Festa Madonna ta’ Loreto 2007 1

Editorjal Kif jidher dan il-Magazine li qieg˙da to˙ro© l-G˙aqda MuΩikali tag˙na “San ÌuΩepp” fl-okkaΩΩjoni tal-Festa Titulari tal- Madonna ta’ Loreto qed jintog˙©ob sew, u dan forsi hu dovut g˙ax l-artikli li jkun fih ma jkunux iffokati biss fuq l-G˙aqda Ma˙ru© mill- MuΩikali, imma huma artikli dwar diversi temi li jistg˙u jolqtu G˙aqda MuΩikali l-gosti ta’ kul˙add. ‘San ÌuΩepp’ Hu ta’ sodisfazzjon kbir g˙ad-Direzzjoni tal-G˙aqda tag˙na Festa Madonna ta’ Loreto 2007 meta tara Ωg˙aΩag˙ G˙ajnselmiΩi u iktar iktar jekk bandisti jinvolvu ru˙hom fit-tiswir ta’ dan il-Magazine u fil-waqt Bord Editorjali: li mill-qalb nilqg˙u artikli miktuba minn barranin, li anzi Kevin Cauchi Elvin Tabone ng˙idullhom li napprezzawhom g˙ala˙˙ar, ma nonqsux li Silvan Debattista Dun Karm Cassar n˙e©©u l-istudenti, il-gradwati u dawk kollha G˙ajnselmiΩi biex jo˙or©u g˙all-bera˙ it-talenti tag˙hom mhux le b’sens ta’ Da˙la: Lelio Spiteri vanaglorja imma g˙all-unur u l-©id tar-ra˙al tag˙na.

Cover Design: Kevin Cauchi Kif rajna fil-˙ar©a tas-sena 2006, bosta kienu dawk minn Elvin Tabone ˙dan is-Soçjeta’ bandistika G˙ajnselmiΩa li kitbu artikli sbie˙, Layout: Sammy Portelli iΩda ma rridx nonqos li ng˙id li hemm o˙rajn li g˙andhom il-˙ila jfissru bil-kitba t-talenti u l-fehmiet tag˙hom u ma Typing: Dun Karm Cassar jag˙mluhx u ma rridx nonqos li nsemmi anke b’isimhom lil Silvan Debattista Marie Stellies Grima dawk l-istudenti G˙ajnselmiΩi li ssodisfaw it-talba tag˙na u kitbulna artikli sbie˙.˙adna gost g˙alhekk li rajna studenti Proof Reading: Joseph Cauchi universitarji b˙al Joseph Caruana, Ωag˙Ωug˙ dilettant ta’ l- Dessie Falzon Joe Rapa Astronomija u lill-istudenta universitarja u bandista Marija Louise Grech Grima, li kif jidher tinteressa ru˙ha fl-istorja ta’ ra˙al twelida Ritratt tal-Qoxra: u lil ˙uha student-bandist Robert u lill-istudenta-bandista Norbert Cauchi Mathea Vassallo, li kitbulna artikli nteressanti, g˙alhekk fil

Ritratti Ta’ Ìewwa: waqt li lil dawn ng˙idulhom grazzi, nistiednu studenti o˙ra Joseph Sultana Norbert Cauchi G˙ajnselmiΩi biex jimitawhom. Kevin Cauchi

Ìbir tar-Reklami Id-Direzzjoni fil-waqt li tapprezza artikli interessanti Gino Cauchi Elvin Tabone tag˙milha çara li ma taççettax artikli ta’ xejra politika jew Spiridione Cauchi artikli kontraversarji. Silvan Debattista Paul Azzopardi Kevin Cauchi Billi l-pubblikazzjoni ta’ dan il-magazine tirrigwarda l-iΩjed lill- Issetjat u Mitbug˙: bandisti ma nistg˙ux nonqsu nirringrazzaw ˙afna lis-Soçjeta’ Portelli Print - Nadur u lill-Bandisti ndividwali g˙al dak kollu li joffru lis-Soçjeta’

G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp mhux biss fil-festa imma matul is-sena kollha, kif stqarr b’mod Pjazza Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem tajjeb is-Segretarju s-Sur Kevin Cauchi fil-˙ar©a tas-sena 2006 Tel / Fax: 21564600 fl-artiklu tieg˙u “Ieqaf. A˙seb u Apprezza” Tel (Bar): 21563592 Website: www.ghajnsielem.com/stjoesph U tassew xieraq li l-G˙aqda tag˙na trodd ˙ajr lil dawk kollha Il-fehmiet li jistqarru l-awturi u l kontributuri ta’ l-artikli li li b’mod jew ie˙or jag˙tu sehem biex il-festa tag˙na tkun festa qed ji©u ppublikati m’humiex neçessarjament dawk tal-bord tassew ideali imma b’mod speçjali tirringrazzja lil G˙aqda editorjali ta’ l-Armar li b’impenn u b’sagrifiççju hekk kbir toffri sehem

Óajr lil kull min ikkontribwixxa importanti tag˙ha. u rreklama f’din il- publikazzjoni. In˙e©©u lil kul˙add biex jinqeda b’dawn is-servizzi Grazzi lil kul˙add u l-Festa tajba lil kul˙add. GRAZZI MILL-QALB! Viva l-Madonna ta’ Loreto. 2 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Werrej Editorjal 1 Messa©© mill-President is-Sur Ìino Cauchi 3 Messa©© mis-Segretarju Kevin Cauchi 5 Messa©© mill-Kaxxier Elvin Tabone 7 Messa©© mis-Surmast Mro. Sunny Galea A.L.C.M. 9 Messa©© mill-Arçipriet Dun Frankie Bajada 11 Messa©© mis-Sindku is-Sur Francis Cauchi 13 Messa©© mill-Kumitat tan-Nisa – Assunta Grech / Ismelia Sciberras 15 Messa©© mid-Direttur Spiritwali Fr. Joe Cardona 17 Mill-Iskola Tal-MuΩika – Joe Galea 19 Il-Bandisti ta’ l-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp 21 Servizzi mill-Banda San ÌuΩepp 2006-2007 23 Programm ta’ MuΩika Sagra 24 Programm MuΩikali 25 Mro Joseph N. Sammut – Grazio A. Grech 27 Il-KaΩini tal-Baned 29 Grazzi ta’ Kollox Loreto! 31 Messa©© mill-G˙aqda ta’ l-Armar 32 L-Im©arr - Storja, tradizzjoni u tama – Frank Tabone 35 Nag˙mlu Festa kif jixraq 37 Programm tal-Festa Ad Unur tal-Madonna Ta’ Loreto 38 Il-Pussess 40 Ejja Poplu – PoeΩija – Francis Sultana 41 L-Ewwel Kappillan ta’ G˙ajnsielem – Il-Kan. Kantur Anton Cauchi Vig. Ìen. 42 G˙ajnsielem Week 44 Diskors ta’ Nostalgija…Joe Scicluna 49 G˙anja lil G˙ajnsielem - PoeΩija – Dun ÌuΩepp Zerafa 50 Il-Kavallieri ta’ Sant’ Antnin 53 G˙ajnsielem Sea Scouts 55 Mumenti mill-Purçissjoni tal-Festa 2006 – Ritratti – Joseph Sultana 56 Arki√ju MuΩikali u Sala tal-Kumitat 58 Il-Patriot g˙aref l-Arçipriet Saver Cassar 61 Lill-Arçipriet Saver Cassar – PoeΩija – Anton F. Attard 61 G˙andna xorti kbira li l-Kardinal Ratzinger ©ie mag˙Ωul Papa 63 Il-Beatu Carlo De Foucauld – Pellegrina©© f’Loreto 64 Diskors tal-Papa Ìwanni XXIII 65 Ftit Ósibijiet Dwar San Ìor© Preca – Nutara Josepha Xuereb 66 Eku tal-kanonizzazzjoni ta’ Dun Ìor© Preca – Ivan Farrugia 67 Apprezzament b’Tifkira: An©lu Camilleri (1910-2005) – Francis Sultana 68 Iç-Çirklu tal-Azzjoni Kattolika “Virgo Lauretana” 69 Memorji mill-Img˙oddi - John Cassar minn Sydney 71 G˙adu J˙uf - Tislima lis-Surmast Anton Cassar – PoeΩija - Francis Sultana 71 Tislima lis-Surmast Anton Cassar – PoeΩija – Frank Tabone 72 Les Miserables....f’Manhattan – PoeΩija – Francis Sultana 73 Tislima minn P. Akkursju Xerri O.F.M. – PoeΩija 74 Ta’ Passi – Mathea Vassallo 75 Yearly Calendar – Kevin Cauchi 76 Innu lil G˙ajnsielem 81 X’innutajt matul is-sena – A.C. 82 G˙ajnsielem.com turns five years old! 83 Vince Caruana - Profil 85 It-Titular tal-Madonna ta’ Loreto fil-Knisja l-Qadima – Vince Caruana 86 In-niçça tal-Madonna ta’ Loreto ta’ Pjazza San Ìor©, ir-Rabat – Anton F. Attard 88 Mro Antonio Pace (1878-1950) - Grazio A. Grech 90 L-Ewwel Prefazju tas-Sollennità tal-Festa tal-Madonna ta’ Loreto 91 Sabi˙a donnha l-qamar – Mons. Lawrenz Sciberras 92 Tag˙lim mit-T˙abbira tal-Mulej – Angelo Xuereb 94 St. Therese’s Visit to Loreto 96 . . . This is the house of God and in it we invoke His name . . . 97 The Holy House of Loreto – Maria Grima 98 Statwi meqjuma fiΩ-Ωew© Knejjes tag˙na Lawretani – Dun Karm Cassar 100 Il-Kappella ta’ Santa Çeçilja 103 – Nutara Josepha Xuereb 105 Ikompli jissa˙˙a˙ il-Ìemella©© bejn G˙ajnsielen u Tolfa 106 Ir-Rokna tat-Tfal - Kemm in˙obba l-Festa Tag˙na 108 It-tfal tal-©irien tieg˙i – PoeΩija – Dun ÌuΩepp Farrugia 108 Ning˙aqdu ˙a nferr˙u!!! – Frank Buttigieg – Segretarju G˙ajnsielem F.C. 109 Inkomplu na˙dmu b’risq il-Vokazzjonijiet Saçerdotali – Sem. Samuel Grech 110 Ûg˙aΩug˙/a ideali – Robert Grima 111 Radju Lauretana – Minn Xewqa u Óolma g˙al realtà – Lelio Spiteri 112 L-Astronomija – Joseph Caruana 114 Grazzi mill-Qalb! 116 Festa Madonna ta’ Loreto 2007 3

mill-President is-Sur Ìino Cauchi

Il-festa re©g˙et waslet! X’fer˙ tnissel ©o fina din l-frasi. G˙alkemm il-Banda fil-festa tag˙na tkun fil-qofol tal-˙idma tag˙ha, a˙na b˙ala kumitat nistg˙u ng˙idu li ma waqafnix mill-˙idma mpenjattiva tag˙na biex dejjem nkomplu nsa˙˙u s-Soçjeta’ g˙aΩiΩa tag˙na. Fost il-kunçerti u programmi li l-banda tag˙na ˙adet se˙em tul is-sena li g˙addiet Ωgur li wie˙ed jibqa memorabli g˙alina, dak tal pussess il-©did ta’ l-Arçipriet Dun Frankie Bajada, fejn f’xemx tiΩre© fil-festa litur©ika tal-Madonna ta’ Loreto urejna li jekk na˙dmu flimkien kapaçi norgannizaw tajjeb, anzi tajjeb ˙afna fejn ilkoll fra˙na flimkien. Fost l-organizzazjonijiet li wettaqna kellna l-ikla tal-Milied, u, g˙all-ewwel darba, programm t’attivitajiet li l-kumitat organnizza matul is-sajf, fosthom fiera, ˙ar©iet g˙at-tfal f’, BBQ’s u diversi high Teas u Tombla. Dawn huma importanti ferm g˙alina biex inkopru ftit mill-ispejjeΩ li s-soçjeta’ tag˙na jkollha bΩonn sabiex dawn l-attivitajiet ikunu jistg˙u ise˙˙u. Kif tafu tajjeb, qed isiru l-a˙˙ar t˙ejijiet g˙all- Ìita stupenda li ser nag˙mlu fl-Italja. Din tirrikjedi ˙afna xog˙ol g˙ax mhux çajta li torganizza ©ita g˙al kwazi 140 ru˙! Ûgur li, bl-g˙ajnuna t’Alla, kull min ser jie˙u sehem ser tkun ©ita memorabbli,. Issa li saru l-preparamenti kollha g˙all-Arkivju, dalwaqt ser jibda x-xog˙ol fuqu. Dan ser ikun jinkludi r-refurbishment tal-karma tal-kumitat. G˙al dan l-g˙an, qabbadna designer ta’ fama mondjali li hu Richard Young. Dan g˙amel bosta xog˙olijiet ta’ pre©ju anke barra minn Malta. Nispera li jekk il-Bambin irid ikollna kollox lest g˙as-sena d-die˙la meta l-banda tag˙na tag˙laq 80 sena mit-twaqqif tag˙ha. Fil-festa, kif tafu l-banda tag˙na tkun fuq quddiem nett u din is-sena mhix se tkun xi eççezjoni. Ûgur li se jkollna festa mill-aqwa, kif nafu nag˙mlu a˙na t’G˙ajnsielem, li illum saret sinonima ma- folol kbar ta’ nies li ti©bed lejn ir-ra˙al tag˙na. Dan dejjem isir bl-G˙ajnuna tal-Madonna ta’ Loreto. Din is-sena l-programm li se nqassmu hu tassew wie˙ed attrajenti fejn, barra l-volum rekord ta’ pa©ni li fih, issibu ˙afna artikli interessanti. Kif tistg˙u ta˙sbu, dan il-programm jirrikjedi ˙afna xog˙ol, u g˙alhekk apprezzawh u zommuh b˙ala tifkira tal-Festa 2007. Jien filwaqt li nibg˙at nselli g˙alikhom, nfakkarhom fil-lotterija b’tant rigali sbie˙ li ser intellew propja l- g˙ada tal- festa waqt l-ikla tradizzjonali fuq it-Terazin tal-Kazin. N˙e©©ukhom biex tittantaw xortikhom waqt li tkunu qed tg˙inu lill-banda. Fl-a˙˙ar nett nixtieq nirringrazja lil s˙abi tal-kumitat li b’tant sagrifiççju, u mpenn qed na˙dmu tajjeb flimkien g˙al ©id tal-banda tag˙na. nixtieq nirringrazzja wkoll lis-surmast Sammy Galea li flimkien ma’ l-assistant tieg˙u s-Surmast Frankie Debono juru tant impenn u serjeta’, lill-familja tieg˙i li jafu kemm nqatta’ ˙in fix-xog˙ol tal banda, u fl a˙˙ar iΩda Ωgur mhux lanqas lill-poplu kollu t’G˙ajnsielem li naf kemm g˙andu g˙al qalbu l-banda tag˙na g˙ax kull meta g˙amilna appell g˙all-g˙ajnuna, dan dejjem irrikorra bil kbir. GRAZZI. NIXTIEQ IL FESTA IT-TAJBA LIL KULLÓADD VIVA L-BANDA SAN ÌUÛEPP VIVA L-PATRUNA GÓAÛIÛA TAGÓNA L-MADONNA TA LORETO 4 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Festa Madonna ta’ Loreto 2007 5

mis-Segretarju Kevin Cauchi

Waqt il-laqg˙a ©enerali ta’ Marzu li g˙adda re©a ©ie konfermat l-Kumitat li kien hemm qabel. IΩda din id-darba Ωdiedu wkoll Ωew© membri ©odda ta’ eta zg˙azug˙a. Issa nistg˙u tassew ng˙idu li g˙adna Kumitat Ωg˙aΩug˙ g˙aliex l-eta medja hi tassew baxxa. Dan automatikament ifisser idejat moderni li jgawdi minnhom ir-ra˙al kollu. Kumitat pro-attiv Óassejna li G˙ajnsielem nieqes ˙afna mill-attivitajiet kulturali u ta’ divertiment. G˙alhekk ˙ri©na bl-ideja li no˙olqu kalendarju b’ sensiela ta’ attivijatiet mifruxin fuq it-tlett xhur tas-sajf. Dawn jinkludu BBQs, 80’s night, tombla, ©ita l-Splash and Fun g˙at-tfal kif wkoll diversi ikliet. Iddeçidejna wkoll li ner©g˙u nag˙tu ˙ajja lil fiera tradizzjonali li kienet ila ma ti©i organizzata g˙al diversi snin. Sfortunatament fil-˙ajja dejjem issib min jopponi. Ìejna kritikati minn g˙aqdiet o˙ra li mlejna s-sajf kollu bl-attivitajiet tal-Banda. Dan assolutament mhux minnhu. Anzi, l-skop ta’ dan il-kalendarju kien li ner©g˙u nqajmu kuxjenza u nuru kemm hu mportanti li norganiΩΩaw l-attivitajiet sabiex nΩommu lil poplu G˙ajnselmiΩ attiv matul l-ista©un tas-sajf. Il-˙olma tieg˙i hi li s-sena d-die˙la l-g˙aqdiet jikkoperaw ma xulxin sabiex no˙olqu sajf mimli attivita g˙al benefiççju ta’ kul˙add.

Kumitat li jemmen fir-ra˙al Soçjeta b˙alma hi l-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp g˙anda bΩonn fondi kbar sabiex tiffunzjona kif suppost. IΩda l-Kumitat qatt ma qata’ qalbu mill-flus g˙aliex jemmen ˙afna fil-©eneroΩita tal-poplu G˙ajnsilmiz. Dan is-sajf organiΩΩajna diversi attivitajiet ta’ fund-raising kif ukoll lotterija kbira. Ir-rispons kien tant poΩΩittiv li g˙amilna kura©© u ftit tal-©img˙at ilu bdejna x-xog˙ol fuq l-Arkivju MuΩikali li jinvolvi investiment ta’ eluf kbar ta liri Organizzajna wkoll ©ita ta tmient’ ijiem l-Italja bejn il-31 ta’ Awissu u 7 ta’ Settembru. G˙alkemm f’ dan il-perjodu ser jkun hawn Ωew© tours o˙ra minn G˙ajnsielem jikkompetu b’ mod dirett ma din il-©ita, ˙add mill- membri tal-Kumitat ma qata qalbu. Anzi, mlejna ajruplan u llum bi pjaçir ng˙id li t-tour hu fully booked b’ 125 persuna.

Kumitat ta’ ˙idma Investejna fil-bandisti tag˙na bix-xiri ta’ diversi strumenti ©odda li swew mijiet kbar ta’ liri. Ordnajna sett ©did ta’ ingravajjet kif wkoll wkoll sett korduni ©odda. L-emblema tas-Soçjeta issa ser tkun irrakmata fuqhom u dawn ser jiΩΩanΩnu fil-festa Titulari. G˙all-okkaΩjoni tal-Ìimg˙a Mqaddsa n˙are© CD ©did bl-isem ‘Sul Calvario’ b’sett ta’ marçi funebri. Dan ic-CD jinkludi fih tnax-il Març li saru kollha bil-kompoΩizzjoni tas-Surmast Direttur Mro Sunny Galea ALCM. Irran©ajna l-g˙alqa ta’ ta˙t l-KaΩin bil-lasti tal-football u floodlights sabiex it-tfal jkunu jistg˙u jibdew jilg˙abu hemmhekk. Investejna fl-snooker table fejn bdilna l-pannu kif wkoll g˙amilna sistema ©dida ta’ illuminazzjoni. Ir-riΩultat ©ie rifless fil-parteçipazzjoni kbira li kellna fl-snooker league. Qed na˙dmu sabiex jitwaqqaf sotto-kumitat tat-tfal u ie˙or taΩ-Ωag˙Ωag˙ bl-iskop ta’ jag˙tu ideat ©odda u g˙ajnuna lis-Soçjeta. G˙al ewwel darba ser ssir wkoll parents-day g˙al-©enituri tal-aljievi.

N˙arsu l-quddiem Dan hu tassew Kumitat maqg˙ud li jpo©©I l-interessi tar-ra˙al qabel kollox. Bil-g˙ajnuna tag˙khom nistg˙u nag˙mlu affarijiet kbar. N˙e©©i©khom sabiex tkomplu tag˙tuna s-support tag˙khom u nappella lil g˙aqdiet l-o˙ra sabiex na˙dmu llkoll flimkien sabiex nag˙mlu lil G˙ajnsielem l-g˙ira ta’ kull˙add. 6 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Festa Madonna ta’ Loreto 2007 7

mill-Kaxxier Elvin Tabone Tkompli l-Óidma g˙al dak li hu l-Aqwa b’risq s-Soçjeta’ MuΩikali Tag˙na.

Il-messa©© tieg˙i b’risq din l-pubblikazzjoni qieg˙ed jasal hekk kif issa de˙lin g˙all-konkluΩjoni tat-tieni sena ta’ ˙idma tag˙na fi ˙dan l-istess Soçjeta’. Ma jistax jonqos x-xog˙ol u l-impenn li kienet tirrikjedi sena b˙al din, fejn anke din l-pubblikazzjoni tag˙na sejra tati rendikont s˙i˙ u awtentiku ta’ dak kollu li ©ara matul din is-sena. Il-˙idma tag˙na m’hix fix-xejn. Ilkoll nafu s-Soçjeta’ tag˙na fejn kienet, u nafu wkoll fejn irridu nwassluha fil-futur qarib. La taf id-destinazzjoni fejn trid tasal, imbag˙ad tfassal il-pjan ta’ kif ser tasal. Meta imbag˙ad tibda twettaq dan il-pjan ta’ ˙idma tieg˙ek, b’mod naturali, jinqalg˙u çerta problemi jew sitwazzjonijiet li ma tkunx qed tistenna u li forsi jheddu dak li int tkun ippjanajt b’reqqa u b’attenzjoni. Dan ©ara wkoll lilna waqt din is- sena ta’ ˙idma tag˙na u ji©ri lil kul˙add. IΩda l-importanti hu li minkejja l-problemi kollha li jinqalg˙u tkompli timxi mal-pjan li fassalt fil-bidu akkost ta’ kollox. U jekk hemm kelma wa˙da li tiddeskrivi l-pjan tal-Kumitat b’risq is-Soçjeta’ MuΩikali tar-ra˙al tag˙na hi l-kelma “L-Aqwa”. Xejn lilna b˙ala Kumitat ma’ jissodisfana f’dak li nag˙mlu jekk ma jkunx l-a˙jar, l-aqwa. Kemm f’dak li huwa l-Arkivju MuΩikali, l-Kamra tal-Kumitat, x-xiri ta’ l-isturmenti l-©odda, x-xiri ta’ l-ingravajjet, korduni u xi aççessorji o˙ra ta’ l-uniformi, u dak kollu li ©a sar u dak li g˙ad irid isir. Kollox g˙amilna l-a˙jar milli stajna g˙ax hekk jixraqilha din s-Soçejta’ MuΩikali. Dan huwa kliem sabi˙, iΩda nitlobkhom tapprezzaw li wara dan hemm xog˙ol kbir, sagrifççji personali, u responsabilita’ kbira, inkluΩa tieg˙i b˙ala Kaxxier. Xog˙li hu li nassigura d˙ul finanzjarju effiçjenti u garantit sabiex dawn il-pro©etti jse˙˙u. Grazzi g˙al missirjietna fil-banda, dawk li kienu hemm ja˙dmu qabilna, fejn b’kapaçita’ irnexxilhom jibnu soçjeta’, fuq d˙ul finanzjarju effiçjenti, sabiex is-Soçjeta’ tibqa miexja tul iΩ-Ωmien. IΩda kul˙add japprezza li sabiex tag˙mel çerta pro©etti kapitali d-d˙ul ma jkunx biΩΩejjed. G˙alhekk b’ringrazzjament speçjali nixtieq insellem lill-Kumitat tan-Nisa fi ˙dan l-G˙aqda tag˙na li ja˙dem u jistinka tul is-sena kollha sabiex dawn l- pro©etti jibdew, ftit fti,t isiru realta’. Il-progetti ta’ rinovazzjoni ©ewwa s-Sede tag˙na, huma biss parti minn xi ˙aga akbar. A˙na lkoll nixtiequ li l-Banda ma tibqax dik li taraha jew tismaha darba fis-sena jew forsi darbtejn, iΩda issir iç-çentru tal- ˙ajja kulturali gewwa r-ra˙al tag˙na. U sabiex ise˙˙ dan hemm bΩonn li ninfirdu ftit mill-passat konservattiv u nift˙u l-bibien tag˙na g˙all-ideat ©odda u moderni. Kull soçjeta’ li ma tarafx tinbidel skond iΩ-Ωminijiet tkun soçjeta’ li ftit ftit tkun qeg˙da tinqered u tixjie˙ b’mod naturali, xi ˙aga li a˙na ma rridux naraw fir-ra˙al tag˙na. G˙alhekk nappellalkhom sabiex fil-jiem sbie˙ u solenni tal-festa tag˙na, tkunu tifir˙u u tgawdu mal-Banda tag˙na, tikkoperaw mag˙na matul dan iΩ-Ωmien li gej sabiex dak kollu li hemm ippjanat b’risq din s-Soçjeta’ tag˙na, verament isse˙˙. Dejjem sibna koperazzjoni kbira f’dak kollu li g˙amilna s’issa, u ta’ dan vera kburin u grati lejkhom ˙uti G˙ajnselmiΩi. Qabel nag˙laq nixtieq nawgura l-Festa t-Tajba lilkhom kollha G˙ajnselmiΩi, b’mod partikolari dawk li forsi g˙al xi ra©uni jew o˙ra m’a˙niex ser narawhom mag˙na jiççelebraw din il-festa kbira. Nirringrazzja lil s˙abi tal-Kumitat EΩekuttiv, lill-Kummissjoni Banda, kif ukoll lill-bandisti u l-familji tag˙hom. Nirringrazja lis- Surmast Direttur, l-Assistant Surmast u l-g˙alliema ta’ l-istudenti g˙as-servizz li taw lis-Soçjeta’ u lir-ra˙al tag˙na matul din is-sena. Fl-a˙˙ar, ringrazzjament speçjali jmur g˙al Dun Karm Cassar li b’˙e©©a u b’entuΩjaΩmu g˙al darb’o˙ra kien hu l-mo˙˙ wara ˙afna mill-artikli li qeg˙din iΩejnu din l-pubblikazzjoni. Il-Festa t-Tajba lil kul˙add. 8 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Festa Madonna ta’ Loreto 2007 9

mis-Surmast Mro. Sunny Galea A.L.C.M.

Malajr g˙addiet sena o˙ra, u l-festa tant mistennija minna re©g˙et waslet. F’dawn it-tnax-il xhar li g˙addew, il-Banda tag˙na kienet impenjata f’bosta servizzi muΩikali. Fl-a˙˙ar ©img˙a ta’ Frar, irrekordjajna sett ta’ tnax-il Març Funebri, kollha kompoΩizzjoni tieg˙i. Din is-CD bl-isem “Sul Calvario” hija xhieda tal-livell tajjeb ˙afna li t˙addan l-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp. Fil-Ìimg˙a Mqaddsa il-Banda tellg˙et Programm ta’ MuΩika Sagra fil-knisja l-qadima t’ G˙ajnsielem, li kien milqug˙ tajjeb minn dawk preΩenti. B˙alissa g˙addejjin bil-kunçerti regolari biex b˙as-soltu ntellg˙u il-Programm Annwali li jsir fil-©img˙a tal-festa. Intg˙aΩel repertorju varjat sabiex jolqot il-gosti ta’ kul˙add. Fost l-o˙rajn ser tindaqq kompoΩizzjoni tieg˙i l-“Overture No 1 in Bb” li di©a ndaqqet diversi drabi kemm mill-Banda Çittadina La Stella tal-Belt Victoria kif ukoll mill-Banda King’s Own tal-Belt . Se ji©u esegwiti wkoll kemm bçejjeç operistiçi kif ukoll muΩika kontemporanja b˙al ma hi “Italian Festival” u “The Best of Queen”. Is-Soçjeta’ investiet fix-xiri ta’ strumenti ©odda li fosthom hemm sett ta’ tlett Korni in Fa, u Euphonium. Ix-xog˙ol fuq arkivju ©did tal-muΩika miexi ©mielu u dawn l-inizjattivi huma ta’ min ifa˙˙arhom. It-tag˙lim ta’ l-aljievi qed jie˙u xejra ©dida. Minn barra t-tag˙lim muΩikali, lil dawn l-istudenti qeg˙din isirulhom attivitajiet kulturali u ˙ar©iet rikreattivi sabiex jikber l-interess tag˙hom fi ˙dan is- Soçjeta’. Hemm il-˙sieb li g˙all-a˙˙ar tas-sena dawn l-aljievi jtellg˙u kunçert muΩikali fis-sala tal-kaΩin. Dan hu inçentiv ta’ min jinkora©©ieh kemm g˙all-©id ta’ l-istudenti stess u kemm g˙as-sodisfazzjon li jie˙du l-©enituri tag˙hom. Minn qalbi nifra˙ lill-g˙alliema ta’ dawn l-aljievi, li huma Mro. Frankie Debono, is-Sur Joe Galea u is-Sur Anton Galea, li b’dedikazzjoni u sagrifiççji kbar qeg˙din iwettqu dan it-tag˙lim regolarment. Nirringrazzja lill-President u lill-Kumitat kollhu fi ˙dan is-Soçjeta’ San ÌuΩepp ta’ kemm i˙abirku g˙all-progress tal-banda. Nuri r-rikonoxximent tieg˙i lejn il-bandisti kollha u l-familjari tag˙hom tal-˙idma fejjieda li qeg˙din iwettqu fil-banda. In˙e©©i©hom biex ikomplu jie˙du interess fl-arti muΩikali. Dan iservi kemm ta’ ©id u sodisfazzjon g˙alihom infushom kif ukoll ta’ unur kbir g˙as-Soçjeta’ in ©enerali. Napprezza ˙afna l-inkora©©iment u appo©© s˙i˙ li dejjem tawni kemm il- kumitat u kemm il-bandisti fit-tre©ija tal-banda. Fl-a˙˙arnett in˙oss li g˙andi nfakkar, li dak kollu li qeg˙din ingawdu illum huwa frott ta’ ˙idma kbira minn dawk ta’ qabilna. Huwa d-dmir tag˙na li dak kollu li sibna inkomplu nsa˙˙uh, ˙alli lil ta’ warajna n˙allulhom Banda San ÌuΩepp a˙jar milli sibniha a˙na. Dan ikun ta’ unur kemm g˙all-poplu tar-ra˙al t’G˙ajnsielem kif ukoll g˙all-kultura muΩikali G˙awdxija. Insellmillkom u nawgura lill-poplu ta’ G˙ajnsielem festa ta’ fer˙, g˙aqda u paçi. 10 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Festa Madonna ta’ Loreto 2007 11

mill-Arçipriet Dun Frankie Bajada

Festa Wa˙da - G˙an Wie˙ed - L-Ispirtu tieg˙i jifra˙ f’Alla s-Salvatur tieg˙i!

F’dan l-ewwel messa©© tieg˙i f’din il-pubblikazzjoni tal-Banda ‘San ÌuΩepp’ fl-okkaΩjoni sabi˙a tal-festa tag˙na, nixtieq minn qalbi nuri l-apprezzament tieg˙i lejn il-kontribut kbir li din is-soçjeta’ qed tag˙ti lir-ra˙al tag˙na u fuq kollox biex issebba˙ u tkabbar il-festa tag˙na ad unur ta’ Ommna Marija ta’ Loreto. Qeg˙din fil-©ranet sbie˙ tal-festa, ©ranet li jlibbsu lir-ra˙al tag˙na bil-libsa sabi˙a ta’ kuluri mΩewqa fit-toroq tag˙na u jimlew kullimkien bin-noti ˙elwin ta’ melodiji marbuta ma’ dan iΩ-Ωmien tant sabi˙ tas-sena. F’dawn il-jiem, jitgawda x-xog˙ol ta’ tant ˙idma li ssir matul is-sena kollha. Anke l-preΩenza fostna ta’ ˙afna minn qrabatna msefrin tkompli timla d-djar u l-ambjenti tag˙na bi ˙biberiji m©edda u fer˙ ©enwin li jin˙ass ma’ kullimkien. Dan l-ispirtu ta’ festa g˙andu ra©uni wa˙da - Ommna Marija ta’ Loreto. Il-Festa li qed nag˙mlu hija FESTA WAÓDA ad unur tag˙ha. Il-Motto tal-Festa ta’ din is-sena jfakkarna li l-qalb tal-bniedem timtela verament bil-fer˙ jekk tkun mdawla u mimlija b’Alla kif kienet il-qalb ta’ Marija. Dak kollu li nag˙mlu fi Ωmien il-festa jkun f’postu u jimliena tabil˙aqq bil-fer˙ jekk nΩommu f’mo˙˙na li din hi festa nisranija li trid tag˙ti ©ie˙ lil dik li fid-Dar ta’ Nazaret - imwassla ©ewwa Loreto - ©abet fid-dinja lil Alla mag˙mul bniedem. Tajjeb g˙alhekk nΩommu sew f’mo˙˙na lil min u g˙al min qed nag˙mlu festa. M’a˙niex nag˙mlu festa biex nimpikaw ma’ xi ˙add! Lanqas qed nag˙mlu festa biex nkunu g˙amilnieha jew biex ng˙addu sieg˙a Ωmien. Imma qed niffeste©©jaw dak li l-Mulej g˙amel ma’ Marija u mag˙na permezz tag˙ha. G˙alhekk jixraq li nie˙du l-festa kollha kemm hi b˙ala ˙a©a wa˙da. Il-festa hi wa˙da. Mhemmx festa ta’ ©ewwa u ta’ barra. Imma g˙andna festa wa˙da. KOLLOX AD UNUR ta’ Marija, l-omm ˙elwa tag˙na. Dak kollu li nag˙mlu - çelebrazzjonijiet tal-knisja, serati, marçijiet, nar, muΩika, armar... kollox g˙andu jsir biex ikabbar l-©ie˙ li nag˙tu lil Ommna Lawretana. GÓAN WIEÓED mela. Li nifir˙u b’mod mill-aktar qawwi. Nifir˙u f’Alla s-Salvatur tag˙na. G˙alhekk kollox bil-qies, bil-prudenza u kif suppost. Bla esa©erazzjoni, bla pika. Kollox kif imur. Ta’ nsara li a˙na. Huwa ta’ pjaçir g˙alija li f’din l-ewwel festa tieg˙i mag˙kom, nista’ nippreΩenta lill-parroçça u lir-ra˙al tag˙na r-radju tag˙na Radju Lauretana biex inkomplu nwasslu l-messa©© sabi˙ ta’ din il-festa kbira tag˙na u mag˙kom nifra˙ f’dan il-mument g˙aΩiΩ. Óajr speçjali lis-Soçjeta’ MuΩikali San ÌuΩepp, lill-Kumitat, sotto kumitati u bandisti. Is-servizz tag˙kom fil-festa kollha huwa servizz kbir li g˙andu jkun apprezzat minn kul˙add. Nie˙u din l-okkaΩjoni biex n˙e©©e© aktar Ωg˙aΩag˙ jag˙tu s-sehem tag˙hom fil-banda u jitg˙allmu xi strument. N˙e©©e© ukoll lill-G˙ajnselmiΩi kollha biex, filwaqt li b’fer˙ ©enwin nie˙du sehem fil-briju tal-marçijiet, niftakru li din hi festa wa˙da b’g˙an wie˙ed - li nifir˙u ma’ Marija. G˙alhekk nfittxu li nattendu bi ˙©arna g˙at-talb u t-tag˙lim li jsir fil-knisja, nie˙du sehem fil-funzjonijiet, inkunu onesti fi kliemna, fi lbiesna, moderati f’kollox u nuru rispett dejjem u kull fejn inkunu lejn dak li ji©i organizzat. B’hekk inkunu qed ng˙inu biex ikollna festa kbira, festa sabi˙a, festa matura, festa nisranija. Nawgura lil kul˙add il-Festa t-Tajba. Ommna Marija ta’ Loreto tmexxina hi biex nag˙mlulha festa li tassew tixirqilha, festa kbira u sabi˙a li tg˙aqqadna flimkien ˙alli b’vuçi wa˙da nfa˙˙ruha u ng˙idulha - Int ix-Xemx tar- Ra˙al tag˙na! In˙obbuk, dejjem inqimuk! Tkunu mberkin. Dun Frankie Bajada L-Arçipriet tag˙kom. 12 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Festa Madonna ta’ Loreto 2007 13

mis-Sindku is-Sur Francis Cauchi

Nifta˙ dan il-messa©© tieg˙i billi nirringrazzja lill-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp li ta’ kull sena g˙al Ωmien il-festa tag˙na, ad unur il-Madonna ta’ Loreto, ituni l-opportunita’ biex nag˙ti l-kummenti tieg˙i fuq il-Kunsill Lokali. G˙addew kwaΩi sentejn u nofs mil-le©iΩlazzjoni ta’ dan il-Kunsill u fi ftit tax-xhur o˙ra jer©a’ jkollna elezzjoni o˙ra tal-Kunsill fejn il-poplu G˙ajnselmiΩ ikollu l-oportunita’ jag˙Ωel Kunsill ie˙or g˙al 3 snin. G˙alkemm d-diffikultajiet ma jonqsux dan il-Kunsill jista’ jg˙id, b’wiççu ‘l quddiem, li l-programm ta’ xog˙ol li ˙ejja fil-bidu tat-twaqqif tieg˙u kwaΩi twettaq kollu. G˙alkemm forsi xi drabi mhux dejjem ikun apprezzat, u dan g˙aliex wie˙ed ma jag˙tix kaΩ ta’ dak kollu li jkun g˙addej, pero’, nista’ ng˙idilkhom li x-xog˙ol matul dawn l-a˙˙ar sentejn u nofs ma waqaf qatt. Matul din is-sena l-Kunsill baqa’ g˙addej bl-istess ritmu ta’ xog˙ol u kompla bil-˙idma tieg˙u biex ikompli jsebba˙ lir-rahal pittoresk tag˙na. Dak li g˙andu x’jaqsam ma’ toroq bit-tarmak il-Kunsill Ωamm il-weg˙da tieg˙u li jag˙mel it-toroq kolla bit-tarmak u din is-sena g˙amel Ωewg toroq o˙ra. Qed nirreferi g˙al triq Wied ir-Rajjes li barra li inbidlu s-servizzi kollha ta’ l-ilma sar ukoll gandott biex ikun jista’ jilqa l-ilma tax-xita u jinxte˙et fil-wied li g˙addej minn ta˙t din it-triq biex b’hekk jitnaqqas l-volum ta’ l-ilma li jaqa’ fil-Pjazza tad-Dehra. Triq o˙ra li l-Kunsill Ωamm il-weg˙da li jag˙milha hi dik taç-Çimiterju. Hawn il-Kunsill mhux biss ˙aseb biex din it-triq ting˙ata t-tarmak, iΩda wkoll g˙adda l-main ta’ l-ilma u l-main tad-Drena©© biex fiç-Çimiterju tag˙na jkollu wkoll dawn is-servizzi. Fadal biss li ting˙ata parti minn Triq iΩ-Ûewwieqa u fi ftit gimg˙at o˙ra g˙andu jibda x-xog˙ol biex jinbidlu s-servizzi ta’ l-ilma u wara jing˙ata t-tarmak. Il-Kunsill baqa’ wkoll jag˙mel il-pressjoni tieg˙u mal-Gvern Çentral biex triq Il-Merkanti, triq L-ImrejΩbiet u triq il-Qig˙an jing˙ataw it-tarmak peress li dawn jaqg˙u ta˙t ir-responsabbilita’ tal-Gvern Çentrali. Issa li l-pro©ett ta’ Triq l-Mgarr, li kien jikkonsisti wkoll fid-drena©© ta’ dawn it-toroq, wasal biex ikun mitmum. Il-Ministeru g˙al-G˙awdex ˙are© it-tenders g˙al dawn it-3 toroq u fi ftit ©ranet o˙ra jkun jista’ jibda x-xog˙ol fihom. Nixtieq minn hawn nirringrazzja n-nies li joqog˙du fi triq l-M©arr tal-paçenzja li ˙adu bl-inkonvenjent li kellhom meta kienet qed tin˙adem din it-triq. Illum dan l-inkonvenjent qed jissarraf g˙al wie˙ed ta’ ringrazzjament g˙ax quddiemhom g˙andhom wa˙da mill-isbah toroq li g˙andna f’G˙awdex. Ringrazzjament ie˙or imur g˙an-nies li joqog˙du fiç-çentru tar-ra˙al g˙al-inkovenjent, din id-darba differenti, bil-mijiet ta’ vetturi ta’ kull kwalita’ li kienu jg˙addu kollha minn din il-parti tar-ra˙al min˙abba l-pro©ett ta’ triq l-M©arr. Il-Kunsill ˙adem kemm fela˙ biex kemm jista’ jkun inaqqas dan l-inkonvenjent u nixtieq minn hawn nie˙u l-opportunita’ biex nirringrazzja lill-Ministru g˙al-G˙awdex, il-periti inkarigati mill-pro©ett tat-triq, il-kuntratturi, il- Chanel, l-Awtorita’ tat-Transport, il-Pulizija u o˙rajn. Apparti t-toroq, il-Kunsill kompla ja˙dem fuq l-embellishment fiç-çentru tar-ra˙al. Tkompliet triq Perellos bil-pavimentar, bankini ©odda u fanali, u, ftit ©ranet ilu tlestiet ukoll triq An©lu Grech. Peress li din it-triq hi fost l-aktar antiki li g˙andna fir-ra˙al, il-Kunsill ˙a ˙sieb li din it-triq ting˙ata attenzjoni speçjali. Fil-fatt illum wie˙ed jista’ jgawdi din it-triq b’disinn differenti, b’set ta’ lampi dekorattivi ©odda u bankini ©odda b’madum ta’ tip Porfido. Il-Kunsill ˙a ˙sieb li jag˙mel korduni quddiem dawk l-infill sites barra miΩ-Ωona tal-UCA kif ukoll li jibdel il-fanali ta’ quddiem il-kaΩini tal Banda u l-Football. Bidel ukoll il-fanali tal-Playing Field ‘Father Hearsey’. Sar ukoll tindif u titjib fil-bajja tax-Xatt l-A˙mar. Servizz importanti li l-Kunsill ˙aseb li jag˙ti lill-poplu G˙ajnselmiΩ kien dak li kull nhar ta’ Sibt ipo©©i 3 open skips kbar u b’hekk kull min ikollu kull tip ta’skart goff ikollu mo˙˙u mistrie˙ fejn ser jarmi dan l-iskart. Din is-sistema intlaqg˙et tajjeb ˙afna mill-poplu kollu g˙ax barra li dak li jkun ikollu fejn ipo©©i dan l-iskart, fl-istess ˙in inkunu qeg˙din inΩommu lir-ra˙al tag˙na dejjem nadif 14 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp u nkunu qed nedukaw lin-nies biex ikunu konxji mill-indafa tar-ra˙al tag˙hom.. Biex iΩomm il-weg˙da tieg˙u fuq l-ambjent, il-Kunsill ˙a ˙sieb li jnaddaf dawk l-areas kollha madwar ir-ra˙al f’postijiet imwarrba li fihom kien qed jingemg˙a materjal ta’ kull tip. Area partikolari kienet fil-parti ta’ wara ta’ Triq Borg G˙arib. Il-kunsill qed jag˙mel appell li ma jistax ikun li jibqa’ jag˙mel spejjeΩ kbar bla bΩonn min˙abba ftit persuni irresponsabbli li ma jimportahomx mill-indafa, u jfakkar li min jinqabad hemm multi kbar kif ukoll konfiska tal-vettura. Il-pro©ett prinçipali ta’ dan il-Kunsill kien l-embellishment tal-Pjazza Madonna ta’ Loreto. B˙al ma’ jaf kulhadd din il-Pjazza wasal iΩ-Ωmien li jsir xog˙ol ta’ titjib fuqha peress li kienet waslet fi stat ˙aΩin ˙afna. Dan il-pro©ett ilu f’mo˙˙ il-Kunsill sa mill-bidu tat-twaqqif tal-Kunsilli Lokali. Peress li tip ta’ progett b˙al dan kien jirrikjedi ammont ta’ eluf ta’ flus, u g˙alkemm kienu saru diversi appelli lill-Awtoritajiet Governattivi, dawn it-talbiet iΩda qatt ma ©ew milqug˙a. Kull Kunsill qatt ma’ kien f’poΩizzjoni tajba finanzjarjament li jwettaq dan il-pro©ett peress li l-ewwel ried ja˙dem fuq dawk l-affarijiet essenzjali li kellu bΩonn ir-ra˙al. Meta l-Kunsill kien f’poΩizzjoni finanzjarjament tajba, wara li wettaq l-progetit bΩonjuΩi, il-Kunsill ˙aseb biex japplika g˙all-permessi me˙tie©a lill-MEPA fuq il-pro©ett tal-Pjazza. Appena ˙argu l-permessi me˙tie©a l-Kunsill irçieva minn g˙and il-MEPA biex japplika g˙al fondi ta’ Lm6900 fuq embellishment fil-qalba tar-ra˙al. Il-Kunsill ˙a l-opportunita’ li japplika fuq dan il-pro©ett. Meta kien ser isir il-kuntratt mal-MEPA dwar dawn il-fondi, l-MEPA ˙asset li l- Kumsill Loklali t’G˙ajnsielem g˙andu jing˙ata aktar fondi g˙al dan il-pro©ett peress li kien pro©ett tajjeb ˙afna. Filfatt il-MEPA approvat lill-Kunsill s-somma ta Lm23,000 u din setg˙at tiΩdied waqt il-proçess ta’ dan il-pro©ett. Malli ˙ar©u t-tenders, il-Kunsill ©ie mwaqqaf mill-Knisja g˙ax irriΩulta li l-Pjazza hija art privata tal-Knisja. Meta l-Kunsill applika g˙all-permess, kien talab lill-Kurja g˙al diversi drabi jekk issibx o©©ezzjoni fuq dan il-pro©ett, pero’ qatt ma’ kellu risposta. Saru laqg˙at bejn iΩ-Ωew© na˙at li jirrigwarda xi ftehim, pero’ sakemm qed nikteb dan il-messa©© id-diskussjonijiet kienu g˙adhom sejrin. B˙ala attivitajiet soçjali u kulturali l-Kunsill matul din is-sena ma qag˙adx lura u kienet wa˙da mill-iΩjed snin li saru attivitajiet mill-Kunsill. Apparti li ˙aseb biex iΩejjen t-toroq g˙al Ωmien il-Milied, il-Kunsill ˙aseb biex g˙al Ìimg˙a t’ G˙ajnsielem, li ta˙bat mal-festa Litur©ika f’Dicembru, jorganiΩΩa diversi attivitajiet. Filfatt sa minn xhur qabel il-Kunsill ifforma kumitat mag˙mul minn rappreΩentanti ta’ kull g˙aqda fir-ra˙al biex ifassal programm g˙al dan iΩ-Ωmien. Ìara wkoll li dak iΩ-Ωmien kien ser jie˙u l-pussess tal-˙atra ta’ Arçipriet Dun Frank Bajada u dan il-kumitat immexxi mill-Kunsill ˙aseb ukoll biex ida˙˙al il-programm tal-pussess flimkien ma’ dak tal-Gimg˙a t’G˙ajnsielm. Saru diversi attivitajiet, fosthom Ωjarat lill-anzjani, ˙ar©a g˙all-Malta, Spots Day, ftu˙ tal-Ma˙Ωen ta’ l-Armar, ftu˙ ta’ wirja b’ritratti antiki tar-ra˙al kif ukoll tal-pro©ett tal-Pjazza, serata ta’ kant u sketches fiç-Çentru Lauretana u affarijiet o˙ra. Barra minn hekk bill-kollaborazzjoni tal-Kunsill ittellg˙u diversi serati o˙ra f’dan l-istess çentru matul is-sena. Sar l-G˙ajnsielem Fest u l-Premjazzjoni ta’ Ìieg˙ G˙ansielem. Saret s-serata ta’ kull sena ta’ Miss Gozo for Miss Malta fil-kaΩin tal-football u sar l-football tournament tat-tfal bil-kollaborazzjoni tal-Kunsill. Saru ˙ar©iet g˙all-anzjani u g˙at-Trade Fair u g˙at tieni darba t-tfal tal-Year 6 ta’ l-iskola Primarja tag˙na ittellg˙u Tolfa u Ruma biex isir skambju edukattiv bejn iΩ-Ωew© skejjel. G˙all- festa ta’ din is-sena grupp imdaqqas ta’ sebg˙in ru˙ minn Tolfa ser jospitawna biex jiççelebraw mag˙na l-Festa u b’hekk ikompli jissa˙˙a˙ il-Ìemella©© bejn Tolfa u G˙ajnsielem. Il-Kunsill kien ta’ g˙ajnuna wkoll lill-MuΩew kif ukoll lill-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp u lill-iskola Primarja Anton Cassar. Dan is-sajf g˙at-tieni darba l-Kunsill ˙a ˙sieb li jer©a’ jag˙mel kors tal-komputer dwar l-ECDL, kemm g˙at-tfal kif ukoll g˙all-kbar. Pro©ett ambizzjuΩ ie˙or ta’ dan il-Kunsill hu l-bini ta’ Çentru Çiviku fejn jirrikjedi l-bini tal-Kunsill, il- Ber©a, l-G˙assa tal-Pulizija, il-Librerija u possibilita’ ta’ ATM. Dan iç-Çentru ser jinbena ˙dejn l-iskola Primarja Anton Cassar u l-applikazzjoni di©a’ saret g˙and il-MEPA. Dawk kollha li jixtiequ jaraw il-pjanta ta’ dan il-pro©ett huma mitluba li jmorru fl-uffiççju tal-Kunsill. Nixtieq minn hawn nirringrazzja lill-Ministru ta’ l-Edukazzjoni Dr. Louis Galea tal-permess li ˙are© lill-Kunsill biex ting˙ata l-art fejn ser jinbena dan iç-Çentru. Il-Kunsill qed jahdem ukoll fuq il-Pro©ett ta’ Passi u issa, wara li ©ie approvat fuq il-Pjan Lokali g˙al G˙awdex, il-Kunsill ˙a ˙sieb biex iqabbad kumpanija Maltija privata biex din tapplika g˙al fondi mill-Unjoni Ewropea g˙all-pro©ett ta’ dan it-tip. L-istudji fuq dan il-pro©ett ambizzjuΩ minn din il-kumpanija kwaΩi waslu biex jitlestew u appena l-Kunsill ikollu l-approvazzjoni tal-fondi jkun jista’ japplika g˙all-permessi me˙tie©a u nkunu nistg˙u nesebixxu l-pjanti lill-poplu biex b’hekk din il-˙olma fl-a˙˙ar issir realta’. Nag˙laq billi, g˙al darba o˙ra, nirringrazzja lill-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp u ng˙id prosit lill-Kumitat, Surmast, bandisti, membri u helpers g˙ax-xog˙ol kbir li qed iwettqu lill-Banda tag˙na, kif ukoll g˙all-kalendarju t’attivitajiet li qed jorganizzaw matul il-gimg˙at kollha tas-sena sabiex jin©abru l-fondi me˙tie©a biex tkun tista’ titmexxa a˙jar din is-soçjeta’. Infa˙˙ar g˙al darba o˙ra lill-G˙aqda MuΩikali SanÌuΩepp g˙ax fi ftit xhur o˙ra ser tinawgura il-pro©ett ta’ Arkivju MuΩikali li ilu tant me˙tie© u li x-xog˙ol fuqu di©a’ beda. Insellem lil kul˙add, b’mod partikolari lill-morda, anzjani, emigranti u l-poplu kollu t’G˙ajnsielem u nawgura Hena u l-Festa t-tajba. Festa Madonna ta’ Loreto 2007 15

mill-Kumitat tan-Nisa Assunta Grech - Chairperson Ismelia Sciberras - Segretarja

Hekk kif g˙addiet sena o˙ra u g˙al darb’ohra regg˙et wasslet il-Festa g˙aΩiΩa tal-Madonna ta’ Loreto, imiss lilna n-nisa fi ˙dan l-G˙aqda MuΩikali ‘San ÌuΩepp‘ sabiex nag˙tu dan l-messa©© fl-okkaΩjoni tal-festa. Nistg˙u ng˙idu li din ukoll kienet sena ta’ xog˙ol u ˙idma g˙alina, b’attivita ta’ kwaΩi darba fil-©img˙a u b’inizzjativi ©odda illi ˙adna sabiex nkomplu insosstnu lil Kumitat EΩekutiv b’d˙ul finanzjarju tajjeb. Hekk kif issa l-G˙aqda MuΩikali die˙la g˙at-tmenin sena anniversarju tag˙ha, l-Kumitat EΩekutiv g˙andu l-˙sieb ta’ pro©etti u atttivitajiet sabiex jitfakkar dan l-anniversarju. Fuq quddiem nett hemm l-pro©ett ta’ l-Arkivju MuΩikali flimkien mar-refurbishment tal-Kamra tal-Kumitat. IΩda minbarra dawn l-pro©etti, matul is-sena li g˙addiet kien hemm l-˙tie©a ur©enti ta xiri ta sturmenti ©odda u xi aççessorji g˙al-uniformi tal-banda. Dawn kienu jiswew l-mijiet tal-liri, iΩda b’sodisfazzjon ninnutaw li bl-g˙ajnuna tag˙kom li tattendu g˙al- attivitajiet tag˙na, l-Kumitat setg˙a jag˙mel dawn l-akkwisti importanti. Ninnutaw ukoll s-suççess li kellha l-ewwel fiera li ©iet organizzata fuq t- terrazzin tal-KaΩin tag˙na. G˙alkemm kienet organizzata wara nuqqas ta’ diversi snin, l-poplu ikkonkorra tajjeb ˙afna u dan g˙alina huwa ta’ kura©© kbir. Anki t-tombli u l-High Teas li saru matul is-sena ukoll kien hemm attendenza tajba ˙afna g˙alihom, anke minn nies li l-anqas huma mir-ra˙al tag˙na. G˙alhekk minn qalbna nixtiequ nirringrazzjaw lilkom li attendejtu g˙all-attivitajiet tag˙na. Nirringrazzjaw lil Kumitat EΩekutiv g˙as-sapport u l- fiduçija li dejjem juri fina. Grazzi ukoll lill-Arçipriet tag˙na u lis-Sur Lelio Spiteri li dejjem jie˙du ˙sieb sabiex l-attivitajiet tag˙na jkollhom reklam xieraq fuq l- bullettin tal-Parroçça. Fl-a˙˙ar nett nawguraw il-Festa t-tajba lil kull˙add.

16 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Loreta Azzopardi tawgura il-Festa t-Tajba lil G˙ajnselmiΩi Koll- ha Festa Madonna ta’ Loreto 2007 17

mid-Direttur Spiritwali Fr. Joe Cardona

Il-festa qieg˙da mag˙na! It-t˙ejjijiet qed isiru. Ma’ dawk it-t˙ejjijiet tat-tiΩjin li jolqtu l-g˙ajn, hemm dawk li j˙ejju r-ru˙ ukoll g˙all-festa. Is-Sibtijiet, n-novena, il-pani©ierku ta’ nhar il-festa isiru biex bil-mo˙˙ tag˙na nifhmu x’g˙amlet Marija fil-˙ajja tag˙na f’din il-art biex imbag˙ad bir-rieda tag˙na nwettqu f’˙ajjitna dak li nitg˙allmu.

It- 3 ta’ Ìunju ta’ din is-sena kien jum li kellu ˙afna mportanza g˙alina b˙ala poplu Malti dan g˙aliex il-beatu Dun Ìor© Preca ©ie iddikjarat qaddis. U Ωgur li kien hemm post speçjali fil-qalb ta’ San Ìor© Preca g˙al Madonna li hija ukoll il-patruna tar-ra˙al tag˙na.

San Ìor© Preca f’wie˙ed mill-kotba tieg˙u (Il-Benedicta) jg˙idilna Marija b’sentiment ta’ umiltà qalet lil An©lu “hawn jien il-qaddejja tas-Sinjur; jintg˙amel lili skond il-kelma tieg˙ek.”

• Jien fil-˙ajja tieg˙i qieg˙ed ntenni dawn il-kelmiet meta ni©i mitlub biex nag˙mel xi ˙a©a ta’ ©id ? • Qieg˙ed verament nimita lill Marija fil-˙ajja tieg˙i? • L-im©ieba tieg˙i: 1. Fid-dar, 2. Fil-post tax-xog˙ol, 3. Fil-post ta’ divertiment; verament qieg˙ed/qeg˙da turi li jien iben/bint Marija. • Fil-jiem tal-festa, kif qieg˙ed in©ib ru˙i; qieg˙ed niççelebra festa Marjana (nisranija) jew festa profana?

Ejjew n˙arsu il-quddiem… Kumitat, Surmast u Bandisti, flimkien mal-membri kollha fi ˙dan l- G˙aqda MuΩikali “San ÌuΩepp”.L-ewwel u qabel kollox je˙tie© li nimitaw lill-Marija Lawretana imbag˙ad nkomplu na˙dmu flimkien ˙alli Ommna Marija tkompli tberikna mis-Sema, u b’dan il-mod nisej˙u ulieda.

Minn qalbi nawguralkom il-Festa t-tajba lill-kul˙add. 18 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

GÓAJNSIELEM F.C. BAR Serving: Pizza, Snacks and Take Away Eat in or take away Showing on Big Screen Football matches and Movies

Tel: 2155 9753 / 21562410 Mob: 99440355 Festa Madonna ta’ Loreto 2007 19 Mill-Iskola Tal-MuΩika Jikteb Joe Galea G˙alliem Sezzjoni Woodwind / Bandist

Wasalna lejlet festa o˙ra u tajjeb li nag˙tu xi tag˙rif l-alljievi ser nag˙tuhom l-opportunita li jdoqqu xi dwar il-˙idma li qed titwettaq fl-iskola tal-muΩika fi ‘carols’ mal-banda. L-istrumenti li jdoqqu dawn ˙dan is-soçjeta tag˙na. B˙all-a˙˙ar snin, it-tag˙lim l-alljievi huma erbg˙a bil-kurunetta, wa˙da bis- tal-muΩika huwa fdat f’idejn tlett g˙alliema li huma saxophone sopran, o˙ra bil-klarinett u ie˙or bit- Mro Frank Debono, assistant surmast u g˙alliem tambur. IΩda dan ma jfissirx li l-istudju ta’ dawn l- tas-sezzjoni ‘brass’, Joe Galea, g˙alliem sezzjoni istudenti ser jieqaf hawn. Anzi bil-kuntrarju. Dawn ‘woodwind’ u Anthony Galea, g˙alliem fit-teorija l-alljievi ser jibdew faΩi ©dida ta’ studju u anke tal-muΩika. It-tag˙lim isir nhar ta’ Erbg˙a u nhar biex nag˙mlulhom aktar kura©©, ser nag˙tuhom ta’ Sibt. din l-opportunita biex jipprattikaw xi jkun jfisser li ddoqq mal-banda. B˙alissa in-numru ta’ bandisti aspiranti u studenti li qed jattendu g˙al-lezzjonijiet jammonta g˙al Veru ninsabu kuntenti bin-numru ta’ studenti li tlieta u tletin membru. Minn dawn sitta di©a l-banda g˙andha fl-iskola tag˙ha iΩda dan qatt bdew idoqqu, tnejn bdew idoqqu minn April ‘l m’hu biΩΩejjed. G˙alhekk nag˙mel appell l-aktar hawn, u l-kumpliment, ji©ifieri ˙amsa u g˙oxrin, lill-©enituri biex i˙e©©u lil uliedhom jibdew huma alljievi. Minn dawn l-alljievi, ˙mistax jitg˙allmu l-muΩika li bil-mod il-mod twassalhom di©a g˙addew mill-faΩi tat-Teorija u bdew anke biex jibdew idoqqu xi strument. Mill-esperjenza li jipprattikaw l-istrument, filwaqt li l-g˙axra l-o˙ra g˙andna b˙ala g˙alliema, ir-riΩultati juru li l-aktar qeg˙din jistudjaw it-teorija ta˙t id-direzzjoni tas- tfal li jirnexxu huma dawk li l-aktar g˙andhom l- Sur Anthony Galea. Minn hawn nixtieq nie˙u attenzjoni tal-©enituri tag˙hom. l-okkaΩjoni biex nifra˙ lil Charlene Portelli u lil Angele Curmi li bdew idoqqu mal-banda fil- Minn hawn irrid nie˙u l-okkaΩjoni biex nawgura purçissjoni tax-Xirka u b’hekk sa˙˙ew is-sezzjoni l-Festa t-Tajba lill-Kumitat, Surmast u Assistant tal-‘flutes’. Illum il-banda tag˙na g˙andha ˙ames Surmast, Bandisti, Studenti u Membri fi ˙dan is- membri li jdoqqu dan l-istrument. Nawguraw Soçjeta MuΩikali San ÌuΩepp tar-ra˙al tag˙na, kif lil Charlene u lil Angele, li wara snin ta’ studju ukoll lill-poplu kollu t’G˙ajnsielem. rnexxielhom jing˙aqdu mal-banda b˙ala bandisti aspiranti. Hemm ukoll prospetti tajbin ˙afna li g˙all-purçissjoni tal-Milied, sebg˙a minn dawn Bandisti Ìodda 2007

Mill-lemin: Charlene Portelli (Flute), is-Sur Anthony Galea (G˙alliem Teorija), Mro. Frankie D e b o n o ( A s s i s t e n t Surmast u G˙alliem tal- Brass), is-Sur Joe Galea (G˙alliem tal-Woodwind) u Angele Curmi (Flute)

AWGURI 20 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Puncture Repairs, selling of new Tyres, Oil, Filters & Lubricants Mgarr Road, , Tel: 2155 6709 Festa Madonna ta’ Loreto 2007 21 Il-Bandisti ta’ l-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp L-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp g˙andha ‘l fuq minn 60 Bandist mir-ra˙al t’G˙ajnsielem

Flute: Camilleri Thomas Basso: Cauchi Carmel Curmi Angelle Galea Tony Galea Candice Vassallo Louis Grima Maria Zerafa Joseph Portelli Charlene Zerafa Loreto

Quartino: Joseph Xuereb Percussion: Debattista Clifford Debattista Loreto Clarino 1mo: Camilleri Paul Grech Tony Cauchi Spiridione Haber M’Angelo Ciangura Laurence Portelli Ivan Ciantar Joseph Galea Joseph Euphonium: Cauchi Joseph Galea Neville Cutajar Frankie Rapa Joseph Debono Frankie Scicluna Anthony Althorns: Grima Louis Clarino 2do: Azzopardi Mario Grima Robert Azzopardi Rubert Saliba Leli Bajada Marlon Xuereb Tony Buttigieg Anthony Josef Buttigieg Larry Surmast: Mro Sunny Galea A.L.C.M. Mifsud Joe Rapa Paul Ass. Surmast: Mro. Frankie Debono Vassallo Joanne Vassallo Mattea G˙alliema ta’ l- Aljievi: Vella Brenton Joseph Galea Vella Julia Tony Galea

Corni: Xuereb Charlie Vassallo Loreto

Saxophones: Debono Joseph Galea Savio Grima Charlon Rapa Renato Saliba John

Cornets: Azzopardi Charlie Azzopardi Joseph Buttigieg Justin Calleja Miriam Galea Loreto Rapa Frankie Scicluna Alfred Xuereb Loreto

Trombones: Saliba Carmel Vella Mario 22 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Festa Madonna ta’ Loreto 2007 23

Servizzi mill-Banda San ÌuΩepp 2006-2007 12 ta’ Novembru 2006 Jum it-tifkira G˙ajnsielem 10 ta’ Dicembru 2006 Pusses ta l- Arcipriet il-Gdid G˙ajnsielem 10 ta’ Dicembru 2006 Març Festa Liturgika Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem 26 ta’ Dicembru 2006 Manifestazzjoni bil-Bambin tal-Milied G˙ajnsielem 23 ta’ Frar 2007 Recording Marçijiet Funebri (Sul Calvario) G˙ajnsielem 30 ta’ Marzu 2007 Duluri G˙ajnsielem 4 ta’ April 2007 Programm Ta MuΩika Sagra G˙ajnsielem 6 ta’ April 2007 Purçisjoni Ìimgha l-Kbira Nadur Nadur 29 ta’ April 2007 Kungress Tax-Xirka G˙ajnsielem 13 ta’ Mejju 2007 Purçisjoni San ÌuΩepp G˙ajnsielem 9 ta’ Ìunju 2007 Març Festa Sant’ Antnin G˙ajnsielem 10 ta’ Ìunju 2007 Purcisjoni Sant Antnin G˙ajnsielem 23 ta’ Ìunju 2007 Març Festa San Ìwann l-Battista Xewkija 27 ta’ Ìunju 2007 Març u Programm (festa Mnarja) Nadur 13 ta’ Lulju 2007 Març u Programm (festa San Ìor©) Rabat 21 ta’ Lulju 2007 Març Festa Santa Margerita Sannat 4 ta’ Awissu 2007 Març Festa San ÌuΩepp Qala 11 ta’ Awissu 2007 Març u Programm Festa San Lawrenz San Lawrenz 15 ta’ Awissu 2007 Març u Programm Festa Santa Marija Rabat 20 ta’ Awissu 2007 Óru© ta’ l-istatwa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem 21 ta’ Awissu 2007 Març u Programm G˙ajnsielem 23 ta’ Awissu 2007 Març Festa Madonna Ta Loreto G˙ajnsielem 24 ta’ Awissu 2007 Dimostrazzjoni Festa Madonna Ta’ Loreto G˙ajnsielem 25 ta’ Awissu 2007 Març tat Translazzjoni G˙ajnsielem 25 ta’ Awissu 2007 Març ta Lejliet il-Festa G˙ajnsielem 26 ta’ Awissu 2007 Març ta Qabel il-Purçissjoni G˙ajnsielem 26 ta’ Awissu 2007 Purçisjoni Festa Madonna Ta Loreto G˙ajnsielem 26 ta’ Awissu 2007 Març ta g˙eluq il-Festa G˙ajnsielem 22 ta’ Settembru 2007 Març u Programm Bajja tad-Dwejra 10 ta’ Dicembru 2007 Març Festa Liturgika Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem 26 ta’ Dicembru 2007 Manifestazzjoni bil-Bambin tal-Milied G˙ajnsielem 24 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Festa Madonna ta’ Loreto 2007 25 Programm MuΩikali Nhar it-Tlieta 21 ta’ Awissu, 2007 Pjazza Madonna ta’ Loreto fid-9.00 pm

Innu lil G˙ajnsielem Sunny Galea

Innu Març ‘Lill-Madonna ta’ Loreto’ Sunny Galea

Air For Winds Andre Waignein

Medley: L-Imnarja Carmelo Pace The Best of Queen Paul Murtha

One Moment in Time Solista: Loreto Galea (Coronetta) John Bettis

Italian Festival Solista: Loreto Galea (Coronetta) Glenn Osser

Selection: Aida Giuseppe Verdi

Overture No 1 in Bb Solisti: Joe Galea (Clarinetto) Sunny Galea Loreto Galea (Coronetta)

Innu tal-Banda Joseph Farrugia

Innu lil G˙awdex Joseph Vella

Innu Nazzjonali Robert Sammut

Surmast Direttur: Mro. Sunny Galea A.L.C.M. Assistent Surmast: Mro. Frankie Debono 26 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

G˙al kull xog˙ol u kiri ta’ kumprassuri, JCB u Crane Hire

“Mann”, Triq il-Ìnien, G˙ajnsielem - Gozo

Tel: 21559103 Mob: 9942 6327 Festa Madonna ta’ Loreto 2007 27 Mro. Joseph N. Sammut Minn Grazio A. Grech Wieħed mis- N Sammut kien surmast-direttur hi 1-banda ‘Maria surmastrijiet- Regina’ tal-Marsa li tagħha dam surmast mill-1986 d i r e t t u r i l i sa 1-2001. mexxew il-banda ‘San Ġużepp’ ta’ Għajnsielem kien Is-Surmast Sammut kien jaf idoqq ukoll il-kitarra. is-surmast Joseph Dan wasslu sabiex huwa jdoqq ma diversi gruppi. N a z z a r e n u Iżda l-aktar grupp li dam miegħu - aktar minn 20 S a m m u t . sena - kien il-grupp ‘Gira Sole’, u kienu jieħdu Imwieled il- sehem f’diversi attivitajiet bħall- tigijiet, festivals u Mellieħa nhar parties. Hu kien waqqaf ukoll Brass Band komposta it-18 ta’ Ġunju, minn sittax-il mużiċist u kienu jieħdu sehem 1941, ha l- f’diversi attivtajiet socjali. edukazzjoni tieg˙u fl-iskola primarja tal-Gvern u wara kompla fil-kullegg ta’ De La Salle fil- Bħala kompożitur Mro J. N. Sammut għandu Kottonera. għadd ta’ marċi brijużi u funebri, marċi sinfoniċi. overtures, fantasiji, innijiet, mużka sagra u mużika Ta’ eta’ żgħira beda jitħarreg fil-mużika mal-Għaqda oħra. Fl-arkivji tal-banda Mużikali ‘La Vittoria’ tal-Mellieħa mas-sur Kelinu San Ġużepp ta’ Għajnsielem xejn anqas minn tietin Muscat. Huwa kompla jitħarreg fl-arti mużikali biċċa mużika minn tiegħu. Mużika oħra tinsab taħt diversi surmastrijiet oħra. Fosthom: Mro V. arkivjata kemm fl-arkivju tal-banda ‘La Vittoria’ tal- Ciappara, Mro William J. Worley, Mro Carmelo Mellieħa u f”dak ta’ ‘Marija Regina’ tal-Marsa. Paċe u l-Prof. Edwin A. Moon, eks-segretarju tat- “Trinity Collage of Music”. Dawn l-istudji wasluh Fost il-kompozizzjoni tiegħu nsibu l-inni marċ, sabiex kiseb diversi unuri u diploma, fosthom l-A. Forza Għajnsielem, u Lis-Segretarju il- marċ Mus. L.C.M., l-L.Mus.L.C.M. u l-F.L.C.M. funebri Wied ta’ Fjuri Vjola I-Intermezz Autunno, l-innijiet wieħed ad unur San Ġużepp li għandu Bħala bandist Mro Sammut dam idoqq mal-banda l-versi ta’ Dun Ġorg Mercieca u ieħor ad unur il- La Vittoria ghal aktar minn 35 sena, u g˙al bosta Madonna ta’ Loreto għandu 1-kliem tal-Kanonku snin daqq ukoll mal-banda Naz. “La Valette’ tal- Dun Joe Mejlak. Belt Valletta. Wara t-twaqqif tal-banda tat-Tarzna f’ nofs is-snin ħamsin tas-seklu l-ieħor, Mro Sammutt Fost l-arrangamenti muzikali nsibu Danza Ungherese insibuh mhux biss bħala bandist tagħha imma wkoll No 5 ta’ Johann Brams, Largetto – Caro Mio Ben okkupa l-karigi kemm ta’ assistent surmast kemm ta’ Giordani ghal-sopran, Somewhere mill-film The dik ta’ surmast-direttur. west Side Story għal sopran, dwett, Ave Maria ta’ Gounod. Fl- arkivju tal-banda ‘La Vittoria’ insibu FI-1979 il-banda ‘La Vittoria’ tal-Mellieha ħatritu arrangament mill-film Those Magnificent Men in bħala assistent-surmast u fdatlu Fidejh it-tagħlim their flying Machines ta’ R Goodwin ieħor mill-film tal-mużika ta’ l-alljievi tagħha. Fil-bidu tas-snin “The Great Escape” ta’ E. Bernstein. tmenin tas-seklu li ghadda, il-kumitat tal-banda San Ġużepp’ ta’ Għajnsielem fdalu wkoll it- Mro J. N. Sammut dam jaħdem it-Tarzna ghal aktar tagħlim tal-mużika ta’ l- alljievi. Iżda wara l-mewt ininn 45 sena, izda llum hu rtirat. Madankollu xorta tas-surmast Ġużeppi Farrugia fl-1992, Mro J .N. għadu jgħallem il-mużika u l-istumenti waqt li Sammut inħatrar surmast-direttur tal-banda San għadu jirranga u jikteb il-Mużikia. Mro Sammut hu Ġużepp ta’ Għajnsielem, kariga li dam jokkupa sa miżewweġ Carmen Bartolo u għandu tlett ulied. Frar, 2003. Għaqda Mużikali oħra Ii tagħha Mro J. 28 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Triq Ramon Perellos G˙ajnsielem Festa Madonna ta’ Loreto 2007 29 Il-KaΩini tal-Baned M’hemm xejn ˙aΩin li fost il-membri tal-kaΩini u d-dilettanti tal-baned, ikun hemm il-˙erqa u l- ˙e©©a li li wie˙ed ikompli jiΩviluppa , isebba˙ u jsa˙˙a˙ il-kaΩin u l-attivitajiet tieg˙u. Kieku ma kienx ikollna tant kaΩini organizzati u attivi. Madankollu , dak li jsir qatt m’g˙andu jwassal g˙al piki li jissagrifikaw l-og˙la ©id tal- bniedem u li fi ˙dan il-komunita’ jnisslu t-tensjoni , il-firda , l-inkwiet u l-g˙elt. L-eΩempju tajjeb li qeg˙din jag˙tu numru dejjem iktar sabi˙ ta’ mexxejja u rappreΩentanti tal- ˙aΩini tal-baned fil-˙idma tag˙hom biex jikkuraw u jfejqu çerti rivalitajiet antiki u minflokhom inisslu sens ta’ fraternita’, kompressjoni u kooperazzjoni , jixraqlu l-apprezzament u l-inkora©©ament ta’ kull min jg˙oΩΩ l-og˙la ©id tal-poplu tag˙na. Dawn il-mexxejja u r-rappreΩentanti huma nies li g˙ax i˙arsu fil-bog˙od , g˙arfu li hemm x’jintreba˙ jekk il-festi tag˙na nsaffuhom minn dak li ©ieli jibdilhom fi ©rajjiet koro˙’ G˙alhekk l-eΩempju tag˙hom jixraqlu jkun il-mudell li jimxu fuqu dawk kollha li fpsthom u madwarhom g˙ad g˙andhom elementi li g˙adhom ma fehmux il-bΩonn li jinbidu . Mons. Arçisqof ÌuΩeppi Mercieca (22—11-1997) (Óajr lil-Le˙en is-Sewwa)

Dan is-sett ta’ Marçi jinsabu g˙all-bejg˙ kemm fuq CD u kemm Cassette Tape mill-KaΩin tal-Banda “San ÌuΩepp” 30 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Festa Madonna ta’ Loreto 2007 31 Grazzi ta’ Kollox Loreto! Mill-att bandistiku, huwa da˙al idoqq il-kurunetta fl-1969 u g˙adu attiv sal-lum fid-daqq ta’ l-istess strument. Huwa bandist ferm eΩemplari li rari jonqos xi kunçert jew servizz tal-banda u dis-sena jag˙laq 38 sena jdoqq mal-Banda San ÌuΩepp tar- ra˙al tag˙na. Huwa wkoll is-solist tas-sezzjoni tal-kurunetti. G˙al diversi drabi serva b˙ala membru fil-kumitat ta’ l-istess banda u b˙alissa qed jokkupa l-kariga ta’ arkivista u membru fil- kummissjoni banda. Loreto g˙andu ukoll Ωew©t itfal idoqqu l-banda li huma Neville fuq il-Klarinett u Savio fuq is-Saxophone Alto. Huwa ferm attiv fis- sezzjoni Kumissjoni Banda tant li jie˙u ˙sieb javΩa lill-bandisti kemm lokali kif ukoll barranin meta l-banda jkolla xi servizz jew kunçert. It-tqassim tal-karti tal-muΩika serja u t-twa˙˙il tal-marçi fil-libretti tal-marçijiet huma parti mix-xog˙ol li jwettaq b’perfezzjoni liema b˙alha. Loreto huwa ukoll membru fl-orkestra ‘G˙ajnsielem Ensemble’ immexxija minn Mro. Frank Debono li tag˙ti diversi servizzi fil-knisja fil-festi ta’ matul is-sena u anke fi knejjes o˙ra f’G˙awdex. Fil-preΩent Loreto huwa impjegat b˙ala Assistant Storekeeper mal-Construction and Maintenance Loreto Galea twieled f’G˙ajnsielem nhar l-14 Unit fi ˙dan il-Ministeru G˙al-G˙awdex. Kien ja˙dem ta’ Diçembru 1955, iben Carmelo Galea, ex-sur©ent ukoll b˙ala ‘salesman’ ma’ Bartoli Ltd u anke ˙adem tal-pulizija (illum mejjet) u ÌeΩwalda Galea. Beda l- g˙al xi snin b˙ala ‘self-employed salesman’. edukazzjoni tieg˙u fl-iskola ta’ l-’infants’ tas-Sorijiet Agostinjani fi Triq Óamri u kompla l-tag˙lim primarju Loreto huwa miΩΩewwe© lil Josephine mill- tieg˙u fl-Iskola tal-Gvern fl-istess Triq Óamri li wara ©iet Fontana u g˙andu erbat itfal li huma Neville, Maria, trasferita fl-iskola primarja li nafu llum. Huwa kompla Savio u Mikela. it-tag˙lim fil-livell sekondarju fl-Istitut Tekniku tar- L-aqwa unur li qatt ing˙ata Loreto kien meta Rabat, G˙awdex fejn la˙aq il-livel ordinarju fil-General is-sena l-o˙ra l-Kunsill Lokali ta’G˙ajnsielem g˙ogbu Certificate of Education. Fi tfulitu, Loreto serva b˙ala jonorah bil-gie˙ “G˙ajnselmiΩ tas-Sena”. Nifir˙ulu g˙al abbati kemm fil-knisja parrokjali kif ukoll fil-kappella dan l-unur ferm prestigjuΩ u nawgurawlu li jibqa ja˙dem ta’ Lourdes. Kien ukoll attiv fic-Cirkolo ta’ l-Azzjoni favur G˙ajnsielem, ra˙al twelidu. Kattolika u serva b˙ala membru fl-G˙aqda Rikrejattiva u Kulturali t’G˙ajnsielem fis-snin 70. Minn mindu kien Ωg˙ir kont tarah minn ta’ l-ewwel biex jag˙ti dik id-daqqa t’id fl-armar hekk kif tkun riesqa l-festa tar-ra˙al, xi ˙aga li g˙adha tant g˙al qalbu sal- ©urnata tal-lum. U bir-ra©un g˙ax nannuh ÌuΩeppi Cutajar (r-Ra©el) kien mag˙ruf sewwa mar-ra˙al g˙ad-dedikazzjoni li kellu g˙all- preparamenti tal-festa. Loreto da˙al fix-xena tal-klabb tal-football nistg˙u ng˙idu fiΩ- Ωminijiet anqas glorjuΩi, ji©ifieri minn meta l-klabb ma baqax i©ib l-unuri tal-bidu tas-snin 70. Dam membru attiv fil-klabb g˙al madwar 15-il sena li matulhom ta dak kollu li setg˙a biex jara lill-klabb miexi ‘l quddiem. 32 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Messa©© mill-G˙aqda ta’ l-Armar

Kollox jg˙addi u jsir il-Óadd filg˙axija kul˙add hemm ikun nistennew passat, jibqg˙u biss il-˙rug tal-patruna tag˙na ta’ Loreto. Kemm il it-tifkiriet. Tifkiriet, darba smajna stqarrijiet minn g˙and l-isfqijiet li jidependu minnek kontra dan il-març. G˙andna wa˙da mill ikbar festi kemm jibqg˙u ta’ gziritna, hi kif inhi u g˙anda tkun ta’ eΩempju b’sa˙˙ithom u g˙al-festi o˙ra. b’futur qawwi Matul din is-sena esperjenzajna b’mer˙ba kbira quddiemhom. Is- it-tmexxija t’arcipriet ©did fi ˙dan il- parroçça suççess u l-livell tag˙na. Wara 25 sena ta’ pontifikat min g˙and tajjeb li ksibna matul dawn l-a˙˙ar snin huma frott Mons.Ìuzeppi Zerafa, ©ie fdat kollox f’idejn il- ir-rizultat ta’ bosta mijiet t’eluf ta’ nies li qed dejjem Kanonku Dun Frankie Bajada. Lil Mons Ìuzeppi jiΩdiedu g˙al-festa tag˙na.Hu ta sodisfazzjon li Zerafa niringrazjawh minn qalbna tal-˙idma li tiltaqg˙a ma nies Maltin u G˙awdxin,u dlonk wettaq fostna, ta kemm wera fiduçja finha b˙ala isemmulek il-festa, il-˙idma li qed issir f’dan ir-ra˙al, g˙aqda u dejjem ˙allina na˙dmu skond il-pjanijiet l-g˙aqda li teΩisti bejnietna lkoll u ˙afna u ˙afna kliem tag˙na. Tal-kura©© li g˙amlilna meta bnielna l- ta tif˙ir li jimliek b’tant kura©©. ewwel ma˙Ωen, imbghad snin wara tag˙na bicca art mhux ˙azin sabiex bnejna t-tieni ma˙Ωen. Grazzi B˙ala g˙aqda bdejna ˙dax il-sena ilu, ming˙ajr mil-qalb Monsinjur Zerafa tas-sapport li tajtna int waqfien ta’ xejn. Bosta snin ta ˙idma li qed i˙allu u l-familja tieg˙ek. r-riΩultat tag˙hom. Minn barra dan kollu qed jo˙ro© l-aspett veru ta l-g˙aqda. Ta’ kuljum bosta Ilum bdejna pa©na o˙ra. Nhar l-10 ta’Diçembru, Ωg˙aΩag˙ qed jingabru fi ˙dan din l-g˙aqda u 2007, festa liturgika ta’ l-Omm tag˙na ta’ l-Loreto, jmorru il-fuq mill kapaçitajiet tag˙hom, jsarfuh il-Kanonku Dun Frankie Bajada ©ie ma˙tur b˙ala f’©id g˙al-parroçça u jintegraw ru˙hom f’post it-tielet Arcipriet u il-˙dax il-Kappilan tal-parroçça li qed isarraf ta’ ©id g˙alihom. Dejjem rajtuna tag˙na mill-Eççellenza tieg˙u Mons. Mario Grech. nΩejnu r-ra˙al u anke l-knisja g˙al kull okkaΩjoni, Dun Frankie mill-ewwel wera interess kbir finha nag˙tu l-g˙ajnuna tag˙na lill-parruççani u g˙as- Ω-Ωag˙Ωag˙. Fehem il-problemi tag˙na,u ma xulxin servizz ta’ kul˙add. Tridu tifmhu li bosta minnha bdejna nirrangaw dejjem g˙al-a˙jar. Nistg˙u ng˙idu huma Ωg˙aΩag˙ adoloxxenti, dejjem gejjin il- li wie˙ed mill-progetti tag˙na ta din is-sena kien ©odda, mimlijin b’˙afna idejat min kull angolu u il-bar taç-çentru li sar kollu minnha Ω-Ωag˙Ωag˙ ta’ li g˙alkemm xi kultant imorru kontra l-pjanijiet l-g˙aqda. Din ser tkun l-ewwel festa g˙all-arçipriet tag˙na dejjem rajna kif edukajnihom u ˙adna dak Bajada. Ûgur li b˙al ma g˙amilna ma ta’ qablu a˙na li ridna minnhom. Wara kollox l-istess ˙a©a g˙amlu ser nag˙mlu mieg˙ek, g˙aΩiΩ arcipriet. Taf li b˙ala mag˙na ta’ qabilna. g˙aqda ser issib l-appo©© kollu tag˙na fit-tlajjiet u l-inΩul tat-tmexxija tieg˙ek. Arçipriet, grazzi talli Li fil-festa naraw liΩ-Ωag˙Ωag˙ tag˙na jiddevertu aççetajt li tkun il-mexxej spiritwali tag˙na. m’hemm xejn ˙aΩin sakemm ikunu moderati u jekk ikun hemm wie˙ed li jmur f’estrem aktar Matul is-sena li g˙addiet l-g˙aqda tag˙na minn hekk m’g˙andux ikun ta g˙ajb g˙al-o˙rajn. iccelebrajna l-10 anniversarju mit-twaqqif tag˙na. Marçijiet b˙al tag˙na ftit isiru. Id-dimostrazzjoni il˙aqna l-qofol tag˙na nhar l-10 ta’Diçembru, jum hi wahda mill-kbar. Is-sibt qed ikolna ra˙al iffulat g˙aΩiΩ g˙alina l- G˙ajnselmiΩi, bil-ftuh ta’ ma˙Ωen bil-kwantita ta’ nies li qed jattendu u jkomplu jΩidu il-©miel tieg˙u ˙dejn iç-çentru parrokjali. Kien jum bosta aktar Maltin li sa˙ansitra qed jigu bil-mixi storiku g˙alina lkoll, ©urnata xitwija mill-isba˙, ftit minn fuq il-vapur. Il-festa saret kummercjali wisq ˙in wara l-pontifikat ta’ l-arçipriet, beda març mill- b’differenza li a˙na g˙aΩilna li niddevertu fil-festa banda tag˙na mill-pjazza l-qadima akkumpanjat ta flig˙axija, il-Óadd qed ikolna knisja mimlija bi-istatwa l-qadima tal-Madonna ta fuq id-dar nies tul il-quddies kollhu. LiΩ-Ωag˙Ωag˙ issibhom sal-ma˙Ωen il-©did. Wara saret çerimonja qasira hemm ukoll. Li ma jsijrx il-març ta’filg˙odu l-effetti u l-ma˙Ωen il-©did gie mbierek mill-Arcipriet hemm qedin. Li n˙obbu l-qatra hu veru wkoll iΩda Bajada u Mons. Zerafa kixef ir˙ama ta tifkira li Festa Madonna ta’ Loreto 2007 33

din is-sena g˙andhom jitlestew Ωewgt an©li o˙ra g˙al madwarha. Hija statwa partikulari ghaliex g˙al flit mumenti naraw il-grajja ˙elwa ta kif il- Madonna ˙adet id-dar tag˙ha minn Nazaret g˙al-Italja, ezattament gewwa Loreto, isehh quddiemna gewwa l-pjazza tag˙na. Matul din is- sena komplejna l-˙idma tag˙na fuq din l- istatwa. Wara li giet irfinuta beda x-xog˙ol f” basso riljiev u sgrafjar fuq id-disinni tal libsa. Wara li giet indurata bid-deheb beda x-xoghol ta’ Ωebg˙a fuqha u giet ukoll imΩejna bil-˙a©ar u ornamenti rikki. Ma l-istatwa tal-Madonna ˙dimna wkoll zewgt pavaljuni tad-dawl u anke sfumatura fuq pavaljuni tad-drapp. Barra dan d˙alna responsabli g˙al-bar u s-sala taç-çentru parrokjali fejn qattajna stagun s˙i˙ mimli attivitajiet u serati divertenti u˙ud minnhom bill-kolloborazzjoni tal-kunsill lokali. Nag˙laq billi niringrazzja mill-qalb lill-membri ta’din l-g˙aqda, ta’ l-eΩempji sbie˙ li qed tag˙tu, lilkom il-benefatturi, l-emigranti u inthom li tag˙tuna kull g˙ajnuna possibli sabiex issahhu l-g˙aqda tag˙na. J’alla ΩΩomuna dejjem fit-talb tag˙kom ma l-Omm tag˙na tas-sema sabiex t˙arisna waqt il-hidma volontarja tag˙na u Hi tkompli tag˙tina aktar grazzji u bnedmin t’umilta kbira fuq l-eΩempju ta’ San Ìorg Preca. g˙alijha g˙amlu tajjeb l-arçipriet u l-familja Bajada. F’isem l-g˙aqda ta’ l-armar Dan kollu kien possibli g˙al ˙afna voluntiera u Nawgura l-festa t-tajba lil-kul˙add benefatturi kbar li ma xulxin g˙amilna tajjeb g˙al- Rudolph Cauchi. bini u l-ispejjes tal-ma˙Ωen. Is-sena li g˙addiet ukoll ΩanΩanna l-istatwa tal- Madonna tad-Dar g˙al-març tad- dimostrazzjoni, xog˙ol ta’ Michael Camilleri Cauchi u ibnu Adoni fuq l-ispejjes ta u˙ud mill-familja Grech. G˙al-

RENDIKONT (Minn Diçembru 2006-LuIju2007) D˙ul Coffee mornings u high teas li jorganizzaw Sunta Grech u Asmelia Sciberras; LM1004.56 Lotteriji li torganizza Sunta Grech; LM141.50 Lotterija ta statwa tad-duluri; LM45.50 D˙ul miç-çentru; LM1016.50 Donazzjonijiet; LM190 Gabra mar-ra˙al; LM1227.09

Óru© Spejjes LM3362.18 Tajjeb li ng˙ajdu li bosta mill-flus li n©abru fil-festa 2006 u sa novembru 2006 marru kollha g˙al-bini tal- ma˙Ωen, dawn dehru fir-rendikont li tqassam f’ Diçembru. G˙al aktar informazzjoni kellmu lil xi membru ta’ l-g˙aqda. Grazzi. 34 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Banka tal-Lottu Il-Festa KaΩin tal-Banda - G˙ajnsielem Óinijiet tal-Ftu˙: t-Tajba It-Tnejn: 4.00 pm – 5.00 pm It-Tlieta: 7.15 am – 10.30 am 4.00 pm – 5.00 pm lill- L-Erbg˙a: 7.15 am – 10.30 am 4.00 pm – 6.00 pm Il-Óamis: 8.00 am – 9.30 am 4.00 pm – 6.00 pm Il-Ìimg˙a: 7.15 am – 10.30 am 4.00 pm – 6.00 pm Poplu Is-Sibt: 7.15 am – 10.30 am 2.00 pm – 4.00 pm Il-Óadd: 10.30 am – 11.30 am kollu! Riçevitur: Neville Vella – Tel: 2156 6740 Festa Madonna ta’ Loreto 2007 35 L-Im©arr Storja, tradizzjoni u tama FRANK TABONE B.Ed(Hons.) D.E.A.M TEFL

Kont taf li f’G˙awdex g˙andna nies li qatt ma’ qasmu l- fliegu bejn Malta u G˙awdex?! Kont taf li g˙andna o˙rajn li mhux qasmu huma iΩda g˙ax ˙aduhom meta kienu Ωg˙ar sa˙ansitra trabi g˙and xi specjalista! Fil-gΩira tag˙na g˙andna nies li missirijiethom qasmu l-fliegu minn Óondoq ir-Rummien u M©arr ix-Xini u qatt mill-Im©arr jew kif insibuh a˙jar ix-Xatt.

Ûgur li ma jista’ qatt jo˙ro© ktieb jew xi forma ta’ ktejjeb dwar G˙ajnsielem u sa˙ansitra G˙awdex u ma jissemmiex l-Im©arr. Ir-ra©uni kul˙add jafha - g˙ax hu l-pulmun, l-arterja prinçipali tal-gΩira tag˙na. It-Torri Garzes

IΩda fl-img˙oddi mhux minn dejjem G˙awdex lanqas kien xi eççezzjoni. Il- kien hekk. Mijiet ta’ snin ilu, ˙afna qabel il- Kavallieri, b˙al ˙afna Maltin kien l-hena tag˙hom wasla tal-Kavallieri f’Malta fl-1530, dak li llum jitilg˙u G˙awdex g˙all-mistrie˙ u anki g˙all-kaçça, nsibuh b˙ala Óondoq ir-Rummien kien iç-çentru sa˙ansitra l-istess Gran Mastru f’diversi perjodi tas- ta’ trasport primittiv bejn il-gΩejjer Maltin. L- seklu sittax. Ir-rotta li ˙adu l-Kavallieri ma kinitx G˙awdxin, tabil˙aqq, kienu jaqsmu il-fliegu minn rotta lejn il-Lvant tal-gΩira, iΩda aktar lejn ix-Xlokk, wara Kemmuna fuq çatriet u forom ta’ dg˙ajjes f’daqsxejn ta’ bajja mrammla b’Ωew© g˙oljiet çatti. Ωg˙ar. Ìeografikament, Óondoq ji©i sewwasew fil- Dawn iΩ-Ωew© g˙oljiet dritt ©ibdu l-attenzjoni Lvant tal-gΩira u na˙seb li mhux b’kumbinazzjoni tal-Kavallieri tant li fuq l-ewwel wa˙da, hekk li dan il-post beda jissejja˙ Qala - post jew port ta’ mag˙rufa b˙ala Ras it-Tafal, il-kavallier Chambray kenn minn fejn titlaq u tasal. Ra©uni li xi storiçi ˙allas minn butu biex jinbena il-Forti li j©ib l-istess jsostnu hu li fi Ωmien meta s-sibi, jew a˙jar is-serq isem il-familja tieg˙u; u fuq l-g˙olja l-o˙ra, il-Gran fuq il-ba˙ar, kien ir-regola tal-©urnata, kien ˙afna Mastru Martino Garzes, bena t-torri Garzes - Ωew© aktar façli li wie˙ed jaqsam minn Óondoq milli punti ta’ difiΩa li l-istorja tixhed kemm l-Im©arr kien mill-Imgarr jew x-Xatt l-A˙mar. qed jing˙ata importanza primarja mill-Ordni.

Il-wasla tal-Kavallieri f’Malta Ωgur li ©abet IΩ-Ωmien g˙adda kif inhu g˙addej int u ˙afna tibdiliet mhux biss fl-arkitettura u fl-istorja taqra dan l-artiklu... kemm il-forti kif ukoll it-torri li tal-pajjiΩ, iΩda wkoll fit-trasport, mezzi ta’ trasport u komunikazzjoni. G˙all-kuntrarju tal- mexxejja tal-gΩejjer ta’ qabel, il-Kavallieri riedu l-baΩi tag˙hom qrib il-ba˙ar, anΩi a˙jar ng˙idu mal-ba˙ar preçiΩ - riedu port - kelma li ti©bor kollox. G˙alhekk telqu mill-Imdina minkejja il-geddum tan-nobbli ta’ din il-belt u tefg˙u l-ankri fil-, sewwasew fil-qalba tal-Port il-Kbir. Sa˙˙ew id-difiΩa tal-port bil-bini tal-Kottonera, bnew il-belt futura, Valletta u dawru l-gΩejjer b’sistema ta’ alarm li sej˙ulhom torrijiet jew batteriji max-xtut kollha. 36 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

j˙ares fuq wa˙da mill-eqqel maltempati li qatt ra G˙ajnsielem il-bajja taΩ- meta fl-1957 il-vapur bl-isem tal-Bancinu qata’ Ûewwieqa il-˙bula u spiçça mkisser fil-blat taΩ-Ûewwieqa i n b n e w bit-telfa kbira ta’ l-istess g˙assies.

i Ω d a t a ’ Illum fis-seklu 21, g˙ad hemm ˙afna xi l - a ˙ ˙ a r jsir biex l-Im©arr nΩommulu mhux biss l-identita’ i l l u m G˙awdxija iΩda norbtuh aktar ma’ l-isem tar-ra˙al t l i f n i e h tag˙na G˙ajnsielem. Huwa tal-mist˙ija t-tni©©is, g ˙ a l nuqqas ta’ indafa pubblika, nuqqas ta’ ordni k o l l o x . fil-mollijiet kif ukoll fiΩ-Ûewwieqa u fil-Marina. Dan g˙aliex waqt il-˙akma IngliΩa, ©ie ordnat li Ûgur li hemm bΩonn aktar dixxiplina sabiex kull t-torri ji©i m˙ott u tinbena l-mina bejn l-Im©arr min juΩa dan l-imkien sew jekk inhu ˙addiem, u Wied il-Kbir. DeçiΩjoni li kieku kellha tittie˙ed sajjied, sid ta’ ˙anut jew restorant, sidien ta’ jottijiet illum kienet issib ba˙ar ta’ protesti kontrieha u jew xufiera jkollhom regoli çari ta’ kif g˙andna hekk g˙andu jkun, g˙ax l-istorja u l-wirt storiku nΩommu dan l-ambjent nadif. jurina min a˙na, min fejn ©ejna u b’hekk jag˙tina identita’ kemm lokali, re©jonali u nazzjonali. IΩda IΩda l-aktar ˙a©a li nara nieqsa hi Ωgur ˙bieb, meta titkellem dwar l-istorja ma nistg˙ux li g˙alkemm G˙ajnsielem hu l-aktar ra˙al nuΩaw il-mo˙˙ tal-2007, iΩda rridu ninΩlu fil- f’G˙awdex bi storja marittima kbira marbuta ma’ l- qieg˙ u nifhmu l-˙tie©a militari tal-˙akma IngliΩa Im©arr, huwa nieqes minn muΩew marittimu. Kemm f’dawk iΩ-Ωminijiet. It-twaqqig˙ tat-torri, jekk tkun idea nobbli kieku kellna nibdew nag˙mlu ma sewa g˙al xejn, wera l-importanza li l-IngliΩi kollezzjoni ta’ materjal, o©©etti, ritratti qodma li Ωgur wkoll bdew jag˙tu lill-port ta’ I-Im©arr billi jsa˙˙u huma ˙afna fid-djar tag˙na f’G˙ajnsielem, u min l-komunikazzjoni fuq l-art. jaf g˙ada pitg˙ada jkollniex muΩew li jag˙mel ©id u

isem lir-ra˙al u fl-istess ˙in iservi ta’ anki g˙ajnuna Meta is-sibi beda jonqos specjalment finanzjarja Ωg˙ira sabiex inkomplu nsebb˙u aktar bis-sorveljanza kontinwa minn torrijiet mxerrda ir-ra˙al. MuΩew Marittimu f’G˙ajnsielem jkun mal-kosta, fosthom anki tat-torri ta’ Santa Marija verament il-muΩew fejn suppost ikun - l-imkien fuq Kemmuna, l-G˙awdxin bdew jaqsmu aktar fejn se˙˙et l-istorja tag˙na. Tg˙iduli façli tg˙id u il-fliegu b’mod aktar regolari tant li min kien imur hekk hu, iΩda jekk ma tibdiex, ma tispiççax. darba fix-xahar kien bil-kejl ta’ dak iΩ-Ωmien jinΩel ˙afna Malta. Kellna g˙alhekk l-ewwel vapuri tal- L-Im©arr hu tieg˙i u tieg˙ek... hu parti passi©©iera u merkanzija. Kif nistg˙u qatt ninsew essenzjali mill-˙ajja tag˙na f’G˙ajnsielem u vettrina id-dg˙ajsa tal-Latini - tant ˙elwa li isimha u niesha g˙all-gΩira tag˙na. NibΩg˙u g˙alih, nΩommuh twieldu ˙afna minnhom fir-ra˙al tag˙na! Kienet nadif u nag˙tuh l-ordni li tist˙oqqlu g˙ax hu biss to˙ro© filg˙odu u tid˙ol filg˙axija u hemm kont i©ibilna tbissima bid-dehra tieg˙u u tal-knejjes tara s-suq tal-Im©arr jimtela’ bil-©wieΩ u g˙alf sbie˙ t’G˙ajnsielem kull meta ni©u mis-safar jew u prodotti o˙ra li l-G˙awdxin kienu j©ibu minn minn Malta. Malta. Xi kultant kienu j©ibu sa˙ansitra frott u ˙axix meta jsibu prezz tajjeb. Is- suq illum ukoll baxxa rasu g˙all- mixja tas-snin u g˙alhekk illum ma nistg˙ux narawh. Kien sewwa sew fejn il-port Ω- Ωg˙ir jew il-qadim fejn l-ba˙˙ara kienu jistkennu meta jid˙lu f’xi lejla xitwija u b’ri˙ jonfo˙ bil-qawwi.

IΩda l-istorja ta’ l-Im©arr mhux kollha ward u Ωahar. Mumenti flash juruna l-attakki fi Ωmien it-Tieni Gwerra Dinija, l-g˙ tar-Royal Lady, it- tkissir tal-Barrakka u n-nies tax-Xatt ji©ru biex jistkennu ©ox-xelters ta’ ta˙t ta’ Lourdes; ma nistg˙ux ninsew qatt dak li ©ara fit-30 ta’ Ottubru 1948 meta missirijietna ˙allewna fi triqithom lejn l-Im©arr. Lanqas nistg˙u qatt ninsew Festa Madonna ta’ Loreto 2007 37 Nag˙mlu Festa kif Jixraq

Mhux biΩΩejjed li g˙all-festa titulari ji©u stampati a˙na l-insara nfasslu ˙ajjitna fuk il-virtujiet, li l- programmi b’intenzjonijiet sbi˙ u u ta’ siewi li l- qaddisin patruni tag˙na, kienu jippratikaw. Knisja tfassal g˙all-©ranet kollha tal-festa, jekk dawn ma jitwetqux mill-parroççjani, marridx Ma n˙ossux barra minn loku, jekk hawn ng˙id, pero’ niggernalizza g˙ax bosta huma dawk li kemm qeg˙edin jag˙mlu ˙aΩin dawk il-©enituri, jag˙mlu ˙ilithom u jie˙du sehem fil-funΩjonijiet li fil-mag˙mudija, lil uliedhom mhumiex interni kollha, imma n˙oss li bosta minna huma jag˙tuhom ismijiet ta’ qaddisin, tant li l-ulied meta nieqsin minn formazzjoni reli©juΩa me˙tie©a biex ji©u mistoqsija g˙al min intom imsemmija, dritt niffesti©j©aw b’mod tassew nisrani l-festi tal- jg˙idulek anqas biss nag˙fu. Infatti jinsabu llum patruna tat-parroçça tag˙na. xi pajjiΩi li fil-GriΩma ta’ l-Isqof it-tfal ji©u m˙ajra jag˙Ωlu huma isem ie˙or, li jkun ta.xi qaddis jew Dan jidher mill-fatt li g˙aç-çelebrazzjonijiet qaddisa, biex b’xi mod jipprovaw ifasslu ˙ajjithom interni li jsiru fil-parroçça bi t˙ejjija g˙all-festa, l- fuqu(a). attendenza tal-fidili mhux dejjem tkun sodisaçenti. Jidher ukoll mill-fat, li waqt iç-çelebrazzjonijiet Hu me˙tie© li fil-festi na˙arbu l-asegerazzjonijiet, esterni, l-in©ieba, il-kliem u l-ilbies ta’ xi w˙ud ma il-piki Ωejda, nikkontrollaw ix-xorb alko˙oliku u li jnunux jixirqu g˙all min hu nisrani.. dan ikun totalment ipprojbit lil dawk ta’ ta˙t l-eta’. Fil-festi g˙andu jie˙u sehem kull˙add, il-kaΩini, Il-qaddisin li tag˙hom il-poplu Malti u G˙awdxi il-puliΩija u dawk kollha li b’xi modd g˙andom jkun qed jiffeste©©ja Ωgur ma jkunux jie˙du gost fukom it-tmexxija tal-festi.. Nitlob ˙afna liΩ-Ωg˙ar b’çerti esa©erazzjonijiet li jsiru, la darba bihom ja˙arbu l-kumpanija tax-xorbana g˙ax dawn iktar ikunu jfixxklu lil dawk ta’ twemmin divers fihom l-alko˙ol ikun jikkellem u mhux ir-ra©uni. minn tag˙na milli jedifikawhom g˙ax dawn il- barranin Ωgur jaslu biex ja˙sbu li t-twemmin Min fil-festi ma jfittixx il-knisja g˙adu ma jafx nisrani tag˙na jikkonsisti fil-fanatiΩmu li jaraw fil- xinhi festa reli©juΩa u g˙alhekk ma jag˙Ωilx festa festi, u g˙alhekk b’xi festi xi w˙ud iktar jag˙tu gost minn karnival . Fil-festi l-Knisja g˙aqda trid mhux lix-xitan bil-modi karnivaleski u ta’ xejra piuttost firda,; ˙biberija sinçiera u mhux tba˙rit, karita’ u pagana li jsiru mili lil-qaddisin li tag˙hom tkun mhux u©ie˙ ta’ irrjus, u fuk kollox im˙abba vera qieg˙da ssir il-festa. lejn Alla u lejn il-proxxmu u b’hekk biss il-Patruna tag˙na, il-Madonna ta’Loreto tkun tista tie˙u Il-Knisja trid li l-festi jservu ta’ katekeΩi u g˙alhekk pjaçir bina. Il-Festa t-tajba lil kul˙add. tag˙mel id-disa’sibtijiet ta’ qabel, in-novena, it- tridu u mbag˙ad il-pani©irku f’jum il-festa biex D.K.C. 38 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp PROGRAMM TAL-FESTA AD UNUR TAL- MADONNA TA’ LORETO GÓAJNSIELEM Mit-12 sas-26 ta’ Awissu, 2007 L-Ispirtu tieg˙i jifra˙ f’Alla s-Salvatur tieg˙i.

Il-Óadd, 12 ta’ Awissu: JUM IL-ÌENEROÛITA Min jixtieq u jista’ jmur jag˙ti d-demm l-Isptar Ìenerali ta’ G˙awdex. 6.30 p.m. Quddiesa fiç-Çimiterju g˙al ˙utna li da˙lu qabilna fl-eternita’ mill-Arçipriet Dun Frankie Bajada. It-Tnejn, 13 ta’ Awissu: JUM IL-KONSAGRAZZJONI TAL-KNISJA PARROKJALI 6.30 p.m. RuΩarju u Kurunella. 7.00 p.m. Quddiesa fil-Knisja Parrokkjali fl-okkaΩjoni tat-18-il Anniversarju tal-Konsagrazzjoni. 7.45 p.m. Pellegrina©© Marjan Aux Flambeaux mill-Knisja Parrokkjali g˙all-Grotta tal-Madonna ta’ Lourdes. Mal-wasla fil-grotta, Çelebrazzjoni Ewkaristika mmexxija minn Dun Tarcisio L. Attard. It-Tlieta, 14 ta’ Awissu: VELJA TA’ TALB 8.30pm Velja f’Ta’ Pinu. Il-komunita’ parrokkjali tie˙u sehem flimkien mad-Djoçesi kollha f’sa˙ra ta’ Talb lejlet l-G˙id tal-Assunta. Trasport provdut fit-7.45pm. L-Erbg˙a 15 ta’ Awissu: SOLENNITA’ TAT-TLUGÓ IS-SEMA TA’ MARIJA Katina ta’ RuΩarju mill-5am sa nofs il-lejl. Il-Óamis, 16 ta’ Awissu: JUM TA’ TALB GÓALL-VOKAZZJONIJIET – Il-KRUÇJATA EWKARISTIKA Jum ta’ Adorazzjoni g˙all-Vokazzjonijiet fil-Knisja l-Qadima 9.00 a.m. Quddiesa bis-sehem tat-tfal u studenti. Ftu˙ tan-Novena apposta g˙alihom. 4.30pm RuΩarju u Barka Sagramentali fil-Knisja l-Qadima 6.30p.m. RuΩarju meditat quddiem Ìesù Ewkaristija fil-Knisja Parrokkjali b’talb speçjali g˙as-saçerdoti, ir-reli©juΩi u l-gruppi vokazzjonali u tal-abbatini fil-parroçça tag˙na. 7.00 p.m. Quddiesa mill-Arçipriet Dun Frankie Bajada li fiha ssir il-vestizzjoni ta’ l-abbatini ©odda. Mistiedna l- ©enituri ta’ l-abbatini kollha. Janima l-funzjoni l-Kor Lauretana. 7.30 p.m. Mota li t˙abbar il-ftu˙ tal-festa 2007. 8.30 p.m. GÓAJNSIELEMFEST 2007 - imtella’ mill-Kunsill Lokali G˙ajnsielem fil-Misra˙ tal-Knisja b’talent G˙ajnselmiΩ u lokali. Il-Ìimg˙a, 17 ta’ Awissu: L-EWWEL JUM TAN-NOVENA - JUM L-EMIGRANTI 6.30 p.m. RuΩarju 7.00 p.m. Quddiesa mmexxija mill-Arçipriet Dun Frankie Bajada bis-sehem tal-emigranti G˙ajnselmiΩi. 7.45 p.m. Març minn St. Stythians Band minn Cornwall U.K. li tilqa’ lill-Emigranti tag˙na. Wara festin fil-Misra˙ tal-Knisja u Programm mill-istess banda. Din l-attivita’ qed tittella’ bil-kollaborazzjoni tal-Parroçça, tal- Banda San ÌuΩepp u l-Kunsill Lokali ta’ G˙ajnsielem. Is-Sibt, 18 ta’ Awissu: IT-TIENI JUM TAN-NOVENA - JUM IÛ-ÛGÓAÛAGÓ 6.30 p.m. RuΩarju, Salve Regina, u Çelebrazzjoni Ewkaristika. 7.00 p.m. Quddiesa minn Fr. Joshua Muscat bis-sehem taΩ-Ωg˙aΩag˙. Janima l-quddiesa l-grupp karimatiku taΩ- Ωg˙aΩag˙ The Way minn Malta. Wara Ω-Ωg˙aΩag˙ kollha jiltaqg˙u ç-Çentru Parrokkjali g˙al-laqg˙a ta’ ˙biberija. Il-Óadd, 19 ta’ Awissu: IT-TIELET JUM TAN-NOVENA - Jum il-FAMILJA 10.00 a.m. Quddiesa b’talb speçjali g˙all-koppji miΩΩew©in. Isir it-ti©did tal-Weg˙diet taΩ-Ûwie©. Mistiedna b’mod speçjali l-koppji li ΩΩewgu matul din is-sena u dawk li g˙alqu 25 u 50 sena miΩΩew©in. Imexxi Dun Manwel Magro. Janima l-quddiesa bil-kant il-Kor Lauretana. 4.30 p.m. RuΩarju u Çelebrazzjoni Ewkaristika. 5.00 p.m. Quddiesa. Wara ssir il-PreΩentazzjoni tat-Tfal u t-Trabi lill-Madonna fil-Knisja. 6.30 p.m. Manifestazzjoni mit-tfal u l-adoloxxenti fil-Misra˙ tal-Knisja. It-Tnejn, 20 ta’ Awissu: IR-RABA’ JUM TAN-NOVENA - JUM il-ÓAJJA KKONSAGRATA 6.30 p.m. RuΩarju, Kurunella, Salve Regina u Çelebrazzjoni Ewkaristika. 7.00 p.m. Quddiesa minn P. Raymond Camilleri ofm bis-sehem tar-reli©juΩi kollha tal-Parroçça. 8.15 p.m. Març miIl-Banda ‘San ÌuΩepp’ minn Triq il-Ìnien sal-Pjazza tas-Santwarju. 9.15 p.m. Óru© ta’ l-istatwa min-niçça tag˙ha fost kant ta’ innijiet Marjani. L-istatwa titpo©©a ta˙t it-tron tag˙ha. Issir l-a˙˙ar ©abra kbira g˙all-festa ta’ din is-sena. It-Tlieta, 21 ta’ Awissu: IL-ÓAMES JUM TAN-NOVENA – JUM IS-SAÇERDOTI 6.30 p.m. RuΩarju u Çelebrazzjoni Ewkaristika 6.30 p.m. Quddiesa minn Dun Michael Curmi, Saçerdot Novell. Janima bil-Kant il-Grupp tal-Kitarri tal-Parroçça li ©ie ffurmat dan l-a˙˙ar. 9.00 p.m. Març mill-Banda ‘San ÌuΩepp’ li jitlaq mill-KaΩin ta’ l-G˙aqda MuΩikali sal-Plançier fil-Misra˙ tas- Santwarju. Il-Banda tesegwixxi programm muΩikali b’siltiet varji ta˙t id-direzzjoni tas-Surmast Sunny Galea A.L.C.M. u l-Assistent Surmast Frankie Debono. Waqt dan il-programm isir l-iffirmar tat-ti©did tal-Ìemella©© bejn Tolfa u G˙ajnsielem. Festa Madonna ta’ Loreto 2007 39

L-Erbg˙a, 22 ta’ Awissu: L-EWWEL JUM TAT-TRIDU - JUM il-BENEFATTURI 6.00 p.m. G˙asar Kantat. 6.30 p.m. Quddiesa mmexxija minn Fr. Joe Cardona, li fiha l-W.R. Kan. Daniel Xerri, Kappillan ta’ San Lawrenz, jag˙mel l-ewwel priedka tat-Tridu. Antifona u Çelebrazzjoni Ewkaristika 9.30 p.m Lejla Marjana. Jibda lejl ta’ talb, qari u kant bit-tema NaΩaret – Dar il-Óajja! fil-Misra˙ tal- Knisja u jag˙laq fil-11.00 p.m. In˙e©©u lil kul˙add biex jing˙aqad mag˙na fi klima ta’ talb f’ri©lejn Ommna Marija Lauretana. Imexxi t-talb Dun Ìor© Bezzina Kappillan tal-Fontana. Il-Óamis, 23 ta’ Awissu: IT-TIENI JUM TAT-TRIDU –Jum is-SAÇERDOTI 6.00 p.m. G˙asar Kantat. 6.30 p.m.. Quddiesa mmexxija minn Mons. ÌuΩeppi Zerafa, Arçipriet Emeritus, bil-priedka tat-Tridu minn Dun Daniel Xerri. Antifona u Çelebrazzjoni Ewkaristika. 8.00 p.m. Ikla tradizzjonali Maltija fi Pjazza Tolfa. 9.30 p.m. Jibda març brijuΩ min-na˙a ta’ fuq ta’ Triq Simirat u jispiçça ˙dejn il-KaΩin tal-Banda. Jie˙du sehem il-Banda tag˙na “San ÌuΩepp “ kif ukoll il-Banda “Ite Ad Joseph “ tal-Qala. Il-Ìimg˙a, 24 ta’ Awissu: IT-TIELET JUM TAT-TRIDU - JUM IL-MORDA U L-ANZJANI 9.00 a.m. Quddiesa li fiha ji©i amministrat is-Sagrament tal-GriΩma tal-Morda. 6.00 p.m. Fil-Knisja, kollox b˙all-jum ta’ qabel. 6.30 p.m. Quddiesa mill-Arç. Dun Frankie Bajada bil-priedka mill-W.R. Kan. Daniel Xerri, Kappillan ta’ San Lawrenz. Antifona u Benedizzjoni Ewkaristika 9.00 p.m. Març mill-Banda ‘Santa Margerita’ ta’ Sannat li jibda minn ˙dejn iç-Çentru Parrokkjali u jibqa’ sejjer sal- pjazza ewlenija tar-ra˙al. Wara tesegwixxi programm fuq il-plançier fil-pjazza. 9.30 p.m. Dimostrazzjoni kbira u brijuΩa bl-istatwa tal-Madonna tad-Dar li tibda min-na˙a ta’ fuq ta’ Triq l-Im©arr. Iddoqq l-Banda ‘San ÌuΩepp’ ta’ G˙ajnsielem u l-Banda mistiedna ‘Prekursur’ tax-Xewkija. 12.00 a.m Wasla tal-Madonna tad-Dar b’mod uniku g˙al fuq il-Pedestall tag˙ha fil-Misra˙ tal- Knisja fost il-kant u l-briju tal-Poplu G˙ajnselmiΩ. Wirja ta’ ajruplani pirotekniçi. Is-Sibt, 25 ta’ Awissu: LEJLET IL-FESTA 9.00 a.m. Quddiesa kkonçelebrata mmexxija mill-E.T. Mons. Nikol Ì. Cauchi, Isqof Emeritus ta’ G˙awdex li fiha jitkanta t-Te Deum b˙ala radd il-˙ajr lil Alla. 5.15 p.m. Març mill-Banda ‘San ÌuΩepp’ li jibda minn Triq Cordina. 6.30 p.m. Il-Banda ‘San ÌuΩepp’ takkumpanja t-Translazzjoni Solenni. 6.30 p.m. Translazzjoni Solenni tar-Relikwija li titlaq mill-Knisja l-Qadima mmexxija mill-Vigarju Mons Giovanni Bosco Gauci g˙all-Knisja l-Ìdida. Jie˙du sehem il-fratellanzi tas-Sagrament u tar-RuΩarju. 7.00 p.m. L-Ewwel G˙asar Solenni mmexxi minn Mons Vigarju Giovanni. B. Gauci. 8.00 p.m. Quddiesa minn Dun Loret Tabone. Mistiedna dawk kollha li jg˙ixu barra mill-parroçça. 9.00 p.m. Març mill-Banda ‘Mnarja’ tan-Nadur li jibda minn Triq il-Ìnien sal-Pjazza tas-Santwarju fejn tesegwixxi program fuq il-plançier. 9.30 p.m. Març tradizzjonali ta’ lejlet il-festa li jibda minn Triq Óamri, jg˙addi g˙al Triq Fawwara u jintemm fil- Misra˙ tal-Knisja. Il-baned ‘San ÌuΩepp’ ta’ G˙ajnsielem flimkien mal-Banda ‘La Stella’ tal-Belt Victoria jferr˙u lill-poplu preΩenti bid-daqq ta’ marçi brijuΩi. 12.00 a.m. Marija Lauretana, Protettriçi ta’ l-Avjazzjoni. Wirja tradizzjonali ta’ ajruplani pirotekniçi segwita minn wirja spettakolari ta’ loghob tan-nar ta’ l-art ma˙duma minn Virtu’ Fireworks u mΩewqa bil-muΩika. Il-Óadd, 26 ta’ Awissu: JUM IL-FESTA JUM IL-PARROÇÇA 5.00 a.m., 6.00, 7.00 u 8.00 a.m. Quddies . 9.00 a.m. Konçelebrazzjoni Pontifikali mmexxija mill-Ecc. T. Mons Mario Grech, Isqof ta’ G˙awdex li fiha jwassal il-messa©© tieg˙u ta’ tif˙ir lil Ommna Marija u ta’ tag˙lim g˙alina lkoll. Tesegwixxi l-MuΩika l-Cappella Diacono ta˙t id-direzzjoni ta’ Mons. Gwann Galea. 11.00 a.m. 4.45 p.m. 5.45 p.m. Quddies. 5.15 p.m. Març mill-Banda ‘Victory’ tax-Xag˙ra li jibda minn Triq Óamri u jintemm fil-misra˙ tas-Santwarju. Issir il-Ìabra Tradizzjonali g˙all-festa tas-sena d-die˙la minn persuni apposta. 6.30 p.m. G˙asar Solenni ta’ Jum il-Festa mmexxi minn Mons. ÌuΩeppi Zerafa, Arçipriet Emeritus. 6.30 p.m. Març ta’ qabel il-purçissjoni mill-Banda ‘San ÌuΩepp’ li jibda mill-Pjazza tad-Dehra. Meta l-març jasal fil-pjazza ewlenija tar-ra˙al, tibda ˙ier©a l-purçissjoni. Il-Banda ‘San ÌuΩepp’ iddoqq l-Innu tal-Madonna u wara takkumpanja l-purçissjoni b’innijiet reli©juΩi u marjani. 7.30 p.m. Óru© solenni tal-Istatwa Artistika u Devota tal-Madonna ta’ Loreto. Il-Banda S.ÌuΩupp flimkien mal-Kor Lauretana, isellmu lil Ommna Marija bid-daqq tal-Innu Kbir “Alla Vergine di Loreto ta’ A.Pace. Tibda miexja l-purçissjoni. 8.00 p.m. Il-Banda ‘Çittadina Leone’ tal-Belt Victoria tibda març minn Triq il-Mog˙dija u wara hekk kif tasal ©ewwa l-pjazza, tesegwixxi programm muΩikali fuq il-Plançier. 10.25 p.m. D˙ul Trijonfali tal-vara tal-Madonna ta’ Loretu fil-Knisja. Antifona u Çelebrazzjoni Ewkaristika mmexxija mill-Arç.Frankie Bajada bis-sehem tal-Poplu kollu. 11.00 p.m. Març BrijuΩ ta’ g˙eluq mill-Banda ‘San ÌuΩepp’ li jag˙laq dawn il-festi. Il-març jibda mill-Pjazza tad-Dehra g˙all-Pjazza tas-Santwarju. It-Tlieta 28 ta’ Awissu: QUDDIESA TA’ RINGRAZZJAMENT 6.30 p.m. RuΩarju u Çelebrazzjoni Ewkarsitika 7.00 p.m. Quddiesa ta’ ringrazzjament u d˙ul tal-vara ©ewwa n-niçça bis-sehem taΩ-Ωg˙aΩag˙ li sejrin Loreto. 40 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Il-Pussess Sensiela ta’ ritratti mill-isba˙ mi©budin mill-fotografu Joseph Sultana waqt l-©urnata tal-Pussess ta’ l-Arçipriet Frankie Bajda nhar l-10 ta’ Diçembru 2006 Festa Madonna ta’ Loreto 2007 41

Ejja Poplu (Mer˙ba Lill-Kan. Dun Frankie Bajada Phl. L-Arçipriet Ìdid t’G˙ajnsielem) Ejja poplu t’G˙ajnsielem durella nduru f’wisa’, lill-arçipriet ©did mer˙ba nag˙tuh, ir©iel u nisa. Ersqu Ωg˙aΩag˙, id˙lu tfal; ˙a niddefsu a˙na x-xju˙, b’tal-idejn çapçipa wa˙da, x’qed in˙ossu ˙a nuru˙! Lil Dun Frankie Bajada nilqug˙ fostna bl-Osanna, g˙ax huwa f’isem Kristu g˙and Missieru jwassalna. Se jkun ir-rag˙aj ta’ ru˙na, l-g˙assies li jindokrana, f’tar-ru˙, tal-©isem l-g˙eja, nafdawh b˙at-tabib tag˙na. Nuruh rispett, fiduçja, fix-xog˙ol l’ g˙alih nda˙al, biex dmiru sewwa jaqdi m’Alla, u g˙al ©id tar-ra˙al. Din g˙adma iebsa tal-g˙aksa li tgerrimha tie˙u s-snin, ‘mma f’Dun Frank ˙e©©a, karattru, xejn mit-tnejn mhu ser inin! G˙ax l-Ispirtu sew g˙anieh b’Tieg˙u doni tassew sbie˙, u a˙na wkoll ser nweg˙duh g˙ajnuna b’kura©© timlieh. Francis Sultana G˙ajnsielem. 05/11/06 42 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp L-Ewwel Kappillan ta’ G˙ajnsielem Il-Kan. Anton Cauchi Vig. Ìen.

Meta r-ra˙al ta’ By Order G˙ajnsielem sar (sgd) Chief Segretary parroçça g˙alih, bla to Goverment dubju kien je˙tie© Valletta 29thMarch li jkollu Kappillan. 1855 F’dawk iΩ-Ωminijiet Malta u G˙awdex Dun Anton Cauchi, b˙ala Djoçesi wa˙da iben Gulielmu Cauchi kienet immexxija minn u Ursola nee’ Cini kien Mons.Isqof Publiju ordnat saçerdot fl-24 Mattei da Conti Sant. ta’ Settembru,1836. Kien fiΩ-Ωmien li fih flimkien ma’ Dun G˙awdex kien g˙ad ÌuΩepp Agius, minn ma kellux isqof g˙alih G˙awdex ukoll u u dak ta’ Malta kien ir- nassumi li kienu ©ew rag˙aj spiritwali taΩ- ordnati saçerdoti Ωew© gΩejjer. ©ewwa Malta. L- Isqof konsagranti Qabel is-sena kien Mons.Fran©isku 1855, is-sena li fiha Caruana. Cauchi miet G˙ajnsielem sar b˙ala Vigarju Ìenerali parroçça, Dun Anton Onorarju fis-7 ta’ Cauchi kien di©a’ jaqdi filg˙axija tal-15 ta’ Frar r-ra˙al ta’ G˙ajnsielem 1894 ta’ 82 sena u ©ie fil-kwalita’ ta’ Vi©arju midfun fil-Katidral. Kurat, imma bil- Kien joqog˙d fi Triq ˙idma g˙aqlija Pieta(illum Triq Mons. tieg˙u, b’digriet tal-20 ta’ Jannar 1855 u fuq ÌuΩeppi Farrugia) fid-dar numru 98. rakkomandazzjoni ta’ I-isqof, fuq imsemmi, Mons. Publiju Mattei, il-Papa Piju IX (illum Beatu) lill- Jiena personalment in˙obb insejja˙ lill Kap.Dun knisja tag˙na, iddedikata lil Marija Lawretana ©iet Anton Cauchi l-pijunier ta’ l-is- iorja, mhux pero’ mg˙ollija g˙at-titlu ta’ Paroçça, u b˙ala l-ewwel dik b˙ala ra˙al, g˙ax l-istorja ta’ ra˙alna na˙seb kappillan tag˙ha ©ie ipproponut il-Vigarju Kurat li ntilfet fil-ba˙˙ taΩ- Ωmenijiet, iΩda l-pijunier ta’ tag˙ha, Dun Anton Cauchi. l-istorja tal-Parroçça tag˙na.

Dun Anton Cauchi, kif kien isir f’dak iΩ-Ωmien, Infatti rigward l-Isem “G˙ajnsielem” nibtu ˙afna wara l-g˙aΩla tieg˙u b˙ala kappillan, kiteb it- versjonijiet differenti, li ftit jew wisq, ilkoll talba tieg˙u g˙al din il-˙atra lill-Gvernatur g˙andhom mill-verita’, g˙alhekk hu diffiçli IngliΩ li kien irie©i lil Malta u G˙awdex. Cauchi tg˙id liema hija l-verΩjoni eΩatta, iΩda pero’ b˙ala g˙alhekk talab l-Awtorita’ tal-Knisja biex ikollha parroçça, iddedikata lill-Madonna ta’ Loreto, din l-approvazzjoni u fil-fatt iç-Chief Segretary dejjem issemmiet verΩjoni wa˙da, dik tad- tal-Gvernatur ta l-approvazzjoni tieg˙u g˙al din Dehra tal-Madonna lil An©lu Grech, imlaqqam il-˙atra tal-Kappillan Cauchi u g˙addiha lill Mons. “Tax-Xini” minn G˙ajnsielem, li kienet talbitu Isqof. Din l-approvazzjoni li ©©ib id-data tad-29 ta’ jwaqqfilha niçça g˙ad unur tal-Madonna ta’ Loreto Marzu 1855 u d-Dokument illum jinsab fil-Kurja u anke indikatlu l-lokal fejn hija riedet titwaqqaf ta’ l-Arçisqof ma’ l-Atti Çivili fil-Volum 201 -p.25 din in-niçça. tas-sena 1855. Din l-approvazzjoni tal-Gvernatur tinqara hekk; “ His Excellency The Governor is Il-Kappillan Dun Anton Cauchi ˙allielna bil- pleased to approve of the appointment of Sacerdote miktub “li assigurah çertu Salvu Grima, bin Ìor©, Antonio Cauchi to be Parish Priest of the Parish minn Nadur, ra©el xwejja˙, twajjeb u ta’ min Church of Ghain Sielem in the Island of Gozo. jemmnu illi bosta drabi f’˙ajtu sema’ ming˙and Festa Madonna ta’ Loreto 2007 43 ommu , u ming˙and nies xju˙ ta. min joqg˙od Sa mill-bidu tal-parrokat tieg˙u l-Kappillan fuq kliemhom, illi çertu An©lu Grech, imlaqqam, Cauchi kien g˙amel rikors lill-Kurja ta’. Malta “Ta Xini” minn G˙ajnsielem, deheritlu Sinjura biex jitwaqqfu Ωew© konfraterniti, dik tas-SS. ˙dejn l-g˙ajn, imsej˙a “Hajn Salem” u ordnatlu li Sagrament u dik ta’ l-Imqaddes RuΩarju, u sa fejn jwaqqfilha statwa ta˙t it-titlu glorjuΩ ta’ Loreto.(cfr. stajt nifhem jiena, il-konfraternita’ tar-RuΩarju Ìrajjiet il-Parroçça ta’ G˙ajnsielem, miktuba mill- hija amalgamata ma’ dik tal-Madonna ta’ Loreto Arçipriet GuΩ. Zerafa) u difatti g˙adni niftakar li fost il-membri tal- fratelli tar-RuΩarju kont nara fil-medaljuni li kien Kieku ma kienx l-impenn tal-Kappillan Cauchi, ikollhom imdendla ma’ g˙onqhom xi fratelli kienu li rre©istra fil-Kronaka tal-Parroçça tag˙na dak li j©ibu l-figura tal-Madonna fuq id-Dar fil-waqt li xi kien sama’ mix-xju˙ ta’ Ωmienu, ma nafx kemm membri o˙ra kien ikollhom medaljuni bin-Nome setg˙et tibqa’ kredibbli din it-tradizzjoni pietuΩa di Maria.. li ori©inat il-Parroçça ta’ G˙ajnsielem bit-Titlu glorjuΩ tat-Translazzjoni tad-Dar Imqaddsa tal- Il-Proneputi ta’ dan il-kappillan, l-Arç. tax-Xewkija Madonna ta’ Loreto u g˙alhekk jiena n˙obb Dun Anton Grima ˙alla miktub ta˙t il-kwadru- insejja˙ lill-Kappillan Cauchi l-pijunier ta’ l-istorja pittura ta’ dan il-kappillan li jinsab f’wa˙da tal-Parroçça tag˙na . Grazzi Kappillan Anton mis-sagristijiet tal-knisja tag˙na l-qadima din il- Cauchi. kitba: “ Mons. Anton Cauchi resse questa chiesa con zelo, amore, e carita’...dal 24 Dicembre 1842 Il-poplu ta’ G˙ajnsielem kellu xewqa kbira li jara (Vicendario): da parroco dall-4 Aprile al 24 Aprile l-Knisja tieg˙u ssir parroçça u l-˙idma g˙aqlija al 29 Marzo 1864. Elevato a Canonoco della S. tal-Viçi Kurat , Dun Anton Cauchi ˙alliet il-frott Chiesa Cattedrale ed a Vigario Generale di Mons. tag˙ha g˙ax b’digriet tal-20 ta’ Jannar, 1885 il- Pietro Pace. .Mori’ il 15 Febraiao 1894 all-eta’ di 81 Papa (illum Beatu) Piju IX) fuq rakkomandazzjoni anno” u li bil-Malti tinqara hekk: “ Mons. Anton ta’ l-Isqof Mons. Publiju da Conti Sant, g˙amel Cauchi mexxa din il-Knisja ta’ G˙ajnsielem b’Ωelu, il-knisja ta’ G˙ajnsielem parroçça g˙alija.( cfr. im˙abba u karita’ mill-24 ta’ Diç. 1824 b˙ala Vigarju Ìrajjiet GhSielem ta’ Arç Ì‘ Zerafa) . Kurat u b˙ala Kappillan mill-24 ta’ April sad-29 ta’ Marzu 1864 . Mag˙Ωul b˙ala kanoniku tal-Knisja Minn dan naraw li l-Kappillan Cauchi sa minn Katedrali u mbag˙ad ukoll b˙ala Vigarju Ìenerali qabel ma sar kappillan ta’ ra˙alna, kif il-fuq ktibna, ta’ l-Isqof Pietro Pace. Miet fil-15 ta’ Frar 1894 fl- li sa mindu kien g˙adu biss Viçi Kurat stinka biex eta’ ta’ 82 sena. il-knisja tal-Madonna ta’ Loreto ssir parroçça u rnexxielu. Bil-kortesija tas-Sur Lorenzo Zahra li hu mid˙la tal- arkivju fil-Kurja Arçiveskovili ta’ Malta waslitilna Dun Anton Cauchi li ©ie mag˙Ωul l-ewwel fotokopja tar-rikors li l-Kappillan Cauchi kien kappillan ta’ G˙ajnsielem ˙a l-pussess fl-14 ta’ g˙amel meta applika biex ikun aççettat b˙ala April,1855 minn idejn il-Pro-Vigarju Kan. Dun kanonku tal-Kapitlu tal-Matriçi, meta fil-Matriçi Mikiel Sammut, delegat ta’ l-Isqof Sant . F’dak kien hemm vaganti Ωew© kanonikati. Fit-twe©iba iΩ-Ωmien G˙awdex kien g˙adu ma twaqqafx poΩitiva tal-g˙aΩla tieg˙u hemm imsemmija l- b˙ala djoçesi g˙alih u g˙alhekk G˙ajnsielem virtujiet sbie˙ tal-Kappillan Anton Cauchi, li kienet l-a˙˙ar parroçça li twaqqfet meta l-GzΩra jinqraw hekk:” Vitae ac morum honestas, alioque G˙awdxija kienet g˙adha ta˙t il-©urisdizzjoni ta’ laudabilia probatiis”(Cit.Doc.)” Datum in Palatio l-Isqof ta’ Malta, li f’dik l-epoka kif semmejna, Arciepisopali Civitas Valletta . Die 14 Martii kien l-Isqof Sant. 1864). Dan id-dokument jikkonferma kemm ˙alla miktub tajjeb il-pronepputi tieg˙u, l-Arç. Kif jidher mir-re©istri tal-Parroçça Dun Anton tax-Xewkija Dun Anton Grima ta˙t il-qwadru- Cauchi “dam jie˙u ˙sieb ir-ra˙al tag˙na, l-ewwel pittura tal-Kappillan A. Cauchi li jinsab, kif di©a’ b˙ala Viçi-Parroku u wara b˙ala kappillan g˙al xi g˙idna iktar fuq, fis-sagristija tal-knisja Ω-Ωg˙ira 21 sena (ivi) u ta’ G˙ajnsielem. fiΩ-Ωmien li dam f’G˙ajnsielem hu g˙amel diversi opri li fosthom hu ta’ min isemmi l-oqbra fil-knisja Dun Karm Cassar. u fis-sagristija, il-qampiena Ω-Ωg˙ira, pissidi tal- fidda ma˙dum f’Marsilja (ivi) u dak kollu li kull parroçça jkollha me˙tie© g˙as-servizzi tag˙ha litur©içi. 44 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Ghajnsielem Week 2nd December – 10th December 2006 One to Remember ... Ghajnsielem successfully revived an old tradition Joseph Zerafa, pastoral leader of the Ghajnsielem by dedicating 7 days of celebrations to our village. for the last 25 years. The Archpriest Emeritus The activities involved all the main organizations appeared visibly moved during the ceremony. and reached the climax on Sunday 10th December, He thanked all his family and the local people for the liturgical Feast of Our Lady of Loreto. On this their support during his leadership years. At the day, Can. Frankie Bajada was also formally installed end of the 90-minute function, Gozo Bishop Mgr as the third Archpriest of the Ghajnsielem. Kevin Mario Grech made a surprise visit. He spoke for the Cauchi gives a re-collection of the events about this priests and people who were present and expressed memorable week. words of gratitude for Can. Zerafa’s services to the village of Ghajnsielem. A reception was held shortly Day 1 afterwards at the Ghajnsielem Parish Center. Thanksgiving Mass Here, Archpriest Emeritus Can. Joseph Zerafa was to Archpriest J. Zerafa presented with several commemorative gifts from all the main organizations of the village. (Saturday, 2nd December 2006)

Day 2 Photo Exhibition on Ghajnsielem Inaugurated (Sunday, 3rd December 2006)

A photo exhibition depicting the Growth and Development of Ghajnsielem during the last century was today inaugurated at the St Joseph Band Club Hall. The exhibition includes photographs which show the way the locality developed over the years, including the different stages of the Mgarr Harbour, and the building of the parish church. The first day of activities started with a daytrip to The exhibition was taken with great interest from Malta. The group left with the 7.30am ferry and the general public as many revived their memories visited the , Mdina Experience, and experiences during the old times. Some of Birgu Waterfront, the Maritime Museum and the them were seen narrating their youth stories and Inquisitors . The last stop was in Valletta adventures to the young ones. where many took the opportunity to make some Christmas shopping. During the evening, the main Day 3 organisation joined a large number of people at a thanksgiving Mass with outgoing Archpriest Can. Get-Together between the main Organizations (Monday, 4th December 2006)

For the first time ever, all the main organizations of the village met together for an evening to learn about each other’s problems, discuss how to cooperate together and how to help each other in certain activities and events. The get-together event started at 6.30pm at the Ghajnsielem Local Council’s new office in the Apparation Square. Representatives included members from the St Joseph Band Club, Ghajnsielem Football Club, the Festa Madonna ta’ Loreto 2007 45

by the Franciscan Friars, he toured St Anthony’s street and nearby areas, visiting home-bound sick and elderly people. He was also greeted by many who either were passing by or waited for him by the front doors of their homes. In the evening followed a formal moment of comunitary prayer he presided a liturgical celebration. An informal discussion between Can. Frankie Bajada and the people present (and naturally drinks) followed at St Anthony’s Social Centre. The Cultural Committee also organized a Youth Night & Treasure Hunt at the Ghajnsielem Parish Center. Over 40 youths participated in this event.

Franciscans Community, the Parish Church and Day 5 Ghaqda Armar. Mayor Francis Cauchi unveiled an exiting project for the 2007’s Christmas Season A Day dedicated to the which will definitely make Ghajnsielem a main Sick and Elderly attraction for both the Maltese and foreigners. (Wednesday, 6th December 2006) There is also a good possibility that the central government will vote funds in order to guarantee The fifth day of activities was dedicated to the that this projects takes place. The Mayor also sick and elderly. The first activity of the day was invited Ghajnsielem’s new Archpriest Can. Frankie a cultural day trip around Gozo organized by Bajada to start working together on another exciting the Ghajnsielem Local Council. Over 40 people project - this time in the form of a Local Community attended to this activity. The main officials of the Radio. Archpriest Bajada revealed that he was Local Council, St Joseph Band Club, Ghaqda Armar part of the team that started Radio RTK back in and Ghajnsielem F.C. also brought joy to many the 1990’s and he pledged his full support in order elderly and sick people when they visited their to make sure that this project becomes a reality. homes late in the afternoon. The homes visited were During this evening, the local councillors and the selected according solely on the basis of requests club’s representatives also visited the Franciscan made by the families concerned and were primarily Community, the St Joseph Band Club premises and offered to the sick and the elderly confined to their the Ghajnsielem Football Club. homes. The happiness that these visits brought to the homes of the sick and the elderly was tangible. Many wanted to offer refreshments as they chatted about their personal experiences throughout the years .

Day 6 Prize Day, Titular statue Displayed and MTL Music Fest ‘06 (Thursday, 7th December 2006)

Prize-Day

Day 4 The Ghajnsielem Local Council together with Pastoral Visit to St Anthony’s the main officials of St Joseph Band Club and Community and Youth Night Ghajnsielem F.C. attended the Prize Day which took place in the Ghajnsielem Primary school. To (Tuesday, 5th December 2006) commemorate this event, Mayor Francis Cauchi The fourth day of activities started with a Coffee presented a set of books for the school library Morning at the Ghajnsielem Football Club premises. while thanking the School Headmistress for her Meanwhile, Can. Frankie Bajada made a pastoral cooperation and hard work in attempts to give our visit to Franciscan community. Accompanied children knowledge and skills in order to prepare 46 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp them for future life. The Headmistress also took the event with their spontaneous jokes and stories. The occasion to unveil a large canvas print depicting event started with a short video-clip demonstration ‘Our Lady of Loreto’. This grandiose print will be showing the highlights of last August’s feast. situated in a prominent position in the main hall Many were seen chanting ‘Viva x-Xemx’ as the so that all the students can enjoy it. Gozo Minister, video was being played. The show then offered Hon. Giovanna Debono and Gozo Bishop, Mgr. a variety of songs, comedies and dances. Many Mario Grech were also present for the event. were left impressed with the local talent and were left wondering what these youth can offer for Titular Statue taken out of its niche the future. The event ended with a short musical comedy were several members of the Ghaqda Armar dressed as a woman.

Day 7 ‘Premju Gieh Ghajnsielem’ Award for Loreto Galea (Friday, 8th December 2006)

Many people chanted verses and all clapped as the huge protective glass door of the niche was unbolted and opened wide, and the statue was seen emerging forward. The joy and euphoria that surrounded the statue of Our Lady of Loreto is usually only seen in August during the feast. The statue was taken out of its niche as part of the celebrations of the Liturgical Feast and the installation of the new Archpriest on the 10th of December. At the end of Loreto Galea won the 12th edition of the ‘Premju the function the archpriest gave a video-recorded Gieh Ghajnsielem’ for his outstanding contribution message for the emigrants abroad. The video will to the development of the Ghajnsielem community be delivered during the next few days. and in particular for his dedication and commitment to the St Joseph Band Club. Mayor Francis Cauchi MTL Fest 2006 handed the award during a special Gala Dinner organized by the Ghajnsielem Local Council. The 6th day of celebrations ended in style with a three hour live entertainment festival at the Ghajnsielem Parish Centre organized by l-Ghaqda Final Day - Morning Armar. Over 400 tickets were sold as theater hall was packed with people eager too see what the Canon Frankie Bajada installed as young Ghajnsilmizi had to offer. Veronica and Joe d-Dulli entertained the crowd throughout all the Ghajnsielem Archpriest (Sunday, 10th December 2006)

It was a lovely day, bathed in a splendid sun and made all the brighter by the smiles of the hundreds of Ghajnsilmizi that welcomed Can. Frankie Bajada in his new parish. Carcade and Band March

The long-day of activities started with a carcade from the Munxar square. It was formed by parishioners from both Ghajnsielem and Munxar. Festa Madonna ta’ Loreto 2007 47

in style. The choir was formed by members of the ‘Lauratana Choir’, ‘St Anthony Choir,’ ‘Allegro’, ‘Ilhna Smewwija’ of Munxar and ‘Voci Angeliche’ of Xaghra. The church was crowded with people. The front seats were reserved for his close relatives, Honorary Members of Parliament, members of the main organizations in Ghajnsielem and Local Council. A huge congregation also packed the aisle and chapels. Over 1100 people were seated while hundreds of others were left standing. Those sitting in the aisles had the luxury of watching the whole ceremony on one of the 9 plasma screens which Can. Bajada was accompanied by the Chancellor were installed for the occasion. After he had taken of the Gozo Diocese, Mons. Savior Debrincat in possession of “the keys” to the parish church by open vehicle. On his way he made a short stop pushing open its doors he was accompanied by at the St Anthony’s Church and the Lourdes the presiding priest to one of the confessionals of Chapel. The noisy carcade arrived at around the church and sat therein to signify the formal 9.30am and stopped in Chambrai Street where the start of his ministry as reconciler with God. St Joseph Band and the Victory Band of Xaghra Concelebrated Mass followed during which the (his birthplace) welcomed the new Archpriest to rites of installation were carried out. The Gospel Ghajnsielem. Continuous applause and cheers reading was proclaimed and, thereby, he “took were the order of the moment as hundred of people possession” of the pulpit. At the end of the liturgy, accompanied the new Archpriest to the main door Can Bajada was presented with various gifts from where the bishop of Gozo, Mgr Mario Grech invited main local organizations and parish groups. It then him to open the door of the temple. saw the massive congregation out of the church and into the main square where over 2000 parishioners celebrated with a big party!

Final Day - Evening New Warehouse for Street Decorations Inaugurated (Sunday, 10th December 2006) Just a few hours after the ceremony of Installation of Can. Frankie Bajada as the new Archpriest of Ghajnsielem, the Ghajnsilmizi had another reason to celebrate. The 10th of December is the liturgical Rite of Installation and Concelebrated Mass Feast of Our Lady of Loreto - It’s Ghajnsielem Day! After a short speech by Mayor Francis Cauchi Hundreds of people intermingled with the St Joseph outside the main doors, Can. Frankie Bajada bandsmen and a band march started from the Old emotionally addressed the huge crowd and Parish Square and marched into the feast-decorated expressly committed himself to the service of the parish community. Can. Bajada said that he was proud at being offered the opportunity of working in such a wonderful village where the local people were always ready to give him the full support. Can. Frankie Bajada then performed the time-honoured rite of pushing the doors of his parish church open and thereby, amid the cheers of his parishioners, he formally started his pastoral ministry. As he entered the majestic church, impressively decorated for his installation and for the liturgical feast of ‘Our Lady of Loreto’ which also happened to be on the same day, the choir and orchestra welcomed him 48 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

in front of the Ghaqda Armar’s new warehouse an hour later. As the crowd of people gathered around the entrance of the new warehouse, Archpriest Can. Frankie Bajada and Archpriest Emeritus, Mons. Joseph Zerafa made a short speech for the occasion. As the St Joseph Band played the rousing ‘Viva x-Xemx’, amid the cheers and applause of the crowd, it was then blessed and officially opened by Rudolph Cauchi. Members of the Ghaqda Armar popped the champagne bottles and once again it was time to celebrate!

main square then ending in Chambray Street. The Only one word can now describe the 2006 band left the old square around 6.30pm and arrived Ghajnsielem Week - A SUCCESS Festa Madonna ta’ Loreto 2007 49 Diskors ta’ Nostalgija… WIEÓED MID-DISKORSI LI KIEN GÓAMEL L-MIBKI JOE SCICLUNA, GÓALLIEM PROMINENTI GÓAJNSELMIÛ In˙oss li hija ˙a©a wisq tajba aktar sempliçi iΩda ferm aktar sabi˙. li permezz ta’ dan il-MagaΩin MaΩ-Ωmien dehru g˙aqdiet o˙ra li ssupplimentaw li to˙ro© kull sena l-G˙aqda ix-xog˙ol ta’ dawn l-g˙aqdiet aktar qodma. Fil-kamp MuΩikali ‘San ÌuΩepp’, spiritwali dehru l-Legion of Mary, il-M.U.S.E.U.M, u din l-G˙aqda qed dejjem l-kongregazzjoni Marjana li ming˙ajr ˙afna trombi iΩΩid tag˙rif relatat ma’ wettqu ˙afna xog˙ol siewi , xi kultant b’sagrifiççji l-istorja tar-rahal tag˙na, personal tag˙hom. G˙ajnsielem. B’dan l-artiklu se jidher indirizz li kien g˙amel il-mibki g˙alliem G˙ajnselmiΩ Joe Scicluna Fit-1971, fil-kamp rikreattiv u kulturali twaqqfet l- fl-okkaΩΩjoni tal-ftu˙ uffiççjali taç-Çentru parrokkjali G˙aqda Rikreattiva u kulturali g˙al xi snin kienet “Maria Lauretana” fil-21 ta’ Awissu 1992. g˙amlet isem kemm fir-ra˙al u kemm barra bl-attivitajiet li kienet torganizza. Niftakru b’nostal©ija l-“Ìimg˙a ta’ “L-impenn tar-ra˙al tag˙na fost iΩ-Ωg˙aΩag˙ ulied G˙ajnsielem” li ©iet organizzata bejn l-1972-1976. Kienet tieg˙u jmur lura lejn is-snin tletin. Kien f’dan iΩ-Ωmien g˙aqda mmexxija miΩ-Ωg˙aΩag˙ (taΩ-Ωew© sessi) g˙as- li twaqqfu l-ewwel g˙aqdiet, kemm sekulari u kemm servizz tar-ra˙al kollu li ©ibdet fuqha l-interess, mhux reli©juΩi li taw spinta kemm g˙all-edukazzjoni u r- dejjem favorevoli tar-ra˙al kollu. rikreazzjoni tal-©uvintur u x-xebbiet G˙ajnselmiΩi. Forsi hawn min jg˙idlek li d-data tista’ tmur g˙as-snin Kienet idea ©dida u b˙al kull ˙a©a ©dida qajmet çaqliqiet g˙oxrin meta twaqqaf l-istitut San GuΩepp minn Mons. fuq il-˙ajja kwieta tar-ra˙al tag˙na. Wara li din l-g˙aqda ÌuΩepp De Piro u li fi ˙danu twaqqfet il-Banda San g˙ebet mix-xena lokali kien hemm diversi sforzi biex l- GuΩepp fl-1928. IΩda din l-g˙aqda qabdet l-eg˙ruq ideat li ˙olqot din l-g˙aqda ma jintitfux. Fis-snin tmenin tag˙ha f’G˙ajnsielem meta Dun GuΩepp Galea Rapa iç-Çentru Parrokkjali bil-mod il-mod, beda jimla l-vojt fl-1933 da˙˙al fiha element Ωag˙Ωug˙ G˙ajnselmiΩ li li kien jin˙ass. Sar xog˙ol divers, il-participazzjoni mhux biss taha spinta ‘l quddiem iΩda, nistg˙u ng˙idu ta’ ©uvintur u xebbiet ma baqg˙etx ‘taboo’ u diversi bla tlaqliq, ˙elisha minn mewt bikrija. attivitajiet bdew ji©u organizzati b˙al, ng˙idu a˙na, “Mejda ta’ l-Appostli” u l-pageant fi Ωmien l-G˙id Fl-1933, Mons. Gonzi waqqaf l-Azzjoni Kattolika mill-G˙aqda Drammatika f’G˙ajnsielem. Mal-wasla f’G˙ajnsielem b’Dun GuΩepp Galea Rapa b˙ala l- ta’ Dun Mikiel Xuereb iç-Çentru ˙a spinta ‘l quddiem. ewwel Assistent EkkleΩjastiku u s-Sur Anglo Camilleri Bdew ji©u organizzati diversi attivitajiet kemm reli©juΩi b˙ala l-ewwel President. Fl-1936, imbg˙ad twaqqaf kemm kulturali u kemm rikreattivi , F’Mejju ta’ l-1990 f’G˙ajnsielem Footbal Club minn Father Bernard Hersey sar Seminar f’G˙ajnsielem li l-aktar frott tieg˙u kienet u Carmelo Mallia. F’din l-era wkoll twaqqfu s-Sea ir-riΩoluzzjoni li jinbena Çentru Parrokkjali ©did lokali Scouts, moviment kolonjalista li kien ukoll ta’ gid kbir denju kemm iΩ-Ωg˙aΩag˙ kif wkoll g˙all-adulti tar-ra˙al g˙all-©uvintur tar-ra˙al. li setg˙u juΩawh g˙ad-diversi ˙tigijiet tag˙hom. Minn dak iΩ-Ωmien ‘l hawn il-˙idma ta w˙ud minn Hawnhekk missejna fil-qosor il-˙idma fost iΩ-Ωag˙Ωag˙ dawn l-g˙aqdiet rat Ωminijiet sbie˙ u o˙rajn koroh. li twettqet f’dan ir-ra˙al f’dawn l-a˙˙ar sittin sena.” Kien hawn Ωmien, per eΩempju, li l-Banda San GuΩepp ma baqg˙etx tiffunzjona. Il-club tal-football ukoll ©ieli G˙al aktar informazzjoni ara l-Óar©a ta’ Tifkira g˙adda minn maltemp ikreh li qajla rnexxielu je˙les tal-Ftu˙ uffiççjali taç-Çentru “Maria Lauretana” minnu jekk mhux bi sforzi u sagrifiççji kbar. L-Azzjoni Kattolika wkoll g˙amlet Ωmien ta’ raqda wara l-1974 sa l-irxoxt tag˙ha fl-1986 b˙ala g˙aqda g˙all-adulti. IΩda Ωminijiet sbie˙ kien hemm ukoll. Min ma jiftakarx fis-suççessi kbar tal-G˙ajnsielem Football Club fis-snin sebg˙in, frott tal-˙idma g˙aqlija tal-Kumitat ta’ dak iΩ-Ωmien li g˙arfu jtellg˙u team wara ie˙or ta’ players Ωag˙Ωag˙ kwaΩi kollha frott ta’ raΩal twelidhom? U xi ng˙idu g˙all-Banda San GuΩepp li wara r-rovinament ta’ l-1966, ta˙t il-mibki Mro. GuΩeppi Farrugia g˙adiet minn sfidi kbar muΩikali u llum stabiliita b˙ala wa˙da mill-aqwa baned fil-kamp muΩikali lokali. U min ma jiftakarx fiç-Çirklu Virgo Lauretana ta’ l-Azzjoni Kattolika li ta˙t it-tmexxija Ωelanti ta’ Dun Karm Cassar rawwem spiritwalment u sportivament lill-©uvintur tar-ra˙al, l-aktar fis-snin ˙amsin u sittin. Dawk li huma ta’ l-eta’ tieg˙u g˙andhom jg˙oΩΩu dawn il-memorji ta’ Ωmien 50 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Din hija poeΩija mill-isba˙ dwar ir-ra˙al t’G˙ajnsielem miktuba mill-Monsinjur ÌuΩepp Zerafa fl-1972 – bosta snin qabel ma’ la˙aq Arçipriet. Din l-g˙anja Ωgur li ser i©©ibilkhom bosta memorji sbie˙ u nostal©ija speçjalment lil dawk li g˙adhom jiftakru l-˙ajja ta’ dan ir-ra˙al fis-snin sebg˙in. G˙anja lil G˙ajnsielem

Insellimlek ra˙al çkejken F’isem ˙uti I-G˙ajnselmin Din il-g˙anja rrid ng˙annilek G˙anja b’versi mg˙aΩulin. IΩda nhossni ftit imfixkel Mnejn sa nibda ©ie˙ nag˙tik Daqs kemm g˙andek storja kbira Ûgur f ‘xi ˙a©a sa ninsik. L-isem tieg˙ek inti ˙adtu Mill-G˙ajn bnina ta ©ol-Wied, Kemm nies xorbu, haslu ˙wejje©; X’˙argu minnek ilmijiet. Ìie Perellos il-Gran Mastru Bena lo©o˙ anke hwat Kienet g˙ajn il-©miel min tag˙ha B’nuqqas t ‘g˙aqal din spiççat. Bhal ir˙ula l-o˙ra kollha Xtajta o˙ra inti g˙andek G˙andek tempju, g˙alkemm fqir; Hekk imsej˙a x-Xatt I-A˙mar Ma dalwaqt ikollok ie˙or Din fis-sajf kemm ifittxuha Bll wisq isba˙ u iktar kbir. Biex jitba˙b˙u f’dan il-ba˙ar. Sa tkun knisja ta’ stil gotiku Inid Qalbek bil-wisq kbira B’twieqi sbie˙ u bl-iskultura, G˙alkemm zg˙ir, dejjem fer˙an Bil-kampnar fuq il-faççata Kul˙add Iilek ji©i jfittex B ‘koppla forma ta’ kuruna. Biex itti˙ paçi u ser˙an. Knisja o˙ra inti g˙andek Fuq I-art tieg˙ek hemm mibnija Din m’ g˙andhiex xi hafna snin, Zew© t’ idjar arjusi, kbar B’ kunvent mag˙ha li fih ig˙ixu Sabiex fihom inti tilqa Patrijiet, ˙ut Sant Antnin. Lill-iltiema u t-tfal Ωg˙ar. Il-kappella ˙elwa u çkejkna Ìo dirg˙ajk inti wkoll t˙addan Li tinsab fuq ri˙ il-port Bini kbir uΩat bhall-sptar Saret b’ dedika ‘l Madonna Kemm pazjenti rajt ma’ wiççek Ta˙t it-titlu minn ta’ Lourdes Sabu fik it-tieni dar. Sew minn ˙dejn din il-kappeIIa, Kont wkoll fil-gwerra tilqa X ‘xena tidher, kwadru kbir; Skos Maltin u xi G˙arib Dawk id-dg˙ajjes kuluriti fettxu biex jistkennu, Dak il-bahar ikhal nir. Óa te˙lishom mit-ti©rib. Iva dan hu I-port tieg˙ek Kemm turisti hawn fuq artek G˙el-kemm Ωg˙ir iΩda grazzjuΩ Tag˙hom g˙andhom, postijiet BiΩ-Zewwieqa xtajta ˙elwa Kif ji©©ennu bil-©miel tieg˙ek; Veru port wisq KummerçjuΩ Veru belt tas-s˙arijiet.

Gej int tara jew min sejjer Dar int g˙andek biex go fiha Luzzijiet u frajgetini Jigu mg˙allma t-tfal çkejknin Il-vapuri nies i©orru Kemm paçenzja jie˙du bihom Hfief id-dg˙ajjes tal-latini. Is-sorijiet ta’ Sant’ Wistin. Festa Madonna ta’ Loreto 2007 51

G˙ax int qieg˙ed f’tarf’ il-gΩira Biex inkompli fuq ll-muΩika U bil-bahar çirkondat “Beat Group” niesek iffurmaw, Bnewlek torrijieli, fortizza Dana mg˙ajjat m’ G˙awdex kollu Biex l-g˙adu ma jersaqx fl-art. Biex idoqqu u jkantaw. Fuq ir-ri˙ tal-port minn tieg˙ek L-g˙aqdiet tieg˙ek reli©juΩi Bnewlek torri ta’ ©miel kbir Erba’ fil-g˙add, kemm. Jistinkaw Il-Gran Mastru Martin Garzes Biex ‘I uliedek f’˙ajjiet ru˙om Klen ta l-ordni biex isir. Il-quddiem mexjin jaraw. Fejn jispicca l-limiti tieg˙ek Tieg˙ek g˙andek ground tal-football G˙andek torri, xie˙ bis-snin Playingfield u Belveder Dan mg˙aruf b’Santa Çeçilja Ûew© lukandi, pjazzez wiesa G˙adu wieqaf, mhux ˙aΩin. Óadd ma jiç˙ad, g˙ax fid-deher Ódejn il-port ta’ Mgarr ix-Xini Sabiex dak Ii jsir fi ˙danek G˙andek torri, qed inin Ûgur jissemma kullimkien Ma fl-img˙oddi kemm kien jiswa Ûewg riviati int qed to˙ro© Biex ikeççi l-Misilmin. Black and White u G˙ajn tas-Sliem. Dik Chambrai Fortizza soda Dawk uliedek il-ba˙˙ara Fi Ωmien Pinto ©iet mibnija Kura©©uΩi u qalbenin Dawk is-swar ta’ sa˙˙a kbira Kull fejn marrun gie˙ g˙amlulek Biex inbniet kemm swiet tbatija. Ja˙dmu hafna g˙ax beΩlin. Ma xi gmiel t’ arkitettura Dawk uliedek is-sajjieda Il-gardjola u l-kwartieri Kemm maltemp ma’ wiççhom raw Il-porvlista, il-kappella Jew bl-imqadef jew bil-qala U s-sbu˙ija tat-trunçieri. Dejjem ˙admu, qatt skartaw. Ra˙al tieg˙i g˙ax int twajjeb Dawk uliedek gabillotti Wisq ˙anin u ta’ l-g˙ajnuna Dejjem ja˙dmu bla mistrie˙ Tawk l-inkargu sabiex tie˙u Jg˙asqu, isaqqu, i˙awlu Ósieb il-gΩira ta’ Kemmuna. Sew fil-bnazzi, f’ xita ,f’ri˙. Int ukoll tista’ titkabbar Sabiex tie˙u ˙sieb uliedek G˙ax lil G˙awdex g˙amilt ©ie˙ Li llum ˙uma mejtin Dejjem lest Ii tag˙ti sehmek Inti bnejtilhom çimiterju Sejjer dejjem, qatt mistrie˙ Biex Ie ji©u minsijin. Fuq l-art tieg˙ek kien Ii twieldet Ifra˙ mela ra˙al çkejken Dik il-log˙ba tal-ballun B’ daka kollu Ii hemm fik, Mhux ta’ b ‘xejn uliedek zag˙zag˙ Bl-arja pura bin-natura Fuq dal-log˙ob kul˙add mi©nun. Li biha AlIa ried ig˙anik. It-Team tieg˙ek kollu zg˙azag˙ U biex t˙arsek minn kull ˙sara S ‘issa reba˙ kull unur, Lill-Madonna g˙andek int, Fil-kaΩin hemm tazzi u tazzi Ta˙t it-titlu ta’ Loreto Jista’ ara mln imur. Fiha dejjem int emmint Eh bil˙aqq! G˙andek il-Banda Dik l-istatwa ferm grazzjuΩa Taf iddoqq xi kwalita’: F’dawn il-gΩejjer b˙ala m’hemmx Ûew© g˙exieren ta’ bandisti X’ ˙in t˙ares fis-sabi˙ ta’ wiççaÇ Dan Ii jg˙odd mhux kwantita’ Bilfors tg˙ajjat Viva x-Xemx! Veru banda ntonata Insellimlek ra˙al ˙elu Ti©bed nies din bil-mijiet F’isem. ˙uti I-G˙ajnselmin, Daqqet G˙awdex u anke Malta Dina l-g˙anja ridt ng˙annilek Sew programmi u marçijiet. B’versi minni miktubln. U xi ng˙idu g˙all-orkestra Dun ÌuΩepp Zerafa Li ddoqq fil-festa z-zg˙ar, Nisperaw Ii fil-©ejjieni 30 / 11 / 1972 Tibda ddoqq ukoll fil-kbar. 52 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Debono Bakery & Pizzeria

Tel: 2155 2520 Mob: 9982 3695 99229091 ta’ miema The Discount Super Market since 1927 – Still going strong

Lowest Prices For Your Daily Needs

Mgarr Gozo Festa Madonna ta’ Loreto 2007 53 Il-Kavallieri ta’ Sant’ Antnin Fir-ra˙al ta’ G˙ajnsielem kien hawn imwaqqfa diversi g˙aqdiet kemm reli©juΩi kif ukoll profani li llum spiççaw, b˙al ma kienu s-’Sea scouts’, ‘le figlie di Maria’, il - Kruçjatini, il-G˙aqda Kulturali u aktarx xi o˙rajn. Hawn jiena sa nsemmi biss il-Kavallieri ta’ Sant’ Antnin, li tag˙hom g˙and xi w˙ud jinsabu xi ritratti. Jekk g˙adni niftakar sew, din il-g˙aqda jew movimnet li ma nafx x’ tista’ sseja˙lu jidhirli li ©iet imwaqqfa, fil-knisja tal- okkaΩΩjoni taç-çentinarju. patrijiet ta’ ÌieΩu fiΩ-Ωmien li kien sar is-seba’ çentinarju ta’ Sant’ Antnin ta’ Padova meta Daw il-pa©©i l-iktar li kienu ˙adu sehem fiç- fost il-patrijiet kien hawn f’G˙ajsielem. Patri çentinarju u l-aktar fil-purçissjoni solenni li Dionisju Buttigieg u Patri lnnocens Abram, ˙ar©et mill-knisja tal-patrijiet, niΩlet it-triq, allura g˙all-habta tas-snin 1931 u 1932. illum imsej˙a Triq S.Antnin, u g˙addiet mill- Hamri g˙all-Fawwara, u g˙amlet waqfa fil- Fost it-tfal li kienu jilbsu ta’ kavallieri jew ta’ Pjazza, imsej˙ha llum Pjazza Indipendenza fejn pa©©i niftakar li kien hemm Salvu Buttigieg il-Kappillan Mizzi minn fuq il-pulptu g˙amel tal-Bandu, ÌuΩi Ruggier, iben it-tabib ta’ id-diskors taç-çirkustanza. Chambrai, Karmelo Grech tas-surmast, Carmelo Cassar ta’ Mari’ Pawl, Ìanni Vella Kif jg˙idu, x-xitan m’g˙andux ˙alib. G˙al ta’ Musa, Ìi©i Mejlak taç- Clikk, Loreto Rapa din il-purçissjoni çentinarja, barra mill-Banda ta’ l-ittri, Pawlu Attard tat-Testa minn Nadur, La Valette ©ew ukoll xi pa©©i Maltin u waqt Debrincat minn ta’ ÌuΩeppa x-Xelina minn ta’ id-diskors taç-çirkustanza P. Odorik Grima Sannat u forsi xi o˙rajn ukoll. da˙˙al il-pa©©i Maltin u G˙awdxin fil-˙anut Duke of Edinburagh, imlaqqam tal-BieΩel u Dawn il-pa©©i jew kif a˙na konna nsej˙ulhom f’dan il-˙anut it-tfal G˙awdxin tlewmu fuq kavallieri, kienu jilbsu l-kulur çelesti u beritta xi ˙a©a ma’ dawk il-Maltin u ©©ieldu. Biex sewda bil pjuma bajda u bil-mantel tal-bellus jifirduhom Patri Odorik “beda jfajrilhom xi iswed li fih kellu mpin©ija l-emblema tal- daqqa bil-kurdun li kellu mdawwar ma’ qaddu. qaddis ta’ Padova impittra mill-imsemmi P. Milli jidher it-tilwima bdiet mill-kunvent iΩda Innocens Abram. L-istendar tal-pa©©i kien jiena ma nafx kif kienet bdiet u llum g˙adni ukoll çelesti bl-emblema wkoll u li dejjem kien niftakar kif spiççat. i©orru Guzi Ruggier. Naf biss li mbag˙ad il-purçissjoni rritornat Il-˙ajjata ta’ l-ilbiesi kienu xi membri tal-famllja lejn il-knisja tal-patrjiet u ma jidhirlix li hemm Attard imlaqqma tat-Testa li kienu joqog˙du kienet saret xi buΩullotta o˙ra. Triq Palma, li ti©i bejn in-Nadur u G˙ajnsielem, u jekk niftakar sew, huma wkoll kienu il-˙ajjata tad-damask tal-knisja li na˙seb li kien sar g˙all- Kont Mag˙hom 54 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

ELECTRONIC REPAIRS R S G˙al tiswijiet ta’ Mobiles Stereos u kull Apparat Elektroniku ie˙or.

Nispeçjalizzaw fuq Mobiles Prezzijiet tajbin ˙afna Stima qabel ix-xog˙ol b’xejn Ni©bru u nwasslu x-xog˙ol a˙na b’xejn

Mobile: 9900 1854

RS ELECTRONIC REPAIRS Festa Madonna ta’ Loreto 2007 55 G˙ajnsielem Sea Scouts

Lyceum 27, Nadur 68, Victoria 47, Xewkija 25, Xaghra 21 u Zebbuh 15, b’total ta’ 359. B˙ala scouts konna nag˙mlu bosta laqg˙at u attivitajiet, fosthom niftakar is- sehem li konna ˙adna fil-ftu˙ tas-Silver Jubilee Spotrs Ground li kien ©ie inawgurat fl-okkaΩjoni tal-©ublew tal-fidda tar-Re Ìor© V. F’dik il-©rajja a˙na, is-sea scouts fil-parade li g˙amilna fil-grawnd fuq kull beritta, a la ba˙rija ta’ kull wie˙ed minna, kellna mag˙mula, ˙a nsej˙ilha hekk mill-frenΩa tal- karti, parti mill-union jack, u x˙in f’nofs il-grawnd, ing˙aqadna ma’. xulxin, iffurmajna union jack kbir mag˙mul xi ftit pendenti biex jidher mill-©emg˙a faççata Fl-4 ta’ Diçembru, 2006, deher fil-gazettta tag˙na li sa l-istess gvernatur ingliΩ ta’ s-salute l-“Orizzont” deher artiklu li fakkar id-90 sena tieg˙u, u naturalment qlajna çapçip kbir mill-folla mit-twaqqif tal-Moviment ta’ l-iscouts, u jiena preΩenti. billi fi tfuliti, meta kont g˙adni fl-iskola primarja ta’ G˙ajnsielem, kont ukoll wie˙ed mill-membri A˙na b˙ala Sea Scouts, konna nag˙mlu tal-Moviment ta’ l-iskouts, t˙ajjart nikteb ukoll trejning b’ dak li konna nsej˙ulu l-life saving xi ˙a©a dwar il-grupp ta’ l-isouts iffurmat f’ apparatus. . Dan kien jikkonsisti minn ˙abel G˙ajnsielem fil-15 ta’ Ottubru , 1933. fil-g˙oli stirat minn post g˙all- ie˙or u xi ˙add minna fil-g˙oli kien ikun ©o reçipjen, li llum Kif qal sew l-“Orrizzont”, il-Boy Scout Group insejt x’jissejjah , u ©o fih kien jiΩΩerΩaq ,kif ©ia ta’ G˙ajnsielem kien twaqqaf fuq inizjattiva tal- semmejna, minn lok g˙all-ie˙or. Niftakar li darba Patri Fran©iskan Bernard Hersey O.F.M, li kien ippruvajna dan l-eΩerçizzju fi Triq Fawwara minn ukoll g˙alliem tieg˙i tal-latin u ta’ l-in©liz fis- fejn illum joqg˙od Carmelo Grech tas-Sipa, u seminarju minuri . Father Hersey, fit-twaqqif ta’ wie˙ed ra©el o˙xon g˙adda bi minn fuq il-wied dan il-moviment f”G˙ajnsielem , kien mg˙ejjun u wasal sa fejn illum tinsab id-dar tal-Familja mis-Surmast ta’ l-iskola, is-Sur Lorenzo Grech, Falzon;. Dan billi kien tqil ˙afna, fin-nofs kien u b˙ala l-ewwel Scout Master tieg˙u kien ˙ija l- we˙el ©o si©ra tat-tin... kbir, Anton Cassar, li g˙alih illum hija msemmija l-iskola primarja ta’ G˙ajnsielem. Fost ©rajjiet o˙ra niftakar li darba morna fil-kwartieri ta’ l-iscouts, ming˙alija fil-Furjana, Jissokata l-“Orizzont” “li min˙abba li fejn hemm g˙addejna xi tliet tijiem, u fil-jum tar- G˙ajnsielem jinsab qrib il-ba˙ar u anke min˙abba ritorn tag˙na lejn G˙awdex il-ba˙ar kien imqalleb li dan ir-ra˙al kellu, u g˙andu ,rabta kbira mat- u l-lança li biha kellna naqsmu kien g˙aliha tba˙˙ir , kienet ˙a©a minn ewl id-dinja li dan impossibbli biex idda˙˙alna x-Xatt u g˙alhekk il-grupp ikun jikkonsisti f’”Sea Scouts” u dan, g˙addejna minn wara Kemmuna u da˙˙litna ,sa fejn niftakar kien sar fuq su©©eriment ta’ ˙ija Da˙let Qorrot , xtajta li dak inhar jiena rajt g˙all- Anton. ewwel darba. Hemm imbag˙ad ©ew g˙alina u Interessanti nsemmu li fl-1938 f’G˙awdex g˙all-passi©©ieri l-o˙ra xi karrozzi li wassluna kienu jezistu mill-inqas sitt truppi ta’ scouts. fid-destinazzjonijiet tag˙na. Çensiment juri li fid-distrett ta’ G˙awdex kien hemm: G˙ajnsielem 38, Gharb 37, Ghasri 31, D.K.C. 56 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Mumenti mill-Purçissjoni tal-Festa 2006

Ritratti: Joseph Sultana Festa Madonna ta’ Loreto 2007 57

colour 58 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

colour Festa Madonna ta’ Loreto 2007 59

colour 60 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

colour Festa Madonna ta’ Loreto 2007 61 Il-Patriot g˙aref l-Arçipriet Saver Cassar Lill-ARÇIPRIET SAVER CASSAR (Mexxej tal-G˙awdxin fi Ωmien il-FrançiΩi)

Is-sliem g˙alik, Cassar, mexxej qalbieni, li qalbek xejn ma qtajt fi Ωmien il-©arab, g˙onqoq meddejt g˙ax-xog˙ol g˙ax kont ewlieni biex tmexxi ‘l ©ensek fuq min lilu darab.

U ‘l niesek riddha li nazzjon tkun hieni wara snin kbar li tulhom ©idna karab; li jkollhom isqof minn Ωmien hekk kmieni. meta ˙addie˙or nesa, inkella ˙arab.

U fuq l-eg˙dewwa qawwijin FrançiΩi b’ ˙idmitek sfiqa inti ˙ri©t rebbie˙ u kien jixlaqlek l-aqwa ˙ajr u ©ieh.

“Ma l-ebda wiçç ma tawk il-˙ajna IngliΩi, u ag˙ar u ag˙ar insewk ukoll l-G˙awdxin, nies la ma’ ˙uthom huma wisq berdin Jekk l-istorja ta’ ra˙alna nsiet tfakkar xi persona©© storiçi tag˙ha, çertament, il-mag˙ruf Arçipriet Anton F. Attard tal-Matriçi, Dun Savier Cassar, kien wie˙ed minnhom. Dun Saverino Cassar kien il-qalbieni mexxej G˙awdxi li kellu l-˙ila jkeççi l-FrançiΩi minn G˙awdex., u, minkejja l-kura©© u l-˙ila Ii wera fit- taqbida kontra l-barrani, baqa’ minsi minn tant u tant, li sa˙ansitra mill-kompajΩani tieg˙u, in-nies ta’ G˙ajnsielem, fejn l-ebda mafkar, anqas biss xi isem ta’ triq ir-ra˙al tag˙na ma g˙andna tieg˙u.. Biex taqg˙ad, artiklu li kien kiteb dwaru s-Sur Joe Rapa u li kellu çans jidher f’g˙eluq il-mitejn sena minn mewtu, g˙al xi ra©uni mhix mag˙rufa, sa issa g˙adu ma deherx.

Saverio Cassar twieled f’ G˙ajnsielem fi Triq Im©arr krib it-Torri ta’ Santa Çeçilja, forsi f’dik id-dar ,jew qribha, li darba kienet i©©ib l-isem “Cassar Cottage,” nhar id-29 ta’ Diçembru, 1846 u kien mg˙ammed fil-parroçça tan-Nadur, li f’dik l-epoka G˙ajnsielem kien g˙adu jag˙mel parti minnha.

Mhux ˙sieb tieg˙i li nikteb xi artiklu dwar dan il- patriot G˙awdxi , iΩda bill-permess tas-Sur Anton F. Attard, l-awtur ta’ poeΩija li dehret fil-“Óajja f’G˙awdex” ta’ . Nov. 2006.sa n©ib dan is-sonett. 62 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp GRIMA zzopardi Auto centre KIOSK you can find:

Pastizzi Qassatat Pizza Carmel Azzopardi Burgers D i r e c t o r Hot Dogs Rolls Soft Drinks Wine Spirits 107, Triq l-Ewropa, Ice Cream etc Victoria, VCT111, Gozo, Tel: 2156 4110 Mgarr Harbour Tel/Fax: 2155 3715 Tel: 2155 3072 Mob: 7970 6279

MARIO Blue Anchor REFALO Carpenter Bar

Raymond Caruana Street, G˙ajnsilem Pjazza tad-Dehra G˙ajnsielem Tel: 2155 3190 Festa Madonna ta’ Loreto 2007 63 G˙andna xorti kbira li l-Kardinal Ratzinger ©ie mag˙Ωul Papa l-ispiritwalitaÏ ta’ San Benedittu. Kelli x-xorti nassisti g˙al-laqg˙at tal-Kardinali u l-Isqfijiet membri tal-Kongregazzjoni tag˙na li jsiru regolarment nhar t’ Erbg˙a mill- Kardinal Ratzinger li wie˙ed g˙andu jipprepara sew qabel jag˙ti l-parir tieg˙u. Kien ji©i bil-parir tieg˙u dwar xi kwistjoni teolo©ika jew dixxiplinari miktub bil-kalligrafija çkejkna tieg˙u fuq ktieb illegat. Kien jaqrah u mbag˙ad jisma’ lil s˙abu l- Kardinali b’attenzjoni kbira u b’rispett kbir. Fl-a˙˙ar kien jag˙mel sintesi tad-diskussjoni b’mod li kul˙add jibqa’ sodisfatt li l-kontribut tieg˙u ©ie apprezzat. Lill-Papa kien jispjegalu kollox bir-reqqa. Nafu li l-Papa Ìwanni Pawlu II kien jirrispetta ˙afna Dan mar jikteb Mons.Charles J.Scicluna fid-Dawl l-parir tal-Kardinal Prefett. Fran©iskan (Awissu-Settembru 2005): “Kelli x-xorti kbira nsir naf lill-Kardinal Ratzinger f’Ottubru Ipparteçipajt fil-laqg˙at li kien ikollna regolarment 2002 meta ©ejt imsejja˙ mill-mibki l-Papa Giov. ma’ l-Isqfijiet ta’ madwar id-dinja u dejjem apprezzajt Pawlu II biex na˙dem fil-Kongregazzoni g˙ad- il-kapaçitajiet lingwistiçi tal-Kardinal Ratzinger, l- Duttrina tal-Fidi b˙ala Promotur tal-Ìustizzja. interess tieg˙u fil-problemi u l-esperjenzi diversi Ix-xog˙ol tieghi kien li nie˙u ˙sieb ix-xog˙ol tat- tal-Knisja Kattolika u r-rispett kbir lejn kull persuna, Tribunal tal-Kongregazzjoni u bil-preparazzjoni anki f’ sitwazzjonijiet diffiçli. Kelli xorti kbira ©uridika tieghi nipparteçipa fid-deçiΩjonijiet tal- nikkollabora mal-Papa Benedittu XVI u ninnota Kongregazzjoni. Dan kien ifisser li kelli kuntatt fih il-bniedem ta’ Alla; is-saçerdot g˙aqli, g˙aref personali u frekwenti mal-Kardinal flimken mas- , prudenti, seren; l-Isqof b’ sens pastorali raffinat Superjuri l-o˙ra: l-Arçisqof Segretarju u s-Sotto u b’taghlim sod u kompetenti; il-Kardinal li j˙obb Segretarju Patri Joseph Augustiene Di Nola O.P. il-Knisja Kattolika u jirrispetta l-umanita’ fil-verita’ G˙exna f’ mumenti tassew diffiçli min˙abba l- u l-©ustizzja. G˙andna xorti kbira li l-Kardinal mijiet ta’ kawΩi dwar abbuΩi sessawli li waslu f’ Ratzinger ©ie mag˙Ωul minn Alla permezz dawn l-a˙˙ar sentejn. Óassejtni afdat u rispettat tal-konklavi biex ikun suççessur ta’ Pietru. Ma u tg˙allimt minn g˙and il-Kardinal, il-valur kbir niqafx niringrazzja ‘l Alla tal-grazzja li tag˙na bl- ta’ ˙ajja dixxiplinata u serena, imsejsa fuq talb u interçessjoni tal-Papa Gwanni Pawlu II. xog˙ol mag˙mul b’reqqa u b’kompetenza: “Ora et Labore’’(titlob u a˙dem) huma l-pedamenti ta’ (Óajr lid-Dawl Fran©iskan) Awguri… Id-direzzjoni tal-magazine li tohrog l-g˙aqda muΩikali San ÌuΩepp, tifra˙ lil Mons. Alfred Xuereb mill-belt Victoria, iben ta’ Anton Xuereb, G˙ajnslemiΩ, g˙all-˙atra tieg˙u b˙ala it- tieni segretarju tal-Papa Benedettu XVI fil- Vatikan.

Dun Alfred Xuereb ilu ©a mid˙la tal-Vatikan u sal-lum kien jokkupa l- kariga ta’ segretarju ta’ l-Arcisqof Amerikan, James Harvey, il-prefett ta’ “Casa Pontificcia”. Ser ikun wie˙ed mis- saçerdoti li ser jakkumpanjaw lill-Papa fil-laqg˙at mal-personalitajiet li jΩuru l-Vatikan. 64 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Il-Beatu Carlo De Foucauld Pellegrina©© f’Loreto

l-festa tad-Dar ta’ Loreto, li minnha nofsha baqg˙et f’ NaΩaret im˙affra fil-blata u l-parti l-o˙ra mag˙Ωula minnha ©iet trasportata mill- an©li fl-Loreto.”

Kompla jikteb il-Beatu Karlo ‘Dar imbierka hija din li fejn jien immur kuljum;. Dar ma˙buba fejn jiena ninΩel fuq irkopptejja tant spiss, fejn jiena tant drabi adorajt u rçivejt il-Ìisem Santissimu ta’ Ìesù, Din hi dik id-dar fejn Marija u ÌuΩeppi, mitlufin f’ kontemplazzjoni ˙dejn ir-ri©lejn ta’Ìesù mo˙bi, g˙addew sig˙at s˙a˙. Dar, fejn kull ma jmur rat lil Ìesù Bambin f’dirg˙ajn Marija, rat lil Ìesù adoloxxenti, iben mudell ta’ kull tjubija bla qies, Dar li rat lil Ìesù Ωag˙Ωug˙ li laqa’ l-a˙˙ar nifs ta’ ÌuΩeppi, dar li rat lil Ìesù ra©el mag˙mul ja˙dem biex ig˙ajjex lil Ommu Marija, Dar, li g˙al tletin sena semg˙et il-vuçi ta’ Ìesù; Din kienet dik id-dar li fil-qalba ta’ ˙itanha semg˙et t˙abbat il-qalb ta’Ìesù. Hija id-dar li minnha ttella’ talb bla waqfien lejn is-sema.

Din hi dik id-dar li saret tixba˙ il- ©enna, g˙ax fiha s-Sultana ta’ l-an©li, flimkien ma’ l-g˙arus Carlo De Foucauld kien baqa’ iltim minn meta tag˙ha San ÌuΩepp marru jqimu , flimkien ma’ kien g˙adu tfajjel ta’ sitt snin ,u kif hu stess eluf ta’ an©li lil Ìesu s-Sultan tas-sema li jg˙ex kien stqarr, li g˙al tnax -il sena g˙adda ˙ajja fosthom g˙al madwar tletin sena . xettika, aktarx bla xejn twemmin. Fl-1886 hu ˙ass fih bidla profunda, tant li ˙alla g˙al kollox Tkun inti il-˙ajja tal-pjaçiri u taha g˙all-˙ajja ta’ talb u ta’ mbierka , o tg˙akkis. dar qaddisa … U i n t , Wara li kien g˙adda minn ˙afna avventuri O m m i u g˙amel ˙afna vjaggi, mill-Art Imqaddsa M a r i j a , l i mar Franza, u billi kien qed i˙ejji ru˙u g˙as- g ˙ a d e k saçerdozzju ˙tie©lu jmur Ruma . Meta kien tg˙ammar Ruma xtaq li jmur iΩur ‘NaΩaret Taljana’ ji©ifieri s-Santwarju ta’ Loreto. FiΩ-Ωmien li hu kien f’ Loreto ˙abat il-jum 10 ta’ Diçembru (tal- 1897) cioe’ jum il-festa litur©ika tal-Madonna ta’ Loreto.

Charles ˙alla miktub fid-djarju tieg˙u pa©ni mill-isba˙ dwar id-Dar Imqaddsa; “Ilum hija Festa Madonna ta’ Loreto 2007 65 Diskors tal-Papa Ìwanni XXIII LI SAR FIS-SANTWARJU TAD-DAR TA’ LORETO (4-10-62) Il-Familja - Proprju meta ©ejna f’Loreto fl-1900, mad-dinja kienu jidwu t-twissijiet tal-Papa Ljun XIII fuq id- dinjita’ taΩ-Ωwie©, fuq il-˙ajja rΩina tad-dar, fuq ir-responsabilta’ tal-©enituri fl-edukazzjoni ta’ wliedhom. L-eΩempju ˙aj, li fuqu tkellem b’qawwa kbira l-predeçessur tag˙na, ji©ina mill-familja, l- im˙abba u s-sagrifiççju. Ma’ Ìesù u ma’ Ommu Marija ji©i wkoll minn ta’ quddiem San ÌuΩepp, li jie˙u l-ewwel post mog˙ti lilu mill-Providenza t’Alla f’dehra li t˙addan iΩ-Ωminijiet kollha u fil- kobor tal-g˙a©eb tal-isem Mistiku.. Dan hu t-tag˙lim ta’ Nazaret: familja qaddisa, im˙abba mbierka, virtujiet tad-dar, li jo˙or©u mill- ˙e©©a tal-qalb mixg˙ula bl-im˙abba; rieda tajba u ta’ qalb kbira. Il-familja hi l-ewwel post fejn isir ta˙ri© ta’ ˙ajja nisranija: l-ewwel skola ta’ qawwa u L-Inkarnazzjoni, Familja, Xog˙ol ta’ sagrifiççju, ta’ onesta’ morali u ta’ ça˙da personali. Papiet u nies mag˙rufa’ f’kull Ωmien, imqanqlin Hija mixtla ta’ vokazzjonijiet saçerdotali u reli©juΩi minn im˙abba reli©juΩa, waqfu jitolbu f’din il- , u tal-˙idmiet ta’ l-apostolat nisrani tal-lajçi; u kull BaΩilka ta’ Loreto, li tinsab fuq il-g˙oljiet tal-Piçeno parroçça tikseb dinjita’ ©dida u dehra aktar çara, u fejn ixaqilbu lejn il-ba˙ar Adrijatiku. Imqanqlin tistag˙na bil-˙ajja ©dida ta’ erwie˙ li jitwieldu mill- minn fidi m˙e©©a f’Alla u minn qima lejn Omm ©did u jg˙inu fil-grazzja tal-Mulej. Alla u Ommna , huma ©ew hawn f’pellegrina©©, Ix-Xog˙ol xi drabi, fi Ωminijiet diffiçli ˙afna u ta’ qtig˙ il-qalb g˙all-Knisja. Ix-xog˙ol huwa t-tielet tag˙lima ta’ NaΩaret. Dwar il-˙ajja mo˙bija ta’ Ìesù ftit nafu, imma dwar BiΩΩejjed insemmu, fost o˙rajn, il-Papiet Piju II, Pawlu ix-xog˙ol tul dawk it-tletin sena ta’ ˙ajja mo˙bija III, li ta bidu g˙all-Konçilju ta’ Trentu, Piju VII , Girgor nafu biΩΩejjed. Fuq l-eΩempju ta’ Ìesù, g˙oxrin XVI u Piju IX:, u wkoll San Karlo Boromeo, San seklu ta’ KristjaneΩmu g˙enu l-bniedem jag˙raf lilu Fran©isk de Sales, u qaddisin u beati o˙ra biex ikollna nnifsu kollu kemm hu, u jasal biex ikun konxju tad- eΩempji sbie˙, li jqawwulna qalbna. dinjita’ tieg˙u. Il-laqg˙a tal-lum, ta˙t il-˙arsa qaddisa ta’ Marija Jista’ jkun hemm xog˙ol li, g˙alkemm xog˙ol tal- tissu©©erieli tliet ˙sibijiet li l-BaΩilika stess, glorja tal- mo˙˙, jiddependi mill-qawwa fiΩika tal-bniedem. misteru ta’ NaΩaret, tfakkar u tiççelebra, il-misteru ta’ IΩda xog˙ol li hu biss materjali ma hemmx. In-nifs l-Inkarnazzjoni tal-Verb u tal-˙ajja mo˙bija hu innu ta’ l-ispirtu li bih Alla qieg˙ed ix-xbieha tieg˙u ta’ tif˙ir g˙all-familja u g˙ax-xog˙ol tal-bniedem.. nniffsu fil-bniedem g˙andu jag˙ti l-˙ajja lil dak L-Inkarnazzjoni tal-Verb hu l-misteru li fih na˙sbu kollu li jag˙mel il-bniedem - l-g˙odda tal-biedja, meta nitolbu fil-˙in ta’ l-“Aneglus”, talb imlissen il-magni tat-teknika. l-istrumenti tar-riçerka fina. minn erwie˙ tajba, imxerrdin mad-dinja, b’mod G˙all-kuntrarju l-materja tista’ ta˙kem l-bniedem u speçjali , trid tikseb ˙e©©a biex tistieden il-bnedmin tne˙˙ilu s-setg˙a fuq il-li©ijiet li hu stess jirnexxilu ˙a ja˙sbu fuq il-laqg˙a bejn is-sema u l-art, laqg˙a li jsib. biex isse˙˙, l-Iben t’ Alla sar bniedem u fdiena. Imma hu l-bniedem li g˙andu ja˙kem fuq id- Il-misteru ta’ l-inkarnazzjoni jikkonsagra t-tletin sena dinja skond il-kmand tal-bidu: “ Imlew l-art u ta’ ˙ajja mo˙bija ta’ Ìesù, ˙ajja li g˙addieha fis-skiet a˙kmuha”(Gen 1,28) G˙alhekk Alla l-Óallieq, u ta’ NaΩaret ma’ Marija u ma’ ÌuΩeppi. U kif mill- dan il-©ie˙ tal-˙idma tal-bniedem, ukoll dik l- Inkarnazzjoni tibda mill-©did it-triq tal-bniedem lejn aktar çkejkna, ti©i mfakkra u titqaddes bil-˙idma li is-sema pajjjiΩna u l-elevazzjoni tieg˙u g˙ad-dinjita’ g˙amel Ìesù fil-˙anut ta’ NaΩaret. ta’ werriet tas-sema flimkien ma’ Kristu, hekk ukoll mill-˙ajja mo˙bija f’NaΩaret jitla’ innu ta’ tif˙ir g˙ad- (+ Nota Din i-kitba hi t-tieni lezzjoni ta’ l-Uffiççju dinjita’ u l-kobor tal-familja, innu ta’ tif˙ir g˙ad-dmir tal-Qari tas-Solennita’ tal-B.V. Marija ta’ Loreto) qaddis tax-xog˙ol u g˙ad-dinjita’ tieg˙u. 66 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Ftit Ósibijiet Dwar San Ìor© Preca Tikteb in-Nutara Josepha Xuereb

Fit-12 ta Frar 1880, kien hemm min ˙aseb illi kien hemm xi ˙a©a mo˙bija ©ewwa l-Belt Valletta, g˙addejja hemmhekk, u ˙afna bdew isej˙u d-dar il- twieled Dun Ìor© Preca. ‘Lo©©a tal-MaΩuni’. Il-verita’ kienet wisq differenti! Meta Din id data lilna l-Maltin s-Soçjetà’ telqet mid-dar bin-numru sitta, il-laqam ‘tan- g˙andna ©©ieg˙lna naraw numru Sei’, ma baqax adattat, u l-g˙aqda ta’ Dun Ìor© kemm huma ta’ l g˙a©eb bdiet tissejja˙ il-‘Kumpanija’, u s-‘Soçjetà’. Waqt laqg˙a triqat il-Mulej, kemm maΩ-Ωg˙aΩag˙, Dun Ìor© staqsihom xi xtaqu illi tissejja˙ hu tassew minnu dak li l-G˙aqda tag˙hom, u çertu Salvu Muscat mill-Óamru, ig˙idilna missierna San bi tbissima, ˙are© bil-kelma ‘tal-MuΩew’. Lil Dun Ìor© Pawl, fl-ittra tieg˙u lill- g˙o©bitu din, g˙aliex f’muΩew jintrefg˙u l-affarijiet ‘l Efesin, li lilna ‘l Mulej iΩjed prezzjuΩi, l-MuΩew kellu jag˙ti lill-bniedem dak g˙aΩilna fi Kristu sa minn qabel il ˙olqien tad-dinja biex ir-rigal illi huwa tant mixtieq – il-paçi ta’ ru˙u. inkunu qaddisa u bla tebg˙a quddiemu fl-im˙abba… Lill-kelma ‘tal-MuΩew’, Dun Ìor© taha g˙amla iddestinana g˙at tif˙ir tal-glorja tal grazzja tieg˙u li biha Latina u g˙amilha MUSEUM, u kull ittra saret tfisser mliena fil ma˙bub tieg˙u” (Ef. 1,4-6). kelma – Magister, utinam sequatur Evangelium Bir ra©un kollu, din is sena, il membri tas-Soçjetà’ universus mundus, illi tfisser – Mg˙allem, o li kieku tad-Duttrina, mag˙rufa b˙ala MUSEUM, iççelebraw d-dinja kollha timxi wara l-Van©elu tieg˙ek’. Din b’ fer˙ kbir il kanonizzazzjoni tal-Fundatur tag˙hom is-sentenza, skond Dun Ìor©, hu ma kien qraha imkien Dun Ìor© Preca. Il-KawΩa ta’ Beatifikazzjoni tieg˙u ©iet qabel, u ma kien ˙adha minn imkien. mibdija fl-1975. Dun Ìor© kien iddikjarat Beatu fid-9 ta’ Meta il-membri tal-Museum saru jafu illi l-proposta Mejju 2001 mill-Papa Ìwanni Pawlu II waqt quddiesa ta’ se˙ibhom Salvu Muscat kienet intlaqg˙et, s˙abu ta’ Beatifikazzjoni fuq il-Fosos tal-Furjana, Malta. Huwa g˙ollewh fuq l-ispallejn. Infatti kif jiktbu l-membri l- kien ikkanonizzat mill-Papa Benedittu XVI nhar il-Óadd aktar anzjani tas-Soçjetà’ ta’ dak iΩ-Ωmien, çerti Camillo 3 ta’ Ìunju 2007 waqt quddiesa ta’ Kanonizzazzjoni Cozzo, Indri Cortis u Salvu Cassar fost o˙rajn, meta ©ewwa il-Vatikan. g˙ollew lil Salvu Muscat fuq l-ispallejn, huwa qabad Francis Saliba, Superjur Ìeneral tas-Soçjetà tad qoxra ta’ rummiena, tala’ fuq kaxxa u kiteb il-kelma Duttrina Nisranija jikteb “ dejjem osservajt l-ispirtu fidili ‘Musew’ fuq il-koxxa tal-bieb ta’ barra. u umli li bih Dun Ìor© kien jitratta kemm mal-membri L-isem il-©did tas-Soçjetà’ ˙oloq ftit problemi tas-Soçjetà, kif ukoll mal-publiku b’mod ©enerali. Ma min˙abba l-uΩu komuni tal-kelma ‘MuΩew’. Lill- kontx lanqas biss timma©ina qerq la fi kliemu u lanqas MuΩewijiet tal-Gvern infatti, l-isem il-©did tas-Soçjetà’, f’eg˙milu, u dan ikkonfermah wisq tajjeb l-Isqof Galea xejn ma g˙o©bithom. IΩda minkejja l-protesti illi kienu meta fl-orazzjoni funebri qal: “is-sempliçita’ ta’ Dun saru, l-isem baqa’ hemm. Anke aktar ‘l quddiem fiΩ- Ìor© ma tafx ˙lief il-verità, anki meta l-verita xi drabi Ωmien, Dun Ìor© kien ©ie ssikkat mill-Isqfijiet ta’ Malta kienet tkun kontra tieg˙u” (28 ta’ Lulju 1962). sabiex ine˙˙i l-isem, iΩda ma kienx irnexxielu peress illi Fil-fatt it-tjubija u l-karattru ˙elu ta’ San Ìor© Preca kul˙add kien sar isej˙ilhom ‘tal-Musew’. Wara kollox, kien il-fattur illi kien ji©bed ˙afna nies warajh. Ta’ min bit-tifsira li San Ìor© Preca qieg˙ed fil-kelma, is-sens nammirawh ukoll g˙aliex minkejja d-diffikultajiet illi kien wie˙ed ©did, u min beda jikteb il-kelma kif g˙andu ltaqa’ mag˙hom matul ˙ajtu, speçjalment min˙abba l- jiktibha, dejjem fehem li ma g˙andu qatt jikteb ‘MuΩew’, problemi ta’ mard illi kellu fi tfulitu, huwa qatt ma qata’ iΩda ‘Museum’, u lill-membri tas-Soçjetà ma jsej˙ilhomx qalbu. Kien bniedem ftit dg˙ajjef f’©ismu, u fil-fatt meta ‘MuΩewmini, iΩda ‘Musewmini’. kien qieg˙da toqrob il-©urnata illi kien sejjer j©i ordnat saçerdot, tabib mag˙ruf ta’ dak iΩ-Ωmien: Profesur Enrico Meli, ma’ kienx tah aktar minn sitt xhur ˙ajja, peress illii qallu li Dun Ìor© kellu l-pulmun tax-xellug di©a niexef. IΩda madanakollu, huwa fieq g˙all-©urnata hekk importanti ta’ ˙ajtu, u skond Dun Ìor© stess, dan il-fejqan kien jafu mhux lit-tobba jew lill-mediçina, iΩda lil San ÌuΩepp. Fatt interessanti huwa kif ing˙ata l-isem tas-Soçjetà tal-MUSEUM. Fil-bidu, is-Soçjetà’ bidet tikri dar bin- numru sitta ©ewwa Triq Fra Diegu, il-Óamrun, bir-renta ta’ tmien xelini fix-xahar, biex il-membri tag˙ha jiltaqg˙u hemm, u ma damitx ma’ ˙ar©et il-laqam ‘tan-numru Sei’. Min˙abba din id-drawwa illi lid-dar isej˙ulha b’numru, Festa Madonna ta’ Loreto 2007 67 Eku tal-kanonizzazzjoni ta’ Dun Ìor© Preca Jikteb Ivan Farrugia Dun Ìor© irnexxielu jifta˙ it-teΩori tal-Kelma ta’ Alla u jg˙addihom lill-poplu. Dan g˙amlu fi Ωmien meta din kienet xi ˙a©a diffiçli peress li f’Malta ma kienx hawn Bibbja bil-Malti. Hu stess kien jag˙mel traduzzjoni tal-Kelma ta’ Alla u jg˙addiha f’idejn ir©iel u nisa lajçi. Din kienet xi ˙a©a verament ©dida g˙al Ωmienu. Hu kien saçerdot li fehem u po©©a fil-prattika minn qabel dak li l-Knisja kienet se tipproklama fit-tag˙lim tag˙ha fil-Konçilju Vatikan II. Din l-im˙abba lejn il-Kelma ta’ Alla tidher ukoll fil-kitbiet tieg˙u. Kemm tkun ˙a©a sabi˙a li a˙na wkoll, b˙al San Ìor© Preca, jkollna m˙abba kbira lejn il-Kelma G˙adhom f’mo˙˙na lkoll iç-çelebrazzjoni sbie˙ li ta’ Alla. Din l-im˙abba tag˙na lejn l-Iskrittura saru marbuta mal-kanonizzazzjoni ta’ Dun Ìor©. tidher fil-mod kif nisimg˙u x-xandir tal-Kelma Xi w˙ud minna kienu preΩenti sa˙ansitra f’Ruma, fil-Knisja, fil-qari u fil-meditazzjoni ta’ l-Iskrittura fosthom anke xi tfal minn tag˙na. O˙rajn kienu speçjalment fil-familji tag˙na. Jalla l-eΩempju ta’ preΩenti g˙aç-çelebrazzjonijiet li saru kemm San Ìor© Preca jimliena bil-˙e©©a u bl-im˙abba f’Malta kif ukoll G˙awdex. Ûgur li g˙adha g˙all-qari tal-Kelma ta’ Alla. quddiem g˙ajnejna x-xbiha ta’ San Ìor© Preca Nie˙du din l-opportunita’ biex minn qalbna mdendla mal-faççata tal-BaΩilka ta’ San Pietru nirringrazzjaw lil dawk kollha li g˙enuna matul fil-Vatikan. Ûgur li g˙adhom jidwu f’widnejna din is-sena b’mod speçjali l-©enituri li j˙e©©u lil l-kliem li qalilna l-Papa Benedettu XVI bi lsien uliedhom ji©u l-Museum regolari. pajjiΩna. Ilkoll kemm a˙na fra˙na b’dawn iç- çelebrazzjonijiet. U kellna ra©un nifir˙u li wie˙ed Minn qalbna nawguraw lil kul˙add il-festa t-tajba. minn ˙utna, Malti b˙alna, ©ie mg˙olli g˙all-qima Jalla l-Mulej, bl-interçessjoni ta’ Ommna Marija ta’ ta’ l-artali. Loreto u ta’ San Ìor© Preca jkompli jitfa’ fuqna l- barka tieg˙u. Issa, biex dak li g˙exna f’Ìunju li g˙adda ma jsirx biss tifkira li bil-mod il-mod tibda tintesa, jixraq li nkomplu nΩidu fl-im˙abba tag˙na lejn dan il-qaddis Malti u nimitawh fl-im˙abba tieg˙u lejn Ìesù. G˙all-grazzja ta’ Alla kellna numru sabi˙ ta’ persuni li xtraw jew issellfu mill-Museum tag˙na kotba dwar il-˙ajja ta’ Dun Ìor© kif ukoll kotba miktuba minnu stess. B’hekk saru jafu a˙jar lil Dun Ìor© u allura jservi g˙alihom ta’ mudell. Hemm ˙afna x’nitg˙allmu minn Dun Ìor© u x’nimitaw fil-˙ajja tieg˙u. Hawn ser insemmu aspett wie˙ed biss: l-im˙abba tieg˙u lejn il-Kelma ta’ Alla kif miktuba fl-Iskrittura. 68 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Apprezzament b’Tifkira: An©lu Camilleri (1910-2005) Tag˙rif mi©bur minn Francis Sultana

Fit-13 ta’ Frar, istandard liebes iΩ-Ωimarra. Kont membru fil- g˙eluq is-sentejn “Ferg˙a Ìuvintur” fl-Azzjoni Kattolika, mmexxija li ilni li ˙allejtkom minn Dun ÌuΩepp Galea Rapa, u wara minn Dun biex ning˙aqad mal- Karm Cassar. Ta’ spiss konna nag˙mlu ˙ar©iet Mulej,ftakart ˙afna g˙al xi santwarju. Kont ukoll msie˙eb fil-Le©jun fikom, g˙eΩieΩ qraba ta’ Marija: u nies li tafuni. Xtaqt nqajjem xi tifkiriet li “F’dan l-ambjent Ωew© Le©junarji jsa˙˙una fl-g˙aqda nhar ta’˙add tilma˙ g˙addejja, tag˙na ma xulxin, biex il-Kittieb ma’ Joe Zerafa ma nintesewx. ntbag˙tu minn Brother Calleja.

Jien, An©lu Camilleri, twelidt fid-dinja tag˙kom Marru jΩuru nies fl-in˙awi fl-4 ta’ Jannar 1910, fir-ra˙al ta’ G˙ajnsielem, u l- l’ilhom ©ewwa s-snin twal, kappillan Dun Fran©isk Mizzi, li kien g˙adu kif biex kif jistg˙u jsabbruhom, ˙a l-pussess, g˙aqqadni max-Xirka Militanti tal- g˙ax tant saru jixb˙u ‘t-tfal! Knisja, permezz tal-mag˙mudija. Ta’ sitt snin bdejt nterraq lejn l-iskola primarja tar-ra˙al, fejn minn G˙al g˙add ta’ snin kelli l-kariga ta’ President fl- hemm, g˙addejt g˙as-“Central”. Kont in˙obb Appostolat tal-Lajçi.˙adt sehem f’pellegrina©©i ingiddem il-lapis waqt li inniΩΩel ˙sibijieti dwar xi g˙al Ruma u g˙al Lourdes, u Ωort ukoll Spanja. ©rajja li g˙addejt minnha. Hekk, ng˙idu a˙na: Kif ©a g˙idtilkom, kont ng˙addi ˙afna mill-˙in Qabel Malta ˙aduni, liberu qalb il-kotba u fil-kitba. Niftakar li ˙allejt xi tfajjel ta’xi g˙axar snin, kitba fuq San Stiefnu u Santa Bri©ida, u versi fuq fuq dg˙ajsa tal-Latini, tfuliti, niesi u ra˙al twelidi, li lkoll baqg˙u fid-dlam mg˙obbija bi frott bnin, tal-iskritti li ˙aΩΩiΩthom fihom.

Bag˙tuni nixtri l-ftajjar Xi ˙a©a li kont nehda fiha bil-kbir, kienet il-˙ar©a minn g˙and Çensu, fil-qrib, bir-rota. Kont nist˙ajjel lin-nies jag˙tu dik id-daqqa kellu xe˙ta jag˙milhom, t’g˙ajn minn ta˙t lejn il-©orf (g˙ax jien ma kontx xi g˙ax flus bihom i©ib. wie˙ed minn dawk tad-dieta) fuq trijanglu irqiq tal-˙adid, mwieΩen minn Ωew© roti dg˙ajfa bl- Ittella’ l-qlug˙ u tlaqna, ispowks. kul˙add feta˙ is-sorra, kilt kisra ˙obΩ bil-ftira, Imma jien, b’wiççi dejjem da˙kan, n˙ares lejn it- u l-ba˙rin g˙amlu s-saborra. triq ta’ quddiemi, ma tantx kien jimportani. It-tieni u l-aqwa pjaçir kont nie˙du mis-sajd bil-qasba. Wara xi tliet snin ng˙allem G˙ajnsielem (g˙ax Kull nhar ta’ Sibt kont issibni x-Xatt l-A˙mar, qisni bil˙aqq il˙aqt g˙alliem fl-1927) ordnawli, bil- l-eremit, nillixka g˙al xi burqax, sparlu, g˙arusa kortesija kollha, biex inkompli naqdi dmiri fl-iskola jew ludi. F’wa˙da minn dawn is-sajdiet g˙ixt it- tan-Nadur. Hemm wa˙˙alt seba’ snin, li ma tulhom tra©edja tat-tfig˙ tal-bombi fuq forn f’ta’ Sannat. morna fl-iskola Primarja l-©dida, fi triq it-Ti©rija. Wara dan, na˙seb li xi ru˙ twajba ˙ennet g˙alija,biex U la qed insemmu l-forn, ma jistax ma ji©ikx sibt ru˙i ng˙allem mill-©did f’ra˙al twelidi. f’mo˙˙ok il-˙obΩ Malti, li m’hemmx aqwa minnu g˙ajr il-“ÓobΩ tal-An©li”. Tinsewx jien, An©lu, Minn qaddisi kont mi©bud ˙afna lejn g˙aqdiet mis-sema nselli g˙al kul˙add, speçjalment g˙al reli©juΩi. M’˙abbaf’hekk, x’u˙ud kienu jqisuni rett qraba, ˙bieb u dawk li jiftakruni, g˙ad li llum bosta iΩΩejjed, u forsi xi ftit stramb. Ta’ eta bikrija d˙alt minn s˙abi ©a qasmu “d-date-line”, u jinsabu n- soçju tal-MuΩew. Kont n˙obb ng˙in il-quddiesa ta’ na˙a tag˙na. Dun ÌuΩepp Galea (tal-Erbg˙a) u nakkumpanja lil Dun Alfonz Mizzi fil-Vjatku, billi nΩomm l- Sa˙˙a. Niltaqg˙u! Festa Madonna ta’ Loreto 2007 69 Iç-Çirklu tal-Azzjoni Kattolika “Virgo Lauretana” I ç - Ç i r k l u “ Virgo Lauretana” li kien jinsab fi Triq G˙ajnsielem(illum Triq Ramon Perellos”)kien l- ewwel post li kellha l-Azzjoni Kattolika f’ G˙ajnsielem meta ©iet imwaqqfa fis- sena 1933, allura tliet snin biss wara li kienet ©a mwaqqfa f’Malta u li fis-sena 2005 fakkret il-75 anniversarju mit- twaqqif tag˙ha. Kien fiΩ-Ωmien il-parrokat tal- Kappillan Fran©isk Mizzi li kien infeta˙ l-ewwel çirklu tal-ferg˙a tas-subien u li kien i©ib l-isem “Virgo f’G˙ajnsielem , li g˙alihom kien jattendi wkoll Mons. Lauretana” u li kellu b˙ala Assistent ekkleΩjastiku Isqof Gonzi . Dun ÌuΩepp Galea Rapa, id-Direttur lil Dun ÌuΩepp Galea Rapa, b˙ala President is-Sur ta’ l-Istitut kien jipprovdi xi orkestrina jew almenu An©lu Camilleri u b˙ala Segretarju s-Sur ÌuΩeppi xi pjanista ta˙t id-direzzjoni tas-Surmast Nazzareno Gassar u fost diri©enti o˙ra is-Sur Tortell, li kif Formosa, refu©jat ukoll malti li matul l-gwerra l kien jidhirli, kien xi “Post-Master fill-Posta.tax-Xatt. joqg˙od fostna fi Triq il-Fawwara, G˙ajnsielem. L-ewwel lokal li fih beda jilqa’ Ω-Ωg˙aΩag˙ u Kien Dun Salvin Bartoli li ˙e©©e© fostna t-tixrid t-tfal kien kif ©a semmejna f’dik il-parti tat-triq li ta’ l-istampa t-tajba, li da˙˙al fostna t-teatrini, il- llum i©©ib l-isem Triq “Ramon Perellos” u l-jum tal- priedka tat-tifel fil-Milied, u li g˙adha ssir sallum. ftu˙ tieg˙u kien is-27 ta’Ìunju 1933 u ©ie mbierek u Hu kien jikteb rapporti kull xahar, sbie˙ u dettaljati ikkonsagrat lil-Qalb ta’ Ìesù mill-E.T. Mons.Mikiel dwar dawk l-attivitajiet li kienu jsiru mill-aspiranti Gonzi meta kien l-isqof ta’G˙awdex. fiç-çirklu u biex jo˙loq divertimenti g˙at-tfal ©ab dik li a˙na konna nsej˙ulha “lanterna ma©ika” , li Ma niftakarx meta l-A. K. fet˙et il-ferg˙a tax- hekk g˙adni niftakar sew, kienet tixg˙el bill-gass u xebbiet ,naf biss li kienet ta˙t it-tmexxija ta’ Dun ˙alli mbag˙ad g˙ad-da˙k tat-tfal meta bija hu kien Alfonz Mizzi li kien ilaqqa’ l-membri tieg˙u bniet fis- jurihom xi film silent imma umoristiku. sagristija tal-knisja l-©dida, fejn il-˙addiema tag˙ha kienu j˙allu l-g˙odda tag˙hom. Mal-ftu˙ tas- sena soçjali ©dida tax- xahat ta’ Ottubru 1949, Dun ÌuΩepp Galea Rapa g˙adda t- Il-ferg˙a ta’ l-Aspiranti subien kienet ˙adet tmexxija taç-Çirklu “Virgo Lauretana” lis-saçerdot xejra ©dida matul it-tieni gwerra dinjija bil-˙idma novel Dun Karm Cassar , li kompla jibni fuq dak li g˙aqlija ta’ qassis novel Malti, refu©jat fostna, Dun kienu bdew ta’ qablu . Dun Karm ,allura, kien imexxi Salvino Bartoli Galea, li pero’ wara ftit taΩ-Ωmien li l-ferg˙a ta. l-aspiranti u tal-benjamini u dik tas-soçi kien fostna ©ie ma˙tur mill-Arçisqof Gonzi b˙ala l-kbar u wkoll g˙al xi Ωmien dik tal-miΩΩew©in. editur tal-“Le˙en is-Sewwa” Billi l-ewwel lokal li kien iservi b˙ala çirklu fil- Dan il-qassis g˙aref u ˙abrieki g˙al a˙˙ar gwerra g˙adda g˙al g˙and xi refu©jati u mbag˙ad da˙˙al ˙afna attivitajiet fost it-tfal tag˙na li bihom g˙and familja privata , l-A.K. irrnexxiela tikri minn ©ibidhom lejn l-A. K. . Kien Dun Salvin li f’G˙awdex g˙and Ìanni Grech ta’ Summara lok ta’ abitazzjoni, da˙˙al dawk li konna nsej˙ulhom il-Gari Katekistiki li kien bieb ma’ bieb fejn kien l-ewwel çirklu u li kellhom il-bidu tag˙hom fl-Istitut ta’ San ÌuΩepp 70 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp bil-ftu˙ regolari ta’ kuljum , barra mill-laqg˙at ta’ nuqqas ta’ finanzi l-binja ma se˙˙itx, minkejja li formazzjoni spiritwali, bdew isiru wkoll indoor u kienet saret il-pjanta mis-Sur John Baldaccino , outdoor games u b’hekk iç-çirklu sar aktar speçi ta’ Senglean , u iffirmata mill-perit Refalo mill-Belt oratorju milli lokal ta’ laqg˙at biss; minkejja ç-çokon Victorja u wkoll approvata mill-Bord ta’ l-Estetika. tal-lokal fih kienu jsiru wkoll festini g˙ad unur Biex jin©abru fondi g˙all-binja adattata g˙all- ta’ San Ìwann Bosco, ta. San Duminku Savio, tal- laqg˙at u g˙all-attivitajiet o˙ra, u l-˙sieb kien li Premjazzjonijiet u tal-Benefatturi. din il-binja tkun imsejha DOMUS MARIAE, kienu G˙all-©ie˙ ta’ l-istorja hu sew li nsemmu l-g˙aqda saru diversi tentattivi, li fosthom hu ta; min isemmi, ta’ l-Abbatini li fiç-çirklu kelhom il-lezzjonojiet ta’ l-ittra mibg˙uta lil Kardinal Francis Spelmen ta’ spiritwalita’, tal-litur©ija u tal-galateo; fih kienu jsiru New York, izda t-twe©iba g˙aliha li ntbg˙atet mill- wkoll il-kwiΩΩiΩ, il-wiri ta’ filmini bil-pro©ector, is- uffiççju tieg˙u kienet, li huma kienu jg˙inu biss bil- “silent u sound films” ,it-tims tal-futbol u tat-tenies u mediçini u bil-©obon, ˙a©a li jekk qed niftakar sew bosta attivitajiet o˙ra, li b’nostal©ija g˙adhom sallum kienet imsejha l-“Care”. isemmu l-Old Boys, li bil-mijiet ma’ tulek ja Ωmien Billi l-lokal ta’ Ìanni Grech kien Ωg˙ir wisq u kellhom xi konnessjoni ma’ l-A. K. u ng˙id ukoll li b’ li kien ©ie wkoll mitlub mis-sidien li xtrawh, minn inizzativa ta’ Fredu Agius kienet idda˙al l-uΩu tat- ta’ Grech g˙adda g˙al dak tal-familja Zerafa fl- tessera u b’dik ta’ ˙u˙ Carmelo (it-tnejn illum huma istess triq u mbag˙ad mill ©did bil-koperazzjoni tal- emigranti ) kien beda jiççirkola speçIi ta’ bulletin Kappillan Espedito Tabone b’ kuntratt li sar mas-Sur miktub bl-idejn li kien i©ib l-isem ‘Qalb Wa˙da. Fonz Borg u bis-sehem li ta l-Kappillan Xerri u Dun Ng˙id li hu ta’ onur g˙all-A.K.. li mill-1933, ji©ifieri Karm Cassar u persuna o˙ra li mhix lilna mag˙rufa mit-twaqqif tag˙ha il-quddiem, il-vokazzjonijiet l-A.K. kisbet lokal ie˙or ikbar b’kuntratt g˙all-sittax li kellna fil-parroçça tag˙na kienu kollha membri il-sena flistess Triq ukoll, fejn illum tinsab il-˙idma fi; ˙dana, ibda minn Dun Karm Cassar, il-mikbi teratewpika mill -Eden Foundation. Dan il-lokal ©did Provinçjal P.atri Ferdinando Mercieca O.F.M. Kon., darba kien jintuΩa b˙ala l-ewwel skola primarja ta’ Dun Tarcisju Attard, il Arç Kan. Dun ÌuΩepp Zerafa G˙ajnsielem. . Dan il-kuntratt kien beda jorbot fill-20 u li mag˙hom nistg˙u nΩidu lil Fr. Charles Wichman ta’ Mejju 1959 u li skada fil-20 ta’ Mejju 1975. O.F.M.li kien rebbie˙ f’wa˙da mill-gari katekistiki u Min˙abba n-nuqqas ta’ lokal u min˙abba na˙seb li wkoll lil Fr.Cherobin Galea iben il-ma©©ur ra©unijiet o˙ra Dun Karm Cassar li mexxa l- tal-pulizija, is-Sur Salvu Galea. A.K.ta’ra˙alna g˙al 26 sena kontra qalbu kellu jer˙i B’inizzjattva ta’ Azzjoni Kattolika fiΩ-Ωmien il- din l-attivita’ qaddisa u g˙alhekk kollox donnu miet Kappillan Dun Manwel Xerri iç-çirklu g˙amel kisba b’mewta naturali u g˙alhekk bil-kunsens ta’ l-Ecc T. kbira meta b’kuntratt li sar fis-7 ta’ Lulju 1954 kien Mons Isqof Nikol G. Cauchi t-tamir kollu taç-çirklu ˙a b’çens perpetwu bi ˙las ta’ 10 liri sterlini fis-sena, g˙adda g˙and l-Uffiççju Parrokjali u b’hekk spiççat, biçça art kbira fil-qalba tar-ra˙al tag˙na ming˙and dik li nistg˙u nsej˙ulha t-tieni faΩi taç-Çirklu “Virgo il-Kurja ta’ l-Isqof ˙dejn il-knisja l-©dida, biex tkun Lauretana”, sa kemm imbag˙ad fis-sena 1983 bdiet tista’ sservi b˙ala grawnd u g˙all-binja ta’ lokal era ©dida g˙all-A.K. ta’ G˙ajnsielem, immexxija g˙at-tag˙lim; il-grawnd sar u g˙adu jifunzjoni biss minn diversi Assistenti Ekklesjastiçi. ta˙t aspett ie˙or mill-kien ma˙sub, izda min˙abba Mill-istorja ta’ L-Azzjoni Kattolika ta’ G˙ajnsielem Festa Madonna ta’ Loreto 2007 71 Memorji mill-Img˙oddi John Cassar jiktbilna minn Sydney

Twelidt ir-Rabat, trabbejt ir-Rabat, gejt edukat Niftakar ukoll l-g˙ajn li kienet teΩisti fil-©emb tat- ir-Rabat imma g˙andi affinita’ kbira mar-ra˙al sabi˙ triq. Niftakar il-˙anut ta’ Çensu l-Malti u dak taz-ziju ta’ G˙ajnsielem. Dan qieg˙ed ng˙idu g˙ax tassew Kelinu, l-Ideal Store u l-˙anut tax-xorb li kien ma’ in˙obb ir-ra˙al ta’ G˙ajnsielem u dak kollu li g˙andu ©embu’. Dak iz-zmien ma tantx kont issib ˙wienet x’jaqsam mieg˙u. fir-ra˙al u n-nies kien ikollhom imorru r-Rabat Missieri, Anton trabba G˙ajnsielem u g˙ex sabiex jakkwistaw dak li kien ikollhom bΩonn hemm g˙al bosta snin. G˙al iktar min 40 sena missieri Pero’ l-iktar li kien g˙al qalbi kien il-log˙ob tal- kien g˙alliem fl-iskola primarja ta’ G˙ajnsielem u futbol speçjalment meta t-tim ta’ G˙ajnsielem kiseb g˙al zmien twil kien is-surmast kemm ta’ l-iskola ir-reb˙ tal-kampjonat sabiex tela’ fl-g˙ola divizjoni tas-subien kif ukoll tal-bniet. Illum l-iskola primarja tal-futbol G˙awdxi . Jien kont membru ta’ dak it- tar-ra˙al giet imsemmiha g˙ad-unur tieg˙u. tim jekk sejjer sewwa fl-istagun ta’ l-1963-64 . Kemm Jien niftakar sewwa dawk iΩ-Ωminijiet ta’ dari kienu fer˙u l-partitarji . Naf li t-tim ta’ G˙ajnsielem g˙ax kont inΩur lin-nanniet u z-zijiet ©o Triq il- kiseb ikbar successi minn hekk, pero’ dan gara wara Fawwara ta’ spiss. Gieli anke kont nakkumpanja lil li jien emigrajt lejn l-Awstralja fis-sena 1964. missieri wara l-˙inijiet ta’ l-iskola g˙ax kien jifta˙ il- Bla dubju , illum il-festa ta’ G˙ajnsielem t˙abbata librerija fl-iskola tas-subien . G˙al ftit xhur qabel ma ma’ l-aqwa festi li jsiru ©o Malta u G˙awdex . Ir-ra˙al emigrajt lejn l-Awstarlja, jien ukoll sibt ruhi noqg˙od kiber ˙afna iktar min kif kont nafu jien. Issa nfirex u fir-ra˙al ta’ ˙dejn ix-Xatt meta missieri bena dar fejn dari kien hemm ˙afna raba’ illum hemm ˙afna ©dida fuq il-Óamri quddiem il-Belvedere. djar u appartamenti. Niftakar il-˙ofra kbira li kien hemm quddiem Kont hemm g˙all-festa tas-sena l-o˙ra u anke il-knisja l-©dida u t-tfieg˙ tal-©ebel u o©©etti o˙ra ta’ qabilha. Tassew issir festa sabi˙a li tferra˙ lil kull sabiex il-˙ofra timtela u kif jaf kul˙add, illum saret min jkun preΩenti. L-armar aktar isir sabi˙ sena wara l-isba˙ pjazza ta’ pajiΩna. Niftakar sewwa l-bini tal- l-o˙ra u xi ng˙idu g˙all-ajruplani tan-nar. X’gost ! knisja li g˙al bosta snin ma kien sejjer imkien g˙ax Dawn huma t-tifkoriet tieg˙i tar-ra˙al ta’ ix-xog˙ol kien wieqaf g˙al kollox. G˙ajnsielem. Tifkiriet tassew sbie˙ li baqg˙u fil- Niftakar il-wied li kien jg˙addi mill-pjazza ta’ memorja, anke wara dan iΩ-Ωmien kollu. isfel meta kienet tag˙mel xi ˙alba sewwa tax-xita. G˙adu J˙uf Tislima lis-Surmast Anton Cassar. (F’g˙eluq il-mitt sena minn twelidu) Ma xtaqtx ninse© pane©ierki Nista’ ng˙id li dan ©arrabtu, fuq is-Surmast Toni Cassar, g˙ax tant stinka, tqabad mieg˙i, jixhduh dehnu, ˙iltu u g˙aqlu, li qistu qisu missieri. bla xejn tlaqliq jew litigar. Lilu naf kull suççess tieg˙i! Bin familja eΩemplari, Mhux ta’ b’xejn illi l-Iskola b’reqqa tg˙allem jaqdi dmiru. ta’ dar-ra˙al i©©ib ismu, F’G˙aqdiet, Skola nkella Knisja, la ‘l fuq minn erbg˙in sena jurik kif ˙idmiet isiru. taha ru˙u, taha ©ismu. ˙erqan stinka biex f’G˙ajnsielem Tant twa˙˙ad ma’ din l-Iskola, lit-tfal i˙e©©e© g˙at-tag˙lim, li b’ismu ˙add ma jsemmieh. u dan meta fl-g˙aw© tal-Gwerra, Kul˙add b’”is-Surmast” kien jafu, minn ikel u ilbies neqsin! u dan g˙alih pre©ju sabi˙. B’sagrifiççju joffri ˙inu NaΩΩarda ng˙id bla ˙add ma jlumni: biex jag˙tik sieg˙a privat. tieg˙u l-ispirtu fl-iskola j˙uf. Il-˙las tieg˙u li tg˙addilu, Dil-Binja li ˙abb, ˙abbitu. g˙ax b’hekk i˙ossu onorat. Ta’ ru˙u, Ωgur, saret il-©uf! Francis Sultana G˙ajnsielem - 25/10/06

72 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Tislima lis-Surmast Anton Cassar Ftit kont nafek L-edukazzjoni g˙alik kienet g˙ajn ta’ ˙ajja, Jien f’dik ˙ajtek U din g˙alik kienet çara u bla tbajja’, Illi ‘nti tant ˙addimt Tant li qalbek ma qtajtx ma’ kull tlajja’ Óinek , Ωmienek ,˙ajtek kollha Li Ω-Ωmien u l-bnedmin nibtu fil-plajja. G˙at-tag˙lim int kollox g˙amilt. Insellimlek mill-©did g˙aΩiΩ Anton, Qisu l-biera˙ meta stedintni U nitolbok li tispira lilna lkoll ma’ xulxin, Biex kelmtejn ng˙idu flimkien. Biex flimkien ma’ Kristu Rebbie˙ U jien dlonk ntba˙t bil-kobor ta’ Tnissel fina tag˙lim nisrani sabi˙. Dal-bniedem b’g˙erf tal-˙olqien. Ìewwa s-Seminarju u fil-belt ta’ Londra, G˙ajnejk faru hekk kif smajtek Ìewwa d-dar u ©ewwa l-knisja, Lil dar-rahal b’ ismu ssemi Ìo l-iskola u qalb il-folla Mhux ta’ b’ xejn li g˙addejt ˙inek Int kont t˙obbna kollha. Tie˙u ˙sieb lil G˙ajnsielem u ter©a’ ttenni….. Min jaf… min jaf b˙alissa qieg˙edx tismag˙na! Aqra ibni…kompli studja…taqtax qalbek U minn hemm fuq , iva…qed tarana Ag˙mel kura©© . Kliem sabi˙ li kont ittenni U x’ nostal©ija biha qed tistag˙na Sabiex mill-edukazzjoni Kif tara Ω-Ωerrieg˙a tieg˙ek tikber mag˙na. lil G˙ajnsielem le…ma t˙allix bil-g˙atx ! Anton , finalment ser in˙allik, Kont eΩempju fost l-eΩempji, IΩda bust sabi˙ minn qieg˙ ta’ qalbna Ta’ kif tag˙lim u ©id flimkien Radd ta’ ˙ajr ikun g˙alik. Int kont tinse© b’ tant paçenzja , Ìewwa l-klassi fost l-istudenti.. Frank Tabone 27- 1 - 2000 Salvu Zammit & Sons Ltd. BUNKERING Anthony Zammit (Director)

Bunkering Lic. Nº: 3 Tel: 2155 6829 16 Shore Street, Fax: 2155 2549 Mgarr Harbout GSM 104 Mob: 9949 6465 Island of Gozo, Malta. Residence Tel: 2155 5618 Festa Madonna ta’ Loreto 2007 73 Les Miserables....f’Manhattan

Kull fejn t˙ares, kull fejn tmur, Kull fejn t˙ares, kull fejn tmur. tilma˙ min b’xi kelb idur, tilma˙ min m’g˙andux futur. ta’ kull razza, daqs, kulur; Arah kull barmil iΩur g˙assa sew sabiex ji©brulhom fejn iΩ-Ωibel hemm mi©bur, dak li j˙amm©u, inaddfulhom, ˙a jsib loqma biex jitrejjaq. u minn xejn m’huma neqsin: X’jimporta ‘l min idejjaq! ikel tajjeb mitmug˙in, M’g˙andux ˙bieb, aktarx marid, ˙ru© kuljum, bil-qies, mal-˙in. u min jag˙dru ‘l ˙add ma jsib, G˙ad li hawm bil-bosta ©id Tara wkoll f’apartamenti, ‘mma min widen jag˙ti ‘s-Sid, qtates, razez differenti; biex Samaritan ikun, b˙ala idoli miΩmumin, b’ungwent jidlek mill-vaΩun minn xejn Ωgur m’huma neqsin: dawk il-©rie˙i ta’ miΩerja: jekk il-bard huma mgeddsin, li ‘l-Belt ma jag˙tux kriterja!? jekk il-g˙omma , m©iΩΩin. Ilkoll g˙andhom il-post tag˙hom, Francis Sultana fejn i˙amm©u, fejn titmag˙hom! G˙ajnsielem. Ott: 2006 Hemm min jg˙addi Ω-Ωmien m’g˙asfur, jew tal-˙ut g˙andu n-namur, u hemm min b’serp ma’ qaddu jdur. Ilkoll tag˙hom jie˙du ˙sieb, g˙ax jistmawhom sew ta’ ˙bieb. Ûgur minn xejn m’huma neqsin. S’anke jtuhom vitamin! 74 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Tislima Nota- Dawn huma strofi misluta minn poeΩija twila miktuba minn P. Akkursju Xerri O.F.M. -1955

Minn qalbi Dar çkejkna U fosthom G˙ajnsielem Biex fuqhom titbissem Ta’ l-eqdem Qdusija Dar-ra˙al sabi˙ bil-grazzja Marija, B’din l-g˙anja nsellimlek G˙aΩiltu mill-eqdem u G˙ajnsielem jiddawwal O Dar ta’ Marija ! Biex ismek tag˙tih. B’dix-Xemx ta’ kull dija.

Int l-g˙axqa tas-sema G˙aziltu kont darba Hekk sbej˙a Madonna Il-©ieh tal-bnedmin, Bil-fomm ta’ Marija Ma jkunx biss bil-kliem Fik sar bniedem b˙alna Li dehret lill-bidwi li tibqa’ f’G˙ajnsielem Dak Alla ˙anin. Ódejn l-g˙ajn ewlenija. Il-g˙ajn ta’ kull sliem. Fik twieldet Marija U qaltlu jwaqqfilha Fik Trabba’ Ìesù fil-post fejn wrietu U G˙ajnsielem imkabbar Tas-Sagra Familja Ix-xbiha minn tag˙ha B’im˙abtek Marija Imtlejt b’kull virtu’. Bil-©ie˙ ta’ Loreto. Lid-Dar ta’ Loreto B’im˙abbtu jiksiha. Minn ˙danek il-Fidwa MaΩ-Ωmien imbniet knisja Imxiet ma’ kull Ωmien, li saret parroçça, Hekk b’rabta jintrabtu B˙al g˙ajn l-izjed bnina u r-ra˙al dawwarha Li qatt ma teqdiem Saqqiet kullimkien. Bid-djar b˙al qaqoçç. Id-Darta’Loreto U xorob il-bniedem MaΩ-Ωmien imbniet knisja U r-ra˙al tas-sliem. U stag˙na b’kull ©id li saret parroçça, G˙ax fik sab g˙al dejjem u r-ra˙al dawwarha Dak kollu li jrid. Bid-djar b˙al qaqoçça.

Jekk g˙andkom bΩonn tordnaw xi bukkett jew arran©ament ta’ fjuri friski jew artifiçjali, post wie˙ed g˙andkom iΩΩuru, The Garden Spot, f’G˙ajnsielem. Issa ukoll tistg˙u ssibu g˙aΩla kbira ta’ ˙ut tropikali u ˙ut tal-©ibja. U xi ng˙idu g˙al dawk li j˙obbu l-klieb? Issa, g˙and the Garden Spot tista ssib The Pet Fashion Corner, fejn hemm g˙aΩla vasta ta’ ©gieget, tops, ilbiesi u anke gearijiet tat-team tal-futball prefert tieg˙ek. G˙alhekk ejja ha tlibbes il kelb tieg˙ek bi ˙wejje© kuluriti u li jΩommuhom s˙an g˙ax-xhur tax-xitwa. U dan mhux kollox g˙aliex ma kull Lm 10 li tonfqu ting˙ataw rigal b’xejn

Pjazza Madonna ta’ Loreto, g˙ajnsielem, G˙awdex Tel: 2155 5353 • Mob: 7920 8899 Website: www.propertyorbit.com Festa Madonna ta’ Loreto 2007 75 Ta’ Passi Kitba ta’ Mathea Vassallo Bandista Clarino 2do Ta’ Passi l-passa©© id-dejjaq Passi naraw ukoli il-grawnd grandjuz tal-Football li nsibu fit-triq Fawwara, fejn ˙afna tfal u Ωg˙aΩag˙ iqattg˙u ftit mill-˙in liberu nistg˙u ng˙idu li jag˙mel hemm. Mill-istess post ukoll tfe©© l-iskola primarja mal-parti rurali ta’ ra˙alna “Anton Cassar” fejn kull tifel u tifla g˙ajnslemizi bdew g˙aliex qieg˙ed f’ ambjent l-edukazzjoni tag˙om dan il-passa©© naraw ukoll il- kwiet imdawwar b’˙afna ’Playing Field” li jgawdi ˙afna t-tfal jilag˙abu fer˙anin tapiti ˙odor specjalment u Ω-Ωag˙Ωag˙ fejn ta’ kull fil-g˙axija jiltaqg˙u jg˙idu fil-©ranet xitwija, xi kelma bejniethom. Ma nistax ma nsemmix id-djar antiki li jag˙tu dehra folkloristika mill-isbah lil dan il- Ìeneralment nifhmu li ta’ Passi huwa dak il- passa©©. passa©© li jg˙aqqad Triq Fawwara ma’ Triq l-Im©arr u li jispiçça f’Ωewg ferg˙at. Jinfed il-parti çentrali tar-ra˙al X’hin wie˙ed jibqa’ sejjer g˙al-g˙onq il-passa©©, mal-parti ta l- Im©arr. Sa ftit Ωmien ilu l-parti li tibda wiehed jerga jiltaqg˙a ma bosta binjiet. Fost dan il- mill-Fawwara kienet tibda b’tara© mal- ˙ajt tal-˙anut bini tfe©© fuq ta’ Passi l-Kappella ta’ Lourdes u jkunu “Glory of England” ta’ Mawru Attard. Wie˙ed seta’ l-qniepen tal-kapella li bit-tokki ˙elwin ta’ ‘l-Ave jg˙addi minn hemm billi jimxi fuq ˙ajt wiesa’ ta’ Ωewg Marija’ jkissru l-˙emda t’hemmhekk. Wara l-knisja ta’ piedi. Min jaf kemm suldati IngliΩi waqg˙u minn hemm Lourdes tara wkoll “Lourdes Home” Ii tilqa fiha tfal g˙al ©o l-g˙elieqi peress li kienu jkunu fis-sakra. Il-fdal orfni. Binja ohra, li tilqa’ ˙afna turisti li tinsab fin-na˙a ta’ dan il-˙ajt g˙adu fostna sal-llum li jidher ta˙t il-pont. tax-xellug ta’ dan il-passa©© hija l-”Grand Hotel” li Ma©enb il-pont fin-na˙a tal-lemin illum wie˙ed jara nsibuha t˙ares ukoll fuq il-port ta’ l-Im©arr. Dirett pjazzetta 10 ta’ Diçembru li tinsab ta˙t il-kazin tal-banda minn dan il-passa©© tilmah bla ma tkun trid il-port u li warajha sewwa ©ie Ωviluppat il- ‘parking plot’ Max- ta’ l-Imgarr li mhux biss jiddomina f’ta’Passi, iΩda xellug ta’ dan il-pont wie˙ed jara l-g˙elieqi li jibqg˙u mar-ra˙al kollu. Jag˙mlu sabi˙ il- vapuri tal-Gozo sejrin sa ‘Wied ir-Rajjes’. Channel li l-˙in kollu jkunu jaqsmu l-fliegu bejn Malta u G˙awdex. Tilmah ukoll il-gΩira ta’ Kemmuna u t- Dan il-wied jag˙ti dehra li ssa˙ar f’ta’ Passi. Certa torri ta’ Santa Marija li jlu mwaqqaf fuq din il- gΩira li meta jigu t-turisti, qatt ma jixbg˙u j˙arsu lejh. Illum ckejkna mis-seklu 17(1600). dan il-wied wie˙ed jarah kollu qasab, si©ar tal-˙arrub li min jaf xi ©rajjiet ta’ liema sena jafu, li kieku kien Minn n-na˙a tal-lemin wie˙ed jilmah ukoll jitkellem u wkoll ˙afna ˙axix a˙dar li jkompli jiΩboq il-Fortizza Chambray li kienet tintuza b˙ala ‘rest dan il-gmiel tan-natura. IΩ-Ωewg mini li jidhru fi triq camp’ g˙al dawk is-suldati Inglizi li kienu jwe©©g˙u Simirat huma l-bidu ta’ dan il-wied li jibqa’nieΩel sax- serjament f’xi battalja. Dawn is suldati kienu xatt. jibag˙tuhom hemm biex ifiequ u jistriehu. F’din il- Fl-antik f’dan il-wied kien hemm qisu banju kbir fortizza kien hemm ukoll sptar mentali. tond tal-©ebel li minn barra kien im˙affer iΩda minn Ta’ Passi huwa wirt storiku, g˙alhekk g˙andna ©ewwa kien lixx u jiΩloq. Dan kien jintuΩa l-aktar min- ng˙oΩΩuh biex nkunu nistg˙u ngawduh kemm a˙na nies biex ja˙slu l-˙wejje© ©o fih. Kien hemm ukoll kif ukoll ta’ warajna. Dan, biex jibqa’ f’istat naturali g˙ajn ta’ l-ilma gieri fejn, l-ilma kien jinqasam f’ Ωewg tieg˙u, mhux kif sfortunatament gara fil-fortizza na˙at; na˙a minnhom kien jag˙ti g˙al ©o ˙awt tal-blat Chambray. F’ kelma wa˙da jiddispjaoini ng˙id li ma u n-na˙a l-o˙ra g˙al ©o kanal li kien jag˙ti g˙al ©o l- baqg˙etx fi-istat naturali tag˙ha u g˙alhekk lanqas g˙ajn tal-˙asselin. Din l-g˙ajn kienet mag˙mula minn nistg˙u ngawduha! lo©o© li minnhom ‘il ©ewwa kien hemm ˙awt bl-ilma ©ej il-˙in kollu minn ©ol -kanal tal-g˙ajn. Ta’ min isemmi wkoll li f’ dan il-wied kien jidher torri li kien mag˙ruf bhala “Torri ta’ Kerrew” li llum g˙alkemm i©arraf il-pedamenti tieg˙u g˙adhom hemm. X’˙in tne˙˙i ˙arstek minn fuq dan il-wied, quddiemek tara jiddomina s-santwarju ta Loreto, tara wkoll il-pjazza majestuza li bla dubju ta’ xejn tag˙ti dehra o˙ra mill-isbah fuq ta’ Passi. Jispikkaw ukoll il-kaΩin tal-Banda u tal-Football li min jaf kemm jaffrontaw nies matul is-sena a˙seb u ara fil- ©ranet tal-festa! It-tezazzin tal-kaΩin tal-banda jkun l- a˙jar post fejn wie˙ed igawdi veduti pittoreski tal-wied, ta’ passi u tal-port ta’ l-Im©arr. Minn ta’ 76 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Yearly Calendar by Kevin Cauchi Kevin Cauchi is bringing you a collection of Room will be totally refurbished to compliment the news articles featuring what happened in the imposing design of the Archive. The design and village G˙ajnsielem during the last 12 months. decorations of this room have been assigned in the More information about these events can be good hand of Richard Young - a well known interior obtained from www.ghajnsielem.com designer who specializes in antique design.

Traditional Fair draws the crowd Primary School students in Tolfa Sunday, 8th July 2007 Tuesday, 19th June 2007 The G˙ajnsielem Local Council organized a five- day cultural visit in Tolfa, Italy for the Year 5 and Year 6 Primary school students. This trip was made possible thanks to the European Union Student Exchange Programme. The twinning between Tolfa and G˙ajnsielem has been active and alive for the past five years. The main aim behind the second student exchange visit to Tolfa was to build a good relationship between the two towns among our young generation while take an opportunity to share new experiences with each other and learn about each other’s culture. This time, the exchange was more special due to the fact that Education Minister Hon. Louis Galea was a special guest of the G˙ajnsielem Local Council. The group was led by Mayor Francis Cauchi who was accompanied by councilor Larry Buttigieg and members of the twinning committee. A traditional fair was organized by the St Joseph The children were accompanied by Miss Paulene Band Club. Many decided to take their chance and try Grech (Head of School), Mrs. Sylvana Agius (Year 6 to win a variety of prizes ranging from home goods teacher) and their parents. to other traditional prizes. The fair was organized to raise funds for the musical archive which the St Archpriest Bajada in the United States Joseph Band Club will be inaugurating next year on Saturday, 16th June 2007 the 80th anniversary.

Fund Raising Activity for the Ghaqda Armar Friday, 29th June 2007 It was a three-hour of recreation for over 100 persons for a fund-raising activity in the main square. The event started at 8.00pm and included the traditional bingo, wine and pizza, pony-rides around the square for the young ones and rabbit games. Mr Ronald McDonald was also present for the event!

Work on the Musical Archive starts Monday, 25th June 2007 After issuing a call for offers, and following the tender selection process, the St Joseph Band Club committee finally gave the green light to start the work on During the last few days, Archpriest Fr Frankie the Musical Archive. The Archive will be officially Bajada visited the Ghajnsilmizi residing in the inaugurated in August 2008 - on the 80th Anniversary United States. A special event was held on the 16th of the band club. Silvio Pace from Qormi designed of June at the Maltese Center in New York where the the unit (and its sculpture) while Joseph Tabone will Archpriest had the pleasure to meet many of our be in charge of the wood works. The archive will be emigrants. Here he discussed many of the projects over 20ft wide and over 11ft in height in solid dry he has in mind. mahogany wood. The Formal Committee Meeting Festa Madonna ta’ Loreto 2007 77

Hundreds welcome Dun Gorg’s Reliquary Feast of St Joseph celebrated Tuesday, 5th June 2007 (Sunday, 13th May 2007)

After the canonization ceremony in , where Dun Gorg Preca (now San Gorg Preca) was proclaimed the first Maltese Catholic Saint, the reliquary containing On Sunday afternoon, G˙ajnsielem celebrated the his blood was brought to by Bishop Mario Grech feast of St. Joseph the Worker, known in Maltese as where it was taken around the main villages for the ‘San Guzepp Haddiem’. After the High Mass with veneration of the people. the participation of the orchestra and Lauretana choir The first on the list was G˙ajnsielem where Archpriest the St Joseph Band Club accompanied the statue of Can. Frankie Bajada welcomed Gozo Bishop Mario St Joseph around the main streets of G˙ajnsielem. Grech and the postulator for the cause of Malta’s first canonized saint, Mgr Charles Scicluna after New Bar at Parish Centre Inaugurated being transported to Gozo at 3.30 p.m. Hundreds of (Saturday, 12th May 2007) Ghajnsilmizi packed the church to witness and pray After weeks of hard work, Archpriest Can. Frankie for this man of God. At 4.30pm, after just 45minutes, Bajada this evening officially inaugurated the new the reliquary left the G˙ajnsielem parish and headed Bar of the Parish Center. The bar was moved from its to the village of Qala. A Concelebrated Mass led by former location to the hall area in order to minimize Mgr Grech at the Gozo Cathedral started at 7 p.m. the sound and inconvenience which might have The relic will return to Malta on June 6 at 6 p.m. been caused with the other neighbours.

Raymond Grech re-elected club President U/14 team crowned league Champions Friday, 1st June 2007 (Sunday, 6th May 2007) At the G˙ajnsielem FC’s annual general meeting, Raymond Grech and Alfio Rapa were re-elected for their respective roles of Club president and treasurer, edging in the vote last-hour nominee Joe Cauchi, and contestant Steve Cutajar. Also at the well-attended meeting, Frank Buttigieg was elected for the post of Club secretary, outvoting nominee Paul Stellini.

Id-Dulli and Co. attract the crowds Sunday, 27th May 2007 Maltese comedian Joe Farrugia (famously known as “id-Dulli”) together with his production company G˙ajnsielem’s Under/14 team are league champions performed a light hearted situation comedy at the after beating Nadur Youngsters 2-0 in a title decider. G˙ajnsielem Parish Center. The name of the play Gabriel Cordina, the Club’s overall top scorer opened was “Il-Kaptani” (the captains). All profits went the score in the first half direct from a corner kick. for the Ghaqda Armar and for the upcoming feast Kenny Hili, one of the Club’s brightest prospects, activities. made sure of the title with a late goal.

78 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

G˙ajnsielem defeated in the Super Cup Joseph Band, left the Apparition Square at 5.30pm. (Thursday, 3rd May 2007) The highlight of the event was a concelebrated Mass GFA Cup winners G˙ajnsielem succumbed by 2-1 to in the main square led by Bishop Mario Grech. league champions Nadur in the final for the Super Cup. Another huge crowd made its way to the Gozo ‘Musica Sagra’ Band Concert at Old Parish Church Stadium to ruin their throat in support of the valiant (Wednesday, 4th April 2007) Blacks. G˙ajnsielem paid the price for their exertions this Monday and looked a tired outfit.

Car Wash Marathon in Aid of Youths (Tuesday, 1st May 2007) Over 50 youths from G˙ajnsielem accepted the invitation to join thousands of young people from all over Europe to visit Loreto, Italy next Summer for the Italian National Youth Meeting. The G˙ajnsielem Parish together with the youths organized a Car Wash Marathon to raise funds to reduce the flight costs.

G˙ajnsielem win the GFA Cup! (Monday, 30th April 2007)

St. Joseph Band annual sacred music concert which was held at G˙ajnsielem old, parish church, attracted a full house for a generous program of seven works related to the Holy week. The eve incorporated a mixture of marches from different composers. The Director was Mro Sunny Galea A.L.C.M. helped by his assistant Mro. Frankie Debono.

Re-enactment of the Via Sagra (Sunday, 1st April 2007) Following the re-enactment of Jesus’ entry into this morning, the G˙ajnsielem Parish In front of a packed Gozo Stadium including organized another re-enactment - this time showing us dignitaries and a national television audience, all the stages that Christ passed during his passion and G˙ajnsielem beat Victoria Hotspurs 2-0 to reclaim death or in other words the Via Sagra (Triq tas-Salib). the GFA. Cup. Marian Bucur scored both the goals in the opening session. Our Lady of Sorrows Pilgrimage (Friday, 30th March 2007) 44th Congress of Holy Name Society (Sunday, 29th April 2007)

The 44th Congress of the Holy Name Society was held this afternoon with a programme of various Hundreds of Ghajnsilmizi followed the solemn activities. A cortege, with the participation of the St procession of Our Lady of Sorrow which went round Festa Madonna ta’ Loreto 2007 79 the main streets. The procession took the form of Hundreds of Ghajnsilmizi showed up at the a pageant with various participants dressed up in G˙ajnsielem Primary School hall on Tuesday evening period costumes to represent Biblical personalities. to make a surprise birthday party to Archpriest Frankie Bajada. Somehow, the helpers secretly made Sul Calvario - A New Funeral Marches CD all the necessary arrangements and managed to keep (Monday, 25th March 2007) it as a secret until the very last moments.

Century-old ex-voto Niche restored (Sunday, 4th February 2007)

Wirt G˙awdex today inaugurated the restoration of a century-old ex-voto niche in Mgarr, in the presence of Gozo Minister Giovanna Debono and G˙ajnsielem mayor Francis Cauchi. The painting, depicting two Gozitan fishermen on a boat invoking the help of the Blessed Virgin and Saints John the Baptist, Francis of Assisi and Peter the Apostle went missing in 2005.

Gozo Bishop visits Spiteri family (Saturday, 3rd February 2007)

Yesterday week Bishop Mario Grech celebrated thanks-giving Mass at the Spiteri family home in St Anthony Street, G˙ajnsielem, to celebrate Amelia Spiteri’s 100th birthday. Debora Cassar, a young The St Joseph Band Club has issued another Funeral local singer, sang during the Mass. A reception was Marches CD entitled ‘Sul Calvario’ offering a later held at which Minister Giovanna Debono and collection of twelve funeral band marches composed some neighbours, were present. by Mro. Galea. Each march bears its own special structure and characteristic. However all of them are Archpriest Bajada visits Rome and Loreto rich in harmonious and soothing melodies. (Tuesday, 16th January 2007)

St Joseph Band Club announces Italy Tour (Friday, 23rd February 2007) The St Joseph Band Club committee today announced the details of an 8-Day Holiday Tour in Italy between the 31st August and 7th September - just 5 days after the Feast of Our Lady of Loreto. It will be a first-class and all-inclusive tour focusing on the beauty of the most delightful destinations in Italy.

Happy Birthday Archpriest Bajada! (Tuesday, 6th February 2007)

Archpriest Fr Frankie Bajada together with Rudolph Cauchi, Brian Muscat and Lelio Spiteri visited Rome and Loreto. It was a unique experience considering the fact that Archpriest Bajada visited Loreto for the very first time. Here, an agreement was reached regards the renewal of the aggregation between the Shrine of Our Lady at Loreto and our local Parish Church. 80 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

2006 ends in style for main Organizations Decorations Inaugurated (Friday, 29th December 2006) Sunday 10th - Morning: Canon Frankie Bajada installed as G˙ajnsielem Archpriest Friday 8th: ‘Premju Gieh G˙ajnsielem’ Award for Loreto Galea Thursday 7th: Titular Statue taken out of its niche and MTL Music Fest ‘06 Wednesday 6th: A Day dedicated to the Sick and Elderly Tuesday 5th: Pastoral Visit to St Anthony’s Community and Youth Night Monday 4th: Get-Together for the Main Organizations Sunday 3rd: Photo Exhibition Inaugurated Saturday 2nd: Day Trip to Malta & Thanksgiving Mass Over 200 people crowded the main hall of the Tribute to fallen war Heroes Grand Hotel for a Gala Dinner Dance and 80’s Night (Sunday, 12th November 2006) organized by the St Joseph Band Club. The committee decided to change the format of the traditional annual dinner for the bandsman and invite all the Ghajnsilmizi and turn this event into a fund-raising activity.

It’s Christmas Time! (Sunday, 24th December 2006)

Today, G˙ajnsielem joined the rest of the Commonwealth to mark Remembrance Day to honour the victims of the two world wars. Several people gathered to pay tribute to the victims of the two World Wars at the War Memorial. The ceremony was organized by the G˙ajnsielem Local Council.

G˙ajnsielem covered with a blanket of fog As usual, on Christmas Eve, Santa Clause was very (Thursday, 26th October 2006) busy with his annual home visits where he delivered gifts throughout the whole area of G˙ajnsielem. Santa finished just in time for the families to make it to the traditional Christmas Procession (from Chambray Street to the main square) and the Midnight Mass.

G˙ajnsielem Week – One to Remember (2nd – 10th December 2006)

G˙ajnsielem successfully revived an old tradition by dedicating 7 days of celebrations to our village. The activities involved all the main organizations and reached the climax on Sunday 10th December, the liturgical Feast of Our Lady of Loreto. On this day, Can. Frankie Bajada was also formally installed as the third Archpriest of the G˙ajnsielem. Here is a list During the last few days, the weather was very of activities untypical Maltese, with a blanket of fog literally Sunday 10th - Evening: New Warehouse for Street Festa Madonna ta’ Loreto 2007 81 covering the island. Although most of it had cleared Festa 2006: A Success by noon, the fog is still blanketing some parts of the island. The fog formed during the night due to a high level of humidity in the atmosphere, which met a cold spell.

New G˙ajnsielem Archpriest announced (Monday, 9th October 2006)

Gozo Bishop Mario Grech appointed Xaghra born Can. Frankie Bajada as the new pastor of the G˙ajnsielem Parish and successor to Can Joseph Zerafa. The Bishop unexpectedly announced the news of the appointment to the faithful congregated after Monday’s 6.30pm mass.

Cultural Committee meets for the 1st time For another year G˙ajnsielem celebrated the Feast of (Tuesday, 12th September 2006) Our Lady of Loreto in style. It was flawless from an organizational point of view while the richness and The Cultural Committee met for the first time this creativity of street decorations impressed everyone. evening in order to discuss the initial activities and One must also not forget the multitude of crowds that ideas which in the future will form part of the so swarmed the whole square enjoying and watching called ‘G˙ajnsielem Cultural Calendar’. High on the the local youths celebrating in style. In a few words agenda were the activities for the ‘Jum G˙ajnsielem’ it can easily be described as a success. (10th December) and the upcoming festive season.

Innu lil G˙ajnsielem Versi : Sindku Francis Cauchi MuΩika: Mro. Sunny Galea Al.L.C.M.

Sliem g˙alik ra˙al t’G˙ajnsielem, Fik insibu port ewlieni Fuq il-˙dura tal-widien, Qrib fortizza fuq l-g˙oljiet, Inti kwadru fejn il-bniedem Lilek jag˙tu l-isba˙ dehra B’˙ila nise© mal-˙olqien. Fost l-ir˙ula u l-ibliet.

Ismek tnissel minn nixxieg˙a A˙na ikoll t’G˙ajnsielem B’ilma nieΩel bla waqfien, Ng˙ixu mag˙qudin, F’qalbna tibqa’ b’g˙oΩΩa kbira G˙aΩiΩ ra˙al tag˙na L-g˙axqa tag˙na tul iΩ-Ωmien. Bik ilkoll kburin.

Kien jixraqlek dan it-Tempju Ommna ta’ Loreto Li ©ie mtella’ b’lavur fin ˙arisna f’kull ˙in, Minna poplu ta’ G˙ajnsielem Mill-˙aΩen tad-dinja Kemm sajjieda u ba˙rin. Ûommna imbeg˙din . 82 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp X’innutajt matul is-sena Jikteb A.C.

Is-sena l-o˙ra jekk tiftakru, kont ktibt fuq xejn minn dan, iΩda kelma ta’ kura©© u anqas it-taqlib tad-distretti elettorali, fejn G˙ajnsielem paroli u qlajjiet fil-vojt noqg˙odu attenti g˙alihom. kien ser jispiçça mal-Mellie˙a! Kienu ˙afna dawk Jiddispjaçini ng˙id li G˙ajnsielem sar jispikka fuq in-nies li ©ew fuqi u kellmuni u fer˙uli fuq dak li hekk. Kritika distruttiva ma tag˙mel ©id lil ˙add ktibt. Illum kif tafu G˙ajnsielem re©a’ nag˙qad speçjalment lil min ig˙idha. ma’ G˙awdex kif g˙andu jkun. Mhux qed ng˙id li dan se˙˙ g˙ax inkiteb l-artiklu, xejn affattu. Hawn min jg˙idlek, kif a˙na t’G˙ajnsielem Ng˙id biss, li meta nsemmg˙u le˙inna, a˙jar milli ma n©ibux baned Maltin, b˙allikieku biex ikollok noqg˙odu ngergru bejnietna u qatt ma jsir xejn. Festa kbira trid i©©ib bilfors il-baned Maltin. Veru l-baned Maltin i©ibu ruxxmata ta’ nies mag˙hom Hu fatt li l-kultura fir-ra˙al tag˙na (b˙al ir˙ula u jimlew l-març. IΩda staqsu lilkom infuskhom, o˙ra) hi nieqsa. Imma©na li kieku ma g˙andniex u g˙idu kemm il-festa tag˙na saret kalamita l-banda taghna, x’jibqa’ kulturali fir-ra˙al tag˙na? g˙al folol kbar ta’ nies, speçjalment Maltin u Ftit li xejn. G˙alhekk hu ta’ sodisfazzjon li tara tfal turisti li ji©u jiddevertu mag˙na. Tkun f’març t’eta Ωg˙ira, jit˙ajjru jdoqqu xi strument, u jid˙lu f’xi belt jew ra˙al f’G˙awdex, kemm jekk ikun ta’ b˙al aljiev,i u wara, bandisti fis-soçjeta tag˙na. dimostrazzjoni jew Translazzjoni u tg˙addi minnu Hemm bΩonn inqajmu aktar kuxjenza fit-tfal u qisek xejn. X’kuntrast mal-març tal-Ìimg˙a Ωg˙aΩag˙ tag˙na biex jit˙ajru jie˙du l-kultura tag˙na jew is-Sibt bir-rassa ta’ nies li jkun hemm, u l-arti aktar bis-serjeta. G˙andna ftit individwi u dan fil waqt li l-pjazza tkun mimlija bin-nies li g˙amlu isem g˙alihom u g˙ar-ra˙al tag˙na ukoll!!! InΩommu l-Festa kif inhi u mhux kull ma billi ˙adu l-pittura, per eΩempju, aktar b’serjeta. jag˙mel ˙addie˙or a˙jar minn tag˙na. ALTRU. Niftakru li a˙na qeg˙din bieb u g˙atba ma’ l-iskola ta’ l-arti. Beda jxandar ir-radju tag˙na. Radju Lawretana, Prosit tassew lil min mela dan il-vojt u nuqqas li ilu Kienet tassew ideja sabi˙a ta’ l-Arçipriet jin˙ass ˙afna fir-ra˙al tag˙na, Prosit lill-Arçipriet tag˙na Frankie Bajada li ˙a lill-abbatini g˙al Taghna Frankie Bajada u Lelio Spiteri. Mhux façli gimg˙a f’Marsalforn, fejn hemm qattg˙u ©img˙a li tag˙mel dan il-pass, iΩda g˙alkemm ser ixandar log˙ob fiΩiku, g˙awm, BBQ’s, u mixjiet mal-kosta. g˙al xahar biss, perswaΩ li ser ikun suççess u ser Minn hawn nirringrazja lil kull min ˙a ˙sieb, biex jo˙ro© ˙afna talent li qabel kien mo˙bi. dan irnexxa. Ta’ l-anqas ˙adu ©img˙a break mill- computer u PSP! Waqt li kienu fuq din il-btala L-emigranti li jinsabu fostna, li ji©u art kellhom anke Ωjara mill-Isqof taghna Mario Grech twelidhom u fir-ra˙al tag˙hom, iΩommu kuntatt fejn tkellem mag˙hom u iddiskuta kif inhuma mar-ra˙al tag˙na permezz tal-website Ghajnsielem. sejjrin l-affarijiet. Prosit. com. Mhux ˙a©a façli li ΩΩomm a©©ornata website, u tinforma b’dak kollu li qed ji©ri fir-ra˙al taghna. Staqsi lil min jinsab f’xi tmexxija ta’ xi g˙aqda Prosit tassew lil kull min qed imexxi din l-website jew istituzjoni fir-ra˙al tag˙na: “X’inhi l-aktar speçjalment Kevin Cauchi u Joseph Sultana. ˙a©a li ddejhek?” Bla dubju t-twe©iba tkun l- Niftakru li din ti©bor lill-G˙aqdiet kollha tar ra˙al kritika n˙usta, ( anke xi drabi distrutiva) u kliem tag˙na, Niftakru li anke biex tmexxi website trid u paroli fil-vojt. Jien na˙seb li veru din tinstab ˙afna spejjeΩ u ˙in. kullimkien, iΩda fir-ra˙al tag˙na, donna qeg˙din wisq attenti biex naraw l-ikrah biss, u fejn ser Nista ng˙id prosit lill-Banda g˙all-©ita ta’ nippruvaw imaqdru. Tag˙mel xi pro©ett jew xi tmint ijiem li se jag˙mlu l-Italja kif wkoll g˙al attivita’ u wara li tkun saret, tara xi nies u ˙lief min ser jorgannizza il-pelligran©© taΩ-Ωg˙aΩg˙ l-ikrah ma jsemmux. Mhux qed ni©©eralliΩΩa li g˙all-laqg˙a mal-Papa f’Loreto. Nistg˙u ng˙idu li kul˙add hekk, anzi hawn min jg˙idlek prosit r-ra˙al tag˙na kwaΩi ser jitbattal wara l-festa!!!! u anke hawn min ikun kawt fil-kritika tieg˙u. Fl-a˙˙ar nag˙laq billi nawgura l-festa t-tajba G˙alhekk nag˙mel appell biex inkunu prudenti lil kul˙add u nkunu prudenti ˙alli tassew ikollna aktar fil-kummenti tag˙na. Mhux qed ng˙id li festa mill-aqwa. min qed immexxi qieg˙ed hemm g˙all- prosit, Festa Madonna ta’ Loreto 2007 83 G˙ajnsielem.com turns five years old!

The idea of having a website dedicated solely to our village started on March 2002 when Joseph Sultana, Kevin Cauchi and Anthony Scicluna decided to launch Ghajnsielem.com. The aim was to keep the emigrants and local citizens up-to-date with what’s happening in our village. Ghajnsielem.com was born three months later, on the 1st July 2002. The website virtually offers information, resources and news coverage related with G˙ajnsielem. Ghajnsielem.com was proudly the first website in Gozo to transmit an event live on the internet. In fact it was only two months after its launch that Ghajnsielem.com transmitted the Feast of Our Lady of Loreto live on the Internet. On December 2002 Ghajnsielem.com had a record of three webcams transmitting live video images from the Christmas Village and the same number of webcams were available for 2004’s feast. G˙ajnsielem.com offers easy navigation, weekly news updates and several other interesting features. Another milestone was reached when Loreto Scicluna launched the G˙ajnsielem F.C. section with daily news update, video replays, match report and a state-of-the-art database highlighting the club’s illustrious history. A few months later, the St Joseph Band Club, the Local Council and the Boys Museum Society also decided to host their website in Ghajnsielem.com thus turning this website into a web-portal or a one-stop site for everything associated with our village. In fact, it is the only website in Malta and Gozo that managed to keep all the organizations represented together under “one roof”. In other words, www.ghajnsielem. com is the only address that our emigrants need to remember in mind!

Following the suggestions of our visitors, on April 2007, Ghajnsielem.com announced the introduction of an online Chat service. The Chat Room was called “Il-Pjazza” and the aim is to make this service a virtual meeting place for all the Ghajnsilmizi who are living both locally and abroad. Ghajnsielem.com is also working on a new biography section dedicated solely to those people who contributed to the development of our village. L-Ghaqda Armar together with the G˙ajnsielem Youths are also working to re-launch their section.

Unfortunately, instead of joining forces and resources together, a few individuals are trying to imitate the success of Ghajnsielem.com by creating their own separate website. Only time will tell whether they will offer the same dedication and responsibility that Ghajnsielem.com has towards our village.

The G˙ajnsielem Parish’s presence on the Internet started in mid-2000 when Gozodirect offered to The first presence of G˙ajnsielem on the Internet dedicated a section from its Gozo Portal Website started back in 1999 when Kevin Cauchi launched his to G˙ajnsielem. The site was regularly updated by own personal website dedicated to G˙ajnsielem Joseph Sultana. It was hosted on Gozo.com (http://www.gozo.com/ (http://www.gozodirect.com/parish/ghajnsielem/). ghajnsielem). The site was closed two years later (2001). 84 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Roses Cafè Garden De Centre Flower Jawgura Vilhena l-Festa t-Tajba Arrangements lill-G˙ajnselmiΩi for all occasions Kollha

Manuel De Vilhena Str, Triq Manoel De Vilhena M©arr - Gozo Triq l-Im©arr M©arr - Gozo Tel: 2156 3588 G˙ajnsielem Tel: 2156 0444

SALVU CASSAR AUTO PARTS Commercial Sales Engines and Parts

Kull tip ta’ magni tal-Ìappun u ta’ l-Ingilterra

N.B. Triq Fortunato Mizzi 50 Triq l-Im©arr Victoria G˙ajnsielem Tel: 2155 2922 Tel: 2155 6674 Mob: 7971 0384 Mob: 9947 5746 Festa Madonna ta’ Loreto 2007 85 Vince Caruana M.A. (Visual Arts) Florence

Vince Caruana, huwa artist Ωag˙Ωug˙ li jifforma parti mill-©enerazzjoni l-©dida ta’ artisti fix-xena lokali.

Minkejja l-eta’ relattivament Ωg˙ira ta’ dan l-artist (b.1979), ix-xog˙olijiet tieg˙u juru sens ta’ maturita’ viΩiva. Ta˙t il-kappa ta’ Caruana, id-dawl u l-kulur jing˙aqdu f’armonija sottili, xhieda tat-teknika professjonali ta’ dan l-artist.

Ix-xog˙olijiet tieg˙u jirriflettu l-istil espressjonista li Caruana Ωviluppa matul il-˙ajja artistika tieg˙u. Kemm jekk xeni urbani jew dawk rurali, Caruana jag˙tihom dehra unika u bixra kontemporanja, l-aktar bl-uΩu ta’ kuluri qawwija u vivaçi f’kompoΩizzjoni ta’ velaturi trasparenti li jo˙olqu luminoΩita’ li hi relatata max-xog˙olijiet tieg˙u.

Wara li lesta l-istudju tieg˙u fil-College of Arts ta’ Pennsylvania (USA), fis-sena 2006, Vince Caruana ggradwa M.A. fl-Arti ViΩiva mill-Accademia di Belle Arti ta’ Firenze. PreΩentament, Caruana huwa g˙alliem ta’ l-arti fiç-Çentru ta’ l-Arti u l-Arti©©janat ta’ G˙awdex. S’issa, l-artist tella’ erba’ wirjiet personali, l-a˙˙ar wa˙da tieg˙u tkun ‘Diagnosis: decoding an island’s identity’, f’Gallery G, Lija. Óa sehem f’diversi esebiΩΩjonijiet kollettivi kemm lokalment kif ukoll barra minn xtutna, fost l-o˙rajn fil-Malta Biennale, Madeira International Arte Bienal (Portugall), Tempra Accademy (Connecticut, USA), Akademie Klausenhof ta’ Hamminken (Ìermanja), Loggia del Grano fl-Uffizi Centre u il-Quarter, f’Firenze (Italja).

Minbarra li l-arti tieg˙u dehret f’diversi pubblikazzjonijiet lokali u internazzjonali, dan l-a˙˙ar xi xog˙olijiet tieg˙u ntag˙Ωlu mill-Go Mobile biex ji©u riprodotti f’edizzjoni limitata g˙all-klijenti tal-kumpanija. L-istill uniku ta’ dan l-artist ©ibed l-attenzzjoni ta’ diversi kollezzjonisti kemm lokali kif ukoll barranin u llum ix-xog˙olijiet tieg˙u jinsabu f’bosta pajjiΩi minn madwar id-dinja.

G˙al aktar informazzjoni wie˙ed jista’ jΩur is-sit personali tieg˙u www.vincecaruanart.com 86 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp It-Titular tal-Madonna ta’ Loreto fil-Knisja l-Qadima minn Vince Caruana M.A. (Visual Arts) Florence

Il-Wasla tat-Titular f’G˙ajnsielem G˙awdxi, pero f’arkivji instab li kien twieled iΩ- Ûejtun. Huwa trabba l-Belt Valletta fil-Parocca ta’ Fl-istess jum li sar it-tberik tal-knisja Ω-Ωg˙ira San Pawl flimkien ma’ ˙utu. Peress li wera minn (mag˙rufa aktar b˙ala l-knisja l-qadima), nhar id- çkunitu tendenza g˙at-tpingija, intbag˙at jistudja 9 ta’ Settembru, 1820, il-kwadru tat-titular tag˙ha ta˙t il-pittur Malti Rokku Buhagiar. Aktar tard, tniΩΩel sollenament mill-knisja tan-Nadur g˙all- Busuttil flimkien ma’ aljiev ie˙or, Giuseppe Grech, knisja t’G˙ajnsielem. F’din il-festa il-kwadru tal- komplew l-istudji taghhom f’Ruma fl-Accademia Madonna ta’ Loreto, di San Luca. Huwa xog˙ol tal-pittur reba˙ diversi unuri Mikiel Busuttil, f o s t h o m Ω e w © ©ie mqieg˙ed fuq kompetizzjonijiet l-altar ma©©ur tal- presti©juΩi. Ìie knisja tan-Nadur l-ewwel darbtejn f’lejlet il-festa tal- f’kompetizzjonijiet Vitorja. tad-disinn: g˙at- tpin©ija tal-istatwa L-g˙ada tal-Vitorja ta’ Antinoo, u g˙al kmieni fil-g˙odu, il- pittura tal-figura kapillan Scasciato, umana. flimkien mal-kleru tieg˙u, il-fratellanza It-tag˙lim li ˙a tar-RuΩarju u folla f ’ R u m a k i e n numeruΩa tal- ibbaΩat fuq l-istil pubbliku, ingabru N e o - K l a s s i k u . fil-knisja tan-Nadur Aktar tard meta u m i n n h e m m rritorna lejn il- ˙ar©u b’purçissjoni gΩejjer Maltin f’xi bil-kwadru tal- Ωmien qabel l-1791, Madonna ta’ Busuttill stabilixxa Loreto g˙all-knisja ru˙u g˙all-pittura t ’ G ˙ a j n s i e l e m . sagra. Kien feta˙ Wara l-wasla tal- ukoll skola privata purçissjoni, Indri g˙at-tag˙lim tad- Xuereb, mg˙ejjun d i s i n n f i l - B e l t minn nies o˙ra tar- Valletta. Fl-1 ta’ ra˙al po©©a f’postu Novembru 1800, l-kwadru titulari. ©ie mog˙ti l- inkarigu uffiçjali Il-kwadru msemmi g˙adu hemm b˙ala t-titular tal- biex imexxi skola b˙ala l-professur tat-tpin©ija knisja, u li wie˙ed g˙adu jista’ jammira sal-lum. bil-paga nominali ta’ £30 fis-sena. Min˙abba l- pesta, Busuttil flimkien mal-familja tieg˙u sabu Il-Pittur Mikiel Busuttil (1750-1828) kenn fid-dar li kellu f’G˙awdex. F’G˙awdex kellu g˙add ©mielu ta’ proprjeta’ li xi ˙a©a minnha kienet Mikiel Busuttil twieled iΩ-Ûejtun fis-sena 1750. Kien f’G˙ajnsielem. bin Klement u RoΩa Magro, it-tnejn miΩ-Ûejtun u tawh l-ismijiet ta’ Joseph, Mikiel Archangelus Il-pittur Busuttil miet fil-Belt Valletta fl-1828 u ©ie u Bartholomeus. Kienu ja˙sbu li Busuttil kien midfun fil-Kolle©©jata ta’ San Pawl Nawfragu. Festa Madonna ta’ Loreto 2007 87

It-Titular tal-Madonna ta’ Loreto id-dettalji huma minimi, b’dija li tixg˙el il- persona©©i prinçipali, dawk tal-Madonna u l- Bambin. G˙alkemm m’hemmx xi skema partikolari ta’ kuluri li jiddominaw dan it-titular, jikkontrastaw ferm il-kuluri a˙mar u blu tal-Madonna, li bihom l-artist jirnexxilu jag˙mel l-enfasi fuq is-su©©ett. Dan il-kwadru tlesta nhar Santa Marija tal-1820 kif insibu miktub fit-tarf tal-mant tal-Madonna. Dan ©ie jiswa mitejn skud li ©ew im˙allsa minn Indri Xuereb, li kien il-prokuratur tal-knisja.

Il-Qag˙da preΩenti G˙addew 187 sena mit-tlestija tat-titular u l- kundizzjoni ta’ dan l-inkwadru mhiex wa˙da Ωag˙Ωug˙a. Hija ˙asra li din il-biçça xog˙ol li taf il- bidu tal-paroçça tag˙na, ma tinsabx f’kundizzjoni li wie˙ed jista’ jfa˙˙ar. G˙andha tinghatha aktar attenzzjoni lil diversi fatturi li qed jag˙mlu ˙sara lil dan it-titular b˙ad-dawl dirett li die˙el mill- kopla, xi brix u trabijiet li n©abru matul s-snin, b’mod partikolari barxa prominenti li tinsab ‘il fuq fit-tarf ta’ dan l-inkwadru. Biex nikkonservaw il- ˙ajja ta’ dan it- Fost l-opri ta’ pittura li ˙alla Mikiel Busuttil kemm titular, je˙tie© f’Malta kif ukoll f’G˙awdex, insibu t-titular li jsir restawr tal-knisja l-qadima, li tpitter fid-dar tieg˙u fit- d e l i k a t , triq ta’ wara San Fran©isk, fir-Rabat, G˙awdex. partikolari u Probabilment dan kien wie˙ed mill-a˙˙ar pitturi ta’ professjonali. Busuttil g˙all-a˙˙ar tal-1819. Wie˙ed jista’ jinnota H u w a minn dan il-kwadru li Busuttil kien di©a beda jbati essenzjali li b’g˙ajnejh. jkun hemm Dan il-kwadru taΩ-Ωejt impitter fuq it-tila, juri l- kuxjenza dwar figura tal-Madonna ta’ Loreto bil-Bambin f’idejha l-importanza u bil-qamar ta˙t riglejha, simbolu tal-purita’. Fuq u l-˙arsien ta’ in-na˙a tax-xellug, qrib il-figura tal-Madonna, dan it-titular tinsab ukoll id-Dar Imqaddsa tag˙ha, miΩmuma flimkien mal- mill-an©li. Fuq ras il-Madonna jidhru Ωew© an©li pitturi l-ohra o˙ra, iΩommu l-kuruna regali, simbolu tar-regalita’ ta’ Calì li nsibu tal-Madonna. Fuq in-na˙a tal-lemin tal-kwadru fl-istess knisja. nsibu tlett persona©©i o˙ra. Fuq quddiem naraw Dawn kollha lil Ωew©ha ÌuΩeppi, u fl-isfond jidhru l-©enituri j i f f o r m a w tal-Madonna Anna u Ìwakkin. Ta’ min jinnota parti mill- li dawn il-persona©©i jiffurmaw kompoΩizzjoni wirt kulturali triangulari. Din l-istruttura tal-kompoΩizzjoni fiha p r e z z j u Ω sinifikat kemm spiritwali, kif ukoll astetiku. Fl- l i j k o m p l i aktar post çentrali tal-pittura, naraw lil Madonna j Ω e j j e n l i l t˙ares lejn binha filwaqt li t-tarbija qeg˙da t˙ares G˙ajnsielem. dirett lejn l-ispettatur. Dan jissimboliΩΩa li Alla bag˙at lil Ibnu f’din id-dinja b˙ala medjatur, tema Referenzi: komuni li kienet tintuΩa fi seklu 15. Wie˙ed mill- Mario Buhagiar (1987), The Iconography of the Maltese Islands 1400- aktar esponenti mag˙rufa g˙al dan is-su©©ett kien 1900 Paintings, pp.158-160 Kan. ÌuΩeppi Zerafa (1989), Ìrajjjiet il-Paroçça t’G˙ajnsielem, pp. Giovanni Bellini (c.1460). 6-8 L-istil pittorresk li fuqu Busuttil ibbaΩa l-inkwadru ÌuΩe’ Attard Tabone (xxxx), Michele Busuttil: Ûmienu u l-Patrimonju tieg˙u huwa kkaratteriΩΩat minn sfond fejn Artistiku li Óallielna 88 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp In-niçça tal-Madonna ta’ Loreto ta’ Pjazza San Ìor©, ir-Rabat Kitba ta’ ANTON F. ATTARD, B.A. F’pa©na 8 li kien hemm, kienet dik il-knisja ta’ San Ìor©, u l- tat-Telstar u qassis Taljan, barrani, kien bena dik il-kappella Ωg˙ira l-Berqa tal-21 ta’ Loreto, (li ma tantx kienet popolari, g˙ax barranija, ta’ Ottubru, u minn barrani) maΩ-Ωmien kienet la˙qet speçi ta’ 1970, çertu rivalita’ bejniethom. G˙alhekk, ftit aktar minn mitt (sic) k i t t i e b sena wara l-fundazzjoni tal-kappella, li sa dak iΩ-Ωmien ˙awwadi li saret Matriçi ta’ G˙awdex bla ˙add ma jaf kif, biex speçi kien jiffirma ta’ jinku lil ta’ San Ìor©, bnew u waqqfu dik in-niçça ta’ “Malta fl- Loreto biswit il-knisja tal-qaddis ta’ Lydda.” Antik” kien Kulma kiteb hawnhekk “Malta fl-Antik” ma kien kiteb artiklu xejn ˙lief gideb spjetat. U se ngiddbuh mill-ewwel u bla dwar in- tlaqliq ta’ xejn. Fil-©urnal Il-Berqa tat-8 ta’ Lulju, 1958, p. 7, Niçça ta’ Frank Bezzina kien kiteb artiklu dwar din in-niçça, imma Loreto li kien stqarr li ma setax isib meta kienet inbniet. Hu g˙amel hemm fil- appell g˙all-konservazzjoni tag˙ha, ˙a©a li naqblu kantuniera mag˙ha. Imma mbag˙ad ittanta jg˙id li kellha dwar 400 ta’ Pjazza San sena, ˙a©a li qalha bl-amment u, g˙alhekk, Ωbalja. Ìor© l-antika, i r - R a b a t , Skond dokument li jinsab fl-Arkivju Nazzjonali ta’ G ˙ a w d e x , G˙awdex, in-niçça tal-Madonna ta’ Loreto ta’ Pjazza San qabel ma twaqqa’ l-bini biex saret il-pjazza li hemm Ìor© kien waqqafha çertu Michele Grima mir-Rabat, illum. Il-kittieb qalilna wkoll li din in-niçça kienu G˙awdex, fis-sena 1765, b˙alma fl-istess sena waqqaf jafuha b˙ala “ta’ Hili” g˙ax kienet tinsab ˙dejn il-˙anut ukoll in-niçça ta’ Loreto ta’ fuq G˙ajn Qatet. In-niçça tal-˙axix ta’ wa˙da minn ta’ Hili. ta’ Pjazza San Ìor© twaqqfet fil-kantuniera tad-dar tal- Baruni Giovanni Battista Viani u bil-kunsens tieg˙u. Çertu Lorenzo Zahra, kittieb Malti dwar l-Istorja tal-Birgu, issu©©erixxa lill-Editur ta’ dan il-Programm Flok din in-niçça ta’ Loreto ma kienx hemm niçeç biex jirriproduçI dak l-artiklu ta’ “Malta fl-Antik”, ta˙t o˙ra qabel. Id-dokument ma jsemmix li flokha kien l-isem proprju ta’ l-awtur, kif deher fil-ktieb li kien hemm xi sura ta’ niçça o˙ra. ˙are© wara mill-Klabb Kotba Maltin, imma naqas li Id-dokument igiddeb lil “Malta fl-Antik” b’mod l- jg˙idlu li, min˙abba l-mog˙dija taΩ-Ωmien, kienet tkun aktar kategoriku u mhux veru li din in-niçça twaqqfet ˙a©a xierqa u prudenti li ma’ l-artiklu jsiru xi notamenti “ftit wara li biddlu t-titular tal-knisja li wara ssej˙et ta’ a©©ornament, u l-Editur, miskin, ©ab dak l-artiklu in Matriçi.” Is-sena 1765 ta˙bat il-142 sena wara t-twaqqif toto kif inhu bla ma kien jaf li kien qieg˙ed jippubblika tat-Tieni Kolle©©jata fil-knisja ta’ l-Assunta, li kienet qabda imbarazz ta˙t il-libsa ta’ ‘storja’. (Ara Programm twaqqfet fl-1623. Festa Madonna ta’ Loreto 2006. Ma˙ru© mill-G˙aqda It-titular tal-Matriçi minn dejjem kien ta’ Santa San ÌuΩepp G˙ajnsielem, pa©ni 81-82). Marija Assunta, u ma setax ikun mod ie˙or g˙ax Óalli naraw flimkien x’qalilna kontroversjali kieku fiha ma kenitx ter©a’ titwaqqaf kappella o˙ra “Malta fl-Antik” dwar din in-niçça.. ta˙t l-istess titlu, kieku t-titular kien verament dak ta’ “Din in-niçça mhux minn dejjem kienet hekk tal- Loreto. ©ebel. Qabel kien hemm tnejn jew tlieta o˙ra qabilha li L-istorja tal-qassis barrani li bena kappella fiç- biΩ-Ωmien kienu g˙amluhom ©odda. Din in-niçça kienet Çittadella li wara xi mit sena saret Matriçi, bla ˙add twaqqfet hemm, ˙dejn il-knisja ta’ San Ìor©, ftit wara li ma jaf kif, hija invenzjoni falza ta’ “Malta fl-Antik”. kienu biddlu t-titular tal-knisja li wara ssej˙et Matriçi, Il-knejjes “Matriçi” ma jsirux ‘bla ˙add ma jaf kif’. g˙ax minn Madonna ta’ Loreto, kienu semmewha Illum nafu bid-dokumenti f’idejna li fil-Medjuevu l- Santa Marija, li kienet l-istess, iΩda bil-mod bdew Knisja Matriçi ta’ G˙awdex kienet di©a’ kolle©©jata, jikkonfonduha ma’ l-Assunta, u hekk baqg˙et sa llum. imma spiççat min˙abba d-depopulazzjoni tal-gΩira “Kien hemm kappella li waqqaf qassis Ruman, fuq G˙awdxija, l-aktar fl1551. il-g˙olja, fiç-Çittdella, u kien iddedikaha lill-Madonna “Malta fl-Antik” hawnhekk qal ukoll li l-knisja ta’ ta’ Loreto, f’©ieh dik ta’ l-Italja. Qassis ie˙or, Taljan San Ìor© kienet “il-Parroçça ta’ G˙awdex”. Qeg˙din ukoll, kien waqqaf knisja o˙ra ta’ Loreto, fejn ig˙idulu taraw minfejn ikkupjah l-isem g˙all-ktieb tieg˙u Il- tad-Dabrani, fis-sena 1477. Parroçça ta’ G˙awdex is-Sur Pawlu Mizzi,? Minn fost il- “IΩda billi l-parroçça ta’ G˙awdex, l-unika wa˙da gideb ta’ “Malta fl-Antik”! G˙andu tassew biex jifta˙ar! Festa Madonna ta’ Loreto 2007 89

U kif tista’ ma tg˙idlux giddieb lil “Malta fl- ta’ Loreto fi Pjazza San Ìor©. Antik” meta qal, “IΩda billi l-Parroçça ta’ G˙awdex, L-ewwel versi jinqraw hekk: l-unika wa˙da li kien hemm, kienet dik il-knisja ta’ “Michele Grima del Gozo Serv(iente) Um(il)e e Vas(sall)o San Ìor©...,” Illum kul˙add jaf li dik il-˙abta, u dan di S(ua) A(ltezza) S(erenissima) riv(erentemen)te espone che ng˙iduh bid-dokumenti f’idejna, kien hemm erba’ egli Grima erigere una colonetta presso il muro esteriore parroççi: Il-Matriçi ta’ l-Assunta (Kolle©©jata), Savina, della casa spettante al Barone Viani situata nella Piazza San Ìakbu u fl-a˙˙ar San Ìor©. Kif, mela, ji©i “Malta di detta sua Isola del Gozo sopra laquale vien alzata una nicchia per ivi porre una statua rappresentante la Beata fl-Antik” u l-a˙˙ar wa˙da jsej˙ilha l-unika wa˙da? Vergine sotto titolo di Loreto :” et caetera. (Kortesija: U l-paladini ta’ l-istorja dokumentata, dawk li ma Arkivju Nazzjonali taqsima ta’ G˙awdex). jridux jisimg˙u b’mitolo©iji, imbag˙ad jemmnu dan il- gideb sfaççat kollu! “Malta fl-Antik” bil-kitba tieg˙u mhux biss gideb, imma pprova jxewwex il-parrokkjaliΩmu. Qalilna li tal-Matriçi “biex speçi jinku lil ta’ San Ìor©, bnew u waqqfu dik in-niçça ta’ Loreto biswit il-knisja tal- qaddis ta’ Lydda.” Min bena n-niçça ta’ Loreto kien mir-Rabat, u mhux mill-Kastell, u fid-dokument m’hemm ebda ˙jiel li kien hemm xi pika parrokkjali b˙alma semma “Malta fl-Antik”. G˙alhekk, jidher li “Malta fl-Antik”, barra li kien giddieb, kien ukoll xewwiex fin. U din hi prova biΩΩejjed. Dan l-artiklu g˙andu jservi ta’ twissija lis-Sur Lorenzo Zahra biex jitg˙allem ˙alli darb’ o˙ra ma jda˙˙alx nies f’basal b˙alma da˙˙al lil ta’ G˙ajnsielem. Il-kittieba ta’ l-Istorja g˙andhom jitg˙allmu wkoll li m’g˙andhomx jikkupjaw dak li jsibu bl-addoçç, u ˙arbiexa b˙al “Malta fl-Antik” m’g˙andhomx ji©u fdati.

3. Il-kunsens tal-Baruni Gio-Battista Viani biex Michele Grima jag˙mel in-niçça ta’ Loreto mad-dar tieg˙u u pjanta li turi fejn kellha ti©i n-niçça fi Pjazza San Ìor©. Imkien ma jing˙ad li xi darba 1. Il-Permess tal-Gvern biex Michele Grima mir-Rabat, kien hemm xi niçça o˙ra f’dan il-post. G˙awdex jibni n-Niçça tal-Madonna ta’ Loreto fi Triq (Kortesija: Arkivju Nazzjonali taqsima ta’ G˙ajn Qatet, ir-Rabat. G˙awdex). (Kortesija: Arkivju Nazzjonali taqsima ta’ G˙awdex). Dan id-dokument jikkonferma li n-Niçça ta’ Loreto ta’ fuq G˙ajn Qatet saret mill-istess wie˙ed li g˙amel dik Nota Editorjali ta’ fejn San Ìor© u li dan kien joqg˙od ir-Rabat u mhux L-Bord Editorjali flimkien mal-Kumitat EΩekkutiv ta’ il-Kastell. l-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp ma kellu ebda ˙sieb li jid˙ol f’kontroversji meta ppublika l-artiklu ‘Storja’ fil- Programm tal-Festa Madonna ta’ Loreto 2006. Dan l-artiklu ©ie ppublikat sempliçement g˙aliex rajna li kien jkun ferm interessanti g˙al qarreja tag˙na li ner©g˙u ntuhom opportunita li jaqraw feature antik (Berqa u Telstar tal-21 ta’ Ottubru, 1970) fejn kienet issemiet l-Madonna ta’ Loreto. Ma qag˙dniex nid˙lu fi studju dwar jekk l-punti kollha li ssemew f’ dan l- artiklu humiex ta’ eΩattezza storika. Ûgur li ma konniex nippublikawh li kieku konna nafu minn qabel bil-punti li semma is-Sur Anton F. Attard. Xorta jibqa l-fatt li s-Sur Anton F. Attard ma messux qabad u kiteb artiklu fuq l-gaΩΩetta It-Torça ming˙ajr lanqas biss indenja ru˙u jikkonsulta mal-Bord Editorjali. Il-poplu G˙ajnselmiΩ ma g˙andu ebda ˙sieb li jid˙ol f’kontroversji u polemiçi li g˙andhom paroççi 2. Id-dokument li juri r-rikors jew it-talba li g˙amel Michele Grima fl-1765 biex iwaqqaf in-niçça tal-Madonna o˙ra. B’dawn il-kummenti, g˙alina l-kaΩ hu mag˙luq. 90 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

F’g˙eluq il- 75 anniversarju mindu s-surmast Antonio Pace kiteb l-innu, “Esultanti” , ‘In Onore Di Maria Vergine di Loreto’, g˙all-parroçça ta’G˙ajnsielem G˙awdex. Mro Antonio Pace (1878-1950) Kitba ta’ Grazio A. Grech

Is-surmast Antonio Pace twieled f’Bormla lill-Madonna to’ Loretu fis-snin tletin u erbg˙in nhar il-11 ta’ Settembru, 1878. Missieru kien jismu tas-seklu li g˙adda. ÌuΩeppi u ommu TereΩa mwielda Buttigieg. B˙ala kompoΩitur, is-surmast Pace ikkompona Is-surmast Pace studja l-arti muΩikali ta˙t Mro diversi tipi ta’ muΩika, b˙al valzi, polki, maΩurki, Martinelli, fl-istitut Pawlin Vassallo, u ta˙t Mro kwadrilji, innijiet u muΩika sagra. Is-Sur Robert ÌuΩeppi Abdilla. L-orgni tg˙allmu ta˙t il-Kanonku Mifsud Bonnici g˙arrafna Ii s-surmast Pace kiteb Dun Rafel Mazzelli li barra li kien organista fil- seba’ quddisiet u diversi g˙osrien u li qabel ma knisja ta’ San Lawrenz tal-Birgu kien ukoll Maestro miet is-surmast Pace kiteb G˙asar tal-Madonna u di Cappella. iehor ta’ l-Appostli. fl-1925 Mro Pace ikkompona Is-surmast Pace barra li kien idoqq mal- innu ad unur San Pubblio, Inno Popolare In Onore MuΩika tal-Kanonku Mazzelli kien ukoll organista di San Publio M. Primo Vescovo di Malta. Dan kien u Maestro di Cappella. Huwa waqqaf g˙add ta’ indaqq dik is-sena stess. FI-1930 niltaqg˙u mal-Gran orkestri u korijiet u wkoll ikkompona g˙add ta’ Marcia, Maria Assunta u mal-valz, Gelsomino. bçejjec muΩikali. Huwa ˙arre© diversi kantanti u FI-1931 is-surmast Pace kkompona Antifona waqqaf orkestri fil-Qrendi, fil-Kalkara, f’Hal Luqa, ©dida g˙all-festa ta’San Duminku tal-Birgu, waqt u l-Birgu. Fl-Isla waqqaf l-iSchola Cantorum bit-tfal li fl-1932 kiteb l-innu popolari In Onore di Maria u biha ˙a sehem f’diversi festi f’diversi parroççi Vergine di Loreto, g˙all-Porroçça ta’ G˙ajnsielem, fosthom fil-Parroçça tal-Madonna ta’ Loreto, G˙awdex. Dan l-innu li g˙adu jindaqq sa llum G˙awdex. Fil-Belt Valletta kien ukoll waqqaf l- g˙andu il-versi tieg˙u bit-Taljan ta’ Mons. Kon. Unione Cattollica San Giuseppe. Dun Fortunato Grech. Fil-parroçça ta’ G˙ajnsielem, Fis-sena 1917, Mro Pace n˙atar kemm organista insibu li Mro Pace g˙andu wkoll Tantum Ergo a kif ukoll Maestro di Cappella fil-Parroçça to’ San due voci, Salve Regina, xi litaniji u Ωew© Antifoni Pubbliju l-. FL-l934 in˙atar organista fil- b -isem ta’ Beata Mater Ii jindoqqu wa˙da matul Kolie©©jata ta’ San Pawl fil-Belt Valletta, waqt li il-jiem tat-Tridu u l -o˙ra lejlet u nhar il-festa tal- kien Maestro di Cappella, kemm fil-knisja ta’ San Madonno to Loretu. Duminku kif ukoll f’dik tal-Lunzjata tal-Birgu u Is-surmast Antonio Pace miet f’Óal Lija nhar fil-knisja ta’ San Filippu fl-Isla. Is-surmast Pace ta il-31 ta’ Lulju, 1950 u ©ie midfun fil-qabar tal- wkoll servizzi fil-Parroçça ta’ Bormla. F’G˙awdex Frotellanza tas- S.S. Kurçifiss ta’ Bormla fiç-çimiterju Mro Antonio Pace kien jag˙ti s-servizzi tieg˙u bil- ta’ Santa Marija Addolorota, Malta. MuΩika fil-festa titulari ta’ G˙ajnsielem iddedikata Festa Madonna ta’ Loreto 2007 91 L-Ewwel Prefazju tas-Sollennità tal-Festa tal-Madonna ta’ Loreto 10 ta’ Diçembru

Fil-Quddiesa is-Saçerdot jibda t-Talba Ewkaristika bil-qari jew bil-kant tal-Prefazju, billi jifta˙ idejh u jg˙id:” Il-Mulej mag˙kom” u jispiçça bl-kliem “Qaddis, Qaddis,Qaddis eçç.eçç u hawn jiena mit-tlieta li fiha il-qudiesa ta’ din is-solenita’ g˙aΩilt nipproduçI l-ewwel wie˙ed: “ IL-MIXJA TAL-FIDI TAL-VERÌNI MARIJA”

Sewwa u xieraq tassew, li nroddulek ˙ajr, u tajjeb li nsebb˙u ismek, Missier Qaddis, Alla ta’ dejjem li tista’ kollox.

U nfa˙ruk , imbierkuk, u nag˙tuk ©ie˙ bi Kristu Ibnek, fit-tifkira tal-Ver©ni Mqaddsa Marija, li f’ NaΩaret laqg˙et it-t˙abbira li kellha tkun Omm Alla..

Fid-dar tag˙ha, Fil-˙ajja tal-familja, kull jum, ma’ Binha Ìesù, Hi toffrilna l-ewwel frott tas-salvazzjoni U tag˙tina tag˙lim g˙aΩiΩ ta’ ˙ajja.

Omm u dixxiplu ta’ Kristu l-Mulej, t˙ares l-ewwel frott ta’ l-evan©elju u ta˙seb fuqu bejna u bejn ru˙ha.

Marbuta ma’ ÌuΩeppi , ir-ra©el ©ust u fidil, b’rabta ta’ g˙erusija li Ωammet bla nittiefsa xbubitha, fer˙itek bil-kant, qimitek fis-skiet, fa˙˙ritek bix-xog˙ol ta’ jdejha, tag˙tek ©ie˙ b’hajjitha kollha.

U a˙na wkoll, flimkien ma’ Marija u ma’ ÌuΩeppi ma’ l -An©li u l-Qaddisin kollha, u mal-familji kollha li g˙andhom il-biΩa’ ta’ ismek, intennulek l-innu ta’ tif˙ir tag˙na: 92 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Sabi˙a donnha l-qamar Mons. Lawrenz Sciberras M.A. , S.S.L. , S. Th. Lic.. Il-Katena tal-Le©jun ta’ Marija u li din g˙andha mil-ba˙˙ara u l-bdiewa. Hekk is-salm 104,19 : “Il- ting˙ad minn kull le©junarju ta’ kuljum, tifta˙ b’ qamar int g˙amilt biex juri Ω-Ωmien” . Il-profeta antifona tassew profonda g˙aliex hija bibblika. Isaija dejjem wissa biex juri l-glorja ta’ Sijon, F’din l-antifona me˙uda kollha kemm hi mill- jag˙mel il-qabza bejn id-dawl lekkien tal-qamar u ktieb spirat tal-G˙anja tal-G˙anjiet naqraw il- d-dawl etern ta’ Alla u japplikah g˙al Ìerusalem: kelmiet “Lanqas jiddi g˙alik il-qamar bil-lejl , g˙ax il- “sabi˙a donnha Mulej ikunlek id- l-qamar” ( 6, dawl g˙al dejjem” ( 10) Missirijiet il- Is.60, 19). Knisja u dawk lit g˙allmu fl-iskola ta’ Issa fil- ktieb ta’ Lixandra ©ewwa l- tal-G˙anja tal- E©ittu , u li kellhom G˙anjiet hemm b˙ala mg˙almin dawk il-kelmiet ewlenin tag˙ha lil tant profondi: Origene, lil Klement “sa˙i˙a donnha Alessandrin, lil qamar”. U g˙al Atanassju u lil Çirillu min qed jirreferi , b’mod allegoriku haw nil-kitteb applikaw dawn il- sagra. F’sens dejjaq kelmiet g˙al Marija l-awtur f’mo˙˙u fid-diversi waqtiet g˙andu s-Sulamija, ta’ ˙ajjittha. Biss xebba ˙elwa, ˙alli naraw g˙aliex irΩina u li ti©bdek u kif dawn waslu sa min˙abba l-fattizzi hawn. ˙elwin tag˙ha. Hija sammarija Fit-Testment il- iva, imma sbej˙a Qadim (G˙anja 1,5). “ Nigra sum sed Ibda biex id-dawl Formosa” . Imma fiddien tal-qamar s-Santi Padri , fl-Orjient donnu iwessg˙u l-˙arsa jidher wisk aktar tag˙hom u f’sens çar, sabie˙ u jiddi spiritwali jaraw li ma’ kullimkoen . U dawn il-kelmiet dan wie˙ed jista’ jixirqu tassew lil jammirah u jitpaxxa Marija, dik il-mara bih biss jekk speçjaliu unika ikun qalb xi oasi, g˙aliex “liebsa x- imdawwar bis-si©ar xemx, bil-qamar eΩotiçI tal-palm. ta˙t ri©lejha u Hemm fid-dezert b’kuruna ta’ tnax matul il-lejl fejn ma –il-kewba fuq jkun hemm ebda rasha” (Apk. 12, 1) forma ta’ dawl naturali ie˙or, wie˙ed jista’ tassew G˙alhekk il-Knisja issa f’sens bibbliku spiritwali jitpaxxa u jitg˙axxaq bid-dawl sabi˙ tal-qamar u tapplika u tg˙addi l-kliem minn fuq Sulamija l-aktar meta dan ikun minli qwinta. Bosta nies tal- xbejba Lhudija u twa˙˙adhom ma’ xebba o˙ra qedem kienu jmexxu u jikkalkulaw ˙afna mill- unika fid-dinja: Din hija Marija sabi˙a anke fl- attivitajiet tag˙hom mal-qamar. Fost dawn hem ewwel mumenti tat-twelid tag˙ha. Festa Madonna ta’ Loreto 2007 93

G˙aliex sabi˙a Alla, u jikkontemplaw is-sbu˙ija infinita ta’ Kristu l-Iben t’Alla, imma wkoll jitfg˙u l-˙arsa tag˙hom Il-qamar jie˙u d-dawl tieg˙u mix-xemx. Hekk fuq dan il-qamar speçjali li hija Marija. Hija ukoll a˙na issa nistg˙u nie˙du d-dawl spiritwali kienet l-g˙odda f’idejn Alla, li bija wettaq l-opra mis-sbu˙ija ta’ Marija. Marija hija sabi˙a donnha tal-Fidwa. Jitfg˙u l-˙arsa tag˙hom fuq Marija l- l-qamar l-ewwelnett g˙aliex hija minlija bil- qamar leqqien, il-qamar mimli bjuda lit g˙ammex qdusija. Sbu˙ija spiritwali. Hekk isej˙ulha l-Giegi u jinteb˙u li kien permezz tat-talb tag˙ha u tal- Ortodossi :Panhagia, kollok kemm int qaddisa. medjazzjoni tag˙ha, li huma rçevew ming˙and Jekk il-bniedem irid jikkombatti t-tentazzjonijiet , Alla dawk il-grazzji u barkiet tieg˙u. Marija hija dejjem Rebie˙a, g˙alekk Immakulata. Jekk il-bniedem huwa fqir ˙afna spiritwalment, L-imnara Ω-zg˙ira ma g˙andu xejn, Marija g˙ax sabi˙a hija mimlija bil-vrtujiet kollha: ‘Is-setg˙ani g˙amel mieg˙I Fid-deskrizzjoni tal-˙olqien, l-awtur tal-Ktieb tal- ˙wejje© kbar” Dawn huma l-˙wejje© kbar li Ìenesi jg˙idilna li Alla ˙alaq Ωew© imnariet (Ìen. tkelmet dwarhom Marija. 1,16) . Imbag˙ad aktar lisfel ikompli jfisser li l- imnara l-kbira hija x-xemx u l-imnara Ω-Ωg˙ira L-awtur tal-G˙anja tal-G˙anjiet qed jara mhux huwa l-qamar. U Alla ˙alaq ukoll il-kwiekeb. biss is-sbu˙ija fiΩika tas-Sulamija , imma qed Ori©ene, missier l-interpretazzjoni allegorika ta’ jag˙mel pass ie˙or il-quddiem u issa jaraha b˙ala l-Iskrittura, japplika dan kollu g˙al Kristu iben martu, wa˙da bil-g˙aqal, tal-qalbu u dejjem fidila Alla, g˙al Marija ommu u g˙all-qaddisin kollha lejh. G˙ax kif jg˙id il-Proverbji: “ Min isib mara li flimkien ma’ Marija qeg˙din igawdu l-vizjoni isib il-©id, u jikseb il-barka tal-Mulej” (18, 22) beatifika. Issa din is-sbu˙ija fiΩika u spiritwali ta’ Marija ma waqfitx mal-mewt tag˙ha, imma ssuperat u G˙alhekk g˙andna nkomplu nsa˙˙u l-opinjoni g˙addiet kull li©I tan-natura. Marija reb˙et ukoll fundata tag˙na kemm tassew Marija Assunta hija fuq il-mewt, mhux le bis-sa˙˙a tag˙ha personali, “sabi˙a donnha qamar” . Lejn dan il-qamar jarmi imma bis-sa˙˙a u l-qawwa ta’ Alla li tant ˙abbha d-dija hemm fil-©enna jselmu l-Patriarki g˙aliex u jppreveli©©aha. Iva g˙alhekk l-Assunta hija huma stennewha lil Marija u xtaqu ˙afna jarawha. tasew sabi˙a donnha l-qamar. Dawn il-kelmiet Lilha bir-ru˙ u bil-©isem iselmulha b˙ala Sultana ma jog˙oddu u jixirqu lil ˙add aktar daqs kemm tag˙hom, l-erwie˙ tal-Profeti. U dan g˙aliex lil Marija. Jekk is-Sulamija tal-ktieb tal-G˙anja tal- huma ˙abbruha sa minn ˙afna snin qabel. Lil G˙anjiet kienet sabi˙a, imma din fil-©isem tag˙ha Marija jselmulha l-Appostli, g˙aliex hija kienet biss, tant li wara li mietet din is-sbu˙ija fiΩika tie˙u ˙siebom b˙ala Omm, kienet dedifikahom bl- intilfet g˙al kollox fil-kes˙a u d-dalma tal-qamar, eΩempju tal-˙ajja qaddisa tag˙ha . Hemm fil-g˙orfa mhux hekk Marija Assunta. ta’ fuq Marija ienet ukoll tg˙aqqad it-talb tag˙ha ma’ ta’ l-appostli (Att. 1, 14) I˙arsu lejn Marija Il-qaddisin fil-©enna Assunta l-erwie˙ tal-Martri u jsellmulha g˙aliex jekk huma çarçru demmhom biex jistqarru l-fidi L-Appostlu San Pawl meta jikkontempla l-glorja tag˙hom fi Kristu, Marija telg˙et fuq il-Kalvarju tal-©enna jikteb hekk: “Hemm id-dija tax-xemx u u ©arbet il-martirju tal-Qalb l-iktar safja tag˙ha. U hemm id-dija tal-qamar, u hemm ukoll id-dija tal- dan g˙aliex hija ©iet minfuda minn sejf tan-niket li kwiekeb; u kewba tiddi aktar minn kewba o˙ra”. kien ˙abbar il-profeta Xmun ( Lq. 2, 35). (Kor.15,41). Issa jekk in˙arsu b’mod allegoriku lejn kliem San Pawl naraw li dawn joqog˙du u jaqblu Lejn Marija dan il-qamar speçjali j˙arsu u perfettament mal-˙sieb li qeg˙din nikbu dwaru. jammiraw l-erwie˙ tad-Dutturi, tal-Ver©ni u xejn Kristu huwa tassew ix-xemx tal-©ustizzja (lq. anqas l-erwie˙ tal-Penitenti.; dawk li rçivew il- 1,78). Il-kwiekeb differenti fis-sbu˙ija u l-qawwa konverzjoni tag˙hom. Iva Marija fis-sema fil- li jarmu, huma l-©emg˙at bla g˙add ta’ qaddisin waqt li tirrifletti d-dawl minn l-Imnara l-kbir, li hemm f’ Ìerusalem tas-sema. Id-dija tal-qamar binha Ìesù, dak li fdiha b’fidwa kollha kemm hi imbag˙ad, hija s-sbu˙ija ta’ Marija fil-glorja ta’ unika u speçjali, hija tg˙addih lil dawn il-kwiekeb Ìerusalem çelesti . Sabi˙a donnha qamar. kollha. Immela f’sens allegoriku-spiritwali s- sbu˙ija kollha tieg˙ek, Marija, hija l-glorja tas- Issa dawn il-kwiekeb çelesti jsibu f’Marija l- smewwiet . Is-smewwiet ixandru l-Glorja ta’ qamar, l-o©©ett tal-hena tal-qalb tag˙hom. Huma Marija u dan g˙aliex Marija BISS u WEÓIDHA jsibu f’Marija motiv li g˙alih jirringrazzjaw hija sabi˙a donnha qamar. lil Alla g˙all-etrenita’. Il-qaddisin mhux biss g˙andhom l-viΩjoni beatifika illi fiha jaraw lil 94 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Tag˙lim mit-T˙abbira tal-Mulej Angelo Xuereb

Il-festa tal-Ver©ni Marija ta˙t it-titlu ta’ Loreto g˙edna din il-parabbola turina kemm Alla mhux ma hijiex g˙ajr il-festa tad-dar ta’ NaΩaret, li hija biss isejja˙ iΩda ma jaqtax jag˙ti l-ispirazzjonijiet ikona ta’ I-Inkarnazzjoni tal-Mulej. tieg˙u. Alla g˙andu pro©ett g˙al kull bniedem Mhux kul˙add jilqa’ s-sej˙a ta’ Alla Kien hemmhekk li I-an©lu Gabrijel ˙abbar lil L-Evan©elju jkompli jg˙idilna: “IΩda dawk ma Marija li kellha ssir Omm Alla. Alla tefa’ bosta tawx kas; min mar I-g˙alqa, min g˙an-negozju grazzji fuq Marija biex hija tkun tista’ taqdi din il- tieg˙u, u I-bqija qabdu lill-qaddejja tas-sultan, missjoni. U Alla stenna minnha li tg˙idlu ‘Iva’ g˙al Ωebil˙uhom u qatluhom” (Mt 22, 6). Dan ifakkarna din il-proposta li g˙amlilha permezz ta’ I-an©lu. kemm hawn persuni li ma humiex attenti g˙as- G˙alhekk fit-t˙abbira ta’ I-an©lu naraw lil Alla li sej˙at ta’ Alla.˙siebhom huwa kif ser ja˙dmu iΩjed jsej˙ilna kontinwament g˙al xi biçça xog˙ol. u jag˙mlu aktar qlig˙. Mo˙˙hom huwa biss f’din id-dinja. Il-parabbola tg˙idilna li sa˙ansitra kien G˙al kull bniedem li hawn fid-dinja, Alla hemm xi w˙ud li qatlu I-qaddejja tas-sultan. Dan g˙andu pro©ett ta’ m˙abba. Ta’ min isemmi li ifakkarna li fid-dinja ma hawnx biss nies li huma dan il-pro©ett ma jfasslux il-bniedem iΩda xog˙lu indifferenti iΩda sa˙ansitra kontra I-persuna ta’ huwa biss li jiskoprih permezz ta’ xi parir siewi u Ìesù. tat-talb. Dan narawh çar mill-parabbola tal-festa tat-tie© li nsibuha f’San Mattew u f’San Mark. X˙in ra hekk is-sultan ikkmanda lill-qaddejja Infatti sultan g˙amel ikla tat-tie© ta’ ibnu u stieden tieg˙u: “ ‘Il-festa mhejjija, imma lil dawk ma kienx ˙afna nies. Bag˙at g˙alihom mal-qaddejja tieg˙u ta’ min jistedinhom g˙alija. Mela morru f’salib it- iΩda dawn ma ©ewx. Imbag˙ad re©a’ bag˙at toroq u sej˙u g˙all-festa lil kull min issibu” (Mt qaddejja o˙ra u re©a’ g˙amlilhom I-istedina. 22, 8-9). Din I-istedina tkompli turina kemm Alla jkompli jsejja˙. Hawnhekk naraw kemm Alla jsejja˙ kontinwament. Meta nitkellmu b’sej˙a ma nkunux IΩda meta ©ie s-sultan ra li kien hemm wie˙ed qeg˙din nifhmu biss I-istat ta’ ˙ajjet il-bniedem li ma kienx liebes g˙all-festa tat-tie© u dlonk ordna iΩda kull tnebbi˙a li jag˙millu biex iwettaq xi biex jikkastigawh. Dan jurina kemm hija xi ˙a©a ˙a©a tajba. Jista’ jsir ˙in tal-quddies. In˙ossu li ˙aΩina li wie˙ed ma jg˙ix is-sej˙a tieg˙u.˙ajtu ma g˙andna mmorru. Din hija wkoll sej˙a ta’ Alla. Kif tkunx il-pro©ett ta’ Alla. L-ideali tieg˙u ma jkunux Festa Madonna ta’ Loreto 2007 95 ta’ nisrani iΩda purament ta’ din id-dinja. Irid I- Dan kien il-kliem g˙al dak il-˙addiem li ma g˙ana, is-setg˙a u li jag˙mel dak li jaqbillu. g˙amilx il-parti tieg˙u. Ûgur li Alla mhux ser jistenna aktar milli jkun sej˙ilna g˙alih. Dan Marija kienet lesta li tisma’ lil Alla narawh çar fil-parabbola. Lil dak li tah tnejn ma Ner©g˙u nitfg˙u ˙arsitna fuq il-Ver©ni qallux: “G˙aliex ma tajtnix ˙amsa?” iΩda tah il- Marija. Ninnutaw ftit kemm kienet lesta li tisma’ premju talli g˙amel ˙iltu. Dak li jiswa quddiem s-sej˙at ta’ Alla ming˙ajr ma qag˙det ittella’ u Alla, ma humiex ir-riΩultati li nkunu ksibna tniΩΩel g˙al ˙in twil. Naraw il-©eneroΩità tag˙ha u li jidhru mill-bnedmin, iΩda kemm inkunu u d-disponibbiltà li tag˙mel dak li jrid Alla. Veru g˙amilna I-almu tag˙na. Jekk inkunu g˙amilna li Marija rçeviet ˙afna ming˙and Alla iΩda hija I-˙ila tag˙na Alla Ωgur li ser jippremjana u mhux kienet lesta li tag˙mel il-pjan ta’ Alla akkost li ser jara r-riΩultati li nkunu ksibna. kellha tbati. Din is-silta mill-ktieb l-Imitazzjoni ta’ Kristu Meta naraw kemm Marija rçeviet ming˙and turina kemm g˙andna nikkuntentaw b’li Alla tana Alla, ma nistg˙ux ma nistaqsux: Imma Alla jag˙ti u ma noqog˙dux ng˙idu. “Imma lili g˙aliex tani lill-bnedmin kollha I-istess sej˙at u grazzji? It- dawn it-talenti u I-ie˙or tah aktar?” twe©iba nsibuha fil-parabbola tat-talenti. Is-sid, lil wie˙ed tah ˙amsa, lill-ie˙or tnejn u lill-ie˙or Ibni ma g˙andekx g˙alfejn toqg˙od tist˙arre© wie˙ed. Ìara li meta ©ie lura dak li kellu ˙amsa fuq it-triqat mo˙bija ta’ Alla; m’g˙andekx g˙alfejn qala’ ˙amsa o˙ra, dak li kellu tnejn qala’ tnejn tkun taf g˙ala wie˙ed donnu minsi minn Alla o˙ra u dak li kellu wie˙ed mar ˙bieh. U s-sid u ie˙or ©ie mg˙olli fi grazzja hekk kbira; g˙ala filwaqt li fa˙˙ar lil dawn it-tnejn, lil dak li ˙bieh dan ©ewh tant slaleb u I-ie˙or ©ie msejja˙ g˙all- qallu: “Óudulu mela t-talent u ag˙tuh lil dak li ˙wejje© kbar. Il-mo˙˙ tal-bniedem ma huwiex g˙andu I-g˙axar talenti. G˙ax kull min g˙andu kapaçi jifhem dawn il-˙wejje©; hu kollu Ωejjed jing˙atalu, u jkollu Ω-Ωejjed ukoll; iΩda min ma li wie˙ed i˙abbel mo˙˙u u jinkwieta biex jikxef g˙andux jitte˙idlu sa˙ansitra dak li g˙andu” (Mt il-fehma ta’ Alla” (Imitazzjoni ta’ Kristu, It-tielet 25, 28-29). ktieb Kap 58).

[email protected] www.miraclefoods.net

MARSA SWIEQI ZABBAR PINTO ROAD SWIEQI ROAD BAJJADA STREET TEL: 2558 2420 TEL: 2558 2430 TEL: 2558 2440 FAX: 2558 2606 FAX: 2137 2472 FAX: 2182 3498

ATTARD BUGIBBA GOZO NOTARY ZARB ROAD FISHERMAN ROAD F. MIZZI STREET, VICTORIA TEL: 2558 2460 TEL: 2558 2470 TEL: 2558 2450 FAX: 2141 7951 FAX: 2158 0470 FAX: 2156 5844 96 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp St. Therese’s Visit to Loreto altar was in the very Basilica where the Holy House is kept enclosed like a precious diamond in a casket of white marble. Well, we did not like this very much. We wanted to take communion in the diamond itself and not in the casket. In this customary mild-mannered way Daddy did the same as everyone else, but Celine and I went to look for the priest who had accompanied us everywhere and who in that very moment was on the point of celebrating mass in the Holy House, for a special privilege. I asked for two small hosts and placed them on the paten next to the large host. You understand beloved mother, our rapture when both of us received holy communion in that blessed house! .. . Words cannot express our wholly celestial joy. How, then, will it be when A disagreeable episode enhanced the already we receive communion in the eternal dwelling fervent wish in Therese’s soul to visit Loreto. The of the King of Heaven? ... Then our joy will be train left Bologna before midday of Saturday endless and there will no longer be the sadness November 12 reaching Loreto about 5p.m. At of departing; we will no longer have to scratch in this point it would be better to repeat the whole secret the sanctified walls of the divine presence passage about St. Therese‘s visit to Loreto from in order to take a souvenir away with us, because her autobiography (taken from the edition by L. his house will be ours for ever He does not want Bianchi and A. Zarri Storia di un’ anima: ecc.ecc) to give us the eathly house, he confines himself Here are St.Therese’s words: to showing it to us so that we might love poverty “I was very happy to get on the road to Loreto. and hidden life; what he has in store for us in his I am not surprised that the Holy Virgin chose Palace of Glory, where we will no longer see him this corner as the place to transport her blessed concealed beneath the appearance of a child or a house. Pease, joy and poverty reign supremehere: white host but as he is, in all his infinite splendor. everything is simple and primitive, the women have kept their charming Italian attire instead of (Cfr. The Shrine of the Holy House LORETO May-Aug 1997) adopting the mode of Paris, as have the women of the other cities ; in short, Loreto enraptured me ! What can I say of the Holy House! ...Ah, how deep my feelings were when I found myself under the same roof as the Holy Family, contemplating the walls where Jesus had directed the gaze of his divine eyes, stepping on the ground that St. Joseph had bathed in his sweat, where Mary had carried Jesus in her arms, after having borne him in her virginal womb... I saw the small room where the angle descended to the Holy Virgin. I placed my rosary in the bowl of the Child Jesus. - . How enchanting these memories are! However our greatest consolation lay in receiving Jesus himself in his house, and to be at the same time his living temple in the same place that he had honored with his presence. According to an Italian tradition, in all churches the sacred ciborium is kept only on an altar, and only there is it possible to receive Holy Communion. This Festa Madonna ta’ Loreto 2007 97 . . . This is the house of God and in it we invoke His name . . . “Jacob departed from Beer-sheba and proceeded toward Haran. When he came upon a certain shrine, as the sun had already set, he stopped there for the night. Taking one of the stones at the shrine, he put it under his head and lay down to sleep at that spot. Then he had a dream: a stairway rested on the ground, with its top reaching to the heavens; and God’s messengers were going up and down on it. And there was the Lord standing beside him and saying: ‘I, the Lord, am the God of your forefather Abraham and the God of Isaac; the land on which you are lying I will give to you and your descendants. . . . Know that I am with you; I will protect you wherever you go, and bring you back to this land. I will never leave you until I have done what I promised you.’ When Jacob awoke from his sleep, he exclaimed, ‘Truly, the Lord is in this spot, although I did not know it!’ In solemn wonder he cried out: ‘How awesome is this they can meet, pray, give thanks to God and participate shrine! This is nothing else but an abode of God, and at the sacred meal together. At the beginning of that is the gateway to heaven!’ Early the next morning Christianity the Christians used to meet at their private Jacob took the stone that he had put under his head, set homes to celebrate the Eucharist. In times of persecution it up as a memorial stone, and poured oil on top of it” they met in secluded places to avoid being pursued and (Genesis 28:10-18). eventually imprisoned. Since the time that Christians could freely practice their faith, they built simple and About 30 years ago we in G˙ajnsielem did exactly what majestic churches at their chosen places. Jacob did after he woke up from the dream. In the same way that Jacob poured oil on a particular stone The building of a church is then a concrete sign that there to consecrate the place where God encountered him, so is a community of Christians at that particular place we too consecrated the building that we have erected where the church is located. Consequently, the physical through countless sacrifices. The majestic and beautiful structure of a church confers an identity to the locality Church that we have built expresses our desire and where it is situated. When we look at our remarkable at wish that this space will be a holy place. We dedicated church we identify with it. Not only in terms that it was this building as the house where God encounters us. By built by our donations and endless sacrifices; not only in consecrating our church we invited God to come and that our forefathers and mothers hoped against all hope dwell among us. This house is now and for ever house to see it finished; but in terms that it is the particular of God! place where we as the community of Christians at G˙ajnsielem gather together to worship God, to pray It is rather odd to speak of the house of God. As if for all our needs from the moment of our birth to the God needs a particular dwelling to encounter us! It is last moment of our lives. The church is a symbol of our true that we can worship God any place. Yet God has unity and communion. We belong to and attend the always designated particular moments and places in same church; we pray and worship God together. And our own history when and where He revealed Himself as God’s people we take care for one another to us. One such moment is the incarnation of Jesus Christ, the Son of God. Jesus was born a Jew and lived The consecrated church is thus the place where God at a particular time in history when His native country encounters us and invites us once again to follow His was occupied by the Romans and the religious leaders Son and renew our faith in Him. In the same way that had limited autonomy to practice their religious beliefs. through the incarnation of His Son God wanted to live Jesus did not shy away from accepting the limitations amongst us, so too through the consecrated building of that his contemporary culture and society imposed on our church God is among us and dwells in our midst. Him. Yet Jesus preached and lived a universal message Whenever we enter our church we are to express our applicable to any culture and society. joy and gratitude that God wants to be with us every moment of our lives. As a result we have to respect Jesus too commanded His disciples to come together this particular building and let God talk to us in the and celebrate in His memory the he held simplicity and stillness that our church offers us. with His apostles. In practical terms Jesus’ command demands that they designate a particular place where Rev. Dr. Emanuel P. Magro 98 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp The Holy House of Loreto Maria Grima - Bandista Flute

According to Saint Therese, “Our Lady of Loreto However, at the time the Church was deploring this should be shown to us as some one who can be imitated, painful loss, a new joy was given them: the holy house some one who lived a life of hidden virtue, and who of Nazareth — site of the birth of the Mother of God, lived by faith....”. of Her early education and of the Annunciation by the Our Lady of Loreto originates from the Holy House Angel Gabriel of the wondrous news of the Incarnation of the Son of God — had been found, transported of Loreto; the house in which Mary was born, and where the Annunciation occurred. It also stems from miraculously, near Tersatz in Dalmatia (Yugoslavia) on an ancient statue of Our Lady which is found there. The May 10th of the year 1291. The residents of the region dark color of the image represents the original image talked among themselves of the remarkable little house of Our Lady of Loreto, which was carved from wood surmounted by a bell tower, and which stood without and subsequently darkened over centuries of being foundations on the bare ground, describing its altar, exposed to the soot from the oil lamps which burn in an ancient statue of Our Lady, and other religious the chapel. It is the first shrine of international renown objects which their wondering eyes had seen within dedicated to the Blessed Virgin, and has been known it, another surprise came to astound them once more. as a Marian center for centuries. Popes have always Their bishop suddenly appeared in their midst, cured held the Shrine of Loreto in special esteem, and it is from a lingering illness which had kept him bedridden under their direct authority and protection because of for several months. He had prayed to be able to go see the “divine mysteries which took place there”. the prodigy for himself, and the Mother of God had appeared to him, saying, in substance: “My son, you Tradition states that towards the end of the called Me; I am here to give you powerful assistance thirteenth century, the terrible news reached Europe and reveal to you the secret you desire to know. The that the was lost to the Christians, who holy dwelling is the very house where I was born... It is during two centuries had been able to maintain the Latin there that when the announcement was brought by the kingdom there by virtue of their repeated . Archangel Gabriel, I conceived the divine Child by the Festa Madonna ta’ Loreto 2007 99

one such visit by 300 pilgrims, the Sovereign Pontiff had a hospice built at Loreto for families who preferred to remain near the house, rather than return to a land deprived of its sacred presence. The reddish-black stones of the house are a sort entirely foreign to Italy; the mortar cementing them is again entirely different from the volcanic-ash-based substance used in that country. The residents of the region put up a heavy brick wall to support the house, which was exposed to the torrential rains and winds of the hilltop and was completely without foundation. But no sooner was that wall completed, than they came back one morning to find it had moved away from the house, as if to express its reverence, to a distance which permitted a small child to walk around it with a torch in hand. In its original form, the Holy House had only three walls because the eastern side, where the altar now stands, opened onto a Grotto. The masonry, made of local bricks, and the vault were added later. This enabled the place more suitable for worship. Pope Sixtus IV declared that the house was the property of the Holy See, and assigned duties to a specified personnel named to be its custodians. By Pope Leo X the indulgence applicable to the visit of several churches of Rome was accorded also to a pilgrimage to Loreto. Eventually a magnificent basilica was built around the house, which within the basilica was itself operation of the Holy Spirit. It is there that the Word enhanced by a white marble edicule. Pope Clement IX was made flesh!...”. in 1667, placed the story of the House in the Roman Then, after three years spent in Dalmatia, the Martyrology for the 10th of December under the title: house disappeared. Paul Della Selva, a holy hermit At Loreto, in the territory of Ancona, translation of of that period and of the region of Ancona, wrote: the Holy House of Mary, Mother of God, in which the “During the night of December 10th, a light from Word was made flesh. Pope Benedict XIV, a prodigious heaven became visible to several inhabitants of the scholar before he became Pope, established the identity shores of the Adriatic Sea, and a divine harmony woke of the house with that of Nazareth, against its detractors, them that they might contemplate a marvel exceeding and later all the forces of nature. They saw and contemplated a worked for the house, surrounded by heavenly splendor, transported embellishment through the air.” The angelic burden was brought to of the August rest in a forest, where again the local residents were sanctuary. The able to contemplate the signal relics which it contained. feast of Our The antique Greek crucifix mentioned by Our Lady Lady of Loreto was made of wood, and attached to it was a canvas on is observed in which the words Jesus of Nazareth, King of the Jews, many provinces were painted. The cedar statue of the Virgin had been of the Church, painted also; she wore a red robe and a blue cloak and inscribed in the held the Infant Jesus in Her arms. His right hand was Proper of their raised in blessing; His left hand held a globe, symbol of dioceses by His sovereign power. their bishops; including our The story was far from ended. The house moved village. again, after robbers began to intercept pilgrims coming through the forest to visit the marvel. Twice more it rose from its place, the first time coming to rest on a Our Lady of private terrain, which became then a source of dispute Loreto pray between two brothers; and finally on a hilltop where a for us! dusty and uneven public road became its permanent site. For centuries the people of Dalmatia came across the sea on pilgrimage, often crying out to Our Lady and Her House to come back to them! Finally in 1559, after 100 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Statwi meqjuma fiΩ-Ωew© Knejjes tag˙na Lawretani Dun Karm Cassar

Il-knejjes Maltin nistg˙u litteralment sopraporta li tidher ukoll li kienet bdiet tin˙adem ng˙idu li huma miΩg˙uda bi statwi ta’ ˙afna minn idejn tajbin u ng˙id li kemm il-loppa kif qaddisin meqjuma ta˙t diversi titli. Jekk in˙arsu ukoll is-sopraporta g˙abu waqt il-©arr minn lok lejn il-kappella ta’ Lourdes hemm naraw il- g˙all- ie˙or. Madonna meqjuma ta˙t it-titlu g˙aΩiΩ ta’ Marija Il-Kurçifiss ta’ Lecce kien fil-Ìimg˙a l- Immakulata, statwa ma˙duma mill-istatwarju Kbira g˙all-priedka ta’ tliet sig˙at jitniΩΩel minn Karlu Darmanin fejn hemm insibu wkoll statwa postu u jintrama fuq it-tara© ta’l-artal ma©©ur ta’ Santa Bernardetta mi©juba minn barra. u mbag˙ad biex ma joqog˙dux b’˙afna ta˙bit u Jekk nid˙lu fil-Knisja tal-Patrijiet Minuri b’biΩa’ ta’ ˙sara n˙adem kurçifiss u salib ie˙or hemm g˙andna naraw statwi minn Wistin Camilleri u li sbie˙ o˙ra konnessi l-iktar g˙adu jkkonservat sew u ma’ l-Ordni Fran©iskan, mg˙otti fis-sagristija ta’ l- fosthom hu ta’ min isemmi l- istess knisja. istatwa sabi˙a titulari ta’ Sant’ F’niçça qrib l-artal ma©©ur Antnin ta’ Padova u dik ta’ San tinsab vara grazzjuΩa tat- Fran©isk ta’ Assisi, il-Fundatur tfajjel qaddis Salezjan San ta’ l-Ordnijiet Fran©iskani, Duminku Savio ma˙duma iΩda hawn il-˙sieb tieg˙i hu li wkoll minn Wistin Camilleri f’’dan l-artiklu nillimita ru˙i li l-familja Grech ta’ ÌuΩepp li nsemmi biss dawk l-istatwi is-Sipa kienet irregalat liç- li jinsabu fiΩ-Ωew© knejjes Çirklu ta’ l-Azzjoni Kattolika tal-parroçça iddedikati lill- u b’digriet ta’ Isqof Mons. Madonna ta’ Loreto . ÌuΩeppi Pace dan il-qaddis Meta nid˙lu fil-knisja l- ©ie mag˙Ωul Protettur taΩ- qadima fil-korsija tag˙ha fuq Ωg˙aΩag˙ ta’ G˙ajnsielem u in-na˙a tal-lemin l-ewwel wkoll il-G˙aqda tal-Piccolo li niltaqg˙u mal-Korp Sant Clero g˙aΩlitu b˙ala l- ta’ San Ìiljan Martri li huwa Protettur tag˙ha. Ta. kull relikwija insinji figura ta’ sena fil-knisja u fiç-çirklu suldat ruman li jinsab ta˙t l- kienet isirlu festa bil-kant ta’ artal laterali ta’ Sant’ Antnin g˙asar bil-vuçijiet u priedka u li l-ex Arçipriet Espedito Tabone fis-sena 1968 fuq il-merti ta’ dan it-tfajjel qaddis ta’ ˙mistax –il akkwista ming˙and il-Kan. Dun Fortunatu Attard sena. mix-Xag˙ra, u li l-g˙adam tieg˙u mbag˙ad ©ie F’niçça o˙ra fil-kappellun tar-RuΩarju tinsab imlibbes mill-istatwarju G˙awdxi Wistin Camilleri l-istatwa ta’ Sant’ Antnin ta’ Padova mlibbes b’figura ta’ suldat. iç-çoqqa ta’ fran©iskan konventwal b˙al ma Fil-kappellun tal-lemin ta’ din il-knisja jilbsu l-patrijiet fran©iskani li jinsabu fi Pjazza jinsab Kurçifiss sabie˙ ˙afna ma˙dum f’Lecce li San Fran©isk tal-Belt Vittorja. Din l-istatwa ta’ nissopponi kien sar minflok ie˙or li kien in©ab Sant’Antnin kienet in©abet minn Lyons fis-sena fis-sena 1824 u m˙allas minn Fran©isk Mercieca 1903 flimkien ma’ dik ta’ Sant’Andrea fiΩ-Ωmien il- u sar minn Dun Emanuele Speranza. Il-Kurçifiss Kappillan Anton Aquilina u m˙allsa minn Fonzu ta’ Speranza niftakru fi çkuniti msallab fuq salib Grech u Mikiel Galea. Tinsab imbag˙ad statwetta iswed fil-lok Triq il-Ìnien li konna nsibuh bl-isem li tirrappreΩenta l-Bambin ta’ Praga, li sa fejn naf ta’ KaΩin, fejn illum tg˙ix il-famija Grima. F’dak jiena kienet im˙allsa minn Marija Pawla Cassar u il-lok imsejja˙ kaΩin kien hemm loppa ta’ tuzell tinsab f’niçça Ωg˙ira ©os-sagristija. G˙al xi Ωmien ma˙duma bil-galbu mhux kompluta u wkoll din l-istatwetta kienet tintuΩa g˙all-purçissjonijiet tax-Xirka ta’ l-Isem Imqaddes ta’ Alla sa kemm Festa Madonna ta’ Loreto 2007 101 in©abet o˙ra iΩg˙ar li hija msej˙a l- Bambin tax- Xirka. Fil-kappellun tal-lemin ©o niçça gotika imponenti li saret fiΩ-Ωmien Arçpriet Zerafa tinsab F’din il-knisja g˙andna statwa Ωg˙ira qadima il-vara titulari tant g˙aΩiΩa g˙alina, ji©iferi dik tal- ˙afna ta’ Ìesù Nazzarenu qieg˙ed bilqeg˙da fuq Madonna ta’ Loreto li dwarha tant drabi smajna kolonna u tinsab ©o niçça li g˙andha girlanda l-istorja tal-mi©ja tag˙ha. Din il-vara ©iet ordnata tal-granutel madwarha u li tinsab ta˙t l-ewwel g˙and id-ditta Galard & Fils f’ Marsilja u qamet arkata qrib il-bieb ta’ l-orgni. Biex inkunu g˙edna 430 skud u waslet fostna fiΩ-Ωmien il-Kappillan kollox il-knisja g˙andha wkoll bust ie˙or ta’ l-Ecce Dun M’An© Refalo u ©iet imbierka fl-14 ta’ Ottubru Homo li attwalment jinsab g˙and l-istatwarju ,1866 mill-Kan. Dun Ìejtano Bondi’ u maΩ-Ωmien Mike Camilleri Cauchi. kienu saru fuqha xi restawr u l-induratura fiΩ- Sa hawn semmejna dawk l-istatwi meqjuma Ωmien il-Kap.F. Mizzi u f’dan l-a˙˙ar ©iet mill- fil-knisja Ω-Ωg˙ira jew il-qadima tag˙na u issa ©did indurata bi spejjez ta’ Joe u Martu Vassallo. ng˙addu biex ng˙idu xi ˙a©a fil-qosor dwar dawk Fil-kappella tas-S.S. Sagrament f’niçça wkoll l-istatwi li jinsabu meqjuma fil-knisja l-©dida. imponenti tinsab meqjuma l-istatwa devota tal- Kif nid˙lu mill-bieb Qalb Imqaddsa ta’ il-kbir tal-knisja l-©dida Ìesù, opra o˙ra sabi˙a fuq in-na˙a tal-lemin ma˙duma mill-fiber li tag˙ha ta˙t il-gallarija ˙ar©et ukoll minn idejn tinsab in-niçça ta’ Marija Mike Camilleri Cauchi u Addolorata ma˙duma m˙allsa minn Michelina u mi©juba minn Bari, u Ωewgha ÌuΩeppi Italja. Kien il-Kaptan Gauci. Dumink Scicluna li meta Nid˙lu issa fil-kor qag˙ad ja˙seb li kwaΩi fejn insibu jiddomina f’G˙ajnsielem biss ma Kurçifiss grandjuΩ li g˙andniex statwa tad- jirrapreΩenta lil Ìesù Duluri nda˙al hu u agonizzant, opra o˙ra martu Rita. li permezz ta’ l-istatwarju Mike tal- Arçipriet Tabone Camilleri Cauchi, u ordnaw g˙and ditta m˙allas mill-familja taljana f’Bari din l- tal-mejjet Mike Zerafa istatwa sabi˙a ta’ Marija u martu Emanuela u Addolorata u li issa ta’ li sewa Lm450 u kien kull sena fir-Randan imΩanΩan fis-19 ta’ qed issir puçissjoni Marzu 1989. biha b’forma ta’pageant L-istatwa l-o˙ra li u tie˙u sehem ukoll il- g˙andna fil-kor hija dik Banda “San ÌuΩepp” tal-Madonna s-Sewda tar-Ra˙al tag˙na.’ li hija fsimili g˙al dik li Ta˙t l-ewwel navata tinsab ©ewwa l-baΩilka tal-lemin tal-knisja tinsab fil-Belt ta’ Loreto . Sa fejn niçça sabi˙a u kbira li fiha tinΩamm il-vara ta’ l- niftakar jiena din l-istatwa kienet inxtrat minn Ecce Homo fejn Ìesù hu rappreΩentat marbut Fran©isk Mizzi mlaqqam tax-Xixa u l-iskop tag˙ha mal-kolonna, opra sabi˙a u devota ma˙duma kien li maΩ-Ωmien kellha titqieg˙ed ©o dwejra li mill-istatwarju g˙awdxi Mike Camilleri Cauchi u kellha tinbena fil-kor tal-knisja l-©dida biex tkun m˙allsa minn Toni u martu Angolina Portelli. simili g˙al dik li hemm f’Loreto, ˙a©a, skond il- fehma tieg˙I li alla˙ares saret. L-ewwelnett din F’niçça o˙ra fit-tieni navata tinsab il-Madonna il-karma qatt mhu sa tkun dik l-istess dwejra li tar-RuΩarju li saret mill-istatwarju Wistin Camilleri hemm f’Loreto; it-tieni kienet tifga g˙all-a˙˙ar fiΩ-Ωmien il-Kappillan Fran©isk Mizzi u swiet xi il-kor hekk spazjuΩ li g˙andha l-knisja tag˙na u 10 liri sterlini u dann la˙˙ar ©iet miΩbug˙a minn jekk ukoll ma kienitx tg˙atti t-twieqi ta’ listess Pawlu Debono. Ng˙id ukoll, g˙all-©i˙ ta’ l-istorja, kor. Sabiex dan ise˙˙ kienu saru Ωew© bibien li din l-istatwa tar-RuΩarju kienet saret flok o˙ra li o˙ra li mis-sagristiji kienu jatu dirett g˙al ©o din tinsab fil-parroçça tal-G˙asri. 102 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp il-kmajra u difatti l-bibien g˙adhom jidhru izda forsi ladarba issa ninsabu ta˙t amministrazzjoni huma mbarrati u ntuΩati g˙al g˙anjiet o˙ra. Din l- ©dida g˙ad forsi tittie˙od xi deçizzjoni. istatwa tal-Madonna s-Sewda kienet waslet Malta minn Ruma f’Ìunju tas-sena 1924 u ©iet imbierka Inkomplu fuq in-na˙a tax-xellu© u fin-navata fil-Palazz Arçiveskovili minn Mons Isqof M. l-ewwel li niltaqg˙u ma. San Ìuda Taddew, vara Gonzi li kien g˙adu kif ©ie mag˙Ωul b˙ala Isqof ma˙duma g˙and l-istatwarju Pawlu Aquilina u ta’ G˙awdex. m˙allsa minn Ìanni Grech tas-sipa u swiet Billi din l-istatwa llum is-somma ta’ Lm400 hija kkonsidirata b˙ala t- u ©iet imbierka mill- titular tal-knisja, jidhirli Arçipriet Dun ÌuΩepp li g˙anda jkollha xi ˙a©a Zerafa fit-22 ta’ Awissu wisq a˙jar minn sempliçI 1996 gradenzina ta’ l-injam biex toqg˙od fuqha u wkoll xi Ta˙t l-ewwel ornamenti adattati g˙al navata pare©© ta’ dik madwara.. li fiha hemm l-Ecce Homo tinsab l-istatwa Ng˙addu issa g˙an- sabi˙a ta’ Sant’ Indrija, na˙a tax-xellug tal-knisja il-patrun tas-sajjieda u l-ewwel vara li nsibu u forsi wkoll nistg˙u hi dik ukoll ta’ Loreto nsej˙ulu l-patrun tal- li tinsab fil-kappella vokazzjonijiet. Din l- msej˙a tal-Madonna. Din istatwa saret fiΩ-Ωmien hija dik storika li fuqha il-kappillan Dun Anton nistg˙u Ωgur ng˙idu li hi Aquilina u m˙allsa mibnija l-istorja sabi˙a minn Alfonso Grech u tal-parroçça tag˙na. Din saret f’Lyons, Franza l-istatwa ma˙duma mill- u f’G˙ajnsielem kienet ©ebla Maltija tirrapreΩenta is-sekonda festa b’rit l-Madonna fuq id-Dar u solenni. Fil-arkivju tal- bil-Bambin Ìesù f’idejjha. parroça tag˙na tinsab Tag˙ha la nafu d-data kopja tal-pani©erku li meta saret u anqas l- kien g˙amel il-famuΩ iskultur li g˙amilha, Mons.Gu©epp Farruga iΩda fortunatament mlaqqam tal-Vers. nafu almenu minn kien ordnaha. Skond it-tradizjoni pietuΩa l-poplu ta’ L-a˙˙ar statwa li baqa’ nsemmu hi dik ta’ San G˙ajnsielem dejjem Ωamm li din l-istatwa hi dik ÌuΩepp li tinsab meqjuma f’ niçça qrib il-bieb il- li ordnata mit-twajjeb An©lu Grech im- laqqam ma©©ur. Din hija vara sabi˙a ˙afna li kienet in©abet tax-Xini li lilu fuq il-G˙ajn tal-Óasselin kienet fiΩ-Ωmien il-Kap. Dun Fran©isk Mizzi li hu kien dehret is-Sinjura sabi˙a li talbitu jg˙amlilha stess li ordna g˙and id-ditta Galard ta’ Marsilja niçça tal-Madonna ta’ Loreto u ndikatlu l-lok fejn u waslet Malta fid-29 ta’ Diçembru 1910, u qamet kellu jpo©©ija. Hi fehma tieg˙i li din l-istatwa L24 sterlini u m˙allsa minn diversi benefatturi.. g˙andha titpo©©a fejn kienet indikat il-Madonna Din il-vara rnexxiet ˙afna g˙ax kif kien qalli lit-twajjeb An©lu Grech u mhux biss min˙abba wie˙ed anzjan il-kappillan Mizzi kien ©abar t-tifsira storika tag˙ha iΩda wkoll min˙abba diversi ritratti ta’ San ÌuΩepp u minn ritratt g˙aΩel diversi ra©unijiet o˙ra fosthom ta’ min isemmi li ill-wiçç, minn ie˙or il-Bambin, u minn ie˙or il- fil-knisja l-©dida di©a’ hemm Ωew© statwi o˙ra ta’ poΩizzjoni eçç. Loreto, min˙abba ra©uni ta’ simitrija ma’ l-istatwa tal-Qalb Imqaddsa u waqt li fil-knisja l-qadima Biex inkun g˙idt ftit fuq kollox nag˙laq din il- la hemm l-ebda statwa ta’ Loreto fil-waqt li fiha kitba sempliçI billi nsemmi wkoll is-sitt statwetti ta’ jinsabu bosta niçeç disponibli g˙aliha. Din l- l-appostli li jinsabu tnejn fuq iΩ-Ωew© bibien tal-kor opinjoni tieg˙i kont darba g˙edtha lil Mons Isqof u erba’ o˙ra fuq il-bibien laterali. Dawn l-appostli Nikol G. Cauchi li kien wie©ibni li hija ˙a©a ta’ min kien xtrahom l- Onor.Amabile Cauchi minn xi jistudjaha iΩda konkluΩjoni qatt ma waslet, imma knisja wara li kienet saret ir-riforma litur©ika. Festa Madonna ta’ Loreto 2007 103 Il-Kappella ta’ Santa Çeçilja

Din il-kappella, ©awrha ta’ G˙awdex, tinsab sewwasew fi Sqaq il-Merkanti , illum mag˙ruf b˙ala Trejqet il-Óeliport, inti u ˙iere© mill-˙eliport tkun fuq il-lemin tig˙ek. Jekk tasal bil-ba˙ar, int u tiela mill-Im©arr tkun fuq ix-xellug tieg˙ek, kwaΩi faççata ta l-istabbiliment Gozo Heritage. Aktarx li ma tarahiex ma’ l-ewwel daqqa ta’ g˙ajn. Façilment tista’ ta˙sibha karma mdaqqsa f’g˙alqa. ˙dejha jiddomina u g˙alhekk parzjalment ine˙˙I l-attenzjoni minn fuqha t-torri ta’ Santa Çilja, mibni fl-1613. Din il-kamra m’hix g˙ajr il-kappella – l-eqdem kappella li g˙adha wieqfa f’ G˙awdex fl-istat originali tag˙ha.

biex nhar il-festa, li ta˙bat fit-22 ta’ Novembru, jag˙mel quddiesa fil-kappella.(Cf. Arkivju Episkopali ta’ G˙awdex (AEG) Visitatio Pastoralis (1615)40 r)

Kellha artal tal-©ebel u mal-˙ajt kien hemm imdendel kurçifiss. Xejn aktar.. Kellha wkoll bibien ta’ l-injam iΩda dawn kienu bla serratura u g˙alhekk kul˙add seta’ jid˙ol fiha x˙in ifettillu.. Intwiriet ix-xewqa lill-benefattur tal-kappella ˙alli jag˙mel mill-a˙jar li jista’ biex jipprovdi xi ˙a©a ˙alli l-ewwlnett, isiru xi tiswijiet me˙tie©a fl-istruttura©; it-tieni, biex issir serratura ˙alli Il-bidu tal-kappella l-bibien jinΩammu mag˙luqa, u t-tielet biex jipprovdi l-affarijiet me˙tie©a g˙aç-çelebrazzjoni Santa Çeçilja hi qaddisa li qajla nafu dwarha . tal-quddiesa. Sakemm jag˙mel dan kollu , ma Il-kult lejha beda f’Ruma fis-seklu ˙amsa meta kellhiex ter©a’ ssir quddiesa fiha. nbniet kappella f’©ie˙ha . Il-kult xtered b˙al le˙˙a ta’ berqa l-aktar min˙abba r-rakkont tat-tbatijiet Titjieb il-qag˙da tag˙ha kbar li minnhom g˙addiet , rakkont imsejjah Il- Passjoni ta’ Santa Çeçilja. F’dan ir-rakkont , li Fl-1613, Il-Kmandant ta’ Artillerija tal-Kavallieri m’hux awtentiku, Santa Çeçilja hi eΩaltata b˙ala ta’ San Ìwann , Bernardo Macedonja bena torri l-eΩempju perfett ta’ mara nisranija.˙addnet il- ma˙emb il-kappella . Minkejja li g˙addew mijiet ver©inita’ u mietet martri g˙al Kristu. Pertess ta’ snin , l-arma tieg˙u g˙adha tiddomina sal-lum li l-imsemmija passjoni tg˙id li kienet tg˙addi fuq il-bieb li j˙ares lejn Nofsinhar . It-torri ssejja˙ ˙inha tkanta lil Alla f’qalbha, mis-seklu sittax ‘il- ta’ Santa Çilja min˙abba l-kappella, g˙ax Çilja quddiem saret il-patruna tal-muΩiçisti. m’hix g˙ajr il-kelma propja bil-Malti g˙al Santa Çeçilja. Iktar ‘il-quddiem min˙abba dan it-torri Dwar il-bidu tal-kappella f’G˙awdex qajla sar possibli li jwasslu messa©©i min-Nofsinhar ta’ nafu. Kienet l-unika dedikata lil din il-qaddisa G˙awdex sat-Tramuntana tal-gΩira fi ftit minuti . li kienet wieqfa fil-gΩira . Ma tissemmiex fil-Vista Infatti minn fuq il-bejt ta’ dan it-torri tidher tajjeb Apostolika ta’ Pietru Dusina ta’ l-1575. Wisq it-Tramuntana ta’ Ven’dome fil-bajja tar-Ramla probabbli tant kienet fi stat medjokri li lanqas u t-Torri ta’ M©arr ix-Xini Minn M©arr setg˙u kellha xejn x’jindika li kienet kappella u g˙alhekk mbag˙ad jikkomunikaw ma’ Kemmuna. ebda viΩitatur ma ndenja jag˙mlilha Ωjara.. Mhux l-ewwel darba li ©ara hekk. Kien aktarx il-bini ta’ dan it-torri li ta ˙ajja ©dida lill-kappella . Meta l-Isqof re©a’ Ωarha fl-1630(cf. L-ewwel darba li niltaqg˙u mag˙ha hi fil-Vista AEF, VP(i630) 42) sabha fil-fatt f’qag˙da tajba Pastorali ta’ l-Isqof Baldassar Cagliares ta’ l-1615. ˙afna. Min˙abba l-interess kontinwu ta’ Paskal Il-kappella kienet re©g˙et ˙adet forma min˙abba Muscat, il-kappella Ωdidulha d-devoti u allura l-interess ta’ çertu Paskal Muscat li kien joqg˙od l-benefatturi . L-artal , li hu deskritt b˙ala antic fl-in˙awwi u li kien ukoll devot kbir ta’ Santa ˙afna , kellu ter˙a ˙amra fuqu u kien hemm ukoll Çeçilja . Kien qieg˙ed jie˙u ˙siebha kemm seta’ il-gandlieri u affarijiet o˙ra. Mill-istess vista nafu fil-faqar tieg˙u u kien ukoll qieg˙ed i˙allas qassis wkoll li quddiem il-kappella kien hemm zuntier 104 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp li fih kienu jindifnu xi devoti . Ìor© Farru©ia, il- karma rettangulari mibnija iktar tard u li prokuratur tal-knejjes tal-kampanja, kellu ja˙seb kieniet naturalment isservi ta’ sagristija. Hi biex jixtri kurçifis u lumpier u jara li l-bieb ikun ezempju perfett ta’ sempliçita’ medjevali.. jing˙alaq sew bis-serratura. 353 sena ta’ abbandun Sas-sena 1635, Paskal Muscat milli jidher miet. Minkejja li kien ˙alla lill-kappella renta ta’ sitt G˙addew 353 sena minn meta l-Isqof Mikiel irbieg˙i fis-sena biex tku iççelebrata l-festa (cf.AEF. Balaguer de Camarassa ipprofana l-kappella VP.(1635) 12v), mieg˙u mietet ukoll kull tama li l-kappella ter©a’ tie˙u r-ru˙. Fl-1635, il-kappella ta’ Santa Çeçilja . IΩda donnu li Santa Çeçilja nstabet fi stat ˙aΩin u baqg˙et sejra dejjem lura. din il-kappella tridha tibqa’. G˙ax m’hix çajta Meta l-Isqof Ωarha mill-©did fl-1644 tant sabha li wara tliet sekli u nofs ta’ abbandun din il- f’kundizzjoni mwieg˙ra li ma kellu xejn x’jag˙mel kappella g˙adha wieqfa f’postha. g˙ajr li jipprofanaha , ji©ifieri li fiha ma setg˙ux isiru aktar çerimonji reli©juΩi. Tul dawn is-snin il-kappella ©ieli ntuΩat g˙al skopijiet o˙ra. InΩammu fiha l-g˙odod tar- Kappella Sempliçi raba’ tal-bdiewa ta’ dawk l-in˙awi, idda˙˙lu fiha l-bhejjem biex jiskennu mis-s˙ana tas- Minkejja li ilha numru daqstant kbir ta’ snin sajf , kien ma˙Ωun fiha kull xorta ta’ g˙alf tal- li kienet ipprofanata, il-kappella g˙adha bhejjem. . wieqfa. Il-binja tne˙˙Ii s-saqaf kemmxejn imΩerΩaq tag˙ha, g˙andha forma kubika Jista’ jkun li tul dan iΩ-Ωmien ©ieli ssewwiet. mill-iktar sempliçi. SempliçI wkoll, iΩda U min jaf kif din il-kappella spiççat f’idejn il- proporΩjonata ˙afna hi il-faççata li g˙andha propritarji tar-raba’ li hemm imiss mag˙ha. bieb rettangulari u baxx sormontat minn tieqa Xi snin ilu l-Kurja ta’ G˙awdex kienet dbiet Ωg˙ira retangulari wkoll. Biex tid˙ol ©ewwa it-trattattivi mal-propretarju biex jg˙addi wie˙ed irid jinΩel tliet tar©iet. din il-kappella lill-Knisja u ta’ dan twieg˙ed rikompens mill-iktar xieraq . IΩda minkejja li L-intern tal-knisja, mis-seba’ metri kwadri, min kien responsabbli g˙amillu l-ilma jiΩfen hu mqassam f’erba’ ndani bi tliet arkati li biex jikkonçedi dan it-trasferiment baqa’ ma jispiççaw kemmxejn ippuntati u ˙er©in minn sarx. mal-˙ajt. Il-faççata u ˙ajt ie˙or tag˙ha huma mibnija minn ©ebel mun©ur, b˙al tal-˙itan tas- F’©urnal lokali tal-31 ta’ MarΩu 1994 ing˙ad sejjie˙ u mqieg˙ed f’postu bit-tajn. Fuq il-˙ajt li issa s-sid miet u l-kappella ta’ Santa Çeçilja li j˙ares lejn il-bieb hemm tieqa rettangulari g˙addiet f’idejn il-werrieta . Aktarx li t- o˙ra biex jid˙ol kemmxejn dawl ©ewwa. trasferiment tag˙˙a lill-awtoritajjet li jistg˙u Il-kappella tixhed li kienet imtellg˙a minn jirriestawrawha sar oktar diffiçli u d-destin arkitett im˙arre©. In-na˙˙a ta’ wara g˙andha tag˙ha hu issa f’idejn il-maltemt u vibrazzjoni kreata mill-˙elikopter hu u jillandja G˙awdex.

Nota- Bil-kortesija ta’ l-awtur , l- istoriku Mons Joseph Bezzina ©ie stampat dan l-artiklu u t-tama tag˙na hi li xi awtorita’ g˙ad tirrimedja biex din il-Kappella, Ìawra antika ta’ G˙ajnsielem, g˙ad ti©I restawrata b˙al ma ©ew restawrati tant bini antik ie˙or.

L-Amministrazjoni tal-Banda “San ÌuΩepp” Festa Madonna ta’ Loreto 2007 105 Fort Chambray Tikteb in-Nutara Josepha Xuereb

Inti u die˙el ©ewwa l-port ta’ l-Im©arr, g˙ajnek mill- ewwel tmur fuq il-bini mibni fuq ix-xifer i˙ares fuq il-port. Dan il-bini ma huwa xejn milli Fort Chambray li g˙alkemm illum -il ©urnata tbiddel f’kumpless turistiku, ma nistg˙ux ninsew l-importanza u s- sinjifikat ta’ dan il-bini. Mibni fuq ix-xifer ta’ “Ras it-Tafal” fis-sena 1749, Forti Chambray kien ©ie ippjanat mill-Kavallieri sa tipprote©i lill-GΩira mill-qawwiet ta’ l-g˙adu. L- mill-bidu tas-seklu tmintax, meta l-Kunsill ta’ l-Ordni, iskop tal-Forti kien bhala barracks,u fil-fatt fis-sena iffaçjat b’g˙aΩla dwar jekk jibnix Fort Chambray 1870, madwar 500 persuni fil-militar da˙lu joqog˙du jew minhabba problemi finanzjarji, fil-Forti peress li kienu ©ew stazzjonati hemmhekk. kien ippospona l-bini tal-Forti u g˙aΩel illi jibni Fort Ir-rapporti bejn l-IngliΩi u l-G˙awdxin kien wie˙ed Manoel fil-port ta’ Marsamxett. Kien fis-sena 1749 tajjeb bir-rispett ikun mutwali. li l-Bailli Jacques-Francois de Chambray ˙a ˙sieb li bena u ˙allas g˙all-bini tal-Fort, bl-iskop ikun dak Matul l-Ewwel Gwerra Dinjija, il-popolazzjoni fil- illi jipprote©i li l-Fort jipprote©i lill-G˙awdxin mill- Forti Ωdiedet ˙afna, u l-ekwipa©© ta’ bçejjeç tal-ba˙ar attakki minn fuq il-ba˙ar tal-Korsari. IΩda sa nofs li kienu jkunu fil-medda ta’ ba˙ar bejn G˙awdex is-seklu 18, il-Korsari kienu naqqsu mill-qawwa u Malta, kien joqg˙od ©ewwa l-Forti. Il-Forti kien tag˙hom, peress li l-flotot IngliΩi u FrançiΩi kienu qieg˙ed f’dan iΩ-Ωmien jintuΩa b˙ala sptar u post fejn il-feruti ji©u kkurati u mfejqa. Meta fl-1928 il-Forti ma baqg˙etx tintuΩa b˙ala baΩi IngliΩa, hija kompliet tintuΩa b˙ala sptar (anke mentali), speçjalment fl-atti tat-Tieni Gwerra Dinjija meta l-GΩejjer tag˙na kienu ©ew attakkati b’mod serju ˙afna. Il-Forti baqa’ jintuΩa g˙alhekk, sa’ madwar is-sena 1956. Gvernijiet ta’ wara dak iΩ-Ωmien ipproponaw li jibnu kumpless turistiku, li wara ©ie im˙assar, kif ukoll kien hemm pjan li ji©i rran©at l-isptar mentali. Dan il-pjan ©ie reçis u m˙assar wara li l-pazjenti ta’ l-isptar ©ew mehuda post ie˙or. Punt interessanti marbut ma’ Forti Chambray huwa li qeg˙din iΩidu fil-qawwa u fil-preΩenza tag˙hom fuq ˙afna jitkellmu fuq il-Forti b˙ala l-benniena tal-futbol l-ib˙ra Mediterranji. Min˙abba f’hekk, g˙alkemm G˙awdxi. Fil-fatt, matul ir-renju IngliΩ, dan l-isport il-bini kien komplut u armat b’mekkanarju sabiex kien beda jintlag˙ab mill-IngliΩi ©ewwa l-Forti. Kienu jipprote©u l-ba˙ar bejn G˙awdex u Kemmuna, il- ˙afna s˙abna l-G˙ajnselmiΩi li kienu bdew imorru biΩa’ ta’ xi attakk kien naqas. Kellu jkun attakk ta’ isegwu xi log˙ba ballun hemmhekk bejn l-IngliΩi. Napuljun fuq il-gΩira G˙awdxija fis-sena 1798 li ra Dak iΩ-Ωmien il-futbol ma kienx jintlag˙ab G˙awdex, l-Forti jintuΩa g˙all-iskop ori©inali li kien inbena. g˙alhekk wie˙ed jista’ jimma©ina l-faxxinu illi din il- Wara li l-G˙awdxin kienu da˙lu fil-Forti b’©idhom log˙ba kienet toffrilhom. Ma tantx damu ma draw il- kollu sabiex jistkennu minn dan l-attakk, huma xorta log˙ba, u l-futbol da˙al fir-ra˙al tag˙na. Meta spiçça çedew g˙all-qawwiet FrançiΩi, u l-Forti g˙adda r - r e n j u f’idejn il-FrançiΩi. I n g l i Ω i , l - I n g l i Ω i IΩda din is-setg˙a FrançiΩa ma tantx damet fis-se˙˙. telqu, iΩda Il-poplu G˙awdxi ˙adha kontra l-FrançiΩi u dawn ˙ a l l e w ta’ l-a˙˙ar spiççaw ing˙alqu u jistkennu ©ol-Forti. warajhom Meta l-FrançiΩi spiççaw biex telqu, u da˙let f’Malta i m ˙ a b b a l-qawwa IngliΩa, wa˙da mill-ewwel uΩi tal-Forti kien u passjoni b˙ala ˙abs. kbira g˙al- Mat-tkomplija tal-˙akma IngliΩa, il-Forti Chambray log˙ba tal- ma baqax jintuΩa b˙ala belt iffortifikata li kienet ballun. 106 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Ikompli jissa˙˙a˙ il-Ìemella©© bejn G˙ajnsielen u Tolfa Skambju Edukattiv b’Differenza bejn iΩ-Ωew© Skejjel Primarji Jikteb is-Sindku Françis Cauchi

kif ukoll numru ta’ ©enituri. Il-grupp kollu kien immexxi mis-Sindku Francis Cauchi li mieg˙u kellu jakkumpanjawh il-Kunsillier Larry Buttigieg u rappreΩentanti tal-kumitat tal-Ìemella©©.

Dan l-iskambju kien speçjali aktar minn drabi o˙ra peress li g˙all-ewwel darba kellu jakkompanjahom ukoll il-Ministru ta’ l-Edukazzjoni Malti l-Onorevoli Louis Galea. Il-Ministru Galea laqg˙a bill-qalb l-istedina tas-Sindku Battilocchio, fejn, permezz ta’ din il-mawra kellu l-opportunita’ jqatta’ erbat ijiem flimkien ma’ l-istudenti tag˙na u jsir jafhom mill-qrib. Kienet verament esperjenza ©dida u unika g˙all-Ministru Galea u Mrs. Galea li jattendu G˙al darb’ o˙ra grupp ta’ studenti mill-iskola u jaqsmu din l-esperjenza flimkien mal-grupp Primarja Anton Cassar t’G˙ajnsielem kienu l- mistiedna speçjali tas-Sindku ta’ Tolfa, kif ukoll Membru Parlamentari Ewropej, l-Onorevoli Alessandro Battilocchio.

F’Ottubru li g˙adda, waqt li s-Sindku Battilocchio kien G˙ajnsielem, g˙amel stedina uffiçjali lis- Sindku Francis Cauchi sabiex jittella’ grupp ta’ studenti mill-iskola primarja tag˙na ©ewwa Tolfa biex isir skambju edukattiv flimkien ma’ l-iskola primarja ta’ Tolfa. Din hi t-tieni darba li grupp ta’ studenti mill-iskola tag˙na marru ©ewwa Tolfa biex isir dan l-iskambju. Il-grupp mill-iskola kien immexxi mill-Kap ta’ l-iskola, Miss Pauline Grech u l-g˙alliema tal-Year 6, Mrs. Sylvana Agius. Kien hemm numru ta’ studenti mill-Years 5 u 6, tag˙na, kif ukoll ma dawk ta’ l-iskola primarja ta’ Tolfa. Il-Ministru Galea kellu kummenti ferm poΩittivi dwar dawn it-tipi ta’ skambji u fera˙ lill- Kunsill t’G˙ajnsielem u ta’ Tolfa talli rnexxielhom jkomplu jkabbru u jifirxu dawn l-iskambji fuq temi vasti. Il-Ministru rringrazzja lis-Sindku Battilocchio ta’ l-istedina u fa˙˙ar lis-Sindku Francis Cauchi ta’ l-interess li qed jie˙u fuq dan il-©emella©© b’mod partikolari fejn tid˙ol l-edukazzjoni fejn g˙at- tieni darba ta l-opportunita’ lit-tfal t’G˙ajnsielem jit˙alltu ma’ tfal ta’ belt Taljana li minnha kien hemm ˙afna x’jitg˙allmu. Il-Ministru ma setg˙ax jonqos li jirringrazzja lill-Kap ta’ l-iskola Miss Pauline Grech u l-g˙alliema g˙ad-dedikazzjoni li biha qed titmexxa l-iskola li flimkien mal-©enituri Festa Madonna ta’ Loreto 2007 107 qed jag˙mlu minn kollox sabiex ikomplu j©ibu ‘l il-grupp kollu gie mehud f’range kbira fil-kampanja quddiem l-iskola Anton Cassar. fejn it-tfal kellhom l-opportunita li jag˙mlu horse riding u wara saret ikla kbira fl-apert fl-istess post. Filg˙axija il-grupp kien mistieden biex jiekol mill- G˙aqda Unione Sportiva fejn anke hawnhekk qabel l-ikel, l-grupp kollu kellu l-opportunita li jilg˙ab t-tennis, football u anke boççi.

Il-Óadd 3 ta’ Ìunju Il-grupp ©ie me˙ud ©urnata fil-belt kapitali Ruma fejn hemm kellna l-okkaΩjoni li nattendu g˙aç- çerimonja tal-Beatifikazzjoni ta’Dun Ìor© Preca mill-Papa Benedettu XV1 fejn dak inhar sar l-ewwel qaddis Malti. G˙alkemm kien nofs ta’ nhar bix-xita

Il-programm kien jikkonsisti f’sitt ijiem ©ewwa Tolfa mill-31 ta’ Mejju sal-5 ta’ Ìunju 2007.

Il-Óamis 31 ta Mejju Il-grupp wasal Tolfa fejn filg˙axija kien mistieden g˙al-lag˙qa ta’ mer˙ba fis-sala tal-Kunsill. Saru diskorsi ta’ l-okkaΩΩjoni mis-Sindku ta’ Tolfa, mis- Sindku Francis Cauchi, mill-kapijiet taΩ-Ωew© skejjel u mill-Ministru Louis Galea.

Il-Ìimg˙a 1 ta’ Ìunju Kienet ©urnata impenjattiva ˙afna g˙at-tfal, fejn kontinwa fil-Pjazza ta’ San Pietru il-grupp kollu filg˙odu kmieni marru l-iskola ta’ Tolfa u g˙amlu baqa jsegwi il-funzjoni kollha g˙ax din kienet tour ma’ l-iskola. Wara kellhom l-opportunita’ verament okkaΩΩjoni ta’ darba. Wara ç-çerimonja il- li jit˙alltu mat-tfal Tolfetani ©ewwa l-klassijiet grupp g˙amel tour fil-BaΩilka ta’ San Pietru fejn fost tag˙hom fejn raw is-sistema ta’ tag˙lim tag˙hom. l-ohrajn kellna l-okkaΩΩjoni li nitilg˙u fuq il-koppla Wara t-tfal marru fil-playgrounds ta’ l-iskola fejn maestuΩa, nag˙mlu tour mal-knisja kolla kif ukoll qag˙du jilg˙abu u jit˙altu aktar ma’ xulxin u jsiru inΩuru l-oqbra tal-Papiet fejn kellna l-okkaΩΩjoni li jafu aktar lill-xulxin mill-qrib. Wara saret çerimonja nΩuru wkoll l-qabar tal-Papa Gwanni Pawlu II. sabi˙a ta’ l-okkaΩΩjoni fejn wara ndaqqu l-innijiet ta’ l-Italja, ta’ l-Ewropa u dak ta’ Malta. Saru diskorsi It-Tnejn 4 ta’ Ìunju rigward dan l-iskambju kulturali edukattiv bejn Kienet gurnata libera fejn morna Civitavecchia il- iΩ-Ωew© skejjel. G˙al din l-okkaΩΩjoni saru diskorsi port ta’ Ruma fejn apparti li g˙amilna tour ma din il- miΩ-Ωew© Sindki, miΩ-Ωew© kapijiet ta’ l-iskejjel, belt hekk sabiha, kellna hin biex nixtru affarijiet bhal mil-Arçisqof ta’ Civitavecchia l-E.T. Mons. Carlo hwejjeg u souveniers g˙al-qrabat tag˙na. Filg˙axija Chenis, minn studenti taΩ-Ωew© skejjel, mill- kellna ikla ta’ tislima mog˙tija mill-Kunsill ta’ Ministru Louis Galea u mid-delegata tal-Ministru Tolfa. F’din l-okkaΩΩjoni kellna wkoll mag˙na lill- ta’ l-Edukazzjoni Taljana Marina Fichelli. Wara Arçipriet Dun Frankie Bajada li ha l-opportunita li ç-çerimonja tqassmu rigali ta’ tifkira u wara saret jigi jsellem lis-Sindku, l-Kunsilliera u ohrajn wara ikla uffiççjali ©ewwa l-mensa ta’ l-iskola. li kien gie Ruma g˙al Beatifikazzjoni ta’Dun Gorg Prega. Saru diskorsi qosra tal-mawra li saret gewwa Is-Sibt 2 ta’ Ìunju Tolfa mis-Sindku Alessandro Battilocchio, mis Peress li din il-gurnata kienet il-Festa tar-Repubblika Sindku Francis Cauchi u miΩ-Ωewg Headteachers Taljana, filg˙odu saret çerimonja fejn is-Sindki u ta’l-iskejjel ta’ Tolfa u G˙ajnsielem. l-Ministru Galea poggew kuruni u fjuri fi hdan il-monument tal-gwerra. F’din iç-çerimonja hadet It-Tlieta 5 ta’ Gunju sehem il-Banda Giuseppe Verdi. Wara nofs in-nhar Tlaqna minn Tolfa g˙all- Malta 108 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Ir-Rokna tat-Tfal KEMM INÓOBBA L-FESTA TAGÓNA

Jien jisimni G˙all-festa din il-knisja tiΩΩejjen bir-rikkezzi kif M a t t h e w ukoll bid-demask li ji©bed l-g˙ajn filwaqt li a˙na Zammit. Jien l-abbatini ng˙inu mill-a˙jar li nistg˙u biex a˙na abbati kif nag˙tu sehemna wkoll. ukoll aljiev tal- Mill-banda l-o˙ra g˙andna wkoll il-knisja hekk Banda tag˙na imsej˙a l’©dida li din ukoll tiΩΩejjen b’rikkezzi fini ‘San ÌuΩepp’. u bil-fjuri delikati . Fuq kollox tara lill-G˙ajnselmiΩi Immur il- kollha jag˙tu daqqa t’id kif jistg˙u biex jiΩΩejnu l- M.u.s.e.u.m. kif knejjes ukoll. ukoll nattendi l- Iskola Primarja Hekk kif tibda n-Novena jin©abru n-nies g˙all- ta’ G˙ajnsielem funzjonijiet tal-knisja fejn tispikka t-translazzjoni u ‘ Anton Cassar’. l-funzjoni ta’ jum il-festa . Il-qofol tag˙ha jintla˙aq Jiena b˙al kull tifel ie˙or in˙obb ˙afna l-festa ta’ bil-˙ru© tal-vara tant sabi˙a u mirakuluΩa ta’ Loreto. G˙ajnsielem. Il-Parroçça tag˙na hi ddedikata lill- Il-banda takkompanja l-vara b’marçi tant sbie˙ li jien Madonna ta’ Loreto u g˙alhekk fl-a˙˙ar ˙add ta’ ukoll qed nispera li wara li nitg˙allem sew inkun qed Awissu niççelebraw il-Festa ad unur il-Madonna ta’ nakkompanja l-vara tag˙na b˙ala parti mill-banda. Loreto. Mat-toroq fi Ωmien il-festa tara kwantita’ enormi ta’ Din il-festa tfisser ˙afna g˙alija. Hekk kif tg˙addi l- bnadar fuq il-bjut li dawn ikomplu jsebb˙u r-ra˙al festa ta’ Santa Marija, fir-ra˙al ta’ G˙ajnsielem jibda tag˙na. Óafna nies tar-ra˙al huma msemmija Loreto jin˙ass dak il-fer˙ tal-festa tag˙na. Minn xahar qabel jew Loreta ad unur tal-Madonna ta’ Loreto. Missieri tibda tara f’kull triq lill-membri ta’ l-armar iΩejnu t- wkoll huwa msemmi Loreto u jien kburi ˙afna b’dan. toroq u a˙na ta’ tfal li a˙na ni©ru warajhom biex fejn Kull ma nag˙mlu g˙all-festa tag˙na huwa sabi˙, nistg˙u ng˙inuhom . pero’ kemm kien ikun a˙jar kieku ilkoll nie˙du Xi ng˙idu g˙aΩ-Ωew© knejjes li g˙andna sbie˙. sehem aktar waqt il-funzjonijiet tal-knisja. Knisja minnhom ng˙idulha Ω-Ωg˙ira’ fejn in-nanniet Matthew Zammit tag˙na kienu jitolbu fiha kif ukoll iΩΩew©u fiha. Aljiev It-tfal tal-©irien tieg˙i (PoeΩija ˙elwa dwar it-tfal miktuba minn Dun ÌuΩepp Farrugia)

Malli nbexxaq nitfa l-bieb Min igerfex fuq il-mejda, Minn filg˙odu sa filg˙axija u f’idejja naqbad ktieb, min itawwat iΩ-Ωummara, hekk g˙addej matul is-sena; qatg˙a tfal minn tal-©irien min jittallab nitfa nçira b’dwan it-tfal imdawra mieg˙i ji©u ji©ru lkoll flimkien. biex iwa˙˙al sieq ta’ vara. naqra w nikteb fl-isba˙ hena. X’imbierkin ta’ tfal li huma Jekk sa ©ewwa nid˙ol ftit G˙adhom Ωg˙ar ma jafu xejn! Dawn it-tfal tal-©irien tieg˙i, munzell kotba j˙arbtuli; Ja˙tie© jien nistabar bihom; ninfexx nid˙ak, fuq id-desk, ballun jew çirku ©ew waqtiet, jien le ma nista’ malli bil©ri jduru mieg˙i. boççi w Ωibe© i˙alluli. nikteb vers min˙abba fihom. An©lu Bellu ta’ bla ©wiena˙, Waqt li nkun nikteb xi ˙a©a IΩda Ω-Ωmien b˙al ri˙ g˙ad jg˙addi; Xandarett wil-Figurini, g˙all-Pronostku jew g˙all-Ómar, dawn il-qrieden g˙ad nibkihom ! Slavju l-BejΩu w ˙afna o˙rajn, huma fis, bla ma ninteba˙, Meta jikbru , jsiru Ωg˙aΩag˙, kollha qrieden ta’ sitt snin... jaqbdu l-pinna u l-klamar. min jaf kemm niftakar fihom.

Daka ©ej biex insewwilu Trakhom, hemm , bil-linka j˙aΩΩu ras il-mejxu tal-kartun; ˙afna singi kif ©ie ©ie. l-ie˙or die˙el dlonk inewwa˙ sa fl-uffizzju w il-Ferris g˙ax kissrulu l-karettun... jew fid-Dante tad-Dore’. Daka ©ej sabiex nag˙tih Imberkin tfal, x’g˙amiltuli ! farka ˙abel g˙aΩ-Ωugraga; L-g˙eΩieΩ ktieb g˙arraqtuli ! biex itajjar il-˙amiema, Morru wliedi, ilag˙bu barra, ie˙or ©ej g˙ad- daqsxejn spaga. G˙aliex mo˙˙i ˙adtuhuli. Festa Madonna ta’ Loreto 2007 109 Ning˙aqdu ˙a nferr˙u!!! Jikteb Frank Buttigieg - Segretarju G˙ajnsielem F.C.

Re©a’ wasal Awissu, Ωmien ta’ festa tal- huma t-tfal li ’l quddiem se jirrapreΩentaw lir-ra˙al patruna tag˙na l-Madonna ta’ Loreto, fejn fostna tag˙na bil-formazzjoni li jkunu ˙adu kemm mill- jΩuruna l-familjari u ˙bieb emigranti. Wie˙ed jista’ iskola kif ukoll mill-komunita’ li huma jattendu. jg˙id li ma’ Awissu jaslu wkoll il-preparamenti fejn il-klabb tag˙na jibda l-impenn g˙all-ista©un li ©ej X’jista’ jg˙id wie˙ed dwar l-ista©un li 2007/08. ©ej? B’sodisfazzjon il-kumitat qieg˙ed ja˙dem kontinwament biex ikollna tim li jkun kompetittiv. Se nibda biex insemmi l-ista©un preçedenti fejn Iva, se nippersistu biex nilag˙bu bil-plejers tar-ra˙al forsi stennejna aktar milli ˙adna. G˙aliex qed ng˙id tag˙na. Il-kumitat se j©ib Ωew© plejers li mhumiex hekk? Kienet sena ta’ mpenn g˙al G˙ajnsielem F.C. mir-ra˙al u ma jeskludix li dawn jistg˙u jkunu g˙aliex il-ma©©oranza l-kbira tat-tim kienu plejers plejers barranin biex ikollna tim komplut. Ir-ra©uni mir-ra˙al. Il-plejers kollha taw dak li jafu g˙at-tim hi li l-kumitat ˙a jkollu l-ispiΩa tal-‘Mini Pitch’. G˙alhekk issa jmiss li intom, tg˙inu kif tistg˙u lill- klabb tag˙kom, it-tim tag˙kom u fuq kollox lir-ra˙al tag˙kom t’G˙ajnsielem sabiex ikun minn ta’ quddiem biex jikkompeti g˙al kull unur fil-futbol G˙awdxi u jkollu façilitajiet fejn it-tfal tag˙na jistg˙u jgawdu b’mod sportiv. Dan g˙aliex t-tim tag˙na huwa l- ewwel u l-eqdem klabb tal-futbol fil-gΩira G˙awdxija. Biex dan ise˙˙ nistednukom biex tid˙lu membri fi ˙dan il-klabb tag˙kom u turu s-sapport tag˙kom minn issa. Il-kumitat wera x-xewqa li jo˙loq is-Supporters iΩda n-nuqqas ta’ esperjenza n˙asset ˙afna f’çertu Club fejn dawn in-nies ikunu jistg˙u jg˙inu biex log˙biet. Dan g˙andu jkun ta’ ©id g˙al dan l-ista©un inΩidu xi plejers o˙ra li mhumiex mir-ra˙al dejjem li ©ej g˙ax il-plejers ˙adu esperjenza kbira u tg˙allmu jekk ikun mehtieg. Dawn jistg˙u jg˙inu wkoll fil- ˙afna. G˙alkemm b’dan in-nuqqas kollu, it-tim xorta mar tajjeb. Is-suççess tat-tim kien fit-tazzi – ikkontesta fi tliet finali, it-Tazza Indipendenza, il-GFA Cup u s- Super Cup. Ìejna t-tieni bl-unuri fi tnejn minn dawn il-finali, irba˙na l-GFA Cup kontra Victoria Hotspurs bl-iscore ta’ 2-0, li b˙alma tafu kienet ©urnata storika fil-futbol G˙awdxi g˙aliex kienet l-ewwel log˙ba li xxandret diretta fuq stazzjon lokali tat-televiΩjoni. L- ista©un intemm fuq nota o˙ra poΩittiva fejn il-plejer Charles Mercieca ikkontesta b˙ala l-Player of the Year kemm tal-GFA, kif ukoll tal-Melita Malta Football Awards. Unur ie˙or li kiseb dan il-klabb kien ir-reb˙ tal-kampjonat ta’ ta˙t l-14-il sena li wera l-grinta sa l-a˙˙ar fil-kampjonat fejn sforza decider li ntlag˙bet fil-Gozo Stadium fejn ˙areg rebbie˙ bl-iscore ta’ 2-0 qasam ta’ attivitajiet li dan il-klabb ta’ G˙ajnsielem fuq ir-rivali tag˙na Nadur. Il-plejer tag˙na Robert F.C. jorganizza. Grima reba˙ l-unur tal “Player of the Year Award” Nirringrazzja lil s˙abi tal-kumitat, plejers, mog˙tija mill-GFA fil-kategorija ta’ ta˙t l-14-il sena. coaches kif ukoll lill-voluntiera kollha tal-coffee Fil-kategorija ta’ ta˙t it-12-il sena, it-tim spiçça fit-tieni mornings, tat-transport tal-plejers kbar u Ωg˙ar u post wara l-istess rivali Nadur. G˙at-tim ta’ ta˙t is- dawk ukoll li jag˙mlu xog˙ol voluntarju l-kaΩin. 16-il sena, dan spiçça f’nofs il-klassifika fil-kategorija Infakkarkom li l-appo©© li tatu, kemm Ωg˙ir u kemm tag˙hom. Dawn l-unuri jag˙mlulna kura©© g˙al kbir, se jkun ta’ ©id g˙al dan il-klabb u dan qed sta©un ie˙or u g˙all-futur tal-klabb. tag˙mluh mhux g˙alikom biss imma g˙al uliedkom Huwa mportanti li t-tfal ninkura©©uhom jie˙du ukoll. Appell Ωg˙ir ie˙or li nixtieq nag˙mel huwa li sehem f’dan l-isport; veru li jridu jag˙tu l-importanza dak li ksibna g˙at-tim ta’ G˙ajnsielem F.C. fl-ista©uni tag˙hom lill-iskola u l-istudju, imma l-isport huwa li g˙addew, ikun ta’ mezz li jer©a’ jg˙aqqadna wkoll mezz li bih jiΩviluppaw il-karattru tag˙hom u f’g˙aqda wa˙da u f’ra˙al wie˙ed. Grazzi mill-qalb jikbru fil-maturita’ u d-dixxiplina. Niftakru li dawn lil kul˙add! Il-festa t-tajba! 110 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Inkomplu na˙dmu b’risq il-Vokazzjonijiet Saçerdotali Sem. Samuel Grech

Kos kif xewqa tal-mument. IΩda din m’g˙andhiex tkun l- jg˙addi Ω- attitudni tag˙na quddiem is-sej˙a t’Alla. Je˙tie© Ωmien! Qed li jsir dixxerniment serju i.e. l-individwu jirrifletti n e r © g ˙ u sew jekk dak li qed i˙oss hux minnu jew le. Din nippreparaw il-˙a©a ma tistax issir mill-individwu wa˙du. b i e x Je˙tie© li jkun hemm l-g˙ajnuna tad-direttur n i ç ç e l e b r a w spiritwali li jiggwidani u jg˙inni nag˙raf aktar festa o˙ra f’©ie˙ Alla xi jrid minni. il-Madonna ta’ Il-familja g˙andha rwol essenzjali fejn Loreto. Ftit ilu, tid˙ol il-vokazzjoni saçerdotali. Il-familja i l - p r e s i d e n t g˙andha tkun l-ewwel seminarju li fih l- talabni biex individwu ‘jixrob’ il-valuri Nsara li g˙andhom nikteb artiklu jigwidawh g˙al bqija ta’ ˙ajtu. Huwa g˙alhekk g˙al fuq din ir- li a˙na ninsistu ˙afna fuq il-˙idma partikulari rivista. X’˙in tal-©enituri fil-konfront ta’ wliedhom. G˙alxejn kont qed na˙seb dwar x’hiex nista’ nikteb, ©ieni na˙dmu a˙na jekk il-©enituri ftit li xejn quddiem g˙ajnejha is-su©©ett tal-Vokazzjonijiet jimpurtahom. Inkella nkunu qisna qed nibnu Saçerdotali. dar fuq ir-ramel. Il-©enituri huma responsabbli li jibnu l-pedament. Jekk il-pedament huwa Xi ˙a©a li laqtitni kemm ilni nag˙ti s- dg˙ajjef, g˙alxejn nippruvaw nibnu a˙na g˙ax servizz pastorali tieg˙i fil-Parroçça tag˙na, hi li wara ftit Ωmien jaqa’ kollox. G˙alhekk g˙eΩieΩ hawn g˙atx kbir biex ikollna saçerdoti mir-ra˙al ©enituri: g˙andna bΩonn tal-kooperazzjoni tag˙na. Din il-˙a©a ©©g˙alni nirrifletti fuq l- tag˙kom! importanza li s-saçerdot g˙andu fil-˙ajja ta’ kull wie˙ed u wa˙da minnha. Hija wkoll xi ˙a©a li G˙al grazzja t’Alla f’pajjiΩna g˙andna timlieni bil-kura©© biex inkompli l-mixja tieg˙i ˙afna inçentivi li jistg˙u jg˙inuna f’dan ir-rigward. g˙as-saçerdozju. BiΩΩejed insemmu s-soçjeta tal-M.U.S.E.U.M. u d-diversi g˙aqdiet o˙ra fi ˙dan il-Knisja li qed Jiena nemmen li fil-Parroçça tag˙na jag˙mlu ˙afna ©id f’dan ir-rigward. Hawnhekk hawn Ωg˙aΩag˙ li fil-fond ta’ qalbhom, Alla qed ma rridx ninsa g˙aqdiet o˙ra li g˙alkemm isej˙ilhom g˙as-saçerdozju. Ilkoll kemm a˙na m’humiex tal-Knisja, huma frekwentati wkoll nixtiequ li l-Parroçça tag˙na tag˙ti lil Knisja minn uliedna. Qed nirreferi g˙al-banda, football u saçerdoti li b’fommhom u b’g˙emilhom ikunu o˙rajn. Nemmen li dawn l-g˙aqdiet ukoll jilg˙abu b˙al Kristu, medjaturi bejn Alla u l-bniedem. Ma rwol fil-formazzjoni ta’ wliedna g˙ax jg˙inuhom noqg˙odux nag˙mlu paraguni ma Parroççi o˙ra jo˙or©u t-talenti tag˙hom. Hawn nappella lill- u ng˙idu li f’G˙ajnsielem irid ikun miraklu biex kaΩini tag˙na (u mag˙hom inΩid postijiet soçjali tinbet xi vokazzjoni saçerdotali. Ner©a’ ntenni li o˙rajn) biex ikomplu jo˙olqu ambjent li jg˙in lill- fil-Parroçça tag˙na hemm ©uvintur li Alla qed uliedna sabiex ikomplu jg˙oΩΩu l-valuri Nsara. isej˙ilhom g˙al din il-missjoni. IΩda biex il-˙olma tag˙na sse˙˙ fir-realta, je˙tie© li NAÓDMU u Nag˙laq dan l-artiklu tieg˙i billi NITOLBU. n˙e©©i©kom sabiex flimkien inkomplu nitolbu bil-˙erqa g˙al aktar vokazzjonijiet saçerdotali. L-ewwel sforz je˙tie© li jsir mill- Nitolbu sabiex dawk iΩ-Ωg˙aΩag˙ li qed i˙ossu individwu nnifsu li qed i˙oss li Alla qed isejja˙lu din is-sej˙a, ma jwarrbuhiex g˙all-©enb, iΩda biex ikun saçerdot. Aktar ma jg˙addi Ω-Ωmien, jid˙lu g˙aliha b’impenn u b’serjeta. Matul il- deçiΩjoni b˙al din qed issir dejjem aktar diffiçli festa li qed niççelebraw f’©ie˙ il-Madonna ta’ biex tittie˙ed. Façilment ji©ri li malli ©uvni Loreto, ejjew niftakru b’mod speçjali f’dawn iΩ- j˙oss sej˙a b˙al din, jirrifjutaha u jg˙id li kienet Ωg˙aΩag˙. Festa Madonna ta’ Loreto 2007 111 Ûg˙aΩug˙/a ideali Robert Grima Bandist Althorn

Il-karattru hu ikunu juru li jridu jil˙qu l-qofol u jsiru Ωg˙aΩag˙ rigal prezzjuΩ li ideali. wie˙ed ma jiksbux bix-xorti u anqas Meta wie˙ed jew wa˙da irid jikseb dan l-ideal jirtu minn dawk ta dan mhux biss irid ikun edukat fil-mo˙˙ iΩda qablu, g˙ax dan hu wkoll irid ikun edukat fil-qalb. L-im˙abba tista’ frott ta’ ˙idma twila ssej˙ilha l-qofol biex tkun Ωag˙Ωug˙ ideali. Huwa personali. Mal-˙ajja vera li meta wie˙ed jirrenja fl-g˙erf u fis-sa˙˙a jista’ in˙abbtu wiççna ma jissejja˙ li hu persuna b’karattru iΩda l-qofol hu Ωmien iebes u ˙afna diffikultajiet u b’hekk inkunu dak meta wie˙ed ikollu m˙abba interna ma’ Alla, fi ©lieda kontinwa mag˙na nfusna biex nag˙mlu kif ukoll din l-im˙abba jipprattika. dak li hu tajjeb u l-a˙jar u na˙arbu mill-˙aΩen. Jekk wie˙ed jirnexxilu jeg˙leb dawn id-diffikultajiet u L-edukazzjoni tista’ tinqasam fi tnejn: b’hekk jag˙Ωel it-tajjeb mill-˙aΩin, dan ikun g˙amel Edukazzjoni primarja u dik sekondarja. Edukazzjoni pass tajjeb biex wie˙ed ikun Ωag˙Ωug˙ ideali. primarja te˙oda mid-dar meta wie˙ed ikun g˙adu Ωg˙ir u dik sekondarja te˙oda ma’ l-addoloxxenza Ideali tfisser li tkun mudell, anzi tista’ ssej˙ilha u tibda tiltaqa’ ma’ nies o˙ra. Meta wie˙ed jirçievi ukoll b˙ala forma ta’ g˙ira qaddisa g˙all-o˙rajn. edukazzjoni tajba meta jkun Ωg˙ir, din il-persuna Persuna turi hix persuna b’karattru f’kull ˙in tal- tista’ tkun membru tajba fil-familja, membru tajba ©urnata, l-aktar kif ta©ixxi ru˙ha. Mill-im©ieba, fis-soçjetà, membru tajba f’nazzjon kif ukoll membru fl-isports, fil-knisja, klassi, divertiment, eçç. Tista’ tajba fid-dinja. B’hekk l-edukazzjoni baΩika li tg˙id li wie˙ed ji©i ttimbrat b˙ala Ωag˙Ωug˙/a wie˙ed jista’ jirçievi hija dik primarja li tista’ twassal ideali f’kull ˙a©a li jag˙mel. biex wie˙ed ikun persuna b’karattru.

Tkun ideali mhux biss kif ta©©ixxi minn barra Ra©el ta’ karattru hu b˙al dak l-ilma qawwi iΩda wkoll kif ta©ixxi minn ©ewwa, eΩempju mal- bajdani li bla waqfien jinfed anke l-blat u ma jiqafx familjari tieg˙ek. Wie˙ed ma jistax ja©ixxi b’Ωew©t quddiem id-diffikultajiet imma b’rieda Ωonqrija uçu˙ (ipokrita) . Ma tistax quddiem il-familjari jkompli triqtu sa fejn ikun irid jasal. tieg˙ek i©©ib ru˙ek mod u quddiem il-barranin i©©ib ru˙ek mod ie˙or. Wie˙ed juri li hu Ωag˙Ωug˙ ta’ karattru meta jg˙ix u jg˙id il-verita f’kull ˙in u f’kull mument tal-©urnata.

Ideali jkun meta Ωag˙Ωug˙ ikun kappaçi jg˙id LE meta j˙oss l-obbligu li jg˙id LE. Meta wie˙ed ma jaqax g˙all- ˙aΩen li jinkora©©uh ˙biebu jew nies o˙ra. Ikun g˙amel pass tajjeb li jg˙inu jibni aktar il-karratru tieg˙u. Huwa ferm diffiçli aktar milli wie˙ed ja˙seb biex tg˙id LE g˙al xi ˙a©a li taf li hi ˙aΩina. Huma l-ftit li jkollhom il-kura©© li jkunu kapaçi jg˙idu le u dawn 112 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Radju Lauretana Minn Xewqa u Óolma g˙al realtà Lelio Spiteri – Direttur Radju Lauretana

ser ji©u mog˙tija liçenzji g˙al Ωmien itwal. Ma ˙adthiex bi kbira. A˙jar hekk. G˙adna bidu, tarbija se titwieled u rridu naraw kif immorru. Inxandru fix-xahar tal-festa, imbag˙ad naraw. L-applikazzjoni intbag˙tet flimkien mal-˙las ta’ Lm160. Minn dan il-mument bdiet ˙idma ma taqta’ xejn. G˙andna bΩonn antenna, transmitter, apparat, studjo, flus u fuq kollox nies, persuni disponibbli li jag˙tu ˙inhom u t-talenti tag˙hom b’risq is- semmieg˙a. Kollox g˙adu ©did. Ma nistg˙ux no˙olmu kbir. Je˙tie© inΩommu saqajna ma’ l- art. IΩda l-entuΩjaΩmu beda jin˙ass minnufih, l-aktar meta saret laqg˙a fis-Sala taç-Çentru Parrokkjali li g˙aliha attendew ‘il fuq minn 50 Kien ilu jberren il-˙sieb li l-Parroçça tag˙na persuna. Il-voluntiera bdew ©ejjin ukoll, il-flus jkollha r-radju tag˙ha. F’Jannar ta’ din is-sena l-istess. Ji©u fuqek persuni u jag˙tuk xi ˙a©a tal- kont tkellemt ma’ l-Arçipriet dwar ix-xewqa tieg˙i flus. Tinduna li dak li taw kien minn qalbhom. u ta’ ˙afna G˙ajnselmiΩi li l-komunita’ parrokkjali Ma jistg˙ux jag˙tu aktar. U jg˙idulek! IΩda ma tag˙na jkollha r-radju tag˙ha. Ma tantx domna tistax ma tapprezzax ©esti sinçiera b˙al dawn. nitkellmu g˙ax l-Arçipriet qabel li kellna nag˙tu X’ma jberikx il-Mulej tant qlub ©eneruΩi! In-nies bidu g˙al dan il-pro©ett tant utli u qaddis. Kif jaf ma tafx bihom, jien naf ftit minnhom, iΩda l-Mulej kul˙add, il-medja hija arma effettiva u effikaçi. jafhom kollha. Dawn fehmu li r-radju huwa mezz qawwi ta’ apostolat u evan©elizzazzjoni. Il-©id li L-ewwel ˙a©a li saret kienet li inkitbet ittra jsir permezz ta’ dan il-mezz awdjo ma jitkejjilx. lill-Awtorita’ tax-Xandir biex nitolbuha tag˙tina applikazzjoni. It-twe©iba ma tantx imlietna Waqt li qed intektek il-buttuni tat-tastiera tal- bil-kura©©: g˙alissa mhux ser jo˙or©u liçenzji kompjuter biex ninse© dawn il-˙sibijiet, ir-radju ©odda g˙al radjijiet komunitarji, hawn wisq, g˙adu ftit astratt g˙all-fatt li g˙adna ma ©barniex irridu nag˙mlu reviΩjoni tar-regolamenti qabel fondi biΩΩejjed u ne˙tie©u aktar nies. IΩda jien ma nimxu. IΩda ©ejna imwieg˙da li hekk kif l-affarijiet jitran©aw, tkun l-istess Awtorita’ tax-Xandir li tibg˙at applikazzjoni. G˙adda xahar, tnejn u tlieta. Wasal l-a˙˙ar ta’ Marzu, iΩ-Ωmien meta suppost irçevejna l-applikazzjoni. Ma wasal xejn. M’hemmx x’tag˙mel, g˙idt jien, ma kienx imn’Alla. IΩda ©o fija ˙assejt li xi darba tasal. U hekk kien! Ìurnata minnhom fix-xahar ta’ Ìunju waslet l-applikazzjoni li tant konna ilna nistennew, applikazzjoni twila mhux ˙aΩin iddettaljata f’xi partijiet. L-ittra kienet tg˙id çar li l-liçenzja ting˙ata g˙al anqas minn xahar. Ma kinux Festa Madonna ta’ Loreto 2007 113 konvint li dawn jaslu. Jekk il-Mulej u l-Madonna id-dawl, l-air condition, il-purtieri u t-tapit. Jaslu jridu dan il-pro©ett, allura jse˙˙ Ωgur, bi ftit skossi dawn ukoll, kull ˙a©a x’˙in ikun imiss. U biex fil-bidu iΩda jirnexxi. ikollok radju mhix çajta tafux! Kemm ta˙bit u ˙sieb! Il-frekwenza mag˙Ωula ma saritx bl-addoçç, anzi bil-kontra, din il-˙a©a kienet titlob ˙afna ˙sieb Il-Óadd 5 ta’ Awissu 2007: L-antenna tiddomina u ta˙bil il-mo˙˙. Bil-g˙ajnuna kbira u ming˙ajr fuq il-kampnar maestuΩ, in-noti muΩikali tal-març ebda interess ta’ Victor Attard, bniedem istruwit Viva x-Xemx jinstemg˙u ma’ l-erbat irjie˙ tad- sew fit-teknika komunikattiva, intg˙aΩlet il- dinja, it-talb u l-quddies jitgawdew mill-anzjani frekwenza ta’ 96.5FM, frekwenza li mhix daqshekk u l-morda tag˙na, it-talent G˙ajnselmiΩ jiddi fil- miftu˙a g˙all-istazzjonijiet Sqallin li jid˙lu fuq mew©, il-marçijiet li ji©u mg˙ixha mid-dar, il- G˙awdex tag˙na b˙all-pastizzi, bil-gzuz. Óafna purçissjoni li twassal il-˙arsa ta’ Ommna Marija mill-apparat ©ie misluf lilna minn Aurelio Bugeja, Lauretana fid-djar fejn hemm id-dlam, iç-çpar, in- Anthony Scicluna ˙adem fuq il-website biex l- nixfa, ˙olqa katina ma’ ˙utna emigranti. emigranti tag˙na jkunu jistg˙u jisimg˙u g˙all- ewwel darba l-festa minn tant bog˙od. Mhux Radju Lauretana: talba ˙erqana minn qalb ta’ b’xejn li l-interess min-na˙a tag˙hom huwa poplu ©eneruΩ lejn dik l-Omm li tant i˙obb, wie˙ed kbir ˙afna wkoll. L-istudjo proviΩorju talba li tg˙aqqadna b˙ala komunita’ parrokkjali tnaddaf minn grupp ta’ ©uvintur u ir©iel fi s˙ana li tterraq il-mog˙dija tal-˙ajja, komunita’ ˙ajja li qawwija tax-xemx ta’ wara nofsinhar. L-g˙araq tbaqbaq bl-Ispirtu u l-˙e©©a biex tag˙raf aktar niΩel u mieg˙u m˙abba ©enwina. Mhux biss iΩda il-preΩenza tal-Mulej fil-qalb. Radju Lauretana, tka˙˙al u nΩebag˙ ukoll. Il-logo ta’ l-istazzjon mhux iΩjed xewqa, ˙olma, fantasija, iΩda realta’, twieled ukoll mill-qalb, il-mo˙˙ u l-id ta’ Rudolph realizzazzjoni ta’ pro©ett ie˙or b’risq il-parruççani, Cauchi bil-g˙ajnuna ta’ Paul Stellini li ta laqta xhieda awtentika u ˙ajja ta’ siner©ija, rieda tajba u kompjuterizzata u raffinata lill-istess logo. Jonqos determinazzjoni. 114 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp L-Astronomija Joseph Caruana

Kif bdejt tinteressa ru˙ek fl-astronomija? Bdejt b˙alma bdew ˙afna o˙rajn. Meta kont Ωg˙ir kont in˙ares lejn is-sema bil-lejl – kienet tkun miΩg˙uda kwiekeb. Niftakar li dakinhar, l-iktar post mudlam li kont naf bih kien sewwa sew fi Triq iΩ-Ûewwieqa li tie˙u g˙all-Qala. Xi snin ilu, ma kienx hemm bozoz f’dik it-triq u allura s-sema kien jidher çar u l-kwiekeb kienu jidhru tajjeb ˙afna minn hemm. Veru li d-dawl artifiçjali minn Malta xorta kien itellef, speçjalment fuq in-na˙a tax-Xlokk, pero’, çertament l-kundizzjonijiet g˙all- astronomija kienu ˙afna a˙jar. Id-dehra tas-sema l-osservazzjonijiet ma nag˙milhomx b’g˙ajnejja fid-direzzjonijiet l-o˙ra kienet wa˙da li llum il- iΩda nuΩa camera speçaliΩΩata g˙all-astronomija ©urnata nsej˙ilha impressjonanti. msej˙a CCD camera. Permezz ta’ dan l-apparat wie˙ed jista’ jie˙u ritratti ta’ o©©etti fl-ispazju u jitrasferixxihom dak il-˙in stess fuq l-iskrin tal- X’ji©bed lill-pubbliku ©enerali (specjalment lit- kompjuter. B’din is-sistema wie˙ed jista’ sa˙ansitra tfal) lejn l-astronomija? jkejjel in-nuqqas tad-dawl ta’ stilla hekk kif xi pjaneta li torbita mag˙ha tg˙addi minn quddiem Jekk wie˙ed ma jkunx mid˙la tas-su©©ett, allura il-kewkba u tinblokka xi ftit mid-dawl tag˙ha. jkun diffiçli li wie˙ed jifhem u japprezza dak li Biex inqabbel ma’ eΩempju sempliçi, dan l-effett qed jara. Kull kewkba li tidher fis-sema hija xemx. huwa l-istess b˙al meta tpo©©i bozza quddiemek Hemm minnhom li g˙andhom id-daqs tax-xemx u tmexxi idek minn quddiemha. F’dak il-mument tag˙na, o˙rajn iΩg˙ar u o˙rajn ˙afna ikbar. Kont li idek tg˙addi quddiem il-bozza, id-dawl tag˙ha in˙ares lejn dawn il-kwiekeb u nispiçça nistaqsi tarah jitbaxxa. L-istess ji©ri meta pjaneta tg˙addi lili nnifsi, “Min jaf xi wa˙da minn dawn l-istilel li minn quddiem stilla – iΩda naturalment l-effett qed nara g˙andhiex xi pjaneta ddur mag˙ha?” L- huwa ˙afna u ˙afna iΩg˙ar u allura huwa diffiçli immaginazzjoni tat-tfal hija wa˙da kbira u min jaf biex tkejlu. Pero’ dan huwa preçiΩament dak li kemm-il darba kont nistaqsi lili nnifsi jekk hemmx qeg˙din nag˙mlu llum il-©urnata. Min qatt kellu xi ˙ajja o˙ra – forsi anke xi esseri intelli©enti li jg˙idli li daqs tnax-il sena o˙ra kont se nkun nista’ qed josservaw ix-xemx tag˙na b˙alma a˙na qed nkejjel l-effett ta’ dawn il-pjaneti fuq id-dawl tal- nosservaw ix-xemx tag˙hom. Imbag˙ad kont kwiekeb tag˙hom. Lanqas biss konna g˙adna rajna nispiçça nirrepeti l-istess mistoqija u ndur minn pjaneta wa˙da barra mis-sistema solari tag˙na! kewkba g˙al o˙ra - kwaΩi b’xewqa li nara xi ˙a©a F’April li g˙adda, sa˙ansitra ©iet skoperta pjaneta mhux tas-soltu! Wara li g˙addew ftit tas-snin mhux ˙aΩin, x’differenzi relatati ma’ dan is-su©©ett tara bejn dakinhar u llum? Illum il-©urnata nara differenza fi tliet aspetti. L- ewwel differenza hija dik tat-teknolo©ija. Dakinhar ma konna g˙adna rajna l-ebda kewkba b’xi pjaneti jduru mag˙ha. L-ewwel pjaneta ddur ma’ kewkba o˙ra instabet fl-1995. Niftakar li sentejn wara kont ©ibt teleskopju Ωg˙ir. Naturalment kellu l-limiti tieg˙u, pero’ kien biΩΩejjed biex iservi l-iskop li jΩommni mwa˙˙al ma’ l-astronomija. PreΩentament qed nuΩa teleskopju ˙afna ikbar u ˙afna drabi Festa Madonna ta’ Loreto 2007 115

©dida li t-temperatura fuqha tvarja bejn 3 u 40 grad ta’ ©id li kieku wie˙ed jimxi mag˙hom meta ji©i Celsius. Çertament, s’issa hija l-iktar pjaneta simili biex jinstalla dawl ©did. Ta’ min ji©bed l-attenzjoni mad-dinja tag˙na. wkoll dwar il-dawl Ωejjed li jit˙alla jixg˙el matul il-lejl b˙al floodlighting ma’ knejjes u postijiet Illum il-©urnata nista’ nie˙u mawra fl-univers pubbliçi. Nistaqsi, min se joqg˙od jieqaf japprezza mill-kumdita’ tad-dar. Nista’ ndur il-pjaneti kollha l-arkitettura ta’ bini storiku fis-sag˙tejn ta’ filg˙odu? fis-sistema solari tag˙na – mid-deΩerti tal-pjaneta Fuq kollox, dawl iddisinjat tajjeb jiffranka ˙afna u Mars saç-çrieki ta’ Saturnu u l-kes˙a ta’ Pluto. ˙afna ener©ija u anke jg˙in biex ma nkomplux Nista’ no˙ro© ˙afna iktar ’il barra minn hekk u na˙qru d-dinja tag˙na stess. nara s˙ab ta’ gas imsej˙in nebulae li fihom jitwieldu stilel ©odda. Nista’ anke mmur iktar ’il bog˙od u nosserva galassji o˙rajn iffurmati minn biljuni ta’ X’ta˙seb li hija dik il-˙aga li ΩΩomm persuna kwiekeb. interessata fl-astronomija? It-tieni differenza li nara hija fil-mod ta’ kif Il-kurΩita’ dwar dak li g˙adna qatt ma rajna. illum il-©urnata qed nipparteçipa fis-su©©ett. Fl-astronomija dejjem qed tara xi ˙a©a ©dida. Qabel kont naqra Kull filg˙axija dwar l-astronomija nista’ ndawwar u anke nosserva. it-teleskopju lejn Pero’ fejn qabel kont xi o©©ett li nkun biss naqra dwar din g˙adni qatt ma rajt ix-xjenza, illum il- u nipprova nie˙u ©urnata involut ˙afna ritratt ta’ xi nebula iktar fis-su©©ett. jew galassja o˙ra li P r e Ω e n t a m e n t , nkun g˙adni qatt ma involut fi pro©ett pruvajt nie˙u ritratt Ωg˙ir ta’ riçerka tag˙ha. Huwa dan is- dwar l-evoluzzjoni sens ta’ kobor bla tarf tal-galassji. u skoperta kontinwa It-tielet differenza li jΩomm sew lili kif li nara hija wa˙da ukoll lil dawk kollha kuntrastanti ˙afna. interessati f’dan is- Hija differenza li su©©ett imwa˙˙lin nixtieq li qatt ma mat-teleskopju kull se˙˙et. Qed nirreferi filg˙axija. Imbag˙ad g˙all-kundizzjonijiet naturalment hemm tas-sema kif jidher l-aspett xjentifiku. minn G˙ajnsielem Fl-astronomija tista’ (u postijiet o˙ra). tg˙id li jing˙aqdu x- IΩ-Ωieda fl-ammont xjenzi kollha fl-g˙an ta’ dawl artifiçjali ewlieni li g˙andu l- i t e l l e f ˙ a f n a u bniedem – it-tfittxija m a j i p p e r m e t t i x g˙al twe©ibiet g˙al li wie˙ed jibqa’ tant mistoqsijiet b˙al japprezza s-sbu˙ija kif beda l-univers, tas-sema. Huwa kif bdiet il-˙ajja fuq dmir tag˙na li ma ntellfux ©enerazzjonijiet futuri id-dinja, x’inhu l-iskop ta’ l-eΩistenza u tant u tant milli jkunu jistg˙u jgawdu l-©miel ta’ l-univers. mistoqsijiet simili li mhux kollha g˙andhom risposta Sfortunatament, id-deni kull ma’ jmur qed jiΩdied. immedjata. L-astronomija anke tg˙aqqad l-umanita’ Nixtieq minn hawn ni©bed l-attenzjoni ta’ min b’mod sottili – ©©ieg˙el lil dak li jkun jara l-umanita’ huwa fl-awtorita’ biex fejn hu possibbli, d-dawl kif verament hi – speçi wa˙da ta’ ˙ajja fuq pjaneta artifiçjali li ji©i installat ikun iddisinjat kif suppost. fra©li. Speçi wa˙da ta’ ˙ajja li m’g˙andu jkollha X’inhu l-iskop li ninstallaw dawl fi forma ta’ globu l-ebda differenzi u mibg˙eda lejha nnifisha. Huwa bl-arblu imwahhal min-na˙a t’isfel? Id-dawl ta’ l-g˙a©eb il-mod li bih persuna tbiddel il-˙sieb irriduh idawwal l-art mhux is-sema. Wara kollox, tag˙ha dwar l-univers u l-eΩistenza tag˙ha stess a˙na fl-art irridu nimxu! JeΩistu linji gwida u jkun meta tibda l-vja©© ta’ l-astronomija. 116 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp Grazzi mill-Qalb! Dun Karm Cassar Joseph Sultana, Loreto Mifsud u Li kien strumentali sabiex din l-pubblikazzjoni Pawlu Azzopardi tkun suççess. Filwaqt li hu l-awtur ta’ diversi Matul l-a˙˙ar ©img˙at irran©aw u taw dehra ©dida artikli interessanti, Dun Karm avviçina lil diversi lit-twieqi kollha tal-KaΩin. persuni sabiex huma wkoll jag˙tu l-kontribut tag˙hom. Din is-sena g˙adna record ta’ 70 artiklu! Nassigurawkhom li filwaqt li intom g˙adkhom kemm bdejtu taqraw dan il-ktejjeb, Dun Karm di©a beda ja˙dem fuq l-edizzjoni tas-sena d-die˙la!

Emanuel Spiteri Ammiratur kbir tal-banda li offra li jag˙mel sett s˙i˙ ta’ korduni ming˙ajr ˙las sabiex jkunu pari©© l-ingravajet l-©odda.

Pawlu Azzopardi Direttur tal-KaΩin li dejjem ssibu lest sabiex jag˙ti l-g˙ajnuna f’dak kollu li hemm bΩonn. Ibqg˙u çerti li dejjem ser ssibuh l-KaΩin qabel xi Tombla jew High Tea sabiex jipprepara l-imwejjed u si©©ijiet u mhux l-ewwel darba li qag˙ad sa’ l-a˙˙ar sabiex inaddaf kollox. L-g˙ajnuna tieg˙u hi ndispensabli g˙al din l-G˙aqda. Hawnhekk ta’ min isemmi wkoll lil Mabbli Xuereb li flimkien ma Pawlu dejjem tarahom jg˙inu lil Kumitat tan-Nisa waqt l-attivitajiet li jkollhom.

Kumitat tan-Nisa Li huma element essenzjali f’dak li g˙andu x’ jaqsam ma’ attivitajiet ta’ Fund Raising. Bosta mill-pro©etti li wettaqna ma setg˙u qatt isiru realtà ming˙ajr l-g˙ajnuna tag˙hom.

Loreto Galea Arkivista, Membru tal-Kummissjoni Banda u Bandist li matul l-a˙˙ar tnax-il xahar ma falla ebda kunçert (43 b’kollox). Dan hu eΩempju kbir Lill-Bandisti g˙all-Bandisti l-o˙ra li mhux dejjem isibuha façli li Grazzi lill-Bandisti kollha g˙as-sena servizz li huma jattendu. Loretu Galea huwa wkoll ir-rebbie˙ tal- offrew kif ukoll lill-familji tag˙hom tas-support u Premju Ìie˙ G˙ajnsielem 2006 g˙ad-dedikazzjoni l-kura©© li jag˙tuhom. u kontribut li qed jag˙ti lill-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp. Grazzi mill-qalb tmur wkoll lil dawk kollha li g˙enu b’xi mod jew ie˙or Sam Portelli – Portelli Print sabiex din l-G˙aqda tkompli timxi l- Li ddedika ˙afna ˙in u ©ranet (xi drabi anke ˙adem quddiem u tkompli tkun ta’ servizz matul il-weekends u sa tard bil-lejl) sabiex dan il- g˙ar-ra˙al g˙aΩiΩ tag˙na. ktejjeb jil˙aq ji©i ppublikat fil-˙in.