveći deo zvučne energije. Dokazano je da buka predstavlja jedan od značajnih faktora neuro-

148 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Tabela 1. Merodavni nivoi buke 2008. g. za dan i noć po lokacijama R. br. Ulica Dan* Noć* 1 . Bul. despota Stefana 68 64 2 . Arsenija Čarnojevića 68 65 4. BUKA 3 . Blagoja Parovića 65 60 4 . Borča, Bele Bartok 56 50 5. Bul. Kralja Aleksandra 69 66 6 . Gandijeva 50 47 7 . Goce Delčeva 70 66 8 . Dalmatinska 68 57 9 . Zeleni venac 72 68 10. Jurija Gagarina 63 57 11 . Kalemegdan 58 47 12 . Karađorđeva 74 69 13 . Klinički centar 54 49 14 . Kraljice Jelene 62 57 15. Krivolačka 75 71 16 . Narodnog fronta 62 65 17 . Nemanjina 72 67 18 . Perside Milenković 56 50 19 . Pohorska 64 59 20. Radojke Lakić 56 50 21 . Stevana Filipovića 56 49 22 . Ustanička 66 60 23 . Uzun Mirkova 65 60 24 . Zahumska 58 55 25. Vojvode Stepe 69 65 26 . Vojvode Mišića 73 70 27 . Zemun, Gimnazija 56 49 28 . Zemun, Glavna 73 69 29 . Zemun, Ugrinovačka 67 65 30. Ford 58 54 * Dozvoljeni nivoi po Pravilniku Vrednosti koje prelaze dozvoljene nivoe za određene zone Vrednosti koje su ispod dozvoljenog nivoa za određene zone

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 149 Tabela 2. Merodavni nivo buke u 2008. godini za dan i noć po lokacijama - prolećno merenje- R. br. Ulica Dan Noć 1 Bul. despota Stefana 68.5 62 6. 4. BUKA 2 Arsenija Čarnojevića 68 .3 65.8 3 Blagoja Parovića 64 4. 59.8 4 Borča, Bele Bartok 52.5 50.5 5 Bul. Kralja Aleksandra 69 8. 65.6 6 Gandijeva 52.0 46 1. 7 Goce Delčeva 69 4. 63 7. 8 Dalmatinska 63 7. 58.2 9 Zeleni venac 72.5 69 7. 10 Jurija Gagarina 61 9. 56.2 11 Kalemegdan 49 9. 45.4 12 Karađorđeva 73.5 69 1. 13 Klinički centar 54.7 49 9. 14 Kraljice Jelene 64 9. 59.1 15 Krivolačka 75.4 71 .2 16 Narodnog fronta 67 4. 62 9. 17 Nemanjina 71 9. 66 8. 18 Perside Milenković 56.9 50.6 19 Pohorska 62 4. 57.1 20 Radojke Lakić 57.0 53.4 21 Stevana Filipovića 57.7 50.7 22 Ustanička 65.6 59.9 23 Uzun Mirkova 65.3 58.8 24 Zahumska 55.8 50.6 25 Vojvode Stepe 68 .3 64.5 26 Vojvode Mišića 73 8. 70.5 27 Zemun, Gimnazija 60.6 50.8 28 Zemun, Glavna 73.5 69.0 29 Zemun, Ugrinovačka 70.5 64 7. 30 Ford-Grmeč 58.1 53.1 Vrednosti koje prelaze dozvoljene nivoe za određene zone Vrednosti koje su ispod dozvoljenog nivoa za određene zone

150 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Tabela 3. Merodavni nivo buke u 2008. godini za dan i noć po lokacijama - jesenje merenje - R. br. Ulica Dan Noć 4. BUKA 1 Bul. despota Stefana 68.5 64 6. 2 Arsenija Čarnojevića 68 4. 65.4 3 Blagoja Parovića 65.0 61 1. 4 Borča, Bele Bartok 57.5 49 .2 5 Bulevar kralja Aleksandra 68 7. 64 9. 6 Gandijeva 54.0 47 1. 7 Goce Delčeva 71 6. 66 8. 8 Dalmatinska 62 .2 56.6 9 Zeleni venac 72 4. 69.0 10 Jurija Gagarina 62.5 57.0 11 Kalemegdan 56.6 48 4. 12 Karađorđeva 73 9. 69.0 13 Klinički centar 54.0 47 8. 14 Kraljice Jelene 62 .3 56.3 15 Krivolačka 75.4 71 .2 16 Narodnog fronta 65.6 68 .2 17 Nemanjina 71 .2 66 8. 18 Perside Milenković 56.3 49 6. 19 Pohorska 66.0 61 1. 20 Radojke Lakić 55.5 48 4. 21 Stevana Filipovića 53.7 46 6. 22 Ustanička 65.6 59.9 23 Uzun Mirkova 63 7. 59.7 24 Zahumsaka 59.8 56.1 25 Vojvode Stepe 69.0 64 6. 26 Vojvode Mišića 73.0 68 8. 27 Zemun, Gimnazija 54.7 47 6. 28 Zemun, Glavna 72 7. 69.0 29 Zemun, Ugrinovačka 67 .2 61 7. 30 Ford-Grmeč 57.5 53.6 Vrednosti koje prelaze dozvoljene nivoe za određene zone Vrednosti koje su ispod dozvoljenog nivoa za određene zone

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 151 Tabela 4. Merodavni nivoi buke za dan i noć u periodu 1998-2008.

Doba Godina Merno mesto dana 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Bul. despota dan 78 78 80 73 73 75 75 65 68 66 68

4. BUKA Stefana 122 noć 74 74 73 69 67 68 70 59 65 63 64 Arsenija dan 70 68 67 68 67 68 70 68 Čarnojevića 119 noć 66 63 63 63 64 64 67 65 Blagoja . dan 74 74 69 68 67 65 67 67 65 66 65 Parovića 63 noć 66 66 64 63 59 59 59 59 59 60 60 Borča, . dan 56 55 53 54 54 55 54 56 Bele Bartok 26 noć 52 48 46 46 46 50 49 50 Bulevar Kralja dan 75 75 68 66 64 63 65 63 64 62 69 Aleksandra 69 noć 70 70 64 62 59 61 61 60 60 54 66 dan 56 53 55 55 55 52 56 50 50 Gandijeva 77 noć 53 53 49 50 47 45 49 46 47 Goce . dan 65 62 65 63 63 67 70 70 Delčeva 2 noć 62 57 58 57 57 62 65 66 dan 71 71 76 69 68 66 65 63 64 63 68 Dalmatinska 1 noć 70 70 67 63 64 61 56 56 57 54 57 dan 74 74 79 71 68 78 74 72 73 73 72 Zeleni Venac noć 67 67 73 63 66 72 70 68 70 70 68 Jurija . dan 69 69 72 70 65 67 59 60 61 61 63 Gagarina 193 noć 61 61 65 68 63 60 49 54 56 55 57 dan 64 53 55 53 58 Kalemegdan noć 51 54 51 50 47 Karađorđeva dan 67 64 63 64 63 75 75 74 23 noć 60 55 59 59 58 70 71 69 Klinički centar dan 56 57 57 55 57 57 56 54 Višegradska 26 noć 49 46 50 46 48 50 48 49 Kraljice . dan 68 68 64 64 62 62 61 61 63 69 62 Jelene 22 noć 60 60 57 56 54 54 52 55 56 57 57 dan 79 79 79 75 73 73 69 73 75 74 75 Krivolačka 5 noć 73 73 73 70 66 70 63 69 71 70 71 Narodnog . dan 72 72 76 69 67 68 67 66 67 67 62 fronta 66 noć 66 66 63 67 62 64 62 60 63 64 65 dan 73 73 75 72 67 73 70 70 71 70 67 Nemanjina 2 noć 64 64 68 56 68 64 64 64 66 66 56 Perside dan 54 55 56 55 50 Milenković 9 noć 48 47 50 48 64 dan 66 64 59 65 59 64 65 59 Pohorska 4 noć 54 53 50 54 55 54 58 56 Radojke . dan 55 66 54 56 57 57 56 60 50 Lakić 15 noć 46 49 45 47 46 45 47 52 56 Stevana . dan 73 55 59 55 57 61 58 49 Filipovića 32 noć 69 45 51 50 52 52 55 66 dan 73 73 68 68 65 65 64 67 67 66 60 Ustanička 152 noć 63 73 66 62 60 56 58 52 59 61 60

152 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Doba Godina Merno mesto dana 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Uzun . dan 74 74 68 72 68 66 66 63 65 65 60 Mirkova 2 noć 67 67 64 64 61 60 60 57 61 60 58 4. BUKA dan 66 66 56 68 58 60 64 65 58 58 55 Zahumska noć 54 54 53 67 43 43 50 61 49 50 69 Vojvode . dan 73 73 76 64 68 66 62 58 68 65 65 Stepe 64 noć 68 68 56 63 62 61 60 49 63 60 73 Vojvode . dan 80 80 75 74 71 72 73 68 71 73 70 Mišića 43 noć 75 75 71 71 66 69 68 63 68 70 56 Zemun, dan 52 57 57 71 57 56 49 Gimnazija noć 35 46 44 68 50 46 73 Zemun, . dan 77 77 75 78 74 75 73 57 75 73 73 Glavna 28 noć 67 67 71 73 68 68 69 50 70 68 69 Zemun, Ugri dan 70 63 62 61 75 60 66 67 novačka 147 noć 64 53 54 55 70 54 61 65 dan 55 60 54 57 58 Ford - Grmeč noć 46 54 54 53 54

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 153 4. BUKA

154 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 5. UDESI U BEGRADU U 2008. GODINI - IZVEŠTAJ GZJZ 5. UDESI

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 155 5. UDESI 5. UDESI

156 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 5. UDESI 5. UDESI VODE Karta 40 Beograd, 2002 Stambeno tkivo Reke, potoci Kanali Autoput, magistrale Vađnije gradske saobraćajnice Granica GP-a Točeća mesta Rezervoari Instalacije DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD - Sistem beogradskog vodovoda - UZORKUJE VODA ZA PIĆE I MREŽA LOKACIJA NA KOJIMA SE ISPITUJE ZDRAVSTVENA ISPRAVNOST 10 km 10 km 7,5 7,5 5 5 2,5 2,5 EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 157 GODIŠNjI IZVEŠTAJ O ANGAŽOVANJU MOBILNE EKOTOKSIKOLOŠKE JEDINICE U TOKU 2008. GODINE NA TERITORIJI GRADA BEOGRADA 5. UDESI

Na osnovu Ugovora zaključenog Pripravnost se odnosi na širu teri- između Gradskog zavoda za javno toriju grada Beograda sa Pančevom zdravlje Beograd i Sekretarijata za i prigradskim opštinama Lazare- zaštitu životne sredine grada Beo- vac, Mladenovac, Obrenovac, Sopot grada - Gradske uprave, Mobilna i Grocka. ekotoksikološka jedinica za reago- Cilj rada Mobilne ekotoksikološ- vanje u hemijskim akcidentima je ke laboratorije i jedinice Gradskog angažovana sa zadatkom održava- zavoda za javno zdravlje Beograd je nja u aktivnom stanju i stalne pri- identifikacija i kvantifikacija prven- pravnosti, izlazaka na teren u slu- stveno polutanata atmosfere u toku i čaju hemijskih udesa, identifikaciju nakon hemijskog udesa, kao i odre- i kvantifikaciju polutanata životne đivanje prisustva zagađujućih mate- sredine od značaja i procenu rizika rija u atmosferi i u drugim supstrati- po zdravlje ljudi i životnu sredinu. ma životne sredine i to površinskim Pravilnikom o metodologiji za pro- i podzemnim vodama, zemljištu i cenu opasnosti od hemijskog udesa sedimentima reka i drugih vode- i zagađenja životne sredine, merama nih površina. Mobilna laboratorija se prevencije i merama za otklanjanje pored navedenog koristi u kontinu- posledica (»Sl.glasnik RS«, br. 60/94) . alnom praćenju stanja životne sredi- su definisane obaveze svih subjeka- ne, koja nije ugrožena udesnim situ- ta koji se bave proizvodnjom, prome- acijama, već su izvori zagađenja sta- tom i transportom opasnih materija cionirani i mobilni objekti i to u toku u pogledu organizovanja priprav- redovne eksploatacije. nosti za slučaj hemijskog akciden- S obzirom da postojeći sistem konta. Istim Pravilnikom su regulisane trole životne sredine ne omoguća- i obeveze organa uprave, na nivou va praćenje rasprostiranja zagađu- Grada i Republike, koji treba da čine jućih materija u prostoru i jedinici deo . integralnog sistema upravlja- vremena na svim delovima teritorije nja rizikom od ugrožavanja zdrav- Beograda, mogućnost brze i sveobu- lja ljudi i zagađenja životne sredi- hvatne »in situ« identifikacije oslo- ne prilikom hemijskih udesnih situ- bođenih ili transformisanih zagađu- acija. jućih materija i kvantifikacija istih, U okviru ugovornih obaveza sa predstavlja osnovni cilj i preduslov Sekretarijatom za zaštitu životne uspešne prevencije i naknadne sana- sredine grada Beograda, Mobilna cije ugroženih područja. ekotoksikološka jedinica Gradskog zavoda za javno zdravlje Beograd, ima zadatak stalne pripravnosti i ZAKLJUČNE KONSTATACIJE reagovanja u akcidentalnim situaci- U toku 2008. godine, na teritorijama i to hemijskim udesima. Ekipe ji grada Beograda Mobilna ekotok- (ukupno 3) su sastavljene od lekara sikološka jedinica (MEJ) Gradskog specijaliste higijene, hemičara i teh- zavoda za javno zdravlje imala je nologa i višeg sanitarnog tehničara ukupno 20 intervencija od čega je u (svi sa višegodišnjim iskustvom u 14 slučajeva obavljen izlazak na akci- radu sa komunalnim zagađenjima). dentalnu lokaciju, a u 12 slučajeva

158 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI uzimani su uzorci supstrata životne činom od oko 15 l originalnih pre- sredine, otpadnih materija i hemika- parata za dezinfekciju i odmašćiva- lija za laboratorijske analize u mobil- nje sanitarnih uređaja isteklog roka noj i stacionarnoj laboratoriji Grad- trajanja. Akcident je registrovan u skog zavoda za javno zdravlje. stambenom naselju Kotež u ulici 5. UDESI U više od 20 slučajeva telefonskim Konjuh planine br. 13. putem obavljene su konsultacije sa Na teritoriji opštine Voždovac u ostalim učesnicima u sistemu rea- 2008. godini registrovana su 2 akci- govanja na akcidentalne situacije, denta pri čemu je jedan bio vezan za vezane za hemijske udese, pre svega višednevne žalbe građana na pri- Gradskim centrom za obaveštava- sustvo neprijatnih mirisa u okruže- nje, članovima vatrogasnih briga- nju preduzeća „Bukulja“ u naselju da (Uprava za zaštitu i spašava- Kumodraž II, dok je drugi registro- nje), policijom, nadležnim organi- van u naselju „Braće Jeković“ odno- ma lokalne uprave i gradske ekološ- sno naselju Padina u ulici Svetozara ke inspekcije kao i građanima Grada Radojičića a odnosio se na namerno Beograda. U nekoliko navrata obav- trovanje pasa lutalica i kućnih ljubi- ljene su konsultacije sa predstavni- maca otrovnim materijama izmeša- cima Republičke ekološke inspekci- nim sa hranom. je, Odeljenja za kontrolu i nadzor na Na teritoriji opštine Zemun u toku teritoriji Grada Beograda Ministar- 2008. godine registrovan je jedan stva životne sredine i prostornog akcident većeg potencijala i odnosi planiranja, a u vezi sa ingerencijama se na zagađenje vazduha šireg pro- i nadležnostima u zbrinjavanju poje- stora naselja Zemun nakon eksplo- dinih hemijskih akcidenata. zije i požara u industrijskom kom- Na području Beograda je u toku pleksu „Galenika Fitofarmacija“ AD. 2008. godine od ukupno 14 hemij- Zbrinjavanje akcidenta, odnosno skih akcidentalnih situacija na teri- višednevno praćenje koncentracije toriji opštine Pančevo je registrovan štetnih i opasnih materija je obav- jedan akcident vezan za akcidental- ljano u saradnji članova Mobilne no ispuštanje amonijaka u atmosfe- ekotoksikološke jedinice Gradskog ru naselja i Pančevački kanal i kon- zavoda za javno zdravlje Beograd, taminaciju površinskih voda pore- predstavnika Republičke ekološke klom od industrije hemijskih đubri- inspekcije, Sekretarijata za zaštitu va HI „Azotara“. životne sredine Grada Beograda i Na teritoriji granične beogradske Gradske ekološke inspekcije. opštine Palilula je registrovano uku- Na teritoriji opštine Surčin na pro- pno 2 akcidenata, od čega se jedan storu aerodroma „Nikola Tesla“ odnosio na akcidentalno iskakanje registrovan je jedan akcident u vezi šest vagon cisterni sa TNG-om i presa kontaminacijom vazduha nepri- vrtanje dve na železnički kolovoz u jatnim mirisima poreklom od natri- Padinskoj Skeli pored trase Zrenja- jum selenita i prehrambenih aroma ninskog puta. Napominjemo da se u avionu engleske aviokompanije. na istoj lokaciji u 2007. godini desio Na teritoriji opštine Stari Grad regi- sličan akcident vezan takođe za pre- strovana su tokom 2008. godine dva vrtanje dela kompozicije sa TNG- akcidenta. Jedan je vezan za nepra- om. Drugi akcident na opštini Pali- vilan rad individualne kotlarnice i lula je bio u vezi sa nepropisnim zagađenje vazduha u zajedničkim odlaganjem otpadnih materija odno- prostorijama i stepeništu stambene sno 13 kanistera sa ukupnom koli- zgrade u ulici Siminoj 9a, dok je pri-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 159 likom drugog hemijskog akcidenta Ministarstva Republike Srbije i gra- jedan radnik Beogradskog vodovo- đana Grada Beograda. da izgubio život usled trovanja tok- Od navedenog broja intervencija dve sičnim gasovima u šahtu Beograd- su vezane za avio saobraćaj, jedna za 5. UDESI skog vodovoda u naselju „Dunav- železnički transport štetnih i opa- ski kej“. snih materija i to propan butana, dok Na teritoriji opštine Rakovica regi- je jedna intervencija bila u vezi sa strovana su dva hemijska akcidenta, drumskim transportom. Analizom jedan u vezi sa namernim trovanjem hemijskih akcidentalnih situacija iz pasa lutalica i kućnih ljubimaca hra- prethodnog perioda može se kon- nom kontaminiranom insekticidom statovati da se svake godine beleži kreozanom u Jelezovačkoj ulici na po jedan ili više hemijski akcident u zelenoj površini između brojeva 2 avio saobraćaju. Kontaminacija vaz- i 6, dok je drugi registrovan izme- duha u avionu engleske avio kom- đu naselja Resnik i Rušanj u Todo- panije se dovodi u vezu sa ošteće- rovoj jaruzi i odnosi se na nepropi- njem ambalaže i oslobađanjem miri- sno odlaganje otpada i to 20 dža- sa poreklom od transpotovanih pre- kova biološkog insekticida isteklog hrambenih aroma i anhidrida natri- roka trajanja. jum selenita. Na teritoriji opštine Grocka je regi- Prema obimu i stepenu opasnosti strovan akcident u vezi sa pojavom akcident u avio transportu se može neprijatnih mirisa poreklom od svrstati u kategoriju malog (I) rizi- hladnjače u naselju Boleč, dok je na ka pri čemu se i moguće posledi- teritoriji opštine Vračar praćen tran- ce mogu okarakterisati kao zene- sport 400 m3 helijuma za punjenje marljive. globusa-balona na Trgu „Slavija“. Železnički transport propan buta- Na teritoriji opštine Savski Venac na i iskakanje šest vagon cisterni i u Pošti 2 u Savkoj ulici registro- prevrtanje dve, predstavlja jedan od van je akcident u vezi sa dostavlja- akcidenata kod koga se rizik može njem pisma (sa prisustvom belog oceniti kao srednji (III). Imajući u praha nepoznatog hemijskog sasta- vidu verovatnoću nastanka udesa i va) ambasadi Sjedinjenih Američ- obim mogućih posledica (pošto se kih Država. jedna od prevrnutih vagon cisterni Pozivi su dobijani od strane Centra sa propan butanom nalazila delom za obaveštavanje grada Beograda, na drumu – Zrenjaninskom putu u Gradske ekološke inspekcije, Polici- naselju Padinska Skela) rizik se u je i Uprave za zaštitu i spašavanje postupku kvantifikacije može okarakterisati kao srednji rizik. Ističe- mo da se sličan akcident vezan za U transportu 4 transport propan butana i prevrtanje dela kompozicije u Padinskoj Skeli desio i prethodne 2007. godine i u oba slučaja je postojao rizik po Nepropisno Industrija Ukupno odlaganje zdravlje ljudi i od značajne kontami- 4 14 otpada 2 nacije zemljišta i podzemnih voda kao i velike materijalne štete s obzirom da je u kompoziciji bilo ukupno Na komunalnim 15 vagon cisterni od oko 43 tone pro- površinama 4 pan butana.

160 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI U 2008. godini registrovano je 4 sno odlaganje većih količina komer- hemijskih akcidenata vezanih za cijalnih preparata isteklog roka tra- rad u industrijskim kompleksima janja (15 litara deterdženta za pranje, od kojih je jedan vezan za pojavu odmašćivanje i dezinfekciju sanitar- požara i eksplozije u industriji za nih prostorija i 20 džakova biloškog 5. UDESI proizvodnju i formulaciju pestici- insekticida Bactucide WP Liner). da A.D. „Galenika Fitofarmacija“ na U toku 2008. godine u 4 akcidental- Batajničkom drumu bb. Ovaj akci- ne situacije su bile vezane za komu- dent najvećeg potencijala na terito- nalne površine grada, malog su rizi- riji grada Beograda u 2008. godini ka i kao i prethodnih godina naj- (veliki rizik IV sa mogućim ozbilj- češće su vezane za namerna trova- nim posledicama) izazvao je kon- nja pasa lutalica, kućnih ljubimaca i taminaciju atmosfere šireg prosto- domaćih životinja. Najčešća namer- ra oko Batajničkog druma toksič- na trovanja životinja na komunalnim organofosfornim materijama, a nim površinama Grada Beograda požar je mogao da se proširi na su registrovana na teritoriji opština susedne industrijske komplekse i Voždovac i Rakovica kao i nekoliko okolna stambena naselja. Karakte- prethodnih godina. ristika ovog akcidenta je naknadna Prilikom svih navedenih i izveštaji- kontaminacija proizvodnih pogona ma obrađenih hemijskih akcidental- farmaceutske industrije „Galenika“ i nih situacija u toku 2008 godine, više delova Tržnog centra „Rodić“ i dru- osoba je bilo lakše povređeno, dok je gih okolnih objekata. jedna osoba izgubila život i to radnik Od ostalih akcidenata vezanih za JKP „Beogradski vodovod“ prilikom rad industrijskih kompleksa izdva- intervencije u jednom od štahtova jamo akcidentalno ispuštanje amo- „Beogradskog vodovoda“ na Dunav- nijaka u atmosferu naselja Paneče- kom keju. Naknadna merenja kon- vo i Pančevački kanal nakon pore- centracija prisutnih štethnih i opa- mećaja u tehnološkom procesu pro- snih materija (dva dana nakon zade- izvodnje veštačkih azotnih đubriva snog trovanja) u predmetnom šahtu u HI „Azotara“. Imajući u vidu da su „Beogradskog vodovoda“ pokazala se slični akcidenti vezani za rad HI su prisustvo oko 6 % metana. „Azotara“ u Pančevu dešavali i pret- U više slučajeva (3) predstavnici hodnih godina, postupkom kojim se Mobilne ekotoksikološke jedinice su određuje rizik, a na osnovu procene učestvovali u postupcima veštačenja verovatnoće nastanka udesa i mogu- u sklopu sudskih procesa protiv lica ćih posledica isti se može proceniti odgovoronih za ugrožavanje zdrav- kao srednji (III). lja ljudi i životne sredine. Od registrovanih potencijalnih akci- U 2008. godini i to 22. novembra denata vezanih za industrijske kom- organizovana je pokazna vežba plekse ističemo povremene pritužbe sadejstva i koordinacije u reagova- građana početkom maja 2008. godi- nju na hemijski akcident u kome ne na prisustvo neprijatnih mirisa su aktivno učestvovali predstavni- u okruženju preduzeća „Bukulja“ u ci Sektora za zaštititu i spašavanje naselju Kumodraž II. MUP-a Srbije, Uprave za vanred- U dva slučaja hemijski akcidenti su ne situacije Ministarstva odbrane bili u vezi sa nepropisnim čuva- Republike Srbije, Republičke direk- njem i baratanjem otpadom pri čemu cije za robne rezerve, Sekretarijata za ističemo akcidente od 11.09.2008. i zaštitu životne sredine Grada Beo- 02.12.2008. godine vezane za nepropi- grada, Mobilne ekotoksikološke jedi-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 161 nice za hemijske akcidente Gradskog predmetni objekat skladišta Repu- zavoda za javno zdravlje Beograd, bličke direkcije za robne rezerve. Ministarstva životne sredine i pro- Pokazna vežba je uspešno obavlje- stornog planiranja Republike Srbije, na i predstavlja značajnu aktivnost 5. UDESI Gradskog centra za obaveštavanje, u smislu podizanja stepena organi- Gradskog zavoda za hitnu medicin- zovanosti i pripremljenosti brojnih sku pomoć Beograd, Opštinske orga- subjekata odgovornih za zaštitu i nizacije crvenog krsta Palilula, pred- bezbednost stanovništva Grada Beo- stavnika Opštine Palilula. Organi- grada u vanrednim situacijama tipa zator vežbe Privredno društvo „TIR hemijskih udesa. COMMERCE“ iz Beograda je kao U prilogu Vam dostavljamo pregled rukovodilac skladišta Republičke hemijskih akcidentalnih situacija u direkcije za robne rezerve naprvio toku 2008. godine, kao i fotografije simulaciju požara koji je zahvatio sa pojedinih akcidentalnih lokacija.

Prilozi HEMIJSKI AKCIDENATI U TOKU 2008.GODINE NA TERITORIJI BEOGRADA

Red . Naziv akcidenta Datum Lokacija br. Akcidentalno trovanje pasa lutalica, kućnih ljubi- 24. - 26. 01. SO Rakovica . 1 . maca hranom kontaminiranom kreozanom 2008. Jelezovačka ulica 2-6 Akcidentalno iskakanje šest vagon cisterni sa SO Palilula - Padinska 2 . TNG (propan butanom) i prevrtanje dve na žele- 07. 02. 2008. Skela Zrenjaninski put zničkoj pruzi Akcidentalno zagađenje vazduha u stambenoj 3 . 31. 03. 2008. SO Stari Grad Simina 9a zgradi poreklom od rada individualne kotlarnice Akcidentalno zagađenje vazduha šireg prostora SO Zemun . naselja Zemun nakon eksplozije i požara u indu- 06. - 10. 04. 4 . Batajnički drum b.b. i strijskom kompleksu „Galenika Fitofarmacija“ 2008. okolni delovi i objekti A.D. Drumski transport 400 m3 helijuma i punjenje 5. 14. 04. 2008. SO Vračar, Trg Slavija balona - globusa Potencijalno ugrožavanje životne sredine pore- SO Grocka, Hladnjača 6 . klom od rada hladnjače sa amonijakom u naselju 23. 04. 2008. Boleč Boleč SO Stari Grad . Akcidentalno trovanje sa letalnim ishodom jednog 11. - 15. 05. Dunavski kej 15, šahto- 7 . radnika u šahtovima „Beogradskog vodovoda“ 2008. vi „Beogradskog vodovo- na Dunavkom keju da“ br. 11, 13 i 15 Akcidentalno zagađenje vazduha sa pojavom 16. - 19. 05. SO Voždovac . 8 . neprijatnih mirisa u okruženju poreklom od pre- 2008. Naselje Kumodraž II duzeća „Bukulja“

162 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Akcidentalno ispuštanje amonijaka u atmosferu SO Pančevo - Atmosfera 04. - 08. 06. 9 . naselja Pančeva i i Pančevački kanal i kontamina- naselja i površinska voda 2008. cija površinskih voda poreklom od HI „Azotara“ Pančevačkog kanala

Akcidentalna kontaminacija vazduha i pojava 5. UDESI neprijatnog mirisa u zadnjem prtljažniku avionu SO Surčin - Aerodrom 10. engleske aviokompanije na Aerodromu „Beograd“ 30. 06. 2008. „Beograd“ poreklom od paketa ukupne težine 4 kg anhidrida natrijum selenita i prehrambenih aroma SO Voždovac . Akcidentalno trovanje pasa lutalica i kućnih ljubi- Ulica Svetozara Rado- 11 . maca hranom kontaminiranom otrovnim materi- 17. 07. 2008. jičića – Između naselja jama u naselju „Braće Jerković“ „Braće Jerković“ i Padina Nepropisno odlaganje trinaest kanistera sa uku- SO Palilula – Naselje pnom količinom od oko 15 litara preparata za pra- 12 . 11. 09. 2008. Kotež - Uliica Konjuh nje, odmašćivanje i dezinfekciju sanitarnih uređa- planine 13 ja isteklog roka trajanja u naselju Kotež Nepropisno odlaganje dvadeset džakova biološ- SO Rakovica, Todorova kog insekticida „Bactucide WP Liner“ isteklog 13 . 02. 12. 2008. jaruga – između naselja roka trajanja pored puta u Orlovcu u Todorovoj Resnik i Rušanj jaruzi Kontaminacija belim prahom nepoznatog sasta- SO Savski Venac, Pošta 2 14 . va poštanskog pisma u Pošti br. 2, naslovljenog na 19. 12. 2008. – Savska ulica 2 Ambasadu SAD u Beogradu

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 163 5. UDESI

Šema sistema osmatranja i onbaveštavanja u hemijskom udesu

Upravljanje rizikom od udesa

164 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 6. ZaŠtiĆe prirod dobr

na teritor grad Beogra DE O R I I PR I N E M O NI SP IĆ ŠT A 6. Z

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 165 .

6. ZaŠtiĆe prirod dobr na teritor grad Beogra Letnjikovac kralja Petra I Karađorđevića Letnjikovac kralja Petra I Karađorđevića I PRIRODE C JKP JKP „Zelenilo Beograd” JKP „Zelenilo Beograd” JKP „Zelenilo Beograd” Fond za eko- logijuOpštine Obrenovac JKP „Zelenilo Beograd” JKP „Zelenilo Beograd” JKP „Zelenilo Beograd“ Staralac Napomena ENI SPOMENI Ć Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 22/01)br. Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 22/01)br. Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 22/01)br. Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 1/96br. i 11/05) Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 16/98)br. Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 16/98)br. Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda“, 16/98)br. Pravni akt

6. ZAŠTI

šina Zaštićena povr- Zaštićena 18,85 ari 2,83 ari 0,95 ari 16,25 ari 1,77 ari 3,8 ari 4,9 ari Opština Savski venac i dr. Opština Vračar Marković Stevan i Marković Sultana (sa po 1/2) Društvena svojina Opština Savski venac Opština Savski venac Porodica Stanisav- ljević Imalac (korisnik) ......

Savski venac . KO Savski venac K.p. 11585/1 Vračar KO Vračar K.p. 5130 Savski venac KO Savski venac K.p. 20226 Obrenovac . KO Veliko polje K.p. 1571, 1572, 1573 Savski venac KO Savski venac K.p. 11158/1 Savski venac KO Savski venac K.p. 11158/1 Savski venac KO Savski venac K.p. 20025/1 Opština, KO i kat. parcela Godina zaštite Godina . . . .

1 1 1 1 Kategorija dobra Kategorija

III III III III 2001. III 2001. III 2001. 996 998 998 998 III Vrsta dobra Vrsta ...... P P P P P P S S S S S S SP Ugao Njegoševe ulice i Srpskih vla- dara Tolstojeva Tolstojeva broj 9 Vase Pelagića Vase broj 40 Pukovnika Bacića 7 Vase Pelagića Vase broj 40 Topčiderski park Veliko poljeVeliko (Jozića koliba) Adresa / lokacija .

- ...... biloba L .

Quercus robur L. Hrast na Cvetnom trgu Stablo kedra Cedrus atlantica Man Stablo ginka Ginkgo Lalino drvo Liriodendron tuli pifera L. Stablo magnolije Magnolia soulan- geana Soul. Platan kod Miloševog kona- ka Platanus acerifolia Wild. Grupa stabala hrasta lužnjaka kod Jozića kolibe Quercus robur L Naziv zaštićenog prirodnog dobra Broj u Registru u Broj

121 . novi 62 . novi 65 novi 63 . novi 64 . novi 122 . novi 106 novi Redni brij Redni ...... 6 7 3 4 2 5. SPOMENICI PRIRODE – POJEDINAČNA STABLA SPOMENICI PRIRODE – POJEDINAČNA 1 Pregled Pregled zaštićenih prirodnih dobara na teritoriji grada Beograda – 2009.

166 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI . DE O R I . I PR I N E M O JKP JKP „Zelenilo Beograd” JKP „Zelenilo Beograd” JKP „Zelenilo Beograd“ JKP „Zelenilo Beograd“ JKP JKP „Zelenilo Beograd“ JKP „Zelenilo Beograd” JKP JKP „Zelenilo Beograd” JKP JKP „Zelenilo Beograd” NI SP IĆ ŠT A Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 22/01)br. Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 22/01)br. Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 5/02)br. Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 25/05)br. Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda“, broj 18/06) Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 18/06)br. Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 22/01)br. Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 22/01)br. 6. Z 0,82 ari 2,20 ari 0,485 ari 2,41 ari 1,03 ari 0,57 ari 0,5 ari 0,6 ari Lozanić Jelena (2/3) i dr. Opština Savski venac Društvena svojina Srpska pravoslav- na crkva Državna svojina Državna svojina Opština Savski venac Opština Savski venac ...... Savski venac KO Savski venac K.p. 11403 Savski venac KO Savski venac K.p. 1351 i 1354 Vračar KO Vračar K.p. 1486 Stari grad KO Stari grad K.p. 1925 Čukarica KO Čukarica K.p. 10356/1 Savski venac KO Savski venac K.p. 20083 Savski venac KO Savski venac K.p. 20121/1 Savski venac KO Savski venac K.p. 20121/1 III 2001. III 2001. III 2002. III 2005. III 2006. III 2006. III 2001. III 2001. . . . . P P P P S S S SP SP SP SP S Žanke Stokić 29 Makenzijeva broj 73 Kneza Sime Markovića Požeška br. 28, Banovo brdo Muzej Politike i srpske štam- pe Bulevar kneza Aleksandra Karađorđe- vića 10 a Botićeva broj 12 Botićeva broj 12 Temišvarska Temišvarska broj 23 - . . . . . Pinus excelsa Wall Dva Dva stabla hima- lajskog borovca Platan na Vračaru ‘’Dve tise Saborne crkve’’ baccata Taxus L. Tisa u Požeškoj baccata Taxus L. Platanus aceriofila Willd Čempres na Dedinju Cupressus arizoni ca Greene Taxus baccata Taxus L. Tisa u Botićevoj Dve Dve magnolije u Botićevoj Magnolia soulan- geana Soul. Stablo himalaj- skog borovca . Pinus excelsa Wall. . 120 novi 149 . novi 205 novi 385 stari 378 . stari 118 . novi 117 . novi 66 novi ...... 11 12 13 14 15. 8 9 10.

KVALITETKVALITET ŽIVOTNEŽIVOTNE SREDINESREDINE GRADAGRADA BEOGRADABEOGRADA UU 2008.2008 GODINI 167 JKP „Zelenilo Beograd“ izvr- šava poseban program održa- vanja JKP „Zelenilo Beograd“ izvr- šava poseban program održa- vanja I PRIRODE C JKP JKP „Zelenilo Beograd” Mesna zajednica Šiljakovac JKP JKP „Zelenilo Beograd“ Nije određen staralac Nije određen staralac ENI SPOMENI Ć Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 18/06)br. Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda“, broj 18/06) Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda” 02/08)br. Rešenje SO Stari grad IV-352-24/81 od 07.05.1981. Rešenje Opštinskog komiteta za stambeno- komunalne i građevinske poslove opštine Stari grad 352-51/83br. od 27.07.1983. 6. ZAŠTI 1,02 ari 50 ari 2,4 ari Opština Savski venac - državna svojina MZ Šiljakovac Državna svojina Društvena svojina Društvena svojina . . Savski venac KO Savski venac K.p. 1472/3 Barajevo KO Šiljakovac K.p. 1131 Opština Savski venac Stari grad Stari grad . . 981 983 1 1 III 2006 III 2006. III 2008. SP SP SP Park Park „Stara Zvezdara”, ugao Bulevara oslobođenja i Tiršove ulice Andrićev trg Kalemegdan Šiljakovac Užička 18 Kalemegdan . . . Stablo ginka Ginkgo biloba L Dva stabla krimske lipe na Andrićevom trgu, Evropska crvena bukva, hrast lužnjak, kelreuterija i mečja leska Tillia ssp. Fagus sylvatica L. Quercus robur L. Koelreuteria paniculata Laxm. Corylus colurna L. Tri hrasta Tri lužnjaka – Bare Quercus robur L. Bukva Bukva na Dedinju Fagus sylvatica L. Jedno stablo evropske bukve Fagus sylvatica L. 342 . stari 324 . stari 221 . novi 252 novi 384 . stari . . . . . 16 ZAŠTIĆENA PRIRODNA DOBRA U POSTUPKU REVIZIJE 1 17 18 2

168 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI DE O R I Potrebna revizija U okviru kulturno-istorijske celine Topčider- Košutnjak U zaštićenoj okolini spomenika kulture -Beogradska tvrđava Ovo Ovo prirodno dobro se stavlja pod zaštitu u okviru SP Košutnjak, novim reše- njem. JKP „Zelenilo Beograd“ izvr- šava poseban program održa- vanja I PR I N E M O Nije određen staralac Nije određen staralac Nije određen staralac Nije određen staralac Nije određen staralac NI SP IĆ . ŠT 1968 . A 12 . 4 Rešenje Skupštine opštine Savski venac 03/3 11114/1-68br. od 10.02.1969. Rešenje Skupštine opštine Palilula br. 01 b-12187/1 od 1 Rešenje Skupštine opštine Stari grad 05/15846/2br. od 2.02.1969. Rešenje Skupštine opštine Čukarica od 23. 03. 1981. („Službeni list grada Beograda” 10/81)br. Rešenje Opštinskog sekretarijata za urbanizam, komunalno-stambene i građevinske poslove opštine Zemun 353-1297/91br. od 26.09.1991. 6. Z . 2 2 . . m . 8 6 ha 38 ari 65 m . 2 ha 46 ari 7 3,40 ha Društvena svojina Društvena svojina Društvena svojina Državna svojina Društvena svojina . . . . Savski venac KOB 6 K.p. 1453, 1455 Stari grad KO Beograd 1 Palilula Palilula KO Beograd 2 K.p. 1953/2 Čukarica Odeljenje 13, odsek: a, b, c, f Zemun . . . . . 969 969 968 981 991 1 1 1 1 1 . . . . P P P P P S S S GK GK GK PV Košutnjak, kod Hajdučke česme Kalemegdan Gradski park u Zemunu Geogri Dimitrova broj 26 Bulevar Vojvode Mišića . - - . . . . . Šuma hrasta lužnjaka i graba Querco robori car pinetum Horv. Morski neo- geni sprud - Kalemegdan Ginkgo biloba L. Gumnocladus cannadensis Lam. baccata Taxus L. Sophora japonica L. Picea pungens “argentea”var. Pterocarya fraxini 1 sofora, 1 smrča, 4 stabla kavka- ske pterokarije, 1 judino drvo folia Spach. Cercis siliquastrum L. 2 stabla ginka, 1 gvozdeno drvo, 5 stabala tise, Miocenski sprud - Tašmajdan Senonski sprud Mašin majdan 370 stari 198 . stari 372 . stari 191 . stari 197 . stari . . . . 7 5. 3 6 4

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 169 Predložen prestanak zaštite (stablo se sruši- lo 2008) I PRIRODE C JKP JKP „Zelenilo Beograd” JKP JKP „Zelenilo Beograd“ JKP „Zelenilo Beograd“ Biološki fakultet u Beogradu Institut za botaniku JKP JKP „Zelenilo Beograd” JKP JKP ‘’Zelenilo Beograd’’ . ENI SPOMENI Ć Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 22/01)br. Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 43/07)br. Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda” 43/07)br. 05 110-1913/95br. od 28.06.1995. („Službeni glasnik RS”, 23/95)br. Uredba Vlade Republike Srbije Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, 12/93)br. Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda” 7/05)br. 6. ZAŠTI . . . . . 2 2 2 . . m m . . 6 3 0,94 ari 58 ha 65 ari 8 3 ha 60 a 1 481,83 ari 1 ha 45 ari 90 m 211,38 ha Jakšić Radoslav Državna svojina Državna svojina Državna svojina Državna svojina Državna svojina . . . 2631 . o Savski venac KO Savski venac K.p. 10755 Voždovac KO Voždovac Voždovac K.p. 10557, 10559,10560, 10561, 10563, 10564, 10565, 11614/1 i 11615 Gradska opština Stari grad, K.O. Stari grad k.p.3009 Stari grad KO Stari grad K.p. 2554/1 i 2554/3 K. O. Stari grad, k.p. br.806 Zemun . KO Zemun . 2621Veliko: d Malo: 2632 . 1 III 2001. 993 III 2007. II 1995. III 2007. III . P SP SP SP PIO III 2005. SP S . r d . Park Park izme- đu Starog i Novog dvora Između ulica Takovske, Dobrnjca, V. D. Stefana, Dalmatinske i Palmotićeve Na Studentskom trgu, između ulica Vasine i Uzun Mirkove Pored Pored ulica: Bulevar oslobođenja, Crnotravske i Ušće Save u Dunav Kralja Vukašina 8 - . Pionirski park Botanička bašta „Jevremovac” Akademski park Kesten Jakšića na Senjaku . Aesculus hippoca Banjička šuma ratnoVeliko ostrvo Veliko i Malo ratno ostrvo stanum L 48 . novi 119 . novi 6 . novi 200 novi ...... 3 4 2 8 CELINE SPOMENICI PRIRODE – PROSTORNE 1 PREDELI IZUZETNIH ODLIKA 1

170 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI DE O R I I PR I N E M ra e O t k JP JP „Srbijašume” ŠG Beograd“ JKP „Zelenilo Beograd“ JP JP „Srbijašume” ŠG Beograd Javno pre- duzeće ‘’Srbijašume’’ ŠG Beograd Šumarski fakultet JP JP „Srbijašume” ŠG Beograd ra a nik e NI SP m škog škog k o o l ka IĆ i e l ni sp d d ŠT ro nik g A i e nih o t m o ze U postupku stavljanja pod zaštitu U postupku stavljanja pod zaštitu U postupku stavljanja pod zaštitu Rešenje o Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda” 29/05)br. U postupku stavljanja pod zaštitu Rešenje Skupštine grada Beograda („Službeni list grada Beograda” 43/07)br. ni pr l 6. Z z j i ni sp r 2 . d o d m r i e e 2 35 ha 00 ari 60 m 85.59 ha 3514,50 ha 6.69,62 ha 489,13 ha 266 ha 99 ari 88,6 m o a eo i - pr - m - pr . . . . O PS-GK MPS PI Državna svojina Državna svojina Državna svojina: 68,830 ari Privatna svojina: 282,60 ari Državna svojina Državna i privatna svojina Državna svojina Opština Rakovica Opština Rakovica Mladenovac: KOAmerić, Koračica i Ivanča Velika Sopot: KO Rogača i Nemeikuće Opština Čukarica Opština Voždovac, delovi KO Beli Potok, Ripanj, Zuce, Pinosava Opština Čukarica 2007. III 2008. III 2008. III 2008 I, II, III III 2008. . ra SP SP PIO III 2005. SP PIO SP e t k ra a škog škog k o l vat vat Grad Beograd Miljakovac Grad Beograd Mladenovac i Sopot Grad Beograd Grad Beograd Grad Beograd r ze e nik . de de b i e o r ni r i m d o ro . i n ni sp e d gi pr m r o o i Topčiderski Topčiderski park Miljakovačka šuma Kosmaj Planina Kosmaj Arboretum Šumarskog fakulteta Avala Šuma Košutnjak - pr o ik pr - sp - str . da: 209 novi . n . ge ...... e 3 4 2 POD ZAŠTITU U POSTUPKU STAVLjANjA 1 3 2 L SP-BK PS StPR

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 171 I PRIRODE C ENI SPOMENI Ć 6. ZAŠTI

172 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI DE O R I I PR I N E M O NI SP IĆ ŠT A 6. Z

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 173 Životna sredina i uticaj na zdravlje

I PRIRODE Sagledavanje realnog značaja o uti- ma, ne sme prekoračiti dozvoljene C caju životne sredine na nastanak granice. bolesti kod ljudi veoma je teško sa U cilju dobijanja podtaka o kon- sigurnošću potvrditi..Ako pojam centarcijama zagajdujućih materija životne sredine posmatramo u prisutnih u životnoj sredini, njihovj najširem smislu da ona obuhvata analizi, i obezbedjenu merenja kako vazduh, vodu i hranu, industrijske bi se sagledali uzročno posledične uticaje, uslove stanovanja i saobraćaj, veze u odnosu na zdravlje, uspostav- ENI SPOMENI

Ć možemo smatrati da postoji veliki ljen je sistematski monitoring uticaj. životne sredine na teritoriji Beogra- Negativni uticaji na zdravlje mogu da. Podaci dobijeni iz ovog siste- uključiti sledće glavne grupe ma koriste se za sagledavanje šire poremećaja: kongenitalne malfor- povezanosti “Stanja životne sredine 6. ZAŠTI macije, (prevremenu smrt fetusa), i zdravstvenog stanja stanovinišzva prevermeno rodjenje, gastrointes- Beograda” Monitoring životne sre- tinalne infekcije, kod dece i kod dine obezbedjuje podatke u skladu odrsalih, respiratorne bolesti, kar- sa modelom DPSEEA (Pokretačke diovaskularne bolesti, akciden- snage-Driving Forces-Pritisak-Pres- te sa invaliditetom ili gubitkom sures-Stanje-State-Izloženost-Expo- života (saobraćaj, akcidenti u indus- sure-Efekti-Effects-Akcija-Actions) triji, povrede u kući), muskulosk- ovaj model se koristi i prihvaćen eletalne bolesti, maligna oboljenja je jer obezbedjuje stavranje sistema usled izloženosti faktorima rizika u (Environmental Health EHI Indict- spoljnoj sredini i zatvorenom pros- ors) “Životna sredina zdravlje”, koji toru, kao i od hrane, zatim simptome je veoma značajan za donošenje stresa uključujući psihosomatske odluka i postavljanje politika zaštite bolesti i uznemirenost tokom spav- i preduzimanja mera. Sličan pristup anja, degenerativne bolesti nervnog, bio je primenjen kod “Ekološke vali- hepatopoetskog i renalnog sistema, dacije Beograda”. Medij životne sre- pre svega usled izloženosti industri- dine koji je evaluiran primenjujući jskim zagadjenjima. model indikatora zdravstvenog stan- Postojeći sistem zdravstvene statis- ja, i izloženosti definisanim nivoima tike ne obezbedjuje uvek, a ponekad zagadjenosti vazduha (IKV )indeks je veoma teško ili nemoguće „izmer- kvaliteta vazduha, je dobar korak iti“ u kojoj meri i do kog stepena za preduzimanje mera za sman- su ove promene izazvane faktorima jenje stepena zagadjenosti i faktora prisutnim u životnoj sredini. rizika, što zajedno doprinosi zaštiti i Zdravlje i bezbedna životna sredi- poboljšanju zdravlja stanovništva. na su jedni od osnovnih prerogativa Indikatori životne sredine i indika- Zakona o zdravstvenoj zaštiti Repub- tori zdravlja su snažan instrument u like Srbije a takodje i Svetske zdravst- komunikaciji i upravljanju zaštitom vene organizacije “Zdravlje za sve životne sredine, i značajni za dono- 21”. Zaštita zdravlja stanovništva sioce odluka jer su merljivi. usmerena je na to da svakodnevna izloženost zagadjujućim materijama Snežana Matić odnosno prisutnim koncentracija-

174 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI EKOLOŠKI ATLAS BEOGRADA DIREKCIJA ZA GRAĐEVINSKO ZEMLJIŠTE I IZGRADNJU BEOGRAD

ZDRAVLJE Karta 17_I UTVRĐENA OBOLJENJA I STANJA U PRIMARNOJ ZDRAVSTVENOJ ZAŠTITI PO DOBNIM GRUPAMA U 2003.

X SISTEM ZA DISANJE

DOBNE GRUPE

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 2008. U BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET 0-6 godina 7-19 godina 20+ godina

Prikazani brojevi označavaju broj dijagnoza na 10 000 stanovnika u opštini u 2003. godini

Stambeno tkivo

Reke, potoci

Kanali

Autoput, magistrale

Važnije gradske saobraćajnice 2,5 5 7,5 10 km Granice opštine

Granica GP-a 175

Beograd, 2004

6. ZAŠTIĆNI SPOMENII PRIRODE 6. ZAŠTIĆENI SPOMENICI PRIRODE 8. KOMUNALNE DELATNOSTI 8. KOMUNALNE DELATNOSTI 178 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 2008. U BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET KOMUNALNE DELATNOSTI:KOMUNALNE Sekretarijat za stambene i komunalne poslove – Uprava za vode za Uprava – poslove komunalne i stambene za Sekretarijat 11�

14 13 12 10 4 3 2 1� 9 8 7 6 5 JKP „Gradska čistoća“ – Mije Kovačevića 8 KovačevićaJKP � Mije – čistoća“ „Gradska � JKP � 21 Nušićeva – „Beogradput“ GSP � 41 Jovina Zmaj – „Beograd“ 43 marta 27 – saobraćaj za Sekretarijat � � 113 Pupina Mihaila „Srbijašume“- 11 JKP nasip � Savski – elektrane“ „Beogradske 2 JKP put � Surčinski – Beograd“ „Zelenilo � "AdaJP � Ciganlija" 91 Ribara Ivana dr – Srbije prirode zaštitu za Zavod � bašta Botanička � – Takovska „Jevremovac“ 43 Direktor Vladimir Taušanović 28 Deligradska JKP – kanalizacija“ vodovodi „Beogradski Sekretar PredragPetrović Sekretar 35 Golsvordijeva - poslove komunalne i stambene za Sekretarijat Direktor Dragan PopovićDraganDirektor Termoelektrane „Nikola Tesla“ Direktor Aleksandar Stamenković Aleksandar Direktor Direktor Zoran Gajić ZoranDirektor StavretovićNenad Direktor Pilipović JovoDirektor 35 Golsvordijeva profUpravnik Štrbić Milutin Direktor Nikolić Radoslav Direktor Đakonović Dragoljub Sekretar Rajković Saša Beograd sektoraDirektor Polić Duško direktor Generalni PredićZoranDirektor Draškić Radovan Direktor Dr � Petar Marin PetarMarin �

8. KOMUNALNE DELATNOSTI

8.1 SEKRETARIJAT ZA KOMUNALNE I STAMBENE POSLOVE

Vrši poslove koji se odnose na: n U toku 2008.godine. Sekretarijat n Uređenje, razvoj i obavljanje komu- za komunalne i stambene poslo- nalnih delatnosti; ve učestvovao je u izradi programa n Staranje o obezbeđenju materijal- redovnog održavanja čistoće javnih nih i drugih uslova za trajno obav- površina, održavanja javnih zele- ljanje komunalnih delatnosti nih površina, sanitarnih objekata, fontana i česmi, održavanja park n Nadzor nad obavljanjem komunal- šuma, površina obala i priobalja, i nih delatnosti; održavanja otvorenog kupališta na n Staranje o održavanju stambenih Adi Ciganliji, sa pratećim objekti- zgrada i bezbednosti njihovog kori- ma, programa vodosnabdevanja, šćenja, vođenje evidencije o načinu odvođenja atmosferskih i otpadnih organizovanja poslova održavanja voda kao i prozvodnje i isporuke stambenih zgrada i druge poslo- toplotne energije. ve u skladu sa zakonom, Statutom n grada i drugim propisima. U tu svrhu sekretarijat je dao predlog potrebnih sredstava za njiho- n Poslovi koji se odnose na snabde- vu realizaciju i redovnim angažo- vanje Grada toplotnom i drugom vanjem, posebno na terenu, pra- energijom, čvrstim, tečnim i gaso- tio realizaciju opremanja javnih vitim gorivima, javnom rasvetom komunalnih preduzeća i izvođenje i dekorativnom rasvetom vrše se u radova na sanaciji i rekonstrukciji Upravi za energetiku. javnih zelenih i drugih površina i n Poslovi koji se odnose na upravlja- komunalnih objekata u Gradu. nje gradskim vodama, zaštitu izvo- n Sekretarijat je za izvršenje poslo- rišta, prečišćavanje i distribuciju va i zadataka utvrđenih navede- vode za piće, prikupljanje, preči- nim programima, zaključio godiš- šćavanje i odvođenje atmosferskih nje ugovore za 2008.god. sa JKP: i upotrebljenih voda, kao i zašti- tu vodotokova vrše se u Upravi za 1. JKP „Zelenilo Beograd“ vode. 2. JKP „Gradska čistoća“

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 179 3. JKP „Beogradski vodovod i kana gradskom građevinskom zemljištu, lizacija“ na kojem se ova biljka najčešće jav- 4. JKP „Beogradske elektrane“ lja u gradskom području. Primenji- n Sekretarijat je za izvršenje poslova vanje mera za suzbijanje ambrozije i zadataka koji se odnosi na održa- vršeno je na površini od oko 50,00 vanje park šuma, zaključio godiš- ha na području grada. U zavisno- nje ugovore za 2008. god. i sa: sti od stanja svake lokacije određi- vana je primena, Uredbom propi- 1. JP „Ada Ciganlija“ sanih mera, mehaničke ili hemijske 2. JP „Srbijašume“ - ŠG „Beograd“ mera suzbijanja kao i eventualni pri- premni radovi koji su obezbeđivali SEKTOR ZA KOMUNALNE POSLOVE pravilnu i efektivnu primenu mera, imajući u vidu da se radi o neuređe- nom zemljištu, koje nije obuhvaćeno ODRŽAVANJE JAVNIH ZELENIH POVRŠINA redovnim održavanjem. Na površini 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Tokom 2008. godine JKP ‘’Zelenilo od 10,3 ha suzbijanje je vršeno meha- Beograd’’ je uređivalo i održavalo, ničkim putem, košenjem biotrimeri- čuvalo i štitilo javne zelene površine ma i kosačicama i to u dva navrata, Beograda na teritoriji deset gradskih a hemijsko tretiranje obavljeno je na opština na ukupno 2.781,59 ha. površini od 28,8 ha. Redovno odr- Ono što posebno karakteriše aktiv- žavane površine (parkovi, zeleni- nosti JKP ‘’Zelenilo Beograd’’ u 2008. lo pored saobraćajnica u gradu, blo- godini su brojne intervencije u okvi- kovsko zelenilo i dr.), nisu žarišta ru tekućeg i investicionog održa- ambrozije, jer se intezivnim koše- vanja, usmerene na sanacije, revi- njem sprečava njeno cvetanje i na taj talizacije i popravke javnih zelenih način umanjuje koncentracija polena površina. Posebna pažnja je posve- u vazduhu, te one nisu bile u ovom ćena sanacijama i popravkama čvr- smislu tretirane. stih zastora, staza, igrališta i stepe- Mere suzbijanja ambrozije sprovo- ništa u stambenim naseljima, mada dilo je JKP „Zelenilo Beograd“ u su intervencije obavljane i na ostalim periodu od jula do kraja oktobra, zelenim površinama (u okviru sao- pod stručnim nadzorom Instituta za braćajnica, parkova i dr.). Sanirana pesticide i zaštitu životne sredine i su oštećenja, vršena je zaštita zelenih kontrolu fitosanitarnih inspektora – površina, obnova i popuna parkov- Uprave za zaštitu bilja. ske opreme, uklanjanje suvih i obo- lelih stabala i grana koji su ugroža- vali objekte i dr. radovi. ODRŽAVANjE ČISTOĆE I UPRAVLJANJE KOMUNALNIM ČVRSTIM OTPADOM Suzbijanje i uništavanje ambrozije U skladu sa Uredbom o merama za U 2008. godini JKP „Gradska čistoća“ suzbijanje i uništavanje korovske bilj- redovno je obavljalo poslove saku- ke ambrozija - Ambrosia artemisiifolia pljanja i odnošenja kućnog smeća kao L. (spp.), čiji je polen jedan od najče- i poslove utvrđene Programom čišće- šćih uzročnika alergija, Sekretari- nja i pranja javnih površina, podze- jat za komunalne i stambene poslo- mnih pešačkih prolaza, zimskog pra- ve, nastavio je da preduzima mere nja javnih površina,iznošenja smeća za uništavanje i suzbijanje ambrozije sa Ade Ciganlije i uklanjanja divljih na teritoriji grada Beograda i u 2008. deponija na teritoriji grada Beograda godini. Prvenstveno mere su predu- za čiju je realizaciju Grad obezbedio zimane na javnom neizgrađenom 350.000.000,00 dinara.

180 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI JKP ”Gradska čistoća“ je poslove iz smeća, jer samo uz dobru saradnju svoje nadležnosti obavljala po planu i podršku građana uspešnost rada i programu za 2008.god.. Međutim, će dostići očekivane efekte. Mere na za održavanje čistoće javnih povr- edukaciji i informisanju sprovode se šina u Gradu, veliki problem pred- počev od dece predškolskog uzrasta stavljaju kako postojeće, tako i stva- do odraslih, pri čemu poseban osvrt ranje novih deponija šuta, kabastog dajemo primarnoj selekciji smeća u smeća, građevinskog materijala i domaćinstvu, sakupljanju sekundar- drugog otpada, punjenje kontejne- nih sirovina i značaju reciklaže. ra građevinskim otpadom, bacanje Pored osnovne JKP „Gradska čisto- smeća pored kontejnera i niz drugih ća“ je u svoj rad uvrstila i druge broj- problema, koje je ovo JKP svakod- ne delatnosti u zaštiti životne sredi- nevnim angažovanjem nastojalo da ne među kojima posebno ističemo prevaziđe. Osnovna delatnost JKP projekte o reciklaži, primeni novih „Gradska čistoća“ Beograd je izno- tehnologija u zaštiti životne sredi- šenje i deponovanje smeća i fekalnih ne, održavanju higijene grada, edu- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI materija, sakupljanje, reciklaža, pre- kaciji i dr. Uklanjanje divljih deponi- rada i baliranje sekundarnih sirovi- ja, učešće u sanaciji poplava, čišćenje na, čišćenje i pranje javnih površi- priobalja reka, čišćenje javnih povr- na na 10 Beogradskih opština, kao i šina nakon raznih skupova (sportske obavljanje drugih delatnosti i uslu- aktivnosti, koncerti…), odnošenje ga kako internog tako i eksternog kabastog smeća, građevinskog otpa- karaktera. da i sl. sve skupa predstavlja vanred- U održavanju higijene grada i uop- ne aktivnosti Preduzeća i daje veliki šte u sistemu zaštite životne sredine, doprinos u zaštiti životne sredine. JKP „Gradska čistoća“ ima značajno U 2008. godini na pogonu „Otpad“ mesto. Danas je JKP „Gradska čisto- ostvaren je sledeći obim rada: papir ća“ u kome radi 1.852 radnika savre- svih kategorija 3.900 tona, stari lim meno opremljeno preduzeće, ospo- 509 tona, staro gvožđe 201 tona, sobljeno za najsloženije zadatke u MET ambalaža – 24 tone, obojeni obavljanju svoje delatnosti. metali (bakar, mesing, aluminijum Obnavljanjem voznog parka, novim i olovo) 93 tone, meka plastika 137 savremenim vozilima i mašina- tona PET ambalaža 546 tona i gume ma (kamioni sa bočnim utovarom, 435 tona. cisterne za pranje pod pritiskom od Stavljanjem reciklaže u prioritete 170 bara, kamioni, pretovarne stani- poslovanja osnivanjem reciklažnih ce, samohodni usisivači na električ- dvorišta, otkupnih stanica, nabav- ni pogon, kontejneri od 3,2 m3 i sl.) kom savremene automatske prese pored značajnih poslovnih efeka- za baliranje, postavljanje mrežastih ta (smanjen broj vozila na ulicama, kontejnera i sl. stvoreni su daleko smanjen broj radnika, velika ušteda, povoljniji uslovi za sakupljanje i reci- povećan kvalitet i kvantitet) posti- kliranje sekundarnih sirovina. gnuti su i značajni ekološki efekti Na dan 31. 12. 2008. godine JKP „Gradska (vozila sa „Euro 4“ i „Euro 5“ moto- čistoća“ je raspolagala sa: rima, smanjenje izduvnih gasova, n 31.750 metalnih i plastičnih kontej- ušteda vode, smanjena buka, zapra- nera kapaciteta 1,1m3 šenost, saobraćajna gužva itd.). 3 n 700 kontejnera kapaciteta 3,2m za JKP „Gradska čistoća“ preduzima bočni utovar mere na edukaciji stanovništva, u odnosu na sakupljanje i odlaganje

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 181 3 n 90 kontejnera kapaciteta 5m , 40 n Kneza Miloša 45, dizel, Novi Beo- kontejnera 4m3 grad 3 n 14 kontejenra kapaciteta 20m n Resavska 48, ugalj, Novi Beograd 3 n 12 kontejnera kapaciteta 32m n Svetozara Markovića 42, dizel, Novi n 4 pres i 13 rolkontejnera za saku- Beograd pljanje PET i MET ambalaže. n Miloša Pocerca 27, ugalj, Novi Beo- Istovremeno na ulicama se nalazilo: grad n 4.090 visećih plastičnih i metalnih n Hadži Milentijeva 1, ugalj, Novi korpica za ulično smeće Beograd n 2.050 betonskih žardinjera. n Hadži Milentijeva 1, ugalj, Novi Beograd n Birčaninova 16B, ugalj, Novi Beo- UPRAVA ZA ENERGETIKU grad JKP „Beogradske elektrane“ n Svetozara Markovića 54, ugalj, Novi 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Sve aktivnosti u cilju zaštite život- Beograd ne sredine obavljaju se u skladu sa n Birčaninova 37, ugalj, Novi Beo- usvojenim akcionim planom.U peri- grad odu od 2005 do 2007 (u okviru EBRD n Birčaninova 28A, ugalj, Novi Beo- i SIDAprograma) prestalo je da radi grad 29 lokalnih kotlarnica, uključujući i n Birčaninova 32, ugalj, Novi Beo- KO Mašinski fakultet. Ovo je dove- grad lo do značajnog smanjenja parametrima zagađenja kao što su: sumpor-dioksid, ugljen-monoksida, uku- UPRAVA ZA ZA VODE pnih taložnih materija a samim tim i Osnovne delatnosti su snabdevanje smanjio se uticaj ugljen dioksida kao vodom za piće i prikupljanje i odvo- glavnog gasa staklene bašte. đenje otpadnih i atmosferskih voda n Balkanska 14, dizel, TO Dunav grada Beograda. Beogradski vodo- n Bulevar despota Stefana 86-92, vod i kanalizacija su tokom 2008. mazut, TO Dunav godine uspešno obavljali obe izuzet- n Bulevar despota Stefana 126, mazut, no važne komunalne funkcije. TO Dunav Beogradski vodovod je složen vodo- n Triše Kaclerovića 24, mazut, TO privredni sistem koji čine hidroteh- Voždovac nički objekti na izvorištu sa siste- n 2. Triše Kaclerovića 14, mazut, TO mom za transport sirove vode, Voždovac postrojenja za preradu vode i distri- n 3 Jevrema Grujića 19, ugalj, Vojnu butivni sistem. akademiju 197 Izvorište Beogradskog vodovoda n Deligradska 9, mazut, Novi Beo- vezano je za reku Savu. Sirovom grad vodom snabdeva se iz podzemne izdani u priobalju reke, kao i direk- n Kumanovska 19, mazut, Konjarnik tnim zahvatanjem rečne vode iz n Bul. Oslobođenja, mazut, Novi Beo- Save i malim delom iz Dunava. Pod- grad zemna voda zahvata se na 99 bunara n Resavska 54, mazut, Novi Beograd sa horizontalnim drenovima. Odnos n Hadži Milentijeva 8, mazut, Novi zahvatanja podzemne i rečne vode je Beograd 56,35% prema 43,65%.

182 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI U odnosu na prethodnu godinu nosti vode za piće i iznosi 1.7%, što zahvatanje rečne vode povećano je je neznatno više nego u 2007. godini, za 2,97% a podzemne vode je sma- kada je iznosilo 1.5%. Uzrok odstu- njeno za 3,05%. panja su mutnoća i gvožđe koji ne predstavljaju parametre od posebnog sanitarno-higijenskog značaja. KONTROLA KVALITETA VODE Odstupanje mikrobiološkog kvali- Kontrola kvaliteta vode u beograd- teta vode na slavinama potrošača skom vodovodnom sistemu obav- za 2008. god iznosi 5,1% i u odno- lja se prema zahtevima Pravilni- su na 2007. god uočava se smanjenje ka o higijenskoj ispravnosti vode za procenta odstupanja za 0,7%. Uzrok piće (Sl. list SRJ 42/98) i Pravilnika odstupanja su saprofitne bakterije. o izmenama i dopunama Pravilni- Prema oceni sanitarnih inženjera ka o higijenskoj ispravnosti vode za BVK, kao i lekara specijalista higi piće (Sl. list 44/99). Ispunjeni su svi jeničara, toksikologa i epidemio uslovi Pravilnika u pogledu vrste loga iz Gradskog zavoda za javno 8. KOMUNALNE DELATNOSTI analiza, broja pregledanih uzora- zdravlja voda u Beogradskom vodo ka i dinamike uzorkovanja. Fizičko- vodnom sistemu je sanitarno-higi hemijski kvalitet vode na slavinama jenski ispravna. potrošača za 2008. godinu odlikuje se niskim procentom odstupanja od Pravilnika o higijenskoj isprav-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 183

Foto Nebojša Čović © 8.2 BEOGRADSKI VODOVOD I KANALIZACIJA Osnovne delatnosti preduzeća su PRERADA VODE snabdevanje vodom za piće i prikupljanje i odvođenje otpadnih i U 2008. godini u skladu sa potreba- atmosferskih voda grada Beograda. ma grada za vodom, na instalacija- Beogradski vodovod i kanalizaci- ma Beogradskog vodovoda proizve- ja su tokom 2008. godine uspešno deno je ukupno 219.638.677 m³ vode obavljali obe izuzetno važne komu- (prosečno 7.000 l/s). U odnosu na nalne funkcije. prošlogodišnji period proizvedeno je 99,49 % vode, a u odnosu na plan Beogradski vodovod je složen vodo- proizvedeno je 96,92% vode. privredni sistem koji čine hidroteh- nički objekti na izvorištu sa siste- Dan sa najvećom proizvodnjom mom za transport sirove vode, bio je 25. jun, kada je proizvedeno postrojenja za preradu vode i distri- 678.738 m³, odnosno 7.856 l/s.

8. KOMUNALNE DELATNOSTI butivni sistem. Udeo pojedinih proizvodnih pogo- Izvorište Beogradskog vodovoda na u ukupno proizvedenoj količi- vezano je za reku Savu. Sirovom ni vode može se sagledati u slede- ćoj tabeli: proizvedeno proizve- ostvarenje . ostvarenje . učešće . proizvodni . vode . deno vode . plana 2008 2008/2007 . pogona . pogon m3 l/s % % % "Banovo Brdo" 67 .198 .762 . 2.125 91,23 94,05 30,60% "Bele Vode" 21.856.270 691 . 109,61 103,61 9,95% "Bežanija" 46.207.191 1 .461 . 98,27 100,15 21,04% "Makiš" 82.885.328 2 .621 . 97,92 102,87 37,74% "Vinča" 1 .491 .126 . 47 . 110,45 99,00 0,68% UKUPNO 219 .638 .677 . 6 .946 . 96,92 99,49 100,0%

vodom snabdeva se iz podzemne U~e{}e proizvodnih pogona u proizvodnji vode izdani u priobalju reke, kao i direk- Vin~a tnim zahvatanjem rečne vode iz Save i malim delom iz Dunava. Pod- Banovo Maki{ brdo zemna voda zahvata se na 99 bunara sa horizontalnim drenovima. Odnos Bežanija Bele zahvatanja podzemne i rečne vode je vode 56,35% prema 43,65%. U odnosu na prethodnu godinu zahvatanje rečne vode povećano je Sirova voda transportuje se cevovo- za 3% a zahvatanje podzemne vode dima sirove vode i crpnim stanica- smanjeno je za 3%. ma za sirovu vodu CS ”Surčin” , CS ”Sava” i CS ”Dunav” i CS „Šabač-

m3 l/s % podzemna voda 123.772.400 3 .914 . 56,35% rečna voda 95.866.277 3.032 43,65% Ukupno 219 .638 .677 . 6 .946 . 100,00%

184 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI ka”. CS ”Surčin” transportuje sirovu lja se prema zahtevima Pravilni- podzemnu vodu na PP ”Bežaniju” i ka o higijenskoj ispravnosti vode za PP ”Banovo brdo”. Vodu za plasman piće (Sl. list SRJ 42/98) i Pravilnika o obezbeđuju bunari iz grupe: R-51 do izmenama i dopunama Pravilnika o R-98. CS ”Sava” zahvata rečnu vodu higijenskoj ispravnosti vode za piće i šalje je na PP ”Makiš” i PP ”Bele (Sl. list 44/99). Ispunjeni su svi uslovi Vode” (Šabačka) na dalju preradu. Pravilnika u pogledu vrste analiza, broja pregledanih uzoraka i dinami- CS ”Dunav” zahvata vodu iz Duna- ke uzorkovanja. va i pumpa na instalaciju ”Vinča” na Odstupanje fizičko-hemijskog kva- dalju preradu. CS ”Šabačka” zahvata liteta vode na slavinama potroša- vodu iz Save i pumpa na instalaciju ča BVS u 2008. iznosi 1,7%. Uzrok ”Bele vode” na dalju preradu. odstupanja su mutnoća i gvožđe koji Sopstvenu potrošnju vode vodovodne predstavljaju parametre od posebnog sistema čine: voda utrošena za nog sanitarno-higijenskog značaja. odvijanje tehnološkog procesa; voda Odstupanje mikrobioločkog kvalite- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI utrošena za plansko ispiranje pri- ta vode na slavinama potrošača BVS marne i sekundarne mreže; voda u 2008. iznosi 5,1%. Uzrok odstupa- utošena za pranje rezervoara čiste nja su saprofitne bakterije. vode; voda utrošena na interventna Prema oceni sanitarnih inženjera ispiranja mreže posle defekata i pri- BVK, kao i lekara specijalista higi- medbi na organoleptička svojstva jeničara, toksikologa i epidemiologa vode kod potrošača. iz Gradskog zavoda za javno zdrav- Sopstvena potrošnja vode u 2008. lje, voda u Beogradskom vodovodnom sistemu je sanitarno-higijenski godini bila je 10.154.138 m³ tj. 4,62 % ispravna. od ukupne proizvodnje vode. Prerađena voda sa proizvodnih pogona se preko distributivnog sis PODACI O VODOVODNOJ MREŽI tema koji čine crpne stanice, glav- U 2008. godini ukupno je sanira- ni dovodi, rezervoari i vodovodna no 22034 kvarova. Najčešći kvarovi mreža distribuira potrošačima. su KVŠ (kvarovi u šahtu), koji obu- Količina proizvedene vode, vode hvataju curenje na zatvaračima pre potisnute u sistem, vode za sopstve- i posle vodomera i na samom vodo- nu potrošnju i prodate vode u 2008. meru ukoliko je puklo staklo. Pod god: ostalim kvarovima podrazumeva OPIS ostvareno 2007. plan 2008. ostvareno 2008. Proizvodnja vode 220.762.893 226.620.000 219 .638 .677 Sopstvena potrošnja 9 .826 .869 10.144.900 10.154.138 Potisnuto u potrošnju 210.971.581 216.460.000 209.466.134 Prodaja vode 150.166.537 154.941.113 141.084.896 Razlika 60.805.044 61.518.887 68 .381 .238 se; umanjen pritisak, nestašica vode, KONTROLA KVALITETA VODE začepljenje sita na vodomeru i dr. U Kontrola kvaliteta vode u beograd- tabelarnom pregledu vidi se da kva- skom vodovodnom sistemu obav- rova pod šifrom KUŠ ima 6.511, a ostalih kvarova 9.213. Zbir obe ove

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 185 stavke je 15.724. Kada od ukupnog Na osnovu svega iznetog može se broja kvarova oduzmemo navedene reći da je JKP Beogradski vodovod dobijamo stvarne kvarove na mreži i kanalizacija ispunio svoj osnovni 6.310 (KNUC-kvar na uličnoj cevi, zadatak - uredno snabdevanje Grada KVS-kvar na spoju, INH-kvar na vodom odgovarajućeg pritiska i pro- hidrantu i KNZ-kvar na zatvaraču, pisanog kvaliteta u 2008. godini. VNU-voda na ulici). U odnosu na plan proizvedeno je U narednoj tabeli dat je pregled 96.92 % vode, a u odnosu na isti otklonjenih kvarova po vrstama peroid u 2008. g. proizvedeno je kvara i po pojedinim pogonima 99.49 %. vodovodne mreže za period od 01. 01. 2008 god. do 31. 12. 2008 godine:

šifra kvar na kvar na kvar na kvar na kvar u kvar na Ostalo Ukupno pogona ul. cevi spoju hidrantu zatvaraču šahtu spojnici 8. KOMUNALNE DELATNOSTI BGD1 719 751 112 181 2.047 72 2 .219 6.101 BDG2 1 .173 756 53 79 1 .299 692 .861 6.290 BGD3 230 209 90 130 1.604 54 1.658 3.975 BGD4 358 318 81 114 1.078 37 1 .2763 .262 Ukupno 2.480 2.034 336 504 6.028 232 98.014 1 .628

Aktuelni podaci o vodovodnoj mreži Beograda na kraju 2008. godine: cevni materijal . % dužina uličnih cevi - Liveno gvozdene 45,2% 1.303.785,38 m - Čelične 7,5% 215.036 m - Pocinkovane 12% 347.020 m - Azbest cementne 16% 461.363,55 m - PE cevi 12,8% 368.887,43 m - Betonske 0,3% 8.500 m - Duktilne 6,2% 177.407,64 m Ukupno 2.882.000 m

Prosečna starost cevovoda dužina od 2001. do 2008. godine 14,5% 417.890 m od 1991. do 2000. godine 14,7% 4.236.540 m od 1981. do 1990. godine 19.6% 564.870 m od 1971. do 1980. godine 18.7% 5.389.340 m od 1961. do 1970. godine 21,2% 6.109.840 m od 1951. do 1960. godine 6,1% 1.758.020 m preko 57 godina 5,2% 1.498.640 m Ukupno 19.975.140 m

186 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI PODACI O KANALIZACIONOJ MREŽI I PREGLED ZAVRŠNIH RADOVA U 2008. GODINI NA REDOVNOM ODRŽAVANJU KANALIZACIONOG SISTEMA red . . Vrsta radova Ukupno izvršeni radovi u 2008. god. br. 1 Slivnici 121.724 kom 2 Slivničke veze 76.634 kom 3 Kolektori 8.189,5 m³ 4 Cevne mreže 378.200 m

®PREGLED URAĐENIH DEFEKATA U 2008. n zamena rama i poklopca 147 koma- GODINI da U tekućem investicionim održava- n zamena rama i rešetke 832 komad nju u 2008. god. urađeni su sledeći n zamena rešetke 222 kom. defekti: 8. KOMUNALNE DELATNOSTI n popravka defekata na kućnoj vezi PREGLED URAĐENIH INVESTICIONIH 130 m RADOVA U 2008. GODINI n popravka defekata na slivničkoj U tekućim investicionim radovima vezi 645 za 2008. godine urađeni su sledeći radovi: n popravka defekata Ø 250 – 350 187.5 m n izrada kanalizacije Ø 150 – 200 777.5 m n popravka defekata Ø 400 – 500 20 m n izrada kanalizacie Ø 250 – 350 1214 .m n popravka defekata Ø 600-800 6m n izrada kanalizacie Ø 400 – 500 - m n popravka revizionih silaza 43.43 m n izrada revizionih silaza 71.6 m n popravka slivnika 6 komada n izrada slivnika 36 komada n zamena poklopca 34 komada

Dan voda, 2008, Hajdučka česma

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 187 KVALITET GRADSKIH OTPADNIH VODA IZ KANALIZACIONOG SISTEMA

U okviru JKP Beogradski vodovod pne suspendovane materije, ukupan i kanalizacija realizuje se projekat N, ukupan P. Srednje vrednosti za osam mernih mesta, kontrolu kvali- beogradske otpadne vode kreću se teta i kvantiteta otpadnih voda grada kao što je prikazano u tabeli: Beograda koje se izlivaju u reke Savu Na dijagramu je prikazan kvalitet i Dunav. Merna mesta su odabrana otpadnih voda izražen preko BPK5 Ukupne . HPK, uk. N, uk. P, Parametar suspendovane BPK , g/l 5 mg/l mg/l mg/l materije, mg/l Srednja 238 116 .4 224 25 5.4 vrednost

na osnovu položaja, količine i kvali- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI na jednom od najvećih izliva beo- teta i čine 80% od ukupnih količina gradske kanalizacije „Sajam“ za otpadnih voda. 2008. godinu:

350 300 250 9 -15h 200 15 -21h 150 21 -03h 100 03 -09h 50 mdk 0 mart april jun j ul a vg. sept. o kt. nov. dec. Srednje vrednosti BPK5 za 2008. godinu na mernom mestu SAJAM

Pored kontinualnih merenja protoka, Ovi podaci se koriste za praćenje temperature, električne provodljivo- rada i održavanje kanalizacionog sti i redox potencijala, na izlivima od . sistema, za zaštitu radnika i za automatski uzetih uzoraka generišu procenu uticaja otpadnih voda na se kompozitni uzorci. U Laboratori- kvalitet reka Save i Dunava. Proš- ji za otpadne vode BVK obavljaju se le godine Beogradski vodovod i analize 23 fizičko-hemijska parame- kanalizacija su počeli da formi- tra i 8 bioloških parametara. U toku raju registar korisnika kanaliza- 2008. godine analizirano je 1336 uzo- cionog sistema grada Beograda u raka otpadnih voda. Pojedini izlivi kome će biti evidentirani svi kori- zastupljeni su sledećim redosledom snici čije otpadne vode odstupaju po mernim mestima: Ušće, Ada Huja od propisanog kvaliteta. I, Dorćol, Ada Huja II, Istovar, Sajam, Lasta i Višnjica. U skladu sa Evropskom direktivom 91/271/EEC mere se: BPK5, HPK, uku-

188 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 8.3 JKP „GRADSKA ČISTOĆA“

AKTIVNOSTI JKP „GRADSKA ČISTOĆA“ U 2008. GODINI SA POSEBNIM OSVRTOM NA ZAŠTITU ŽIVOTNE SREDINE

Prve aktivnosti u sakupljanju i odno- kasnog menadžmenta, osposobljeno šenju smeća u Beogradu datiraju je za izvršavanje najsloženijih zada- još iz 1884. godine, kada je osnova- taka u sferi svog delovanja, ali i za na „Služba za iznošenje ćubreta iz pružanje podrške drugim preduze- privatnih kuća i čišćenje septičkih ćima u elementarnim i sličnim nepo- jama“. Ove aktivnosti mogu se uvr- godama. stiti i u prve veće aktivnosti u zaštiti Posebno ističemo, materijalnu opre- životne sredine u Beogradu. mljenost preduzeća gde dominira- Za proteklih 125 godina „Grad- ju savremena vozila modernih teh- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI ska čistoća“ se razvijala sa većim i nologija kao što su, kamioni sa boč- manjim usponima, da bi prerasla nim utovarom, cisterne za pranje od Službe u jedno moćno Preduze- pod pritiskom od 170 bara, pretovar- će opremljeno kadrovski i materi- ne stanice (kamioni nosivosti zapre- jalno, da odgovori na najveće iza- mine od 100 m3), samohodni usisiva- zove u okviru svoje delatnosti, koje či na električni pogon, kontejneri od pred nju postavlja, Osnivač Gradska 3,2 m3, mobilna mašina za reciklažu Skupština, ali i građani Beograda. guma, specijalne električne mašine Osnovna delatnost JKP „Gradska za pranje i dezinfekciju javnih povr- čistoća“ Beograd, obuhvata saku- šina i sl. pljanje, iznošenje i konačnu dispozi- Dobra organizacija, zadovoljavaju- ciju (deponovanje) smeća i fekalnih ća, mada ne još uvek dobra mate- materija, sakupljanje, reciklažu, pre- rijalna opremljenost, požrtvovanost radu i baliranje sekundarnih sirovi- radnika, dali su i očekivane pozi- na, čišćenje i pranje javnih površina. tivne rezultate, koji se odnose pre- Preduzeće trenutno održava higije- vashodno na obim i kvalitet, ali tu nu na 10 centralnih i jednoj perifer- su i značajne uštede, koje se ogleda- noj opštini (Surčin). Pored osnovne ju pre svega u materijalnim ušteda- delatnosti, Preduzeća obavlja i druge ma, smanjenju broja radnika i sl., ali delatnosti i usluge, kako internog su prisutni i značajni ekološki efek- tako i eksternog karaktera. ti kao što su smanjenje buke i zaga- Nekada Preduzeće čija je funkci- đenja vazduha od motornih vozi- ja bila isključivo odnošenje smeća, la, smanjen je štetan uticaj smeća i danas predstavlja Preduzeće, koje u raznih vrsta otpada na životnu sre- sistemu zaštite životne sredine daje dinu, posebno na deponiji u Vinči veliki doprinos, održavanjem higi- itd., uglavnom primenom nove opre- jene grada, a time i zaštiti zdravlja me savremenih tehnologija, koja žitelja Beograda. bazira prevashodno na ekološkim Sa svojih 1.835 redovno zaposle- standardima. nih radnika i više stotina sezon- Svesni, da dobra saradnja sa stanov- skih, savremeno opremljeno Predu- ništvom i njihovo pravilno postupa- zeće, koje koristi najnovija saznanja nje sa smećem u mnogome doprino- u primeni složenih savremenih teh- si čistoći grada, obavljamo eduka- nologija, uz podršku stručnog i efi- ciju istih koristeći kol-centar, nepo-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 189 sredne kontakte, sredstva javnog Realizacija usluga se obavlja pomo- informisanja, agitke, interni časopis ću kontejnera 1,1m3 i 3,2 m3 (bočni „Čistoća“ itd. utovar) kao i kombinovano (kontej- Edukacijom su posebno obuhvaćene neri i plastične kese) ili samo pla- predškolske ustanove, škole, studen- stičnim kesama kao i plastičnim ti pri čemu je osnovna tema eduka- kantama. Sistem korišćenja sudova cije primarna i sekundarna selekcija za sakupljanje smeća je prilagođen otpada, reciklaža i sl. uslovima, kako bi obezbedio najma- Pored redovnih aktivnosti JKP nje moguće zagađenje životne sredi- „Gradska čistoća“ obavlja i druge ne, prilikom sakupljanja i odnoše- vanredne, po zahtevu Skupštine nja smeća. grada ali i građana. Najčešće je to odnošenje divljih deponija, učešće OSTVARENI FIZIČKI OBIM USLUGA u sanaciji poplava, čišćenje priobalja IZNOŠENJA SMEĆA U KVADRATNIM reka, čišćenje javnih površina nakon 8. KOMUNALNE DELATNOSTI METRIMA Ostvareno Ostvareno Ostvareno Vrsta korisnika usluga Indeks Indeks Indeks I - XII 2006.g. I- XII 2007.g. I- XII 2008.g. Red. Ukupno za iznošenje 158.005.276 101,4% 159.601.624 101,0% 163 .723 .484 102,6 br. smeća kod privrede Iznošenje smeća kod 1 . domaćinst. 335.798.150 102,4% 352.355.233 104,9% 352.184.391 100,0 (JKP ‘’Infostan’’) Iznošenje smeća kod 2 . 8.385.365 101,3% 8.364.523 99,8% 8.125.612 97,1 STR i STZ Ukupno domać., STR i STZ 344.183.515 102,4% 360.719.756 104,8% 360.310.003 99,9 Sve ukupno: 502.188.791 102,1% 520.188.791 103,6% 524.033.487 100,7

Ukupan porast fizičkog obima uslu- održavanja sportskih i drugih mani- ga iznošenja smeća u 2008. godi- festacija, odnošenje kabastog smeća, ni izraženog u kvadratnim metri- građevinskog otpada i sl. Na ovaj ma poslovnog i stambenog prosto- način, aktivnostima van osnovne ra iznosi 0,7%, i to najveći porast je delatnosti podstiče se još veći dopri- izražen kod privrede i iznosi 2,6%. nos zaštiti životne sredine i uopšte Prosečna mesečna površina stame- higijeni grada. nih objekata iz kojih je iznošeno Najznačajnija vanredna aktivnost je smeće tokom 2008. godine je izno- učešće u akciji Skupštine grada pod sila: nazivom „Prolećno i jesenje čišćenje 2 n kod odmaćinstava 29.348.699 m , grada“. STR i STZ - 677.134 m2, i kod pri- Centralno gradsko područje (11 vrednih objekata 13.643.624 m2 . opština) i jedan broj prigradskih U toku 2008. godine smeće je izno- naselja sa kojih se iznosi smeće šeno iz 553.328 domaćinstava, 19.427 (kućno i kabasto) bilo je u toku 2008. objekata male privrede (STR, SZR) i godine podeljeno na 110 kamion blo- iz 12.682 privrednih i drugih predu- kova u proseku (1 vozilo, 1 vozač, 3 zeća i ustanova. radnika na određenom broju ulica) i tri kamiona sa bočnim utovarom (1 vozilo i 1 vozač).

190 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI OSTVARENI FIZIČKI OBIM USLUGA sto smeće kao i razni otpad sa „div- ČIŠĆENJA I PRANJA JAVNIH POVRŠINA ljih deponija“. U m2 Poseban problem predstavljaju „div- Red . Vrsta Ostvareno Ostvareno Ostvareno Ostvareno Indeks Br. usluge I - XII 2000. I - XII 2006. I - XII 2007. I - XII 2008. 1 . Čišćenje 3.286.361.452 3.713.933.564 3.718.505.316 3.724.828.255 100,2 2 . Pranje 1.390.576.278 1.165.364.341 1.170.803.171 1.162.079.112 99,3 Zimsko 3 . - 100.000.000 111.162.809 124.400.685 111,9 pranje Svega pranje: - 1.265.364.341 1.281.965.980 1 .286 .479 .797 100,4 Sve ukupno: 4.676.937.730 4.979.297.905 5.000.471.296 5.011.308.052 100,2

lje deponije“, kako sa aspekta ugro- Ostvaren fizički obim usluga na žavanja životne sredine tako i sa 8. KOMUNALNE DELATNOSTI čišćenju i pranju javnih površina aspekta angažovanja JKP „Gradska u 2008. godini pokazuje trend bla- čistoća“ za njihovo odnošenje, što gog porasta i to na čišćenju za 0,2% i pripada vanrednim uslugama i zavi- na ukupnom pranju za 0,4%. Poseb- si od broja i stanja divljih deponija no se ovaj trend uočava u zimskom na terenu. pranju. U toku vanrednih usluga na iznoše- Čišćenje javnih površina se obav- nju „divljih deponija“ u 2008. godi- lja na 2.297 ulica, i to na 310.402.355 ni izneto je: ukupno 123.066 m3 što 2 m mesečno, dok se pranje obav- u odnosu na isti period u 2007. godi- lja na 2.177 ulica, i to mesečno na ni (106.195 m3) predstavlja povećanje 2 107.206.650 m površine. za 15,9%, i to: 9.532 m3 raznog šuta, Prema planu, ukupne površine na 15.333 m3 zelenog smeća, 66.575 m3 . čišćenju i pranju svrstane su u 4 kabastog otpada, 9.743 m3 raznog kategorije sa odgovarajućom dina- otpada 21.883 m3 . . mikom održavanja. Ono što posebno brine je povećanje Velikim naporima zaposlenih i količina ove vrste otpada (nekontro- boljom materijalnom opremljenošću lisano odlaganje raznih vrsta otpa- deponije „Vinča“ u Vinči, objekat je da, tzv. „divlje deponije“) obzirom stavljen pod kontrolu, a zagađenje na sve napore kroz razne oblike životne sredine u okolini značajno informisanja građana, o štetnosti smanjeno. takvog ponašanja tj. odlaganja otpa- Prevoženo smeća po godinama da, na zagađenje životne sredine, a U toku 2008. godine sa teritorije time i zdravlje ljudi. grada, koje pokriva JKP „Gradska Sve veće angažovanje JKP „Grad- čistoća“ na deponiju u Vinči odneto ska čistoća“ je u oblasti sakuplja- je ukupno 528.318 tona smeća, što je nja sekundarnih sirovina i recikla- u odnosu na prethodnu 2007. godi- ži. Sekundarne sirovine se sakuplja- nu povećanje od 2,9%. Na deponiju u ju putem otkupnih stanica, reciklaž- Vinči pored smeća, deponuje se gra- nih dvorišta, na deponiji i odlažu na đevinski otpad, zeleno smeće, kaba- pogonu „Otpad“, gde se obavlja i deo reciklaže.

Godina 2000. 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. Tona 270.475 351.282 399.553 408.378 455.284 467.204 492.785 513.452 528.318

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 191 U toku 2008. godine ostvaren je sle- za rol-kipere, plastična zvona za PET deći fizički obim sakupljanja sekun- i MET ambalažu i staklo, mrežasti darnih sirovina: kontejneri, 2.136 betonskih đubrijera, n stari papir . . . . . 3.900,7 tona 1.374 visećih korpica za ulično smeće n stari lim ...... 509,6 tona u upotrebi i 1.094 u rezervi. n staro gvožđe . . . . . 200,4 tone Napominjemo da je više od 2.000 sudova rashodovano kako zbog n gus ...... 35,4 tone dotrajalosti tako i zbog neodgo- n obojeni metali . . . . . 57,5 tona vornog odnosa pojedinih građa- n plastika ...... 153,2 tone na prema njima (slupani, zapaljeni, n guma ...... 435,0 tona pokradeni delovi i sl.). n PET ambalaža . . . . . 546,8 tona Na kraju ovog perioda Preduzeće n MET ambalaža . . . . 24,2 tone je raspolagalo sa ukupno 452 vozila raznih namena i raznih mašina neophodnih za rad Preduzeća. 8. KOMUNALNE DELATNOSTI U odnosu na 2007. godinu kada je sakupljeno 7.062 tona sekundarnih Na kraju možemo reći da je u osno- sirovina, uočava se smanjenje fizič- vi Programa i Projekata Preduzeća, kog obima za 17%, u 2008. godini zaštita životne sredine, i da isti bazi- kada je sakupljeno 5.862,8 tona. raju na domaćem zakonodavstvu i Ovo stanje zahteva duboku analizu kriterijumima Evropske Unije. i preduzimanje odgovarajućih mera, U ovoj 2009. godini, planira se dalji obzirom da je interes (zaštite životne razvoj delatnosti posebno u delu sredine, privrede i sl.) što više saku- kvaliteta i kvantiteta, dalje usagla- piti sekundarnih sirovina. šavanje delatnosti sa principima pri- Odvoz i deponovanje fekalnih mate- mene savremenih tehnologija u ovoj rija pokazuje porast za 5,7% u odno- oblasti, kao i savremenim merama su na 2007. godinu kada je odne- zaštite životne sredine, gde će domi- nirati primarna selekcija sekundar- to 36.151 m3, dok je u 2008. godi- nih sirovina kao i reciklaža. ni odneto 38.222,9 m3, ovo je problem kome treba posvetiti poseb- Poseban akcenat biće dat na ure- nu pažnju obzirom da je broj ispra- đenju deponije „Vinča“ u Vinči, sa žnjenih septičkih jama daleko manji namerom unapređenja prečišćavanja od potrebnog, što značajno utiče na otpadnih voda, degazacijom (otpli- zagađenje životne sredine, posebno njavanje) i reciklažom. podzemnih voda. Preduzeće se nalazi u stalnom trendu Bitan element u zaštiti životne sredi- približavanja standardima Evropske ne predstavljljaju „sudovi“ za saku- Unije u ovoj oblasti, čime se uklapa u pljanje smeća. Na dan 31. 12. 2008. zahteve Evropske Unije prema našoj godine JKP „Gradska čistoća“ je ras- državi, kao kandidatu za članstvo. polagala sa 25.303 kontejnera kapaciteta 1,1 m3, od čega je 23.195 metalnih i 511 komada metalnih kontejnera kapaciteta 3,2 m3 za kamio- ne sa bočnim utovarom. Takođe je u upotrebni preko 12.000 plastičnih kanti. Pored ovih sudova u upotrebi su i kontejneri drugih namena kao što su pres kontejneri za otpadni papir, kontejneri za šut, kontejneri

192 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 2000. 2006. 2007. 2008. Red. br. Vrsta komunalnih vozila i mašina godina godina godina godina 1 . Vozila za iznošenje smeća 100 128 148 145 2 . Vozila za pranje (autocisterne) 78 89 93 103 3 . Vozila za pranje kontejnera 3 10 10 10 4 . Vozila za čišćenje (autočistilice) 7 . 30 36 36 Spec. kombin. mašine za 5. - 4 5 7 komunalne radove Vozila za odvoz fekalnih mate- 6 . 8 9 6 6 rija 7 . Otvorena teretna vozila 38 85 87 90 8 . Autopodizači 5 12 16 17

9 . Rolkiperi - 5 5 6 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Vozila za odvoz havarisanih 10. 8 9 11 8 vozila (grajferi) SVEGA KOMUNALNIH VOZILA: 247 381 417 428 Građevinska mehanizacija na deponiji smeća (buldozeri, valj- 1 . 16 16 16 ci, kompaktori, bageri, utovari- 17 vači, traktori, viljuškari) 2 . Mašina za reciklažu guma - 1 1 1 Industrijske mašine – traktori i 3 . - 7 6 6 viljuškari 4 . UKUPNO: 24 24 23 24 SVE UKUPNO: 268 405 440 452

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 193 8.4 JKP „ZELENILO-BEOGRAD”

80 godina sa Vama i zbog Vas 1929. - 2009.

Red . N A Z I V Broj br. Površina objekta JAVNE ZELENE POVRŠINE 1 .1 . parkovi 64 . . ha 358,51 1 .2 . skverovi 54 ha 8,15 1 .3 . sa braćajnice 81 ha 155,40 1 .4 . uličnii travnjaci 90 ha 20,75

8. KOMUNALNE DELATNOSTI 1.5. stambena naselja 266 ha 1.086,80 ostale zelene površine (uključen Pionirski grad, Botanička bašta, 1 .6 . KBC ''Bežanijska kosa'', Ada 199 ha 311,96 1 . Ciganlija i Vojno-Geografski institut) 1 .7 . delimično uređene površine 153 ha 202,95 zelene površine na obalama i pri 1 .8 . obalju Save i Dunava i delu prio 39 ha 58,00 balja Topčiderske reke park šume (uključena i zaštićena 1 .9 . prirodna dobra , Veliko Ratno 19 ha 732,50 ostrvo i Banjička šuma) 1.10. zaštitni pojasevi 5 ha 33,90 U k u p n o 1: ha 2.968,39

ČVRSTI ZASTORI I PARKINZI VAN ZELENIH POVRŠINA

2 .1 . čvrsti zastori 250 ha 32,96 2 a2 .2 . p rkinzi 565 ha 65,75 U k u p n o 2: ha 98,71 ZAŠTIĆENA PRIRODNA DOBRA 3 .1 . Veliko ratno ostrvo ha 211 ,00 3 . 3 .2 . Banjička šuma ha 59,41 Pojedinačno zašptićena prirodna 3 .3 . kom. 40 dobra (zaštićena stabla) DRVOREDI 4 . 4 .1 . drvoredna stabla kom. 67.063 5. Razni tipovi žardinjera kom. 2.474

194 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 6 . Javni sanitarni objekti kom. 23 7 . Vodena površina u topčiderskom parku kom. 1 Razni tipovi klupa na zelenim 8 . kom.8 1 .181 površinama Razni tipovi korpi za otpatke na zele- 9 . kom. 2 .942 nim površinama Razni tipovi ljuljaški i klackalica na 10. kom. 3 .231 zelenim površinama 11 . Razni rekviziti u okviru dečijih igrališta kom. 1.350

„ZELENILO-BEOGRAD” je javno jećih parkova, zelenih i rekreacio- komunalno preduzeće koje održa- nih površina i pratećih objekata i va javne zelene površine na teritoriji opreme . 8. KOMUNALNE DELATNOSTI deset gradskih opština, i to: n Preduzeće ima takvu unutrašnju n Osnovano je 1929. godine i danas organizacionu strukturu da sek- ima 1.280 zaposlenih, od kojih 142 torski pokriva oblast planiranja, fakultetski obrazovanih stručnjaka projektovanja, proizvodnje biljnog različitih profila. U tom broju, naj- materijala, izgradnje (podizanja) i zastupljeniji su diplomirani inže- održavanja (nege) javnih zelenih njeri šumarstva Odseka pejzažne površina. arhitekture i inženjeri šumarstva i Prema gradskoj Odluci o održavanju arhitekture - oko 80. javnih zelenih površina, održavanje jav- n Preduzeće raspolaže sa 12 hekta- nih zelenih površina je komunalna ra površine za proizvodnju biljnog delatnost od posebnog društvenog materijala na otvorenom i 7.000 m² interesa. Na teritoriji Grada razliku- pod staklenicima. jemo: n „Zelenilo-Beograd” je organizova- n .javne . zelene površine čije održavanje no kao Javno komunalno predu- obavlja javno komunalno preduze- zeće radi vršenja delatnosti ure- će osnovano za obavljanje te delat- đenja i održavanja javnih zelenih nosti ili kome su ti poslovi povere- površina, javnih sanitarnih obje- ni (JKP „Zelenilo-Beograd”) kata, prateće proizvodnje i poprav- n .javne . zelene površine (park-šume) čije ke parkovskih, sportskih i dru- je održavanje povereno saglasno gih rekvizita, proizvodnje cveća, Zakonu o šumama Republike Srbi- ukrasnog bilja i popune sadnica je, JP „Srbijašume” i JKP „Zelenilo- u park-šumama. Pored navedene Beograd” i komunalne delatnosti koju vrši na n .javne . zelene površine specijalne name- teritoriji deset opština, Preduzeće ne (zelenilo u školskim dvorištima, obavlja i poslove koji su u funkci- u krugu poslovnih, zdravstvenih, ji komunalne delatnosti; uređenje prosvetnih i kulturnih objekata, novih parkova, zelenih i rekreaci- tereni namenjeni za fizičku kultu- onih površina, u manjem obimu ru, zelenilo na gradskim grobljima, trgovina cvećem, sadnim materija- botaničke bašte, zoovrtovi, arbo- lom, semenskom robom, sredstvi- retumi i rasadnici) čije održavanje ma za zaštitu bilja i dr. izrada inve- obavljaju pravna i fizička lica koja sticione i tehničke dokumentacije neposredno koriste te površine ili za uređenje i rekonstrukciju posto-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 195 kojima su te površine poverene na Delimično uređene površine su svr- upravljanje. stane u šestu kategoriju održavanja. Održavanje površina koje nisu pove- Preduzeću i profesiji uopšte poveren rene JKP „Zelenilo-Beograd” i JP je, možda, jedan od najlepših zada- „Srbijašume” nije pod jedinstve- taka u izgradnji i uređenju Beograda nim nadzorom i njihovo održavanje - da gradu sačuva i proširi zelenilo, prepušteno je neujednačenim shva- da uveća prostor oduzet od prirode tanjima i ulaganjima. Ove površi- a koji se mora vratiti čoveku. ne nisu pokrivene nekom program- Realizaciju dela ovog zadatka, u skom osnovom u pogledu planira- 2008. godini, JKP “Zelenilo-Beo- nja, održavanja i unapređenja zele- grad” je ostvarilo kroz razne grad- nila već je kvalitet njegovog podiza- ske programe a prvenstveno kroz nja, uređenja i održavanja na veoma Program redovnog održavanja jav- niskom nivou, često prepušten izbo- nih zelenih površina. ru i oceni lica koja se o tome stara- U okviru ovog programa navešćemo 8. KOMUNALNE DELATNOSTI ju. Ovo uslovljava da velike zelene neke karakteristične pokazatelje i to površine ne samo da nemaju obli- n zasađeno je na javnim zelenim kovnu vrednost već se ne uključuju površinama 2.537 sadnica četinara u funkciju i sistem zelenila u Gradu. i lišćara, 2.181 sadnica u drvoredi- To se pre svega odnosi na zelene ma i u žardinijerama 969 sadnica površine u krugu poslovnih obje- niskih i poleglih četinara i 10.550 kata, zelenilo ispred individualnih komada raznog šiblja, stambenih zgrada i dr. n sa istih površina isečeno je i uklo- Održavanje podrazumeva: negu i obno- njeno 2.167 komada zaraženih ,tru- vu biljnog materijala, održavanje lih, suvih i opasnih po bezbednost staza i objekata, održavanje, zamenu stabala, kao i 1.292 komada u drvo- instalacija i inventara koji pripada- redima, ju zelenoj površini, održavanje čisto- će, preduzimanje mera za zaštitu od n kod 7.463 stabala na javnim zele- požara i drugih elementarnih nepo- nim površinama obavljena je seča goda, insekata i biljnih bolesti. suvih i polomljenih grana, kod 11.918 stabala obavljeno je izdiza- Obim i kvalitet održavanja javnih nje krune, a ista je formirana kod zelenih površina određuje se prema 818 stabala kao i estetski obliko- kategoriji u koju je ta površina svr- vana na 657 stabala. Radikalno je stana i obavlja se prema godišnjem orezano 185 stabala. Na 28.090 sta- programu koji usvaja Skupština bala je obavljena seča izbojaka i grada Beograda. zaperaka, Parkovi, skverovi, ulični travnjaci, n u drvoredima je, izvršena prore- saobraćajnice i stambena naselja svr- da krune kod 12.751 stabala, for- stani su u pet kategorija, u zavisnosti miranje krune kod 3.979, izdiza- od njihovog društvenog i istorijskog nje krune kod 21.286 stabala, kod značaja, lokacije, namene, opremlje- 13.078 stabala je obavljena seča nosti objekata, broja korisnika i eko- suvih grana, na 25.196 stabala je nomičnosti održavanja. Ove katego- obavljeno kresanje grana zbog rije karakteriše određen broj ponav- smetnji raznim vodovima, javnoj ljanja osnovnih operacija održava- rasveti i semaforima, 401 stablo je nja zelenila, a prema tabeli usvoje- radikalno orezano a seča izbojaka i nih normativa. Nivoi održavanja po zaperaka kod 112.300 stabala, kategorijama su uglavnom ujedna- čeni na svih deset opština.

196 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI n obavljeno je hemijsko tretiranje n na zelenim površinama je izva- protiv biljnih bolesti na 12.970 sta- đen 1.062 panj a iz drvoreda, 1.138 2 komad, bala i 61.968,00 m pod šibljem i ružama na zelenim površinama n u drvoredima je ankerovano 2.801 kao i na 10.473 stabala u drvore- sadnica a isti su popravljeni kod dima, 680, kod 1.067 stabala su postavljeni vertikalni metalni štitnici, ''kor- n obavljeno je hemijsko prihranjiva- seti'', a popravljeni su kod 1.096 stanje 9.258 mladih sadnica, bala i kod 210 su postavljeni hori- n obavljeno je hemijsko tretiranje zontalni betonski štitnici, prsteni, nepoželjne vegetacije na površini od .142 .362 .m2 n na zelenim površinama okopano 2 je 12.406 sadnica, obavljeno je rilja- n na površini od 2.643.253 m obav- nje šiblja na površini od 689.761 ljeno je suzbijanje štetnih glodara m2, orezivanje šiblja na površi- n hirurška sanacija drvorednih stani .od .133 828. .m2 i žive ograde na bala zahvaćenih procesom truleži 1,208.807 m2 a u drvoredima je obavljena je kod 1.421 stabla, 8. KOMUNALNE DELATNOSTI 2 okopano 87.800 stabala, n na površini od 117.902 m staza i n u toku prolećne i jesenje sezone platoa obavljeno je hemijsko treti- sadnje, proizvedeno je i zasađe- ranje trave i korova, no na zelenim površinama i u žar- n u peščanicima na dečijim igrališti- dinjerama 787.166 komada sezon- ma zamenjeno je 721 m3 peska. 2 skog cveća, 661 m perena, 1.300 n ugrađeno 409 novih klupa, 258 hrizantema, 1.246 ruža i 117.310 korpi i zamenjeno 396 metalnih lukovica lala, narcisa, krokusa i uložaka, 58 ljuljaški, 48 klackali- zumbula, ca, 2.378 metara ograde, i 428 šaht n u žardinjerama je zamenjeno 400 poklopaca, komada plastičnih uložaka, n popravljeno je 3.432 klupe, 218 n podignuta je nova živa ograda na korpi i 935 m ograda, dužini od 2.661 metra, n ofarbano je 6.274 klupe, 2.014 rekvi- n u okviru održavanja travnjaka, zita, 2.100 korpi za otpatke, 163 košenje trave kao jedna od naj- rustik garnitura, ofarbano je i 2.473 uočiljivijih operacija na održava- m1 rustik ograde, 110 rustik klupa nju javnih zelenih površina (koja i 508 komada rustik stubova, 1.043 najviše utiče na utisak uređeno- metalna stuba i 6.261 m1 ograda. sti zelenih površina), obavljeno je n sa zelenih površina sakupljeno je i tokom 2008. godine na površini odveženo 682 m3 raznog smeća, od 96.586.979 m², a sa površine U okviru radova na Zaštićenim pri- od 91.422.507 m² obavljeno je gra- rodnim dobrima (Banjička šuma, buljanje, utovar i odvoz koševine. Veliko Ratno ostrvo, Pionirski i Aka- Istovremeno je doveženo 1.166 m3 . demski park i pojedinačna zaštićena humusa i urađen nov, obnovljen, stabla) najznačajniji pokazatelji su: ili podsejan postojeći travnjak na površini od 61.186 m², n seča suvih grana kod 2.067 stabala, sanitarna seča 278 stabala i vađe- n krčenje podrasta je izvršeno na nje 30 panjeva, površini od 28.120 m2, n košenje trave sa grabuljanjem i n tokom jeseni na zelenim površina- odvozom na površini od 726.5000 ma je obavljeno grabuljane, sku- m2, pljanje i odvoz lišća sa površine od 15.977.131 m2, n krčenje podrasta na površini od 63.400 m2,

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 197 n mulčiranje terena od bagremca 2 U okviru ovih programa karakteri- (Amorpha fruticosa) na 144.250 m , stični pokazatelji su: n grabuljanje lista i odvoz sa površi- n 2 izrada i ugradnja 1.197 metalna ne od 75.990 m , korseta za zaštitu drvorednih sad- 3 n uklonjeno je 1.265 m raznog smeća nica, 82 komada zaštitnih metal- sa divljih deponija i 2.079 m3 napla- nih stubova, 65 šlipera i 65 m vine i nanosa vode, metalne ograde, n 2 obavljeno je čišćenje u šumi na n izrada 3.260 m travnjaka i košenje površini od 48.962.461 m2, sa sakupljanjem i odvozom koševi- n izvršena je regulacija potoka u ne na površini od 682.674 m2, zabarenom delu sa iskopom i n posađeno je 2.600 sadnica za pošu- odvozom nanosa na dužini od 195 mljavanje, 365 muških klonova metara, crne i bele topole, 100 komada n popravljeno je 18 rustik klupa i 112 drvorednih sadnica, 336 sadnica korpi, četinara, 74 lišćarske sadnice i 536 8. KOMUNALNE DELATNOSTI n postavnjeno je 25 rustik garnitura, sadnica šiblja, 98 korpi, 6 klackalica, 4 ljuljaške i n seča 595 suvih i bolesnih staba- 50 m ograde, la, izvađeno je 237 panja, formira- n izgrađena je jedna česma na je kruna kod 161 stabla, kresa- n posađeno je 152 komada šiblja, nje grana zbog vazdušnih vodova 2.200 sezonskog cveća, 905 koma- kod 450 stabala i sanirano ošteće- da perena (trajnog cveća) i postav- nje kore kod 193 stabla, ljeno 1.309 m2 travnog busena, n obavljeno je košenje korova sa n izvršena je hiruška sanacije kod 90 sakupljanjem i odvozom na povr- 2 stabala, radikalno prihranjivanje šini od 254.544 m , seča podrasta 2 mineralnim đubrivom 136 stabala, na površini od 84.403 m i mulči- hemijsko tretiranje i folijalno pri- ranje podrasta bagremca na povr- 2 hranjivanje 72 stabla, šini od 91.862 m , n n postavljeno je 30 informativnih u periodu od jula do oktobra, izvr- tabli i šeno je suzbijanje ambrozije na površini od 49,44 hektara i na jed- n uzeto aktivno učešće u raznim nom broju lokacija je čišćen je sneg informativno-propagandnim mani i posipana so festacijama (Dan Planete Zemlje, Dani Dunava, Sačuvajmo Dunav, U cilju povećanja intenziteta održa- Eko kamp i dr.) vanja i opšte uređenosti javnih zelenih površina na teritoriji deset grad- JKP ‘’ Zelenilo – Beograd’’ je tako- skih opština, obavljani su i radovi na đe radilo na sličnim zadatcima po popravkama i tekućem održavanju posebnim programima za Gradski jednog broja degradiranih i ošteće- Sekretarijat za komunalne i stam- nih javnih zelenih površina i obje- bene poslove , Gradski Sekretarijat kata. za zaštitu životne sredine, SO Stari Grad i Novi Beograd, JKP ‘’ Pogreb- Neki od tih objekata su: ne usluge ‘’, JKP ‘’ Beogradski vodo- n Poligon Skejt parka na Novom Beo- vod i kanalizacije ‘’, JKP’’ Beogradske gradu, ''Park mladenaca- venča- Elektrane’’, ‘’Elektrodistribuciju Beo- nja '' na Adi Ciganliji, parkovi u grad’’, GSP ‘’ Beograd ‘’, Republički Slancima, Velikom Selu, na uglu Hidrometeorološki Zavod, Upravu Zdravka Čelara i Cvijićeve, Jaše Carina, Narodnu Skupštinu i dr. Prodanovića i Mitropolita Petra i Ulici Patrisa Lumumbe, parkovi

198 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Stara Zvezdara, Jelovac i Čubur- n na stazama i platoima podignut je novi zastor na površini od 62.114 ski, javne zelene površine na teri- 2 toriji SO Savski Venac, Dunavski m , 2 park u Ulici Ljube Stojanovića, SC n ugrađeno je 8.233 m zastora od Olimp, pjaceta kod Palilulske pija- asfalt betona, 6.887 m2 betonskih ce, park ‘’88 sadnica‘’ na Banovom ploča i 9.865 m2 zastora od betona, brdu, biciklistička staza u Mirije- 16.294 m ivičnjaka, 107 m rigola, vu, ‘’Ledeni grad’’, teren za boća- 2.200 m2 zastora od livene gume i nje u bloku 61 na Novom Beogra- 195 šaht poklopaca, du i dr. n postavljeno je 2.138 m raznih tipo- n Slobodne površine: va ograde i 1.899 komada zaštitnih stubova, n u MZ Autokomanda, Donji Vož- dovac, Gornji Voždovac, Duša- n od mobilijara, postavljeno je novac, Medaković, Banjica, Šumi 673 novih klupa, 355 korpi i 333 ce, Kumodraž, Zuce, III MZ rekvizita na dečijim igralištima a Bežanijska kosa - grupacija 8, popravljeno je i 185 rekvizita, 8. KOMUNALNE DELATNOSTI MZ Jajinci – Dom zdravlja, MZ n postavljeno je 623m1 nove hidrant- Rakovica selo, MZ Ripanj, ske mreže, n u blokovima 21, 22, 45, 49, 61 i 70 U istom periodu JKP ‘’Zelenilo – na Novom Beogradu, Beograd’’ je u okviru svoje delat- n u okviru blokovskog zelenila u nosti i srazmerno svojim mogućno- Ulicama Prvomajskoj, Čelebič- stima, pomoglo održavanje jednog koj, Ranka Tajsića, Molerovoj, broja značajnih kulturnih i sportskih Vojvode Stepe, Nikolaja Gogolja, manifestacija u Beogradu: Romana Rolana, Borskoj, Bule- n Dani vaterpola, Ulica otvorenog varu kralja Aleksandra, Norveš- srca, Ledena ulica, Ledeni grad, koj, Ustaničkoj, Franca Rozma- Šahovski turnir Srbije, Međuna- na, Ruzveltovoj, Grčića Milenka rodni turnir u rvanju, 40-ti trofej i Maleševskoj, Mičurinovoj na Beograda u šahu, Sajam komunal- Kanarevom brdu, u Klare Cet- ne opreme, Dan planete Zemlje, kin, Vrtlarskoj, Dr. Ivana Ribara, Štampanje kataloga Eko-foto, izlož u naselju Kamendin i t.d. ba Narodno graditeljstvo spome- Na ovim objektima saniran je zna- nik kulture danas, Vidovdanski tan broj stepeništa sa rukohvatima, marš, Trofej Beograda za mlade podesta i staza, obnovnjeni su trav- atletičare, Belef, Sajam Ecofair i dr. njaci, popravljena dečija igrališta, kao i uređenje nekih institucija kul- postavljeni su zaštitni stubovi, ogra- ture, prosvete i zdravstva i to: de, parkovski mobilijar i rekviziti i n Hramovi Ćirilo i Metodije, Jova- posađena određena količina raznog na Krstitelja, crkva Ružica, van- sadnog materijala. gelistička crkva, Centar za nezbri- Karakteristični pokazatelji su: nutu decu, Udruženje distrofiča- n sanirano je 1.926 m stepeništa, a ra, Dečija klinika u Tiršovoj, Deči- izrađeno je i 1.148 m rukohvata, ja bolnica u Zemunu, Gerontoliš- ki centar, Urgentni centar, Domo- n novi travnjak je podignut na povr- šini od 104.023 m2, vi zdravlja, u Vojvode Vuka, na Karaburmi, Stari Grad, Palilula i n posađeno je, 1.137 sadnica raznog Savski Venac, Dečija radionica na drveća, 2.878 komada šiblja, 2.454 Tari, Dom penzionera na Bežanij- komada raznog cvetnog materijala skoj kosi, Humanitarna organiza- i 518 m žive ograde,

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 199 cija Naša Srbija, Šumarski i Biološ- Iako beograđani imaju pozitivni ki fakultet, Hemijska škola, Osnov- odnos prema zelenim površinama, ne škole, Skadarlija, Radojka Lakić, postoji i jedan broj nesavesnih gra- Dragojlo Dudić, Jovan Cvijić, Jovan đana protiv kojih je tokom 2008. Miodragović, Pavle Savić i Miloš godine podneto oko 2.700 raznih Crnjanski, Udruženje Roma, dečije vrsta prijava. ustanove , Mića i Aćim, Kralj Petar, Duga, KBC ‘’Zvezdara’’, i dr. JKP “Zelenilo - Beograd“ U okviru obeležavanja Dana Predu- e-mail: [email protected] zeća, 22. oktobra, a sa ciljem podi- www.zelenilo.rs zanja nivoa izgleda javnih zelenih površina kao i njihovog obogaćiva- nja koloritom, ‘’Zelenilo – Beograd‘’ Hranislav Milanović je posadilo na zelenim površinama hrane@ zelenilo.rs kao poklon Gradu, dve odrasle sad- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI nice drveća koje do sada nisu bile zastupljene na javnim površinama Beograda.

200 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 8.5 PRAĆENJE ASPEKATA ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE U JKP BEOGRADSKE ELEKTRANE ZA 2008. GODINU

U planovima Beogradskih elektra- 3. TO Zemun: na prioriteti su vezani za povećava- nje konzuma toplotnih izvora kao i n urađena je studija opravdanosti i rekonstrukcija postojećih, da bi se idejni projekat rekonstrukcije TO omogućio što veći broj priključaka Zemun i postigla propisana temperatura u poslovnim i stambenim objektima. 4. KO Institut majka i dete:

n odobrena je investicija rekonstruk- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI 1. TO Voždovac: cije kotlarnice, kojom je predviđeno da se mazut kao gorivo, zameni sa n urađena je procena uticaja projekta: Ugradnje vrelovodnog kotlov- lož uljem (D2). U tom cilju urađeni skog postrojenja od 116MWt( VK3) su glavni projekti: i prelazak na idirektan režim rada n Glavni mašinski i građevinski pro- u TO Voždovac, na životnu sredi- jekat modernizacije KO Institut nu. Kotao VK3 na TO Voždovac je majke i dete i izvršena njihova u fazi probnog rada i biće spreman revizija. za sledeću grejnu sezonu.

2.1. Planirano gašenje kotlarnica i 2. TO Novi Beograd: priključenja za grejnu sezonu 2009/2010 n urađena je procena uticaja projek- U narednom periodu planira se: ta: Dogradnja kotlarnice, ugrad- gašenje četiri kotlarnice ("OFK Beo- nje vrelovodnog postrojenja od grad", "Teološki fakultet", "Mije 140MWt(VK8) , izgradnja izmenji- Kovačevića 9" i "Kneginje Zorke br. vačke stanice i izmeštanja gasne 51"), dve kotlarnice u KBC Zvezda- regulacione stanice , na životnu ra, kotlarnica u antituberkuloznom sredinu. Početak izgradnje novog dispanzeru Zvezdara, KBC Zemun, kotla planira se krajem godine. i KO Vrtlarska. Priprema se doku- n urađena je procena uticaja projek- mentacija za gašenje kotlarnice Juli- ta: vodozahvat sirove vode sa reke no brdo, pet kotlarnica na Senjaku, Save, pogona za hemijsku pripre- Fabrisova 10, Stevana Filipovića 30a, mu vode, sa postojenjem za preči- Jug Bogdanova 2a, Neznanog juna- šćavanje otpadnih voda i obrada ka 41, kotlarnica FK«Rad« (Crnotrav- mulja iz HPV, na životnu sredinu. ska), Centar visokih vojnih škola. n priprema se dokumentacija za: Planiraju se priključenja sledećih Sanaciju skladišnog rezervoa- objekata na sistem toplovoda: OŠ ra R9=40.000m3, koji je uništen za ″Milan Rakić″, Institut za urologiju vreme bombardovanja 1999. god. i nefrologiju, Demokratska stranka OO Stari Grad, Francuski kulturni centar, PU ″Draguljče″, Gradski centar za socijalni rad - Odeljenje Vož-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 201 dovac, Visoka elektrotehnička škola, 3. Monitoring Geološka škola, Ambasada Repu- blike Francuske (Stambeni prostor), ”Beogradske elektrane” od 1980. Građevinska škola, Tehnoart , A.D. god. sprovode kontrolu otpadnih AK Kompresor , Poslovni objekti, voda,merenje emisije i imisije, a Centar za socijalni rad, Uprava za zadnjih godina fokusirale su se i na zajed. poslove republičkih organa , druge apekte zaštite životne sredi- Poslovni objekat, OŠ ″Desanka Mak- ne kao što su otpad, kvalitet zemlji- simović″, Dnevni boravak za decu šta i buka. Sva merenja su obavlje- obolelu od autizma, PU ″Cipelići″, na od strane ovlašćenih i akredi- DU″Duga″ , Evropski centar za mir tovanih laboratorija prema važećoj i razvoj, Hotel »Moskva« ( ukupno zakonskoj regulativi i prema Direk- 22 objekta). tivama Evropske Unije. Na geografskom planu Beograda prikazani su najveći toplotni izvori Beogradskih

8. KOMUNALNE DELATNOSTI elektrana sa mrežom daljinskog grejanja. Praćenje aerozagađenja kao i otpadnih voda vrše se na označenim objektima.

202 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 3.1 Prosečne vrednosti emisije zagađujućih materija toplana koje rade na gas u 2008. godini

Zagađujuće TO Novi TO . TO TO . GVE 1- kotlovi EU materije Beograd Voždovac Dunav Konjarnik 300 MWt vrelovodni 169,3 145 150 101,7 350 300 NO (mg/m3) x parni 204 171 164 191,6 vrelovodni 0 0 0 41,2 100 CO (mg/m3) parni 0 0 4 0 vrelovodni 0 0 0 0 1700 35 SO (mg/m3) 2 parni 0 0 0 1 vrelovodni 10,7 10,3 10,2 10,3 CO % 2 parni 10,12 9,54 10,49 10,1 Temp dimnih vrelovodni 125 185,5 154,1 169

gasova parni 218,5 189,7 190,8 197 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Praškaste vrelovodni 3,56 mat. (mg/m³) parni 3,18

TO . TO . TO . TO Cerak GVE EU Zagađujuće kotlovi Mirijevo Medako Banovo 1-300 materije vić brdo MWt vrelovodni 145 200 143,3 170 350 300 NO (mg/m3) x parni 143,3 154 0 98 . . vrelovodni 0 0 0 0 100 . CO (mg/m3) parni 0 0 . 0 . . vrelovodni . . . . 1700 35 SO (mg/m3) 2 parni . . 9,04 . . . vrelovodni 10,78 9,13 . 10,17 . . CO % 2 parni 9,4 10,54 121,4 4,51 . . Temp dimnih vrelovodni 131,45 161,3 . 143,9 . . gasova parni 154,6 185,3 . 215,5 . .

TO Zagađujuće TO Milja kotlovi Mlade Batajnica Banovci KBC EU materije kovac GVE 1-

novac 300 MWt vrelovodni 144 150 173 136,6 350 300 NO (mg/m3) x parni 138,3 145 vrelovodni 0 106 123 105 100 CO (mg/m3) parni 0 138 vrelovodni 1700 35 SO (mg/m3) 2 parni vrelovodni 7,57 8,2 9,5 8,2 CO % 2 parni 10,37 11,0 Temp dimnih vrelovodni 150,4 149 87 160,6 gasova parni 207,6 198

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 203 3.2 Prosečne vrednosti emisije zagađujućih materija, toplana koje rade na mazut za 2008. godinu

GVE Zagađujuće TO Novi TO TO TO kotlovi 1-300 EU materije Beograd Voždovac Dunav Konjarnik MWt vrelovodni 169,3 145 150 101,7 350 300 NO (mg/m3) x parni 204 171 164 191,6 vrelovodni 0 0 0 41,2 100 CO (mg/m3) parni 0 0 4 0 vrelovodni 0 0 0 0 1700 35 SO (mg/m3) 2 parni 0 0 0 1 vrelovodni 10,7 10,3 10,2 10,3 CO % 2 parni 10,12 9,54 10,49 10,1 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Temp dimnih vrelovodni 125 185,5 154,1 169 gasova parni 218,5 189,7 190,8 197 Praškaste . vrelovodni 3,56 materije parni 3,18

TO GVE Zagađujuće TO TO kotlovi Banovo TO Cerak 1- EU materije Mirijevo Medaković brdo 300MWt

vrelovod- 145 200 143,3 170 350 300 3 ni NOx (mg/m ) parni 143,3 154 0 98 vrelovod- 0 0 0 0 100 CO (mg/m3) ni parni 0 0 0 vrelovod- 1700 35 3 ni SO2 (mg/m ) parni 9,04 vrelovodni 10,78 9,13 10,17 CO2 % parni 9,4 10,54 121,4 4,51 vrelovod- Temp dimnih ni 131,45 161,3 143,9 gasova parni 154,6 185,3 215,5

204 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Zaga TO GVE To Milja đujuće kotlovi Mladeno Batajnica Banovci KBC .1-300 EU kovac materije vac MWt

vrelovodni 145 200 143,3 170 350 300 NOx . 3 (mg/m ) parni 143,3 154 0 98 CO . vrelovodni 0 0 0 0 100 3 (mg/m ) parni 0 0 0 vrelovodni 1700 35 SO2 . . 3 (mg/m ) parni 9,04 vrelovodni 10,78 9,13 10,17 CO % 2 parni 9,4 10,54 121,4 4,51

Temp vrelovodni 131,45 161,3 143,9 8. KOMUNALNE DELATNOSTI dimnih gasova parni 154,6 185,3 215,5

3.3 Prosečne vrednosti emisije zagađujućih materija, toplana koje rade na ugalj za 2008.godinu . Zagađujuće Sremčica Barajevo GVE 1-300 EU kotlovi materije MWt vrelovodni 396 424 1000 NO (mg/m3) x parni vrelovodni 1396 1226 250 CO (mg/m3) parni 250 vrelovodni 1816 572 2000 2000 SO (mg/m3) 2 parni vrelovodni 3,52 7,69 CO % 2 parni Temp dimnih vrelovodni 128 143,7 gasova parni propisane granične vrednosti, mogu GVE - granična vrednost emisije, naj- uskladiti vrednosti emisija na osno- viši dozvoljeni nivo količina i vu odluke Ministarstva za zaštitu koncentracija štetnih i opasnih životne sredine (prema Pravilniku) materija na mestu izvora zaga- GVE - određene su na osnovu toplot- đenja. Izražava se u mg/m3 u ne snage ložišta. U Beograd- suvom i otpadnom gasu na skim eleltranama instalirana temperatuti od 0ºC i pod priti- su ložišta: skom od 1013 mbara, svedeno 1. na prirodni gas 1- 300 MW na 3 % O2 za tečno i gasovito 2. na tečno gorivo 0-50 MW gorivo, 6 % za čvrsto gorivo. 3. na ugalj 1-50 MW GVE - nisu vezane za starost postro- Sva merenja vezane za produkte jenja, važe za postojeća i nova sagorevanja obavila je Akreditovana postrojenja. laboratorija za ispitivanje produkata Postojeći objekti, uređaji i postroje- sagorevanja Beogradskih elektrana. nja – zagađivači, koji ispuštaju štet- ne i opasne materije u vazduh iznad

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 205 4. Prosečne vrednosti su imisije nastale od sva tri ener- koncentracija zagađujućih genta: prirodni gas, mazut i ugalj u materija u okolini toplana i mesecima kada rade toplotni izvori kotlarnica u kalendarskoj 2008. god. Dobijeni rezultati merenja dati su u odnosu U tabelarnom pregledu prikazano na postojaću zakonsku regulativu. je stanje kvaliteta vazduha u okoli- Merenja su izvršile od tri ovlašćene i ni toplana izraženo preko srednjih akreditovane laboratorije. mesečnih koncentracija. Prikazane Tabela 4.1 Vrsta merno mesto sumport-dioksid (µg/m3) Azot-dioksid (µg/m3) čađ (µg/m3) goriva granične vrednosti . 150 85 50 imisije (GVI) za 24h

8. KOMUNALNE DELATNOSTI 1. To Novi Beograd IIIIIIXIXIIIIIIIIXIXIIIIIIIIXIXII srednje mesečne . gas .

koncentracije mazut 18,41 18,88 23,00 18,41 18,37 17,99 34,55 36,26 31,12

broj dana preko GVI 5 4 4 2. To Banovo brdo IIIIIIXIXIIIIIIIIXIXIIIIIIIIXIXII srednje mesečne . gas . 3,19 koncentracije mazut 21,19 41,29 19,49 24,37 18,41 46,21 32,74 38,64 broj dana preko GVI 11 3 8 3. To Cerak IIIIIIXIXIIIIIIIIXIXIIIIIIIIXIXII

srednje mesečne . gas

koncentracije mazut 14,69 23,35 17,64 19,40 24,21 18,65 24,76 27,35 26,52

broj dana preko GVI 2 4. To Dunav IIIIIIXIXIIIIIIIIXIXIIIIIIIIXIXII srednje mesečne gas . 23,9 9,67

koncentracije mazut 19,32 15,29 11,99 41,02 34,83 32,57 32,34 27,29 43,24 40,80 35,37 30,02 10,00 broj dana preko GVI 10 8 7 3 5. To Voždovac IIIIIIXIXIIIIIIIIXIXIIIIIIIIXIXII

srednje mesečnekon- gas . centracije mazut

broj dana preko GVI 1 3 3 2 6. To Medaković IIIIIIXIXIIIIIIIIXIXIIIIIIIIXIXII

srednje mesečne . gas . 9,85 32,5 koncentracije mazut 18,64 17,94 13,47 14,91 20,14 26,03 26,72 21,08 24,73 35,73 34,79 23,71 25,94

broj dana preko GVI 7 4 2 2 7. To Miljakovac IIIIIIXIXIIIIIIIIXIXIIIIIIIIXIXII

srednje mesečne . gas koncentracije mazut 20,87 21,23 20,16 13,25 21,68 18,13 22,17 12,22 10,30 20,91 36,74 31,10 28,69 25,54 23,68

broj dana preko GVI 6 3 1

206 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Tabela 4.1 Vrsta merno mesto sumport-dioksid (µg/m3) Azot-dioksid (µg/m3) čađ (µg/m3) goriva granične vrednosti . 150 85 50 imisije (GVI) za 24h 8. To Zemun IIIIIIXIXIIIIIIIIXIXIIIIIIIIXIXII srednje mesečne . gas

koncentracije mazut 57,26 42,62 41,33 10,46 56,46 17,67 19,80 18,22 10,98 15,79 45,55 42,62 33,79 33,64 36,94

broj dana preko GVI 1 1 10 9 3 2 3 9. To Železnik IIIIIIXIXIIIIIIIIXIXIIIIIIIIXIXII srednje mesečne . gas 6,04 9,47

koncentracije mazut 17,91 18,49 22,08 15,36 23,49 18,02 16,74 17,10 35,13 30,34 26,10 26,39 28,77 broj dana preko GVI 6 2 2 8. KOMUNALNE DELATNOSTI 10. To Konjarnik IIIIIIXIXIIIIIIIIXIXIIIIIIIIXIXII

srednje mesečne . gas 34,5 9,36 koncentracije mazut 16,79 20,90 22,84 14,07 26,87 29,43 25,58 24,63 39,51 38,81 34,65 32,94 17,61

broj dana preko GVI 1 9 7 4 11. To Mirjevo IIIIIIXIXIIIIIIIIXIXIIIIIIIIXIXII

srednje mesečne . gas 9,9

koncentracije mazut 21,04 21,06 16,23 12,09 13,01 34,74 32,19 30,46 25,71 39,46 40,77 30,07 23,45 12,84 broj dana preko GVI 8 8 4

Tabela 4.3 Vrsta merno mesto gori- sumport-dioksid (µg/m3) Azot-dioksid (µg/m3) čađ (µg/m3) va granične vrednosti . 150 85 50 imisije (GVI) za 24h 14. To Sremčica IIIIIIIVXIXIIIIIIIIIVXIXIIIIIIIIIVXIXII

srednje mesečne . 6,6 7,3 6,3 7,7 9,8 8,8 2,8 3,1 ugalj 29,8 24,2 13,0 12,0 10,0 10,9 38,4 35,0 16,2 12,8 koncentracije broj dana preko GVI 15. To Barajevo IIIIIIIVXIXIIIIIIIIIVXIXIIIIIIIIIVXIXII

srednje mesečne . 7,3 8,8 6,9 6,8 6,1 9,8 6,7 ugalj 19,1 15,9 11,3 <5,0 12,5 10,7 33,5 35,8 32,1 12,0 15,2 koncentracije broj dana preko GVI

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 207 5. Kontrola otpadnih voda u n Pravilnika o tehničkim i sanitar- Beogradskim elektranama nim uslovima za ispuštanje otpadne vode u gradsku kanalizaciju Zakonski okvir za izradu katastra U sledećim tabelama prikazane su otpadnih voda fizičko-hemijske analize otpadnih n Zakon o vodama (Sl. gl. RS 46/91, voda u zavisnosti od recipijenta. TO 53/93, 67/93, 48/94, 54/96) Novi Beograd ima tri recipijenta n Zakon o zaštiti životne sredine (Sl. od kojih dva izlaze na reku Savu, a gl. RS 135/04) jedan u gradsku kanalizaciju. TO n Pravilnika o opasnim materijama u Mladenovac u Mladenovcu ima dva vodama (Sl. gl. SRS 31/82) izliva u recipijent Veliki Lug, a sve n Pravilnika o načinu i minimalnom ostale toplane i kotlarnice otpad- broju ispitivanja kvaliteta podze- ne vode ispuštaju u gradsku kana- mnih voda (Sl. gl. SRS 47/83, 13/84) lizaciju.

8. KOMUNALNE DELATNOSTI Tabela 5. 1 Rezultati fizičko-hemijskih i hemijskih analiza otpadnih voda koje se ulivaju u reku Savu iz TO Novi Beograd u 2008. godini (merno mesto 1 – izliv kod magacina, merno mesto 2 – izliv kod HPV-a) Parametri Merno Merno GV . EU . EU . mesto 1 mesto 2 (II kl)* (prepor) (obavezno) Gorivo gas/mazut 1. T vazduha (°C) 11.57 12.04 2. T vode(°C) 24.52 14 .71 22 25 3. Izgled Blago bistra mutna 4. Miris Bez bez 10 5. PH 8 .47 7 .9 6,8-8,5 5,5-9 6. HPK(mg/lit) 11 .38 8.0 Max 12

7. BPK5 2.5 3 Max 4 <5

8. Utrošak KmnO4 4 .78 5.52 Do 12 9. Suspendovane . (mg/lit) <15.0 41.75 30 10. Elektroprovodljivost (µS/cm) 196.75 847 1000 11. Amonijum jon (mg/lit) 0.10 0.14 1,0 1,0 1,5 12. Hloridi (mg/lit) 10.75 155.49 200 13. Fosfati (mg/lit) 0.14 0.18 0,7 14. Nitrati (mg/lit) 2.50 3.09 10,0 50 15. Gvožđe (mg/lit) <0.05 <0.05 0,3 1 2 16. Rastvoreni kiseonik (mg/lit) 6.08 6.02 6,0 17. Zasićenikiseonik % 74.03 60.25 75-90 >50 18. Fenoli (mg/lit) <0.003 <0.003 0,001 0,001 0,005 19. Ukupna ulja i masti (mg/lit) 1 .83 <3.55 0,2 20. Sulfati (mg/lit) 21.02 29 .94 150 250 21. Magnezijum (mg/lit) 5.55 12 .31

208 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 22. Bakar (mg/lit) <0.05 <0.05 0,05 23. Kalcijum (mg/lit) 9 .42 43 .98 24. Olovo (mg/lit) <0.05 <0.05 25. Kadmijum (mg/lit) <0.0002 <0.0002 0,005 0,001 0,005 26. Živa (mg/lit) <0.001 <0.001 0,001 0,0005 0,001 * II klasa voda koje se u prirodnom stanju mogu upotrebljavati za kupanje i rekreaciju građana, za sportove na vodi, za gajenje nekih vrsta riba ili koje se uz uobičajne metode obrade - kondincioniranje (koagulaciju, filtraciju i dezinfekciju i sl.) mogu upotrebljavati za piće i u prehrambene svrhe.

Tabela 5 2. Rezultati fizičko-hemijskih i hemijskih analiza otpadnih voda koje se ulivaju u gradsku kanalizaciju iz TO Novi Beograd u 2008. godini Parametri Merno mesto 1 GV (II kl)* EU (prepor) EU (obavezno) Gorivo gas/mazut 1. T vazduha (°C) 10.8 8. KOMUNALNE DELATNOSTI 2. T vode(°C) 20.9 40 3. Izgled Bistra 4. Miris Bez 10 5. PH 8 .41 6,0-9,0 6. HPK(mg/lit) 12 .22 450

7. BPK5 8 .43 300

8. Utrošak KmnO4 20.86 9. Suspendovane (mg/lit) 13 .66 500 10. Elektroprovodljivost (µS/cm) 132 11. Amonijum jon (mg/lit) 0.41 15 12. Hloridi ( (mg/lit) 4.80 500 13. Fosfati (mg/lit) <0.18 14. Nitrati (mg/lit) 0.05 50,0 15. Gvožđe (mg/lit) 0.43 5,0 16. Rastvoreni kiseonik (mg/lit) 5.23 17. Zasićenikiseonik % 59.1 18. Fenoli ((mg/lit) <0.34 10 19. Ukupna ulja i masti (mg/lit) <2 .96 40 20. Sulfati (mg/lit) 4 .26 250 21. Magnezijum (mg/lit) 5.25 200 22. Bakar (mg/lit) <0.13 2 23. Kalcijum (mg/lit) 10.19 24. Olovo (mg/lit) <0.03 2 25. Kadmijum (mg/lit) <0.0008 2 26. Živa (mg/lit) <0.001 0,01 .

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 209 Rezultati fizičko-hemijskih i hemij- toplana i kotlarnica prikazani su u skih analiza otpadnih voda koje se Prilogu ovog dokumenta u Tabe- ulivaju u gradsku kanalizaciju iz li 5.3

Tabela 5.3 Fizičko-hemijski parametri otpadnih voda na toplanama i kotlarnicama u 2008. godin

Ko Mir Ko 1 TO 2 TO To To To To Viš Ko Dre Ko Ljuti Ko Stjepa Merna TO To Me To Ko To Mir To To Milja To Že To Bara To To Ze To Ba To Ba jevski Institut Ko Ko Tor GV Voždo Voždo Banovo Srem Res njička novač ce Bog na Filipo mesta Dunav daković njarnik jevo Cerak kovac leznik jevo Borča mun tajnica novci bulevar majka i KBC lačka vac vac brdo čica nik banja ka 11 dana 2 vića 30a 2 dete Parametri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 25 26 prirodni prirodni prirodni prirodni prirodni prirodni prirodni prirodni prirodni prirodni Vrsta goriva gas/ gas/ gas/ gas/ gas/ gas/ gas/ gas/ mazut ugalj ugalj mazut mazut mazut mazut mazut ugalj mazut gas mazut mazut mazut gas gas mazut mazut mazut mazut mazut mazut mazut mazut °C 14,7 12,2 12,4 13,0 5,4 8,6 15,7 6,6 7,0 11,8 13,2 12,1 10,1 10,5 12,2 15,7 10,7 10,1 8,5 8,5 14,2 13,8 12,2 8,2 11,4 °C do 40 15,2 33,7 43,0 22,6 31,2 30,8 14,5 17,0 18,6 14,0 13,9 12,9 14,9 17,9 15,6 19,1 12,2 10,5 21,2 18,1 18,2 39,1 17,8 30,7 30,5

8. KOMUNALNE DELATNOSTI blago blago zamu- zamu- blago blago blago blago zamu- zamu- Izgled bistra zamu- bistra zamu- bistra bistra mutna blago bistra bistra mutna bistra bistra bistra bistra ćena ćena mutna mutna mutna mutna ćena ćena ćena ćena blago blago aro- blago na na Miris bez aroma- bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez mati- na ugalj ugalj tičan čan pH 6,0-9,0 8,15 9,2 8,26 7,63 8,9 9,28 8,5 8,83 8,48 7,53 8,27 8,44 8,25 8,35 8,1 8,2 8,5 8,75 7,92 8,53 9,26 9,45 7,48 8,01 8,92 HPK mg/lit 450 115,6 11,7 11,0 19,5 18,8 15,0 27,1 24,2 4,13 102,1 11,3 72,2 14,9 21,5 40,5 32,7 24,5 50,6 109 94,5 116,6 26,8 32,0 16,3 4,6 BPK5 300 53,20 <3,0 2,50 7,30 9,00 2,43 5,10 3,86 2,33 6,85 6,90 3,2 4,00 5,25 4,75 3,27 2,00 2,43 11,70 18,20 4,53 2,83 15,5 3,06 3,0 Utrošak mg/l 26,9 5,7 7,0 9,9 13,4 3,26 10,07 10,81 4,6 26,9 8,17 30,2 7,33 6,09 6,81 5,58 6,48 10,96 38,7 22,2 22,7 6,3 7,4 1,9 3,5 KMnO4 eSusp ndo vane mate mg/l 500 29,75 110 13,7 53,7 105,3 15,0 41,7 20,0 10,3 115,1 16,0 127 21,0 10,5 9,5 13,6 16,5 10,3 42,5 10,0 22,3 51,3 12,5 28,3 26,0 rije Specifična provodlji- 1316 639,7 1.124,0 196,0 508,2 590 500,6 275 636 417,3 2341 367 442 404 609 1316 699 532 495 637 722 972 981 536 200 681 vost Amonijum mg/lit 15 7,2 0,11 0,07 0,82 1,28 0,07 1,15 0,26 3,30 0,93 0,11 1,09 0,46 0,20 1,31 1,36 0,11 0,23 0,06 1,44 0,32 0,33 0,35 0,08 0,18 jon Hloridi mg/lit 500 72,5 87,2 7,90 63,3 155,6 14,5 6,62 181 7,31 91,1 15,3 14,2 28,6 43,2 86 24,55 29,85 46,8 26,0 42,3 35,1 51,5 91,8 18,6 101,2 Fosfati mg/lit 1,02 <0,02 0,14 0,14 0,6 0,03 0,14 0,18 0,18 0,18 0,18 0,18 3,42 0,26 0,26 0,14 0,26 0,93 4,5 0,26 0,18 0,18 0,26 <0,02 0,18 Nitrati mg/lit 50 0,03 11,4 1,87 1,92 3,26 6,59 0,73 1,62 1,64 3,36 2,18 2,35 3,01 3,0 0,052 2,38 6,15 2,69 2,6 4,54 12,41 13,33 1,15 <0,005 0,81 Gvožđe mg/lit 5 0,22 <0,1 0,11 0,19 0,1 0,06 0,26 1,42 0,08 0,43 0,05 2,69 0,55 0,065 0,15 0,67 0,13 0,28 0,59 0,20 0,40 0,04 0,21 0,11 1,28 Rastvoreni mg/lit 3,45 4,8 4,35 5,25 5,33 5,36 4,22 5,43 5,76 4,3 6,46 6,16 5,5 6,1 6,6 5,02 7,50 6,7 6,5 5,35 5,46 4,46 5,35 4,46 5,96 kiseonik Zasićen. % 35,7 75,5 74,2 59,4 70,1 77,5 52,5 56,2 62,4 41,5 62,0 58,8 55,2 65,4 66,6 53,8 69,4 60,7 74,2 57,6 51,5 88,7 56,4 46,9 76,1 kiseonik Fenoli mg/lit 10 ‚0,25 <0,003 0,253 0,26 0,33 0,33 0,229 0,33 0,33 0,33 0,33 0,33 0,33 0,50 0,50 0,25 0,50 0,33 0,50 0,33 0,33 0,33 0,33 <0,003 0,33 Ukupna mg/lit 40 15,1 3,3 4,30 9,67 4,1 3,3 3,12 4,43 4,5 266,5 1,93 3,1 2,26 8,55 5,05 1,4 1,7 1,93 9,25 4,3 1,70 2,50 4,15 1,43 4,53 ulja i masti Sulfati mg/lit 250 31,7 60,2 10,95 32,0 37,23 32,3 4,25 27,8 18,3 148 49,0 65,5 46,3 81,8 29,8 257 34,3 6,83 36,15 116,8 58,05 37,81 34,2 11,3 24,2 mg/lit 200 14,5 8,87 8,5 11,27 65,3 13,9 2,57 15,6 16,2 8,7 16,9 13,6 8,4 34,7 28,2 15,2 4,05 3,73 9,25 13,1 2,98 7,54 4,76 16,06 5,54 Bakar mg/lit 2 0,04 0,07 0,06 0,05 0,04 0,05 0,04 0,35 0,07 0,04 0,03 0,05 0,04 0,03 0,07 0,04 0,055 0,04 0,08 0,055 0,11 0,04 0,045 <0,05 0,06 Kalcijum mg/lit 51,7 32,90 28,06 33,6 155,5 36,9 13,90 51,0 52,5 24,2 64,4 64,3 32,5 76,8 78,0 40,9 3,65 6,6 19,4 44,9 3,48 4,16 10,15 18,13 4,50 Olovo mg/lit 2 0,04 0,04 0,08 0,04 0,036 0,036 0,125 0,036 0,036 0,15 0,13 0,06 0,05 0,08 0,03 0,04 0,03 0,04 0,03 0,12 0,08 0,03 0,03 <0,05 0,05 Kadmijum mg/lit 2 <0,002 <0,0002 <0,0006 0,0006 0,0008 0,0008 0,001 0,0008 0,0008 0,0008 0,0008 0,0008 0,0011 0,0008 0,0011 0,0008 0,0011 0,0011 0,0008 0,0011 0,0008 Živa mg/lit 0,01 <0,001 <0,001 <0,001 0,001 <0,001 <0,001 0,013 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001

210 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Tabela 5.3 Fizičko-hemijski parametri otpadnih voda na toplanama i kotlarnicama u 2008. godin

blago blago 8. KOMUNALNE DELATNOSTI zamu- zamu- blago blago blago blago zamu- zamu- Izgled bistra zamu- bistra zamu- bistra bistra mutna blago bistra bistra mutna bistra bistra bistra bistra ćena ćena mutna mutna mutna mutna ćena ćena ćena ćena blago blago aro- blago na na Miris bez aroma- bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez bez mati- na ugalj ugalj tičan čan pH 6,0-9,0 8,15 9,2 8,26 7,63 8,9 9,28 8,5 8,83 8,48 7,53 8,27 8,44 8,25 8,35 8,1 8,2 8,5 8,75 7,92 8,53 9,26 9,45 7,48 8,01 8,92 HPK mg/lit 450 115,6 11,7 11,0 19,5 18,8 15,0 27,1 24,2 4,13 102,1 11,3 72,2 14,9 21,5 40,5 32,7 24,5 50,6 109 94,5 116,6 26,8 32,0 16,3 4,6 BPK5 300 53,20 <3,0 2,50 7,30 9,00 2,43 5,10 3,86 2,33 6,85 6,90 3,2 4,00 5,25 4,75 3,27 2,00 2,43 11,70 18,20 4,53 2,83 15,5 3,06 3,0 Utrošak mg/l 26,9 5,7 7,0 9,9 13,4 3,26 10,07 10,81 4,6 26,9 8,17 30,2 7,33 6,09 6,81 5,58 6,48 10,96 38,7 22,2 22,7 6,3 7,4 1,9 3,5 KMnO4 eSusp ndo vane mate mg/l 500 29,75 110 13,7 53,7 105,3 15,0 41,7 20,0 10,3 115,1 16,0 127 21,0 10,5 9,5 13,6 16,5 10,3 42,5 10,0 22,3 51,3 12,5 28,3 26,0 rije Specifična provodlji- 1316 639,7 1.124,0 196,0 508,2 590 500,6 275 636 417,3 2341 367 442 404 609 1316 699 532 495 637 722 972 981 536 200 681 vost Amonijum mg/lit 15 7,2 0,11 0,07 0,82 1,28 0,07 1,15 0,26 3,30 0,93 0,11 1,09 0,46 0,20 1,31 1,36 0,11 0,23 0,06 1,44 0,32 0,33 0,35 0,08 0,18 jon Hloridi mg/lit 500 72,5 87,2 7,90 63,3 155,6 14,5 6,62 181 7,31 91,1 15,3 14,2 28,6 43,2 86 24,55 29,85 46,8 26,0 42,3 35,1 51,5 91,8 18,6 101,2 Fosfati mg/lit 1,02 <0,02 0,14 0,14 0,6 0,03 0,14 0,18 0,18 0,18 0,18 0,18 3,42 0,26 0,26 0,14 0,26 0,93 4,5 0,26 0,18 0,18 0,26 <0,02 0,18 Nitrati mg/lit 50 0,03 11,4 1,87 1,92 3,26 6,59 0,73 1,62 1,64 3,36 2,18 2,35 3,01 3,0 0,052 2,38 6,15 2,69 2,6 4,54 12,41 13,33 1,15 <0,005 0,81 Gvožđe mg/lit 5 0,22 <0,1 0,11 0,19 0,1 0,06 0,26 1,42 0,08 0,43 0,05 2,69 0,55 0,065 0,15 0,67 0,13 0,28 0,59 0,20 0,40 0,04 0,21 0,11 1,28 Rastvoreni mg/lit 3,45 4,8 4,35 5,25 5,33 5,36 4,22 5,43 5,76 4,3 6,46 6,16 5,5 6,1 6,6 5,02 7,50 6,7 6,5 5,35 5,46 4,46 5,35 4,46 5,96 kiseonik Zasićen. % 35,7 75,5 74,2 59,4 70,1 77,5 52,5 56,2 62,4 41,5 62,0 58,8 55,2 65,4 66,6 53,8 69,4 60,7 74,2 57,6 51,5 88,7 56,4 46,9 76,1 kiseonik Fenoli mg/lit 10 ‚0,25 <0,003 0,253 0,26 0,33 0,33 0,229 0,33 0,33 0,33 0,33 0,33 0,33 0,50 0,50 0,25 0,50 0,33 0,50 0,33 0,33 0,33 0,33 <0,003 0,33 Ukupna mg/lit 40 15,1 3,3 4,30 9,67 4,1 3,3 3,12 4,43 4,5 266,5 1,93 3,1 2,26 8,55 5,05 1,4 1,7 1,93 9,25 4,3 1,70 2,50 4,15 1,43 4,53 ulja i masti Sulfati mg/lit 250 31,7 60,2 10,95 32,0 37,23 32,3 4,25 27,8 18,3 148 49,0 65,5 46,3 81,8 29,8 257 34,3 6,83 36,15 116,8 58,05 37,81 34,2 11,3 24,2 mg/lit 200 14,5 8,87 8,5 11,27 65,3 13,9 2,57 15,6 16,2 8,7 16,9 13,6 8,4 34,7 28,2 15,2 4,05 3,73 9,25 13,1 2,98 7,54 4,76 16,06 5,54 Bakar mg/lit 2 0,04 0,07 0,06 0,05 0,04 0,05 0,04 0,35 0,07 0,04 0,03 0,05 0,04 0,03 0,07 0,04 0,055 0,04 0,08 0,055 0,11 0,04 0,045 <0,05 0,06 Kalcijum mg/lit 51,7 32,90 28,06 33,6 155,5 36,9 13,90 51,0 52,5 24,2 64,4 64,3 32,5 76,8 78,0 40,9 3,65 6,6 19,4 44,9 3,48 4,16 10,15 18,13 4,50 Olovo mg/lit 2 0,04 0,04 0,08 0,04 0,036 0,036 0,125 0,036 0,036 0,15 0,13 0,06 0,05 0,08 0,03 0,04 0,03 0,04 0,03 0,12 0,08 0,03 0,03 <0,05 0,05 Kadmijum mg/lit 2 <0,002 <0,0002 <0,0006 0,0006 0,0008 0,0008 0,001 0,0008 0,0008 0,0008 0,0008 0,0008 0,0011 0,0008 0,0011 0,0008 0,0011 0,0011 0,0008 0,0011 0,0008 Živa mg/lit 0,01 <0,001 <0,001 <0,001 0,001 <0,001 <0,001 0,013 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 211 Tabela 5. 4. Rezultati fizičko-hemijskih i hemijskih analiza otpadnih voda koje se ulivaju u reku Veliki Lug iz TO Mladenovac za 2008. godinu

Merno EU EU Merno GV parametri mesto (prepo - (oba mesto 2 (IV kl **) 1 ručeno) vezno)

gorivo gas mazut 1. T vazduha (°C) 8.75 8.75 2. T vode(°C) 8 .6 8 .6 22 25 Blago 3. Izgled mutna mutna 4. Miris Bez bez 20 5. PH 83 .6 8.59 6,0-9,0 5,5-9,0 8. KOMUNALNE DELATNOSTI 6. HPK (mg/lit) 8 .3 13 .63 30

7. BPK5 3 .1 3 .6 20 <7

8. Utrošak KMnO . 4 .21 4 .28 40 9. Suspendovane (mg/lit) 53.5 36.75 100 10. Elektroprovodljivost 622 624.5 1000 (µS/cm) 11. Amonijum jon (mg/lit) 0.38 0.55 10,0 2,0 4,0 12. Hloridi (mg/lit) 36.20 37 .13 200 13. Fosfati (mg/lit) <0.020 <0.020 0,7 14. Nitrati (mg/lit) 8 .1 8 .12 15 50 15. Gvožđe (mg/lit) <0.05 <0.020 10,0 1 16. Rastvoreni kiseonik 5.9 5.8 3,0 (mg/lit) 17. Zasićeni kiseonik % 50.55 49 .7 30-50 >30 18. Fenoli (mg/lit) 0.02 0.02 0,3 0,01 0,1 19. Ukupna ulja i masti <1 .4 <1 .4 40 0,5 1 (mg/lit) 20. Sulfati (mg/lit) 61.53 63 .31 150 250 21. Magnezijum (mg/lit) 644 .8 40.81 22. Bakar (mg/lit) <0.05 <0.05 0,1 1 23. Kalcijum (mg/lit) 103.49 91.51 24. Olovo (mg/lit) <0.05 <0.05 0,1 25. Kadmijum (mg/lit) <0.0002 <0.0002 0,005 0,001 0,005 26. Živa (mg/lit) <0.001 <0.001 0,01 0,0005 0,001 1,2 - dva merna mesta (izliva) na reci Veliki Lug ** IV klasa - vode koje se mogu upotrebljavati za druge namene samo posle odgovarajuće obrade

212 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 6. Buka u radnoj i životnoj sredini 7. Otpad u Beogradskim elektanama Najviši dozvoljeni nivo buke u sre- JKP”Beogradske elektrane”, u toku dini u kojoj čovek boravi (u boraviš- 2008. godine, prodale su ovlašćenim nim prostorijama) izražen A-ponde- organizacijama sledeći industrijski risanim nivoom db(A), definisan je otpad koji nije opasan: Pravilnik o dozvoljenom nivou neopasan otpada količina buke u životnoj sredini (Služ- redni . otpada u benom glasnik RS br 54/92.). broj sekundarne sirovine kg Dozvoljene vrednosti buke, nivoa buke na otvorenom pro- 1 otpadno gvožđe 971.160 storu određuje se na osno- 2 otpadni lim 250.200 vu (SRPS U:J6.205)- Akusti- 3 otpadni bakar 820 ka u građevinarstvu-Akustič- ko zoniranje prostora. 4 otpadni aluminijum 2.640 8. KOMUNALNE DELATNOSTI U toku 2008. godine izvršeno 5 otpadni sivi liv 51.820 je 31 ispitivanje nivoa buke od strane akreditovanih laborato- 6 ot. kablovi i provodnici 4.160 rija za potrebe JKP „Beograd- skih elektrana”. Naručilac ispi- 7 ot. limena burad 378 tivanja je u svim slučajevima 8 ot. predizol. cevi 3.060 bila OC Proizvodnja i distribucija toplotne energije. Mesta 9 ot. ventili 171.920 ispitivanja su uglavnom bili 10 ot. pneum. gume 1.080 stanovi koji se nalaze iznad ili u neposrednoj blizini termo- 11 ot. armatura 7.300 podstanica, od kojih 17 mere- 12 otpadno drvo 3.560 nja nije zadovoljilo važeći Pra- vilnik, 10 merenja je zadovolji- UKUPNO 1.468.098 lo a jedno merenje je bilo bez Zaključka. Za treća lica ura- Od JKP”Beogradskih elektrana”, u đena su dva merenja od kojih toku 2008. godine, preuzele su ovla- jedno, nezadovoljava važeći šćene organizacije sledeći industrij- Pravilnik, a drugo merenje je ski otpad koji je opasan: bez Zaključka . Jedno mere- opasan otpad količina nje je izvršeno samo na osno- redni . otpada u vu Ovlašćenja i bez Zaključka broj sekundarne sirovine kg je. Od strane nadležnih sa sek- rabljena trafo i motorna tora, OC Proizvodnja i distri- 1 11.700 bucija toplotne energije, predu- ulja zete su mere za sanaciju povi- otpad. akumulatori sa 2 10.660 šenog nivoa buke, pa su na kiselinom nekim lokacijama ispitivanja i otpadni mulj od mazuta* 3 269.600 ponavljana kako bi se ustano- (tkz. otpadni mazut) vilo postignuto poboljšanje. UKUPNO 291.960

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 213 Za sve vrste otpada izvršena je kate- Ukupna efikasnost sistema se pove- gorizacija i karakterizacija, od stra- ćava i smanjenjem curenja tople vode ne ovlašćenih organizacija, a njihova sa doziranim hemikalijama. Uverenja i Rešenja poslata su Mini- Modernizacijom predajnih stanica starstvu za zaštitu životne sredine koju prati uvođenje računarske opre- * Od ukupne prijavljene količine, me u upravljanju pogona, a time se 67,5t pripadalo je Skupštini grada optimizuje njihov rad. koja je lagerovala svoj otpad u krugu TO Novi Beograd i zajedno 8.2 Nabavka opreme za automatsko dozi- sa otpadom Beogradskih elektrana ranje hemikalija tretiran je odabranom tehnologi- U delovima pogona gde se vrši pri- jom. Tehnologija tretmana koja je prema vode doziranje hemikalija primenjena je postupak razaranja vrši se poluautomatski, za razliku ovog otpada primenom bioremi- od ranijeg perioda kada je doziranje dijace ex situ. To je vrsta remidi- bilo ručno. 8. KOMUNALNE DELATNOSTI jacije uz primenu mikroorganizama koji kao ″biološki agensi ″ vrše 8.3 Gašenje dva izlivna mesta u Veliki Lug u degradaciju i detoksikaciju zemlji- TO Mladenovac šta, površinskih i podzemnih voda Sve otpadne vode (sanitarne i indu- i vazduha, kao i čvrstog, tečnog i strijske) koje su išle u Veliki Lug iz gasovitog otpada od štetnih sup- TO Mladenovac prevezane su inter- stanci, a takođe i zagađivača . Tu nom kanalizacijom na gradski kolek- pre svega spadaju organski zagađi- tor preko zbirnog šahta. vači kao što su: nafta i njeni deriva- 8.4. Ugradnja kontinualnih on-line ti, pesticidi , deterdženti, polime- monitora za sagorevanje u kotlovima ri, fenoli, teški metali. Praktično ne Praćenje produkata sagorevanja postoji ni jedan zagađivač, koji sa putem on-line ( kontinualnog) mere- više ili manje uspeha, ne može da nja sadržaja kiseonika u procentima se mikrobiološki transformiše, pa i njegovo održavanje na optimalnoj čak i POPs-ovi. vrednosti.

8.5. Uvođenje kontrole kvaliteta zemljišta i 8. Poboljšanja u radu sistema podzemnih voda Beogradskih elektrana Iako se tretman otpada sprovodi ”Beogradske elektrane” žele da u skladu sa zakonskom regulati- uvere sve zainteresovane strane i vom, manipulisanje naftnim deri- pre svega, građane Beograda, da vatima sa odgovarajućim cisterna- ozbiljno shvataju svoju odgovornost ma i opremom, neophodno je pre- za stanje životne sredine. U tom cilju duzeti kontrolu kvaliteta zemljišta i radi se na: podzemnih voda u okviru spreča- vanja zagađenja zone zaštite izvori- 8.1 Povećanju ukupne efikasnosti sistema šta beogradskog vodovoda. U tom Povećanje ukupne efikasnosti siste- cilju sprovode se detaljna hidrogeo- ma, predstavlja smanjenje utroška loška, pedološka i geohemijska istra- uložene energije za isti grejni efekat. živanja na toplani Novi Beograd, a u Smanjenje utrošenog goriva i sirovi- budućnosti se planiraju i na dru- na direktno bi uticalo na smanjenje gim toplanama. emisije produkata sagorevanja.

214 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 8.6 PRAVLJANJE ZAŠTIĆENIM PRIRODNIM DOBRIMA U JP”SRBIJA ŠUME”, U ŠUMSKOM GAZDINSTVU BEOGRAD

Održavanje izletničkih šuma Beo- na zaštite zaštićenog prirodnog grada Gradska Uprava je poverila dobra. JP «SRBIJAŠUME» Šumsko gazdin- n Osnovao čuvarsku službu kao stvo «Beograd» čije su se aktivnosti bitan faktor zaštite i razvoja PIO tokom 2008. god., pored radova na «Avala». redovnom održavanju pod kojima n Opremio izletničke površine sa se podrazumeva grabuljanje i koše- parkovskim rustik elementima i nje travnjaka, održavanje higijene u to: šumi i oko javnih česmi i sanitarnih 1. Postavljene su informativne table objekata, sadnja sezonskog cveća, – 5 komada;

orezivanje i okopavanje žive ogra- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI de i šiblja, uklanjanje suvih stabala, 2. Postavljeni su putokazi – 10 koma- zaštita šume od entomoloških i fito- da; patoloških oboljenja, dežurstva oko 3. Uređena i održavana škarpa jed- memorijalnih objekata, odnosile i nosmernog puta na Avali u duži- na rekonstrukciju postojećih sadrža- ni od 8 km; ja kao i za izgradnju novih, za koje 4. Uređene i održavane pešačke staze je Gradska Uprava izdvojila određe- u dužini od 3 km; na sredstva, na inicijativu JP «SRBI- n Organizovao programe edukacije JAŠUMA». mladih kroz nastavu u prirodi (u Svakako je vredna pažnje rekon- saradnji sa nastavnicima OŠ «Vasa strukcija istočnog i zapadnog ste- Čarapić» iz Belog Potoka, organizo- peništa do Spomenika Neznanom vana je nastava u prirodi tokom tri Junaku na Avali kao i rekonstrukcija dana, a povodom proslave «Evrop- česme «Sakinac», jedne od najpozna- ske nedelje šuma» tijih i najstarijih česmi u Beogradu. n Prezentovao i popularisao zaštitno Obnova česme i prilaznih staza prirodno dobro izradom flajera sa koje povezuju kružni put na Avali i kartom Avale i opisom dozvoljenih česmu «Sakinac», kao i obnova gar- i nedozvoljenih radova u zonama nitura za sedenje u tom prostoru pod različitim režimom zaštite. omogućava građanima da prijatno n Na web adresi http://www.srbijasume. provedu vreme u prirodi. rs/prirodna dobra/ predeo izuzetnih odlika- Obnovljene drvene garniture za avala.html postavio najinteresantni- sedenje i pročišćene planinarske je činjenice o Avali i njenom sadaš- staze pružaju građanima moguć- njem statusu. nost kako pasivnog tako i aktivnog Obrenovački Zabran je takodje boga- odmora u prirodi. tiji za novoizgradjenu trim stazu U skladu sa donetim Rešenjem o koja je provučena kroz šumu i zato stavljanju pod zaštitu prirodnog je hladovina obezbedjena tokom naj- dobra Avala, staralac – upravljač većeg dela dana. zaštitnog prirodnog dobra uradio je Na ovom prostoru gde blizina reke sledeće: Save otvara razne mogućnosti za n Obeležavanje granica zaštićenog odmor u prirodi, trim staza dodatno prirodnog dobra i oznaka grani- oplemenjuje njegov sadržaj. ce i zona režima različitih stepe-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 215 Tokom 2007. i 2008. godine izgrad- n Opremio izletničke površine sa njom trim staze na Adi Ciganliji u parkovskim rustik elementima i šumi između jezera i rečnog nasi- to: pa tj. u blizini kupališta kao i trim 1. Postavljene su nadstrešnice sa staze u Bojčinskoj šumi, građanima stolovima – 4 kompleta; je omogućeno da se aktivno i potpu- 2. Postavljeni su stolovi sa dve klupe no besplatno rekreiraju u prirodi i u – 10 kompleta; ovim šumama. 3. Postavljene su klupe sa naslonom Redovno održavanje izletničkih – 20 komada; šuma Beograda, obnavljanje posto- 4. Postavljene su informativne table jećih sadržaja u njima i izgradnja – 4 komada; novih sadržaja kao što je zadnjih godina izgradnja tri navedene trim 5. Postavljeni su putokazi – 15 staze sasvim sigurno doprinosi kva- komada; litetnijem životu građana Beograda. 6. Postavljene su klackalice – 4 8. KOMUNALNE DELATNOSTI U skladu sa donetim Rešenjem o komada; stavljanju pod zaštitu prirodnog 7. Postavljene su ljuljaške – 4 koma- dobra «Kosmaj» i Godišnjeg progra- da; ma zaštite i razvoja PIO «Kosmaj» u 8. Postavljene su penjačice – 2 koma- 2008. godini je izvršena izrada Pro- da; grama i Planova čija implementaci- 9. Postavljene su korpe za smeće – ja omogućava ostvarivanje zaplani- 25 komada ranih strateških i prioritetnih ciljeva 10. Održavana škarpa useka i nasipa zaštite i razvoja PIO «Kosmaj». luga u dužini od 10 km; Na osnovu Programa zaštite i razvo- 11. Održavana prohodnost i higije- ja 2006. - 2010. godine, Programa na na pešačkim stazama u duži- zaštite i razvoja za 2008. godinu, ni od 13 km; i Plana opremanja PIO «Kosmaj» n Organizovao programe edukacije po dinamici za 2008. godinu, pored mladih kroz nastavu u prirodi radova na redovnom košenju staralac-upravljač uradio je sledeće: n Obezbeđivao sprovođenje propisanih režima zaštite preko službe čuvanja. n Održavao izletničke površine u okviru PIO «Kosmaj» površine za okupljanje građana na lokalnim manifestacijama i neposrednu okolinu oko Spomen kosturnice.

Dan šuma, 2008, Beograd, Knez Mihailova

216 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 8.7 AKTIVNOSTI SEKRETARIJATA ZA SAOBRAĆAJ U 2008. SA CILJEM ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE

Sekretarijat za saobraćaj, svestan cilj da destimulišu sve one koji sva- činjenica da zagađenje životne sre- kodnevno za prevoz do posla kori- dine u gradovima predstavlja ozbi- ste svoja vozila i opredeli ih da više ljan problem i da u oko 50% slučaje- koriste javni gradski prevoz. va potiče od izduvnih gasova i ispa- Studija «Parkiraj i vozi se» (Park and renja iz auspuha, nizom projekata i Ride), izrađena je sa ciljem da se merama tehničkog regulisanja utiče smanji zagušenje i sve veći broj zah- se na smanjenje zagađenja vazdu- teva za parkiranjem vozila u cen- ha u gradu. Uloga Sekretarijata pre- tru grada i ponudi kvalitetna alter- vashodno se ogleda u efikasnijem nativa za dolazak u centralnu zonu, 8. KOMUNALNE DELATNOSTI upravljanju i tehničkom regulisanju koja se uglavnom odnosi na dalje saobraćaja, ali i u pokretanju kon- povećanje kvaliteta usluge u javnom kretnih ideja koje bi doprinele pro- gradskom transportu putnika ali i meni navika u korišćenju određenih u obezbeđivanju mreže parkirališta vidova prevoza u gradu i afirmaci- izvan centralne zone na kojima bi ji Javnog gradskog prevoza, pešač- korisnici ostavili svoje vozilo i kre- kog i biciklističkog saobraćaja što za tanje do centralne zone nastavili jav- direktnu posledicu ima smanjenje nim gradskim prevozom. Studijom štetnosti izazvane izduvnim gaso- su definisana tri zonska prstena sa vima. mogućim lokacijama za uključenje u U predhodnoj godini izrađeno je sistem «Parkiraj i vozi se». nekoliko Studija koje su imale za

Zone sa mogućim lokacijama parkirališta za uvođenje u sistem "Parkiraj i vozi se"

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 217 Prvi prsten predstavlja zonu koja Aleksandra kao i Mirijevski bulevar. obuhvata nešto širi centar starog Severnu granicu ove zone predstav- gradskog jezgra tzv. ‘’kruga dvoj- ljaju naselja Kotež, odnosno Krnja- ke’’, i to najvećim delom na šumadij- ča. skoj strani grada. Ponuđene lokacije Osim pozitivnih saobraćajnih efeka- imaju za cilj da smanje izvestan broj ta, poboljšanje parkiranja i dinamič- vozila koje za odredište imaju naju- kog saobraćaja, primena ovog siste- žu centralnu zonu. ma dovela bi i do značajnog sma- Drugi prsten obuhvata central- njenja saobraćajnih gužvi, nervoze, ne gradske prostore na sva tri dela buke i zagađenja vazduha u central- grada Beograda. Na sremskom delu noj gradskoj zoni. grada, obuhvata prostor starog jez- Izradom Studije tarifa u parkiranju, gra Zemuna, stari i novi centar u 2008. godini analiziran je postojeći Novog Beograda, kao i delove grada tarifni sistem i utvrđen postupak za koji se nalaze unutar prostora novo- formiranje optimalne tarife sa pred- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI planirane saobraćajnice (unutrašnjeg loženim tarifnim sistemom za kon- magistralnog prstena) na potezu od kretna parkirališta. Cilj ove studi- Ulice Tošin bunar pa sve do novog je je bio da se postigne uravnoteže- mosta preko reke Save. Na šumadij- nje ponude i potražnje za parking skom delu grada u obuhvatu zone mestima, bolje iskoriste kapaciteti je prostor od novog mosta preko parking garaža i posebnih parkira- Save i Čukaričkog rukavca preko lišta, smanji obim saobraćaja, buke Careve ćuprije duž trase UMP-a sve i aerozagađenja u gradu, stvori ose- do Autokomande. Nadalje, granica ćaj sigurnosti kod vozača da će pro- ove zone se poklapa sa trasom Juž- naći slobodno parking mesto usled nog bulevara i Gospodara Vučića dobrog upravljanja parkiranjem, ali pa zatim nešto istočnije od današnje i stimuliše korišćenje javnog grad- trase Severnog bulevara dolazi do skog prevoza putnika. Omladinskog stadiona i Bogoslovi- Obeležavanjem novih žutih traka je, obuhvatajući i poziciju petlje Pan- rezervisanih za kretanje isključi- čevački most na šumadijskoj strani vo vozila javnog prevoza doprineće grada i banatskoj strani grada. povećanju protočnosti vozila javnog Treći prsten predstavlja zonu koja gradskog saobraćaja. Radi upozore- obuhvata najveći deo centralnog nja na poštovanje ovakve mere teh- kontinualno izgrađenog gradskog ničkog regulisanja saobraćaja spro- područja. U obuhvatu ove zone su: Deo Zemu- na i Novog Beograda, delovi Rakovice i Čuka- rice na prostoru od sao- braćajnice Trgovačke i Pere Velimirovića ka centru grada, delovi Vož- dovca i Savskog venca koji uključuju trasu sao- braćajnica Borske. Jugo- istočnu i istočnu granicu ove zone predstavljaju Ustanička ulica u vezi sa Bulevarom kralja

218 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI vedena je kampanja “Pomeri se s Izrada Studije povezivanja sport- puta, kad je traka žuta”. skih objekata Beograda u sistem Intezivirana je saradnja sa MUP-om biciklističkog saobraćaja sa elemen- - Upravom saobraćajne policije radi tima idejnih rešenja za potrebe Uni- kontrole žutih traka i kažnjavanja verzijade 2009, pored promovisanja nesavesnih vozača. bicikla kao osnovnog vida prevoza Početkom maja 2008. godine Direkci- tokom Univerzijade, ima za cilj raste- ja za javni prevoz uvela je rečni sao- rećenje gradskih saobraćajnica, sme- braćaj kao komplementarni sistem njenja obima saobraćaja i ostvarenja postojećem javnom gradskom pre- zdravijeg načina života. vozu, kako bi se rasteretile posto- Propisivanjem restriktivnih uslo- jeće linije javnog gradskog prevo- va za prolazak teretnih vozila kroz za, rasteretile gužve na mostovima, grad i redefinisanjem koridora kroz skratilo vremena putovanja, sma- koje se može odvijati tranzitni teret- njili broj vozila za sopstvene potre- ni saobraćaj, ali i ograničen vremeski be, smanjile frustracije i neudobnosti interval za kretanje teretnih vozila 8. KOMUNALNE DELATNOSTI prilikom korišćenja postojećeg auto- po gradu, proizvod je Studije „Una- buskog prevoza u letnjem periodu. pređenje režima kretanja teretnih Tako su Savom saobraćali brodići na vozila kroz grad radi snabdevanja“, linijama: Blok 70 - Ada Ciganlija R1 što će doprineti povećanju protočno- ( kupalište Beograd ), Blok 70 - Bran- sti saobraćaja kroz centralno grad- kov most R2 ( preko Ade ) i obe linije sko jezgro, smanjiti vreme zadržava- u suprotnom pravcu. Planirano je da nja teretnih motornih vozila u gradu se u narednoj godini više afirmiše i direktno imati uticaja i na smanje- ovaj vid prevoza uz uvođenje novih nje emisije izduvnih gasova i nivoa linija rečnog saobraćaja. buke. Iako još uvek vlada podeljeno mišlje- Kad je reč o parkiranju, dosadašnja nje oko toga da li je biciklizam vid pozitivna iskustava uslovila su dalje rekreacije ili savremeni stil života aktivnosti na utvrđivanju moguć- i način da se stigne od tačke A do nosti proširenja zona u kojima važi tačke B, sekretarijat za saobraćaj je u režim vremenskog ograničenja traja- protekloj godini izgradio oko 50 kilo- nja parkiranja. Delovi grada sa izra- metara biciklističkih staza kroz Beo- ženim nedostatkom parking mesta grad, uglavnom na novobeogradskoj su delovi Vračara i donjeg Dorćola. strani. U narednom periodu plani- Pojava velikog broja zahteva za par- ran je dalji nastavak izgradnje bici- kiranjem vozila u ovim delovima klističkih trasa i to: Centar grada grada uslovljava sve veći broj nere- – Dorćol, Centar grada – Mirijevo, gularnog parkiranih vozila, utiče na Centar grada – Zvezdara, Rakovica stvaranje urbanog haosa, degrada- – Ada Ciganlija, poprečne veze trasa ciju zelenih površina, ugrožavanje Rakovica – Banjica ili koridor Petlo- bezbednosti svih učesnika u sao- vo Brdo – Ada Ciganlija. Projekat braćaju, povećanje zagađenja, buke izgradnje biciklističkih staza svrsta- i stresa. Uvođenje «Zonskog» nači- va naš grad i društvo u rang savre- na parkiranja, doprineće boljim uslo- menih evropskih prestonica koje sve vima za parkiranje rezidencional- veću pažnju posvećuju razvoju eko- nih korisnika, povećanje izmenjivo- loške svesti kroz smanjenu upotrebe sti parking mesta, smanjenje vre- fosilnih goriva kao osnovnog vida mena u traženju slobodnog parking transportne energije. mesta, a kao rezultat toga imaćemo

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 219 grada sve veći broj put- ničkih automobila koja koriste prirodni gas ili elektro pogon. U narednom periodu aktivnosti bi trebalo usmeriti ka stimulisanju ovakvih mera, obzirom da čak 93% od ukupnog broja registrovanih vozila predstavljaju putnučki automobili. Studija utvrđivanje optimalne širine pešačkog koridora u zavisnosti 8. KOMUNALNE DELATNOSTI od intenziteta pešačkog toka i nivoa opsluživa- smanjenje broja nepropisno parkiranja koju je izradio Institut saobraćaj- nih vozila, buke i aerozagađenje. nog fakulteta u Beogradau, a koju je naručio Sekretarijat za saobraćaj 2008. godine odrediće dalje aktiv- nodti na afirmaciji pešačkog saobra- ćaja. U sklopu ovih aktivnosti planirano je da se uradi projekat kontrole pristupa pešačkoj zoni Knez Mihaj- love ulice, izvrši postavljanje kombinovane saobraćajne opreme, fik- snih saobraćajnih stubića, žardinje- ra i potapajućih stubića. Takođe u toku je izrada kampanje „Bez automobila u centru grada“ koja ima za cinj promovisanje zdravijeg načina života, stimulisanje korišćenja javnog gradskog prevoza i afirmisanje pešačenja. Na smanjenje aero zagađenja i buke u značajnoj meri doprineće završetak izgradnje dela obilaznice koja tranzitni teretni saobraćaj preko Ostruž- ničkog mosta vodi ka autoputu E-75, U toku 2008. godine nastavljena izgrađeni delovi petlji Autokoman- je saradnja sa Direkcijom policije, da za smer ka Nišu i petlje Meda- Uprave za informacione tehnologije, ković za smer ka Zagrebu, nabav- u cilju utvrđivanja stepena motori- ka novih autobusa sa EURO 3 moto- zacije kao jednog od glavnog uzroč- rom, formiranje novih rečnih linija nika aerozagađenja. Iako do sada javnog gradskog prevoza, moderni- nisu vršene kampanje niti posto- zacija centra za upravljanje saobraća- je stimulativne mere za korišće- jem, semaforizacija 13 raskrsnica. nje pogonskih goriva koja izazivaju manja aerozagađenja, sa grafikona U narednoj godini planirane su možemo videti da je na ulicama Beo- aktivnosti koje se odnose na uprav-

220 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI ljanje saobraćaja i podizanju nivoa saobraćajnih nezgoda, povećanje bezbednosti učesnika u saobraćaju, svesti ostalih učesnika u saobraća- rasterećenju gradske ulične mreže, ju (vozača) na problem bezbednosti razvoju i primeni novih pristupa u motociklista, poštovanje saobraćaj- zaštititi životne sredine. U sklopu nih propisa od strane motociklista. toga izdvajamo: n Kampanju „Uvođenje reda u zau- n Kampanju „Bezbednost dece u stavljanju i parkiranju vozila“ čiji saobraćaju“ koja će na edukativan će zadatak biti da utiče na pro- način uticati na povećanje bezbed- menu svesti vozača koji nemarno nosti dece u saobraćaju. uz „četiri migavca“ ostavljaju svoja n Kampanju „Bezbednost motorci- vozila na kolovozu što u velikom klista“ čiji će zadatak biti da utiče broju slučajeva dovodi do saobra- na povećanje bezbednost motorci- ćajnog kolapsa. klista u saobraćaju, smanjenje broja 8. KOMUNALNE DELATNOSTI

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 221 8.8 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI – MERE KOJE JE SPROVEO GSP «BEOGRAD» -

GSP „Beograd“, kao najveće tran- đevinsko zemljište je tokom izra- sportno preduzeće u oblasti jav- de Transportnog modela Beograda nog prevoza putnika u jugoistočnoj utvrdila vidovnu raspodelu putova- Evropi, pitanje zaštite životne sre- nja u Beogradu. dine smatra izuzetno važnim, zbog Uočava se da se najveći deo putova- čega u okviru strateškog razvojnog nja realizuje sistemom javnog grad- plana veliki značaj pridaje ekološki skog prevoza (52,86%), što je rezultat održivom razvoju i tokom 2008.godi- aktivnosti koje grad sprovodi u javne je pokrenut projekat Uspostavlja- nom prevozu. Visoko učešće javnog 8. KOMUNALNE DELATNOSTI nja sistema menadžmenta zaštitom prevoza u ukupnom broju putovanja životne sredine u skladu sa zahtevi- na nivou grada bi moralo da pred- ma ISO 14001:2004. stavlja i dalje strateški cilj grada Beo- Aktivnosti koje GSP sprovodi sa grada pošto predstavlja osnov održi- ciljem zaštite životne sredine su vog razvoja. usmerene u više pravaca: Ostvarivanje ovog cilja daje značaj- 1. Zadržavanje visokog stepena uče- ne rezultate u oblasti ekologije (zašti- šća javnog prevoza u transporta životne sredine, usled smanjenja tu putnika (mobilnost u JGPP-u i broja putničkih automobila u saobra- vidovna raspodela putovanja) ćaju), ali i optimizuje način korišće- Dnevna mobilnost u Beogradu izno- nje gradskog građevinskog zemlji- si oko 2.18 putovanja/dan. Prognozi- šta. ra se da će mobilnost do 2021. godine GSP „Beograd“ je i u 2008. godini dostići nivo od 2,50 putovanja/dan. ostvario značajne rezultate u obla- Učešće vidova prevoza u realizaci- sti poboljšanja kvaliteta prevoza, što ji putovanja (vidovna raspodela) je rezultuje održavanje visoke mobil- vrlo značajan parametar sa aspekta nosti u javnom prevozu. Aktivno- održivog razvoja. Direkcija za gra- sti koje se sprovode sa ovim ciljem su usmerene ka Motocikli povećanju ponude Bicikli 0,10% Ostalo 0,55% 0,53% i kvaliteta prevo- zne usluge: 21,55% n Ostvaruje se kontinuirani rast obima realizacije transportnog

Gradski prevoz rada, tako da je u 52,86% 2008. godini transportni rad izra- žen u mesta-kilo-

Pešaci metrima pove- 24,41% ćan za oko 5% u odnosu na prethodnu godinu; Slika 1. Vidovna raspodela putovanja u Beogradu (MODAL SPLIT)

222 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Tabela 1. Prosečan broj vozila u radu u 2007. i 2008. godini po podsistemima (radni dan)

Indeks Tip vozila 2007. 2008. 2008/2007. TRAMVAJ 98 117 119 TROLEJBUS 86 86 100 AUTOBUS 560 574 103 Ukupno GSP „Beograd” 744 777 104 U 2008. godini prosečan broj vozila ganizacija i na mreži linija uspo- u radu bio je za 4% veći nego prose- stavljanjem osam novih redovnih čan broj vozila u radu u 2007. godi- linija javnog prevoza i ukidanjem ni . dve linije). Tabela 2. Ostvareni transportni rad u 2007. i 2008. godini 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Indeks Red . Naziv proizvoda Jed. Ostvareno Ostvareno br. usluge mere 2007. 2008. 2008/2007.

1 . vozilo-kilometri km7 7 .186 .693 79 .716 .838 103 2 . časovi rada h 4.356.616 4.513.385 104 3 . mesta-kilometri (000) mkm 10.544.581 11.084.980 105

Tabela 4. Ukinute redovne linije u toku Svi pokazatelji transportnog rada 2008. godine u 2008. godini beleže povećanje, u odnosu na 2007. godinu, (vozilo- Broj i naziv linije kilometri za 3% a mesta-kilometri 36 (Trg Republike – Viline vode za 5%). – Dunav stanica) n Podizanje nivoa komfora sistema, 406 (Voždovac – Stara Lipovica u cilju održanja i povećanja učešća /Trebež/) javnog prevoza u ukupnom broju putovanja; U periodu od juna do septembra n Kontinualno unapređenje mreža bilo je uspostavljeno šest sezonskih linija u skladu sa prevoznim zah- linija. tevima (u 2008. godini vršena reor- Tabela 3. Nove redovne linije uspostavljene u toku 2008. godine Broj i naziv linije 552 (Glavna železnička stanica – Umka) 408 (Voždovac – Trešnja) 534 (Vidikovac - / Ripanj /centar/) 49 (Topčider /letnja pozornica/ - Ul. Pere Velimirovića) 406 (Voždovac – Rakovica selo /škola/) 711 (Novo bežanijsko groblje – Ugrinovci) 25P (Karaburma 2 – MZ Kumodraž) 709 (Zemun /Novi grad/ - Plavi horizonti)

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 223 Tabela 5. Sezonske linije u toku 2008. 2. Uspostavljanje sistema menadžmenta godine kvalitetom i sistema menadžmenta zaštitom životne sredine Broj i naziv linije Početkom 2008. godine dobijen je 400 (Slavija /Birčaninova/ sertifikat ISO 9001:2000 od strane – Vrh Avale) sertifikacionog tela TÜV SÜD Mana- ADA 1 (Trg Republike - gement Service GmbH za oblast Vidikovac) TRANSPORT PUTNIKA. ADA 2 (Zemun/Novi grad/ Nakon dobijanja sertifikata ISO – Blok 70 A) 9001:2000 najviše rukovodstvo GSP ADA 3 (Konjarnik – Ada „Beograd’’ je pokrenulo projekat Ciganlija) Uspostavljanja sistema menadžmen- ADA 4 (Mirijevo – Ada ta zaštitom životne sredine u skladu Ciganlija) sa zahtevima ISO 14001:2004. Tako su se stekli uslovi za zajedničko ADA 5 (Bežanijska kosa – Blok 8. KOMUNALNE DELATNOSTI sprovođenje dva standarda-Objedi- 70 A) njeni sistem upravljanja ili Integri- sani sistem menadžmenta (IMS). U Izmenjene su trase na šest linija, skladu sa tim Odbor za kvalitet pre- produžene trase na devet i skraćene imenovan je u Odbor za IMS, for- trase na dve linije. miran je Centar za IMS i sve osta- Delimičnu izmenu trase pretrpelo je le aktivnosti su sprovođene u formi šest linija, dok su trase na dve linije integrisanog sistema menadžmenta. skraćene. Na devet linija izvršeno je produženje trase. Tabela 6. Izmene trasa na linijama javnog prevoza u toku 2008. godine Broj i naziv linije nakon izmene 44 (Topčidersko brdo /Senjak/ - Viline vode /Dunav stanica/) 77 (Zvezdara – Bežanijska kosa /Bolnica/) 504 (Miljakovac 2 – Resnik /Žel. stanica/) 42 (Slavija /Birčaninova/ – Banjica /VMA/ - Petlovo brdo) 33 (Pančevački most/ŽS/ - Kumodraž) 57 (Banovo brdo – Naselje Golf) 89 (Vidikovac – Čuk. padina – Novi Beograd /Blok 61/) 91 (GŽS – Ostružnica /Novo naselje/) 92 (GŽS – Ostružnica /Karaula/) 512 (Banovo brdo – Sremčica /Naselje Gorica/) 602 (Novi Beograd/Blok 45/ – SRC Surčin) 67 (Zeleni venac – Novi Beograd /Blok 70A/) 71 (Zeleni venac – Bežanija /Ledine/) 87 (Čukarička padina - Banovo brdo – Čukarička padina) 79 (Dorćol SRC ‘’M. Muškatirović’’ – Mirijevo 4) 65 (Zvezdara 2 – Novo bežanijsko groblje) 534 (Cerak vinogradi – Ripanj /centar/) 76 (Novi Beograd /Blok 70A/ - Bež. kosa /bolnica/)

224 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Centar za IMS je u toku 2008. godi- n Obrazovanje i obuka zaposlenih za ne, na nivou GSP „Beograd“, reali- PARETO metodu sa instaliranjem zovao: softvera (za 25 zaposlenih) n održavanje i stalno poboljšanje n Obrazovanje i obuka zaposlenih za poslovnih procesa, poboljšanje ISHIKAWA metodu sa instalira- dokumentacije i izrada nove doku- njem softvera (za 25 zaposlenih) mentacije, kao rezultat višemeseč- n Obrazovanje i obuka zaposlenog rada 9 imenovanih timova (za nih o značaju Integrisanog siste- 9 procesa), Sektora za Bezbednost ma menadžmenta i standarda ISO i zaštitu na radu (BZNR), Zašti- 9001:2000 i ISO 14001:2004 po sao- tu životne sredine (ZŽS) i Protiv- braćajnim pogonima i organizacio- požarnu zaštitu (PPZ) i Centra za nim jedinicama GSP-a IMS: n Obrazovanje i obuka menadžmen- n Priručnik o upravljanju kvaliteta za Senior lidere (trodnevni semi- tom nar) 8. KOMUNALNE DELATNOSTI n Priručnik o sistemu zaštite život- n Obrazovanje i obuka menadžmen- ne sredine ta o značaju Integrisanog siste- n Priručnik o upravljanju doku- ma menadžmenta i standarda ISO mentacijom 9001:2000 i ISO 14001:2004 n Dokumentacija poboljšanih 9 procesa sa 39 procedura 3. Unapređenje voznog parka n Poboljšane i implementirane nove revizije 9 QSP-sistemskih proce- U 2008. godini GSP „Beograd“ je dura za sistem kvaliteta sa prate- nastavio trend obnavljanja autobu- ćim formularima skog voznog parka sa osnovnim n Dokumentovane i implementira- ciljem podizanja pouzdanosti rada, ne nove sistemske procedure za nivoa konfora i što je posebno važno integrisani sistem menadžmen- ekoloških performansi, čime se daje ta (15 ISP-integrisanih sistemskih konkretan doprinos održivom razvo- procedura i 3 ESP- procedura za ju grada u smislu smanjenja emisije zaštitu životne sredine, sa sa pra- izduvnih gasova i buke. tećim formularima) Značajna finansijska sredstva izdva- n Implementirali Radna uputstava jaju se za unapređenje podsistema (29 radnih uputstava iz procesa na elektro pogon čije kvalitetno i održavanja vozila i jedno radno bezbedno funkcionisanje u najvećoj uputstvo za rukovanje MSDS meri doprinosi unapređenju život- listama-opasnim materijama) ne sredine. n Distribucija usvojene dokumentacije IMS-a. n sproveo interni audit, propisao i pomogao u realizaciji preventivnih 12% 13% i korektivnih mera n sproveo preispitivanje integrisanog sistema menadžmenta, uoča- vanjem neusaglašenosti u imple- 26% mentaciji predloženih poboljšanja, 49% n Izradio i pružio pomoć u realizaciji Programa za ostvarivanje ciljeva Slika 2. Zastupljenost tipova motora u autobusima GSP «Beograd» EMS (13 programa)

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 225 4. Obnova infrastrukture tija Popovića dužine 660 m dvoko- losečne pruge. GSP „Beograd“ u saradnji sa grad- početak radova: . skom upravom u svojim planovima oktobar 2007. godine ima za cilj stalno unapređenje podsistema na elektropogon kao i uvođe- kraj radova: . nje novih ekološki čistih podsistema mart 2008. godine visokog kapaciteta kao što je LRT. n Sanacija tramvajske pruge i kon- Tokom 2008. godine nastavljena je taktne mreže u Bulevaru Vojvode realizacija projekta rekonstrukcije Mišića dužine 1700 m dvokoloseč- tramvajske infrastrukture – pruga ne pruge. i kontaktne mreže (započeta 2002. početak radova: . godine, iz kredita Evropske investi- avgust 2008. godine cione banke) i to: n Rekonstrukcija tramvajske pruge

8. KOMUNALNE DELATNOSTI i kontaktne mreže na Starom savskom mostu od raskrsnice kod eko- nomskog fakulteta do Starog saj- mišta dužine 975 m dvokolosečne pruge. početak radova: . oktobar 2007. godine kraj radova: . mart 2008. godine n Sanacija tramvajske pruge i kon- Slika 4. Sanacija tramvajske pruge i taktne mreže u ulici Zemunski put kontaktne mreže u ulici Zemunski od Starog sajmišta do ulice Milen- put

Slika 3. Rekonstrukcija Starog savskog mosta

226 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI kraj radova: . u cilju unapređenja i zaštite životne januar 2009. godine okoline: Tokom rekonstrukcije se primenjuje ZAGAĐENjE VAZDUHA najsavremeniji sistem gornjeg stroja po EC (Europen comitet) normama. n Izvedeni su radovi na instalaci- Primenom oslanjanja na kontinual- ji klimatizacije prostora prodaje u nu elastičnu podlogu i ugradnjom objektu GSP-a na Dorćolu; filter blokova oko šine, nivo buke se n Izvršena je nabavka i ugradnja značajno smanjuje, dok su vibracije klima uređaja; svedene na minimum. Obzirom da n Izvršeno je ispitivanje uslova radne je tramvajska pruga položena u kon- sredine u zimskom i letnjem peri- tinualno izgrađenom stambenom odu; tkivu dobijeni efekti, sa stanovišta n Izvršen je remont ventilacije za kvaliteta života, su nemerljivi. odvođenje izduvnih gasova iz ser- visnog dela u OJ ITP (u Bul. Despo- ta Stefana) i u SP ‘’Novi Beograd’’. 8. KOMUNALNE DELATNOSTI 5. Mere koje se sprovode u GSP ‘’Beograd’’ ČISTA VODA I OTPADNA VODA GSP „Beograd“ sprovodi i „Akcioni plan zaštite životne sredine“ koji je n Sprovedena je (tri puta) procedura sačinjen u saradnji sa stručnjacima provere kvaliteta otpadnih voda. Evropske banke za obnovu i razvoj. Utvrđeni kvalitet potpuno zadovo- U toku 2008. godine, na osnovu ljava propisane mere; Akcionog plana zaštite okoline, GSP „Beograd“ je sproveo niz aktivnosti Slika 5. Nikl-kadmijumski revitalizovani i rekonstruisani akumulatori za tramvaje i trolejbuse Projekat Sekretarijata za zaštitu životne sredine u saradnji sa GSP-om, izvođač: IHIS, naučno tehnološki park, Zemun

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 227 n Izvršena je sanacija sanitarnih čvo- KONTAMINACIJA TLA rova u staroj upravnoj zgradi na n Sprovodi se stalna mera čišćenja lokaciji Dorćol. parking prostora i sprečava konta- n Izvršeno je postavljanje mobilnih minacija zemljišta; toaleta na terminusima; n Izvršeno je čišćenje i odvoz mulja n Izvršena je sanacija kanalizacio- od pranja garaža u SP ‘’Novi Beo- ne cevi otpadnih voda u SP ‘’Novi grad’’, kao i čišćenje slivnika i sliv- Beograd’’. ničkih veza, kompletno pranje servisa ‘’Depo Dvojka’’ i OJ ITP. RUKOVANjE OTPADOM n Nabavljeno je višenamensko vozi- n Redovno ažuriranje evidencija o lo ‘’MULTIKAR’’ za čišćenje šina otpadnim materijama (sekundar- (može da čisti i lišće u jesen, sneg nim sirovinama); kad se montira raonik, a može i da n Izvršena je izrada uverenja o karak- posipa so zimi po potrebi).

teru otpada za korišćeno ulje i . 8. KOMUNALNE DELATNOSTI materijal iz taložnika i separato- ra, kao i za otpadnu jonsku masu (mera inspekcije za zaštitu život- ZDRAVLjE I BEZBEDNOST ne sredine, kao posledica remonta hemijske pripreme tehničke vode n Izvršen je remont energetskih tran- u kotlarnici SP ‘’Novi Beograd’’), sformatora; rešenja o kategoriji otpada, doku- n Izvršena je nabavka novih kada za menta o razvrstavanju i dokumen- tvrdo hromiranje u sektoru tehnič- ta o preuzimanju otpada za gore ke podrške, OJ ITP; navedene vrste otpada; n Redovno sprovođenje ispitivanja n Izrađene preporuke za razvrstava- i podešavanja merno – sigurno- nje i rukovanje opasnim otpadom; sne opreme u svim pogonima GSP ‘’Beograd’’; n Otpočelo se sa sprovođenjem ino- vacione tehnologije na otpadnim n Redovno sprovođenje periodič- nikl-kadmijumskim akumulatori- nih pregleda oruđa za rad u svim ma, odnosno na njihovoj ponov- pogonima prema zakonski propi- noj upotrebi u elektro-vozilima sanim rokovima pregleda; nakon revitalizacije i rekonstruk- n Izvršena je Procena rizika rad- cije, u saradnji sa Naučno-tehno- nih mesta sa povećanim rizikom loškim parkom IHIS, iz Zemuna i u okviru koje je utvrđen kvalitet Gradskog sekretarijata za zaštitu radne sredine i donet je Akt o pro- životne sredine.

Slike 5 i 6: Izgled višenamenskog vozila ‘’MULTIKAR’’ za čišćenje šina

228 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI ceni rizika sa merama za poboljša- n Sprovedena je nabavka mašina za nje radne sredine; pranje toplom vodom pod priti- n Redovno sprovođenje dezinfekci- skom sa pratećom opremom; je, dezinsekcije i deratizacije vozi- n Izrađene su preporuke za skladi- la, objekata i površina oko objeka- štenje, pakovanje i rukovanje opa- ta preduzeća prema ugovoru i van- snim materijama i mere zaštite; rednim zahtevima iz pogona; n Formiran je registar MSDS listi n Izvršena je nabavka elektromateri- (Sigurnosnih listi, Uverenja o opa- jala (u protiveksplozivnoj zaštiti) za snoj materiji) prema članu 24. Zako- osvetljenje farbarske radionice u SP na o bezbednosti i zdravlju na radu ‘’Kosmaj’’; (‘’SL.glasnik RS’’, br.101/2005); n Završena je sanacija krova u sekto- n Redovno su ažurirane liste opa- ru tehničke podrške, lokacija Dor- snih materijala koji se nabavljaju za ćol, potrebe preduzeća; n n Izvršena je dislokacija dizel- Lična i zaštitna sredstva i oprema 8. KOMUNALNE DELATNOSTI el.agregata u SP ‘’Novi Beograd’’; se redovno nabavlja; n Završena je rekonstrukcija hale drugog servisa u SP ‘’Novi Beo- grad’’;

Slike 7 i 8: Izgled rekonstruisane hale i kanala drugog servisa u SP ‘’Novi Beograd’’

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 229 8.9 JKP ,,BEOGRAD PUT,,

Aktivnosti u funkciji zaštite životne sredine u toku 2008.

Aktivnosti Sektora za proizvodnju n Modernizacija kanala od postroje- asfaltnih i betonskih proizvoda u nja za proizvodnju asfalta do talož- okviru koga se obavlja proizvodnja nika, u Cvetkovcu. asfaltnih masa, livenog asfalta, poli- n Sređivanje kanala u radionici u mermodifikovanog bitumena, emul- Cvetovcu, dovođenje u funkciju zije, betona i betonskih elemena- suvog kanala i uklanjanje jame za ta, separisanje materijala i laborato- otpadni materijal iz kanala. 8. KOMUNALNE DELATNOSTI rijska ispitivanja materijala, u toku n Uređivanje doline reke Koluba- 2008. koje su preduzete u funkciji re u Cvetovcu u saradnji sa ,,JPV zaštite životne sredine. Srbija vode,, i ,,VPC Sava Dunav,, n Periodično kontrolisanje uzoraka uz odvoženje 5000m3 nepropisno voda sektora od strane, Gradskog skladištenog materijala, van kruga zavoda za javno zdravlje - Centar sektora, od strane meštana. za higijenu i humanu ekologiju, 4- n Propisno oivičavanje deponije soli, puta u toku 2008. godine. u Cvetovcu. n Periodično merenje emisije opa- n Stavljanje mobilnih ograda i omo- snih i štetnih materija u vazduhu gučavanje pristupa trafostanica- iz emitera asfaltnih baza. ma. Od strane Mašinskog fakulteta u n Ozelenjavanje pojednih delova po- Beogradu i A.D. Zaštita na radu i vršina. zaštita životne sredine Beograd, 3- n Demontaža i uklanjanje privreme- puta u toku 2008. godine. nog objekta sklonom padu. n Zamena filter vreća na otprašivači- n Slaganje i grupisanje buradi i aditi- ma po suvom postpku na postroje- va prema vrsti i sadržaju. njima za proizvodnju asfalta. n Pokretanje aktivnosti za postupak n Nabavka mašina za proizvodnju otpisa opreme kojoj je istekao teh- livenog asfalta-koherice LH koje nološki vek. koriste Eurodizel Gorivo. n Pokretanje postupka za predlog n Selektovanje otpada i odlaganje na otpisa opreme skladištenih neupo- propisno mesto uz redovno odr- trebljvih betonskih elemenata. žavanje i čišćenje celog kruga slivnika. n Učešće na seminaru za obrazovanje o zaštiti sredine u Beogradu, u n Uređivanje kanala za servisiranje organizaciji Sekretarijata za zaštitu građevinskih mašina. životne sredine Beograda. n Izgradnja taložnika za postrojenje za separaciju materijala.

230 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 8.10 IZVEŠTAJ O REALIZACIJI PROGRAMA ZAŠTITE I RAZVOJA SPOMENIKA PRIRODE BOTANIČKA BAŠTA „JEVREMOVAC“ ZA 2008. GODINU

Botanička bašta “Jevremovac“ je na prostora Bašte, i dopunjena je baza osnovu Uredbe Republike Srbije pro- podataka. Nažalost, zbog nepostoja- glašena za Spomenik prirode II kate- nja adekvatne prostorije za čuvanje gorije sa posebnim režimom (Službe- semena, smanjena je mogućnost for- ni galsnik. Br. 23, str. 777 - 778, god. miranja veće zbirke semena. Index LI, 29. 06. 1995.), te stoga svake godi- seminum, koji bi Botanička bašta ne planira i sprovodi niz aktivnosti kao obrazovno - naučna institucija koje su zacrtane u srednjoročnom trebalo da ima, nije štampan ni ove (2006. - 2010. god.) Progarmu zaštite godine . i razvoja spomenika prirode. U toku 2008. godine Botanička bašta 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Tokom 2008. godine nastavljen je je odvojila deo svojih sredstava za rad na popunjavanju novoformirane uspešnu realizaciju programa nabav- sistematske parcele Dicotyledones, ke, servisiranja i popravke neophod- unešeno je oko 65 novih vrsta zelja- ne opreme, alata i drugih sredsta- stih biljaka, od čega 5 endemičnih, va za održavanje bašte, prvenstveno što bi sa prethodnim stanjem iznosi- za rad za zaposlene koji su direktno lo preko 400 biljnih vrsta. odgovorni za poslove održavanja i Formirana edukativna parcela sa gajenja biljaka. retkim i ugroženim biljkama Srbi- U skladu sa godišnjim programom je Ex situ uslovima Bašte je redov- aktivnosti na održavanju i uređe- no održavana i dopunjavana novim nju otvorenog prostora Botaničke vrstama. bašte, koji smo i ove godine utvrdili Kupovinom i poklonom od privat- sa JKP „Zelenilo Beograd“, obavljeni nih rasadnika u Botaničku baštu su redovni sezonski poslovi kao što je uneto oko 118 novih drvenastih su: košenje i odvoz trave, seča staba- vrsta i varijeteta koje su posađe- la, oblikovanje krošnji, sakupljanje i ne većinom u Japanskom vrtu i na odvoženje lišća na deponiju, sezon- mesto bivšeg ružičnjaka. Kupljeno je sko orezivanje i okopavanje žbuna- i oko 70 trava i sukulentnih biljaka stih biljaka i sl. Uz redovno održa- koje su zasađene na posebnoj povr- vanje bašte, a i kao vid zaštite pose- šini pripremljenoj za tu namenu. tilaca, JKP „Zelenilo Beograd“ je uz U Botaničkoj bašti je sakupljena veća saglasnost Zavoda za zaštitu priro- količina samoniklih drvenastih vrsta de Srbije ove godine realizovalo obi- i posađena u postojeće leje, gde ove man posao na uklanjanju trulih, pre- godine ima po približnoj proceni starelih i potencijalno opasnih sta- oko 3000 komada, ginka, tise, albici- bala i grana sa otvorenog prostora je, zeleničeta i dr. Zasađene biljke su bašte. Takođe, kao i ranijih godina, adekvatno negovane i pripremljene u više navrata su obavljeni tretmani za dalju upotrebu. protiv komaraca (zamagljivanjem sa zemlje), kao i protiv sitnih glodara. Nastavljeno je sa aktivnostima na Pored toga, preduzimane su uobiča- formiranju ekstenzivne kolekcije jene aktivnosti na sprečavanju ula- semena biljaka koje žive u Bašti. ska brojnih pasa lutalica. Na osnovu Sakupljeno je seme oko 100 vrsta već ostvarenog dogovora i saradnje najznačajnijih biljaka sa otvorenog

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 231 sa preduzećem „Ekosan“ oko redov- toku su završni radovi na izlivanju nog fitosanitarnog održavanja sta- nove betonske ograde. klene bašte izvršena su neophod- Na osnovu ranijeg rešenja republič- na tretiranja insekticidima i fungici- kog inspektora zaštite na radu, kao dima. Takođe, izvršene su redovne i građevinskog inspektora grada deratizacije i dezinsekcije Upravne Beograda, veliki staklenik je i dalje zgrade, zgrade Katedre za ekologiju zatvoren za posete. i geogrfiju biljaka i radnih prostorija Projektantski tim angažovan od u Stakleniku. strane Sekretarijata za komunalne U toku 2008. godine završeni su i stambene poslove grada Beogra- radovi na izradi automatskog zaliv- da, sačinjen od stručnjaka Arhitek- nog sistema, započeti su i trenutno tonskog fakulteta (nosioci projek- se izvode građevinsko – arhitekton- ta), Građevinskog fakulteta, Zavoda ski radovi na rekonstrukciji ograde i za zaštitu spomenika kulture Grada upravne zgrade Instituta za botani- Beograda i preduzeća „BDSP“ zavr- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI ku i Botaničke bašte „Jevremovac“. šio je glavni projekat rekonstrukcije Za sve radove pribavljena su mišlje- staklenika, Projekat je prošao revizi- nja nadležnih institucija: Ministar- ju i dobio pozitivno mišljenje tehnič- stva životne sredine i prostornog ke kontrole. Sekretarijata za komu- planiranja i Zavoda za zaštitu pri- nalne i stambene poslove je dobio rode Srbije. Zajedno sa Upravom pozitivno rešenje Skupštine grada o radove redovno prati i daje kori- odobrenju sredstava za finansiranje sne sugestije Inspekcija Ministarstva rekonstrukcije staklenika. Sekreta- životne sredine i prostornog plani- rijat je pokrenuo proceduru pribav- ranja. Zbog ugroženosti i prošire- ljanja dokumentacije neophodne za nja prostora za smeštaj herbarijum- raspisivanje tendera, koja se očekuje skog i bibliotečkog fonda, Skupšti- do kraja ove godine. na grada Beograda je odobrila sred- U međuvremenu, s obzirom da je stva za rekonstrukciju i adaptaciju počela zimska sezona, objekat smo tavanskog prostora u upravnoj zgra- zaštitili plastičnim folijama kako bi di Instituta za botaniku i Botaničke se sprečilo prokišnjavanje i izmrza- bašte „Jevremovac“ u kojoj se nalaze vanje biljaka i olakašalo održavanje Biblioteka i Herbar. Biološki fakultet minimalne neophodne temperature je putem javnog poziva izabrao izvoza zimski period 2008.-09. godine. đača radova, preduzeće „Modulor“ U sklopu realizacije Glavnog projek- iz Beograda. ta uređenja otvorenih površina Bota- Sekretarijat za komunalne i stam- ničke bašte, završen je idejni proje- bene poslove grada Beograda i Gra- kat rekonstrukcije starih i izgradnje đevinski fakultet su završili galv- novih staza. Protivpožarni hidrant- ni projekat za sanaciju i rekonstr- ski sistem je u fazi projektovanja kciju ograde i kapija na Botaničkoj i priključen je projektu uredjenja bašti „Jevremovac“. Grad Beograd je otvorenog prostora bašte koji radi obezbedio sredstva za ovaj projekat i Sekretarijat za komunalne i stam- odobrio Sekretarijatu za komunalne bene poslove grada Beograda. Osta- i stambene poslove da raspiše tender la protivpožarna oprema se servisi- i izabere izvođača. Kao izvođač iza- ra u skladu sa zakonskim odredba- brano je preduzeće „Q&Q“ United iz ma o protivpožarnoj zaštiti. U sklo- Beograda, a rok za završetak rado- pu realizacije Glavnog projekta ure- va je 300 dana. Izvođač je u avgustu đenja otvorenih površina Botanič- započeo sa radovima na ogradi i u ke bašte očekuje se završetak posla

232 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI na postavljanju novog parkovskog za decu iz specijalnih osnovnih i mobilijara. srednjih škola, domova, nezbrinu- Botaničku baštu „Jevremovac“ te, iz izbegličkih kampova, socijalno tokom 2008. obišlo je preko 36 000 ugrožene dece, kulturno umetničkih posetilaca, ali kako je besplatan ulaz društava, terapeutskih grupa, Bota- u Baštu dozvoljen deci do 7 godina ničku baštu je tokom ove godine, sa u pratnji punoletnih osoba, studen- stručnim vodičem obišlo preko 500 tima, trudnicama, vojnicima, sarad- posetilaca. Preko 2000 posetilaca je i nicima i gostima Instituta za botani- ove godine obišlo baštu sa stručnim ku, ukupan broj poseta je bio znat- vodičem kao rezultat dugogodišnje no veći. saradnje sa Savetom za ekologiju SO Tokom organizovanih poseta sarad- Stari grad. nici Biološkog fakulteta, kao i studen- U zaštićenom prirodnom dobru ti završnih godina i poslediplomskih „Botanička bašta Jevremovac“ toko studija realizovali su jednočasov- 2008. godine organizovano je par na vodjenja u okviru kojih posetio- izložbi u saradnji sa Bonsai druš- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI ce upoznaju sa istorijatom i funkci- tvom Beograda kao i sa Mikološkim jama Botaničke bašte „Jevremovac“, društvom Srbije. najznačajnijim biljkama naših kraje- Održano je nekoliko Konferencija va, najznačajnijim i najatraktivnijim za štampu Ministarstva životne sre- egzotičnim biljkama iz različitih kra- dine i prostornog planiranja, Sajma jeva sveta, ugroženim biljkama naše Beograd i Ministarstva za poljopri- i svetske flore. Tokom 2008. godine, vredu. kroz organizovane grupne posete sa Organizovan je veći broj promocija teritorije čitave Srbije, pre svega škol- knjiga, raznih ekoloških akcija i pro- skih ekskurzija osnovnih i srednjih izvoda, kao i nekoliko javnih mani- škola, studenata sa drugih fakulteta, festacija povodom značajnih doga- zainteresovanih gradjana i turista, đaja u 2008. – Međunarodni muzički kroz Botaničku baštu su prošla 21 festival Eurosong 2008., Svetski dan 982 posetioca. U okviru besplatnih zaštite životne sredine, Festival pri- Humanitarno-edukativnih poseta, rode .i .dr .

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 233 8.11 UPRAVA ZA VODE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI

Vodosnabdevanje

U skladu sa Odlukom o prečišćava- 10 povezano na centar preko GSM nju i distribiciji vode („Službeni list modema, a 9 optičkim vezama. Cen- grada Beograda“ br.23/05) održava- tralizovanom kontrolom rada siste- nje javnih česmi i fontana prešlo je ma smanjeni su troškovi poslova- u nadležnost JKP „Beogradski vodo- nja i unapređena je efikasnost rada vod i kanalizacija“ od 01. 01. 2006. sistema, uvođenjem najsavremenije godine. U tom trenutku u progra- opreme (frekventni regulatori, soft mu za održavanje bilo je 52 česme i starteri) potrošnja struje u sistemu

8. KOMUNALNE DELATNOSTI 22 fontane. Danas, JKP BVK održava je značajno smanjena, dok je nabav- 74 česme i 26 fontana. U 2008. godi- kom agregata povećana pogonska ni sanirane su fontane „Mladost“ i pouzdanost kanalizacionog sistema „Fontana“ na Novom Beogradu, a U cilju pouzdanije kontrole kvali- za 2009. u planu su sanacije fontana teta proizvodnje vode u 2008. godi- „Tašmajdan“, „Sava centar“ i „Bezi- ni sprovedena je nabavka iz sred- stan“, česme Kralja Aleksandra u stava budžeta Grada tečnog hroma- Košutnjaku, česme-kaptiranog izvo- tografa sa maseno-masenim detek- ra na Belim vodama i česme u bloku torom. Ovaj instrument omoguću- 45, na Novom Beogradu. je primenu novih sofisticiranih teh- Beogradski kanalizacioni sistem nika za određivanje vrlo složenih je u prethodnom periodu ubrzano organskih jedinjenja kao što su novi radio na modernizaciji i automati- tipovi pesticida, herbicida, farma- zaciji sistema, u čemu mu je značaj- ceutskih proizvoda endokrinih dis- nu podršku davala Uprava za vode. ruptora i njihovih metabolita koji se U 3 velike i značajne kanalizacio- mogu naći u vodi izvorišta ili u pija- ne crpne stanice (Čukarica, Dorćol ćoj vodi vodovoda u koncentracija- i Železnička stanica) zamenjena je i ma reda veličine 10 ng/l. modernizovana kompletna oprema, Objekat baždarnice predstvalja zajed- sanirane su 4 kcs u gradskim podvo- nički projekat Grada i JKP «Beo- žnjacima, za evakuaciju kišnih voda, gradski vodovod i kanalizacija». JKP kupljena su tri dizel agregata (Bataj- „Beogradski vodovod i kanalizaci- nica, Zemun polje i Železnička staja“ je iz sopstvenih sredstava finan- nica), kupljena je oprema za uvo- siraloi izgradnju objekta baždarnice đenje sistema za daljinski nadzor i u Severnom bulevaru br. 3, a Grad – automatsko upravljanje stanicama. Sekretarijat za komunalne i stambe- Nadzor nad radom sistema vrši se ne poslove-Uprava za vode je finan- iz nadzornog centra koji se nalazi u sirao isporuku i montažu opreme za upravnoj zgradi JKP BVK, u Kneza baždarenje i srevisiranje vodome- Miloša, dok se upravljanje vrši iz ra – učešće Grada u II fazi KfW. Cilj komandno-upravljačkog centra, koji ove nabavke je kompletno oprema- se nalazi u sklopu KCS „Mostar- nje baždarnice modernim stolovi- ska petlja“. U poslednje 4 godine u ma, aparatima i mašinama za servis sistem nadzora i daljinskog uprav- i baždarenje vodomera, kapaciteta ljanja uvedeno je 19 kcs, od čega je oko 70 000 vodomera/godišnje.

234 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI VODOPPRIVREDA U odnosu na prethodnu godinu zahvatanje rečne vode povećano je Zakonom o glavnom gradu grad Beo- za 2,97% a podzemne vode je sma- grad je dobio nadležnost da upravlja njeno za 3,05%. vodama na svojoj teritoriji. U skladu sa ovim Zakonom, 2008. godine formirano je JVP „Beogradvode“ za PRERADA VODE obavljanje vodoprivredne delatnosti na teritoriji grada Beograda. U 2009. U 2008. godini u skladu sa potreba- godini iz sredstva budžeta Grada ma grada za vodom, na instalacija- ovo preduzeće obavljaće poslove na ma Beogradskog vodovoda proizve- održavanju uređenih i neuređenih deno je ukupno 219.638.677 .m³ vode vodotoka, kao i ulivnih građevina (prosečno 6.946 l/s). U odnosu na vodotok-kolektor, koji do sada nisu prošlogodišnji period proizvedeno bili u nadležnosti nijednog privred- je 99,49% vode, a u odnosu na plan proizvedeno je 96,92% vode. nog subjekta. U toku 2009. godine 8. KOMUNALNE DELATNOSTI planirane su intenzivne aktivnosti Dan sa najvećom proizvodnjom na primopredaji objekata i poslo- bio je 25. juli, kada je proizvedeno va između JVP „Srbijavode“ i JVP 678.738 m³, odnosno 7.856 l/s. „Beogradvode“, kao rezultat uspešne saradnje između republičkih i gradskih organa nadležnih za vodopri- KONTROLA KVALITETA VODE vrednu delatnost. Kontrola kvaliteta vode u beogradskom vodovodnom sistemu obav- UPRAVA ZA ZA VODE lja se prema zahtevima Pravilni- ka o higijenskoj ispravnosti vode za Osnovne delatnosti su snabdevanje piće (Sl. list SRJ 42/98) i Pravilnika vodom za piće i prikupljanje i odvo- o izmenama i dopunama Pravilni- đenje otpadnih i atmosferskih voda ka o higijenskoj ispravnosti vode za grada Beograda. Beogradski vodo- piće (Sl. list 44/99). Ispunjeni su svi vod i kanalizacija su tokom 2008. uslovi Pravilnika u pogledu vrste godine uspešno obavljali obe izuzet- analiza, broja pregledanih uzora- no važne komunalne funkcije. ka i dinamike uzorkovanja. Fizičko- Beogradski vodovod je složen vodo- hemijski kvalitet vode na slavinama privredni sistem koji čine hidroteh- potrošača za 2008. godinu odliku- nički objekti na izvorištu sa siste- je se niskim procentom odstupanja mom za transport sirove vode, od Pravilnika o higijenskoj isprav- postrojenja za preradu vode i distri- nosti vode za piće i iznosi 1.7 %, što butivni sistem. je neznatno više nego u 2007. godini, Izvorište Beogradskog vodovoda kada je iznosilo 1.5 %. Uzrok odstu- vezano je za reku Savu. Sirovom panja su mutnoća i gvožđe koji ne vodom snabdeva se iz podzemne predstavljaju parametre od poseb- izdani u priobalju reke, kao i direk- nog sanitarno-higijenskog značaja. tnim zahvatanjem rečne vode iz Odstupanje mikrobiološkog kvali- Save i malim delom iz Dunava. Pod- teta vode na slavinama potrošača zemna voda zahvata se na 99 bunara za 2008. god iznosi 5,1 % i u odnosa horizontalnim drenovima. Odnos su na 2007. god uočava se smanjenje zahvatanja podzemne i rečne vode je procenta odstupanja za 0,7 %. Uzrok 56,35% prema 43,65%. odstupanja su saprofitne bakterije.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 235 Prema oceni sanitarnih inženjera Uporedo sa otklanjanjem kvarova BVK, kao i lekara specijalista higije- radilo se na zameni i ugradnji nove ničara, toksikologa i epidemiologa iz armature, ukupno 864 komada, što Gradskog zavoda za zaštitu zdrav- je za oko 50% manje nego u 2007. lja, voda u Beogradskom vodovod- godine (1.698 komada). Zamenjeno je nom sistemu je sanitarno-higijenski 617 zatvarača, 129 hidranta, 110 vaz- ispravna. dušnih ventila, 6 regulatora pritiska i 2 ispusta. Tokom godine Sektor za distribuci- PODACI O VODOVODNOJ MREŽI ju vode rekonstruisano je preko 22 Tokom 2008. godine bilo je 19.628 kilometara vodovodne mreže. Mreža intervencija na mreži čiste vode, što je planski ispirana u periodima od je za 13% (ili 2940 kvarova) manje 03. 03. do 05. 06, od 29. 09. do 25. 10. nego tokom 2007. godine (22.568 godine. pored planskih, izvršeno je i kvarova) pri čemu se najviše sma- 484 sistemskih i vanrednih ispiranja 8. KOMUNALNE DELATNOSTI njio broj kvarova u šahtu (6028 otklo- i ispiranja na šlus hidrantima. njena kvara).

Zaštićena prirodna dobra, zapis 2008.

Platan, Makenzijeva 73 Stablo magnolije, Vase Pelagića 40 Platan. Topčiderski park

Dve tise, Dve krimske lipe, Andrićev venac Ginko, park Stara Zvezdara Porta Saborne crkve

236 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 8.12 ZAŠTITA PRIRODE U BEOGRADU U 2008. GODINI

U okviru poslova koje je Zavod za koje su karakteristične za ovaj tip zaštitu prirode Srbije realizovao tokom šuma i biogeografski region. Sa sta- 2008. godine shodno svom Progra- novišta očuvanja prirodnih vred- mu rada, obavljen je niz aktivnosti nosti i biološke raznovrsnosti, zna- na zaštiti prirodnih dobara u Beo- čajna je kao primer očuvane sasto- gradu. Ove aktivnosti odnosile su jine sladuna i cera, karakteristične se na pokretanje postupka zaštite, za prostor šumadijskog dela Srbije. naučno-stručna istraživanja, izradu Među životinjskim vrstama koje tu studija kao osnove za zaštitu i pred- obitavaju (ukupno 284 evidentira- laganja rešenja o zaštiti, kao i poslo- nih vrsta), je i jedan broj nacional- ve stručnog nadzora. Takođe, tu su i no, i međunarodno značajnih vrsta. 8. KOMUNALNE DELATNOSTI aktivnosti na edukaciji i promovisa- Hrastove šume se odlikuju izuzet- nju prirodnih dobara prestonice, kao nim diverzitetom entomofaune, i retkih i dragocenih zelenih oaza za kao takve, u većini evropskih drža- urbanu sredinu. va su pod posebnim režimom zašti- Zavod za zaštitu prirode Srbije u 2008. te. Insekti koji su ovde pronađeni, godini sproveo je istraživanja i kao što su dve vrste trčuljaka, veli- pokrenuo postupak zaštite za budu- ka lepotelka Calosoma sycophanta, i ća prirodna dobra, Miljakovač- mala lepotelka Calosoma inquisitor, ku šumu, lesni profil u Batajnici, i nalaze se na Crvenoj IUCN listi. doneo rešenje o prethodnoj zaštiti Takođe, na osnovu obavljenog istra- „Staništa malog vranca (Phalacroco- živanja i vrednovanja, Zavod je pred- rax pygmaeus) na Savi u Beogradu“. ložio zaštitu lesnog profila Kapela u Uz podršku Sekretarijata za zašti- Batajnici, u statusu Spomenika pritu životne sredine Grada Beograda, rode treće kategorije, značajno pri- Zavod je pripremio stručnu studi- rodno dobro. ju zaštite Miljakovačke šume, kojom Lesni profil Kapela nalazi se na teri- se ona predlaže za spomenik priro- toriji opštine Zemun, 15 km seve- de i prirodno dobro III kategorije, rozapadno od Beograda, na strmoj odnosno značajno prirodno dobro. desnoj obali Dunava, istočno-seve- Miljakovačka šuma nalazi se u juž- roistočno od naselja Batajnica. Duži- nom delu Beograda, na desnoj dolin- na profila Kapela iznosi oko 250 skoj strani Točiderske reke, u donjem m, a visina otvorenog dela oko 40 delu toka. Smeštena u gradskom m. Lesno-paleozemljišne sekvence tkivu, okružena sa svih strana sao- na ovom lesnom profilu, formira- braćajnicama, stambenim i poslov- ne tokom poslednjih pet glacijalno- nim objektima, dragocena je zele- interglacijalnih ciklusa predstavljaju na oaza koja unapređuje život sta- jedan od najkomletnijih paleoklimat- novnika ovog dela grada, ali i kva- skih arhiva na evropskom kontinen- litet životnog okruženja Beograđa- tu tokom poslednjih 620.000 godina. na u celini. Na osnovu toga, moguće je izvršiti Miljakovačka šuma predstavlja fra- definisanje vremena lesnih i paleo- gment nekada široko rasprostranje- zemljišnih sekvenci lesnog profila nih hrastovih termofilnih šuma, sa Kapela, kao i korelaciju sa ostalim prisustvom elemenata flore i faune lesno-paleozemljišnim sekvencama

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 237 lesnih zaravni Vojvodine - čime se ne i urbanističke planove, šumske upotpunjuju znanja iz oblasti paleo- i druge osnove i programe, proce- klimatologije, paleogeografije, pale- ne uticaja i drugo, a koji se odnose ontologije, sedimentologije i geo- na teritoriju grada Beograda. Poseb- morfologije. no brojne su bile aktivnosti i sarad- Zavod za zaštitu prirode Srbije doneo nja sa upravljačima prirodnih doba- je 10. decembra 2008. rešenje o pret- ra (Ratno ostrvo, Banjička šuma, sta- hodnoj zaštiti „Staništa malog vran- bla u zemunskom parku, Pionirski i ca (Phalacrocorax pygmaeus) na Savi u Akademski park, itd). Beogradu“, radi očuvanja i unapre- Imajući u vidu veliki značaj jačanja đenja najveće zimujuće populacije svesti javnosti o neophodnosti oču- ove prirodne retkosti u Srbiji. Mali vanja prirodnih dobara, a naroči- vranac je ugrožena ptica koja je zbog to obrazovanja mladih naraštaja za isušivanja Pančevačkog rita u prvoj očuvanje životne sredine i prirode, polovini XX veka, već jednom nesta- i negovanja ekološke kulture mla- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI la iz Beograda. dih, i ove godine je u Beogradu rea- Stanište ove retke ptice nalazi se na lizovan ciklus obrazovnih progra- teritoriji grada Beograda, i obuhvata ma Zavoda, koji je uključio veliki lokalitete „Vrbak kod Sajma“, „Donji broj nastavnika beogradskih škola. špic Ade“ i „Mala Ciganlija“. Imaju- Tako je veći broj škola učestvovao u ći u vidu zakonsku obavezu i zna- okviru obrazovnih programa Zavo- čaj zaštite prirodnih retkosti, a na da: «Škola kao partner životne sredi- osnovu uslova Zavoda izdatih u vezi ne» koji se nalazi u sistemu akredi- izgradnje mosta preko Ade, Direkcija tovanih programa Ministarstva pro- za građevinsko zemljište i izgradnju svete za školsku 2008/2009. godinu u Beograda i Grad Beograd, pokrenu- trajanju od 3 dana na 22 radna sata, li su i podržali zaštitu malog vranca i seminar Zavoda za nastavnike bio- u Beogradu. logije i geografije «Priroda Srbije: U saradnji sa Ligom za ornitološ- aspekti i značaj zaštite», koji je akre- ku akciju, Zavod za zaštitu priro- ditovan kod Ministarstva prosvete i de Srbije obavio je neophodna istra- sporta na 18 radnih sati kao izborni živanja, i doneo Rešenje o prethod- za nastavnike. U saradnji sa Dečijim noj zaštiti, po kojem je zabranjeno kulturnim centrom, Zavod je reali- uništavanje i narušavanje prirod- zovao i svoj treći seminar iz sistema nog staništa malog vranca, odno- akreditovanih seminara Ministar- sno krčenje i potkresivanje vegetaci- stva prosvete „Svet u stablu drve- je, plašenje, uznemiravanje i ubijanje ta, drvo kao faktor zdrave životne malih vranaca i ostalih vrsta ptica, sredine“, u kojem je učestvovalo 35 kao i sve druge aktivnosti i rado- nastavnika iz 22 beogradske škole. vi kojima se može ugroziti stanište. Relizaciju Programa podržao je i Na ovo će upozoravati i informativ- Gradski sekretarijat za zaštitu život- ne table koje će uskoro biti postav- ne sredine grada Beograda, obezbe- ljene u blizini zaštićenog prirodnog divši za školske biološke i geografske dobra. kabinete Mapu zaštićenih prirodnih dobara grada Beograda, a za bibli- U okviru svoje redovne delatnosti, oteke monografiju „Prirodna dobra u 2008. godini Zavod je razmatrao Beograda“. Izložbenu postavku „Pri- i obradio brojne zahteve za izdava- roda Srbije i zaštita“ uz tematsko nje uslova i mišljenja na privred- predavanje, u protekloj godini pose- ne aktivnosti i prostorno-plansku tilo je preko dvadeset osnovnih i dokumentaciju, odnosno na prostor-

238 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI srednjih beogradskih škola, odnosno međunarodnog sajma knjiga u Beo- više stotina učenika, i studenata beogradu. Već tradicionalno, Zavod je gradskog univerziteta. učestvovao u manifestaciji „Pozna- Pored obrazovnih, Zavod je učestvo- vanje ptica Beograda“, pri čemu je za vao u realizaciji i brojnih promotiv- pobednike kviza „Ptice Beograda“ nih manifestacija održanih u Beo- obezbedio vredne nagrade, kao i za gradu, kojima je, između ostalog, učesnike tradicionalne atletske trke ukazano na značaj zaštite prirode i „Sećanje na Duška Radovića“ koju prirodnih vrednosti prestonice. Tako na Adi Ciganliji organizuje Sportski je, u okviru programa manifestacija savez Rakovice. posvećenih Danu Planete, evropskoj U okviru svog rada na izdavanju nedelji šuma, svetskom Danu voda stručnih publikacija, Zavod je pru- i Danu šuma obeleženim u Banjič- žio stručnu pomoć i ustupio struč- koj šumi, KIDS FESTU, i drugim, nu dokumentaciju za izradu mono- među brojnim drugim institucijama grafije „Zaštićena prirodna bogat- i organizacijama koje deluju u obla- stva Beograda”, Zapis za 2008. godi- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI sti zaštite životne sredine, Zavod nu, urednika Hranislava Milanovi- najširoj javnosti predstavio svoj rad. ća, koja je u organizaciji Sekretarija- Takođe, sa zaštitom prirode bliže ta za zaštitu životne sredine Grada je upoznao posetioce beogradskog svečano predstavljena 15. decembra sajma ECOFAIR, a sa svojim ranijim 2008. u Skupštini grada Beograda. i najnovijim izdanjima, posetioce 53.

Zaštićena prirodna dobra, zapis 2008.

Stablo ginka, Vase Pelagića 42 Bukva, Užička 18 Tisa, Botićeva 12

Lalino drvo, Pukovnika Bacića 7 Stablo kedra, Tolstojeva 9 Hrast, Cvetni trg KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 239 8.13 Kompleks Ade Ciganlije

U vezi sa vašim zahtevom oko izve- te ispitivanja kvaliteta vode Savskog štaja o ‘’Kvalitetu životne sredine u jezera koje vrlo redovno,shodno Beogradu u 2008. godini’’ izvešta- ugovoru, kvalitetno i uredno vrši vamo vas da se na Adi Ciganliji već Gradski zavod za javno zdravlje. Po godinama poklanja redovna pažnja tim rezultatima,voda je u najvećem i organizuje niz aktivnosti iz obla- broju slučajeva u granici kvaliteta I- sti zaštite životne sredine počev od II klase zdrave pijaće vode. Sve zavi- dnevne ažurnosti radnika na čišće- sno od perioda uzimanja uzoraka i nju i odlaganju otpadaka,vađenju nije uopšte bitno mesto uzorkova-

8. KOMUNALNE DELATNOSTI PVC [pet ambalaža], flaša i kesa iz nja već broj kupača i njihov odnos Savskog jezera od nesavesnih kupa- prema sebi,vodi i ostalim učesnici- ča i drugih posetilaca Ade,do poruka ma u korišćenju jezera. Do sada nije preko internog radija na Adi Cigan- registrovano nikakvo prisustvo iza- liji da se otpadni materijal i sve što je zivača oboljenja ili enteropatogenih za bacanje odlaže u za to obeležene i mikroorganizama. postavljene korpe i kontejnere. Istom tematikom baveći se razmi- Pored toga jedan od značajnijih šljamo i organizovano radimo na poduhvata je i ugovor sa preduze- relizaciji ‘’Ekološke studije kontrole ćem ‘’TRI POINTS’’ o selektiranju i eutrofizacije i produkciji makrofita sakupljanju PET ambalaže i alumi- u jezeru na Adi Ciganliji u funkciji nijumskog otpada. upravljanja kvalitetom vode.’’ Pogon i ‘’Reciklažno dvorište’’ u toku Svi koji se bavimo održavanjem Sav- rada sakupio i predao na dalju prera- skog jezera od sportista,radnika na du i reciklažu 10t PET ambalaže i 1t kosačici,i drugih radnika čisoće i aluminijumskog reciklažnog otpa- sakupljanja otpadnog materijala po da.Smatramo da smo realizacijom nekom od svojih subjektivnih pri- ovog projekta reciklaže poslali pristupa u vreme odrađivanja i obrađi- mer i drugima, da se,vođeni ekološ- vanja svog posla utiču da se tokom kom svešću i ljubavi prema prirodi, godine a naročito u vreme kupališne uključe u plan i strategiju Republike sezone oseti taj kvalitet vode a ujed- Srbije o reciklaži kao neophodnom no i kvalitet životne sredine na Ada segmentu razvoja i uključivanja u Ciganliji. evropske tokove. Ranijim razmišlja- Takođe ćemo raditi i na realizaciji, njem o zaštiti resursa na Adi Cigan- shodno mogućnosti finansiranja i liji uradili smo i ‘’Studiju provere sledeća dva projekta: mogućnosti dvonamenskog korišće- n ‘’Studija utvrđivanja nivoa hidrau- nja jezera na adi ciganliji i rekreativ- ličke veze u sistemu jezerska voda- nog centra i načina upravljanja kvali- podzemna voda sa aspekta na kva- tetom vode.’’ litet i kvantitet podzemnih voda u To u praksi izgleda vrlo prosto i rečnim bunarima’’ mi svake godine pokušavamo da n ‘’Studija potrebe generalnog čišće- objasnimo posetiocima kako svi od nja i uređenja savskog jezera radi vodene trave imamo velike kori- očuvanja kvaliteta vode i funkcije sti a posebno ako uzmemo rezulta- daljeg dvonamenskog korišćenja’’

240 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Obe ove studije su u planu za ugo- ja u cilju poboljšanja kvaliteta zašti- varanje i realizaciju u 2009. i 2010. te životne sredine,ne samo na Adi godini . Ciganliji, već i šire. Spremni smo da i ove aktivnosti u Saradnja sa vama nam je dragocena i Izveštaju pomenute obrazložimo,d želimo boljitak narednom periodu. opunimo,priložimo sadržajima pre- Pozdrav sa Ade! gleda i izveštaja Gradkog zavoda za javno zdravlje ali je suština u J. P ‘’Ada Ciganlija’’ već iznešenom i računamo da smo na putu većih projektnih realizaci- Zoran Gajić, direktor 8. KOMUNALNE DELATNOSTI

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 241 8.14 Kontrola, zaštita i unapređenje životne sredine u TENT A i TENT B u 2008. godini

Sagorevanjem niskokaloričnog ligni- TENT B kaseta I je aktivna, a kaseta ta u kotlovima TE ″Nikola Tesla″ .A .i . II je pasivna. B, u daljem tekstu TENT A i B, nasta- Na deponiji se vrši mehaničko talo- ju velike količine dimnih gasova koji ženje pepela iz suspenzije pepela sadrže štetne materije, od kojih su i vode, pri čemu nastaju prelivne najznačajnije: SO2, NOx, CO, CO2 . i . i drenažne otpadne vode koje se praškaste materije (leteći pepeo). indirektno preko drenažnih kanala Posle elektrostatičkog izdvajanja ispuštaju u reku Savu. U cilju spre- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI praškastih materija u elektrofiltrima, čavanja zabarivanja okolnog terena u daljem tekstu EF, dimni gasovi se i hemijskog zagađenja podzemnih ispuštaju preko dimnjaka i to: voda, po obodu deponije izgrađen je n TENTA - visine 150m, blokovi A1, sistem drenažnih bunara, koji mora A2 i A3, visine 220m, blokovi A4, biti u funkciji. Deponije su povr- A5 i A6 i šinski izvori zagađivanja vazduha n TENTB - visine 280m, blokova B1 pepelom. U cilju sprečavanja eolske i B2. erozije pepela sa deponija, primenjuju se odgovarajući sistemi zaštite. Pepeo i šljaka se mešaju sa vodom u odnosu 1:10 (u praksi taj odnos Biološka rekultivacija se obavlja po je i do 1:20) i hidrauličkim putem tehnologiji koja je u skladu sa Glav- se transportuju na otvorene depo- nim projektom rekulivacije deponije pepela i šljake, u daljem tekstu nije pepela TENT A i B, koji je ura- deponije. đen 2004. godine od strane Instituta za zemljište, Beograd. Odlaganje pepela se vrši na aktiv- noj kaseti, a drugi deo deponije je u U TENT B od 1996.godine odlaga- fazi privremenog mirovanja (pasiv- nje pepela se vrši na kaseti I (aktivna–rezervna kaseta). Pasivna kase- na kaseta), a kaseta II je pasivna, pri- ta je u fazi mirovanja radi tehničke vremeno se ne odlaže pepeo. Krajem konsolidacije pepela i dreniranja, a avgusta 2006.godine prestalo se sa taj period traje 6–10 godina. Deponi- odlaganjem pepela i šljake na kase- ja TENT A zauzima površinu od 400 tu III deponije TENT A, odlaganje se ha, a deponija TENT B površinu od vrši samo na kaseti I. Kasete II i III 600 ha (pepeo je odlagan na 400 ha, a su pasivne. 200 ha nije korišćeno) i okružene su Praćenje uticaja TENT A i B na život- naseljima i obradivim površinama. nu sredinu vrši se interno i od strane Pored toga, na levoj obali reke Save ovlašćenih institucija. Internu kon- nalazi se zaštićeno područje - Obed- trolu vrši Služba za kontrolu i zašti- ska bara, a na desnoj obali specijalni tu životne sredine TENT. rezervat prirode - Orlača-Provo. Oba lokaliteta su smeštena na maloj uda- ljenosti od TENT B. Sada je na deponiji TENT-a A kaseta I aktivna, a kasete II i III su pasivne. Na deponiji

242 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Tokom 2008. godine vršena su: kastih materija u 2008.godini i 6000h rada blokova). 1. Interna merenja: Na blokovima A1, A2, A3 . i . A5 uve- n Kvaliteta prizemnog sloja vazduha, deno je automatsko praćenje rada imisija, u okolini TENT A i B - sva- EF. Upravljanje i praćenje električne kodnevno i neelektrične veličine i efikasnosti n Kontrola kvaliteta površinskih i rada EF se vrši posredstvom sistema podzemnih voda – jedan put za daljinski nadzor i upravljanje (SCADA). . mesečno Pored toga na bloku A1 i A4 razvi- n Praćenje rada EF – svakodnevno jena je nova tehnologija za elek- 2 . Periodična. merenja u saradnji sa ovla- trostatičko izdvajanje čvrstih česti- šćenim institucijama, u skladu sa ca iz dimnog gasa. Radi se o digi- zakonskim obavezama i to: talnom regulatoru napona sa dva n Kontrola kvaliteta otpadnih voda brza digitalna signalna procesora. TENTA i B i uticaj na površinske i Uređaj se odlikuje izuzetnom auto- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI podzemne vode (Institut za opštu i nomijom i fleksibilnošću, i posedu- fizičku hemiju - Beograd) je veoma napredan, adaptivni algo- n Pojedinačna merenja emisije štet- ritam upravljanja specijalno razvijen nih i opasnih materija u vazduh u svrhu povećanja efikasnosti izdva- (Rudarski institut – Zemun) janja na blokovima velikih snaga. Ovakvim načinom rada, gotovo pot- n Kontrola radioaktivnosti u radnoj i puno je eliminisan problem povrat- životnoj sredini (Institut za nukle- ne korone i povratka u struju gasa arnu energiju – Vinča) već izdvojenih čestica. Regulator je Takođe su pribavljena Uverenja u stanju da se prilagodi bilo kakvim o karakteru i Rešenja o kategori- uslovima u izdvajaču kako bi održao ji za odgovarajuće vrste industrij- emisiju na propisanih 50 mg/m3, a skog otpada (od Gradskog zavoda rezultat je značajna ušteda električ- za javno zdravlje Beograd odnosno ne energije. Agencije za reciklažu).

2. Sprečavanje zagađenja reke Save 1. Remonti i rekonstrukcija uljem i mazutom elektrofiltara (EF) U skladu sa Planom remonata za Zauljene vode 2008.godinu obavljeni su poslovi Mineralna ulja se u TE koriste kao redovnog održavanja i remonta EF regulacioni fluid, fluid za podma- koji obuhvataju mašinske i elektro zivanje i fluid za hlađenje. Zauljene radove. vode nastaju kao posledica povre- Krajem 2004., 2005., 2006. i 2007. menih i stalnih curenja u mašinskoj godine urađene su rekonstrukcije hali u toku redovnog rada i remon- EF na blokovima A5, A2, A1 i A4, ta. Mineralna ulja u toku curenja se tako da je izlazna koncentracija koju prihvataju u kadice ili burad. Pro- garantuje isporučilac EF ≤ 50mg/m3 . suto ulje i mazut u pogonu se sku- Rekonstrukcijom EF na navedenim plja mehanički i primenom adsor- blokovima emisija praškastih mate- pcionih sredstava. Za slučaj izliva- rija u TENT A je u 2008.godini sma- nja ulja i mazuta u reku Savu, u njena za oko 75% u odnosu na 2004. cilju zadržavanja i sprečavanja šire- godinu (proračun je rađen na bazi nja uljne mrlje postavljena je pliva- pojedinačnih merenja emisije praš- juća zavesa.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 243 Iz bazena mešavine vode i pepe- je angažovan da nabavlja adsorpci- la (bager stanice TENT A) u sluča- ona sredstva i dalje opslužuje meha- ju viška vode – preliva koji je pove- ničku plivajuću zavesu nizvodno od zan sa atmosferskom kanalizacijom, izlivanja povratnih rashladnih voda koja se ispušta u povratni tunel ras- TENT A. U 2009.godini, planirano je hladne vode, može doći do zagađe- postavljanje plivajuće zavese na reci nja uljima, mazutom i šljakom. Sav, kod pristana mazuta i nizvodno U cilju sprečavanja zagađenja voda od TENT B. uljem i mazutom, preduzimaju se Sadržaj mineralnih ulja povreme- preventivne i sanacione mere zašti- no prelazi maksimalnu dozvoljenu te. Prioritetan zadatak je pre svega vrednost za II klasu vodotoka od sprečiti curenja ulja i mazuta i šire- 0,05 mg/l, uz napomenu da je sadr- nje po čvrstim i vodenim površina- žaj mineralnih ulja često povećan u ma. Takođe se sprovode i mere koje savskoj vodi uzvodno od TENT B i obuhvataju skupljanje prosutog ulja i TENT A, a samim tim i na vodoza- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI mazuta sa betonskih i vodenih povr- hvatu. šina, primenom adsorpcionih sredstava. 3. Sprečavanje eolske erozije pepela sa Pored toga postavljena je plivaju- ća, mehanička zavesa dužine 150m, deponija na reci Savi, na oko 300m nizvodno U cilju smanjenja negativnog uticaja od ispusta povratne rashladne vode deponije pepela i šljake na zagađe- TENT A, neposredno ispred spla- nje vazduha česticama pepela koje va nautičkog kluba “Breska”. Ovako nastaje eolskom erozijom pepela, postavljena zavesa sprečava razliva- tokom 2008. godine sprovođene su nje i širenje prosutog ulja i mazuta, redovne mere zaštite i to: a samim tim i zagađenje reke Save. TENT A Služba proizvodnje svakodnevno, . u redovnom i smenskom radu, vrši n Održavano je vodeno ogledalo nadzor nad radom svih postroje- površine od 20 do 55%, što nije bilo nja termoelektrane, (gde spadaju i dovoljno, ali su položaj i veličina sistemi sa uljem odnosno mazutom). bili optimalni obzirom na nepo- Služba mašinskog održavanja orga- voljni oblik aktivne (kaseta I). nizuje i vrši nazor skupljanja prosu- n Sistem za kvašenje vodom (82 topa tog ulja i mazuta u redovnom rad- i 144 prskača) je bio u funkciji. Broj nom vremenu, a po potrebi i pre- topova je nedovoljan i trebalo bi kovremeno. Služba za kontrolu i ga povećati i rasporediti optimal- zaštitu životne sredine vrši vizuelnu no kako bi bilo manje nezaštićenih kontrolu pogona na prisustvo prosu- površina. tog ulja i mazuta, tri puta nedeljno n U okviru redovnih poslova biološ- u TENT B, a svakodnevno, oko 800 ke rekultivacije u prolećnom i jese- i 1300 u TENT A u toku redovnog njem periodu urađeno je: radnog vremena. Sve tri službe, pet- n Setva trave na površini od 19,38 kom vrše zajednički obilazak o čemu ha novoizgrašenih nasipa se direktorima ogranaka dostavlja n Prihrana trave na povšini od 9,2 pismeni izveštaj. ha nasipa Adsorpciona sredstva: Ekopet 21, za n Obnavljanje sadnje 5831sadnica betonske površine i Bentosorb H, za drveća, koje se nisu primile (sad- vodene površine imaju hidrofobna nja 2006. / 2007. godine) svojstva. U 2008. godini PROTENT

244 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI n Sadnja 200 sadnica topola na Kontrolom kvaliteta vazduha u oko- molbu Mesne zajednice Krtinska lini TENT A i B su obuhvaćena TENT B merenja imisije Ukupnih taložnih n Održavano je vodeno ogledalo materija (UTM) i sumpordioksida površine od 40 do 70%, što nije bilo (SO2). Napominje se da ne posto- dovoljno, ali su položaj i veličina je merenja meteoroloških parameta- bili optimalni obzirom na nepo- ra, a oni su neophodni za tumačenje voljni oblik aktivne (kaseta I). podataka o kvalitetu vazduha. Služ- ba za kontrolu i zaštitu životne sre- n Sistem za kvašenje vodom (100 dine je bila ovlašćena da vrši mere- topova i 400 prskača) je bio u nje imisije ukupnih taložnih materi- funkciji. ja (UTM) i sumpordioksida (SO2) do n U okviru redovnih poslova bio- 05. 05. 2008. godine, kada je isteklo loške rekultivacije u prolećnom i ovlašćenje, pa je pokrenut postupak jesenjem periodu urađeno je: akreditacije, za merenje imisije uku- n Setva trave na površini: pnih taložnih materija (UTM) i sum- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI n od 14,92 ha novoizgrašenih pordioksida (SO2) i PM10. Počevši od nasipa avgusta 2008. godine merenje imisi- n od 39,7 ha ravnog dela kase- je ukupnih taložnih materija (UTM) te II i sumpordioksida (SO2) u okolini n Prihrana trave na povšini TENT A i TENT B vrši Gradski zavod za javno zdravlje Beograd. n od 16,7 ha nasipa Imisija UTM je praćena na 43, do n od 21,7 ha ravnog dela kasete II avgusta, a od avgusta 2008. godine je na 18 mernih mesta, a imisija SO2 .je Obnavljanje sadnje 6003 sadnica praćena na 4 merna mesta na različi- drveća, koje se nisu primile (sadnja tim rastojanjima od TENT A i B. 2006. / 2007. godine) Svi dobijeni rezultati su upoređivani Na deponiji pepela TENT B i ove sa propisanim graničnim vrednosti- godine je bilo velikih oštećenja trave ma imisije, GVI, Pravilnik o granič- i mladih sadnica drveća zbog nedo- nim vrednostima, metodama mere- zvoljenog dovođenja stoke na ispa- nja imisije, kriterijumima za uspo- šu na deponiju, od strane mešta- stsvljanje mernih mesta i evidenci- na okolnih naselja. Ovaj problem je ju podataka (Sl. Glasnik RS br. 54, potrebno hitno rešiti u saradnji sa 8. Avgust 1992. godine). UTM treba organima lokalne samouprave. posmatrati u kontekstu uticaja emitovanih čestica pepela dimnim gaso- 4. Kontrola kvaliteta vazduha vima iz dimnjaka i resuspendovanih čestica pepela, usled eolske erozije Na kvalitet vazduha pored emisije pepela sa deponija. zagađujućih materija iz izvora zaga- GVI ukupnih taložnih materija za đivanja, veliki uticaj imaju meteoro- srednju mesečnu vrednost iznosi loški parametri. Nizak vazdušni pri- 450 mg/m2/dan, a za srednju godiš- tisak, velika vlažnost vazduha, poja- nju vrednost, 200 mg/m2/dan. Imisije ve magle i temperaturnih inverzi- UTM na merenim mestima u krugu ja smanjuju rasprostiranje dimnih deponija su najbolji indikatori, poka- gasova u vertikalnom i horizontal- zatelji, efikasnosti sprovedenih mera nom pravcu, pa se zagađujuće mate- zaštite. rije zadržavaju u prizemnom sloju, u Analizom dobijenih rezultata za blizini izvora zagađivanja. utvrđeno je da za:

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 245 1. Prosečne mesečne vrednosti 3. Upoređivanjem dobijenih vredno- n 30,05,% ukupnih podataka prela- sti C98 za imisiju SO2 sa GVI, .350 zi GVI µg/m3, zaključuje se da je 100% n procenat podataka koji prelazi GVI rezultata u okviru GVI. za prosečnu mesečnu vrednost na Na osnovu dugogodišnjeg praćenja mernim mestima u: kvaliteta vazduha u okolini TENT A n krugu deponije TENT A iznosi i B zaključuje se: n 29,17% i Da je imisija SO2 u granicama GVI n krugu deponije TENT B iznosi i da SO2 predstavlja globalni, a ne 54,55%. lokalni problem n n procenat podataka koji prelazi Da čestično zagađenje ima lokalni GVI za prosečnu mesečnu vred- značaj, posledica je uglavnom eol- nost na mernim mestima u: ske erozije pepela koje se javlja sa deponija TENT A i TENT B n okolini TENT A iznosi 30,56%, n 8. KOMUNALNE DELATNOSTI Da je problem čestičnog zagađe- n okolini TENT B iznosi 18,33%, nja najčešće je izražen u prelaznom n Obrenovcu i bližoj okolini periodu (prelazak sa jedne kase- iznosi 38,89% i te na drugu) i pri suvom vremenu n Vladimircima i okolini izno- praćenim jakim vetrovima, kada si 12,50%. dolazi do pojave epizodnih zaga- n procenat podataka koji pre- đenja. lazi GVI na mernim mestima n Problem čestičnog zagađenja vaz- u krugu deponije TENT B je duha se prioritetno rešava. veći u odnosu u krugu deponije TENT A 5. Kontrola kvaliteta voda 2 . .Prosečne godišnje vrednosti U skladu sa zakonskim obaveza- n 100% podataka prelazi GVI. ma obavljena je periodična kontro- Analizom rezultata za imisiju SO2 u la površinskih i podzemnih voda 2008. godini utvrđeno je: TENT A i B po programu koji je usa- 1. Upoređivanjem ukupno dobije- glašen sa JKP Beogradski vodovod nih rezultata srednjih dnevnih i kanalizacija. Pored kontrole povr- šinskih i podzemnih voda ugovo- vrednosti za imisiju SO2 sa GVI, 150µg/m3, zaključuje se da je: rom su obuhvaćena merenja makro n 100% rezultata u okviru GVI, pri i mikro elemenata, kao i elemenata čemu je u tragu u uzorcima uglja, elektrofil- tarskog pepela i pepela sa aktivnih i n 86,95% rezultata manje od 10 µg/ pasivnih kaseta. m3, U 2008. godini kontrola voda je vrše- n 12,9 podataka u opsegu od 0 – 49 na od strane Instituta za opštu i µg/m3, fizičku hemiju-Beograd. n 0,15% podataka u opsegu od 50 do Bitno je napomenuti da će sva dosa- 99 .µg/m3 dašnja ispitivanja, otpadnih, povr- 2. Upoređivanjem dobijenih rezulta- šinskih i podzemnih voda pred- ta srednjih godišnjih vrednosti . 3 stavljati zatečeno stanje i poslužiće za imisiju SO2 sa GVI, 50µg/m , kao nulto stanje u odnosu na peri- zaključuje se da je 100% rezultata od posle izmene tehnologije, prela- u okviru GVI. ska na novu tehnologiju sakupljanja, pripreme, transporta i odlaganja

246 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI pepela i šljake (zamena hidrauličkog me. Inspektor Ministarstva poljo- transporta sa malovodnim transpor- privrede, šumarstva i vodoprivre- tom pepela i vode), što će omogući- de, je naložio Rešenjima da se izvr- ti sagledavanje efekata smanjenje i ši popravka PUTOX-a, odnsno BIO- sprečavanje zagađenja podzemnih DISK-a, da se uređaji održavaju u voda u okolini deponija i zagađenja ispravnom stanju i se vodi dnevnik reke Save. rada.

Rashladna voda i atmosferska kanalizacija Kisele i alkalne otpadne vode iz hemijske Pored tehnološke vode, koja se kori- pripreme vode sti u sistemu voda-para, najveća je Kisele i alkalne otpadne vode iz potrošnja tehničke vode, koja se hemijske pripreme vode nastaju dis- zahvata iz reke Save, oko 52m3/s - kontinualno, pri regeneraciji jonskih TENT A i oko 50m3/s - TENT B), gde izmenjivača, u pogonu za proizvod- postoji otvoren sistem hlađenja. Sav- nju demineralizovane vode. Skuplja- ska voda se koristi za hlađenje u ju se u neutralizacioni bazen, a eva- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI kondezatorima posle čega se povrat- kuišu se bez prethodne neutrali- nim tunelom ispušta u reku Savu. zacije (samo se vrši neutralizacija Mali deo vodozahvata se oduzima mešanjem postojećih baznih i kise- za potrebe hidrauličkog transporta lih voda) u bazene mešavine i pepe- pepela i šljake 1,02 m3/s - TENT A, la vode. Vode su alkalne ili bazne sa 0,90 m3/s - TENT B. visokim sadržajem soli, a pH vred- Posle hlađenja ova voda se preko nost suspenzije vode i pepela iznosi kanala povratne rashladne vode od 7,7 do 11,8. Ispuštaju se diskonti- ispušta u reku Savu. Ove vode su nualno i njihov udeo je mali u odno- termički opterećene. Temperatura su na ukupnu količinu vode u bager vode u kanalu rashladne vode se stanici, oko 5% u TENT A, odnosno povećava za oko 7ºC, a povećanje oko 3% u TENT B. temperature reke Save, na profilima Suspenzija pepela i vode uzvodno i nizvodno iznosi oko 3ºC. Suspenzija vode i pepela se iz baze- U povratni tunel rashladne vode se na mešavine hidrauličkim putem ispuštaju otpadne vode iz mašinske transportuje na deponiju pepela gde hale koje mogu da sadrže mineral- se vrši mehaničko taloženje pepe- na ulja. la. drenažne vode se preko kanala Otpadne vode ispuštaju u Savu. U bazene mešavi- Sanitarne otpadne vode ne može dospeti mazut sa otpadnim vodama drenažnih jama dogrevnih Sanitarne otpadne vode se prečišća- stanica mazuta i sa šljakom prilikom vaju biološkim postupkom, aktiv- startovanja kotla, u slučaju kvara na nim muljem pri aerobnim uslovi- gorionicima mazuta ma u uređajima BIODISK-TENT A i PUTOX-TENT B. Prelivne i drenažne vode sa deponije Merenjem stepena efikasnosti preči- pepela šćavanja utvrđeno je da on nije zado- Prelivne otpadne vode sa deponije voljavajući i da je potrebno da se pepela TENT A se ispuštaju direk- izvrše potrebne intervencije u cilju tno, a u TENT B indirektno, preko poboljšanja rada, odnosno dovo- kanala Vukićevica u reku Savu. đenja uređaja u okvire projektova- Na osnovu merenja koje je na depo- nih parametara, odnosno granice niji pepela 1994. godine obavio Insti- koje je garantovao isporučilac opre- tut za vodoprivredu ″Jaroslav Černi″,

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 247 utvrđeno je da je na TENT A udeo ralizovanost i povećan sadržaj gvo- prelivnih voda 20-25%, drenažnih žđa (pojavu korozije na pumpama) voda 75-80%, a na TENT B udeo pre- što je imalo za posledicu smanje- livnih voda 65-70%, a drenažnih nje izdašnosti bunara. Koncentracija voda 30-35%. sulfata bila u opsegu od 283 do 665 Najveći sadržaj arsena je izmeren mg/l u drenažnim bunarima pored u suspenziji pepela i vode, manji u deponije TENT A i 283-764 mg/l u prelivnim, a najmanji u drenažnim drenažnim bunarima pored deponi- vodama, što se tumači rastvaranjem je TENT B. jedinjenja arsena i njegovom pono- Zagađenje podzemnih i površinskih voda vom adsorpcijom na pepelu u toku taloženja pepela do prelivnog stuba Praćenje kvaliteta površinskih i pod- i filtriranja kroz sloj pepela na depo- zemnih voda se vrši redovno, počev- niji. Budući da se izvorište za snab- ši od 1980. godine. Veoma je bitno devanje vodom za piće grada Beo- naglasiti da je u TENT B urađeno 8. KOMUNALNE DELATNOSTI grada nalazi nizvodno od TENT A snimanje takozvanog zatečenog sta- i TENT B, pitanje ispuštanja vode sa nja ″nultog stanja″ kvaliteta podze- deponije je od posebne važnosti. mnih voda, pre početka eksploatacije deponije pepela. Podaci o kvali- Sistem drenažnih bunara tetu podzemnih voda ″nulto stanje″ Zaštitno ispumpavanje - dreniranje su od izuzetne važnosti za dalje pra- se izvodi sa drenažnim, cevastim ćenje i ocenu uticaja deponije pepela bunarima oko deponije da bi se stvo- na kvalitet podzemnih voda. rila hidraulična barijera i tako zašti- Kvalitet vode za piće je propisan tila podzemna voda u okolini depo- Pravilnikom o higijenskoj isprav- nije pepela. Druga namena je da se nosti vode za piće (Sl. list SRJ 42/98) održava dovoljno nizak nivo pod- a vodotok Pravilnikom o opasnim zemne vode oko deponije da bi se materijama u vodama (Sl. list SRS sprečilo povećanje nivoa podzemnih 31/82). voda - zabarivanje u zaleđu deponije Na osnovu dugogodišnjih merenja (poljoprivredne površine). Drenaž- hemijskih parametara površinskih i ne vode se preko drenažnih kanala podzemnih voda od strane ovlašće- konačno odvode u reku Savu. nih institucija može se konstatova- Oko deponije pepela je urađen sistem ti sledeće: drenažnih bunara, koga za sada čine 58 od predviđenih 60 na deponiji pepela TENT A i 30, od projek- TENT A tom je predviđenih 100 na deponiji pepela TENT B. Drenažni bunari su Površinske vode u funkciji zavisno od nivoa podze- n Nema promene kvaliteta II klase mnih voda. vodotoka reke Save u pogledu rele- Oko deponije tokom 2008.godine u vantnih parametara sulfata i arse- funkciji je bilo u TENT B 17, od na, preko MDK, 200 mg/l odnosno ukupno urađenih 30, a u TENT A 50 µg/l 54 od ukupno urađenih 60 drenaž- n Koncentracija mineralnih ulja nih bunara. Kvalitet voda drenaž- u otpadnim vodama i reci Savi nih bunara je u granicama očekiva- uzvodno i nizvodno povremeno nog s obzirom da bunari zahvata- prelazi MDK, 50 µg/l II klase vodo- ju infiltrirane vode deponije pepela. toka. Ove vode karakteriše visoka mine-

248 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI n Povećanje temperature reke Save, mnih bakterija fekalnog porekla nizvodno u odnosu na uzvodno, je koje je izazvano blizinom septičkih ispod dozvoljenih jama i staja. n .Podzemne . vode (pijezometri i seoski bunari) TENT B n .Koncentracija . arsena u podzemnim vodama (pijezometrima i seoskim bunarima) su ispod MDK, Površinske vode 10µg/l, vode za piće, zato što se n nema promene kvaliteta II klase arsen adsorbuje na podlozi-pepeo vodotoka reke Save u pogledu rele- (na deponiji) i glini (zemljište). vantnih parametara sulfata i arsena, preko MDK, 200 mg/l odnosno n .Koncentracije . kalcijuma i magnezijuma u podzemnim vodama najče- 50 µg/l šće prelaze MDK vode za piće, 200 n koncentracija mineralnih ulja mg/l odnosno 50 mg/l. u otpadnim vodama i reci Savi uzvodno i nizvodno povremeno 8. KOMUNALNE DELATNOSTI n .Koncentracije . sulfata u podzemnim vodama je promenljiva i povećana prelazi MDK, 50 µg/l II klase vodo- MDK, 250 mg/l, vode za piće u: toka. n u kanalu Vukićevica nizvodno n pijezometrima: P24c, P24d, Pp6/3, Pp5 i P7, od ulivanja prelivnih i drenažnih voda došlo je do povećanja koncen- n seoskom bunaru 3 u Urovcima s tracije sulfata i arsena preko MDK obzirom da se podzemne vode II klase vodotoka, 200 mg/l odno- ovog područja dreniraju prema sno 50 µg/l. reci Savi i niskim meliorativnim područjima, Gajske Bare i Zve- n Povećanje temperature reke Save, čica (bunar 3 u Urovcima je naj- nizvodno u odnosu na uzvodno, je verovatnije i pod uticajem pepe- ispod dozvoljenih 30c za I i II klasu la kojim je nasuto jezero koje je vodotoka. ranije postojalo). Podzemne vode (pijezometri i seoski n .Koncentracija . mangana varira i bunari) često je više ili manje iznad MDK. n .Koncentracija . arsena u podze- Koncentracija mangana u preliv- mnim vodama (pijezometrima i nim i drenažnim vodama deponi- seoskim bunarima) su ispod MDK, je pepela je niska. Povećana kon- 10 µg/l, vode za piće, zato što se centracija ovog elementa u podze- arsen adsorbuje na podlozi-pepeo mnim vodama je verovatno posle- (na deponiji) i glini (zemljište). dica visoke zastupljenosti ovog ele- n .Koncentracije . kalcijuma i magnezi- menta u zemljištu. juma u podzemnim vodama najče- n .Koncentracija . nitrita i amonijaka . šće prelaze MDK vode za piće, 200 u svim ispitivanim vodama seo- mg/l odnosno 50 mg/l. skih bunara varira i često je iznad n .Koncentracije . sulfata u podzemnim MDK i posledica je redukcione sre- vodama je promenljiva i povećana dine u unutrašnjosti terena. visoke u pojedinim: koncentracije navedenih parameta- n pijezometrima (P9/1, P35, P48, ra su posledica fekalnog zagađenja, P59, P70 i P74), koje je izazvano blizinom septičkih jama i staja. n seoskim bunarima i Grabovcu, Skeli i Ratarima, s obzirom da se n .bakteriološka . analiza voda seoskih podzemne vode ovog područja bunara pokazuje prisustvo kolifor- dreniraju prema reci Savi i niskim

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 249 meliorativnim područjima Skela, strane Instituta za nuklearnu ener- grabovac i velika bara. giju - Vinča. Kontrolom su obuhva- n Koncentracije. . sulfata u pojedinim ćene gamaspektrometrijske analize pijezometrima, (P59 i P70) najbli- uzoraka: žim deponiji i u pravcu kretanja n uglja, podzemnih voda povremeno pre- n ektrofiltarskog pepela, lazi MDK, 250mg/l, vode za piće. n pepela sa aktivnih i pasivnih kase- n Koncentracija. . mangana varira i ta, često je više ili manje iznad MDK, n biljnih kultura sa deponija pepela, mg/l. Koncentracija mangana u pre- n zemljišta koje je u i van dometa uti- livnim i drenažnim vodama depo- caja deponija, kao i nije pepela je niska. Povećana koncentracija ovog elementa u podze- n biljnih kultura sa ovih zemljišta. mnim vodama je verovatno posle- Isto tako se vrši i kontrola ukupne dica visoke zastupljenosti ovog ele- alfa i ukupne beta aktivnosti otpad- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI menta u zemljištu. nih voda i voda reke Save i apsorbo- vana doza gama zračenja. n Koncentracija. . nitrita i amonijaka . u svim ispitivanim vodama vari- Na osnovu dobijenih rezultata utvr- ra i često je iznad MDK i posledi- đeno je: ca je redukcione sredine u unutraš- n Dobijeni rezultati spektrometrije njosti terena. visoke koncentracije gama emitera uglja, šljake, pepela navedenih parametara su posledi- istog su reda veličine, kao i u dru- ca fekalnog zagađenja, koje je iza- gim zemljama u okolini termoelek- zvano blizinom septičkih jama i trana. staja. n Koncentracija prirodnih radionu- n bakteriološka. . analiza voda iz seo- klida u biljnim kulturama i zemlji- skih bunara (osim bunara 9 u Ušću štu, ne razlikuju se u odnosu na i 11 u Skeli), pokazuje prisustvo iste uzorke ali koji se nalaze na koliformnih bakterija fekalnog drugim teritorijama naše zemlje ili porekla koje je izazvano blizinom u svetu. septičkih jama i staja. n Usled nedostatka zakonske regu- n Povećane. . vrednosti mangana, lative o koncentraciji prirodnih i nitrita, amonijaka i bakteriološ- proizvedenih radionuklida u uzorka nespravnost u vodama seoskih cima iz radne i životne sredine u bunara utvrđena je i u “nultom sta- okolini termoelektrana, upoređiva- nju“. nje dobijenih vrednosti sa litera- Adsorpciona sredstva za skupljanje turnim podacima iz sveta, jedna je ulja i mazuta sa vodenih površina od mogućnosti dobijanja komplet- se koriste interventno, kada dođe do ne slike o uticaju rada termoelek- prosipanja, a i preventivno, posipa- trane na životnu sredinu. njem sredstva na mestima potenci- n Jačina apsorbovane doze gama zra- jalnog curenja. čenja u prizemnom sloju atmosfere varira u granicama nivoa osnovnog zračenja. Sve analizirane vode 6. Kontrola radioaktivnosti u radnoj i odgovaraju važećem Pravilniku životnoj sredini o higijenskoj ispravnosti vode za piće. U 2008. godini je obavljena kontro- n la radioaktivnosti u radnoj i život- Genaralni zaključak, na osnovu noj sredini TENT A i TENT B od svih urađenih analiza, u okviru

250 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI rada na projektu „Kontrola radio- U toku 2008. godine urađena su aktivnosti radne i životne sredine pojedinačna merenja emisije (po 3 TE „Nikola Tesla“ A i B“, ukazu- merenja u trajanju od po 3 h) štet- je na to da nema povećanja radio- nih i opasnih materija u vazduh na aktivnosti životne sredine, usled blokovima: A1, A2, A3, A4, A5, B1 i rada termoelektrane „Nikola Tesla“ B2. Upoređivanjem rezultata dobi- A i B. jenih merenjem sa GVE, zaključu- je se da je: n .praškaste . materije ispod i iznad 7. Kontrola rada elektrofiltara i GVE, 50mg/m3, zavisno od toga merenje emisije štetnih i opasnih da li su u pitanju rekonstrusani ili materija u vazduh stari EF, i kretale su se u opsegu od 25 do 332 mg/m3, Interna kontrola rada elektrofiltara n .SO . 2 iznad GVE, 650 mg/m3, na U toku 2008. godine je redovno pra- svim blokovima i nalazi se u opse- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI ćen rad elektrofiltara (EF) od strane gu od 1300 do 2185 mg/m3, nadležnih službi u TENT. n .CO . u okviru GVE, 250 mg/m3, na svim blokovima, Periodična merenja emisije štetnih i n opasnih materija u vazduh .NO . X (NO2) ispod i iznad GVE, 450 mg/m3, nalazi se u opsegu od 327 Pored interne kontrole rada EF vrše- 3 na su periodična merenja stepena do 514 mg/m , zavisno od kotla. otprašivanja .EF i .emisije .SO , NO Blokovi B1 i B2 imaju najveće emi- 2 x sije NOX u TENT. (NO2), CO . i . praškastih materija . (čvrstih čestica) u vazduh od strane Na grafiku broj 1 su date emisije RI Zemun. so2, no2, co2 i praškastih materija Granične vrednosti emisije, GVE, (t/god) proračunate na bazi pojedi- za ložišta na ugalj i to za >300 MW načnih merenja emisije koja su vrše- toplotne snage, gde pripadaju svi na 2008. godine od strane Rudarskog blokovi TENT-a, definisane su Pra- instituta Zemun i časova rada blokova, izuzev co gde je proračun koli- vilnikom o graničnim vrednostima 2 . emisije, načinu i rokovima merenja i čina urađen na osnovu potrošnje i evidencije podataka (Sl. Glasnik RS toplotne moći goriva (uglja i mazuta) br. 30/97). GVE, kao i masene kon- i korekcionog faktora emisije. centracije štetnih materija su date na normalne uslove, suv gas .i .referen- tni O2 6%. .

90 12 85 11 80 t/god t/god 3 75 3 10 70 10 10 9 65 60 8 55 7 50 45 6 40 5 35 30 4 25 3 20 15 TENT B 2 10 1 5 TENT A 0 0 CO SO2 NO2 Praškaste materije 2

Grafik 1 - Emisija SO2, NO2, CO2 i praškastih materija (t/god) u 2008. godini

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 251 Kontinualno merenje emisije opasnih i problema u radu opreme za mete- štetnih materija u vazduh orološka merenja i merenja imisije Prelaznim i završnim odredbama PM10, koje je TEKON - Tehnokonsal- Pravilnika o graničnim vrednostima ting d.o.o. Beograd rešio sa isporuči- emisije, načinu i rokovima merenja i ocem opreme. evidencije podataka (Sl. Glasnik RS Početkom 2009.godine će se dostavi- br. 30/97) predviđeno je da sva pre- ti primedbe i sugestije, nakon čega duzeća koja imaju izvore zagađivan- će se izvršiti primopredaja sistema. ja vazduha odrede merna mesta za Integralni sistem će omogućiti siste- kontinualna merenja emisije i ugra- matsko praćenje uticaja TENT A na de uređaje za navedena merenja i to kvalitet vazduha (zagađenje česti- u roku od šest meseci (22. 01. 1998. cama), objektivno i blagovreme- godine), odnosno godinu dana (22. no informisanje javnosti o kvalite- 07. 1997. godine) od dana stupanja na tu vazduha u Obrenovcu i okolnim snagu ovog pravilnika. naseljima, što je jedan od preduslo- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI n 2003. godine i 2004. godine na blo- va za preduzimanje odgovarajućih kovima A3 i A5 ugrađena je opre- mera zaštite. ma za kontinualno merenje emisije SO2, NOx(NO2), CO, O2 i praška- stih materija. Potrebno je preduzeti sledeće mere: n 2007. godine ugrađena je oprema za n na osnovu baždarnih krivih koje kontinualno merenje emisije: su urađene 2008. godine, počet- n praškastih materija, na blokovi- kom 2009. godine uradiće se pode- ma A1 i A2, šavanje analizatora za kontinualno merenje emisije praškastih materija n SO , NO (NO ), na bloku A4. 2 x 2 na blokovima A1, A2, .A3 .i .A5 n 2008. godine na bloku A6 je ugrađe- na je oprema za kontinualno meren- n nabaviti, ugraditi i pustiti u rad je emisije SO , NO (NO ), CO, O opremu za kontinualno merenje 2 x 2 2 emisije štetnih i opasnih materija u Sa TEKON - Tehnokonsalting d.o.o. vazduh na blokovima, gde ona nije Beograd ugovorena je izrada projek- ugrađena, a to su: ta Idejno rešenje ugradnje opreme za n kontinualno merenje emisije štetnih za SO2, NOx(NO2), CO, O2 .bloko- i opasnih materija u vazduh, sa ana- vi A1 i A2 lizom varijantnih rešenja za izbor n za praškaste materije - blok A4 i mernih mesta za TENT A, za bloko- A6 po dva analizatora i još jedan ve gde nije ugrađena oprema. analizator za blok A3, Pušten je u probni rad Integralni n dopuniti ili korigovati softverske sistem za kontinualno praćenje uti- programe za statističku obradu caja TE ″Nikola Tesla″ na kvalitet podataka o kontinualnim merenji- vazduha u Obrenovcu i okolnim ma emisije SO2, NOx (NO2), CO, i naseljima - I faza praćenje zagađe- praškastih materija, na blokovima nja čvrstim česticama i obavljena je A3, A4, A5 i A6 kako bi se iz stati- obuka za korišćenje sistema. stičke obrade pri proračunu sred- Zbog problema napajanja električ- njih vrednosti izuzeli podaci koji nom energijom tokom probnog rada nisu validni. dolazilo je do smetnji u radu meteo- n softverske programe za statistič- rološke stanice u Ratarima i analiza- ku obradu podataka o kontinual- tora za merenje imisije PM10 u Gra- nim merenjima emisije SO2, NOx . bovcu i Ratarima. Pored toga bilo je (NO2), CO, i praškastih materija, na

252 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI blokovima A3, A4, A5 i A6 moraju odnose na one vrste otpada koje su biti kompaktibilni sa softverskim bile predviđene za prodaju. programom za statističku obradu Otpad se odlaže na prostoru pred- podataka kontinualnih merenja viđenom za odlaganje otpada i na emisije praškastih materija na blo- prostoru koji nije predviđen za odla- kovima A1 i A2, kako bi TEKON ganje otpada. Najveće količine otpa- - tehnokonsalting . d.o.o. Beograd da su razdvojene i odložene na pro- objedinio sva kontinualna merenja storu predviđenom za odlaganje emisije opasnih i štetnih materija otpada. Prostor za odlaganje otpa- za TENT A. da nije ograđen i zaključan, nije pod adekvatnom kontrolom i obezbeđe- njem. Dodatni problem predstavlja- 8. Upravljanje industrijskim otpadom ju prevoz otpada od mesta nastan- Polazna osnova je Politika o uprav- ka do skladišta, nedovoljna organi- ljanju otpadom od koje zavisi sa zovanost u toku prijema i odlaganja 8. KOMUNALNE DELATNOSTI kolikom ozbiljnošću i odgovorno- otpada. šću će se pristupiti rešavanju ovih Najznačajnije su sledeće vrste otpa- problema. Sa opasnim industrijskim da: metalni otpad, staro ulje, mine- otpadom se najčešće ne postupa u ralna vuna, jonske mase, azbest), skladu sa zakonskim obavezama i otpad sa adsorpcionim sredstvima Procedurom o upravljanju otpadom i drugi. u PD TENT QP.0.16.09, koja je usvo- Prilikom predsertifikacione prove- jena. Procedurom su definisani svi re predložene su korektivne mere poslovi, zaduženja i odgovornosti. koje su se pored ostalih najvećim Nastao otpad se mora u startu evi- delom odnosile na upravljanje otpa- dentirati i uredno spakovati i odlo- dom. One su se odnosile na razdva- žiti, to je prvi korak. Otežavajuća janje, pakovanje i obeležavanje otpa- okolnost je što ne postoje standarda i odlaganje na predviđenom pro- di kojima su rešena pitanja načina storu. Najveći deo koretivnih mera je pakovanja, vrste ambalaže za pako- u kratkom roku realizovan. vanje otpada. Veliki je problem što Sa opasnim industrijskim otpadom u RS ne postoje deponije za odlaga- se ne postupa uvek u skladu sa nje opasnog industrijskog otpada, zakonskim obavezama i procedu- pa su generatori otpada (TENT) pri- rom QP.0.16.09 – Upravljanje otpa- nuđeni da privremeno, do konačnog dom, što je bila i jedna od korektiv- zbrinjavanja odlažu otpad. Shodno nih mera prilikom dodele Sertifika- Uredbi plaćaju se Naknade za odlo- ta za sistem menažmenta zaštitom žen industrijski otpad i to opasan i životne sredine, prema standardu onaj koji nije opasan. TENT je zain- ISO 14001. . teresovan da pravilno privremeno Veliki je problem što u RS ne posto- odlaže industrijski otpad i da što pre je deponije za odlaganje opasnog reši pitanje konačnog zbrinjavanja industrijskog otpada, pa su genera- tj. iznošenja iz kruga, jer u tom slu- tori otpada (TENT) prinuđeni da pri- čaju ne plaća naknade, a stiče pravo vremeno, do konačnog zbrinjavanja, na povraćaj sredstava. U 2008.godini odlažu otpad. pribavljeno i obnovljeno je ukupno Završena je Studija Informacioni 39 Uverenja o utvrđivanju karakte- sistem upravljanje otpadom, čiji je ra otpada od strane GZZJZ Beograd nosilac Direkcija EPS-a. Takođe je i Rešenja o kategoriji otpada od stra- održana obuka kadrova u TENT i ne Agencije za reciklažu RS, koja se

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 253 uspostavljena je elektronska komu- sa pasivne kasete III, u 2008. godini nikacija - veza TENT A i direkcije isporučeno 4 135t pepela. EPS. U 2009. godini se planira izrada U skladu sa: baze podataka i primena Informaci- 1 ) Uredbom o merilima i uslovima onog sistema upravljanje otpadom. za povraćaj, oslobađanje ili smanjenje plaćanja naknade za zaga- đivanje životne sredine, 20. 12. Mogućnost korišćenja pepela u niskoj i visokoj gradnji 2005. godine, Sl. glasnik br.113. Elektrofiltarski pepeo koji u termo- 2) Uredbom o vrstama zagađivanja, elektranama nastaje kao nus produ- kriterijumima za obračun nakna- kat, može se koristiti kao sirovina u de za zagađivanje životne sredi- proizvodnji građevinskih i drugih ne i obveznicima, visini i načinu materijala. obračunavanja i plaćanja naknade, 20. 12. 2005. godine Sl. glasnik Mnogobrojna istraživanja su poka- br. 113. 8. KOMUNALNE DELATNOSTI zala da je pepeo TENT pogodan za proizvodnju cementa i drugih Jedinična naknada za idustrijski opa- građevinskih materijala. Pored toga san otpad iznosi 906 din/t, pa je po pepeo se može koristiti i za gradnju tom osnovu samo za pepeo sa depo- puteva. nija, koji je okarakterisan kao opasan industrijski otpad koji ima upo- Kako je ograničavajući faktor za kori- trebnu vrednost, godišnja nakna- šćenje pepela u ove svrhe radioak- da za količinu odloženog pepela u tivnost, obavljena su potrebna istra- 2008. godini u TENT A i B od oko živanja koja su pokazala da su radi- 3 698 864 t, iznosi 670 234 157 dina- ološki parametri u dozvoljenim gra- ra, odnosno 7 130 151 eura (1 euro - nicama, uz napomenu da se moraju 94 din). vršiti redovne kontrole. Uredba koja se odnosi na naknade za otpad, navodi na zaključak 9. Uvođenje nove tehnologije da TENT ima interes za korišćenje skupljanja, pripreme, transporta i pepela, tj. prodaju pepela zbog eko- odlaganja pepela i šljake - transport i nomske dobiti i oslobađanja obave- odlaganje guste mešavine ze plaćanja naknada, utoliko pre jer se radi o godišnjoj produkciji pepe- U cilju smanjenja negativnog utica- la oko tri ipo miliona tona. Trebalo ja deponija pepela i šljake TENT A da nadležnim državnim institucija- odnosno TENT B na kvalitet vaz- ma predložiti da se donese posebna duha i vode radi se na uvođenju uredba, koja bi predvidela poreske nove tehnologije, malovodnog tran- olakšice, kako bi privreda bila moti- sporta i odlaganja pepela. Iskustva visana da koristi pepeo iz termoe- evropskih zemalja ovakvim izmena- lektrana, umesto prirodnih materi- ma tehnologije koja su urađena pre jala, peska. 10 i više godina potvrdila pozitivne Krajem 2008. godine TENT A je rezultate. zaključio Ugovor sa FGM Trudbenik Do sada je za TENT A urađen Gene- – Ub za isporuku pepela za potre- ralni projekat sa predhodnom Studi- be izrade građevinskih materijala. jom opravdanosti izmene tehnologi- Ugovorom su definisane obostrane je sakupljanja, transporta i odlaga- obaveze koje se odnose na zahteve nja pepela - malovodni transport. U ispunjenosti uslova zaštite životne toku 2008. godine radilo se na izradi sredine. Isporuka je pepela se vrši Idejnog projekta sa Studijom oprav-

254 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI danosti izmene tehnologije skuplja- 10. Saradnja sa lokalnom zajednicom, nja, transporta i odlaganja pepela. organima gradske i državne uprave Do sada je za TENT B urađen je Glavni projekat rekonstrukcije siste- Tokom 2008.godine TENT je nasta- ma za prikupljanje, pripremu, tran- vio saradnju sa organima gradske sport i odlaganje pepela i šljake i samouprave i državnom upravom. U isporučena je oprema i počela je cilju redovnog obaveštavanja i infor- gradnja silosa za skupljanje suvog misanja, u skladu sa zakonskim oba- pepela, takođe su postavljene cevi vezama TENT dostavljao: za transport pepela i šljake. Izvo- Mesečni izveštaji o uticaju TENT na kvalitet đač radova je Energoinvest Sarajevo. vazduha u Obrenovcu i okolnim naseljima Vrednost poslova je oko 30 000 000 n Ministarstvu životne sredine i pro- EURA, a obezbediti će se iz donacije stornog planiranja, Evropske Agencije za rekonstrukci- n Agenciji za zaštitu životne sredi- ju. Prelazak na malovodni transport

ne .i . 8. KOMUNALNE DELATNOSTI i odlaganje pepela i šljake se planira do kraja 2009. godine. n Opštini Obrenovac (Službi za zašti- tu životne sredine) i Fondu za zašti- Očekivani efekti uvođenjem nove tu životne sredine Obrenovac tehnologije se ogledaju u: n Manja količina potrebne vode za Godišnji izveštaj - Kontrola, zaštita i transport pepela i šljake unapređenje životne sredine u TENT A i B n Poboljšanje kvaliteta površinske i n Ministarstvu životne sredine i pro- podzemne vode stornog planiranja n nema prelivnih voda n Agenciji za zaštitu životne sredi- n nema isputanje drenažnih voda ne .i . (vršiće se recirkulacija drenaž- n Opštini Obrenovac (Službi za zašti- nih voda) tu životne sredine). n Smanjenju količine odloženog pepe- Elaborat - Praćenje uticaja otpadnih la na deponiji, isporukom suvog voda TENT A, odnosno TENT B, na pepela iz silosa, pa se na taj način površinske i podzemene vode se svake produžava vek korišćenja deponije godine dostavljaju na uvid i mišljenje JKP Beogradski vodovod i kanalizacija. n Ušteda finansijskih sredstava U skladu sa Pravilnikom o meto- n prodajom pepela smanjiće se dologiji za izradu integralnog kata- godišnja naknada za odložen stra zagađivača (Službeni glasnik br. pepeo 94/2007), TENT je Aenciji za zašti- n ostvarenje ekonomske dobiti, tu životne sredine dostavio prvi put prodajom pepela pounjen Upitnik - Katastar zagađi- n Uticaj deponije na kvalitet vazduha vača u Srbiji, koji se odnosio na 2007. će se smanjiti na najmanju mogu- godinu. ću meru n smanjenje veličine suvih, nezaštiće- nih, površina 11. Uspostavljanja sistema n povećanje otpornosti površinskog menadžmenta zaštitom životne sloja pepela – stvaranje pokorice sredine prema standardu ISO 14001 PD TENT je 2005. godine dobio sertifikat sistem menadžmenta kvalitetom prema standardu ISO 9001, a

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 255 julu 2008. godine sertifikat sistem posebnim ciljevima zaštite život- menadžmenta zaštitom životne sre- ne sredine. dine, prema standardu ISO 14001. n Standard JUS ISO 14000 podra- Svečana dodela Sertifikata ISO 14001, zumeva stalno praćenje realizacije PD TENT-u, od strane sertfikacio- ciljeva za tekuću godinu i u zavi- nog tela strane firme SGS je obavlje- snosti od potreba i okolnosti defi- na 07.11.2008.godine. Svečanosti su nisanje novih ciljeva za naredni pored lica iz TENT-a su prisustvo- period . . vali državne uprave i predstavnici n U cilju poboljšanje sistema menad- lokalne samouprave. žmenta zaštitom životne sredine u U fazi uspostavljanja sistema uprav- PD TENT potrebno je vršiti stal- ljanja zaštitom životne sredine u PD no preispitivanje sistema, predu- TENT u skladu sa standardom ISO zimanje korektivnih mera, izme- 14001, urađeno je ukupno šesnaest nu dokumentacije tj.prilagođavanje procedura i dva upustva iz oblasti aktivnostima i procesima koji su 8. KOMUNALNE DELATNOSTI zaštite životne sredine. Najbitnijie najdelotvorniji i najjednostavniji. aktivnosti sprovedene u toku uspostavljanja sistema upravljanja zašti- tom životne sredine u PD TENT i koje je potrebno sprovoditi mogu se 12. Plan poslova kontrole, zaštite i grupisati na sledeći način: unapređenja životne sredine u n Identifikacija zakonskih i drugih TENT za 2009. godinu zahteva i usaglašenost sa zakon- 1. Redovna merenja (zakonska oba- skim propisima su dva značajna veza) dokumenta urađena u skladu sa zahtevima standarda ISO 14001, na n Kontrola kvaliteta vazduha u osnovu kojih su definisane Korek- okolini TENT A i B, tivne mere pre sertifikacije. n Kontrola kvaliteta površinskih i podzemnih voda, n Analitičan pristup rešavanju problema zagađenja životne sredi- n Kontrola emisije štetnih i opa- ne, bio je neophodan preduslov za snih materija u vazduh, predlog korektvnih mera. n Baždarenje analizatora za konti- n Sprovođenjem korektvnih mera nualno merenje emisije praška- koje su pred sertifikaciju predlo- stih materija u vazduh (5 anali- žene od strane nadležnih lica u zatora – TENT A) TENT-u i konsultanta, Q-Expert iz n Kontrola radioaktivnosti u rad- Beograda, postignuto je poboljšanje noj i životnoj sredini sistema menadžmenta upravljanja 2. Sprovođenje. . mera zaštite na zaštitom životne sredine. deponijama TENT A i B n Veći broj zadatih korektivnih mera n Biološka rekultivacija (setva su bile sprovedene, pre sertifikaci- trava, sadnja drveća) je, u junu 2008.godine. n Kvašenje vodom n Pojedine korektivne mere koje su n Održavanje vodenog ogledala zahtevale značajnija novčana ula- 3. Prelazak na novu tehnoligiju, ganja i duže rokove za realizaciju, malovodnog transporta i odlaga- od kojih su najznačajnije smanjenja pepela i šljake u TENT B. . nje emisije SO2, NOx i praškastih materija su predviđene Opštim i 4. Unapređenje upravljanja otpadom

256 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI n Sprovođenje procedure Upravlja- snih materija u vazduh sa anali- nje otpadom u PD TENT, zom varijantnih rešenja za izbor n Usvajanje Plana upravljanja indu- mernih mesta u TENT B, odnosno strijskim otpadom u PD TENT, TENT A. n Izrada projektne dokumentacije skladišta za privremeno odlaga- mere zaštite u cilju sprečavanja nje otpada u TENT A, odnosno eolske erozije pepela TENT B. 5. Izrada Glavnog projekta za rekon- Deponija pepela i šljake strukciju skladišta ulja i maziva na TENT A i TENT B 6. Završetak i puštanje u rad Inte- gralnog sistema za kontinualno praćenje uticaja TE ″Nikola Tesla″

na kvalitet vazduha u Obrenov- 8. KOMUNALNE DELATNOSTI cu i okolnim naseljima (praćenje zagađenja čvrstim česticama). 7. Završetak Projekta - Idejno reše- nje ugradnje opreme za kontinu- Sistem za kvašenje novoizgrađenih nasipa koji alno merenje emisije štetnih i opa- su zaštićeni travnim pokrivačem

TENT B PRIVREMENO ODLAGANJE OTPADA

Odlaganje otpada u nadkrivenom i otvorenom prostoru u TENT A

Aluminijumski i bakarni kablovi odloženi na Razvrstane otpadne cevi, odložene na otvorenom prostoru otvorenom prostoru

Burad od hidrazina složena na betonskom Burad sa starim uljem smeštena u natkrivenom platou prostoru

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 257 8. KOMUNALNE DELATNOSTI

258 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 9. OPŠTINE pštine 9. O

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 259 9. Opštine 260 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2007.GODINI U BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET R. br. R. 10. 12 11 9 8 7 6 5. 4 3 2 1 ...... 9 � O 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 PŠT � � � � � � � � � � � � � � � � � Broj telefonskih pretplatnika, 2005. pretplatnika, telefonskih Broj 2005. (km), kolovozom savremenim sa puteva Dužina Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. lekara, 1 na stanovnika Broj 2004/2005. škole, osnovne Redovne Ukupna dužina puteva (km), 2005. (km), puteva dužina Ukupna Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. (ha), površina šumska obrasla Ukupna Poljoprivredna površina (ha), 2005. (ha), površina Poljoprivredna Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. - 1991. stanovništva pad ili Porast Broj stanovnika prema Popisu 2002. Popisu prema stanovnika Broj Broj stanovnika prema Popisu 1991. Popisu prema stanovnika Broj Broj naselja, 2005. naselja, Broj Površina, km², 2005 km², Površina, 17Mladenovac Opština 16 Opština Lazarevac 16 Opština 15Sopot Opština 14 Opština Grocka 14 Opština 13Obrenovac Opština 12Barajevo Opština 11Surčin Opština 10 Opština Palilula 10 Opština 1 Opština Stari Grad Stari Opština 1 9 Opština Zemun Opština 9 7 Opština Voždovac Opština 7 4 Opština Novi Beograd Novi Opština 4 6 Opština Rakovica Opština 6 8 Opština Čukarica Opština 8 5 Opština Zvezdara Opština 5 Vračar Opština 2 3 Opština Savski Venac Savski Opština 3 I N E BEOGRAD Rezultat 1576124 1552151 777836 219418 37443 23973 2 3222 77 884 282 912 166 . 7 9.1 OPŠTINA STARI GRAD

R. br. STARI GRAD Rezultat pštine 1 . Površina, km², 2005 7

2 . Broj naselja, 2005. 1 9. O 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 68.552 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 55.543 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. -13.009 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. - 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. - 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. - 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. - 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 85.859 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 7 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 197,2

radionicama je bilo obuhvaćeno oko 650 učenika osnovnih škola i oko 600 dece predškolskog uzrasta. Tom prilikom su deci pojašnjeni pojmovi ekologije i zaštite životne sredine. U 2008. godini posebnu pažnju Savet za ekologiju poklonio je Botaničkoj bati „Jevremovac”. Pored donacije koja je upućena Botaničkoj bašti za čuvarsku službu, 500.000.00 dinara, organizovani su besplatni obilas- ci bašte za građane svake subote u 12,00 časova tokom cele godine, a za Izveštaj o radu saveta za ekologiju to su angažovani stručni vodiči koji Opštine Stari Grad za 2008. godinu su finansirani iz sredstava oprede- U januaru mesecu proglašen je naj- ljenih za Savet za ekologiju. U lepši novogodišnji i božićni izlog i okviru postavljenih ciljeva razvoja i održana je manifestacija proglašenja plana aktivnosti u toku 2008. postav- i podele nagrada. ljeno je 50 dogi pot korpi za smeće sa U aprilu mesecu na inicijativu Save- dodatkom za kese. Izvršena je edu- ta za ekologiju organizovana je seri- kacija građana na ovu temu putem ja radionica u svim starogradskim flajera i plakata koji su se lepili na osnovnim školama i vrtićima na ulazima zgrada. U realizaciji su uče- temu „Održivi razvoj”- kompostira- stvovali učenici Trgovačke škole čla- nje”, a u oktobru novembru mesecu novi „Učeničke kompanije“. radionice na temu „Deca i recikla- Obeležen je Dan Planete 22. april ža”. Radionice su trajale jedan škol- tako što su postavljeni kontejneri ski čas sa učenicima drugih razreda, za sabijanje i odlaganje plastične i interaktivnog karaktera, o recikla- metalne ambalaže u Trgovačkoj školi ži. Na času su deca pravila recikli- i vrtiću „Skadarlija“. rani papir od starog papira. Ovim

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 261 U okviru akcije „Povretak Starogra- U oktobru mesecu u velikoj sali opšti- đana na reke“, povodom Dana zašti- ne održana je priredba za đake prva- te životne sredine, postavljene su ke sa teritorije opštine Stari grad, sprave za decu i uređena je zele- kojom prilikom je proglašena naj- na površina kod sportskog centra urednija osnovna škola. Skoro 600 pštine „Milan Gale Muškatirović“. U akci- đaka prvaka dobilo je na poklon ji su učestvovali učenici svih osnov- knjige sa ekološkom temom, održa- nih škola na Starom gradu, Trgovač- na je pozorišna predstava sa ekološ- 9. O ke škole, u akciji nam se pridružio i kom dobrodošlicom đacima prvaci- tadašnji ministar Ministarstva zašti- ma i đaci prvaci su položili ekološku te životne sredine Saša Dragin, a zakletvu. bili su prisutni, predsednik Opštine, Na svojim sednicama Savet je raz- članovi Saveta, članovi Opštinskog matrao pitanja i sugestije građa- veća, DVD „Stari grad“, JKP „Grad- na, koje su pristizale elektronskim sko zelenilo“, JKP „Gradska čisto- putem, preko „Zelenog sandučeta“ ća“ i rečna policija sa čamcima, kada ili poštom i odgovarao je na pita- je očišćen i deo reke i izvučeno je 20 nja građana u okviru nadležnosti. džakova otpada i plastičnih flaša. Upućivane su inicijative nadležnim Mnogobrojni novinari i televizija su institucijama vezano za unapređenje propratili ovu akciju. životne sredine, na predlog članova U junu mesecu u okviru akcije „Moje Saveta i građana. dvorište mala pluća grada“, je održa- U cilju rešavanja aero zagađenja i no i proglašenje najlepše bašte resto- utvrđivanja vrste i količine zagađe- rana, najlepšeg dvorišta, najcvetni- nosti na teritoriji opštine Stari grad, je terase, najurednije zgrade i tada je u toku 2007. godine pokrenut je pro- održana manifestacija uz prisustvo jekat izrade „Katastra zagađivača na građana koji su nagrađeni diploma- teritoriji Opštine“ u saradnji sa Grad- ma, statuetama dživdžana i nov- skim zavodom za javno zdravlje i čanim nagradama. Manifestacija je Gradskim sekretarijatom za zaštitu održana u kući Đure Jakšića u Ska- životne sredine. Projekat je realizo- darliji uz prisustvo mnogobrojnih van početkom 2008. godine i u apri- novinara i televizije. lu mesecu organizovana je tribina za U novembru mesecu Savet za ekolo- građane, kada je predstavljen proje- giju je učestvovao na „Sajmu zašti- kat. U toku 2008. godine realizovan te, lokalne samouprave i energetike“, je i projekat Katastra transformator- kada je na svom štandu izložio sve skih uređaja, kojim su popisani svi akcije u vidu izveštaja i štampanog transformatorski uređaji na teritori- materijala, (knjige, časopisi, mape, ji opštine i ustanovljeno je uzorko- flajeri, plakati i uzorak „dogi pot“ vanjem da postoje 7 transformatora korpe), za edukaciju dece i građana. koji za svoj rad koriste kancerogene Štand je bio veoma posećen jer su svi materije piralene. prolaznici bili oduševljeni materija- Sve akcije saveta za ekologiju bile lom, a svoja zapažanja su upisiva- su medijski zapažene uz prisustvo li i u knjigu utisaka koja se nalazila predstavnika svih dnevnih listova, na štandu. Na štandu je bila i video radija i televizije. Na sajtu opštine su prezentacija svih sprovedenih akcija, istaknute sve akcije o kojima građa- a takođe je održana i prezentacija u ni mogu svakodnevno da se infor- svečanoj sali Sajma sa temom uvođe- mišu. nje ISO standarda u rad Opštinske Predsednik saveta za ekologiju uprave, Katastar zagađivača i Portal Andrea Simonov Opštinske uprave Gradske opštine Stari grad.

262 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 9.2 OPŠTINA VRAČAR IZVEŠTAJ O RADU NA POLjU EKOLOGIJE

R. br. VRAČAR Rezultat pštine 1 . Površina, km², 2005 3

2 . Broj naselja, 2005. 1 9. O 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 67 .438 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 58.386 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. -9052 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. - 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. - 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. - 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. - 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 42.512 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 6 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 294,3

22. septembra 2008. godine obeležen je „Evropski dan bez automobila“ akcijom „KRENIMO BEZ AUTOMOBILA VRAČARSKIM ULICAMA“. GO Vračar, kao izrazito urbana gradska opština, koja je opredeljena ka promovisanju zdravog životnog okruženja, ovaj značajan međuna- rodni Eko-dan, posvetila je zaštiti životne sredine od buke automobila i raznih isparenja i zagađenja koja potiču iz njegovog izduvnog sistema. Osim promovisanju životne sredine, 18. septembra 2008. godine G-din ovaj dan je bio posvećen i razvijanju Branimir Kuzmanović predsed- svesti dece i građana o neophodnosti nik opštine Vračar i g-đica Gorda- očuvanja održivog razvoja. na Perović, direktorica Agencije za U akciju su uključeni mališani iz zaštitu životne sredine potpisali su Predškolske ustanove Vračar i ško- Protokol o saradnji, kojim se uspo- larci tj. deca iz nižih razreda OŠ stavlja dugoročna stručna i tehnička Jovan Miodragović, OŠ Kralj „Petar saradnja u oblasti upravljanja otpa- I Karađorđević“ i OŠ „Sv. Sava“. Sva dom na teritoriji opštine Vračar, s deca su bila u pratnji nastavnika i ciljem ekološki primerenog odlaga- vaspitača, i došla su biciklima, role- nja otpada. U toku je izrada Progra- rima, trotinetima. Mališani iz vrtića ma izdvajanja sekundarnih sirovina doneli su brojne crteže i transparente iz komunalnog otpada na teritoriji na temu akcije: „ Želim da proživim opštine Vračar. svoj život jedini u nezagađenoj život- noj sredini“; „ Da bi deca srećna bila molimo bez automobila“; „Izduvni

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 263 gasovi i smog u gradu truju našu Poseban akcenat je bio stavljen na dušu malu“... pitanja zdrave i pravilne ishrane, Veliki doprinos manifestaciji su dali dijeta, organske proizvodnje i dostu- pštine stručni predavači iz Uprave saobra- pnosti proizvoda dobijenih organ- ćajne policiji. Oni su održali javni skom poljoprivredom. čas o bezbednosti u saobraćaju i Dr Jelena Gudelj specijalista higije- 9. O podučili su đake kako da se bezbedne iz Instituta za javno zdravlje „Dr no kreću prometnim ulicama. Milan Jovanović - Batut“ govorila Za potrebe pokazne vežbe, zatvoren je o fenomenu „brze hrane“, . o . proje na tri sata deo Njegoševe ulice, u menama u ishrani do koje dovodi saradnji sa Sekretarijatom za sao- savremeni način života i kako takva braćaj i Društvom za urbanizam, ishrana dovodi do dijabetesa, goja- projektovanje i prostorno planiranje znosti, bolesti srca i krvnih sudova CEPRO. kod sve mlađe populacije, U Sali Opštine prikazan je film o G-din Branko Čičić predsednik bezbednosti u saobraćaju. U mani- Fonda „Organska Srbija“ govorio je o festaciji učešće je imao i Biciklistič- organskoj poljoprivredi i o proizvo- ki klub VALEKS, čiji su članovi deci dima dobijenim organskim načinom pokazali šta sve od sigurnosne opre- uzgajanja tj. o „organskoj hrani“ koja me treba da ima jedan biciklista. sporije „sazreva“, ukusnija je, zdravi- Članovi ovog Kluba i učenici osnov- ja i ne sadrži pesticide, aditive i anti- nih škola, učestvovali su u bicikli- biotike. Takođe je govorio da se Fond stičkim trkama i na taj način su pro- bavi upućivanjem poljoprivrednika movisali alternativne oblike prevoza o tehnologijama proizvodnje organ- u našem gradu. ske hrane, promocijom organski pro- Prilikom pismenog obraćanja škola- izvedene hrane i popularizacijom ma čiji su đaci bili učesnici ove mani- kod stanovništva. festacije, PRELOŽENO je, da nastav- U holu Opštine bila je priređena nici biologije upoznaju sve đake sa promocija sertifikovanih proizvo- značajem promovisanja alternativ- da dobijenih organskom poljopri- nih načina kretanja, u cilju očuvanja vredom.Bili su prisutni brojni proi- životne sredine. zvođači organske hrane iz Srbije, uz 15. oktobra 2008. godine održana je Tribina degustaciju i poklone. „O ZDRAVOJ HRANI I DIJETAMA“, posvećena 16. oktobar 2008.godine održana je Akcija „Svetskom danu zdrave hrane“. „Zdrava užina“ Tribina je bila namenjena učenici- U OŠ „Jovan Miodragović“ Mini- ma osnovnih i srednjih škola, kao i star poljoprivrede, vodoprivrede i zainteresovanim građanima. Tribi- šumarstva dr Saša Dragin i pred- na je imala za cilj što stručnije upo- sednik opštine Vračar g-din Brani- znavanje prisutnih sa štetnim efek- mir Kuzmanović, proveli su veliki tima drastičnih dijeta koje mladi odmor sa đacima. Akcija je sprove- upražnjavaju, konzumiranja tkz. dena povodom obeležavanja Svet- brze hrane i energetskih pića. Ovo skog dana zdrave hrane. Đacima su je bio još jedan od projekata GO Vra- podeljeni paketići za užinu, koji su čar usmeren ka stvaranju održivog sadržali organski proizvedene jabu- životnog okruženja i životnih navike, šargarepe i fizalis. Tokom druže- ka koje doprinose dugom i zdravom nja, đaci su upoznati sa prednostima životu. Tribina je deo obrazovnog zdrave ishrane. procesa kojim opština Vračar stvara uslove za bolji život Vračaraca.

264 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 18. oktobar 2008. godine održan je Trening na teritoriji naše Opštine. Građani- ( prvi od planirana dva ) za nevladine ma Vračara je isti upitnik bio dostu- organizacije sa Vračara u razvijanju veština komunikacije s javnošću. pan i na internet stranicama NVO

Ekoforum, www.ekoforum.org.yu/ pštine U okviru projekta „Učešće građana arhuscentar/upitnik. u zaštiti životne sredine – podrška radu ARHUS CENTRA“, organizo- Na osnovu zaključaka sa sastanka 9. O van je trening za saradnike nevladi- izrađena je „mapa kritičnih tača- nih organizacija iz oblasti ekologije, ka“ u životnoj sredini Vračara, koja radi razvijanja veština komunikacija je bila postavljena na informacionoj sa medijima. tabli ( plazma ekran) hola Opštine, kao i na web. stranici Ekoforuma. Trening je bio posvećen razvijanju sposobnosti komunikacije organi- 31. oktobar 2008. godine održano je finalno takmičenje osnovaca na ekološke teme. zacija civilnog društva sa javnošću i prezentaciji dobrih pristupa koje Takmičenje pod nazivom kviz „Vrač- nevladine oganizacije treba da kori- ko“ bio je pilot projekat u kojem su ste u komunikaciji. učestvovali učenici četvrtih, petih i Treninzi su deo projekta koje je šestih razreda Osnovnih Škola „Sve- opština Vračar realizovala u sarad- tozar Marković“, „Siniša Nikolaje- nji sa Misijom Organizacije za evrop- vić“ i „Kralj Petar II Karađorđević“. sku bezbednost i saradnju ( OEBS ) u Inicijativa za organizovanjem kviza Srbiji i ekološkim udruženjem Eko- „Vračko“ potekla je od građanina g- forum. Sastavni deo projekta je osni- dina Nenada Jelića i Sekretarijata za vanje informacionog centra za pita- kulturu, a GO Vračar je ovaj pilot nja životne sredine, radi bolje infor- projekat podržala, učešćem u žiriju i misanosti građana Vračara o pitanji- nagrađivanjem pobednika vrednim ma životne sredine i saradnji građa- knjigama. na i nevladinih organizacija sa lokal- U okviru takmičenja organizovane nim vlastima u iniciranju i donoše- su tri discipline: kviz znanja, sport- nju odluka. sko takmičenje i likovni radovi, a sve teme su bile iz oblasti ekologije. 23. oktobar 2008. godine održan je sastanak sa predstavnicima kućnih saveta na opštini 20. novembar 2008. godine održana je Vračar – mapiranje ekoloških problema. Tribina o LEAP-u, uštedi energije i reciklaži. U okviru projekta „Učešće građana Arhus centar koji su osnovali opština u zaštititi životne sredine – Podrš- Vračar i Misija OEBS organizovali su ka radu Arhus centar“ održan je tribinu o Lokalnom ekološkom akci- sastanak sa predstavnicima kućnih onom planu opštine Vračar, reciklaži saveta opštine Vračar. Predstavnici i uštedi energije, namenjenu građa- su pismeno pozivani, a prednost je nima Vračara. davana onim kućnim savetima koji O ciljevima LEAP-a opštine Vračar su do sada pokazali posebno inte- i rezultatima već realizovanih pro- resovanje za očuvanjem životne sre- jekata, govorila je g-đa Vesna Jelić, dine, kroz razne projekte uređenja šef Odseka za komunalne poslove fasada, ulaza, preddvorišta i dvori- u opštini Vračar, koja je istakla da je šta. LEAP usmeren prvenstveno na pita- Cilj sastanka je bilo identifikovanje nja kvaliteta vazduha, prostornog najvećih problema u oblasti život- planiranja, javne komunalne higijene sredine Vračara. Prisutni su bili u ne, buke i na informisanje i edukaci- prilici da popune upitnike s opisom ju građana za identifikovanje žarišta problema u oblasti životne sredine i unapređenje stanja lokalne sredine.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 265 O reciklaži je govorila direktori- 17. decembar 2008. godine Promocija ca Agencije za reciklažu Republi- ekologije kao školskog predmeta ke Srbije, g-đica Gordana Perović. U U vrtiću „Nada Purić“ u Krunsk0j svom izlaganju, koje je bilo poseb- ulici, GO Vračar, ministar za život-

pštine no interesantno učesnicima skupa, nu sredinu g-din Oliver Dulić, mini- istakla je da je opština Vračar kroz star za prosvetu g-din Žarko Obra- LEAP prepoznala neophodnost zao- dović i predsednik opštine Vračar g- 9. O kruženog sistema recikliranja komu- din Branimir Kuzmanović, promo- nalnog otpada i da je prva gradska visali su potrebu uvođenja ekologi- opština koja je potpisala Sporazum je kao izbornog školskog predmeta, o saradnji sa Agencijom za recikla- u cilju podizanja znanja i nivoa sve- žu. U toku svog izlaganja, iznosila je sti o očuvanju životne sredine među primere dobre prakse u racionalnom školskom omladinom. Značajno je postupanju sa kućnim otpadom i naglasiti da je „izvorna ideja“ pote- upoznala je učesnike tribine sa prak- kla iz opštine Vračar. tičnim savetima za redukovanje koli- U okviru rada na polju ekologije čine otpada u domaćinstvima. treba naglasiti da je opština Vračar O energetskoj efikasnosti u doma- odvojila značajna sredstva za izradu ćinstvima i o načinima uštede elek- „ZELENOG SANDUČETA“, koje će trične energije govorio je zamenik stajati u foajeu naše Opštine. Naime, direktora Agencije za energetsku efi- naši sugrađani, će u zeleno sanduče kasnost, g-din Bojan Kovačević. ubacivati pisma sa primedbama, ide- Učesnici tribine su dobili informator, jama i sugestijama, vezanim za oču- o načinima uštede električne ener- vanje životne sredine opštine Vra- gije. Kroz brojna pitanja na teme o čar. kojima se govorilo na tribini građa- Urađen je Predlog za revitalizaci- ni su pokazali veliku zainteresova- ju zelenih površina, kao i Predlog nost, kao i želju za lično uključivanje za otvaranje novih sadnih mesta, a u realizaciji pomenutih problema. u cilju povećanja broja stabala kroz 06. decembar 2008. godina održan je nove ulične drvorede ili njihove fra- Trening za NVO Vračara u razvijanju veština gmente. Svi predlozi su u pisanoj komunikacije s javnošću. formi, uz prateću fotodokumentaci- Ovo je bio drugi trening za člano- ju, prosleđeni JKP Zelenilo-Beograd, ve organizacija civilnog društva sa Sektoru za održavanje javnih zele- Vračara. Cilj Treninga je bio upozna- nih površina, s molbom da se isti vanje članova za korišćenje Sistema realizuju. za upravljanje sadržajem na Inter- Januar 2009. Ptica ROBOT net prezentacijama (CMS – Content Opština Vračar je početkom 2009. management system ). godine kupila ekološki robot PTICA Predstavnici organizacija civilnog robot ARKA. PTICA ROBOT je skul- društva, bili su u prilici da se upo- pturalno rešenje reciklažnog kon- znaju sa CMS-om preko kojeg se tejnera u kojem je ugrađen komple- publikuju vesti, saopštenja, fotogra- san mekatronični sistem. Ova skul- fije i druge korisne informacije na ptura biće postavljena ispred Opšti- Internet prezentaciji ekološkog udru- ne početkom juna meseca. PTICA ženja Ekoforuma. Trening je imao robot je dobila nagradu AUREA 2009 za cilj razvijanje sposobnosti komu- kao najkretivnije rešenje i zahvalni- nikacije kroz korišćenje pogodnosti cu je dodelio potpredsednik Vlade interneta kao savremenog medija. B. Đelić. Treningu je prisustvovalo deset NVO sa Vračara.

266 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 9.3 OPŠTINA SAVSKI VENAC - PREGLED AKTIVNOSTI U 2008. GODINI

R. br. SAVSKI VENAC Rezultat pštine 1 . Površina, km², 2005 14 9. O 2 . Broj naselja, 2005. 1 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 45.961 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 42.505 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. -3.456 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. nema 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. nema 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. - 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. - 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 51. 007 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 6 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 14,8

regulaciona stanica postavljena je u parku između Ulice Veljka Lukića Kurjaka i Bulevara JNA, odakle će se granati gasovodi. Glavna infrastruktura vodiće do VMA i dalje Ulicom Neznanog junaka, što pokriva kompleks Dedinje 2. Drugi krak mreže protezaće se do stadiona Partiza- na i podmirivaće potrebe stanovnika Senjaka. U procesu je izrada teh- ničke dokumentacije za liniju koja će povezivati stanicu s Kliničkim centrom. Magistralni vod od kafane 1. „Pregled razvoja sistema gasifikacije „Kovač” u Bulevaru oslobođenja pa na teritoriji GO Savski Venac“ kojim se do Ginekološko-akušerske klinike obezbeđuje odgovarajuća zastupljenost ekoloških sistema grejanja „Višegradska” biće dug 4.200 metara i kapaciteta 12.000 kubnih meta- Sledeći nove trendove EU, GO Sav- ra po času. Osim GAK-a, na gasovod ski venac na osnovu plana razvoja moći da se priključe i industrijski gasne mreže Republike Srbije done- proizvođači, kao što je BIP, škole, ali i tog 2000. godine, pokrenula je pre oko 10.000 domaćinstava sa Savskog tri godine projekat koji će omogu- venca, Voždovca, Dedinja, Senjaka. ćiti velike uštede građanima. Pro- Domaćinstva koja se priključe na gram gasifikacije predstavlja značaj- magistralni vod imaće mogućnost nu investiciju i složen infrastruktur- ugradnje kombinovanih bojlera, koji ni objekat koji zahteva veliki anga- ne samo što daju toplotnu energi- žman svih učesnika. ju za zagrevanje stanova, već i sani- Stanovnici opštine Savski venac tarnih voda. Energetski sistem raste- imaju mogućnost priključenja na retio bi se tako za deset megavat- gasovodnu mrežu. Prva merno-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 267 časova. Pozitivni efekat gasifikaci- problema životne sredine-izra- je je svakako to, što će se smanji- da lokalnog ekološkog akcionog ti zagađenje gradskog jezgra zame- plana“ pštine nom kotlarnica koje troše laka ulja, U toku prethodnog perioda zavr- mazut i ugalj. šena je predpripremna i pripre Opština Savski Venac je u cilju što mna (prva faza) u kreiranju LEAP- 9. O lakše i efikasnije komunikacije sa a. Predpripremna faza je podrazu- građanima koji su zainteresovani mevala obavezno ispitivanje javnog za prelazak na nove vrste energena- mnjenja, identifikaciju ciljnih grupa ta formirala Centar za gasifikaciju za anketiranje, kreiranje upitnika i opštine Savski venac, koji se nalazi u dijalog liste za kvantitativnu anketu prostorijama MZ „Dedinje“Bulevar u skladu sa potrebama i specifično- Kneza Aleksandra Karađorđevića stima GO Savski venac. U predpri- 29.Na ovom mestu građani mogu premnoj fazi angažovana je strukov- dobti sve informacije vezane za gasi- na NVO „Ambasadori životne sredi- fikaciju, podnositi dokumenta, skla- ne“ Pomenuta organizacija je izvrši- pati ugovore.Na jednom mestu se la anketiranje građana i definisanih nalaze predstavnici „Gemaksa“koji ciljnih grupa u saradnji sa opštinom je izvođač radova, JP „Srbijagas“ koji u trajanju od 3 meseca. Prvo anke- je distributer gasa, firme Enerdžinet tiranje sprovedeno je na eduka- koja vrši prodaju i ugradnju gasnih tivnoj ekološkoj Akciji posve- kotlova i unutrašnju instalaciju i ćenoj obeležavanju Dana plane- predstavnik opštine Savski venac. te zemlje 21. 04. 2008. godine Aktivnosti u periodu od 2005. god. na brodu Topčiderka. Obavljen je do sada: proces anketiranja i obrade podata- n izvođač radova realizovao je 2250 ka dobijenih putem anketiranja pri- priključaka. vrednih subjekata, medicinskih centara, NVO, građana, nadležnih insti- n u centru za gasifikaciju sklopljeno tucija u ovoj oblasti i ostalih držav- je 1550 ugovora, nih institucija koje se nalaze na teri- n a od toga je uplaćeno 880. toriji opštine, donosioca odluka na n u ovom trenutku na sklapanje ugo- lokalnom nivou. Anketa je sprove- vora čeka 116 zahteva. dena na uzorku od 1650 ispitanika, Ovu priliku su takođe iskoristili i do u direktnom kontaktu, od vrata do sada veliki zagađivači kao što su: vrata, telefonom, e-mailom, odbor- „Gemaks“ (G-10), „Habitfarm“ (G- nicima je slata anketa uz skupštin- 10) „DIPOS“ (G-250), što znači da ski materijal preko stručne službe će žitelji Savskog venca dugoročno pri čemu je i rok za anketiranje ove imati čistiju životnu sredinu,mada bitne ciljne grupe bio znatno produ- sa žaljenjem konstatujemo da je to žen. Na anketu je odgovorilo: 1000 oko 5% od ukupnog broja velikih građana Savskog venca, 38 pred- kotlarnica-zagađivača. stavnika javih, malih, i srednjih pre- duzeća, nacionalnih i međunarod- nih institucija, 11 NVO, 14 odbor- 2. Lokalni ekološki akcioni plan (LEAP) nika. Na osnovu sprovedene anke- Skupština Gradske opštine Savski te kao predpripremne faze LEAP-a venac na sednici održanoj 17. 03. GO Savski venac kao i obrade dobije- 2008. donela je Odluku o pristupa- nih podataka, jasno nas upućuje na nju izradi LEAP-a opštine Savski nizak nivo zainteresovanosti, znanja venac na predlog projekta „Lokal- i informisanosti u vezi sa temama ni održivi razvoj kroz rešavanje

268 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI iz oblasti održivog razvoja i stanja sednicima skupština stanara iz svih životne sredine na teritoriji opštine MZ, koji su ih potom zasadili u svo- i šire. Konsatovano je takođe da je jim vrtovima. Akcija je nastavljena

istaknuta potreba o boljem protoku januaru 2008. godine prikupljanjem pštine informacija i međusobnoj dvosmer- novogodišnjih jelki sa busenom i noj komunikaciji, kao i o dobrovolj- njihovom distribucijom u rasadni- 9. O nom uključivanju u rad na rešavanju ke JKP „Zelenila“ radi sadnje i oze- ekoloških problema. Čak 88% ispi- lenjavanja predviđenih površina u tanika je istaklo da je potrebno veće Gradu. i suštinsko uključivanje građana u procese donošenja odluka. Realizacija projekata finansiranih od strane gradskog Sekretarijata za Nakon završetka ovih faza dobi- zaštitu životne sredine jeni su rezultati koji predstavljaju dobru podlogu za nastavak 4. Gljive Beograda – diverzitet, ekološka uloga i značaj procesa, koji je započet a izme- đu ostalog podrazumeva i izra- Opština Savski venac u saradnji du stručno-tehničkih izveštaja sa Asocijacijom gljivara partnerski za prioritetne oblasti LEAP-a i je aplicirala na konkurs Gradskog to: 1. kvalitet vazduha, 2. buka, sekretarijata za zaštitu životne sre- 3. otpadne komunalne vode, 4. dine za finansiranje ekoloških pro- otpad, 5. zelene površine. . jekata. Resursi i partnerstvo opšti- Urađeno je uputstvo za izradu struč- ne odnosili su se na organizovano tehničkih izveštaja kao podlo- nje predavanja za stručnu javnost, ge za prioritete budućeg progra- multimedijalnu prezentaciju, struč- ma zaštite i unapređenja život- na pomoć opštinske ekologije u for- ne sredine, kao i nacrt matrice za mulaciji projekta i komunikaciji sa akcioni plan, koji je prosleđen stručnjacima na nivou grada i dopri- stručnjacima iz oblasti zaštite nos u medijskoj promociji projek- životne sredine, koji će kako je ta.) Prikupljeni podaci koji se odno- navedeno u Odluci o pristupa- se na ekologiju gljiva sa područ- nju izradi LEAP-a opštine Savski ja grada prezentovani su stručnoj venac, izraditi nakon sprovede- javnosti (predstavnicima instituci- nog istraživanja stručno-tehnič- ja koje se bave ekologijom i zašti- ke izveštaje za napred navedene tom prirode) na predavanju koje je prioritete. održano 19. 2. 2008. godine u sali za multimedijalne prezentacije Opštine Savski Venac. Istraživački tim Aso- 3. „Produži mi život, ulepšaću tvoj, zasadi cijacije Gljivara, na čelu sa predsed- me i okiti i sledeće godine“ nikom prof. Branislavom Uzelcom Cilj pokretanja ove akcije je da se održao je dvočasovnu prezentaci- ukaže na neopravdanost seče mla- ju, nakon koje je izvršena aprobacija dih četinarskih stabala za vreme proizvoda od gljiva. Na predavanju novogodišnjih praznika, i potreba je prisustvovalo oko 60 predstavni- da se motivišu građani da pravil- ka stručne javnosti kao i zaintereso- nim, ličnim izborom i angažovanjem vanih građana. Predavanje je ukaza- doprinesu rešavanju ovog problema lo na mesto i ulogu gljiva u ekologi- i zaštiti životne sredine. ji sa posebnim osvrtom na posledi- Prvi deo Akcija je održan je 26. 12. ce nestajanja staništa i cenu razvoja 2007. godine ispred zgrade opštine koju neminovno plaćamo. Cilj pre- Savski venac. Ovom prilokom pode- davanja je da istakne značaj i važ- ljeno je 40 jelki sa busenom prednost ovog carstva živih bića kako bi

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 269 stručnjaci koji se bave ekologijom i nje ekološki svesnog građanina koji zaštitom životne sredine prilikom samoinicijativno reaguje na pojave planiranja budućih aktivnosti oba- koje na bilo koji način ugrožavaju

pštine vezno vodili računa o značaju gljiva životnu sredinu i koje negiraju for- za ekologiju na području Beograda. mulu održivog razvoja. Takođe, projekat podstiče kreativnost i inicira 9. O 5. Javno zagovaranje primarne selekcije potrebu da se učestvuje u nekoj od sekundarnih sirovina u osnovnim brojnih aktivnosti. školama je drugi projekat za koji je opštinska ekologija aplicirala u partnerstvu sa BEC-om na 2 konkursa na 6. Jačanje svesti dece u predškolskim kojima su dobijena sredstva za realizaciju ustanovama o značaju očuvanja životne od Skupštine grada – Sekretarijat za sredine kroz ekološke, edukativno- finansije i Sekretarijat za zaštitu životne umetničke radionice i predstave- sredine. Opštinsko partnerstvo sastojalo «MORAM DA ZNAM» Zbog nedostatka se od stručnih i organizacionih aktivnosti finansijskih sredstava opština je u utoku pripreme i realizacije projekta, partnerstvu sa POD Teatrom konkurisala tehničke podrške, medijske promocije, sa pilot projektom «MORAM DA ZNAM» kontaktiranja škola, stručnih institucija, na konkurs Gradskog sekretarijata za kao i organizovanja finalne manifestacije zaštitu životne sredine. Aktivnosti su u opštinskoj sali. počele da se realizuju početkom 2008 godine u 3 objekta PU Savski venac(Sveta Javna kampanja obuhvatala je ani- Petka, Kraljica Marija 1 grupa, Anđelak). miranje učenika svih osnovnih škola REALIZATORI projekta: sa teritorije opštine Savski venac, Organizator i pokrovitelj: GRAD- uključujući decu izbeglice, Rome i SKA OPŠTINA SAVSKI VENAC druge korisnike programa. Po realizaciji radionica, učenici osnovnih n Odeljenje za društvene delatnosti, škola su dodatno animirani aktiv- informisanje i mesnu samoupravu nim učestvovanjem u više atraktiv- n idejno rešenje ekoloških radionica i nih programa. Putem interesantnih stručne konsultacije u toku projek- primera iz života, deca su naučila ta - poslovi zaštite životne sredine šta je to primarna selekcija i zašto opštine Savski venac je ona važna, kao i šta su osnov- n idejno rešenje i realizacija dram- ni pojmovi održivog razvoja i reci- skih radionica: Teatar Projekat klaže.Paralelno sa ekološkom edu- Objektivna Drama-POD Teatar kacijom učesnici programa pravi- n stručni konsultant u realizaciji - PU li su predmete (figure) od otpad- Savski venac nog materijala,nakon čega je izvrše- Projekat je osmišljen u cilju kva- no sakupljanje sekundarnih sirovi- litativnog poboljšanja celokupnog na u školama i odnošenje. Aktivno- ponašanja i personalnih karakteristi u opštini održane su 28. 02. 2008. stika mladog čoveka čime se ojačava godine u periodu od 12-15 časo- njegov identitet, senzibilitet, i lični va i obuhvatale su: izložbu likov- i socijalni, i stvara kreativan i akti- nih radova;prezentaciju dosadaš- van odnos sa ličnim okruženjem, njih programskih sadržaja u okviru ljudima i drugim bićima koja žive ovog programa; održavanje ekološ- u njemu.Teatar, njegove specificne kog kviza i proglašenje pobednika metode i tehnike, omogućavaju deci kviza; nagrađivanje najkreativnijeg da ostvare kvalitetnu komunikaciju rada od otpadnog materijala. Radi- sa svojom sredinom i utiču na podi- onicama je obuhvaćena cela gene- zanje svesti i odgovornosti za pro- racija šestog razreda svih osnovnih stor kojem pripadaju. škola sa teritorije Savskog venca. Svrha ovog projekta jeste stvara-

270 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 7. „Mi za našu zdravu životnu sredinu“ našu planetu i njene prirodne resur- U okviru programskih aktivnosti se, brinimo o njoj svakog dana jer opština je u saradnji sa predstavni- ona je naš jedini dom“. cima: Sanitarnog ekološkog društva, 9. „Biramo najlepše zelenilo“ pštine povodom obeležavanja Dana zašti- Na osnovu predloga sa svih mesnih te voda i šuma organizovala prvi zajednica tročlana Komisija, sastav- 9. O stručni seminar pod nazivom „Mi za ljena od radnika Odeljenja, izabrala našu zdravu životnu sredinu“. Semi- je 29. maja najlepše zelene površine nar je održan u svečanoj sali opšti- na Opštini, po zadatim kategorija- ne 24 marta 2008. godine U toku ma, u okviru akcije „ Za zeleniji Beo- seminara obrađene su teme: održivo grad“ i to: dvorište stambenog objek- korišćenje prirodnih resursa, zaštita ta u Crnogorskoj br. 3, dvorište (etno voda i očuvanje zemljišta, integral- selo) firme „Profesional promet“ u na i organska proizvodnja, pravilno Plzenskoj br. 10, krovnu terasu zgra- postupanje sa EEE otpadom. Preda- de u Karađorđevoj br. 36, dvori- vanja su održali predstavnici: Sani- šte Četvrte beogradske gimnazije u tarnog ekološkog društva, Institu- ulici Teodora Drajzera br. 25, dvori- ta za javno zdravlje Srbije “Dr Milan šte dečijeg vrtića „Kreativno pero“ u Jovanović Batut“,opštinske ekologije, Tolstojevoj 58 i kao najlepša novopo- Eko Krug. Seminaru je prisustvova- dignuta zelena površina-park u ulici lo oko 70 predstavnika kako stručne Boška Petrovića br. 7. Svi pomenuti javnosti, institucija tako i zaintere- su nagrađeni vaučerom od po 4000 sovane javnosti i srednjih škola. din za kupovinu sadnica. Navedena najlepša zelenila Savskog 8. Obeležavanju Dana planete zemlje venca učestvovala su na gradskom Generalna skupština UN proglasi- takmičenju u organizaciji JKP „Zele- la je 2008. godinu za Međunarod- nilo Beograd“ i osvojila 2 druge nu godinu planete Zemlje, koja će se nagrade (IV beogradska gimnazija i obeležiti sa istim sloganom u celom dečiji vrtić „Kreativno pero“). svetu - „Nauke o planeti Zemlji u službi društva”. Opština Savski venac 10. Za čist Beograd - HAJD PARK 2008. na inicijativu sektora zaštite životne U okviru programa zaštite život- sredine 21. 04. 2008. godine obeležila ne sredine, Odeljenje za društve- je Dan planete zemlje. Tim povodom ne delatnosti, informisanje i mesnu u vrtiću „SVETA PETKA“ predstav- samoupravu Gradske opštine Sav- ljene su ekološko-dramske radionice ski venac uz podršku odreda izvi- za decu predškolskog uzrasta i odr- đača France Prešern , organizovalo žana je ekološka Akcija posvećena je 03.06.2008.godine ekološku akciju obeležavanju Dana planete zemlje koja je dobila značaj trajnog karak- za decu iz svih OŠ na brodu „Top- tera Za čist Beograd - HAJD PARK čiderka“. U Akciji je učestvovalo 80 2008. U okviru ove akcije, realizo- učenika OŠ Program ekološke akci- vano je čišćenje i ambijentalno ure- je sadržao je: javni čas, izbor najlep- đenje Hajd-parka u kome su uče- še ekološke poruke za Dan planete stvovali učenici osnovnih, srednjih, zemlje i ekološku predstavu „Okr- kao i internacionalnih škola na Sav- šaj“ u izvođenju OŠ „Isidora Seku- skom vencu. Odazvalo se:180 uče- lić“. Pored nagrađenih poruka OŠ nika osnovnih i srednjih škola sa „Isidora Sekulić“, „R. Putnik“, „P. teritorije ove opštine (OŠ „Vojvo- P. Njegoš“, poslata je i simbolična da Radomir Putnik“, „Isidora Seku- poruka svih učesnika „Čuvajmo

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 271 lić“, „Petar Petrović Njegoš“; „Radoj- srednje škole). U prijavljenim škola- ka Lakić“, „Vojvoda Mišić“, Škola za ma realizovani su i logistički podr- decu oštećenog sluha „Stefan Dečan- žani besplatni edukativni seminari.

pštine ski“; Škola za dizajn i škola za dizajn kože, Škola za brodarstvo, bro- 12. „Koš za čist grad” dogradnju i hidrogradnju; Sportska 9. O gimnazija, „Chartwell Internati- Takođe u okviru programa zašti- onal School”) i 10 izviđača Odre- te životne sredine opštine, u par- da ‘’France Prešern’’. Za ovu akci- tnerstvu sa Fondom za povraćaj i ju Opština je obezbedila kese za reciklažu limenki “RECAN“, odr- smeće, rukavice, sokove i slatkiše za žana je 6. juna u periodu od 12-14 sve učesnike, a prikupljene količi- časova u Dečijem kulturnom centru ne smeća preuzela je Gradska čisto- “MAJDAN“ ekološka manifestacija ća, pogon ‘’Savski venac’’.Akcija je pod nazivom „Koš za čist grad”. U takođe bila podržana i od strane okviru programa ove manifestacije, Gradskog zelenila i OUP-a Savski organizovano je takmičenje u uba- venac. Ekološka akcija za čist Beo- civanju limenki u improvizovane grad ‘’Hajd park’’ kao omiljena i koševe u kome su učestvovali učeni- uvek zanimljiva zbog lepog druže- ci osnovnih i srednjih škola na Sav- nja uz koristan rad i dobru medijsku skom vencu. Razlog za organizova- propraćenost, postala je trajan oblik nje ovakve akcije je podsticanje pro- ekološke aktivnosti učenika i građa- grama reciklaže limenki kao i nasta- na naše Opštine. vak razvoja sakupljačke mreže koja je formirana u toku prethodne godine u osnovnim i srednjim školama 11. “LIMENKE SAKUPLJAJ – OKOLINU na teritoriji opštine. SAČUVAJ “ Akcija je pokrenuta 2007. godine u 13. Dečji ekološki festival na Savskom saradnji sa kompanijom „RECAN vencu d.o.o.“ i Fondom za povraćaj i reci- klažu limenki, nakon čega je usle- Kako bi se podigao nivo ekološke dio početak programa prikupljanja svesti najmlađih iniciran je od strane limenki i razvoj projektnih aktivno- stručnog lica za zaštitu životne sre- sti za 2008. godinu dine projekat Dečji ekološki festival – DEF, koji je realizovan kroz Cilj uvođenja Akcije je podizanje pilot projekat «Moram da znam» u 3 nivoa svesti u školama o značaju objekta PU Savski venac, u periodu zaštite životne sredine i potrebi reci- od januara do 01. juna 2008. godine i klaže limenki. u 8 objekata PU Savski Venac u peri- Program prikupljanja limenki u ško- odu od 05. aprila do 27. juna, kroz lama, sprovodi se kao konstantna edukativno-ekološko-dramske radiaktivnost, koja sadrži dve kompo- onice u kojima je učestvovalo oko nente i to: 400 mališana. Završna manifesta- n Edukacija-održavanje seminara, cija održana je 9. juna, u Dečjem distribucija edukativnog materijala kulturnom centru «Majdan». Mani- n Akcije za prikupljanje limenki, u festaciji je prisustvovalo 350 dece kojima su prijavljene škole dobile predškolskog uzrasta, kojima je sve potrebne sadržaje za odlaganje opština poklonila majce sa znakom limenki (dizajnirane kutije, kese). prvog festivala, slatkiše i sokove. Za U okviru ove Akcije umreženo je 9 potrebe festivala odštampani su fla- škola u sakupljačku mrežu (5 OŠ i 4 jeri, plakati i bilbord.

272 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Festival je otvorio, kao počasni gost, je apel da se izvrši popravka ošteće- Saša Dragin, Ministar za zaštitu ne postojeće biciklističke staze izme- životne sredine. đu Brankovog mosta i mosta ’’Gaze-

la’’ (izgradnja kvalitetnije podloge i pštine 14. „22 septembar –Dana bez automobila“ boljeg osvetljenja). U okviru poslova zaštite životne sredine ostvare- 9. O U okviru programa aktivnosti zašti- na je saradnja sa Gradskim zavo- te životne sredine, organizovana je dom za javno zdravlje, pri čemu je manifestacije koja je realizovana 22. dogovoreno da se izvrši besplat- i 23. 09. 2008. god. pod nazivom no paritetno merenje aerozagađenja, „Čist vazduh za sve“ a posveće- sa ciljem utvrđivanja stanja zagađe- na je Evropskoj nedelji mobilnosti i nosti vazduha specifičnim zagađu- obeležavanju 22 septembra – Dana jućim materijama koje nastaju kao bez automobila. Ideja ovog projek- posledica saobraćaja. Zahvaljujući ta je povećanje nivoa svesti građa- dobroj komunikaciji sa Sekretarijati- na o problemu zagađenja vazdu- ma za saobraćaj i zaštitu životne sre- ha specifičnim zagađujućim mate- dine dobijene su potrebne saglasno- rijama poreklom od izduvnih gaso- sti za zatvaranje saobraćaja. va motornih vozila. Kao primar- Kako bi preneli ovu ideju i na mlađe na aktivnost izdvojena je lokal- generacije 23. 09. 2008. godine u ul. na kampanja ČIST VAZDUH ZA Topčiderski venac koja je bila zatvo- SVE. Obeležavanjem ove manifesta- rena za saobraćaj u periodu od 9- cije na opštini Savski venac promo- 12 časova, ova akcija je posvećena i više se i podstiče razvoj biciklizma i organizovana i za mališane iz Predš- ostalih nemotorizovanih kretanja na kolske ustanove Savski venac. Uz gradskim i vangradskim deonica- aktivnosti koje su bile oragnizova- ma, tj. pokušaj da se smanji korišće- ne na ulici i u obdaništu Odeljenje je nje automobila na gradskim deoni- obezbedilo sokove, jabuke, slatkiše, cama i time doprinese razvoju eko- krede, bedževe, promotivni materi- loških uslova života. Partner u reali- jal. Kroz zatvorenu ulicu Topčider- zaciji je Jugo Cikling Kampanja (čla- ski venac prošetalo je oko 150 mali- nica „European Cyclist’s Federati- šana sa bedževima na reverima i on" i predstavnik u Srbiji). U okvi- transparentima“Volim da šetam, ne ru Akcije koja je održana 22. sep- želim vožnju automobilom“, „Hoće- tembra 2008. godine u periodu od mo ekoautomobile“ i na taj način 12-14 časova, i koja je započela bici- obeležilo drugi dan lokalne kam- klističkom vožnjom na priobalju, na panje "Čist vazduh za sve“, kojom staroj biciklističkoj stazi, održana se opština Savski venac uključila u su i edukativna predavanja Grad- Evropsku nedelju mobilnosti. Ulica skog zavoda za zaštitu zdravlja na je oslikana slikama i porukama koje temu: Ispitivanje kvaliteta vazdu- su osmislili mališani, nakon čega su ha na širem području grada Beogra- ekološki dan nastavili u vrtiću gde da, Srbije koje je održala mr hemij- su organizovane radionice i razgo- skih nauka Anka Filipović u sveča- vori sa decom na temu očuvanja pri- noj sali Beogradskog sajma. Nakon rode i zdravlja čoveka. toga emitovani su edukativni filmo- vi. U ovoj kampanji pored građana učestvovali su i učenici iz OŠ i srednjih škola, za koje je Odeljenje obezbedilo osveženje, jabuke, promotivni materijal. Ovom prilikom upućen

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 273 15. Informacija o merenjima aerozagađenja na je ekološka akcije “Sava u srcu“ u ulici Topčiderski venac br.1 u vreme na Savskom priobalju, koja je ove akcije isključenja automobila godine bila posvećena ozelenjavanju Kao još jedna aktivnost u okviru pštine i ambijentalnom uređenju (potez od podrške izradi LEAP-a koordinator Šest topola do Brankovog mosta) Za u saradnji sa predstavnicima GZJZ realizaciju ove manifestacije ostva- 9. O obezbedio je besplatno merenje rena je saradnja sa JKP „Zelenilo- Gradskog zavoda za javno zdravlje Beograd“, definisanje odgovaraju- koristeći mobilnu automatsku moni- ćeg sadnog materijala u skladu sa tor stanicu, u periodu od 24 sata ambijentalnom celinom, uslovima i kada je isključen saobraćaj u ulici namenom, lokacije. Ovom prilikom Topčiderski venac. zamolili smo sve naše saradnike u Opština Savski venac kao jedna 2008. godini, da uz stručnu pomoć od centralnih gradskih opština na JKP Zelenila zasade po jedno stablo, svom području ima veoma hetero- pored koga smo postavili natpis sa gene izvore zagađivanja vazduha. nazivom institucije, škole, organiza- Na njenoj teritoriji se nalazi Glav- cije i na taj način omogućili im da na železnička i autobuska stanica, posade po 1 stablo na priobalju o žila kucavica saobraćaja ulica Kneza kome će se brinuti i otpočnu formi- Miloša i ništa manje opterećena Sav- ranje zelenog pojasa. Po stručnom ska, Sarajevska i Nemanjina ulica, predlogu JKP Zelenila odabran je mnogobrojna mala i srednja pre- sledeći sadni materijal: Sorbus tor- duzeća sa najrazličitijim aktivnosti- minalis, Fraxinus excelsior, Pyra- ma. Takođe se tu nalaze i mnoga cantha coccinea, Berberis thunbergii elitna naselja na okolnim uzviše- f. Atropurpurea. Akciji je prisustvo- njima (Topčidersko brdo, Dedinje, valo ukupno oko 200 učesnika: 20 Senjak). Postavlja se i pitanje garaž- škola sa teritorije GO Savski venac, nog i parking prostora.Nakon obav- 14 institucija, 13 organizacija. Poru- ljenih merenja i uvida u rezultate ka akcije bili su stihovi Duška Rado- merenja stručnjaci GZJZ mogli su da vića „Odaberite jedno drvo i sva- konstatuju da su koncentracije mere- kodnevno pratite šta se sa njim i na nih zagađujućih materija u 24 časov- njemu događa. Biće novosti, cvetaće i nom periodu od 11časova 22. sep- cvkutaće svakog dana. Družite se sa tembra do 12 časova 23. septembra drvetom. Drvo je verno, čekaće vas. 2008. godine bile znatno ispod gra- Ako ne stignete danas dođite sutra, ničnih odnosno dozvoljenih vredno- ono će biti tu. Ako mu poverite neku sti i da se takvi rezultati mogu sma- tajnu, za to niko neće znati sem vas trati kvalitetom vazduha bez uticaja dvoje“. Akcija je pokrenuta u sklopu na zdravlje ljudi i ekosistem. pratećih aktivnosti za podršku izra- Rezultati merenja za ovaj period di LEAP-a; mogu se videti u bazi podataka Za ovu potrebu opština je obezbedi- Mobilne stanice br. 5 (Station_5) na la sredstva za kupovinu 100 sadni- Web site: www.beoeko.com. ca za podizanje zelenog pojasa, promotivni materijal za sve učesnike 16. “Sava u srcu“ (šalovi i blokčići sa znakom LEAP- a), štampanje 200 kom. edukativ- U sklopu pratećih aktivnosti kao nog flajera i nabavku 120 primeraka podrške izradi LEAP-a, kroz prime- ekološkog časopisa koji je podeljen nu mera zaštite životne sredine, u školama, izradu tablica sa odgova- okviru programa zaštite životne sre- rajućim natpisima koje su postavlje- dine, 21. 11. 2008. godine realizova-

274 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI ne pored sadnica, osveženje, kese i Štand opštine koji se nalazio u hali rukavice. Prateći umetnički program 1 Beogradskog sajma bio je vidno izvela je nvo „Dnevna soba vila i zapažen kako zbog kreativne osmi-

vilenjaka“. šljenog nastupa i uređenosti štanda, pštine tako i zbog brojnih projekata i akcija koje opština realizuje. Posebnu 17. Procena uticaja-javni uvid 9. O pažnju privukle su prezentacije uče- Opštinski ekolog sproveo je javni stalih ekoloških akcija, izrada LEAP- uvid u trajanju od 20 dana od 20. a kao i prezentacije projekta „Sve za 10. 2008. g. do 12. novembra 2008. Dž.“, E-uprava. Gosti na opštinskom godine, koji se obavljao u kancela- štandu kao saradnici u ovoj godi- riji 31 svakog radnog dana od 10-14 ni bile su i nvo: Ambasadori životne časova za Studiju o proceni uticaja sredine, Ekosfera, Asocijacija gljiva- na životnu sredinu projekta izgrad- ra, BEC, EkoSan, POD teatar, Jugo- nje mosta preko reke Save u Beo- cikling kampanja, Regionalni cen- gradu sa pristupnim saobraćajnica- tar za talente, Zelena omladina Srbi- ma – prva faza prve deonice Unu- je, REKAN, Dnevna soba vila i vile- trašnjeg magistralnog poluprste- njaka. Takođe su prisustvovale i nvo na od ulice Omladinskih brigada koje su predstavile projekte koje je do Paštrovićeve ulice, na području optina podržala preko Konkursa za gradskih opština Novi Beograd, Sav- finansiranje projekata u 2007. i 2008. ski venac i Čukarica, nosioca pro- godini . . jekta JP “Direkcija za građevinsko U okviru pratećeg stručnog progra- zemljište i izgradnju Beograda”, koja ma predstavnici opštine održali su je podneta nadležnom Sekretarijatu 2 predavanja na teme: za zaštitu životne sredine uz zahtev za davanje saglasnosti. Izvršeno je 1. Olakšan pristup dokumentima u 10 javnih uvida u sadržinu Studije i opštinskoj upravi, Nenad Prelić i dostavljeno je 5 mišljenja zaintereso- 2. Lokalni održivi razvoj kroz reša- vane javnosti koji su zajedno sa Stu- vanje problema životne sredine – dijama i pratećom dokumentacijom Izrada lokalnog ekološkog plana, prosleđeni nadležnom Sekretarija- Aleksandra Imširagić-Đurić tu pre održavanja javne rasprave na Kako bi se adekvatno predstavio pomenutu Studiju. Takođe urađen mlad opštinski ekološki program je komentar i mišljenje na predmet- osmišljen je i promotivni materijal nu Studiju u ime opštine kao zain- vezan za LEAP i prateće aktivnosti teresovanog organa. Prisustvovano (flajeri, bilbord, dekoracija, adekva- je javnoj raspravi koja je održana 24. tan materijal za prezentovanje, kao i 11. 2008. g. u prostorijama nadlež- materijal za promotivne nastupe na nog organa. štandu koji su vezani za partnerske projekte). Takođe stručni koordina- 18. Međunarodni sajam zaštite životne tor LEAP-a izvršio je javnu prezen- sredine taciju u svhu promocije LEAP-a i ura- Opština Savski venac po prvi put đenih segmenata koji su predtavljeni je učestvovala na međunarodnom kao primeri dobre prakse u sklopu sajmu lokalne samouprave i zašti- predavanja na temu «Lokalni održi- te životne sredine („Ecofair“) koji je vi razvoj kroz izradu LEAP». U sklo- održan na Beogradskom sajmu u pu promocije odštampana je brošu- periodu od 26. - 28. novembra 2008. ra sa prikazom rezultata ispitivanja godine . javnog mnjenja koji su kao partneri

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 275 praktično predstavili «Ambasadori torije opštine Savski venac, na temu životne sredine». “Uticaj klimatskih promena na živi Na završnoj manifestaciji opština je svet i planetu zemlju 11. decembra pštine dobila specijalnu nagradu u vidu 2008. godine, sa početkom u 12 časo- zahvalnice za uspešno učešće na va u prostorijama opštine. Seminaru ovoj međunarodnoj sajamskoj mani- je prisustvovalo oko 40 učenika iz 6 9. O festaciji. OŠ sa teritorije opštine, kao i učenici iz internacionalne škole „Chartwell international“. 19. Seminar i radionice za decu pod nazivom “Uticaj klimatskih promena na Nakon održanog predavanja realizo- živi svet i planetu zemlju ” vane su kreativne radionice. U okviru pratećih aktivnosti LEAP-a, u saradnji sa «Ambasadorima život- Aleksandra Imširagić-Đurić, ne sredine» realizovana je radioni- dipl. ing. spec. zašt. živ. sredine ca za decu iz osnovnih škola sa teri-

276 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 9.4 OPŠTINA NOVI BEOGRAD pštine

R. br. NOVI BEOGRAD Rezultat 9. O 1 . Površina, km², 2005 41 2 . Broj naselja, 2005. 1 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 218 .633 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 217 .773 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. -860 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. 1.459 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. 120 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. 8 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. 8 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 125.362 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 18 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 622,3

tu životne sredine i MENSA Srbi- je.Ovom akcijom šetalište na Sav- skom keju između blokova 45 i 70 dobilo je svoju zelenu oazu. 2. U saradnji sa Agencijom za zaštitu životne sredine na krovu zgrade opštine Novi Beograd postavljen je uređaj za detekciju alergenog polena u vazduhu. Ovo merno mesto je deo nacionalne mreže koja se uspostavlja za monitoring i praćenje kretanja ovih alergena. Podaci o alergenosti, koncentraci- U toku 2008. godine na teritoriji ji i trendu alergenih polena raznih Gradske opštine Novi Beograd spro- vrsta biljaka objavljuju se svakod- vedene sledeće aktivnosti iz oblasti nevno na opštinskom sajtu. zaštite životne sredine: 3. Opština Novi Beograd sprovela 1. Akcija «Jelke zovu u pomoć» je prolećnu akciju čišćenja divljih nevladine organizacije «Vratimo deponija. Akcija je sprovedena sa lepotu rekama» u kojoj je zasađe- JKP «Gradska čistoća». Deponije no 100 jelki u u parku između blo- koje su uklonjene bile su na Sta- kova 45 i 70 na Novom Beogra- rom sajmištu, kod mosta “Gaze- du, koje su posadile ličnosti iz jav- la”, na Bežanijskoj kosi, u ulici Dr nog i kulturnog života, kao i pred- Ivana Ribara-okretnica autobusa stavnici institucija i medija. Ovu 75 (blok 57-a) i u Bloku 61, ulica Dr ekološku akciju na Savskom keju Ivana Ribara 75, deponija guma u podržali su, osim gradske opšti- Bloku 63, u Vojvođanskoj ulici kod ne Novi Beograd i JKP «Zelenilo broja 40, otpad u ulici Milutina Beograd», Ministarstvo za zašti- Milankovića 9 kod ‘’Auto Čačka’’.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 277 Čišćenje deponija finansirano je iz mehanizacijom održavati prostor iz budžetskih sredstava namenje- Savskog nasipa, od Bloka 70-a do nih za zaštitu životne sredine. Bloka 45.

pštine 4. U 26 vrtića i obdaništa novo- 8. Održana je izložba konkursnih beogradske predškolske ustanove radova “Gradski park između “11.april“ postavljena je dvorišna hotela „Jugoslavija“ i Brankovog 9. O oprema. Postavljeno je 70 setova mosta, u zgradi opštine Novi Beo- za sedenje sa suncobranima i 103 grad. Izložba je priređena u okvi- dvorišne klupe. Nabavku opre- ru manifestacije “Aprilski dani u me nabavku opreme finansirala je Novom Beogradu”. Konkurs je bio opština Novi Beograd u vrednosti raspisan krajem 2007. godine, a od 8,6 miliona dinara. imao je za cilj anketno i program- 5. Obnovljeni su sportski tereni na sko sagledavanje celokupnog pro- Bežanijskoj kosi (dva košarkaška stora, od oko 140 hektara, i pred- terena, jedno igralište za mali fud- laganje ideja koje bi u sledećoj bal i jedan odbojkaški teren). Svi fazi rada bile osnova za plansko navedeni tereni deo su kompleksa i programsko kreiranje Gradskog zelenih površina omeđenih ulica- parka u Novom Beogradu.Na kon- ma Marko Čelebonović i Grčka, a kurs je pristigao veliki broj radova radove je finansirala opština Novi (82 rada), a žiri Društva arhiteka- Beograd, na inicijativu stanovnika ta Beograda odlučio je da nagradi naselja Bežanijska kosa. 11 radova. 6. U okviru obeležavanja 175 godi- 9. Prvi park-igralište za decu sa na od osnivanja „Ringier grupe” posebnim potrebama „Park dugi- iz Švajcarske, u čijem su sasta- nih boja” otvoren je na Bežanij- vu izdanja „Blic”, „24 sata”, „Alo”, skoj kosi. Park se nalazi u u Nor- „Blic Puls” i „Blic žena”, na Sav- veškoj ulici, finansiran je iz sred- skom keju u Bloku 70 posađeno stava NIP-a i Grada Beograda, a je simboličnih 175 sadnica jase- izgrađen po ideji Centra za inklu- na i javora. Na ovaj način opleme- zivni razvoj dece koji je obezbe- njen je prostor na Savskom keju dio i donaciju za specijalne rekvi- i formirana zelena aleja. U akci- zite. ‘’Park duginih boja” obuhva- ji je učestvovala gradska opšti- ta kompleks od dva igrališta sa na Novi Beograd i JKP «Zelenilo - gumenim podlogama i potrebnim Beograd». rekvizitima, površine 360 kvadrat- 7. Na Savskom keju posađeno 60 nih metara i jedno igralište sa stan- sadnica povodom obeležavanja 60 dardnim rekvizitima. godina Novog Beograda. Poznati 10. Sproveden je konkurs “Za zele- Novobeograđani, umetnici, poli- niji Beograd” na teritoriji grad- tičari, glumci, muzičari, privred- ske opštine Novi Beograd. Kon- nici i novinari, sa predstavnici- kurs je tradicionalan i održava ma opštinskog rukovodstva, na se svake godine u organizaciji Savskom keju zasadili su 60 zim- JKP „Zelenilo-Beograd” i grad- zelenih sadnica, u čast 60 godina skih opština. U konkurenciji su postojanja Novog Beograda. Time bili učesnici u nekoliko katego- je obeležen i predstojeći Dan pla- rija- najlepši balkon, prilaz stam- nete zemlje, 22 april. Istovremeno benoj zgradi, najlepše uređeno na Savskom keju otvoren je i novi dvorište vrtića i najlepše uređena objekat JKP „Zelenilo-Beograd”. U novopodignuta zelena površina. novoj zgradi, radiće oko 50 zapo- Prošle godine, u gradskoj konku- slenih koji će, sa svom potrebnom

278 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI renciji Novobeograđani su osvoji- bolju ekološku fotografiju postav- li dva prva mesta. ljena je u Grafičkoj školi a dupli- 11. Na osnovu zahteve građana kat izložbe svih fotografija sa

Mesne zajednice Staro sajmišta takmičenja u zgradi u opštine pštine opština Novi Beograd finansira- Novi Beograd. la je akciju čišćenje velikog broja 15. Povodom Dana Dunava, koji se septičkih jama koje se nalaze na obeležava 29. juna, realizovana je 9. O Starom sajmištu, a koje predstav- akcija čišćenja desne obale Duna- ljaju veliki komunalni i ekološ- va. Ekipe Javnog komunalnog ki problem. Očišćeno je 270 sep- preduzeća „Zelenilo – Beograd” tičkih jama. Vrednost ove akci- uredili su deo obale od splava je koštala je 2,4 miliona dinara, a „Hrabro srce” do Vojne baze u sredstva su obezbeđena iz grad- dužini od 1.500 metara. U ovoj skog budžeta za akciju komu- akciji učešće su uzeli i zaposleni u nalnog uređenja opštine.Septič- „Tojoti Srbije” i njihovi partneri. ke jeme su očišćene u dvorišti- 16. U Bloku 61, izgrađen je teren za ma kuća u ulici Brodarskoj, Zarije boćanje, tako da su ljubitelji ovog Vujoševića, Dragana Jeftića, Ivana sporta dobili novo, lepo uređe- Markovića, Sadika Ramiza i Slav- no mesto za rekreaciju i održa- ka Šlandera. vanje takmičenja. Opština Novi 12. Održane su dve tribine posveće- Beograd bila je investitor i za ne bezbednosti i zaštiti građana izgradnju terena izdvojeno je 3,7 u stanovima i stambenim zgra- miliona dinara. Izvođač radova dama. Na tribini, svim predsed- bilo je JKP “Zelenilo-Beograd”. nicima podeljeni su i priručni- Ceo teren ima površinu 27,5 x 13 ci „Zaštita u stanovima i stam- metara i četiri staze na kojima benim zgradama”. sa konkret- će moći da se istovremeno igra. nim uputstvima i savetima kako Takođe teren ima osvetljenje koje postupiti u slučaju požara, pri- omogućava igranje noću. Rad- likom krađa ili drugih opasnih nici “Zelenila”, oko celog terena situacija. Održavanje tribina i napraviće i travnjak površine 500 nabavku knjiga za skupštine sta- kvadratnih metara, a ceo prostor nara organizovala je i finansirala biće oplemenjen i novim sadnica- Opština Novi Beograd. ma drveća i ukrasnog žbunja. 13. Na području opštine Novi Beo- 17. Obnovljeno dečije i sportska igra- grad sanirano je dečje igralište lišta u bloku 21 i 2. Radnici JKP u Norveškoj ulici na Bežanijskoj «Zelenilo-Beograd» završili su kosi, u bloku 22 popravljeni su postavljanje novih klupa, ljuljaš- postojeći betonski tobogani, dok ki i klackalica na dečijem igralištu su u blokovima 49 i 45 poprav- u Bloku 21. Zamenjena je i pod- ljene staze i obnovljeni travnjaci. loga koja se nalazi na igralištu Ukupna vrednost radova je 8,3 kako bi bilo bezbednije za bora- miliona dinara. vak dece. Takođe radovi se obav- 14. U Srednjoj grafičkoj školi u ljaju na još 11 sportskih terena u Novom Beogradu održana je ovom bloku, koji se u potpunosti dodela nagrada za najbolju eko- renoviraju. Gradska opština Novi lošku fotografiju. U ovom takmi- Beograd je u saradnji sa kompa- čenju učestvovali su učenici Gra- nijom “Unika”, završila radove na fičke škole. Nagrade je obezbedi- sređivanju dva košarkaška tere- la opština Novi Beograd. Izložba na u Bloku 2. Pored ovog tere- fotografija sa takmičenja za naj- na sa “Unikom” je dogovorena

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 279 saradnja na uređenje još jednog vima 45 i 70 uređene su zelene košarkaškog terena u Bloku 70. U površine. Radnici JKP “Zelenilo- planu obnove terena su i igrališta Beograd”, osim uređenja zelenila

pštine u Bloku 30, Bloku 24 i 29. Novac za na platou rade i na postavljanju njihovu rekonstukciju obezbedila metalnih stubića oko tržnog cen- je Opština iz sopstvenih sredsta- tra koji bi trebalo da onemoguće

9. O va. Stari, zapušteni sportski tereni nesavesne vozače da se parkiraju biće presvučeni novim asfaltom, a na zelenim površinama. Radove, najmlađi će dobiti nove rekvizite, u okviru akcije komunalnog ure- koševe i košarkaške table. đenje finansirala je Opština Novi 18. Povodom Svetskog dana bez Beograd. U ovim blokovima, u automobila, predstavnici Opšti- toku prošle godine kompletno su ne Novi Beograd, pokušali su sređeni i popločani platoi, pešač- da svojim sugrađanima, poseb- ke zone u centrima mesnih zajedno vozačima, ukažu na potrebu nica. racionalnije upotrebe i smanjenja 21. Svetski dan hrane, 16. oktobar broja automobila. Akcija je spro- 2008. godine, obeležen je u opšti- vedena na raskrsnici ulica Milen- ni Novi Beograd održavanjem tija Popovića i bulevara Mihaila više manifestacija. Završnu mani- Pupina. Na raskrsnici , za vreme festacija kampanje „Oktobar – “crvenog svetla” dok su automo- mesec pravilne ishrane” i Zdrav- bili stajali, opštinski čelnici delili stveno promotivnu manifestaci- su propagandi materijal i razgo- ju: „Bezbednost hrane u svetu varali sa vozačima. Na flajerima - klimatske promene i energija koji su deljeni vozačima bila su biljnog sveta“, sa posebnim osvr- upozorenja o štetnim uticajima tom na zdravstvenu bezbednost automobila i izduvnih gasova na hrane, organizovao je Gradski životnu sredinu, kao i predlozi da zavod za javno zdravlje u sarad- se koriste druga sredstva prevoza. . nji sa Opštinom Novi Beograd, 19. Otvoren skejt park na Ušću. Udruženjem za javno zdravlje Izgradnju skejt park finansira- Srbije i predškolskim ustanova- la je Opština Novi Beograd. Park ma Beograda. Deca iz predškol- je opremljen savremenim ram- skih ustanova Novog Beograda, pama, poligonima i stazama, a u Vračara, Grocke i Zvezdare pri- njemu će moći da uživaju spor- kazala su kroz igru i ples šta za tisti, amateri i početnici. Skejt njih znači pravilna ishrana. Isto- park se prostire na oko 2.000 vremeno, u holu opštine priređe- kvadratnih metara, a postavljena je izložba nagrađenih likovnih no je 15 sprava. Teren na kom je radova dece iz predškolskih usta- postavljen skejterski poligon ure- nova i učenika osnovnih škola, dilo je preuzeće JKP „Zelenilo- koji su pristigli na konkurs. Tako- Beograd”, a vrednost radova je 27 đe, u okviru obeležavanja Svet- miliona dinara koje je izdvojila skog dana hrane u Domu zdravlja opština Novi Beograd. Naknad- „Novi Beograd” održano je pre- no je opština izvela i radove na davanje „Savremeni principi pra- instaliranju osvetljenja na novo- vilne ishrane”, namenjeno zdrav- beogradskom skejt parku. Postav- stvenim radnicima i svim zainte- ljeno je šest velikih reflektora koji resovanim građanima. omogućavaju normalno korišće- 22. Ekipe JKP „Gradska čistoća”, u nje terena u noćnim uslovima. okviru vanrednih jesenjih poslo- 20. U centru mesne zajednice u Bloku va, uklonile su „divlje deponi- 21 i 22 kao i u savskim bloko- je” na teritoriji opštine Novi Beo-

280 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI grad. Deponije su uklonjene u će biti nagrađeni pticama u kave- naselju Ledine i duž Surčinskog zima i diplomama. puta i odneto je 290 kubnih meta- 26. Izložba fotografija članova Pla-

ra smeća sa ovih deponija. ninarsko smučarskog društva pštine 23. Obnova četiri košarkaška tere- “Železničar - Beograd”. Ama- na u bloku 24, 28 i 30 je nasta- terske fotografije nastale su na 9. O vak akcije u kojoj opština Novi raznim planinarskim akcijama, Beograd vrši uređenje sportskih izletima i pohodima na planin- igrališta na teritoriji opštine. Plan ske vrhove. Planinari, članovi obnove sportskih terena i igrali- “Železničara” na fotografijama šta donet je na osnovu zahteva i su zabeležili lepotu i veličanstve- inicijative građana u svim delo- ni svet prirode, spektakularne vima opštine. Novac za obnovu pejsaže i krajolike, kao i zanimlji- terena obezbeđen je iz gradskog ve detalje sa putovanja i druže- budžeta u okviru projekta Opšti- nja. Izložene fotografije, trenuci ne “Uređenje opštine kroz male uhvaćeni objektivom fotoaparata projekte”. na najbolji način svedoče i objaš- 24. Počela je izgradnja dva nova njavaju ljudsku potrebu za kreta- parka u blokovima 61 i 63. Par- njem, upoznavanjem, osvajanjem kovske površine će biti opremlje- novog i pomeranjem sopstvenih ne dekorativnim klupama, žar- granica. dinjerama, dečijim igralištima i 27. U okviru projekta „Zdravi u bolji najvažnije, mnogobrojnim novim život” u prostorijama MZ „Gaze- stablima i zelenilom. Radove la”, održano je četiri predava- sprovodi Direkcija za građevin- nja o higijeni i očuvanju zdravlja sko zemljište i izgradnju Beogra- Romima iz nehigijenskog nase- da, a ukupno će biti uloženo 110 lja ispod Gazele. Predavanju i miliona dinara. Izvođači će gra- obuku je prošlo 130 predstavni- đevinske radove završiti do pro- ka porodica Roma, koji su pored leća, dok će se sadnice postavljati brošure štampane na romskom prema njihovim biološkim uslo- i srpskom jeziku sa uputstvima vima tokom sezone. o pravilnom održavanju higije- 25. Izložba ptica i Državni ornitološki ne, pravilnoj ishrani i prevenciji šampionat Srbije “Beograd 2008” bolesti, dobili diplome i pakete sa ogranizovani su u Mesnoj zajed- sredstvima za održavanje čistoće. nici “Stari aerodrom” u bloku Nosilac projekta „Zdravi u bolji 37. Organizator manifestacije je život” je NVO „Pomoć porodici”, Društvo za zaštitu ptica “Slavuj”, a pokrovitelj i partner u realiza- a pokrovitelj Opština Novi Beo- ciji je Gradska opština Novi Beo- grad. Na izložbi su učestvova- grad. Donator projekta je Švajcar- li izlagači iz cele zemlje koji su ska ambasada. predstavili razne vrste sobnih 28. U toku prethodne godine na ptica, kanarince, papagaje i ezgo- teritoriji gradske opštine Novi tične ptice. Povodom izložbe, Beograd okončani su radovi na organizovano je i likovno takmi- izgradnji 55 kilometara bicikli- čenje učenika novobeogradskih stičkih staza. škola na temu ptica i prirode. Na konkursu su učestvovali učenici PREDSEDNIK GRADSKE OPŠTINE iz 15 novobeogradskih osnovnih Nenad Milenković škola, a od 517 pristiglih radova komisija je izabrala najbolje, koji

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 281 9.5 OPŠTINA ZVEZDARA pštine R. br. ZVEZDARA Rezultat

9. O 1 . Površina, km², 2005 32 2 . Broj naselja, 2005. 1 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 135.694 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 132 .621 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. -3073 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. 1 .793 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. 111 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. 16 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. 16 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 45.040 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 12 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 304,9

Kratak pregled aktivnosti, na zaštiti životne sredine, koje je Gradska opština Zvezdara preduzela u 2008. godini.

Ukratko o Gradskoj opštini opštini Zvezdara Teritorija Opštine Zvezdara prostire se na površini od oko 32 km2 (3.165 ha) ili na 1% teritorije Grada Beo- grada. Od ukupne površine teritorije 1.793 ha je poljoprivredno zemljište (od toga 1.423 ha čine oranice i bašte, pod voćnjacima je 116 ha, pod vino-

Rekapitulacija površina po urbanističkim celinama . odene . Naziv urbanističke celina Površina urbanističke celine Stanovanje Centri Specijalni centri Privreda Zelenilo Sport Infrastruktura Saobraćajne površine Groblja V povrčine Poqoprivreda Neizgra|ene površine Zbir površina Ostale površine Zvezdara 319 84,5 13,5 41,2 3,3 117,9 18,9 11,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 290,8 28,2 Mirijevo 922 212,7 3,2 7,5 0,0 65,5 2,7 1,1 0,8 2,4 0,0 581,3 17,4 894,6 27,4 Mali 651 229,4 11,0 2,4 2,9 27,4 0,9 1,1 1,1 4,9 0,0 327,3 6,3 614,7 36,3 Mokri lug Veliki 711 207,8 0,6 2,1 0,0 160,2 0,0 1,6 26,5 0,0 0,0 223,4 0,0 622,2 88,8 Mokri lug

282 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI gradima 44 ha, livade se prostiru na Raše Plaovića(Mirijevo); Ul.Matice 25 ha, a pašnjaci na 185 ha). Pored Srpske, ispred br. 46-50 (Mirije- toga, 4,1% teritorije opštine (131 ha) vo); Mirijevo-Stojičino brdo, teren

je šumsko zemljište, a ostalo gradsko za balote, odbojkaški i košarkaš- pštine građevinsko zemljište. ki teren.

Opština Zvezdara je podelje- 2. Radove na popravci i izgradnji st 9. O na na 4 katastarske opštine: . epeništa,rampi,gelendera i pešač- n KO Zvezdara kih staza, sve u cilju nesmetanog n KO Veliki Mokri Lug kretanja građana, a posebno osoba n KO Mali Mokri Lug sa invaliditetom, na sledećim lokacijama: Ustanička 256 (stepenište); n KO Mirijevo M. Rakića i T. Višnjevca (stepeni- Priložena karta namena površina, iz šte); V. Kovača i Aradske (stepeni- Generalnog plana do 2021. godine, šte); Bul. kralja Aleksandra 602 M. oslikava planirani razvoj na teritoriji M. Lug (staza); Viteza Karađorđe- Gradske opštine Zvezdara. ve Zvezde (staza); Mis Irbijeva 58 Uočljivo je da se u manjem obimu (postavljen gelender); Ustanička planiraju zone privrede i privrednih 192 (postavljen gelender); Kružni parkova, koje su i potencijalni uzrok put i L. Milovanovića (postavljen zagađivanja i degradacije životne gelender); TC Konjarnik (postav- sredine. Blizina postojeće deponije ljen gelender) na teritoriji KO Vinča kao i planirana Rampe na mestu stanovanja osoba zona komunalnih objekata na terito- sa invaliditetom u ul.Mirka Banjevi- riji Malog Mokrog Luga, predstavlja- ća br. 1; Petrarkina 10; Đurićeva 10; ju zone koje direktno utiču na stanje Aleksandra Belića 21; Ustanička 186 i životne sredine. u Bulevaru kralja Aleksandra 236. Prema podacima iz Generalnog Rampe na sledećim javnim ustano- plana Beograda 2021. data je: vama u cilju eliminisanja prepre- Na Zvezdari parkova i zelenih povr- ka za osobe sa invaliditetom:Zubo- šina koje održava JKP „Zelenilo Beo- tehnička škola (ulaz 1 i 2),Centar za grad” ukupno ima 1.170.255 m2. Od socijalni rad; Šah klub Radnički; MZ. toga, parkovi zauzimaju 26.041 m2, Zvezdara; O.Š. Veljko Dugošević, O. skverovi 8.329 m2, ulični travnja- Š. Pavle Savić, MZ Novo Mirijevo ci 19.150 m2, u stambenim naselji- - ambulanta i biblioteka;MZ Novo ma se zelenilo nalazi na površini od Mirijevo - obdanište Sunce MZ Sme- 947.588 m2, a ostale zelene površi- derev. Đeram – Muzička škola „Vla- ne zauzimaju 28.397 m2. Delimično dimir Đorđević“; O. Š. Ćirilo i Meto- uređene površine zauzimaju 104.750 dije; M. Z. V. M. Lug. - sedište m. z; metara kvadratnih. M. Z. Vojvode Mišić - sedište m. z.; U cilju unapređenja života građana M. M. Lug ambulanta; M. M. Lug - i životne sredine uradili smo u 2008. apoteka, M. M. Lug O. Š. Dragojlo godini: Dudić; M. Z. Zeleno Brdo; M.Z. Ćiri- 1. Radove na uređenju, oprema- lo i Metodije, Dom zdravlja (rampa je nju i formiranju dečijih i sport- ispred apoteke). sko rekreativnih igrališta u sle- 3. Akcija Gradske opštine Zvezdara dećim ulicama: Ul. Šarplaninska i JKP-a „Gradske čistoće Beograd“ (Učitelja Miloša Jankovića); Zidar- na čišćenju divljih deponija i izno- ska (NaseljeKonjarnik); Jula Bri- šenju smeća. nera (Orlovsko naselje); Ustanič- U delovim opštine Zvezdara, kao što ka 180B; Ugao Vjekoslava Afrića i su Mali i Veliki Mokri Lug, sa velikim

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 283 brojem bespravno sagrađenih obje- šenja većeg broja rešenja od strane kata i sa uskim ulicama,u saradnji sa Komunalne opštinske inspekcije, JKP-om Gradska čistoća,sprovedena kojim je naloženo Veterinarskoj

pštine je akcija i izmenjen je način iznoše- stanici Beograd, hvatanje ovih nja smeća. Domaćinstvima je pode- životinja i njihov dalji tretman. ljeno 5711 kanti za đubre od po 250 5. Rešavanje problema otpadnih 9. O litara. Stari kontejneri su povučeni voda, započeto je inicijativama za sa ulica, jer je u toku zimskih mese- izradu potrebne planske doku- ci, zbog malih širina ulica, bilo one- mentacije. Tako je za područje mogućeno iznošenje smeća. U planu Zvezdarske šume usvojena prva je nabavljanje vozila koje će se efika- faza ovog plana, koji se odnosi snije kretati na ovim lokacijama. Na samo na formiranje javnih povr- teritoriji naselja „Padina“, smeće se šina u cilju izgradnje kanalizaci- iznosi dva puta nedeljno a građani onog sistema. Započeta je izrada ga prikupljaju u plastičnim kesama. Programa za područje Stražarska U periodu od jula do decembra oči- kosa sa ključnom saobraćajnicom šćeno je oko 450m3 smeća sa divljih Cvetanova Ćuprija, za koju se radi deponija, što je finansirano iz buđe- projekat kanalizacije. ta opštine. 6. Opština je preko Odeljenja za gra- 4. Rešavanje problema pasa lutali- đevinske poslove, u okviru izda- ca sprovedeno je na način dono- vanja Prijave radova, započela rešavanje budućih problema iznoše- nja smeća.Insisti- ra se na dostav- ljanju uslova JKP- a „Gradska čisto- ća“ o broju i lokaciji potrebnih kontejnera za odobreni budući objekat. Kroz postupak o upotrebnoj dozvoli obavezan je dokaz nadležnog JKP-a o ispunje- nim uslovima. Na ovaj način, na teritoriji gde se mogu graditi objekti do 800m2, što je u nad- ležnosti opštinske uprave, smanjuju se problemi oko budućeg iznošenja smeća. Šef odseka za plansku dokumentaciju i ekologiju Jelka Dakić, dipl. inž.

284 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 9.6 OPŠTINA RAKOVICA . . . . . pštine R. br. RAKOVICA Rezultat 1 . Površina, km², 2005 30 9. O 2 . Broj naselja, 2005. 1 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 96.300 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 99.000 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. 2.700 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. 1.260 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. 370 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. 6 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. 6 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 29.930 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 8 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 941,9 Na potezu između Kneževačkog groblja i naselja u Ulici susedgradskoj, izvršena je sadnja 50 sadnica lišćar- skih i četinarskih vrsta.Sadni materijal je donirala GO Rakovica. 2. U septembru 2008. godine,sa Agencijom za reciklažu Republi- ke Srbije, usvojen je plan za realizaciju pilot projekta “Izrada modela za formiranje sabirnog centra za otpadna korišćena motorna ulja sa preporukama za sprovođe- nje propisanih mera odstupanja u upravljanju otpadnim korišćenim Informacije o aktivnostima iz obla- motornim uljima na opštini Rako- sti ekologije i zaštite životne sredi- vica“. Vreme trajanja projekta je 6 ne koje su realizovane u toku 2008. meseci. Ugovor između GO Rako- godine na teritoriji GO Rakovica vica i Agencije za reciklažu Repu- 1. GO Rakovica, uz donaciju firme blike Srbije potpisan je u decem- „SINALCO“, izvršila je sadnju 350 bru 2008. godine. sadnica lišćarskih i četinarskih Realizacija je u toku, a prilikom obi- vrsta na teritoriji tri MZ-MK i to: laska biće tretirano približno 300 Vidikovac, Kanarevo brdo i Košut- firmi koje se bave pomenutom pro- njak, na devastiranim javnim zele- blematikom. nim površinama.Sadnja je vrše- 3. Povodom svetskog Dana zdrave na u tokom marta i aprila 2008. hrane 31. oktobra 2008. godine, u godine. Stručne radove oko sad- organizaciji GO Rakovica i Sani- nje, zalivanja i održavanja izvelo je tarnog ekološkog društva, održa- JKP “Zelenilo Beogad“.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 285 na je Tribina pod nazivom “Bez- u krug takmičenja na nivou grada. bednost hrane“. Program Tribine Ove godine su dva predstavnika obuhvatio je sledeće teme: opštine Rakovica dobila nagrade pštine n Zaštita potrošača - Hrana u funk- na završnom takmičenju, i to: Jeli- ciji zdravlja čić Aleksandra (u kategoriji - Naj-

n lepša zelena površina oko stam-

9. O Integrisani standardi benog objekta) i Pantić Ljubica (u n Integralna i organska proizvodnja kategoriji - Najlepši balkon okre- 4. U organizaciji JKP “Zelenilo Beo- nut prema ulici). grad“ sve gradske opštine učestvu- ju u Akciji „Za zeleniji Beograd“ Rukovodilac službe tako što pobednici u svim katego- Simka Kazazić rijama takmičenja na opštini ulaze

Foto: Nebojša Čović

286 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 9.7 OPŠTINA VОŽDOVAC pštine

R. br. VOŽDOVAC Rezultat 9. O 1 . Površina, km², 2005 149 2 . Broj naselja, 2005. 5 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 156.373 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 151.768 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. -4.605 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. 9 .384 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. 2.920 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. 65 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. 65 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 85.999 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 20 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 786,3

n Veliki broj industrijskih zagađiva- ča; n Zagađeni vodotokovi (pre svega Topčiderska reka) i prirodni izvori i česme; Velika prednost opštine Voždovac je postojanje termalnih voda na njenoj teritoriji, a to predstavlja mogućnost rešavanja problema grejanja, kao i razvoja turističko-rekreativnih sadr- žaja, što može direktno uticati na zainteresovanost za investicije čak i u uslovima viših inicijalnih troškova Izveštaj o aktivnostima iz oblasti kupovine zemljišta. zaštite životne sredine na teritoriji Korišćenje obnovljivih izvora ener- Opštine Voždovac koje su realizovane u gije izuzetno je aktuelno posled- 2008. godini njih decenija. Njihov značaj se ogle- Osnovni problemi opštine Voždo- da u ekonomskom i pre svega u eko- vac su: loškom domenu, koji igra sve veću n Nedostatak vodovodne i kanaliza- ulogu u svetlu problema globalnog cione mreže u podavalskim seli- zagrevanja. ma; Shodno trenutnom poznavanju geo- n Velike divlje deponije, pre svega u loških prilika teritorije koju zahva- seoskom delu (Kumodraž, Ripanj, ta opština Voždovac, mogu se na Zuce, Pinosava, Beli Potok) ali isto nivou istraživanja za potrebe idejnih tako i u gradskom delu opštine; planova izdvojiti zone koje se odlikuju određenim hidrogeotermalnim potencijalom.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 287 n U zoni Zavojničke reke, može se park kod spomenika Vojvodi Stepi očekivati da se izradom bunara Stepanoviću, park ispred telefon- dubine 100-150 m, dobije i preko 10 ske centrale u Jajincima, plato i

pštine l/s vode temperature 20°C. zelena površina ispred Doma kul- n Teren duž Kumodraškog poto- ture u Ripnju, javne površine u ka. Procenjuje se da bi se buna- Mesnim zajednicama Šumice, 9. O rom dubine oko 300 m, na lokaciji Banjica, Stari Dušanovac, Autoko- Kumodraškog potoka moglo doći manda, Činovnička kolonija; do vode temperature oko 30°C. 7. Uređenje dečijih igrališta: pored n Značajan podatak odnosi se na obdaništa u selu Zuce, u nase- temperaturu sredine koja je na lju Železnička kolonija, kod vrtića dubini od 1000 m iznosila 76°C, na Biseri i Šećerko; području istočnog dela opštine, u 8. Uređenje školskog dvorišta Osnov- podnožju Avale, u zoni sela Zuce. ne škole u Ripnju; 9. Uklonjene divlje deponije u 2008. godini: ulica Tipografska kod Realizovani projekti u toku 2008. broja 16, ulica Radovana Simića godine Cige kod broja 2 kao i kod brojeva 1. Generalni projekat kanalisanja i 40-46, Autoput kod nadvožnjaka prečišćavanja otpadnih voda pri- na Dušanovcu sa obe strane; gardskih naselja na teritoriji opšti- 10. Opština svake godine učestvu- ne Voždovac u Beogradu; je u akciji „Biramo najlepše ure- 2. Glavni projekat remedijacije izvo- đeno školsko dvorište, blokovsko rišta „Točak” u selu Zuce pod zelenilo, baštu i td. na Voždov- Avalom – faza II projekta; cu” koju organizuje JKP „Grad- 3. Projektni zadatak za definisanje sko zelenilo”; radova za potrebe sagledavanja 11. Opština Voždovac je kao pilot uslova i mogućnosti dobijanja ter- projekat 19. 03. 2008. godine osno- malnih voda na području Zavoj- vala ekipu „Eko-patrole” sa 15 ničke reke. Izrada istražne bušo- neposrednih izvršilaca na tere- tine i istražnoeksploatacionog nu i koordinatorom. Njen zada- bunara. tak je uklanjanje manjih deponi- 4. Projektni zadatak za definisanje ja, čišćenje javnih površina, ukla- radova za potrebe sagledavanja njanje samoniklog žbunja i koro- uslova i mogućnosti dobijanja ter- va, osposobljavanje dečijih igrali- malnih voda na području Kumo- šta i pešačkih staza uklanjanjem draškog potoka; nanosa zemlje, samoniklog žbu- 5. Projektni zadatak za definisanje nja i grana koje ih ugrožavaju, radova za potrebe sagledavanja čišćenja oko stambenih zgrada... uslova i mogućnosti dobijanja termalnih voda temperatura viših Načelnik opštinske uprave: od 30°C; Milan Bojović, dipl. pravnik . . 6. Uređenja javnih zelenih površi- na na teritoriji opštine Voždovac:

288 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 9.8 OPŠTINA ČUKARICA pštine R. br. ČUKARICA Rezultat

1 . Površina, km², 2005 156 9. O 2 . Broj naselja, 2005. 8 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 150.257 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 168.508 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. 18.251 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. 8 .313 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. 492 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. 61 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. 61 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 86 .498 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 16 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 518

mo kao ekološki prioritet od značaja kako za grad Beograd tako i za ovu opštinu u celini i to: n Zona izvorišta voda „Makiš“ i „Ada Ciganlija“; n Topčiderska reka; n prirodno jezero „Rakina bara“ u Sremčici; n uništavanje medicinskog otpada. n Zaštitna zona izvorišta voda Makiš je tokom 2008. godine, manje napadnuta nehigijenskim naselji- Izveštaj o realizaciji aktivnosti na zaštiti ma, bespravnom gradnjom i depo- životne sredine za 2008. godinu nijama. Zato je u pozitivnom smislu Predlog aktivnosti u oblasti zaštite najviše zaslužan Zakon o planira- životne sredine za 2008. godinu na nju i izgradnji objeka. Za ovu zonu teritoriji opštine Čukarice, je usvo- u izradi je „Studija zaštite vodo- jen na 22. sednici Skupštine opšti- izvorišta Makiš“ koju, već neko- ne Čukarica, održanoj dana 26. 12 . liko godina unazad, radi Institut 2007. godine. „Jaroslav Černi“. Po saznanju ovog Organa, predmetna Studija još nije Po važećem Zakonu o zaštiti život- završena. ne sredine, za ova pitanja je nadlež- no većim delom Ministarstvo život- n Savsko jezero i priobalje reke Save ne sredine i prostornog planiranja, a je u nadležnosti Grada Beograda, JP manjim delom, Sekretarijat za zašti- „Ada Ciganlija“ i delom JVP „Srbi- tu životne sredine, Grada Beogra- ja vode”, dok šumski pojas uku- da ali i Gradska opština Čukarica pne površine od oko 100 ha, guste više godina unazad ističe vrednosti sastojine uglavnom listopadnih sta- prirodnih resursa koje prepoznaje- bala, održava i istim gazduje JP

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 289 „Srbija šume“. Svi radovi na zašti- milanog otpada raznog porekla a ti ovih vodnih i slobodnih površi- naročito, tkz. PET ambalaže, kesa i na su izvedeni po Programu JP-a ostalog čvrstog komunalnog otpa-

pštine „Beograd vode“, JKP-a „Zelenilo- da dok se izvršenim radovima rašči- Beograd“ i „Gradska čistoća“. šćavanja kaptaže od takođe raznog n Topčiderska reka je ekološki pro- otpada komunalnog porekla,kao i 9. O blem usko vezan za Čukarički podrasta, šipražja i ostale nepoželjne rukavac. Ista svojim fekalnim kom- vegetacije kao i delom trske iz poto- ponentama i industrijskim otpad- ka, omogućava dotok preko potrebnim vodama koja potiču iz poda- ne sveže vode za biološko prihranji- valskih naselja i rakovičke indu- vanje jezera. strijske zone, ugrožava životnu sre- n Na osnovu Rešenja o zabrani upo- dinu i to ne na samo područje ušća trebe vode za piće zbog bakteriološ- u reku Savu, nego i šire. Iz tih ke neispravnosti na javnim česma- razloga, Gradska opština Čukari- ma, Ministarstva zdravlja, sektora ca je jedna od tri gradske opšti- za sanitarni nadzor, od dana 21. 10. ne koje su pokrenule inicijativu 2008. godine, na javnoj česmi „Bele za formiranje radne grupe koja je vode” je na vidnom mestu postav- u toku 2008. godine održala tri ljena tabla sa upozorenjem – nat- radna sastanka na kome su aktiv- pisom: „Voda nije za piće“, koja će no učestvovali pored stručnih lica tu ostati sve dok se labaratorijskim Šumarskog fakulteta i predstavnici analizama ne potvrdi suprotno. opštine Čukarica. Jedan od done- n Povodom problema bezopasnog tih zaključaka radne grupe je, da odlaganja i uništavanja medicin- je prikupljanje podataka i podlo- skog otpada, u 2008. godini, uči- ga i provera istih, uspešno zavr- njen je značajan iskorak. Naime, šeno, te da predstoji izrada Regu- Dom Zdravlja „dr Simo Milošević“ lacionog plana posebne namene. koji pokriva zdravstvenom služ- Vodeću ulogu u rešavanju navede- bom celu teritoriju opštine Čuka- nog problema preuzeo je Gradski rica, je iz sopstvenih finansijskih Sekretarijat za komunalne i stam- sredstava obezbedio i rasporedio bene poslove - Uprava za vode. po svim domovima zdravlja uku- Ista uprava i inače obavlja poslo- pno 45 najsavremenijih aparata ve koje se odnose na prečiščavanje za efikasno uništavanje špriceva i i odvođenje atmosferskih i otpad- igala i na taj način nagovestio veću nih voda. brigu za očuvanje životne sredine. n Rakina bara - Posle višegodišnje n U prilici smo da i ovog puta ista- neaktivnosti, dana 03. 10. 2008. knemo, da je, Gradska opština godine, na osnovu „Studije eko- Čukarica, povodom Svetskog dana loške zaštite i prostornog uređe- zaštite životne sredine, organizo- nja užeg pojasa lokaliteta Rakina vala takmičenje za izbor najlepše bara“ počela ja akcija čišćenja jeze- uređene prostore na teritoriji opšti- ra „Rakina bara“ u naselju „Srem- ne Čukarice pod nazivom „Prole- čica“, jedinog, prirodnog kraškog će na Čukarici 2008. godine“, u pet jezera na području grada Beograda kategorija. Za prva tri mesta u svim a na inicijativu opštine Čukarica, kategorijama dodeljene su nagra- koja ovim kratkoročnim merama, de u opremi za uređenje zelenih a nakon toga i dugoročnim, želi da površina u ukupnoj vrednosti od da trajno uredi jezero. 100.000,00 dinara. Po pola iznosa U saradnji sa JKP-a „Gradska čisto- navedene sume je izdvojila opšti- ća“ i JKP-a „Zelenilo-Beograd“ obav- na Čukarica i JP „Poslovni prostor ljeno su čišćenje priobalja od nago- opštine Čukarica“.

290 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Svečanost povodom uručenja diplo- ul. Milana Jovanovića br. 12/35, dok ma, zahvalnica i nagrada najzasluž- je treće mesto osvojio je balkon tako- nijim takmičarima, od strane ruko- đe koji sa nalazi u stambenoj zgradi

vodstva Gradske opštine Čukarica je u ul. Milana Jovanovića 12. pštine obavljena 7. maja. 2008. godine. n Javno komunalno preduzeće „Grad- U navedenom takmičenju u katego- ska čistoća” - pogon Čukarica, pod riji najuređenijih školskih dvorišta, kontrolom Komunalne inspekcije 9. O prvo mesto je osvojila OŠ „Vladimir izvodi radovi na uklanjanju depo- Nazor” iz naselja „Železnik“, drugo nija i drugog smeća. O realizaciji mesto je osvojila Škola za osnov- navedenog Programa, Organizaci- no i srednje obrazovanje sa domom ona jedinica za inspekcijske poslo- „Sveti Sava“ iz naselja „Umka“, dok ve podnosi izveštaje. je treće mesto osvojila O. Š. „Ljuba n U 2008. godini Gradska opština Nenadović“ iz naselja „Žarkovo“, Čukarica je organizovala javni uvid četvrto mesto, osvojila je O. Š. „Aca u Studiju o proceni uticaja na život- Milosavljević“ iz naselja „Rušanj“, nu sredinu 1. Faze deonice Unu- peto mesto osvojio je „Dom za decu trašnjeg magistralnog poluprste- i omladinu ometenu u razvoju“ iz na od ulice Omladinkih brigada naselja „Sremčica“ dok je šesto mesto do Paštrovićeve, odnosno Projekta pripalo OŠ „Đorđe Krstić “ iz naselja izgradnje mosta preko reke Save i „Žarkovo“. Projekta izgradnje prilaznih sao- U kategoriji predškolskih ustano- braćajnica. Naručilac navedenih va prvo mesto je osvojio dečji vrtić Studuja i ujedno Investitor projek- „Cerak“ iz naselja „Cerak“, drugo ta je J. P. Direkcija za građevinsko mesto je pripalo vrtiću „Sportski zemljište i izgradnju Beograda. centar” sa Banovog brda, treće mesto Gradska opština Čukarica se u 2008. osvojio je vrtić „Dečji gaj“ iz naselja godine, predstavila na Beogradskom „Cerak“ dok je vrtić „Roda“ sa Bano- Sajmu zaštite životne sredine i lokal- vog brda, osvojio četvrto mesto. ne samouprave održanog od dana U kategoriji zelenih površina ispred 26. do 28. novembra. Tema nastupa poslovnih objekata prvo mesto je na navedenom Sajmu, prvog dana zauzela površina ispred restorana bila je „Potencijali opštine Čukarica“. „Balance gum” u Požeškoj ulici br. Tom prilikom su posetioci mogli da 118, drugo mesto je zauzela zelena razgovaraju sa predsednikom i čla- površina ispred pekare „Topalović“ novima veća opštine Čukarica dok u Požeškoj ulici i treće mesto, povr- je tema drugog dana predstavljanja šina ispred objekta KUD „Svetozar na sajmu bila „Čukarica – oaza Beo- Marković“, u naselju „Umka“. grada“ kada su predstavljeni eko- Za najlepše uređeno blokovsko zele- loški potencijali opštine Čukarica i nilo proglašena je zelena površina sadržaji najznačajnijeg izletišta „Ada koju održava i uređuje Savet zgra- Ciganlija“. Pored toga, brojni pose- de u iz ulice Radnih akcija broj 52, tioci i novinari su kroz prezentaci- iz naselja „Železnik“, drugo mesto ju „Projekta uređenja i rekonstrukcije osvojila Skupština stanara zgra- ju Rakine bare“ saznali i nešto više o de iz ulice Radnička br. 32, u naselju tom jedinom prirodnom jezeru koji „Čukarička padina“ a treće mesto je se nalazi u naselju Sremčica. zasluženi pripalo Skupštini stanara Opšti je utisak da je Gradska opština zgrade iz ulice Steve Todorovića 35. Čukarica na Sajmu ekologije imala U kategoriji cvetnih balkona okrenu- zapaženo i uspešno predstavljanje. tih prema ulici, prvo mesto osvojio je, balkon u ul. Gruje Miškovića br. Obrađivač: Organizaciona jedinica za 16, drugo mesto osvojio je balkon iz građevinske i komunalne poslove

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 291 9.9 OPŠTINA ZEMUN pštine R. br. ZEMUN Rezultat

9. O 1 . Površina, km², 2005 150 2 . Broj naselja, 2005. 2 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 141.695 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 152.955 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. 11.255 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. 10.283 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. 103 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. 95 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 53.514 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. - 16 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 356

n promociju ekologije putem tradici- onalnih akcija, manifestacija i programa, n davanje Mišljenja o potrebi procene uticaja na životnu sredinu, n rešavanje po zahtevima građa- na vezanim za zagađenje život- ne okoline, intenzivnu saradnju sa opštinskim, gradskim, republič- kim, medijskim, stručnim i komunalnim institucijama, I Programom sistematskog praće- nja kontrole kvaliteta životne sredi- Zaštita i unapređenje životne sre- ne u Zemunu, definisana su merna dine na teritoriji Zemuna u 2008-oj mesta za uzorkovanje vazduha, godini, odvijala se kroz: pijaće vode, Dunava i plaže «Lido». Na osnovu praćenja i analize rezul- n praćenje rezultata kontrole zagađe- nosti vazduha, vode za piće i vodo- tata merenja kvaliteta činioca život- toka reke Dunav, ne sredine, može se konstatovati da je uže jezgro Zemuna i dalje ugro- n izradu i realizaciju projekata veza- ženo zagađujućim materijama koje nih za zaštitu životne sredine pod potiču od izduvnih gasova motor- nazivom: «Promocija razvoja turiz- nih vozila, pogotovo teškog metala ma u Zemunu» i «Program eko – olova i azotovih oksida, tokom let- čuvari» - Program čuvanja i zaštite njih meseci, a zagađenja su pojača- javnih površina na u zimskim mesecima usled rada individualnih kotlarnica.

292 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI II U toku 2008. godine, uspešno su se prosleđuju nadležnoj Ekološkoj realizovani promotivni i eduka- inspekciji. tivni projekti, pod pokrovitelj- IV Veoma značajan deo posla u Grupi

stvom opštine Zemun, a u koji- za ekologiju odvija se kroz mno- pštine ma su aktivno učestvovali građa- gobrojne kontakte i razgovore u ni Zemuna. cilju zaštite i unapređenja život- 9. O 1. «Najlepši Božićni izlog» - Tradicio- ne sredine, sa gradskim i repu- nalno, povodom Božićnih i Novo- bličkim institucijama, sa komu- godišnjih praznika i ove godine u nalnim službama, stručnim orga- takmičenju uređenja izloga, vitri- nizacijama, nevladinim organiza- na i prozora učestvovali su vla- cijama i građanima koji žele da snici poslovnih i drugih objeka- sarađuju na poboljšanju životnih ta, koji su svoje prostore uredili u uslova u Zemunu. duhu Božića i Nove godine. V Gradska opština Zemun se prija- 2. Svetski Dan zaštite životne sre- vila za organizovanje i sprovođe- dine – Povodom obeležavanja 05. nje javnih radova iz oblasti zašti- juna «Dana zaštite životne sredi- te životne sredine, na osnovu javne» i ovog proleća je u osnovnim nog poziva, a na osnovu Odluke školama Zemuna organizovano koju je donela Republička Vlada. sakupljanje sekundarnih sirovina, Projekti pod nazivom «Promoci- a učenici koji su se najviše zala- ja razvoja turizma u Zemunu» i gali i njihovi nastavnici, dobili su projekat «Eko-čuvari», odobreni su nagradu «Jednodnevni izlet». U za finansiranje od strane Komisije dogovoru sa školskim ekolozima, Republičke Vlade. ove godine sakupljale su se pra- U toku izveštajnog perioda, kao što zne limenke i akcija je trajala tri je napomenuto, realizovana su dva meseca pod nazivom «Limenke javna rada i to: sakupljaj – okolinu sačuvaj». 1. «Promocija razvoja turizma na 3. «Cvetna aleja Zemuna» - Takmi- teritoriji opštine Zemun», realizo- čenje u čišćenju, uređenju, ulepša- vana je u vremenskom periodu od vanju, ozelenjavanju bašti, balko- 6 meseci, a projektom je odobrena, javnih površina između zgra- no zapošljavanje 6 nezaposlenih da, školskih i predškolskih dvori- lica, sa biroa za nezaposlene, koji šta, ove godine imao je veliki broj su na ovaj način radili na valori- učesnika, tako da je i pored lošeg zaciji turističkih vrednosti Zemu- vremena za cvetne aleje, Zemun na i okoline. dobio zeleni i cvetni izgled, što 2. «Eko-čuvari» - program čuvanja je i cilj ove akcije. Akcija je traja- javnih površina na teritoriji opšti- la celo proleće, a u maju i junu je ne Zemun, zaposlio je 11 nezapo- završena. slenih lica sa srednjom stručnom III Stručnoj službi je u ovom periodu spremom koji su se nalazili na evi- prispelo više pismenih i usmenih denciji nezaposlenih i realizovan zahteva i prijava građana i dru- je u vremenskom periodu od 15. gih institucija i organizacija koje jula 2008. do 15. decembra 2008. se odnose na zagađenje životne godine . . okoline. S obzirom na nadležnost, Ovaj projekat se pokazao izuzet- ove prijave se uglavnom rešava- no značajnim za opštinu Zemun, s ju na miran način, rešavanjem obzirom da su eko-čuvari obilazili putem planova i predloga mera ili teritoriju po obodu gradskog nase-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 293 lja, gde su i zemljište i voda ugrože- Postoji veliki interes da se ovaj proje- ni od strane nesavesnih građana koji kat nastavi i velika zainteresovanost nekontrolisano izbacuju otpad i iz građana Zemuna za ovakvim nači-

pštine industrijskih postrojenja i komunalnom zaštite životne sredine. ni otpad iz svojih kuća. Za ovo vreme, podneto je više od U Zemunu, 01. 03. 2009. godine 9. O 100 prijava komunalom inspektora- Poslovi ekologije tu opštine Zemun, na dalju nadlež- Nada Đurić nost.

Foto: Nebojša Čović

294 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 9.10 OPŠTINA PALILULA pštine R. br. PALILULA Rezultat

1 . Površina, km², 2005 447 9. O 2 . Broj naselja, 2005. 8 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 150.208 1 Prema nezvaničnim 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 155.902 podacima prostor opštine Palilula 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. 5.694 naseljava više 200.000 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. 29 .779 stanovnika 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. 6.071 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. 47 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. 47 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 75.459 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 25 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 750,2 Teritorija opštine Palilula sastoji se od tri kompleksne celine-gradske, smeštene u samom centru Beograda, prigradske i seoske.

Aktivnosti Gradske opštine Palilula iz oblasti zaštite životne sredine realizovane u 2008. godini 1. Održavanje kanalske mreže na teritoriji opštine Palilula u 2008. godini. Redovno održavanje meliracio- nog sistema finansiraju: JVP „Srbi- ja vode”, od sredstava koja se priku- Gradska opština Palilula je po povr- pe od nadoknade za odvodnjavanje šini od 44.661 hektara najveća beo- i „HE Đerdap” koji finansira prve gradska opština. Prema podacima drenažne linije i pogon crpnih sta- popisa iz 2002. godine na Paliluli nica koje su njihovom vlasništvu. živi 155.902 stanovnika,1 što je svr- Određene radove, hitne intervencije, stava na četvrto mesto među 17 beo- finansirala je Gradska opština Pali- gradskih opština. lula i Grad Beograd. Palilula je vrlo heterogena zajednica Tokom 2008. godine opština Palilu- kako po svojoj strukturi stanovniš- la je u saradnji sa JVP „Srbijavode” tva, tako i u neravnomernoj gusti- u periodu januar - maj 2008. učestvo- ni naseljenosti, različitoj strukturi vala u izradi pešačke staze pored zemljišta, niskom stepenu urbaniza- kanala Vizelj. cije, komunalne opremljenosti, kao i U periodu oktobar-novembar 2008. različitim ekonomskim, socijalnim i izvršeno je zacevljenje dela kanala 4- drugim potrebama stanovnika. 50 u Borči.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 295 Redovno i vanredno održavanje katastarske parcele i vlasništvo, oba- kanalske mreže u velikoj meri utiče vešteni vlasnici odnosno korisnici na očuvanje i unapređenje životne kao i JP «Gradsko zelenilo».

pštine sredine na području opštine Pali- lula. 5. Akcija «Za zeleniji Beograd»

9. O Kao i proteklih godina opština Pali- 2. Saniranje i čišćenje divljih deponija lula je i 2008. godine učestvovala Na teritoriji opštine Palilula postoji u akciji „Za zeleniji Beograd”, koju verći broj divljih deponija i smetlišta organizuje JKP „Zelenilo Beogra- (identifikovane su 52 lokacije, a pro- da”. cenjena količina otpada iznosi 2.717 U kategoriji za najlepšu zelenu povr- m3 ) koji direktno utiču na kvalitet šinu oko stambenog objekta prvo životne sredine. mesto osvojili su stanari zgrade u Tokom 2008. godine u cilju rešava- ulici Save Maleševića 10 u Borči. nja navedenog problema Komunal- Drugo mesto pripalo je stanarima na inspekcija GO Palilula je spro- zgrade u ulici Ratnih vojnih invali- vela postupak i donela odgovaraju- da 37, takođe u Borči, a treće mesto ći upravni akt (85 rešenja) kojim je stanarima iz ulice Pere Ćetkovića 49 naloženo njihovo uklanjanje. S obzi- na Karaburmi. rom da JKP «Gradska čistoća» ovaj U kategoriji za najlepšu zelenu povr- vid usluge ne predviđa redovnim šinu ispred poslovnog objekta prvo programom, navedeni problem zah- mesto osvojio je Milenko Kuljić iz teva tretman i u narednom periodu. Borče, ulica Koste Manojlovića 47. U kategoriji za najlepši balkon prvo 3. Akcija postavljanja kanti za smeće mesto osvojila je Nadica Milivoje- domaćinstvima u Slancima i Velikom Selu vić u ulici Ilije Garašanina 7, a drugo Opština Palilula je podržala akciju mesto pripalo je Nadi Stojanovski iz JKP «Gradska čistoća» dodele pla- ulice Radmile Rajković 10. stičnih kanti za odlaganje smeća Za najlepše uređeno školsko dvori- svim domaćinstvima u Slancima i šte prvo mesto je dodeljeno Poljopri- Velikom Selu. Kante zapremine 240 vrednoj školi. litara postavljene su u dvorištima Za najlepše uređeno dvorište predš- kuća, tako da su za njihovo čuvanje kolske ustanove prvo mesto pripa- odgovorni sami domaćini, a ekipe lo je vrtiću „Pahuljica” iz Koteža, a «Gradske čistoće» ih prazne po pred- drugo mesto vrtiću „Veseljko”, tako- viđenoj dinamici. đe iz Koteža. Van takmičarskih kategorija nagra- 4. Suzbijanje korovske biljke Ambrozije du su dobila i dva privatna dvorišta, Na prostoru opštine Palilula pri- dvorište Dragice Milivojević iz Ovče, sutna je korovska biljka ambrozija, i dvorište Ivice Kurtušića iz Borče. jedan od najvećih alergena, koja u Na nivou Grada Beograda prva velikoj meri utiče na zdravlje ljudi, nagrada za najlepše školsko dvori- kao i na kvalitet životne sredine. šte dodeljena je Poljoprivrednoj školi Tokom 2008. godine Komunalna na Paliluli. inspekcija GO Palilula u skladu sa Uredbom o suzbijanju ambrozije izvršila je mapiranje ambrozi- 6. Kontrola držanja pasa je, popisane su lokacije na kojima Komunalna inspekcija Gradske je zastupljena ambrozija, određene opštine Palilula u saradnji sa Grad-

296 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI skom ekološkom inspekcijom redov- n park u ul. Patrisa Lumumbe no kontroliše držanje pasa u Tašmaj- n park u ul. Marijane Gregoran, Ane danskom parku. Akcija se sprovodi i Frank i Husinskih rudara u parkovima na drugim lokacijama n park u Borči u Užičkoj ulici pštine na opštini. n skver na uglu Tina Ujevića i Plje-

Tokom navedenih akcija napisano ševičke 9. O je više mandatnih kazni i izreče- n skver u Marijane Gregoran 42-46 no više usmenih opomena koje se uglavnom odnose na vakcinisanje i n skver na uglu Cvijićeve i Zdravka registrovanje životinja. Čelara n skver u Maljenskoj 7-11

7. Saniranje postojećih i izgradnja novih parkova 8. Skupština Gradske opštine Palilula je donela Zaključak o pokretanju postupka Tokom 2008. godine opština Palilula za izradu Lokalnog ekološkog akcionog je na više lokacija učestvovala u revi- plana za teritoriju opštine Palilula. talizaciji zelenih površina. Politiku i strategiju zaštite životne Investiciono-tehnička dokumentaci- sredine na teritoriji opštine Palilu- ja je urađena od strane stručne služ- la, kao i na nivou lokalne zajedni- be JKP „ZELENILO BEOGRAD” po ce uopšte, treba pre svega bazirati kojoj su parkovske površine delom na Agendi 21, koja je od neprocenji- ili u potpunosti preprojektovane. vog značaja za lokalnu samoupravu. Na lokacijama gde su zelene površi- Njome je pre svega utvrđena uloga ne najviše stradale (oštećene i degra- lokalne zajednice u iniciranju pro- dirane) ili nisu postojale izvršeno je cesa održivog razvoja na lokalnom skidanje i odvoz sloja sterilne zemlje nivou. dubine do 20 cm (80% mašinski i 20% LEAP-om bi se definisali osnovni ručno) a zatim je dovežena, nasuta i problemi ali i rešenja, smernice, poli- razastrta plodna zemlja u sloju od 20 tike i propozicije zaštite, uređenja cm, a na pojedinim mestima i više. i razvoja teritorije opštine Palilula, Stara, bolesna i oštećena stabla su odnosno osnovnih resursa i vredno- uklonjena (seča i vađenje panjeva), a sti koji se na njoj nalaze. postojeća zdrava su kultivisana (ore- zana kruna). 9. Učešće na petom Međumarodnom sajmu Travnate površine su zasejane tra- zaštite životne sredine i prvom Sajmu vom (oko 70%), a na pojedinim loka- lokalne samouprave cijama je postavljen travnati busen Gradska opština Palilula aktivno je (oko 30%). učestvovala na petom Međunarod- Izvršena je nabavka sadnica visokih nom sajmu zaštite životne sredine lišćara-breze i četinara. i prvom Sajmu lokalne samoupra- Izvršena je zamena „žive ograde” na ve. Na sajmu je održana prezenta- mestima gde je postojeća stradala i cija tekućih aktivnosti kao i budućih posađena je nova na novopredviđe- projekata iz domena zaštite život- nim trasama (pored staza i po obodu ne sredine, kao i drugih oblasti od parkova). značaja za podizanje kvaliteta života građana na prostoru opštine. Radovi su izvedeni na sledećim lokacijama: n park u selu Slanci n park u Velikom Selu

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 297 10. Učešće Gradske opštine Palilula u akciji busenom za vreme novogodišnjih i „sačuvajmo jelke” božićnih praznika. Kancelarija za mlade opštine Pali- Nakon novogodišnjih praznika orga- lula, udruženje građana „Otvore- nizovana je akcija sađenja jelki na pštine ni svet” i JKP „Zelenilo Beograd” javnim zelenim površinama. Deca su u saradnji sa Osnovnom školom koja su donela jelke sa busenom

9. O „Dr Arčibald Rajs” sa Karaburme i nagrađena su paketićima u svojim Osnovnom školom „Olga Petrov” iz školama na dan Svetog Save. Padinske Skele, sproveli pilot akciju „sačuvajmo jelke” Organizovano je Član veća predavanje i izrađeni su plakati koji Vesna Šabanović ukazuju na značaj kupovine jelki sa

Dani Dunava, 2008, Vinča

298 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 9.11 OPŠTINA SURČIN pštine R. br. SURČIN Rezultat

1 . Površina, km², 2005 289 9. O 2 . Broj naselja, 2005. 7 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 34 .463 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 38.695 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. 4 .232 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. 20.002 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. 2.320 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. - 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. - 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 11 .682 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 8 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 934,1

Katastarska Aktivnost opština n .Čišćenje . divljih deponija n .Čišćenje . javnih zelenih površina n .Reciklažni . papir je sakupljen u količini od 1600 džakova n .Izgrađen . je sanitarni čvor na pijaci Surčin n .Nabavljene . su kante za smeće za svako domaćinstvo ponaosob n .Postavljene . su 2 toaletne kabine n .Izgrađeno . je 18 autobuskih stajališta n .Postavljeni . su odvodni kanali n .Očišćena . je divlja deponija n .Izgrađen . je sanitarni čvor na pijaci Jakovo n .Postavljeni . su odvodni kanali n .Izgrađeno . je 10 autobuskih stajališta n .Postavljene . su 2 toaletne kabine 3 n .Očišćeno . je 50 m smeća sa deponija Petrovčić n .Postavljeni . su odvodni kanali n .Izgrađeno . je 10 autobuskih stajališta n .Izgrađeno . je 23 autobuska stajališta n .Postavljeni . su odvodni kanali Bečmen n .Rekultivisan . je i osposobljen ribnjak ukupne površine 53 hektara n .Očišćena . je divlja deponija n .Betoniran . je i uređen nasip na reci Savi n .Izgrađeno . je 30 autobuskih stajališta Boljevci n .Postavljena . je 1 toaletna kabina n .Postavljeni . su odvodni kanali

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 299 n .Očišćeno . je 50 m3 smeća sa deponija n .Postavljeni . su odvodni kanali Dobanovci n .Izgrađeno . je 10 autobuskih stajališta pštine n .Postavljene . su 4 toaletne kabine n .Rekultivisana . je divlja deponija n 9. O Progar .Postavljena . je 1 toaletna kabina n .Izgrađeno . je 16 autobuskih stajališta

OSNOVNI PODACI O TERITORIJI baliranje. U periodu od 01. januara OPŠTINE SURČIN do 31. decembra 2008. godine na ovaj Na području opštine Surčin povr- način sakupljeno i balirano je uku- šine 288 km2 nalazi se 7 naselja pno 16.097 kg PET ambalaže i 5200 (katastarskih opština) sa 39123 sta- kg najlona. novnika. Opština Surčin se graniči sa gradskim opštinama Novi Beo- 3. Hortikultura grad, Zemun, Čukarica i sa opšti- n Povodom Dana žena cveće iz sta- nom Pećinci i Obrenovac. Grani- klenika osnovne škole „Branko cu Prostornog plana čine spoljašnje Radičević“ iz Boljevca je poklo- granice katastarskih opština Surčin, njeno svim ženama zaposlenim u Dobanovci, Petrovčić, Progar, Boljev- opštini Surčin. ci i Jakovo. n Izvršena je nabavka sadnog materijala potrebnog za ozeljenjavanje 1. Aktivnosti na u toku 2008. godine sportskog kompleksa u Dobanov- U tabeli koja sledi dat je pregled cima i kružnog toka na prekoj kal- aktivnosti koje su završene u toku drmi u Petrovčiću. Na pomenutim 2008. godine na planu zaštite i oču- lokacijama je prethodno izvršena vanja životne sredine Gradske opšti- priprema, ozelenjavanje i uređenje ne Surčin, po katastarskim opština- terena. ma. n U proteklom peiodu izvršen je obilazak bečmenskog ribnjaka i u toku 2. Primarna separacija i baliranje PET je izrada skice plana ozelenjavanja i ambalaže uređenja na datoj lokaciji. U toku 2007. godine otpočeli smo n Redovna komunikacija i saradnja projekat primarne separacije PET sa nastavnicima uključenim u rad i alu ambalaže kao i tetrapaka sa staklenika u Boljevcima. ciljem podizanja ekološke svesti i 4. Procena uticaja projekata na životnu očuvanja životne sredine. U tu svrhu sredinu izdvojena su sredstva za nabavku U proteklom periodu imali smo 65 100 žičanih kontejnera za separa- predmeta od kojih su 61 predmet ciju kao i presa za baliranje amba- završen i to 36 predmeta mere i uslo- laže. Na projektu koji predstavlja vi zaštite životne sredine, 21 pred- kontinuiranu akciju od 2007. godi- meta procena uticaja na životnu sre- ne pa nadalje zaposleno je pet rad- dinu - faza I, 2 predmeta obim i nika koji svakodnevno od ponedelj- sadržaj studije o proceni uticaja na ka do petka po utvrđenom raspo- životnu sredinu- faza II, dve sagla- redu obilaze svih sedam katastar- snosti na studiju o proceni uticaja na skih opština i transportuju sakuplje- životnu sredinu – faza III. nu ambalažu do centralne prese za

300 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Odlučivanje o davanju saglasnosti na Učešće javnosti, zainteresovanih organa studiju o proceni uticaja projekata na i organizacija u postupku procene uticaja životnu sredinu projekata na životnu sredinu U trećoj fazi postupka procene uti- Odsek za privredu, poljoprivredu caja projekata na životnu sredinu i zaštitu životne sredine je uspeo pštine Odsek za privredu, poljoprivredu i da blagovremeno planira i obezbe- zaštitu životne sredine razmatrao je di učešće javnosti i konsultacije svih 9. O zahteve za davanje saglasnosti na interesnih grupa od značaja za spro- studije o proceni uticaja, zajedno sa vedene postupke procene uticaja, što pribavljenim uslovima i saglasno- je predstavljalo dragocen izvor poda- stima drugih organa i organizaci- taka o alternativnim rešenjima koje je ja. U okviru ove faze, obezbeđen je potrebno razmotriti, značajnim uti- javni uvid, javna prezentacija stu- cajima projekta i neophodnim mera- dije sa javnom raspravom, u skladu ma zaštite. Istovremeno, transparen- sa zakonom i Pravilnikom o postup- tnost u sprovođenju postupaka pro- ku javnog uvida, prezentaciji i javnoj cene uticaja omogućio je zaintereso- raspravi o studiji o proceni uticaja na vanoj javnosti da ostvari svoje pravo životnu sredinu. Odsek za privredu, na učešće u donošenju odluka i sma- poljoprivredu i zaštitu životne sre- njilo je moguće konflikte interesa. dine je obrazovao i organizovao rad tehničke komisije za ocenu studije o 5. Planirana kategorizacija područja Opštine proceni uticaja, u skladu sa zakonom prema stepenu zagađenosti i Pravilnikom o radu tehničke komi- Na osnovu kategorizacije područ- sije za ocenu studije o proceni uticaja Opštine prema postojećem stepe- ja na životnu sredinu. Nakon spro- nu zagađenosti prikazanom u tabe- 1 vedenog postupka i izrade izvešta- Prema kategorizaciji li 4. planira se da se primenom mera iz Prostornog plana ja tehničke komisije, Odsek za pri- za smanjenje negativnih i uvećanje Republike Srbije, prva kategorija je najlošija, vredu, poljoprivredu i zaštitu život- pozitivnih uticaja na životnu sredine sredine vršio je detaljnu analizu dok je osma kategorija nu prikazanim u podpoglavlju 3.4. najkvalitetnija. studije i raspoložive dokumentaci- područje opštine Surčin nalaziti u Ukupno uzevši je, podataka i informacija na osnovu područje Opštine kategorijama zagađenosti kako je se nalazi u četvrtoj kojih je odlučivao o davanju sagla- 1 prikazano u sledećoj tabeli. kategoriji. snosti na studiju o proceni uticaja. Odlukom o davanju saglasnosti na Šef odseka studiju o proceni uticaja utvrđivani Dr Aleksandra Jelesijević Gligorić su uslovi i mere za sprečavanje, smanjenje i otklanjanje štetnih uticaja projekta na životnu sredinu na lokaciji i bližoj okolini, u toku izvođenja i rada projekta, u slučaju udesa i po prestanku rada projekta. Svi postupci, sprovedeni u I, II i III fazi, uvedeni su u Javnu knjigu, u skladu sa Pravilnikom o sadržini, izgledu i načinu vođenja javne knjige o sprovedenim postupcima i donetim odlukama o proceni uticaja na životnu sredinu.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 301 Tabela 11: Planirana kategorizacija područja opštine Surčin prema stepenu zagađenosti Stanje životne sredine i aktivnosti na unapređenju

pštine Kategorija i područje Prvi četorogodišnji period . Srednjeročna etapa . implementacije implementacije

9. O 1 2 3 III n .povremena . pojava vrednosti emisije n .vrednosti . emisije zagađujućih Opštinski zagađujućih materija u vazduhu, materija u vazduhu ispod centar Surčin, iznad graničnih vrednosti propisanih graničnih vred- KO u okviru n .poboljšanje . kvaliteta površinskih nosti GP Beograda, voda, proširenje kanalizacione mreže n .smanjena . količina otpadnih južni delovi i izgradnja odgovarajućih postrojenja voda i industrijskog otpada i Opštine (uti- za prečišćavanje otpadnih voda, prečišćavanje svih otpadnih cajno područje izgradnja i revitalizacija postrojenja voda u PPOV, uz korišćenje energetskih za predtretman industrijskih otpad- materija iz otpadnih voda u postrojenja iz nih voda komercijalne svrhe Obrenovca i n .primena . mera zaštite zemljišta n .organizovano . deponovanje Lazarevca), (zaštita od negativnog dejstva agro- čvrstog otpada na region- neposredna hemijskih sredstava, antieroziona alnu deponiju uz prethodno uticajna zona zaštita), organizovano sakupljanje recikliranje u centru za autoputa, otpada po naseljima, pošumljavanje, reciklažu neposredna formiranje zaštitnih zelenih n .zaštitno . zelenilo podig- zona uticaja zona, sporadično i povremeno nuto oko novih privrednih radnih/indus- prekoračenje nivoa buke i vibracija objekata i drugih postrojenja trijskih zona i iznad propisanih vrednosti i stepen šumovitosti povećan postrojenja n .primena . mera zaštita od udesa i do optimalnog nivoa primena zakona iz oblasti životne n .uveden . sistem standard- sredine - postojeća, nova i dograđena izacije (JUS ISO 14001) u sva postrojenja uključujući regionalnu postojeća i nova privredna deponiju imaju integrisanu dozvolu preduzeća IV n .vrednosti . emisije zagađujućih n .vrednosti . emisije zagađujućih Prigradska materija u vazduhu u okviru prop- materija u vazduhu ispod zona Surčina, isanih graničnih vrednosti propisanih graničnih vred- privredne n .poboljšan . kvalitet površinskih i nosti zone, stočne podzemnih voda, proširena kanali- n .prikupljanje . i prečišćavanje farme, zaciona mreža svih otpadnih voda u PPOV područja n .organizovano . sakupljanje otpada po n .otpad . se deponuje na region- intenzivne naseljima i upravljanje otpadom u alnu deponiju uz prethodnu poljoprivrede, skladu sa smernicama iz Nacionalne preradu i reciklažu aerodrom- strategije upravljanja otpadom (pre- n .selektivna . upotreba agro- ska zona, rada i deponovanje na uređenim hemijskih mera, podsticanje područje deponijama, organizovan tretman upotrebe organskih đubriva autoputa, organskog otpada, organizovan tret- n .zaštitno . zelenilo podignuto putevi magis- man industrijskog otpada, komunal- oko novih privrednih objeka- tralnog i ni otpad se deponuje na uređenim ta i postrojenja i ‘’zeleni regionalnog deponijama/ transfer/pretovarnim pojasevi’’ oko postojećih i značaja, stanicama) budućih saobraćajnica železničke pruge i okolina lokaliteta

302 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI III kategorije n .gajenje . poljoprivrednih kultura n .uveden . sistem JUS ISO na rastojanju u staklenicima i plastenicima, na 14001 u sva nova privredna od 10 km u principima organske poljoprivrede, preduzeća pravcu JI-Z posebno u pogledu kontrolisanog (dominantni korišćenja agrohemijskih mera pštine vetrovi), reka n .nivo . buke i vibracija u okviru prop-

Sava i kanal isanih vrednosti (moguće sporadično 9. O Galovica prekoračenje) n .kontrolisan . rizik od udesa n .primenjene . mere zaštite od negativnih uticaja autoputa i drugih saobraćajnica V n .odvođenje . voda u vodonepropusne n .prikupljanje . i prečišćavanje Putevi lokal- jame i odgovarajuće cisterne svih otpadnih voda u PPOV nog značaja, n .očuvano . kvalitetno poljoprivredno n .plansko . upravljanje čvrstim prigradske zemljište otpadom zone sa n .nivo . buke i vibracija ispod propisan- n .gajenje . poljoprivrednih kul- nekontroli- ih vrednosti tura u staklenicima sanom grad- n .kontrola . rizika od udesa pri trans- njom portu zapaljivih materija VI n .regulisani . površinski tokovi i kanali n .plansko . upravljanje čvrstim i Seoska nas- n .očuvano . kvalitetno poljoprivredno tečnim otpadom elja, područja zemljište n .povećane . površine pod oko nepokret- n .organizovano . sakupljanje otpada šumama do optimalnog nivoa nih kulturnih po naseljima, komunalni otpad se n .definisani . i ostvareni pro- dobara deponuje na uređenim deponijama/ grami održivog turizma u transfer/pretovarnim stanicama zaštićenim područjima n .primenjene . mere zaštite od erozije i sanirana klizišta VII n .prirodna . dobra valorizovana i n .programi . održivog turizma Prirodna uključena u turističku ponudu uz u zaštićenim područjima dobra, smanjivanje negativnih uticaja u – jedna od osnova razvoja šumska zaštićenim područjima lokalne zajednice - kvalitetna i lovna životna sredina i predeone područja celine

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 303 9.12 OpštinA Barajevo pštine R. br. BARAJEVO Rezultat

9. O 1 . Površina, km², 2005 213 2 . Broj naselja, 2005. 13 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 20.846 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 24 .641 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. 3.795 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. 15.162 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. 4 .839 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. 67 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. 64 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 10.284 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 18 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 892,9

Aktivnosti iz oblasti životne sredine je „Javnom komunalnom preduzeću na teritoriji Opštine Barajevo koje su 10. Oktobar“ multifunkcionalna koli- realizovane u 2008. godini. ca, koja služe za uklanjanje otpadaka sa trotoara u Barajevu. „JKP 10. Oktobar Barajevo“ naba- VODOVODNA MREŽA Izgradnja i rekonstrukcija vio je 130 kontejnera zapremine 1,1 m3, dok je u toku realizacija nabavke n Sredstvima NIP-a i Opštine Baraje- vozila auto-cisterne za prevoz otpad- vo izgrađena vodovodna mreža u nih voda, kao i nabavka jednog teret- MZ Vranić, Rašić kraj u dužini 2850 nog vozila za iznošenje smeća 2000 m i Taraiš u dužini 2700 m. kućnih kanti zapremine 240 litara za n MZ Boždrevac, Staro selo u duži- individualna domaćinstva. ni 3600 m n MZ Veliki Borak – MZ Baždarevac 9400 m AKTIVNOSTI n MZ Guncati 400 m Direkcija za građevinsko zemljište n MZ Barajevo, Ravni gaj 110 m i izgradnju opštine Barajevo i ove godine sprovela je akciju za izbor najlepše uređenog dvorišta. Akciju KOMUNALNA HIGIJENA za izbor najlepše uređenog dvorišta Donacijom Vlade Japana, Skupštine Direkcija za građevinsko zemljište opštine Barajevo i „JKP 10. Oktobar“ iskoristila je i za promociju kompo- Barajevo nabavljeno je novo vozilo stiranja, postupka kojim se biološko- autosmećar presa za iznošenje smeća organski otpaci pretvaraju u najbolji koja će u znatnoj meri doprineti humus i očekuje da će u budućnosti poboljšanju čistoće u Barajevu. biti više zainteresovanih građana za ovu akciju, koji bi nabavkom kompo- „Direkcija za građevinsko zemljište i stera mogli da za svoje potrebe sami izgradnju opštine Barajevo“ donirala

304 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI proizvedu dovoljnu količinu kvali- Povodom Dana planete organizova- tetnog đubriva. na je akcija „Veliko prolećno uređenje“ . Ekološka sekcija „OŠ Knez Sima Ekološka sekcija uz podršku Direk-

Marković“ iz Boždarevca u sarad- cije za građevinsko zemljište opšti- pštine nji sa opštinom Barajevo realizo- ne Barajevo, organizovala je akci-

vala je, drugu godinu za redom, ju za zaštitu novogodišnjih četinara 9. O akciju „Limenke sakupljaj, okolinu saču- pod nazivom „Dočekajmo Novu godinu vaj“ Recan Fonda za povraćaj i reci- sa živom jelkom” . . klažu limenki. Učenici su sakupi- Akcije koje se tiču zaštite životne li 440 kg limenki i time neki od njih sredine na teritoriji opštine Barajevo bili nagrađeni boravkom u letnjem predstavljene su na internet prezen- Kampu mladih rendžera na Tari. taciji www.direkcijabarajevo.co.rs, kao i Učenici ove škole učestvovali su i u www.osbozdarevac.edu.rs sa obeleža- akciji „Srećno drvo“ izdavačke kuće vanjem značajnih eko datuma. Klett i poznatog časopisa National Geographic Junior. Za samo 30 dana Referent ŠEF ODSEKA deca su sakupila 1700 kg stare harti- Petković Rajka Nada Obradović, d.i.a je i time ovim mališanima je dodeljeno priznanje za Naj eko školu.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 305 9.13 OpštinA Obrenovac pštine R. br. OBRENOVAC Rezultat

9. O 1 . Površina, km², 2005 410 2 . Broj naselja, 2005. 29 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 67.654 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 70.975 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. 3 .321 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. 30.576 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. 3.090 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. 104 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. 104 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 14.520 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 30 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 767,1

Vazduh da izbegnu treplje u disajnim orga- Na teritoriji opštine Obrenovac rade nima, tako da lako dolaze do alve- 2 termoelektrane koje svake godi- ola i oštećuju ih. Na površini čestica ne potroše oko 23 milona tona uglja. se talože razni alergeni koji izaziva- Količina generisanog ugljendioksida ju astmu i upale, odnosno kancero- je dovoljna da se TE „Nikola Tesla“ gene supstance (policiklični ugljvo- svrsta u globalne zagađivače. Pepeo donici: antracen, piratren...) koji su koje se odvaja elektrofilterima, depo- redovni produkt sagorevanja uglja. nuje se na 2 deponije. Pepeo je glav- U toku 2008. godine od 358 mereni polutant atmosfere. Čestice pepe- nja u 71 slučaju vazduh je bio opte- la se emituju iz dimnjaka nepresta- rećen ovim česticama u nedozvolje- no, a sa deponija kada duvaju snaž- nim koncentracijama. ni vertrovi. Obzirom da ugljevi kolubarskog Ekofond je u saradnji sa GZZJZ basena ne sadrže značajne količine postavio kontinualnu mernu stani- sumpora i da su dimnjaci TENT pri- cu u OŠ „Jefimija“.gde se mere sadr- lično visoki, sadržaj sumpora je uvek u granicama normale. žaj NO, NO2, NOX, PM10 i SO2 u vazduhu. Drumski saobraćaj značajno utiče na Temperatura u kotlovima obreno- kvalitet vazduha. Čađ, olovo i azo- vačkih elektrana nije visoka, što je tovi oksidi su glavni zagađivači. U razlog da se ne generišu značajnije Obrenovcu nema intezivnog saobra- količine azotovih oksida. ćaja, osim u samom gradu i na sao- Čestice prečnika ispod 10 mm (PM10) braćajnici koja povezuje Beograd sa su najopasnije za ljudsko zdravlje. Obrenovcem. Ako ih pogledamo ispod mikrosko- pa možemo videti njihovu razuđe- Voda nu strukturu koja obiluje oštrim ivi- cama i samim tim velikom površi- Kvalitet vodotoka Save i Kolubare nom. Ove čestice su dovoljno male redovno prati GZZJZ. Sava je naj-

306 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI češće u II kategoriji, dok se u Kolu- oko 400 km. U 2008. godini kana- bari samo ponekad možemo kupati. li su redovno čišćeni. Od važnijih Značajniji zagađivači Save na terito- radova na kanalskoj mreži u pred-

riji naše opštine su hemijsko-indu- hodnoj godini pomenimo radove na pštine strijski kompleks u Bariču i TENT. Kupincu. Do sada je rekonstruisa- U Bariču je značajan deo fabrike van na crpna stanica Zabreške livade, pogona. U fabrici namenskih proi- tako što su ugrađene nove pumpe 9. O zvoda, gde su se proizvodili eksplo- na nižem nivou. Betonirano je korito zivi, posle havarije ne rade ni sinte- do spojnog kanala, i započeti rado- za brizantnih eksploziva, a od 1999. vi na zacevljenju dela Kupinca kroz ni nitacija TNT. naselje »Dudovi«. Ovi radovi će biti TENT u principu ne bi tebalo da nastavljeni i ove godine. zagađuje vodotok, ali često se doga- Podzemne vode na teritoriji Obre- đa da prilikom pretakanja mazuta novca, gde je naseljenost gušća, su dođe do izlivanja određenih količi- uglavnom zagađene nitratima, a ne na i u Savu. Obzirom da su ribolov- retko i amonijakom, ovo je posledica ci redovni na izlivu rashladne vode, fekalnog zagađenja. U 2008. godini oni prvi alarmiraju svaki ovakav smo merili kvalitet bunarskih voda incident, bilo da se radi o mazutu ili koji je pokazao da je 5 uzoraka vode uljima i mazivima. od 30, neispravno upravo zbog pove- Rashladna voda je uzrok specifič- ćanog sadržaja nitrata, a u jednom nog termalnog zagađenja. Ukoliko slučaju, gde je bunar pored septičke je protok Save mali, temperatura jame i povećan sadržaj amonijaka. reke ispred i iza termoelektrana se Podzemne vode u Obrenovcu sadrže može razlikovati do 4°C, što u avgu- povećanu koncentraciju Fe3+ jona. stu, kada je temperatura reke visoka, može biti pogubno za floru i faunu. Povećanjem temperature, smanjuje Zemljište se rastvorljivost kiseonika u vodi. Uticaj TENT, a naročito deponija Ukoliko postoji i bilo kakvo organ- pepela na zemljište, je bila tema ela- sko zagađenje i ono malo kiseoni- borata koji je institut za zemljište ka će biti potrošeno, pa može doći uradio uzimajući sa različitih loka- do izumiranja biljnog i životinjskog cija zemljište za analizu. Ukupno je sveta. uzeto 200 uzoraka zemljišta, a rađeni U 2008. godini završen je General- su i profili na nekoliko lokacija. ni projekat upravljanja vodama, koji Na teritoriji naše opštine, u nižim se sastoji iz 3 dela koja se odnose na predelima je zastupljeno aluvijalno fekalnu kanalizaciju, kišnu kanali- zemljište, ilovasto na ritskoj crnici. zaciju i fabriku za preradu otpad- U višim delovima opštine dominira nih voda. Trenutno se sve otpadne gainjača i glejno zemljište. Merena je vode bez ikakvog tretmana ispušta- reakcija zemljišta (pH). Predeli koji ju u Kolubaru nizvodno od kolubar- se nalaze bliže Savi imaju pretežno skog mosta. baznu reakciju, dok je zemljište na Na teritoriji opštine Obrenovac je jugu opštine, u višim delovima, pre- visok nivo podzemnih voda, što težno kiselo. Sadržaj teških metala u je posledica konfiguracije terena i zemljištu je u najvećem broju uzora- blizine reka. Uređenjem kanalske ka ispod maksimalno dozvoljenih mreže se ovaj problem može preve- koncentracija, ali su primećene nešto sti u prednost, naročito ako se ima povećane koncentracije nikla i u jed- u vidu poljoprivreda. Ukupna duži- nom slučaju arsena. Studija je obra- na kanala na teritoriji Obrenovca je

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 307 dila i stanje mikroflore u zemljištu, Na posmatranom sektoru Kolubare, kao i sadržaje pesticida. najkritičniji je slučaj ruševne obale Pored pepela, na kvalitet zemljišta, neposredno uzvodno od mosta kod pštine sa aspekta zaštite životne sredine, Draževca, gde je Kolubara ugrozila najviše utiče čovek nesavesnim odla- postojeći lokalni put, od Poljana ka ganjem raznog otpada. Na teritoriji Draževcu. 9. O opštine Obrenovac, prisutan je veli- I Sava kod Obrenovca ima velike ki broj divljih deponija na koje se menandre, prepoznatljive na karta- često odlaže i opasan otpad. Tu pre ma. Posledica meandriranja je i flu- svega mislimo na klanične konfiska- vijalna erozija obala, koja na mesti- te i leševe uginulih životinja. ma iznosi i po 20 cm – 30 cm godiš- Poslednjih decenija su izvršene nje. krupne regulacione intervencije u donjem toku Kolubare. U tom okviru, izvršeno je izmeštanje prirod- Zaštita Prirode nog korita vodotoka, iz dva razlo- Obrenovac se ponosi svojim izleti- ga. S jedne strane, izmeštanje kori- štem Zabran koje se nalazi u nepo- ta je izvršeno u cilju pripreme tere- srednoj blizini ušća Kolubare u Savu. na za otvaranje površinskih kopova U saradnji sa JP Srbijašume ovaj deo u rudarskom basenu. Drugi razlog prirode je postao omiljeno izleti- se odnosio na uređenje Kolubare u šte ne samo obrenovčana. U Šumi cilju zaštite od poplava. Pomenutim jasena i hrasta postavljeno je mnogo regulacionim zahvatima je u velikoj stolova sa klupama, nadstrešnica i meri promenjena hidrografska situa- rekvizita za dečiju igru. cija donjeg toka Kolubare. Na levoj obali Kolubare u ataru sela Na sektoru od Cvetkovca do Veli- Veliko Polje se nalazi Grupa stabala kog Polja prirodno korito Koluba- hrasta lužnjaka. Mesto se zove Jozi- re je izmešteno na specifičan način, ća koliba, a 6 hrastova starosti od 195 uvođenjem Kolubare u postoje- do 210 godina su pod zaštitom drža- će korito reke Peštan. Drugim reči- ve. Staraoc ovog zaštićenog prirod- ma, veća reka je uvedena u korito nog dobra (ZPD) je Fond za zaštitu manjeg vodotoka, čiji su propusna životne sredine opštine Obrenovac. moć za vodu i transportni kapaci- Protekle godine je prostor ovog ZPD tet za nanos znatno manji. Ovakva redovno održavan, košena je trava, intervencija je prouzrokovala speci- uklonjen podrast u projekciji krš- fičan morfološki proces na tom sek- nji, a podmladak hrastova tretiran toru koji se karakteriše izrazitim protiv bolesti i okopavan. Uređen meandriranjem rečne trase i veli- je i prilazni put, pa je sada mogu- kim intenzitetom fluvijalne erozije. će posetiti ovo izletište i po lošijem Na posmatranom sektoru, fluvijalna vremenu. Prostor oko ZPD obiluje erozija se pretežno manifestuje ruše- raznovrsnošću flore. Od zaštićenih njem rečnih obala. Terenskim reko- vrsta pomenućemo kostriku i belu gnosciranjem je determinisano 57 ljubičicu. Ovo područje je poznato lokacija ruševnih obala. po velikom broju raznovrsnih jesti- vih pečuraka.

308 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 9.14 OPŠTINA GROCKA pštine R. br. GROCKA Rezultat

1 . Površina, km², 2005 289 9. O 2 . Broj naselja, 2005. 15 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 65.735 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 75.466 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. 9 .731 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. 21 .161 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. 2.535 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. 67 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. 57 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 20.222 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 16 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 810,4 Aktivnosti tokom 2008. godine u ma izrade planova generalne regu- oblasti zaštite životne sredine lacije i planova opšteg uređenja za Odlukom o opštinskoj upravi grad- 14 naseljenih mesta opštine Groc- ske opštine Grocka («Sl. list grada ka, dala mišljenje o potrebi izrade Beograda», br. 7/05, 5/06 i 29/06), koja Izveštaja o strateškoj proceni uticaje bila na snazi do kraja 2008. godi- ja predmetnih planova. Skupština ne, poslovi i zadaci iz oblasti zaštite opštine Grocka je krajem 2008. godi- životne sredine obavljali se u Odelje- ne donela odluku o izradi progra- nju za urbanizam, komunalno-stam- ma za 7 planova generalne regula- bene i građevinske poslove opštine cije, za naseljena mesta Kaluđerica, Grocka. Vinča, Leštane, Boleč, Ritopek, Groc- Konkretne akcije sprovođene su u ka i Vrčin, i 7 planova opšteg uređe- saradnji sa komunalnom inspekci- nja za naseljena mesta Zaklopača, jom i javnim preduzećima kojima Brestovik, Pudarci, Kamendol, Dra- je osnivač Skupština opštine, a to žanj, Begaljica i Umčari sa Živkov- su Javno preduzeće direkcija za gra- cem. Sastavni deo odluke je i izrada đevinsko zemljište i urbanizam i Izveštaja o strateškoj proceni uticaja izgradnju opštine Grocka, JP vodoza svih 14 planova. vod i kanalizacija i Javno komunal- Primenjujući Zakona o proceni uticaja no preduzeće. na životnu sredinu, (Službeni glasnik U toku 2008. godine, na osnovu Zako- RS broj 135/04), u toku 2008. godine na o strateškoj proceni uticaja na rešavano je ukupno po 14 zahteva. životnu sredinu (Službeni glasnik RS Od 7 zahteva za odlučivanje o potre- broj 135/04), usvojen je Izveštaj o stra- bi izrade studije o proceni uticaja na teškoj proceni uticaja plana detaljne životnu sredinu, za 4 je rešeno da je regulacije za kompleks stambenog izrada studije potrebna, u 2 sluča- naselja „Radmilovac“ u Vinči. ja rešeno je da procena uticaja nije Komisija za planove op štine Groc- potrebna, dok je rešavanje po jed- ka je, u postupku pripreme progra- nom zahtevu u toku.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 309 Za 4 zahteva, u toku 2008. godine, Komunalna inspekcija je nalaožila određen je obim i sadržaj studije o sanaciju kvarova čime je obustavlje- proceni uticaja na životnu sredinu. no izlivanje otpadnih voda iz kana- pštine Započet je postupak davanja sagla- lizacionih sistema u 118 slučajeva snosti za dve studije o proceni utica- tokom 2008. godine. ja na živodnu sredinu. Takođe je raegovano u slučajevima 9. O U svim fazama postupaka procene izlivanja otpadnih voda iz privatnih uticaja poštovane su odredbe zako- poseda na javne površine i to uglav- na koje se odnose na javno obavešta- nom iz seoskih domaćinstava ( ova- vanje i učešće javnosti u postupku kvih intervencija je bili 159). odlučivanja. Veliki problem gotovo u svim nase- U postupcima obaveštavanja javno- ljima opštine Grocka je nedosta- sti učestvovao je opštinski info cen- tak kanalizacione mreže pa većina tar, koji je ostvario saradnju sa lokal- domaćinstava otpadne vode sprovo- nim radio stanicama, tako da je jav- di u septičke jame koje, uglavnom, nost, i ovim putem, informisana o nisu propisno izvedene tako da su svim prispelim zahtevima i donetim česti slučajevi da fekalne vode ističu odlukama. na okolni teren. Inspekcija je naloži- Komunalna inspekcija je tokom 2008. la čišćenje i sanaciju sepričkih jama godine, u saradnji sa javnim pre- u 186 slučajeva u 2008. godini. duzećima i pojedincima, sprovela Tokom 2008. godine sprovedeno je više različitih akcija iz oblasti zaštite nekoliko akcija čišćenja neregulisa- životne sredine. nih potoka u naseljima Boleč, Vinča, Tokom jula i avgusta sprovedene Zaklopača, Leštane i Umčari. su akcije suzbijanja korovske biljke Javno komunalno preduzeće, pored ambrozija na 2 lokaliteta u naseljima svojih redovnih poslova, već tradici- Grocka i Leštane. U 171 slučaju nalo- onalno sprovodi akciju čišćenja prio- ženo je uklanjanje korovskog rasti- balja Dunava u naselju Grocka svake nja sa javnih površina. godinu u julu mesecu. Istovreme- Tokom godine, u saradnji sa Javnim no se vrši čišćenje priobalnog poja- komunalnim preduzećem i pojedin- sa reke Gročice i uređivanje parko- cima, sprovođene su akcije uklanja- va i zelenih površina u naselju i uz nja 22 divlje deponije smeća u nase- lokalne puteve. ljima Begaljica, Boleč, Grocka, Dra- Sprovedena je akcija pribavljanja tip- žanj, Zaklopača, Kaluđerica, Ritopek skih kanti za smeće. i Umčari. U 216 slučajeva, inspekci- Jedan od glavnih problema opšti- ja je naložila pojedincima i pravnim ne je nedostatak prostorne i urbani- licima, uklanjanje manjih količina stičke planske dokumentacije što za otpada u svim naseljenim mestima posledicu nema smanjenje besprav- opštine Grocka. ne gradnje. I dalje je prisutna grad- Na 263 različite lokacije u svim nase- nja čitavih bespravnih naselja i prate- ljima, naloženo je uklanjanje depo- će infrastrukture što negativno utiče nija građevinskog šuta, deponova- na stanje životne sredine. Nedosta- nog građevinskog materijala, peska, tak finansijskih sredstava je glavni zemlje, uglja i ogrevnog drveta. razlog zbog čega se ovi problemi još U 178 slučajeva reagovano je na kva- nisu adekvatno rešili. rove na vodovodnoj mreži gde su se Stručne službe Opštine Grocka velike količine vode izlivale na javne površine.

310 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 9.15 OPŠTINA SOPOT pštine R. br. SOPOT Rezultat 1 . Površina, km²,2005 271 9. O 2 . Broj naselja, 2005. 17 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 19 .977 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 20.390 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. 413 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. 19 .716 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. 5.069 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. 99 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. 99 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 6.530 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 18 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 701,3

Informacija o aktivnostima iz oblasti Statutom grada Beograda, oktobra žaštite životne sredine koje su reali- 2008. godine dobija status gradske zovane u toku 2008. godine na terito- opštine. riji opštine Sopot.

Osnovni podaci: Pregled aktivnosti GO Sopot u 2008. Opština Sopot, jedna od 17 opština godini: grada Beograda se nalazi u sever- Odlukom o opštinskoj upravi GO nom delu pitome i niske, valovi- Sopot,poslovi zaštite životne sredi- to brežuljkaste Šumadije i čini pre- ne obavljaju se u odseku za privre- laz između šumadijske Kolubare na du, poljoprivredu i zaštitu životne zapadu, Jasenice na jugu i jugoisto- sredine. Stupanjem na snagu seta ku i smederevskog podunavlja na Zakona iz oblasti zaštite životne sre- severoistoku.Veličina opštine je 270,8 dine ,gradska opština Sopot je zbog km2, a graniči se sa Aranđelovcem određenih zastoja i poteškoća koji su na jugu, Mladenovcem na juguisto- zahvaljujući saradnji sa Sekretarija- ku i istoku, Grockom na severoisto- tom za zaštitu životne sredine pre- ku, Voždovcem na severu i sa Baraje- vaziđeni, 2006. godine otpočela sa vom i Lazarevcem na zapadu. primenom ovih propisa. Ovaj kraj pripadao je velikim imperi- U skladu sa Zakonom o zaštiti život- jama. Od 1842. godine Sopot je sredine sredine i drugim zakonskim pro- šte Kosmajskog sreza, a 2. jula 1955. pisima koji regulišu ovu oblast a na godine stiče svoju nezavisnost. osnovu uslova i mišljenja nadležnih Opštinu Sopot čini 16 katastarskih stručnih organizacija ,utvrđivani su opština, u kojima prema posled- uslovi i mere zaštite životne sredi- njem popisu iz 2002. godine živi oko ne za potrebe izrade urbanističkih 21.000 stanovnika. akata i to 2006. – 1 zahtev, 2007. - 9 zahteva. U 2008. godini analizirano

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 311 je ukupno 18 zahteva i svi su pozi- životnu sredinu fabrike za proizvod- tivno rešeni. nju stiropora za čiji postupak je nad- U skladu sa Zakonom o proceni ležno ovo ministarstvo. pštine uticaja na životnu sredinu,odnosno U oblasti zoohigijene na sednici sprovođenjem postupka procene uti- opštinskog veća održanog 27. 03. caja određenih objekata na životnu 2008. godine usvojena je Strategi- 9. O sredinu, obezbeđena je primena pre- ja rešavanja pasa lutalica na teritori- ventivnih mera sprečavanja ili sma- ji GO Sopot, koja je u saglasnosti sa njenja uticaja na životnu sredinu na Strategijom rešavanja pasa lutalica samom izvoru zagađenja. Istovre- Grada Beograda. Psi lutalice pred- meno redovnim i strogo poštova- stavljaju veliki problem koji se za nim odredbama zakona, informisa- sada rešava u saradnji sa veterinar- na je javnost o svim fazama postup- skom stanicom Beograd. ka procene uticaja,obezbeđena je Obzirom da je opština Sopot grad- dostupnost svih podataka i pravo da ska opština, stim u vezi nema for- na zdravu životnu sredinu građani miran fond za zaštitu životne sredi- ostvaruju pred nadležnim upravnim ne, te određene projekte finansira iz i pravosudnim organima. sredstava republičkih taksi – nakna- Svi postupci, sprovedeni u I, II i III de za zagađivanje životne sredine fazi, uvedeni su u Javnu knjigu, u (po članu 85. Zakona o zaštiti život- skladu sa Pravilnikom o sadržini, ne sredine). izgledu i načinu vođenja javne knjige Konkretne aktivnosti, koje su posred o sprovedenim postupcima i done- no ili neposredno vezane za oblast tim odlukama o proceni uticaja na zaštite i unapređenja životne sredi- životnu sredinu. S tim u vezi a na ne, opština finansira i sprovodi u osnovu člana 22 navedenog Zako- saradnji sa javnim preduzećima čiji na, opštinsko veće GO Sopot je na je osnivač Skupština gradske opšti- sednici održanoj 11. 02. 2007. done- ne Sopot i to Direkcija za građevin- lo rešenje br. 020-1/2007-I o obrazo- sko zemljište, Javno Komunalno Pre- vanju Tehničke komisije za ocenu duzeće JKP ’’Sopot’’ kao i opštinske studija o proceni uticaja na životnu komunalne inspekcije. sredinu za pribavljanje odobrenja ili Direkcija za građevinsko zemljište je dozvole za izvođenje projekata. U u skladu sa Programom poslovanja 2006. godini rešen je po jedan zahtev u 2008. realizovala: I i II faze postupka. U 2007. godini tri n izgradnju 20 km novog vodovoda i zahteva I faze,dva zahteva II i dva oko 1,6 km kanalizacione mreže. zahteva III faze postupka. U 2008. godini nije bilo podnešenih zahteva n izgradnju i uređenje lokalnih pute- za postupke I, II i III faze. va u ukupnoj dužini od oko 70 km. Primenjujući Zakon o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu dato n izgradnju trotoara u ukupnoj duži- je pozitivno mišljenje na predlog ni od 9 km. rešenja o pristupanju strateškoj pro- n uređenje 2 parking prostora u nase- ceni uticaja na životnu sredinu Plana lju Sopot sa preko 150 parking opšteg uređenja ’’Industrijske zone mesta. 1’’ u naselju Popović. n uređenje i održavanje javnih čes U toku 2008. godine u saradnji sa mi . Ministarstvom zaštite životne sredi- n završena izgradnja 3 kapele u MZ, ne održana je javna rasprava i pre- i izgradnja 6 novih pored kojih je u zentacija Studije o proceni uticaja na ovoj godini zasađeno 150 platana.

312 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI n uređenje terena za male i veli- kvaliteta voda,zemljišta i vazduha, ke sportove (farbanje igrališta, dobara kulturne baštine i njihovog ugradnja reflektora i sve prateće ambijenta,stvaranja uslova za održi-

оpreme). vi razvoj turizma, rekreacije i poljo- pštine n uređenje starih i postavljanje novih privrede, odnosno plansko uređe- nje i korišćenje prostora i izgradnju autobuskih stajališta. 9. O n čišćenje divljih deponija. objekta za te namene’’ n uređenje i ograđivanje gradske U skladu sa poverenim, Šumsko gaz- deponije. dinstvo Beograd sprovodi održava- nje putnih pravaca, postavljanje kon- Skupština gradske opštine Sopot je tejnera i kanti za smeće,postavljanje u 2008. godini finansirala i postav- tkz. ’’smrčkova’’, klupa, klackalica ljanje rekvizita za igru dece u parku ljuljaški, putokaza za pešačke i pla- u naselju Sopot (klackalice, ljuljaš- ninarske staze,održavanje travnjaka. ke itd.). JKP ’’Sopot’’ je u 2008. godini proši- Ref. za zaštitu životne sredine rilo svoju mrežu iznošenja smeća sa Dipl. ing. agr. Vilotijević Emina 600 na 957 domaćinstava i oko 300 preduzeća, sa tendencijom daljeg širenja. U okviru svojih redovnih aktivnosti sakupljanja i iznošenja smeća,čišćenja i pranja javnih povr- šina po nalogu Direkcije za građe- vinsko zemljište i opštinske komunalne inspekcije sanirano je i očišće- no oko 810 m3 .smeća sa 8 lokacija. Komunalna inspekcija je u skladu sa Uredbom o suzbijanju ambrozije sprovodila akciju suzbijanja ove korovske biljke. Skupština Grada Beograda donela je Rešenje br. 501-890/05-XIII-01, Decembra 2005. godine o stavljanju pod zaštitu prirodnog dobra ’’Kosmaj’’ na kome je utvrđen II i III stepen zaštite. Prirodno dobro ’’Kosmaj’’ stavljeno je pod zaštitu kao predeo izuzetnih odlika i povereno je na upravljanje, odnosno staranje Javnom preduzeću za gazdo- vanje šumama ’’Srbijašume’’, Šum- skom gazdinstvu Beograd,Šumskoj upravi Lipovica. „Prirodno dobro ’’Kosmaj’’ stavlja se pod zaštitu radi očuvanja i unapređenja živopisnih pejzaž- nih obeležja i primarnih predeo- nih vrednosti,strukture i kvaliteta šuma,raznovrsnosti i bogatstva biljnog i životinjskog sveta i staništa,

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 313 9.16 OpštinA LAZAREVAC pštine R. br. LAZAREVAC Rezultat

9. O 1 . Površina, km², 2005 384 2 . Broj naselja, 2005. 34 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 57.848 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 58.511 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. 663 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. 23 .213 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. 6.512 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. 126 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. 119 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 18 .419 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 34 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 934,1

Pregled najznačajnijih aktivnosti na va, predmetna merenja (uzorkova- zaštiti životne sredine u 2008. godini. nja i odgovarajuće analize), obradu Skupština opštine Lazarevac usvo- dobijenih podataka i izradu godiš- jila je dokument 20. oktobra 2006. njeg izveštaja. godine. Lokalni ekološki plan opšti- Predmetna merenja uključuju merene Lazarevac pripremljen je za peri- nje: od od 4 godine. Iako je fokusiran n taložnih materija i određivanje na kratkoročne prioritete LEAP ne koncentracije teških metala, hlori- ugrožava viziju dugoročnih ciljeva da i sulfata na 19 mernih mesta u zajednice, koja će vremenom postati rastvorenim taložnim materijama realna, implementacijom određenih i određivanje koncentracije teških aktivnosti iz Plana. metala u dva šestomesečna kom- Tokom 2008. godine, tj. treće godine pozita nesagorivih taložnih materi- implementacije LEAP-a, realizovane ja (7 mernih mesta u Lazarevcu, po su brojne aktivnosti koje su sastavni 3 merna mesta u Baroševcu i Vreo- deo ekološkog akcionog plana. Neke cima, po 2 merna mesta u Stepojev- od prioritetno realizovanih aktivno- cu, Velikim Crljenima i Sokolovu); sti bile su: n azotnih oksida, sumpordioksida i čađi na 2 merna mesta (po jedno Ugovor sa Geološkim institutom Srbije merno mesto u Lazarvcu i Velikim Crljenima); Imisiona merenja na području GO Lazarevac u cilju utvrđivanja stanja n suspendovanih čestica na jednom aerozagađenja, zaključena ugovorom mernom mestu (u Lazarevcu) uz između Fonda za zaštitu životne sre- moguću periodičnu promenu mer- dine Gradske opštine Lazarevac i nog mesta premeštanjem uređaja u „Geološkog instituta Srbije“ iz Beo- Velike Crljene i obratno. grada. Realizacija radova po ovom Ugovoru obuhvata otvaranje rado-

314 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Ugovor sa Gradskim zavodom za javno Mionica i grad Valjevo) prihvatili su zdravlje da finansiraju izradu urbanističke i Zaključen ugovor između Gradske investiciono-tehničke dokumentaci-

opštine Lazarevac i Gradskog zavo- je po tačno utvrđenim procentima pštine da za javno zdravlje iz Beograda, ul. s tim da navedene poslove obavlja Bulevar Despota Stefana 54a. Pred- Direkcija za izgradnju i razvoj Kolu- 9. O met ovog ugovora je uspostavljanje barskog okruga pogođenog zemljo- stacionarne automatske merne sta- tresom, Valjevo. Procentualno uče- nice za određivanje zagađenosti vaz- šće GO Lazarevac iznosi 16,5% (sraz- duha na lokaciji Sportsko-rekreativ- merno broju stanovništva). nog centra Kolubara, na kat. parce- Direkcija je zaključila ugovor o izra- li 1086/1 K. O. Lazarevac, na terito- di Strateške procene uticaja Regio- riji Gradske opštine Lazarevac. Sta- nalnog plana upravljanja komunal- cionarna automatska merna stanica nim otpadom za Kolubarski region je opremljenja automatskim moni- sa Institutom za arhitekturu i urba- torima za merenje sumpor dioksida, nizam Srbije. azotovih oksida (NOx, NO2 i NO), ozona, suspendovanih čestica (USČ Akcija „April-mesec prolećnog umivanja 10), ugljen monoksida, lakoisparlji- opštine“ vih ugljovodonika (BTEX) i meteo- rološkom stanicom. Povezana je sa Gradska opština Lazarevac prema centralnim kompjuterom za prenos ranije donetoj odluci tokom mese- podataka na internet adresu www. ca aprila sprovodi ovu akciju. Akcija beoeko.com. To je savremeni sistem čišćenja i ulepšavanja opštine “April- koji automatski, iz minuta u minut, mesec prolećnog umivanja opšti- prati kretanje zagađujućih materija ne” obuhvata podaktivnosti: medij- u vazduhu. Automatski aparati kon- sko promotivnu kampanju, uklanja- tinuirano uzorkuju i generišu vred- nje kabastog otpada, čišćenje div- nosti parametara u obliku izabranih ljih deponija, vraćanje u prvobit- (minutnih, satnih, dnevnih) sredno stanje oštećenih javnih površi- njih vrednosti. Ceo postupak je pot- na, čišćenje staza od naslaga zemlje puno automatizovan. Gradski zavod i smeća, sakupljanje papira i ambala- za javno zdravlje je u obavezi da že sa travnjaka, negu dendromateri- dostavlja godišnji izveštaj o merenju jala, čišćenje i pranje javnih površina kvaliteta vazduha, na osnovu izme- (ulica, platoa, parkinga i dr.), nabav- renih vrednosti zagađujućih materi- ka i ugradnja parkovskog mobilija- ja na stacionarnoj mernoj stanici. ra i rekvizita za igru dece, postavljanje kanti za otpatke na teritoriji MZ, stambenih naselja, parkovskih Izgradnja regionalne sanitarne deponije površina i ulica, postavljanje upozo- Sporazum o zajedničkoj izgradnji ravajućih tabli sa natpisom: ne gazi regionalne sanitarne deponije sa travu, ne bacaj smeće, čuvajmo zele- centrom za reciklažu čvrstog komu- nilo, neka bude čisto, pojačanu kon- nalnog otpada u Kaleniću. GO Laza- trolu primene opštinske odluke o revac je zajedno sa ostalim zainte- čistoći, uključivanje škola kroz čišće- resovanim opštinama 11. 10. 2007. nje dvorišta, izložbe dečijih radova i godine preko svojih predstavnika učešće dece u završnoj manifestaci- prihvatila ovaj Sporazum. ji akcije. Potpisnici ovog Sporazuma (opštine Prateće podaktivnosti ove akcije su Lazarevac, Obrenovac, Ub, Barajevo, i: uređivanje priobalja vodenih toko- Lajkovac, Ljig, Koceljeva, Osečina, va, rekreativnih površina, pokreta-

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 315 nje konkursa za izbor najlepšeg i naj- n rekonstrukcija vodovodne mreže u uređenijeg životnog i radnog prosto- MZ Burovo; ra sa afirmacijom pozitivnih i uka- n izrada projektne dokumentacije za pštine zivanjem na negativne primere. GO vodosnabdevanje u MZ Leskovac; Lazarevac organizuje i koordinira n izrada projektne dokumentacije i celokupnom akcijom i obezbeđuje izgradnja vodovodne mreže u MZ 9. O neophodna sredstva za njeno spro- Lukavica; vođenje. n rekonstrukcija vodovodne mreže u MZ Junkovac; Međunarodni sajam zaštite životne sredine n izgradnja vodovodne i kanalizacio- – ECOFAIR ne mreže u MZ Vreoci. Međunarodni sajam zaštite život- ne sredine – ECOFAIR održan je od 26. 11. 2008. do 28. 11. 2008. godine. Aktivnosti Saveta za poljoprivredu Gradska opština Lazarevac je drugi Aktivnosti Saveta za poljoprivredu u put ove godine nastupila na Sajmu potpunosti finansira Fond za zašti- zaštite životne sredine koji se već tu životne sredine, Gradske opštine petu godinu za redom održava na Lazarevac. Beogradskom sajmu. n pružanje finansijske i stručne pomo- ći Udruženju vinogradara „Zeočki Toplifikacija – Severna magistrala vinogradi“. Finansiranje projekta navodnjavanja po sistemu kap po Ovaj projekat je finansiran delom iz kap, edukacija i stručno usavršava- sredstava NIP-a i delom iz sredsta- nje kroz organizovanje radionica i va Fonda za zaštitu životne sredi- prdavanje od strane profesora sa ne, Gradske opštine Lazarevac. Pro- Poljoprivrednog fakulteta, sprovo- jekat je podrzumevao postavljanje đenje podoloških analiza i utvrđi- glavnog voda gradskog grejanja duž vanje kvaliteta zemljišta. Severne magistrale, zbog velikog n subvencije sadnog materijala za broja individualnih kućnih ložišta 37 korisnika, koje se izvode u cilju u ovom delu Lazarevca, povećane razvoja i unapređenja voćarstava koncentracije čađi i suspendovanih na teritoriji Gradske opštine Laza- čestica. Cilj ovog projekta je bio da se revac. Ova akcija sprovodi se već što većem broju domaćinstava omo- pet godina i postigla je odličan gući priključak na gradsko grejanje i uspeh o kome svedoče i nagrade na taj način poboljša kvalitet vazdu- poljoprivrednim proizvođačima. ha i kvalitet životne sredine. n sprovođenje akcije sa Udruženjem pčelara „Budućnost“ Lazarevac. Izgradnja vodovodne i kanalizacione mreže Ova akcija je podrzumevala sadnju Deo sredstava za ove projekte je medonosnog bilja. Najveći broj sad- finansiran od strane Fonda za zašti- nica su činile: lipa, evodija i pitomi tu životne sredine, Gradske opšti- kesten. Medonosno bilje se sadilo ne Lazarevac. Sredstva su korišćena duž severne magistrale i na lokaciji za izradu idejnih i Glavnih projeka- III mesne zajednice. ta, rekonstrukciju i izvođenje rado- n u okviru saveta za poljoprivredu va i to: deluje stručni štab za borbu protiv n izgradnja kanalizacione mreže u korovske biljke Ambrozije. Struč- MZ Petka; ni štab radi već nekoliko godina u kontinuitetu. Sastoje se od stručnih ljudi iz određenih oblasti.

316 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI Svake godine se ažuriraju površi- skog uzrasta. Prvenstveno su organe koje su pod korovskom biljkom nizovane za decu sa područja sa Ambrozijom. Akcenat se baca na ugroženom životnom sredinom. Cilj

javne površine sa najgušćom nase- ovih rekreativnih nastava je bio kli- pštine ljenošću, tj. uže gradsko jezgro, matski oporavak dece. a saradnjom sa Ekološkim druš- Fond za zaštitu životne sredine, 9. O tvima tretiraju se sva naselja na Gradske opštine Lazarevac u sarad- teritoriji Gradske opštine Lazare- nji sa Ekološkim društvom „Laza- vac. Po planu i programu stručnog revac u zelenom“ je za Novu godi- štaba JPKP „Lazarevac“ sprovodi nu organizovao nabavku i dodelu 2 redovna košenja javnih površi- ekoloških igračaka za decu predš- na pod korovskom biljkom Ambro- kolskog uzrasta i decu ometenu u zijom. razvoju.

Sistematska deratizacija Saradnja, finansijska i stručna podrška Tokom oktobra i novembra mese- sa Ekološkim društvima, Nevladinim organizacijama i Udruženjima građana ca 2008. godine na teritoriji Grad- ske opštine Lazarevac sprovedena je n podrška svim Ekološkim društvi- sistematska deratizacija u cilju zašti- ma u realizaciji projekata. Finan- te stanovništva od zaraznih bolesti. sijska i stručna podrška pri osniva- Izvođač je bila Higijensko-epidemi- nju (nabavka opreme, stručno save- ološka služba Doma zdravlja. Fond tovanje i usavršavanje, organizaci- za zaštitu životne sredine, Grad- ja seminara i radionica). Podrška u ske opštine Lazarevac je u potpuno- svim akcijama koje su imale značaj sti finansirao ovu akciju. Sistemat- na zaštiti životne sredine. skom deratizacijom bile su obuhva- n saradnja sa Ribolovačkim udru- ćene sve javne zelene površine, šah- ženjem „Turbina“ iz Vreoca, Ribo- tovi, korito reke Lukavice, zelena i lovačkim udruženjem „Peštan“ iz stočna pijaca, podrumi zgrada i jav- Velikih Crljeni, Lovačkim udruže- nih objekata, kao i javni objekti na njem „Fazan“ u smislu poribljava- teritoriji Mesnih zajednica. nja i uvećanja životinjskog fonda. n saradnja sa Udruženjem goluba- Zaštita zdravlja dece školskog i ra iz Velikih Crljeni na sprovođe- predškolskog uzrasta nju i realizaciji planiranog plana i Fond za zaštitu životne sredine, programa. Gradske opštine Lazarevac je ove godine organizovao rekreativne Stručni saradnik na poslovima zaštite životne sredine nastave za decu školskog i predškol- Miloš Živković, dipl. ing. šum.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 317 9.17 OpštinA Mladenovac pštine R. br. MLADENOVAC Rezultat

9. O 1 . Površina, km², 2005 339 2 . Broj naselja, 2005. 22 3 . Broj stanovnika prema Popisu 1991. 54.517 4 . Broj stanovnika prema Popisu 2002. 52.490 5. Porast ili pad stanovništva 1991. - 2002. -2027 6 . Poljoprivredna površina (ha), 2005. 27 .317 7 . Ukupna obrasla šumska površina (ha), 2005. 2 .994 8 . Ukupna dužina puteva (km), 2005. 143 9 . Dužina puteva sa savremenim kolovozom (km), 2005. 143 10. Broj telefonskih pretplatnika, 2005. 14 .999 11 . Redovne osnovne škole, 2004/2005. 24 12 . Broj stanovnika na 1 lekara, 2005. 659,6

Mladenovac je nastao 1893. godine. vac od 2000-te godine sistematizova- Rastao je i razvijao se na 50-ak kilo- no je radno mesto samostalni struč- metara južno od Beograda, na pito- ni saradnik za zaštitu i unapređenje mim obroncima u podnožju istoč- životne sredine. ne strane planine Kosmaj i u plit- Samostalni stručni saradnik za zašti- koj dolini toka rečice Lug, na seve- tu i unapređenje životne sredine vrši ru Šumadije. Klima je kontinental- poslove zaštite i unapređenja život- na, sa srednjom godišnjom tempera- ne sredine koji se odnose na izradu i turom od 11,4 stepena. Geografskim realizaciju akcionih i sanacionih pla- položajem predodređene su izrazito nova i programa mera zaštite život- dobre saobraćajne veze Mladenovca, ne sredine, kao i ekološkog obra- koji leži na pruzi Beograd-Niš-Sofija- zovanja; utvrđivanje uslova zaštite Atina. Magistralni put Beograd-Kra- životne sredine u planiranju i ure- gujevac (M-23), takođe prolazi kroz đenju prostora i izgradnji objeka- grad. Ima izlaz na autoput Beograd- ta i postrojenja; kao i sprovođenje Niš. Regionalnim putevima (R 202, postupka procene uticaja projekata R 107, R107a) povezan je sa svim grana životnu sredinu. dovima u okolini: Smederevo, Poža- U toku 2008. god. obrađeno je 40 revac, Smederevska Palanka. upravnih predmeta po podnetim Mladenovac, po poslednjem popi- prijavama stranaka sa klasifikacio- su stanovništva i domaćinstava, ima nim znakom 501. U sklopu predme- 52490 stanovnika (gradski deo 22114 ta obaveštavana je javnost, zaintere- stanovnika i seosko 22-a naseljena sovani organi i organizacije i dono- mesta sa 30.376 stanovnika). Površi- šene odluke o zahtevu za odlučiva- na opštine je 33.904 ha. nje o potrebi procene uticaja pred- U okviru Odeljenje za komunalne, metnog projekta na životnu sredinu, građevinske i urbanističke poslove, određivan obim i sadržaj Studije o Opštinske uprave opštine Mladeno- proceni uticaja na životnu sredinu,

318 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI organizovan javni uvid, prezentaci- n Program suzbijanja ambrozije na ja i javna rasprava o studiji o proceni neuređenim površinama na terito- uticaja na životnu sredinu i davano riji opštine Mladenovac

Rešenje o saglasnosti ili nesaglasno- Manifestacije: pštine sti na predmetnu Studiju. n „Dođite da se družimo pod

Pored toga opština je organizovala, dudom“- prodajna izložba cveća 9. O učestvovala i finansirala razne prona terasi restorana „Petar Drap- jekte, programe i akcije koje su nepo- šin“ na kojoj raste dud star 60 godi- sredno ili posredno vezane za zašti- na (saradnja sa Holding kompani- tu i unapređenje životne sredine. jom „Petar Drapšin“, decom iz vrti- Tako imamo stalne programe i mani- ća „Sunce“, učenicima osnovnih i festacije (realizuju se već nekoliko srednjih škola, mladim aktivistima godina) kao što su: Crvenog krsta, klubom penzione- n Program sistematske deratizacije ra, kulturno umetničkim društvi- i dezinsekcije - program suzbija- ma, udruženjima cvećara i grnča- nja glodara, obuhvaćen grad i pri- ra...) - u okviru obeležavanja Dana gradska naselja (realizovane 2 akci- planete zemlje 22. 04. - održava se je-prolećna i jesenja) kao i program već 6 godina. suzbijanja komaraca obuhvata pri- n „Evropska nedelja mobilnosti“ (od menu hemijskih i bioloških prepa- 16. 09. 2008. do 22. 09. 2008. godi- rata u cilju suzbijanja larvi i odra- ne). slih formi komaraca. Tretman se U vreme trajanja akcije STP «Lasta» obavlja samo sa zemlje. Obuhvaćen Mladenovac pojačava gradske linije grad i prigradska naselja (realizo- prevoza, lokalni mediji: RTV „Mla- vane 2 akcije - prolećna i jesenja). denovac” i nedeljni list „Pečat” n Program iznošenja medicinskog imaju svoje emisije na temu „Čist otpada iz seoskih ambulanti vazduh za sve” i obaveštavaju gra- n Program iznošenja otpada iz seo- đane o pojačanom gradskom prevo- skih osnovnih škola zu, apelujući na sugrađane da svoje n Program iznošenja kabastog otpa- automobile ostave kod kuće. da svake prve subote u mesecu Od 22. 09. 2008. do 28. 09. 2008. godi- n Program sakupljanja i mlevenja ne (akcija ove godine pomerena zbog PET-ambalaže vremenskih uslova) u ulici Kralja Petra prvog od ulice Vojvode Put- n Program obnove uličnih korpi za nika do ulice Nikole Pašića, kao i smeće u ulici Janka Katića od ulice Kralja n Program čišćenja divljih deponija Petra prvog do ulice Kralja Aleksan- n Program razmeštanja postojećih dra Obrenovića u vremenu od 15.00 kontejnera i postavljanja novih do 22.00 časova bio je obustavljen n Program proširenja zone iznošenja saobraćaj i ulice su bile prepuštene smeća na prigradska i deo seoskog deci i pešacima. Površina zone obu- područja hvaćene akcijom iznosi 0,68 hektara. n Program analize izvorske vode iz U toku ovih dana u različitim aktiv- 5 javnih česama u gradu i prigrad- nostima koje su se odvijale na ulici skim naseljima (rezultati se objav- aktivno je uzelo učešće preko 1700 ljuju u lokalnim medijima - RTV dece različitog uzrasta. Na zatvo- Mladenovac i lokalni list „Pečat“) renom delu ulice organizovane su razne aktivnosti u kojima su uče- stvovali učenici osnovnih škola:

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 319 „Kosta Đukić“, „Sveti Sava“, „Mom- Sa Sportskim savezom Mladenov- čilo Živojinović“ i „Milica Miloše- ca realizovala je program rekreativ- vić“ (vožnja rolera, vožnja bicikala, nog sporta u nedelji bez automobi-

pštine crtanje na ulici, fudbal, maskenbal), la, a 25. 09. 2008. realizovana je akci- članovi karate klub „Mladenovac“ ja Nedelja bez automobila-Pešače- svih kategorija, sa svojim trenerima, njem do zdravlja u kojoj je učestvo- 9. O su demonstrirali javni čas karatea i valo 160 učenika osnovnih škola. U prikazali naučene borilačke veštine, akciji je učestvovala ekipa aktivi- a članovi kluba američkog fudbala sta Opštinske organizacije „Crvenog „Forestlanders” pokazali su deci deo krsta” Mladenovac, obučena za pru- pravila iz ovog kod nas novog sporta žanje prve pomoći, kao i pedago- i zainteresovane uključili u igru. zi fizičke kulture.Učesnici su auto- Članovi likovne radionice „Kontu- busom preveženi do Kosmaja na ra“, uradili su mural na betonskim lokaciju Ravnine. Od 10.30 su ispe- uličnim žardinjerama, a Turistički šačili maršute do 12.00 časova, a savez Mladenovca dao je svoj dopri- posle kraćeg odmora, organizova- nos oplemenivši ih cvetnim sadni- ne su zabavne sportsko-rekreativ- cama. ne igre spretnosti u odbojci, malom Učenici Gimnazije i Tehničke škole fudbalu, kuglanju, pikadu... Učesnici privukli su pažnju svojim ekološ- su vraćeni autobusom do Mladenov- kim porukama i zanimljivom mod- ca oko 15.00 časova. nom revijom (modeli od otpadnih Patronažna služba Doma zdravlja materijala). iz Mladenovca je već tradicional- Amatersko pozorište mladih osno- ni učesnik i saradnik lokalne upra- vano pri biblioteci „Despot Stefan ve u edukaciji za zaštitu životne sre- Lazarević” izvelo je deo svojih stil- dine i zdravnje naših sugrađana, pa skih vežbi, što je takođe privuklo je njihova ekipa i ove godine dežu- pažnju prisutnih, a u Centru za kul- rala na ulici merila pritisak i delila turu održana je predstava „Izbirači- savete velikom broju zainteresova- ca“, kao deo programa obeležavanja nih građana. ove akcije. Aktivisti «Crvenog krsta» iz Mlade- Gosti na ulici bili su nam i glum- novca svakodnevno su pomagali u ci „Dnevne sobe vila i vilenjaka“ sa zatvaranju ulice, organizaciji učesni- multimedijalnim interaktivnim pro- ka, i izveli su i jednu od svojih vežbi gramom „Vilenijada“ u kome dobre za edukaciju dece - šta se događa vile kroz koordinisanu igru, muzi- ako smo nepažljivi učesnici saobra- ku i dijalog podstiču aktivan i kre- ćaja i naravno pružanje prve pomoći ativan izraz svakog deteta, odno- u takvoj jednoj situaciji. sno učesnika. Autentičnost atmosfe- Kao i svake godine, 27. 09. 2008. i re je podržana unikatnim kostimi- 28. 09. 2008. održana i tradicionalna ma, rekvizitima i izvođenjem autor- izložba meda čiji je pokrovitelj tako- skih pesama. đe lokalna uprava. AMS Mladenovca u okviru edu- Opština Mladenovac u saradnji sa kacije dece organizovao je poligon Predškolskom ustanovom „Jelica spretnosti i poznavanje saobraćajnih Obradović” već tradicionalno obe- propisa za učenike šestih i sedmih ležava ovu nedelju. U prtostorijama razreda ,a najbolje ekipe dobile su obdaništa „Centar” i „Sunce“ deca prigodne nagrade. ove ustanove uz pomoć svojih vaspi- tača pripremila su recital, seriju crte- ža na temu – „ Čist vazduh za sve”,

320 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI a u dvorištu takmičenje u vožnji bici- šina izgrađena je spomen česma u kli i trotineta. centralnom parku i izvršeno ure- Mladenovac je ove godine sedmi put đenje spomen kompleksa Crkvenac organizovao ovu akciju. (rekonstrukcija staza, osvetljenja i pštine n „Jedan prvak, jedno drvo“ (septem- obnova sadnica). n bar-mart) - akcija opštine u sarad- U okviru Programa zaštite životne 9. O nji sa ekološkim pokretom „EKO- sredine nastavljena je Akcija za pri- BEO-GRAD“ u kojoj prvaci sade i kupljanje i reciklažu limenki. Ova održavaju sadnice. Akcija ima za cilj da promoviše n U okviru obeležavanja Dana zaštite svest o značaju zaštite životne sre- voda (22.03.), Dana Dunava (29.06.) dine, posebno među mlađom popu- i Svetskog dana zaštite životne sre- lacijom, da učvrsti svest o potrebi dine (05.06.), zajedno sa Savezom reciklaže limenki u razmišljanji- ribolovaca Mladenovca, aktivistima potrošača kao naučen i konač- ma organizacije „Crvenog krsta” no uobičajen model ponašanja. U Mladenovac, članovima ekološ- saradnji sa, neprofitnom organi- kih sekcija osnovnih škola i Patro- zacijom, „Recan Fond“ za povra- nažnom i Preventivnom službom ćaj i reciklažu limenki, koja spro- Doma zdravlja iz Mladenovca, vodi Program prikupljanja limenki organizovane su akcije čišćenja pri- u školama, kao konstantnu aktiv- obalja Markovačkog jezera, a ribo- nost, koja sadrži dve komponente: lovci su za učesnike organizovali edukacija - održavanje seminara, malu školu pecanja. distribucija edukativnog materijala i akcija za prikupljanje limenki n Povodom obeležavanja Svetskog u kojoj su prijavljene škole dobile dana zaštite životne sredine čla- dizajnirane kutije, kese... novi likovne radionice „Kontu- ra“, uradili su murale na beton- n Krenuo je pilot Projekat priku- skim uličnim žardinjerama u cen- pljanja elektronskog i električnog tru grada. otpada,neupotrebljivih i odbačenih računara, rentgen i grafičkih fil- U 2008. god. obavljali su se poslovi mova... na izradi i realizaciji programa, planova i odluka iz oblasti zaštite život- n Urađena revizija Programa rešava- ne sredine: nja problema pasa lutalica na teritoriji opštine Mladenovac – nastav- n Započet je Idejni projekat za pre- ljeno opremanje azila. čišćavanje otpadnih voda naselja u Opštini Mladenovac (radi „Jaro- n Nastavljena izgradnja Azila za slav Černi“). zaštitu životinja – dat na korišćenje Društvu za zaštitu životinja (sme- n Usvojeno je 24 Plana detaljne regu- šteno oko 50 pasa). lacije, a u planu je izrada još 3. n Obezbeđeno finansiranje veteri- n Izgrađeno oko 2 km kanalizacio- narskih usluga za pse lutalice, vode ne mreže u cilju gašenja postojećih i ogreva za azil. septičkih jama koje jako često pre- livaju na javnu površinu. n Organizovano je uklanjanje i sanacija većeg broja divljih deponija, n Izgrađeno je oko 20 km vodovodne koje nisu u redovnom programu mreže i puštena u rad 2 nova buna- rada JKP „Mladenovac“. ra, sve u cilju poboljšanja vodosnabdevanja. Samostalni stručni saradnik za zaštitu n U okviru rekonstrukcije i uređe- i unapređenje životne sredine nja zelenih i ambijentalnih povr- Milivojčević Mirjana, dipl. ing. tehn.

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 321 pštine 9. O

322 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 10. INSTITUCIJE ije c nstitu 10. I

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 323 10. Institucije 324 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 2008. U BEOGRADA GRADA SREDINE ŽIVOTNE KVALITET 10.1 GRADSKI ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVLJE ije c

UVOD – epidemiološke i ekološke probleme Gradski zavod za zaštitu zdravlja je i učestvuje u prostornom i urbani- stičkom planiranju grada sa aspekta osnovan 1961. godine, a usvajanjem nstitu Zakona o zdravstvenoj zaštiti SR zaštite životne sredine. Srbije 1979. godine, Zavod je postao Saglasno statutu Zavoda iz 2006. specijalizovana zdravstvena preven- godine, poslovi iz delatnosti Zavo- 10. I tivna ustanova koja je i danas od da se obavljaju u okviru organiza- vitalnog značaja za grad Beograd. cionih celina – Centra za promociju Na osnovu člana 136. stav 1 tačka zdravlja, Centra za analizu, planira- 1 Zakona o zdravstvenoj zaštiti „Sl. nje i organizaciju zdravstvene zašti- Glasnik RS“, br. 107/05, Upravni te, Centra za informatiku i biosta- odbor Gradskog zavoda za zaštitu tistiku u zdravstvu, Centra za kon- zdravlja, Beograd, na sednici održa- rolu i prevenciju bolesti, Centra za noj dana 25.07.2006.godine doneo je mikrobiologiju, Centra za higijenu i STATUT Gradskog zavoda za javno humanu ekologiju i Centra za ektok- zdravlje. Ovim statutom uređuje se sikologiju. delatnost, unutrašnja organizaci- Iako se stručne aktivnosti Zavoda ja, upravljanje, poslovanje ove pre- obavljaju u okviru navedenih centa- ventivne zdravstvene ustanove koja ra, zdravstveno promotivne i preven- ima značajnu ulogu za stanovništvo tivno medicinske aktivnosti pojedi- grada i sam grad Beograd. nih cenatara se uzajamno prožima- Zavod ima preko 350 zaposlenih rad- ju, dopunjavaju ili jedne iz drugih nika od kojih oko 62 lekara i preko proizilaze, formiranjem multidisci- 30 zdravstvenih saradnika visoke plinarnih timova koji rade na reša- stručne spreme što omogućava stru- vanju različitih problema iz oblasti čan, savremen i na naučnim meto- javnog zdravlja. dama zasnovan pristup zdravstvene zaštite i očuvanja i unapređenja CENTAR ZA HIGIJENU I HUMANU zdravlja stanovništva Beograda. EKOLOGIJU Zavod kontinuirano radi na unapre- đenju organizacije zdravstvene služ- Centar za higijenu i humanu ekol- be u Beogradu, na sprečavanju, suz- giju čine: (1) Jedinica za unapređe- bijanju i ranoj dijagnostici oboljeva- nje ishrane i kontrolu zdravstve- nja stanovništva, detekciji faktora ne ispravnosti hrane, (2) Jedinica rizika životne sredine, kao i promo- za ispitivanje kvaliteta i unapređe- ciji zdravlja i zdravih stilova života. nje stanja životne sredine, (3) Jedini- U Zavodu se sprovode i poslovi pla- ca za sanitarno-higijenski nadzor i niranja zdravstvene zaštite, edukaci- (4) Laboratorija za humanu ekologija zdravstvenih radnika i saradnika, ju i ekotoksikologiju sa Odsekom za poslovi u oblasti zdravstvene stati- sanitarnu hemiju i Odsekom za sani- stike i informatike, kao i drugi struč- tarnu mikrobiologiju. ni poslovi iz oblasti javnog zdravlja. Centar za higijenu i humanu ekolo- U okviru terenskog rada, angažova- giju sprovodi svoje aktivnosti kroz: njem mobilnih ekipa, Zavod nepo- n Monitoring resursa životne sredi- sredno rešava aktuelne higijensko ne: vazduha, vode, zemljišta;

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 325

n Praćenje ili ispitivanje ili kontro- vanrednim situacijama i praćenje ije lu zdravstvene ispravnosti i kva- rizika po zdravlje i životnu sredinu, c liteta namirnica i predmeta opšte 3) Jedinica za procenu uticaja i izra- upotrebe; du analiza, elaborata i studija. n Praćenje nivoa komunalne buke; Unutar Centra za ekotoksikologiju n Ispitivanje industrijskih i sanitar- nstitu smešten je deo sistema Upravlja- nih otpadnih voda; nja rizikom od hemijskih akcidena- n Karakterizaciju i kategorizaciju ta i kontrole stanja životne sredine u

10. I otpada; vanrednim prilikama. n Učešće u suzbijanju štetnih artro- Osnovni elementi MEJ-a su: poda i glodara; n specijalno transportno vozilo, n Izdavanje stručnog mišljenja o fak- n oprema za uzorkovanje, torima rizika prisutnih u životnoj n zaštitna oprema, sredini na osnovu izvršenih labo- n obučeno osoblje, ratorijskih ispitivanja; n sistem veza i komunikacija, n Izradu analiza uticaja objekata n informaciono-dokumentaciona odnosno radova na životnu sredi- osnova. nu i izrada analiza rizika i procena opasnosti od hemijskih udesa; n Procenu obima izloženosti i rizika LABORATORIJA ZA HUMANU identifikovanim ekološkim fakto- EKOLOGIJU I EKOTOKSIKOLOGIJU rima po zdravlje; Laboratorija za humanu ekologiju n Evidentiranje nađenog stanja, i ektoksikolgiju je akreditovana u saradnje sa sanitarnom inspek- skladu sa zahtevima JUS/ISO/IEC cijom, izrade elaborata o zašti- 17025:2001. Rešenje br. 01-34/2002 o ti životne sredine, istraživanja u akreditovanju Laboratorije u skla- oblasti zaštite životne sredine; du sa pravilima JUAT-a dobijeno je n Ekspertska mišljenja. 15.08.2002. godine. n Ugovaranje laboratorijskih ispi- Uključivanjem u sistem kvaliteta tivanja vode, vazduha, zemljišta, dobijeno je priznanje o kompeten- namirnica i predmeta opšte upo- tnosti Laboratorije za ispitivanja iz trebe; navedenog obima, oblasti akredita- n Uzorkovanje prema ugovoru o cije: ispitivanju i/ili zahtevu klijenta; n Voda – higijenska i zdravstvena n Prisustvovanje uzorkovanju koje sprovode inspektori i drugi orga- ispravnost, ni upravljanja; n Namirnice – kvalitet i zdravstvena ispravnost, n Prijem i evidentiranje zahteva za ispitivanje uzoraka; n Predmeti opšte upotrebe – kvalitet i zdravstvena ispravnost, n Izdavanje stručnog mišljenja o ispitivanju na osnovu rezultata labora- n Zemljište – higijensko-sanitarno torijskog ispitivanja i stanje, n Sediment – kvalitet, n Dostavljanje izveštaj o ispitivanju klijentima ilii zainteresovanim n Vazduh (imisija i aerosediment) – stranama. kvalitet, Centar za ekotoksikologiju čine sle- n Otpad – karakter i karakterizacija. deće organizacione jedinice: 1) Jedin- ca za upravljanje otpadima (otpadne vode, čvrst otpad, opasan otapd i dr.), 2) Jedinica za brzu reakciju u

326 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI REPUBLIKA SRBIJA INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVLJE SRBIJE „Dr. Milan Jovanović Batut” p.o.

11000 Beograd, Dr. Subotića 5 ije http://www.batut.org.yu c e-mail: [email protected] Tel. centrala: 2684 566 Faks: 2685 140 Broj računa: 840-624667-70 Matični broj: 07036027 PIB: 102000930 nstitu

10.2 Instit za JAVNO zdravlE Srbi - 10. I "Dr Mila Jovano Batu" Kratak istorijat Instituta za javno zdravlja Srbije - Milan Jovanović Batut Institut za javno zdravlja Srbije "Dr Milan Jovanović Batut", kao specijalizovana zdravstvena, obrazovna naučna institucija, je vezana i odgovorna ne samo za razvitak preventivne medicine u svim njenim vidovima, nego i za organizaciju i razvoj celokupne zdravstvene delatnosti. Ona je tokom devet decenija svog postojanja obavljala važnu i uspešnu ulogu kako u stručnom tako i u naučno istraživačkom radu u oblasti medicine i zaštite zdravlja stanovništva.

Hronologija transformacije institucije: Stalna epidemijska komisija Ministarstva zdravlja . Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca ...... 1919 . Centralni higijenski zavod . (Zgrada izgrađena sredstvima Rokfelerove fondacije) . . . . . 1923/1924. Bakteriloško-epidemiloški zavod Srbije ...... 1944/45. Higijenski institut Narodne Republike Srbije ...... 1951. Zavod za zdravstvenu zaštitu Socijalističke Republike Srbije ...... 1961 . Zavod za zaštitu zdravlja Srbije „Dr Milan Jovanović Batut” ...... 1979 . Institut za zaštitu zdravlja Srbije „Dr Milan Jovanović Batut” ...... 1997 . Institut za javno zdravlja Srbije "Dr Milan Jovanović Batut" . . . . . 2007.

Instituta posluju 14 samostalnih centara. Među njima su jedne od najvažnijih specijalizovane laboratorije čiji je osnovni zadatak da doprinose snabdevanju tržišta bezbednim namirnicama i predmetima opšte upotrebe, očuvanju zdrave životne sredine i sprečavanju širenja zaraznih bolesti. Laboratorije posedu- ju sertifikat o uvedenom sistemu menadžmenta kvaliteta prema JUS ISO 9001/ 2001 i sertifikat o akreditaciji prema standardu ISO/IEC 17025:2006.

KONTAKT Direktor Dr. sci. med. Tatjana Knežević 011 264 23 64

Načelnik Centra za higijenu i humanu ekologiju Dr Dušica Nikosavić 011 268 45 66 / lok. 190

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 327 Klinički centar Srbije Kolaborativni centar za Institut za medicinu rada medicinu rada i radilošku zaštitu Svetske zdravstvene „Dr Dragomir Karajović” organizacije Deligradska 29 ije Begrad c 10.3 Instit za medici rad i radioŠku zaŠtit „Dr Dragom KarajoĆ” nstitu Institut za medicinu rada i radilošku zaštitu „Dr Dragomir Karajović” u Beo

10. I gradu je deo Kliničkog centra Srbije i kolaborativni centar Svetske zdravstvene organizacije za medicinu rada. Na Institutu je, takođe, smeštena i Katedra medi cine rada, Medicinskog fakulteta Univerziteta u Begradu. Institut obavlja zdravstvenu, nastavnu i naučno-istraživačku delatnost. Glavni zadaci Instituta su sledeći: n Institut je referentna ustanova u Srbiji za zdravstvenu zaštitu radnoaktivnog stanovništva; n Institut je referentna ustanova u Srbiji za zaštitu pri primeni jonizujućeg zra čenja u zdravstvu; n Institut obavlja zdravstvenu delatnost u okviru koje se sprovodi prevencija, dijagnostika, terapija i rehabilitacija profesinalnih bolesti, bolesti u vezi sa radom i povreda na radu; n Institut utvrđuje doktrinarne stavove i metodologiju u oblasti medicine rada; n Institut obavlja zaštitu od jonizujućeg i nejonizujućeg zračenja profesinalno izloženog stanovništva; n Institut sprovodi naučnostraživački rad i n Institut se bavi obrazovanjem i edukacijom u oblasti medicine rada i srodnih disciplina. Institut ima 5 centara: 1. Centar za profesinalne bolesti i toksikologiju sa 66 bolničkih kreveta i poli kliničkom službom, bavi se dijagnostikom profesinalnih bolesti i bolesti u vezi sa radom, kao i ocenom radne sposobnosti; 2. Centar za ekologiju i fizilogiju rada obavlja analizu radnih mesta sa poviše nim rizikom, merenja profesinalnih štetnosti u radnoj sredini, preventivne preglede zaposlenih itd. 3. Centar za ocenu radne sposobnosti utvrđuje funkcinalno stanje organizma radnika u zajedničkom radu specijalista različitih specijalnosti i lekara medi cine rada; 4. Centar za razvoj medicine rada analizira zdravstvene pokazatelje radne populacije i organizaciju službi medicine rada u Srbiji, priprema stručno- metodološka uputstva i slično. 5. Centar za zaštitu od jonizujućeg i nejonizujućeg zračenja ispituje radiak tivnost u svim segmentima radne i životne sredine i analizira zdravstvene pokazatelje osoba zaposlenih u zoni jonizujućeg zračenja. . KONTAKT: Direktor: . . . . Načelnik Odeljenja za radiokologiju: . . . Prof. dr Milan Pavlović Mr Gordana Pantelić Tel: 011 685 485, 011 36 15 079 Tel: 011 3618 703, 011 36 15 079 Fax: 011 643 675 Fax: 011 643 675

328 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 10.4 ZAVOD ZA ZAŠTITU PRIRODE SRBIJE www.natureprotection.org.yu E-mail: beograd@natureprotection.org.yu ije

Zavod za zaštitu prirode Srbije je stručna ustanova koja obavlja delatnost zašti- c te, unapređenja i očuvanja prirodne baštine Srbije. Osnovan je 30. aprila 1948. godine kao Zavod za zaštitu i naučno proučavanje prirodnih retkosti NR Srbije. Tokom svog postojanja od preko šest decenija, prolazio je kroz više organizacionih promena, da bi danas bio moderna stručna ustanova sa sedištem u Beo- nstitu gradu, radnim jedinicama u Novom Sadu i Nišu i prištinskom radnom jedini- com koja je trenutno van funcije. Svoju delatnost Zavod ostvaruje kroz sektore zaštite prirode, sektor za istraži- 10. I vačko-razvojnu delatnost, i sektor opštih poslova, u okviru kojih je organizovano šest odeljenja i sedam odseka. Zavod broji 121 zaposlenog, pri čemu je obezbeđena zastupljenost stručnjaka iz većeg broja različitih oblasti, kako prirodnog, tako i društvenog usmerenja, što omogućava interdisciplinarni pristup zaštiti. U okviru aktivnosti Zavoda na edukaciji, značajna je muzejska postav- ka u Novom Sadu sa 25.000 muzeoloških jedinica koje omogućavaju različite obrazovne i promotivne aktivnosti. Zavod je član Svetske unije za zaštitu prirode IUCN, čija je Regionalna kancelarija za jugoistočnu Evropu smeštena u njegovom sedištu, Evropske asocijacije za zaštitu geonasleđa ProGEO, Europark federacije, i saradnik na programu MAB - UNESCO. Zaštitu i unapređenje nacionalne prirode baštine Zavod ostvaruje obavljanjem širokog kruga različitih delatnosti, kao što su: n istraživanje i valorizacija područja, kao i pokretanje i sprovođenje procedure zaštite određenog prirodnog dobra putem izrade stručnih i naučnih osnova; n stručni nadzor stanja zaštićenih dobara; n razvijanje baze podataka i vođenje registra zaštićenih prirodnih dobara; n istraživački rad, proučavanje i zaštita biodiverziteta i geodiverziteta; n muzejsko-prirodnjačka delatnost; n učestvovanje u izradi prostornih planova i davanje mišljenja o uticaju na životnu sredinu tj. prirodu u odnosu na urbanističke planove i drugu investiciono-tehničku dokumentaciju; n davanje mišljenja na zahteve za izdavanje dozvole za sakupljanje i stavljanje u promet primeraka divlje flore i faune; n razvijanje međunarodne saradnje u oblasti zaštite prirode; n podizanje svesti najšire javnosti po pitanju zaštite životne sredine i prirode putem publikovanja naučno-stručnih i popularnih izdanja, realizacije obrazovnih programa, promocija i razvijanja komunikacije sa javnošću.

11070 N. Begrad, Dr. Ivana Ribara 91 RADNA JEDINICA U NIŠU tel: 011/2093-801; 2093-802 18000 Niš, Voždova 14 faks: 011/2093-867 tel/faks: 018/523-448; 523-449 E-mail: [email protected] RADNA JEDINICA U NOVOM SADU PRIŠTINSKA RADNA JEDINICA 21000 Novi Sad, Radnička 20 11070 N. Beograd, Dr. Ivana Ribara 91 tel: 021/489-63-01; 489-63-02 tel: 011/2093-801; 2093-802 tel/faks: 021/6616-252 faks: 011/2093-867 E-mail: . [email protected] E-mail: . [email protected]

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 329 ije c nstitu 10. I

330 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI ije c nstitu 10. I

KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI 331 CIP - Каталогизација у публикацији Народна библиотека Србије, Београд

502�175(497�11)“2008“

KVALITET životne sredine grada Beo- grada : u 2008� godini / [urednici Marija Grubačević �� et al�]� - Beograd : Sekretarijat za zaštitu životne sredine : Gradski zavod za javno zdravlje : Regionalni centar za život- nu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu, 2009 (Beograd : Standard 2)� - 329 str� : ilu- str� ; 29 cm

Tiraž 1�000�

ISBN 978-86-7550-059-9 7 (REC)

a) Животна средина - Kвалитет - Београд - 2008 COBISS�SR-ID 167315724

332 KVALITET ŽIVOTNE SREDINE GRADA BEOGRADA U 2008. GODINI