Gerard Jutten, Marja van Veen

molen. Met die windmolen wordt een groot deel van de benodigde energie opgewekt. De molen heeft een maximumkapaciteit van 15 kWh. De energie wordt gebruikt voor het drogen van hout. De restwarmte, de energie die niet verbruikt wordt, wordt terug- geleverd aan het net van de Frigas. Links van het fietspad ligt de nieuwe wijk Camminghaburen. In september 1980 besloot de gemeenteraad van om in Camminghaburen stadsverwarming aan te leggen. De energie die nodig is voor het verwarmen van de huizen en voor het verkrijgen van warm water zal dan van de vuilverbranding (links achter te zien) komen. De warmte, die bij het verbranden van huis- vuil vrijkomt, wordt gebruikt voor het verwarmen van water dat via een buizen- stelsel naar Camminghaburen gaat. Als de warmte verbruikt is wordt het water teruggeleid naar de vuilverbranding, waar het opnieuw verwarmd wordt voor een volgende ronde. Dit systeem zorgt voor een besparing van 100% aardagas op het energieverbruik in de wijk. Verdere voordelen: door geen gebruik te maken van Rondom de stad Leeuwarden is een fikse en richtingsverkeer. Fiets hier een blokje om geisers komen er geen verbrandingsgassen interessante fietstocht te maken. De route is tot aan de Emmakade. Hier rechtsafslaan en vrij en blijft de lucht dus schoner. Het zo'n 40 km lang en de tocht kan eventueel de Emmakade langs de zuidzijde volgen. systeem is veiliger en geeft een hogere in twee delen gereden worden. In de onder- Aan het eind van de Emmakade linksaf opbrengst. De kosten van deze manier van staande routebeschrijving gaan de kursief langs de Julianastraat. Langs deze weg verwarming zijn niet hoger dan bij de gedrukte stukjes wat dieper in op wat je blijven fietsen tot aan de 5e straat rechts: de huidige manier. Wel zijn de kosten voor het onderweg zoal tegenkomt aan bezienswaar- Egelantierstraat. Deze straat in en de weg aanleggen van het buizenstelsel vrij hoog. digheden, goede en slechte zaken voor het blijven volgen tot voorbij de molen en de Bij dit projekt kan eventueel ook het koel- milieu enz. kruising. Vervolgens rechtsaf het fietspad op water van bedrijven voor verwarming Het VVV-kantoor naast het station (langs het bowlingcentrum). Het fietspad worden gebruikt, wat nog meer aardgas- Leeuwarden vormt het begin- en eindpunt. volgen, dus niet richting Camminghaburen. besparing oplevert. Na een scherpe bocht naar links is rechts in 'e fietsen eerst de stad uit: vanaf de de verte het industrieterrein De Hemrik te VVV rechtsaf tot aan de rotonde met zien. Eén van de bedrijven op dit industrie- Kleine en Grote Wielen Us Mem. Op de rotonde links en terrein is het hardhout- en plaatmateriaal- We fietsen weer verder. Hetzelfde pad direkt rechts langs de Zuidgrachtswal. Het bedrijf Timmermans, dat hier vanaf het blijven volgen, over de brug over het laatste gedeelte van de Zuidgrachtswal is een- fietspad duidelijk te zien is door de wind- Ouddeel de gemeente Tietjerksteradeel in. 136 Aan het einde van het fietspad bij de linkerkant). Deze straat uitfietsen tot aan de topdagen verblijven er overdag zeker 30.000. boerderij aan de rechterkant rechts afslaan. snelweg (E 10). Deze oversteken en rechtdoor Van de zoogdieren komen er woelmuizen, De weg volgen tot aan de afslag naar links. verder fietsen richting Giekerk. Aan de otters, reeën, hazen, hermelijnen en Hier richting Kleine Wielen (linksaf dus). linkerkant achter de weilanden liggen de bunzingen voor. Het gebied is ook rijk aan Deze weg heet Woelwijk. Fiets helemaal Grote Wielen. Dit merengebied is waar- verschillende plantensoorten waaronder het langs de Kleine Wielen tot aan het dorp schijnlijk ontstaan door het samenvloeien zeldzame waterdrieblad. Tietjerk. Er is ook een route dóór de Kleine van petgaten, die ontstonden na het af- De gemeente Leeuwarden heeft nu plannen Wielen. afgraven van veen, en door oeverafslag. Het om de rekreatieve funktie van de Grote Het Kleine Wielengebied wordt ook wel de gebied kent natuurlijke overgangen tussen Wielen uit te breiden. Er zijn om. plannen Groene Ster genoemd. Vroeger was het een verschillende grondsoorten: van west naar voor een fietspad door het vogelgebied, het prachtig ruig en haast onbegaanbaar oost de overgang van klei naar veengrond kreëren van nog meer ligplaatsen, de aanleg moerasgebied met een ondiep meer, rietland, en van veen naar zandgrond. Door de over- van een nieuwe ijsbaan en het uitbaggeren moerasbosjes en veel vogels. Nu is het een gangen in grondsoort, tussen land en water van bepaalde gebieden ten bate van de groot rekreatiegebied met oa. een trimbaan, en de hoogteverschillen heeft het gebied een waterrekreatie. Deze plannen vormen voor zwembad, camping en midgetgolfbaan. Het gevarieerd dieren- en plantenleven. De Wielen de dieren en planten een grote bedreiging. heeft zijn funktie als natuurgebied is een heel goed en belangrijk broedgebied De Wielenwerkgroep, een groep mensen die grotendeels verloren. Alleen het achterste voor 68 verschillende vogelsoorten. Hiervan rondom het gebied woont en het een warm gedeelte na de laatste parkeerplaats is nog zijn 5 soorten zeer schaars: krakeend, tafel- hart toedraagt, wil de aantasting van dit natuurgebied, wat dan ook voor publiek eend, boomvalk, kerkuil en bruine gebied zo klein mogelijk houden. Nav. de gesloten is om de rust voor het planten- en kiekendief. Andere soorten zijn vrij schaars, plannen van de gemeente heeft de werk- dierenleven niet te verstoren. zoals bv. de torenvalk en de sprinkhaanriet- groep een rapport opgesteld. Hiermee wil zij de verschillende instanties die bij het maken In het dorp Tietjerk na de brug linksafslaan, zanger. van de plannen betrokken zijn informeren tot aan de vijvers en hierna rechtsaf. Bij de Buiten de broedtijd is het Wielengebied een over de funktie van dit gebied en over de eerstvolgende kruising weer linksaf, langs belangrijke pleisterplaats, voor veel door- gevolgen van de plannen. het bos van Ypeij en de Vijversberg (aan de trekkende en overwinterende vogels. Op

Stiens

cv. rechtdoor over de Fam. vd. Weijstraat. Bij Blijf de weg volgen tot aan de eerste afslag de driesprong rechts aanhouden en aan het naar Giekerk. Hier linksaf, langs de fabriek. einde van de straat rechtsaf de Krijn van Volg nu deze weg tot in het centrum van het den Helmstraat in. Aan het einde van deze dorp. Vóór de Rabobank weer linksaf langs straat, langs het rood-witte hek (over de café De Viersprong - een prima gelegenheid parkeerplaats) het fietspad op. Achter de om de tocht even te onderbreken - de flat om fietsen, langs het water. Links aan- Canterlandswei op. Na ongeveer 2Vi km houden. Aan het einde van het fietspad volgt er een driesprong. Hier linksafslaa n rechtsaf, over de brug en direkt weer de richting Miedum, , Leeuwarden. eerste weg rechts inslaan. De weg volgen tot Over de brug door Miedum fietsen richting aan de bocht naar links; hier rechtsaf het Lekkum. In Lekkum het fietspad langs de fietspad op. Rechts aanhouden. Dit is nu de weg volgen. Nog net binnen de het eerder genoemde fietspad aan de andere bebouwde kom van het dorp staat aan de kant van de Dokkumer Ee. rechterkant een pluimveebedrijf, een leg- Aan het einde van het fietspad linksaf over de onverharde weg (de Vierhuisterweg). Het batterij. Nu niet de weg naar links volgen Ook van hieruit dezelfde weg blijven volgen. pad volgen tot aan de T-kruising en hier langs de laatste huizenrij van Lekkum, maar In de 17e eeuw waren hier 4 kroegen en een linksafslaan. Steeds rechts aanhouden en rechtsafslaan over het Mearsterpaed (dit is jeneverstokerij en Snakkerburen was dan aan het einde van de weg rechtsafslaan langs direkt na het pluimveebedrijf). Langs deze ook een trefpunt voor schippers, boeren en «c; blijven fietsen tot in Snakkerburen. de snelweg. Bij de eerste afslag rechtsaf anderen. Rond het eind van de 15e eeuw (Haskedyk) en daarna de eerste afslag links duikt de naam Snakkerburen op en daaruit (Dekemawei). Rechtdoor fietsen en na het blijkt dat het ongeveer 5 eeuwen oud is. Het bordje '' rechtsafslaan, langs de was toen een nederzetting buiten de wallen achterkant van de boerderij. Na het 'parkje' van Leeuwarden. Jammer genoeg is veel in het midden van het dorp is links tussen sfeer van het dorpje verloren gegaan door de huizen een pad naar het oude kerkje van stadsuitbreiding van Bilgaard en Lek- Jelsum. kumerend. Leeuwarden is nu weer in zicht. De route loopt nu een klein stukje door de stad Deze kerk is gebouwd tussen 1170 en 1175 omdat de Dokkumer Ee moet worden over- en is opgetrokken van grijze tufsteen, dit is gestoken; de eerstvolgende brug is nl. in nog het duidelijkst te zien aan de noorder- Birdaard en dat ligt te ver uit de richting. muur. Het vijfhoekige koor en de toren zijn Hier is tevens de mogelijkheid de tocht te aangebouwd tussen 1300 en 1400, deze zijn onderbreken en het tweede gedeelte een opgetrokken van baksteen. Door de eeuwen andere keer te fietsen. heen is er nogal wat aan de kerk veranderd, De route gaat verder langs het fietspad aan vooral in 1781 toen men besloot de kerk een de andere kant van de Dokkumer Ee, maar grote opknapbeurt te geven, ging er veel van eerst even een precieze beschrijving van het de oorspronkelijke bouwstijl verloren. Als je stukje door de stad. Door Snakkerburen de kerk binnenkomt moetje eens naar over 'Oan 'e Dyk' fietsen en aan het einde boven kijken, tegen het gewelf kun je dan van de weg linksafslaan, over het parkeer- de in hout gesneden rozetten zien. Deze plaatsje. Het fietspad op, over het bruggetje dateren uit de Roomse tijd van voor 1580; 138 het zijn afbeeldingen van het lijden van De kerk is te bezichtigen, geïnteresseerden Jezus. kunnen de sleutel bij de koster afhalen. / • In de kerk bevinden zich twee klokken, de Adres: Op 'e Terp 22 in Jelsum. kleine dateert uit plm. 1400 en de grote uit 1641. In 1943 werden deze klokken weg- We vervolgen de route weer. Rechtdoor het gehaald door de Duitse bezetters, gelukkig dorp uitfietsen en met de bocht mee naar werden ze weer teruggevonden en in links gaan. Voor het spoor rechtsaf slaan augustus 1945 konden ze weer teruggehaald richting Cornjum (langs de Boarnsylsterwei). . 'M '?* worden. Door het achterwege blijven van In Cornjum staat de Martenastate. Het bos voldoende inkomsten raakte de kerk in een hiervan bezit een uitgebreide stinzeflora steeds groter verval. Dit werd veroorzaakt (stins betekent 'stenen huis'). Vanaf de 15e door een teruggang van het aantal inwoners tot en met de 18e eeuw werden deze planten vanwege de nabijgelegen vliegbasis en door door de adel vanuit het buitenland naar stijgende onderhoudskosten. Door verschil- Nederland gehaald. Het bos van Martena- lende subsidies en het geld dat bijeen- state is waarschijnlijk de rijkste vindplaats gebracht werd door de Jelsumer bevolking, van stinzeplanten in heel Nederland. kon de kerk toch gerestaureerd worden Martenastate ligt niet op de route. Wie het zodat op 22 augustus 1975 de kerk opnieuw toch wil bekijken kan dit doen; het bos is heropend kon worden. voor bezoekers geopend. Bij de asfaltweg rechtsafslaan. Deze weg Poptaslot Marssum blijven volgen het dorp uit richting . Marssum

In Britsum bij de T-kruising linksafslaan. Over het spoor (rechtdoor dus) tot aan de snelweg. Langs de snelweg een stukje terug- fietsen (linksaf) en bij de eerste afslag rechtsafslaan richting Beetgum en Berlikum, over de Skredyk.

Marssum Deze weg helemaal uitfietsen (dezelfde weg steeds blijven volgen!) tot aan de grote weg in Beetgumermolen. Hier linksafslaan richting Marssum en Leeuwarden. Vlak voor Marssum is aan de linkerkant van de weg één van de startbanen van de militaire vliegbasis Leeuwarden te zien. Landschappelijk gezien is de vliegbasis misschien niet zo opmerkelijk maar het bestaan ervan heeft wel zeer verstrekkende gevolgen voor de bewoners van de omringende dorpen Marssum, Jelsum, 139 Boksum. In Boksum zijn de twee bedrijven van Cuperus gevestigd. Het opmerkelijke van deze bedrijven is dat er met biologisch- dynamische methoden wordt gewerkt. Na deze onderbreking fietsen we weer verder voor de laatste etappe. Links aanhouden en bij de eerste kruising vlak voor Boksum (bij de weg rechts staat het bord 'Boksum') linksafslaan richting Leeuwarden, , Warga. Dit is de Nylansdyk; na de brug (ca 1 Vi km verderop) heet deze weg Boksumer- dijk. Deze weg blijven volgen en onder de spoorbrug doorgaan. Let hier eens op de wegbermen. Bij het beheer van wegbermen is de laatste jaren heel wat veranderd. In de 50er en 60er jaren ging men ervan uit dat er in de bermen niet te veel wilde planten moesten staan en dat het gras netjes kort gehouden moest worden. Met chemische middelen werd de groei van wilde planten tegengegaan Snakkerburen stichter van het Popta-Gasthuis. Dit hofje en zodra het gras enige lengte had werd het was bestemd voor alleenstaande arme meteen gemaaid. Van dit idee is men in de Cornjum, Engelum en Wijns. In NB 82-1 vrouwen. Voordat in 1712 Henricus Popta loop der jaren afgestapt en in dit geval is heeft een uitgebreid artikel mbt. de overlast overleed had hij voldoende regelingen het gebruik van bestrijdingsmiddelen zelfs voor Marssum gestaan. getroffen om het voortbestaan van Heringa- verboden. Men gaat ervan uit dat de bermen De weg volgen tot in het centrum van state en het Popta-Gasthuis (en de meer een rekreatieve funktie moeten hebben. Marssum. Daar rechtdoor gaan over de bewoonsters ervan) zeker te stellen, door De plantsoenendienst van Leeuwarden heeft kruising. Aan de rechterkant staan de hieraan een groot gedeelte van zijn erfenis daarom op de Boksumerdijk verschillende Heringa-state en het Popta-Gasthuis. Het na te laten. Zowel de state als het gasthuis wilde planten ingezaaid. In de zomer- Poptaslot is echt de moeite van het bekijken zijn historisch gezien van grote waarde, maanden bloeien hier oa. wilde margrieten, waard; het is één van de weinige 'kasteeltjes' vooral omdat beide bouwwerken in zeer klaprozen, boerenwormkruid, duizendblad, in dat nog in zo'n goede staat goede staat zijn gebleven en er ook weinig vergeetmenietjes en hondsdraf. Aan het eind verkeerd. De eigenlijke naam is niet van de identiteit verloren is gegaan. De van de Boksumerdijk, bij de verkeerslichten, Poptaslot maar Heringa-state, genoemd Heringa-state is alleen op afspraak te linksaf richting Leeuwarden. Deze weg (de naar de familie die de state heeft laten bezichtigen. Verlengde Schrans) volgen tot aan de bouwen. Men vermoedt dat het slot tussen Vervolgens fietsen we richting loopbrug over rotonde bij 'Us Mem' en hier ünksaf voor 1512 en 1525 gebouwd is. In 1667 overleed Rijksweg 9. Over de loopbrug richting het einde van deze tocht: het VVV-kantoor. de laatste Heringa en de state werd door de Boksum aanhouden over de weg die aansluit erfgenamen verkocht aan Henricus Popta. op de loopbrug. Deze weg blijven volgen Popta was aclvokaat in Leeuwarden en een door Ritsumazijl, over de brug over het Van zeer vermogend man. Hij was tevens de Harinxmakanaal, over de spoorlijn richting 140