NATUURHISTORISCH MAANDBLAD.
OVER DEN OPBOUW VAN DE STEENKO- welke te Ham, Bocholtz, Banerheide, Overeys, LENLAGEN IN ZUID-LIMBURG EN HARE Winthagen (Vrouwenheide;, Schimmert, Kel- OVEREENSTEMMING MET DIE VAN DE mont en Geulle (Zuid-Limburg) zijn verricht. AANGRENZENDE BELGISCHE De groep kan beschouwd worden van boven af te sluiten, hetzij met een echt mariene schet- STEENKOLENBEKKENS. penbank, welke in boorgat V van de mijn door Laura gelegen is circa 55 Meter onder laag C. Blankevoort. XIV, dan wel met het lingula-bankjt vlak bo- In Zuid-Limburg is het productieve Boven- ven laag XII of ± 25 Meter boven laag XIV carboon over een dikte van rond 30ÜÜ Meter van evengenoemde Laura-boring (ook met de proefondervindelijk aangetoond en wel over boring Bocholtz gevonden), hetwelk aldus ge- legen is rond 80 Meter boven eerstgenoemde circa 1000 Meter door mijnbouw; het overige 1 gedeelte door diepboringen. schelpenbank of rond 400 Meter boven het De bovenste carboon-afzetting; in Zuid-Lim- mariene niveau, dat door mij als grensschei- burg is gevonden in een boorgat tusschen ding wordt aangenomen tusschen blok A en Raath en Etzenrade, gemeente Jabeek; de on- blok B. derste in een boorgat bij Gulpen, boven op Aangezien eerstgenoemde schelpenbank, wat de kolenkalk van V;,sé, welke bij Houthem op de ligging in het profiel aangaat, meer overeen- een diepte van rond 200 Meter onder den stemt met die, welke gelegen is boven laag beganen grond is gebleken aanwezig te zijn. D é s i r é e uit het Luiksche kolenbekken ot laag Genoemd circa 3000 Meter dik carboon-mas- Bouxharmont van het Plateau van Herve, sief, bestaande uit banken leisteen en zand- en in België het •Faisceau" van Norderwijck steen, uit fossiele planten en plantenwortels aansluit aan de •Petite Stampe stérile" (stigmaria) en uit steenkolenlagen, kan van het boven evengenoemde laag, wil ik ook gaarne oppervlak van de kolenkalk uit gerekend, be- de 55 Meter onder laag XIV van de Laura- schouwd worden te zijn opgebouwd uit een boring gelegen mariene schelpenbank als grens zevental rotsblokken (quartiers de houiller), tusschen blok B en het zich daarop bevindend welke van elkaar als het ware zijn gescheiden blok C accepteeren. door een lingula- of een mariene schelpenbank. Aldus bevat de groep Bocholtz in Zuid-Lim- In bijbehoorende profiel-teekening is hetgeen burg geen ontginbare steenkolenlagen. hieronder volgt verduidelijkt. In België zijn het behalve de kolenlaag Dé- s iiré e, hiervoren genoemd, de kolenlagen Tusschen het onderste Carboon-blok A of Violette of Boutenante en Boulotte de GROEP GULPEN en het daarop liggende of Douce Veine, welke tot deze groep, het blok B of de groep Bocholtz, bevindt zich •Faisceau" van Norderwijck (Stainier\ behoo- een zeeschelpenbank, een z.g. marien niveau, "en, dat gerekend wordt tot de •Assise de hetwelk met een diepboring V in het mijnveld Chatelet". Vermoedelijk zijn deze drie kolen- Laura circa 75 Meter boven een laag genum- lagen, die welke als kolenstrepen genummerd merd XV is ontdekt en met diepboringen laat- IV b, c en d met het boorgat Winthagen zijn stelijk te Gulpen, Schimmert, Kelmont en doorsneden. Geulle (Zuid-Limburg) uitgevoerd, werd weer- gevonden. Het derde blok C of de GROEP EIJGELS- Ofschoon zich boven laatstgenoemde laag XV HOVEN, is het uit de Oranje-Nassau-mijn I, nog tal van dergelijke mariene niveaux +lin- de Domaniale mijn en de mijn Willem bekende gula's bevinden, evenals in evengenoemde diep- carboonblok onder het lingula-niveau van de boringen, wensch ik eerstgenoemd niveau, ge- laag Steenknip = Stenay of Estenaye van legen circa 400 Meter boven de kolenkalk, als Luik = Veine de Nooz van Herve = L a m- grensscheiding tusschen blok A en blok B aan biotte van de Basse Sambre = Gros Pier- te nemen. re van Charleroi = S on n ens c h e i n in West- In het boorgat van de Laura, ca. 25 Meter falen. De groep is in Limburg in het bizonder ver- onder de 80 c.M. dikke kolenlaag XV, ligt de kend door middel van diepboringen uitgevoerd kolenlaag XVI, dik 50 c.M., belde voor zoover in het mijnveld Laura, bij Bocholtz, Banerheide, thans bekend, de eenige steenkolenlagen van Winthagen, Ubachsberg (Vrouwenheide), Hel- deze onderste groep. Blijkens de ongunstige lebroek, Grijzegrubben (Nuth), Nagelbeek uitkomsten van de vele in dit onderste carboon- (Schinnen) en Beek. Ze bevat onder het overal blok verrichte diepboringen hebben ze voor den bekende steriele, 95 tot 150 meter dik kolen- mijnbouw geen practische waarde. Waarschijn- loos gedeelte onder Steenknip in het meest lijk zijn het de lagen Six Mai en D r i Veine gunstige geval verscheidene min of meer ont- uit de Belgische •Assise d'Andenne", welke ginbare steenkolenlagen, t.w. de lagen VI tot Stainier tot het •Faisceau" van Westerloo re- en met XIV van diepboring V Laura of XI kent. tot en met XVI van boring IV van de Laura, van welke steenkolenlagen de dikte varieert HettweedeblokBcfde GROEP BOCHOLTZ van 50 tot 120 c.M. is bekend uit meergenoemde diepboring V van In het algemeen zijn van genoemde steenko- de mijn Laura, alsmede uit de diepboringen lenlagen, zooals uit de resultaten van de meeste NATUURHISTORISCH MAANDBLAD. diepboringen blijkt, er elders niet meer dan laag VIII van de Staatsmijn Wilhelmina sz • laag XIV van de Staatsmijn Hendrik =~- drie, soms zelfs slechts één of zelfs geen en- ~ laag X van de Staatsmijn Emma-West • kele ontginbaar. • laag XIII van de Staatsmijn Maurits. In België zijn het de kolenlagen Oiseau Rauchenwerk Dure Veine • laag VIII en IX van de mijn Laura es de Pr o ie ot Co wette, Petite Delsem- Qroot-Athwerk • laag V van de Oranje-Nassaumijn I = me ot Venta, Grande Delsemme of = laag V en VI van de Oranje-Nassaumijn II =-; Grand Joli Chêne en Lairesse, behoo- = laag X en XI van de Staatsmijn Wilhelmina. rende tot het •Faisceau" van Beeringen, die Met de lagen Rauschenwerk en Groot Ath- onder de groote •Stampe Sterile" van de •As- werk analoog lijken mij de lagen XIII en XIV sise de Chatelet" worden aangetroffen en met Emma West en de onlangs in de Staatsmijn bovengenoemde Limburgsche steenkolenlagen Maurits ontdekte lagen XVI en XVII. als analoog kunnen worden beschouwd in dien zin, dat Oiseau de Pr o ie = laag VII, Pe- Merl = laag XI van de mijnen Laura-Julia = Malgarnie = laag VI van de Oranje-Nassaumijn I = tite Delsemme = laag VIII, Grande := laag IX van de Oranje-Nassaumijn II ï= Delsemme = laag IX en Lairesse • laag = laag XII van de Staatsmijn Wilhelmina. XIII ot XIV van meergenoemde Laura-boring Steenknip = laag XIII van de mijnen Laura-Julia • gesteld zou kunnen worden. Estenaye ^ laag XI van de Oranje-Nassaumijn 11. Opmerkelijk is dat boven de laag Lairesse De kolenlagen, met de onlangs (1926; ver- in het gebied van Seraing en Herve evenals richte boring Vlodrop van af het niveau van boven de laag XIII of eigenlijk boven laag 550 Meter tot 345 Meter daarbeneden, door- XII van de Laura-boring het geval is, een sneden, houd ik voor de lagen Huls tot en lingula-bank is opgemerkt. met Merl. De kolenlagen van de hiervoren beschreven De kolenlagen van deze Wilhelmina- ot Do- drie groepen, welke dus gelegen zijn onder maniale groep bezitten kool van minder dan de laag Steenknip bevatten in Zuid-Limburg 20 «ju vluchtige bestanddeeien, d.w.z. halfvette, magere- en anthracietkool. halfmagere en magere kool. Het blok D, de zoogenaamde Wilhelmina- De groep komt met het •Faisceau" van groep, m.i. juister de GROEP DOMANIALE, Genck van de •Assise de Charleroi" overeen, gelegen tusschen het niveau van Steenknip en bevattende in het bekken van Luik•Seraing het 420 ot rond 400 Meter daarboven gelegen o.m. de kolenlagen: Naviron, Pery, B e- lingula-niveau, welk niveau door Dr. Josigmans chette, Houlleux, Dure Veine, Mal- ontdekt is in de Staatsmijn Hendrik boven laag garnie, Castagnette en Estenaye. XII, in de Staatsmijn Emma boven laag VII of Als vaststaand kan worden aangenomen, dat Vila, in de Staatsmijn Maurits boven laag VII Grand Naviron == Sandberg, Pery == Lan- of VII i, alsmede+ 50 Meter boven laag C van de genberg, Bechette = Meester, Houlleux Oranje-Nassaumijn I, kennen we voornamelijk = Furth, Dure Veine = Rauschenwerk, uit de ondergrondsche ontsluitingen in de Malgarnie = Merl, Castagnette == Staatsmijnen Maurits, Emma-West, Hendrik en Mühlenbach en Estenaye = Steenknip. Wilhelmina, de Oranje-Nassaumijnen I en II, Met het mariene niveau van Naviron of de mijnen Laura en Willem en de Domaniale Quaregnon komt overeen laatstgenoemd lin- mijn. gula-niveau boven Sandberg. Het is hetzelfde De groep bevat de uit het Wormdistrict en niveau, dat men in Noord-Frankrijk onderden de oude Domaniale mijn bekende steenkolen- naam P o i s s o n n i è re en in Westfa'.en onder lagen Sandberg tot en met Steenknip, de dikte dien van Catharina kent. der ontginbare lagen varieert van 42 tot 185 Het blok E of de GROEP HENDRIK be- c.M. vat o.m. de kolenlagen III tot en met XI van Door de onderzoekingen van den voorma- de Staatsmijn Hendrik, van welke de kolenla- ligen Dienst der Rijksopsporing van Delfstof- gen VI tot en met XI volgens Dr. Jongmans fen, Oud-Directeuren Mr. van Waterschoot van identisch zijn met de kolenlagen B, A, I tot en der Gracht en Dr. Tesch en van het Geolo- met VI van de Staatsmijn Emma-West en met gisch Bureau voor het Nederlandsch Mijnge- de 3e tot en met de 10e kolenlaag van de Oran- bied, Directeur Dr. Jongmans, is bekend, dat je-Nassaumijnen III en IV. De dikte der ont- de laag: ginbare lagen bedraagt 50 tot 170 c.M. LaagJ I van de Staatsmijn Maurits is in ver- Sandbars; • de 11e laag van de Oranje-Nassaumijn III • ütnodKsviron laag XII van de Staatsmijn Hendrik band met de gelijkstelling van het niveau van - laag VII van de Staatsmijn Emma-West • laag VII van de Maurits met dat van laag XII laag VII van de Staatsmijn Maurits. van de Hendrik analoog aan laag VI van de Langrenberg laag B van de Oranje-Nassaumijnen I en III = Staatsmijn Hendrik of laag B van de Staats- Pery • laag V van de Staatsmijn Wilhelmina "- = laag D van de mijn Laura mijn Emma-West. Laag II Maurits zal dan zijn laag XIII van de Staatsmijn Hendrik laag I Emma-West; laag IV Maurits = laag laag IX van de Staatsmijn Emma-West ^ II Emma-West; laag V Maurits = laag III Em- laag X van de Staatsmijn Maurits. • ma-West en laag VI Maurits = laag IV Emma- Furth laag A van de mijn Willem ss West. Onder het boven laag II a -4- b van de " laag I! van de mijn Laura ==L Houlleux = laag I van de Oranje-Nassaumijnen I en lil Staatsmijn Hendrik of boven laag IV-Oost van ANALOGIE van het Zuid-Limburgsche Steenkolenbekken met de aangrenzende Belgische Steenkolenbekkens 1:5000.
Hoogste niveau in Limburg. A Grand Béchêe
Assise jO D 0) i_ (0 O Grande Gade 0 "ö G Groep Jabeek. du ü c (0 o O '(0 10 IL Ü 10 Flénu 0 TJ Dure Veine l_g I Bo Jabeek
• l-lll Bo Bingelrade
i» I * w n
n V n n Marien - Niveau • Petit Buisson • "~~ it "I « i) Niveau van P. Buisson VII
Catelinotte Vlld • ? (02 0
ü c s Paumes • Hl-V • Geleen Groep Bingelrade. 7 8 Assise IL UJ oid Gr. Xhilette • VIII • Bingelrade .. vine ,, IX-X• ,,
It 'XIVl II ff II XII ,, ,, Lingula - Niveau Domina- de Petite Veine III S.M. Hendrik Niveau van Asch Crusny IV • ü Pawon V (f) < Grande Veine VI • o D Groep Hendrik o IÖ Maret VII • Charleroi 0 ü id (0 Cinq Pieds VIII • o "(0 Couteau IL IX • •
Dure Veine X if H Veine de Joie XI ff ff Lingula - Niveau Grand Naviron XII Niveau van Naviron
Pery Langenberg 0 c 0 Bechette Meester CD Houlleux Furth 0 o "O o D Qrauweck D Groep Wilhelmina-Domaniale (0 0 Assise 55 <° Lg VI Bo Laura V 2 Oiseau de Proie VII o Groep Eygelshoven o c de 0 oid 0 t P. Delsemme vin • ü 0 03 0 Gr. idem '(0 CD ix • Chatelet XXI • Lingula - Niveau XII Lairesse XIII XIV • . Niveau van Dêsirêe Désirée Violette ü Douce Veine D (0 Groep Bocholtz 0 0 ü "O 03 10 TÖ o o IL Z 0 TJ Marien - Niveau Six Mai et XV Dri Veine XVI Assise 0 3 0 SI ü 03 (0 O o d'Andenne Groep Gulpen o 0 id TJ o Assise du Chokier I X KOLENKALK C. B. Januari 1927. NATUURHISTORISCH MAANDBLAD. de Staatsmijn Emma gelegen lingula-niveau, Onmiddellijk boven het lingula-niveau van is laag III van de Staatsmijn Hendrik identisch laag III of nauwkeuriger van laag II a + b van met laag V-Oost van de Staatsmijn Emma en de Staatsmijn Hendrik, respectievelijk boven volgens Dr. Jongmans ook met de door hem laag IV van de Staatsmijn Emma-Oost, liggen met de letter B aangeduide laag van de Staats- over een loodrecht op de lagen genomen af- mijn Maurits, welke gelegen is circa 66 Meter stand van 100 Meter, binnen de groep, de ko- boven laag I. Verder is laag IV Hendrik = laag lenlagen C, B, A, I en II van de Staatsmijn VI Emma-Oost en laag V Hendrik laag VII Hendrik of de daarmede identisch zijnde ko- Emma-Oost. lenlagen C, B, A, I + II en III van de Staats- Binnen een afstand (loodrecht op de lagen) mijn Emma, welke te vergelijken zijn met de van circa 135 Meter boven laag I van de Staats- kolenlagen VIIIc tot en met XII. welke in het mijn Maurits, aldus binnen blok E, kunnen wij boorgat Bingelrade hiervorengenoemd zijn aan- verwachten de kolenlagen VII, VI, V en IV getroffen. in de Staatsmijn Emma ten Oosten van de Boven laag C van de Staatsmijnen Hendrik storing van Heerlerheide aanwezig. en Emma-Oost, zijn in de mijnen de kolen- In het veld der Domaniale mijn zijn achter lagen vooralsnog niet verkend. Onder het ma- de Feldbiss-storing met de ondergrondsche riene niveau van Petit Buisson naar bene- werken dier mijn de lagen C en B doorsneden, den tot laag C trof men in de boorgaten welke gelegen zijn boven de laag Sandberg. XIV-Geleen en Bingelrade de volgende kolen- Laag C schijnt analoog te zijn met de laag XI lagen aan: i van de evenvermelde Hendrik-groep. De Hendrik-groep, welke in den regel vet- Geleen Bingelrade kolen bevat, kan vergeleken worden met het Koollaag 1 met 127 c M. kcol _ laag Vil met 75 c.M. kool; •Faisceau" van Asch, eveneens behoorende tot 11 , 61 • • = , Vlld , 65 de •Assise de Charleroi" en het lingula-niveau 111 , 63 • • = , Vllo ,. 30 IV . 65 . <> ss: , Vllr • 15 boven laag IV van de Staatsmijn Emma is vol- v 65 • » SZ Vilt • 35 gens den Belgischen geoloog A. Renier hetzelf- VI 8 • » ^^ Vlll • 50 de als het lingula-niveau van boring No. 66 te Asch-Station of het lingula-niveau boven de Boven laag VII van boring Bingelrade ligt laag D o m i n a van het Luiksche kolenbekken. nog binnen blok F de kolenlaag VI met 90 Tusschen het niveau van D o m i n a en dat c.M. kool, welke laag identisch is met kolen- van N a v i r o n zijn in het steenkolenbekken van laag II van de boring Doenrade en met kolen- Luik-Seraing o.m. bekend de kolenlagen Crus- laag II van de boring Jabeek, welke beide ny, Pawon, Rosier, Pestay, Grande eveneens direct onder het mariene niveau lig- Veine, Maret, Cinq Pieds, Couteau, gen en elk ter plaatse 70 c.M. kool bevatten- Grignette, Dure Veine en Veine de de afstand van laag VI tot laag VIII bedraagt Joie. ± 270 M. Ik houd laag IV van Staatsmijn Hendrik voor Wat het Staatsmijnveld Maurits en het daar- Crusny, laag V voor Pawon, laag VI voor aan sluitende noord-oostelijke mijnveld betreft, Grande Veine of voor Pestay, laag VII kunnen aldus binnen het 400 Meter dikke blok voor Maret, laag VIII voor Cinq Pieds, F daarin verwacht worden de kolenlagen III, II, laag IX voor Couteau, laag X voor Grig- I, A, B en C van Staatsmijn Emma-Oost, de nette of voor Dure Veine en laag X voor daarboven liggende kolenlagen V, IV, III, II en Veine de Joie. I van boring Geleen hierboven genoemd en de laag VI van de diepboring Bingelrade. Het blok F, dat ik de GROEP BINGELRADE zou willen noemen, sluit van boven ar met een De kolenlagen van de Bingelrade-groep be- mariene schelpenbank, welke in Zuid-Limburg hooren in de Belgische Kempen tot de •Fais- in de boorgaten Jabeek boven laag II, Bingel- ceau" van Eikenberg (Stainier), met dat van rade boven laag VII en Doenrade boven laag Asch en Genck deel uitmakende van de •Assise II werd aangetroffen en zoowel in Engeland de Charleroi". (North Staffordshire), in Noord-Frankrijk (Pas In het kolenbekken van Luik-Seraing wor- de Calais), in België (Borinage) als in Westfa- den boven de laag Domina, binnen een hoog- len wordt aangetroffen onder den naam van het te van circa 100 Meter loodrecht op de lagen, niveau, respectievelijk van Twist Coal, Pas- ontgonnen de kolenlagen Grande Xhilette, sée deRimbert, Petit Buisson en Chaienay, Grande Mosselwait e, Bes- A e g i r. l.ine en Grande Vei nette; dit zijn in Zuid- De Bingelrade-groep, welke in den regel vet- Limburg de kolenlagen C, B, A, I en II van kool van hoog gasgehalte en gaskool inhoudt, Staatsmijn Hendrik of de kolenlagen VIIIc is in Zuid-Limburg gedeeltelijk bekend uit de tot en met XII van boring Bingelrade, van exploitatie van de Staatsmijnen Hendrik en Em- welke laag IX == 190 c.M., laag XI == 120 c.M. ma-Oost (ten Oosten van de storing Heerler- en laag XII = 95 c.M. dik is. heide) en gedeeltelijk uit de diepboringen, wel- Onmiddellijk onder het mariene niveau van ke bij Geleen. Munstergeleen, Oirsbeek, Doen- Petit Buisson worden in de Borinage ge- rade en Bingelrade zijn verricht. ëxploiteerd o.m. de kolenlagen Buisson, Ce- NATUURHISTORISCH MAANDBLAD. diixéé, Catelinotte, Cinq, Neuf et Sept 't plantenrijk; gelijk en berust op de werking Paumes. Vermoedelijk zijn deze lagen ana- der zwaartekracht n.1. op den druk van be- loog met de kolenlagen VI, VII, VII d, VII o, paalde vrij bewegende deeltjes, die al naar Vil r en Vilt van de boring Bingelrade of met den stand van 't lichaam verschillende zenuw- de kolenlagen I tot en met V van boring elementen prikkelen. XIV Qeleen, terwijl de hierboven genoemde Bij bijna alle vrijlevende dieren komt een laag Xhilette de laag C Emma-Oost = C evenwichtsapparaat voor, of juister, een zin- Hendrik zou kunnen representeeren. tuig, waarvan men meent, dat 't een rol speelt Het bovenste blok G, dat ik zou willen noe- bij 't regelen van den stand van het lichaam. men de GROEP JABEEK welke dus gelegen Gezichts- en tastzin spelen natuurlijk bij 't be- is boven het mariene niveau van Petit Buisson, waren van 't evenwicht een grooten rol. Bij is in Zuid-Limburg door de boring Doenrade vastzittende dieren is een statisch apparaat of over een hoogte van 110, door de boring Bin- nooit aanwezig geweest, of onder invloed van gelrade over een hoogte van 220 en door bo- de leefwijze achteruitgegaan of verdwenen. ring Jabeek over een hoogte van 550 Meter Bij de Holte dieren vinden we onder de nader verkend. Kwallen en Ribkwallen organen, die door vete Het gedeelte van 110 Meter met de boring onderzoekers als evenwicntszintuigen worden Doenrade doorsneden, bevat slechts één min aangeduid, door anderen echter niet als zooda- of meer ontginbare kolenlaag van 65 c.M. dik- nig worden opgevat. De anatomische bouw te; doch het dubbel zoo dikke gedeelte van van al deze organen is zeer goed bekend vooral door de uitgebreide studie door de gebroeders boring Bingelrade vijf kolenlagen, t.w. laag l I met 145 c.M.; laag II met 125 c.M.; laag Hert wig in 1878 gepubliceerd. ). Vóór de III met 70 c.M., laag IV met 60 c.M. en laag Hertwigs hadden meerdere onderzoekers aan V met 95 c.M. kool. den rand der kwalien orgaantjes ontdekt, die Met de boring Jabeek zijn in de bovenste in 't algemeen den naam van randiichaampjes 370 Meter slechts riffels of kolenstrepen aange- kregen, 't Waren blaasjes, gevuld met kalkkris- toond, terwijl in de onderste 180 Meter (boven talletjes. Even te voren waren soortgelijke or- Petit Buisson) niet meer dan één ontginbare ganen gevonden bij de Weekdieren en als ge- kolenlaag t.w. laag I met 90 c.M. kool blijkt hoororgaan opgevat. Ook aan de randiichaamp- aanwezig te zijn. Wij zitten hier dus in de jes schreef men nu een gehoorsfunctie toe en •Flénu" van België, waartoe min of meer men sprak van nu af aan van gehoorblaasje en ook behoort het •Faisceau" van Donderslag gehoorsteentjes (otolithen). Verschillende typen (Stainier). van deze •gehoorblaasjes" zijn bij de kwallen De bovenste groep bevat in Zuid-Limburg te vinden en worden meestal beschouwd als in den regel kool boven 35°'o vluchtige be- omgevormde tentakels. Tegen de opvatting, dat standdeelen. men hier te doen had met een soort gehooror- De voornaamste laag in het onderste ! 180 gaan (ze waren ook reeds als oogen gekwali- Meter dikke gedeelte boven Petit Buisson in ficeerd), kwam Bonnier in 1893 op *). Deze het bekken van Mons, is de kolenlaag onderzoeker sprak als zijn meening uit, dat de Dure Veine, terwijl daarboven binnen een bedoelde organen zintuigen waren voor 't hoogte van ± 400 Meter, behalve tal van evenwicht, een meening, die weldra door ve- riff els, de ontginbare kolenlagen Cosette, len werd overgenomen en die we thans in de Grande Béchée, Grand Francois, meeste zoölogische handboeken aantreffen. Kon Grande Veine a 1'Aune, Grande Ga- men echter op anatomische gronden en door de, Renard en Grand G ai II et voorko- vergelijking met andere diergroepen de orga- men. Deze zijn vooralsnog zeer moeilijk te nen een evenwichtsfunctie toeschrijven, 't phy- vergelijken met de vele onontginbare laagjes, siologisch experiment heeft echter deze op- welke in het boorgat Jabeek zijn aangetroffen. vatting niet in alle opzichten kunnen steunen, Wij kunnen hoogstens de laag Grande Bé- zelfs spreken sommige proeven o.a. van M u r- chée plaatsen in het bovenste en de laag bach met een hydroïdmeduse, Gonionemus Grande Gade in het middelste gedeelte van Murbachii, tegen een statische functie der sta- de groep, terwijl wij de laag Dure Veine tocysten. Na wegname van de statocysten en zouden kunnen doen samenvallen met laag I volgende regeneratie van de beschadigde dee- van de boring Jabeek. len, uitgezonderd de •evenwichtsorganen"', kon 't dier even goed zijn eigenaardige zwemma- nier, n.1. opstijgen met de klok naar boven en HET EVENWICHTSZINTUIG IN 'T ingetrokken tentakels en dalen met de klok DIERENRIJK naar beneden en uitgespreide tentakels, her- door vatten 3). G. H. Waage. ]) O. u. R Hertwig Das Nervensysteem und die Sin- Munt 't lichtzintuig uit door boeiende ver- nesorgane der Medusen. -) P. Bonnier. Sur les functions otolithiques. Compt. scheidenheid in aanpassing aan de levensom- rend. Soc Biol. 1893. standigheid, 't evenwichtszintuig is in principe s) L Murbach The static function in Gonionemus. door 't geheele dierenrijk (mogeüjk ook in Am Journ. of Physiol. Vol. 10-1903.