Sladami Historii Królewskiego Knyszynasladami
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Przewodnik Sladami historii królewskiego Knyszyna Przewodnik „Œladami historii królewskiego Knyszyna” to wydawnictwo towarzysz¹ce nowemu szlakowi turystycznemu po ziemi knyszyñskiej. Jego g³ówn¹ ide¹ jest pokazanie bardzo bogatej historii tego terenu i ludzi z nim zwi¹zanych; historii siêgaj¹cej nawet 3000 lat wstecz, historii królewskiej, historii wspó³tworz¹cej wielokulturowe Podlasie. Szlak wiedzie przez miejsca, które szczególnie zapisa³y siê w kronice dziejów okolicy. W jednych napotkamy historyczne budowle, w innych ju¿ tylko mocno zmodyfikowane gmachy, nie zabraknie te¿ i takich, po których oprócz ziemi, na której sta³y bezcenne zabytki, zosta³y jedynie stare fotografie. Na szlaku zosta³o ustawionych 16 tablic informacyjnych, które uatrakcyjniaj¹ spacer i przekazuj¹ gros informacji na temat poszczególnych miejsc. Ich usytuowanie wspó³gra z informacjami zawartymi w przewodniku, ten jednak znacznie je wzbogaca i urozmaica. W wêdrówce „Œladami historii królewskiego Knyszyna” nieocenion¹ pomoc¹ bêdzie mapka zamieszczona wewn¹trz przewodnika. Tych, których Knyszyn i okolice szczególnie zafascynowa³y, odsy³amy do literatury wykorzystanej przy tworzeniu szlaku oraz REGIONA O LN praktycznych danych teleadresowych. W E T S IM Y KNYSZYN . Z KNYSZYN Z R 15681568 Y A G Odkrywczego kroczenia królewsk¹ histori¹! W M O U T N T E I A K A Knyszyñskie Towarzystwo Regionalne im. Zygmunta Augusta S U Ñ G Y Z U S S Y T A N K * SPIS TREŒCI Following the history of royal Knyszyn 3 Historia Knyszyna 4 Rynek miejski 5 Pierwszy koœció³ 6 Sarkofag z sercem Zygmunta Augusta, Ratusz 6 Cerkiew 7 Pomnik Niepodleg³oœci 8 Koœció³ pw. œw. Jana Aposto³a i Ewangelisty 8 Lamus 10 Zabytkowy dom 11 Synagoga 12 Dwór królewski, szko³a 13 MAPA 14 Manufaktura tkacka, Kircha ewangelicka 16 Szpital 17 Cmentarz œw. Marka 18 Starostwo knyszyñskie 19 Zamek Krasiñskich 20 Browar, pozosta³oœci ogrodu romantycznego 21 Studnia Gi¿anki, Stacja Knyszyn 21 Koœció³ pw. œw. Anny 22 Lamus 22 Brama cmentarna 23 Wiatrak 24 Park w Ogrodnikach 24 Dwór w Wodzi³ówce 24 Jezioro w CzechowiŸnie 25 Kopalnia krzemienia 25 Kapliczki i krzy¿e przydro¿ne 25 Puszcza Knyszyñska 26 Szlaki turystyczne Knyszyna 27 Warto przeczytaæ 27 — 2 — Œladami historii królewskiego Knyszyna Following the history of royal Knyszyn In the frames of the project 'Following the history of Royal Knyszyn' created the brochure and the tourist trail with sixteen boards presenting rich past of Knyszyn and the region. The main board is situated in the centre of the town (nearby king Zygmunt August's monument) and contains the history of the town and the map with eleven boards marked on it. Nearby there is the second board presenting changing of the Knyszyn Market. The third one is situated in the park and reminds of the Orthodox church in Knyszyn. The fourth board presents the most valuable monument in Knyszyn the Saint John the Evangelist church. Nearby the church there is the store and the ancient house from the end of 18th century on Koœcielna Street (both sites are described on boards). The seventh board is situated on Starodworna Street and it describes the history of the unexisting synagogue. On Bia³ostocka street, near school, there are two boards describing the royal court, school, the Greek- Catholic church, the textile factory and the Evangelical church. On Grodzieñska street, near local hospital, there is the tenth board describing the past of Knyszyn hospitals.The last board in Knyszyn is situated in front of the parish cemetery gate on Tykocka street. The others boards are in nearby villages. In Kalinówka Koœcielna there are three boards describing: Saint Anna wooden church, the store and cemetery gate. In Knyszyn Zamek are situated two boards describing the Knyszyn County and the Krasiñski family castle. Knyszyn is one of the oldest towns in Podlaskie Province. In 1568 the king Zygmunt August gave Knyszyn the status of town. By comparison the province capital Bia³ystok got the status of town in 1691 and the district capital Moñki in 1965. Knyszyn is called a royal town because it used to be a favourite place of king Zygmunt August who had a court, a horse stud and ponds in Knyszyn and he hunted in Knyszyñska Forest. King Zygmunt August died in Knyszyn on 7th of july 1572. He was buried on the Wawel Castle but his heart stayed in Knyszyn. It is probably in underground crypts of the church. The years of the reign of the king were golden ages in history of Knyszyn. In 17th and 18th centuries the town started to fall down because of wars and stagnation. During partiation of Poland Knyszyn were both under domination of Prusy and Russian Empire. Those days German and Jewish families arrived to the town. Unfortunately, after the years of develo- pment of the town came wars time. During the Second World War Knyszyn was destroyed in about 80 percent. Manor buildings and the garden were liquidated. Jewish people were taken to extermination camps. Nowadays the community of Knyszyn is situated in Podlaskie Province. It has 12 000 hectares and a large part of community it is the Landscape Park of Knyszyn Forest which has influence on agrotourism developing. — 3 — Historia Knyszyna Knyszyn jest jednym z najstarszych miast w dzisiejszym województwie podlaskim. Pierwsze wzmianki o Knyszynie w dokumentach pisanych pochodz¹ z 1358 r., chocia¿ osadnicy pojawili siê tu znacznie wczeœniej. W okresie œredniowiecza teren gminy Knyszyn stanowi³ pogranicze wp³ywów osadnictwa mazowieckiego, litewskiego, ruskiego. Tereny te w dalekiej przesz³oœci nale¿a³y do króla Kazimierza Jagielloñczyka, kniazia Micha³a Gliñskiego, króla Zygmunta Starego, Jana Zamoyskiego, Tomasza Zamoyskiego, Stanis³awa Witkowskiego, Miko³aja Osoliñskiego, Jana Gliñskiego. Ostatnim dzier¿awc¹ ziemi knyszyñskiej by³ Karol Raczyñski. Wa¿nym wydarzeniem w historii Knyszyna by³o wybudowanie w 1520 r. pierwszego koœcio³a (wiêcej na str. 6). W 1528 r. Knyszyn oraz okoliczne tereny przesz³y w posiadanie króla U Pomnik króla Zygmunta Augusta, który w tym czasie mia³ 8 lat, wiêc otrzymanymi dobrami zarz¹dza³a jego matka królowa Bona. W 1568 r. (staraniem królowej Bony) król Zygmunt August nada³ Knyszynowi prawa miejskie. Wybudowano wówczas ratusz, ³aŸnie, budynek wagi oraz wybrukowano ulice. Knyszyn sta³ siê ulubionym miejscem pobytu króla Zygmunta Augusta, który posiada³ tu dwór, stadninê koni oraz sadzawki. St¹d w³ada³ Rzeczpospolit¹ Obojga Narodów, natomiast swój wolny czas w Knyszynie król spêdza³ na polowaniach w pobliskiej Puszczy Knyszyñskiej. Ú Obraz pêdzla Jana Udokumentowanych jest 19 pobytów króla w tym mieœcie, ³¹cznie stanowi Matejki „Œmieræ Zygmun- to ok. 500 dni. ta Augusta w Knyszynie” Król Zygmunt August zmar³ w Knyszynie 7 lipca 1572 r. Zosta³ pochowany na Wawelu, ale jego serce pozosta³o w tym mieœcie. W 1997 r. na rynku Knyszyna stan¹³ pomnik przedstawiaj¹cy króla. Okres panowania Zygmunta Augusta to czas rozkwitu Knyszyna. Niestety póŸniej nast¹pi³y gorsze czasy. Wojny okresu potopu szwedzkiego zniszczy³y Knyszyn i okolice. To samo sta³o siê w okresie tzw. wojen pó³nocnych na pocz¹tku XVIII wieku, kiedy to morowe powietrze w latach 1709-1711 spowodowa³o, i¿ w mieœcie zosta³o tylko szeœæ rodzin. W latach 1795-1807 Knyszyn znajdowa³ siê pod okupacj¹ prusk¹, wówczas nap³ynê³o tu wielu Niemców. To oni dali pocz¹tek rozwoju drobnego przemys³u w Knyszynie. Powsta³o wtedy wiele przedsiêbiorstw, tj. warsztaty tkackie, fabryki przêdzalniane, m³yny, browary oraz przedsiêbiorstwo hutnicze. Po zawarciu traktatu w Tyl¿y w 1807 r. Knyszyn znalaz³ siê w granicach Cesarstwa Rosyjskiego. Wówczas sprowadzi³o siê tu wielu ¯ydów. Po czasach rozkwitu Knyszyna nadszed³ czas upadku przemys³u w miasteczku za spraw¹ gwa³townego rozwoju przemys³u tkackiego na du¿¹ skalê w Bia³ymstoku. Niestety dzia³ania wojenne w XX nie oszczêdzi³y Knyszyna. W czasie I wojny œwiatowej miasto zosta³o zniszczone w 25%. W trakcie II wojny œwiatowej Knyszyn zosta³ zniszczony w oko³o 80%, a ludnoœæ ¿ydowska zosta³ wysiedlona b¹dŸ wywieziona do obozów. Na terenie miasta dzia³a³ hitlerowski obóz karny (wiêcej na str 18), który sta³ siê U Pomnik w miejscu hitlerowskiego obozu miejscem kaŸni okolicznych mieszkañców. — 4 — Œladami historii królewskiego Knyszyna Obecnie gmina Knyszyn jest po³o¿ona w województwie podlaskm i posiada powierzchniê ponad 12 tys. hektarów, z czego du¿¹ czêœæ zajmuj¹ lasy m.in. Park Krajobrazowy im. prof. Witolda S³awiñskiego. RzeŸba terenu sprzyja rolnictwu: u¿ytki rolne stanowi¹ 57%, a lasy 32% ogólnej powierzchni. Gmina liczy ok. 5000 mieszkañców, z czego ok. 2900 osób zamieszkuje miasto. Knyszyn nazywany jest miastem królewskim gdy¿ nale¿a³ do króla, ale tak¿e za spraw¹ czêstych pobytów monarchy w tym mieœcie. W herbie Knyszyna widnieje orze³ z literami AS od inicja³ów ³aciñskiego imienia Zygmunta Augusta oraz tur — symbol myœlistwa. Rynek miejski U Herby Knyszyna × Knyszyñski rynek przed II wojn¹ œwatow¹ Uk³ad przestrzenny Knyszyna wyznaczy³y dwa krzy¿uj¹ce siê dawne trakty: z Goni¹dza do Grodna (dzisiejsze ulice Goni¹dzka i Bia³ostocka) oraz z Tykocina do Wodzi³ówki (ul. Tykocka i Starodworna). Zasiedlanie posesji wokó³ nich rozpoczê³o siê w 1510 r., po tym jak tereny Knyszyna wesz³y w posiadanie Miko³aja Radziwi³³a. Ca³e za³o¿enie przestrzenne z typowym rynkiem rozplanowa³ w latach 1537-1538 na zlecenie królowej Bony pierwszy starosta knyszyñski — Aleksander Chodkiewicz. W II po³. XVI w. dokonano rozbudowy miasta, by mog³o pe³niæ funkcje Ú Czwartkowy targ na rynku rezydencji goszcz¹cego czêsto w Knyszynie króla Zygmunta Augusta. miejskim w Knyszynie. Okres Wytyczono wówczas stykaj¹cy siê naro¿nikami z istniej¹cym nowy rynek miêdzywojenny — Kozi. Przywilejem z 1568 r. Zygmunt August ustanowi³ 4 doroczne jarmarki i cotygodniowy czwartkowy targ. Zgo- dnie z królewsk¹ decyzj¹ wszyscy zainteresowani mogli tu sprzedawaæ, kupowaæ b¹dŸ wymieniaæ wszelkie mo¿liwe towary. Targi odbywa³y siê na rynku miejskim, a zje¿d¿ali na nie kupcy z ca³ego regionu.