Türkiye Jeoloji Bülteni, C. 33,39 - 45, Ağustos 1990 Geological Bulletin of , V. 33, 39-45, August 1990

Ereğli () güneybatısındaki Tersiyer yaşlı tortulların stratigrafisi Stratigraphy of the Tertiarry sediments of southwest Ereğli (Konya)

SÜLEYMAN PAMPAL G.Ü. Mühendislik Mimarlık Fakültesi, ENGİN MERİÇ İ.T.Ü. Maden Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü,

ÖZ: Ereğli güneyindeki Bolkardağı çevresinde otokton ve allokton kaya birimleri üzerinde uyumsuz olarak bulunan Tersiyer tortullarının en yaşlısı, Üst Paleosen yaşındaki Güzeller formasyonudur. Güzeller formasyonu, Üst Paleosen-Orta Eosen yaşlı Karaburun formasyonu uyumlu olarak izler. Neojen yaşlı Kıraman formasyonu ile Karaisalı kireçtaşı, Paleojen yaşlı birimler üzerinde açısal uyumsuz olarak yeralmaktadır. Bölgedeki en genç birimler Kuvarterner'e aittir. İnceleme alanı güneyinde genellikle denizel özellikteki Tersiyer tortulları bulunur. Bunlar, kuzeyde Miyosen sonrası yaştaki karasal çökellerle sınırlanmaktadır. ABSTRACT: Upper pPaleocene Güzeller formations is the oldest Tertiary unit which lies uncobformably on the authochthonous and allochtonous units in the Bolkardağ region, south of Ereğli. Güzeller formation is conformably overlain by the Karaburun formation of Upper Paleocene-Middle Eocene age. The Paleogene rocks are overlain with an angular unconformity by te Neogene Kıraman formation and Karaisalı limestone. The youngest sediments in the region are of Quarternary age. South of the studied area the Tertiary rocks are mainly marine sediments, they are bordered in the north by post Miocene aged terrigenous sediments.

GİRİŞ ise, yer yer Üst Paleosen yaşlı Güzeller formasyonu, yer Bu çalışmada amaç önceki araştırmalarda; yer de Üst Paleosen-Orta Eosen yaşta olduğu belirlenen "isimlendirilmemiş denizel Miyosen kayaları olarak Karaburun formasyonu uyumsuz ilişkili olarak değinilen (Demirtaşlı ve diğ., 1973) veya değişik bulunmaktadır. isimlerle tanımlanmış olan Tersiyer yaşlı tortulların İnceleme alanının güney kesimlerinde Güzeller ayrıntılı stratigrafik gelişiminin açıklanmasıdır. formasyonu, Neojen yaşlı tortullar tarafından açısal İncelenen alan, Bolkardağları'nı oluşturan uyumsuz olarak örtülürken, kuzey kesimlerde Üst yükseltilerin kuzeybatı kanadında bulunan Ereğli Paleosen-Orta Eosen yaşındaki Karaburun formasyonu, güneybatısındaki bölgede yeralır (Şekil 1). Bölge çevresinde, Blumenthal (1956 a ve b), Demirtaşlı ve diğ., (1973, 1983), Oktay (1982) ve Pampal (1984, 1987) tarafından, genellikle bölgenin genel jeolojisi sorunlarının çözülmesine yönelik çalışmalar yapılmıştır. STRATİGRAFİ Ereğli gübeybatısında bulunan Berendi-Kıraman-Büvecik yöresindeki Tersiyer yaşlı formasyonların altında, Bolkar grubu kayaları (Demirtaşlı ve diğ., 1983, Pampaî, 1987) Karamanoğlu ofiyolitik melanjı tarafından tektonik dokanakla üzerlenir (Pampal, 1987). Üst Kretase'de bölgeye Şekil 1: Yer Buldum haritası. yerleştiği belirlenen ofiyolitik melanj kayaları üzerinde Figure I: Location map. 39

EREĞLİ GB'SI TERSİYER STRATİGRAFİSİ

Şekil 3: £reğli Güneybatısının jeoloji haritası. Figure 3: Geological map of southwest Ereğli. 41 MERİÇ - PAMPAL

Kuvarterner alüvyonları tarafından yine uyumsuz bir Marn katlanları içinde; şekilde örtülmektedir. Globigerina triloculinoides Plummer, Bolkar Grubu Globigerina cf. linaperta Finlay, İnceleme alanı kuzey kesimlerinde oldukça geniş Acrinina primitiva (Finlay), yayılımı bulunan az metamorfizm^ geçirmiş karbonat ve Morozovella velascoensis (Cushman), kırıntılılardan oluşan kaya birimleri üç formasyona Planorotalited psedomenardii (Bolli), ayrılmıştır (Demirtaşlı ve diğ., 1983, Pampaf 1987). Lenticulina cf. pseudomamilligera (Plummer), Bunlar alttan üste doğru, Üst Permiyen yaşlı Dedeköy Marginuliopsis tuberculata (Plummer), formasyonu, Üst Triyas yaşlı Saraycık formasyonu ile Pseudoglandulina sp., Jura-Kretase yaşındaki Berendi kireçtaşrcûr. Am geçen bu Nuttallides sp., üç formasyon, hem kuzeyde ve hem de güney kesimlerde Gyroidinoides sp., yer yer Karamanoğlu ofiyolitik melanjı tarafından Anamolinoides sp., tektonik dokanakla üzerlenir. Ayrıca Paleosen, Eosen, Gavellinella cf. danica (Brotzen), Miyosen ve daha genç oluşuklar tarafından açısal fosilleri saptanlış olup, değinilen mirkofauna Üst uyumsuz olarak örtülüdür. Bolkar grubuna ait birimlerin Paleosen (Tanesiyen)'i simgelemektedir. tabanı hem inceleme alanında, hem de inceleme alam Güzeller formasyonu, Ulukışla havzasında çevresinde gözlenmemiştir. yüzeyfenen Güneydağı formasyonu, Hasangazi Tersiyer Yaşlı Tortullar formasyonu ve Halkapınar formasyonu, ayrıca yine Güzeller Formasyonu (Pag) Demirtaşlı ve diğ., Ulukışla çevresinde tanımlanan Başmakçı kireçtaşı ile (1973, 1983) Berendi-Güzeller yöresinde bulunan deneştirilebilir (Demirtaşlı ve diğ. 1973, 1983, Oktay, ofiyolitli melanj kayalarını örten polijenik çakıltaşı, 1982). beyaz krem renkli, orta-kalın katmanlı kireçtaşları ve Karaburun Formasyonu (Ek) İnceleme alanı bunların üzerinde yeralan beyaz-gri renkli, kalkarenit kuzeyinde, Ereğli ilçesi güneybatısında bulunan arakatmanlı marnlardan oluşan birimi Güzeller Karaburun köyü yakın güneyindeki tipik yüzleği formasyonu olarak adlamışlardır. İnceleme alanında adı nedeniyle bu ad verilmiştir. Adı geçen bölgede ofiyolitik geçen formasyonlarla litolojik benzerliğe sahip birim melanj kayaları üzerinde bir kaç metre kalınlıktaki bir için de aynı isim tarafımızdan benimsenmiştir. taban çakıltaşı düzeyi ile başlar. Çakıltaşları Birim, inceleneen alanda da altta birkaç metre malzemesinin önemli bir bölümünü ofiyolitik kalınlıktaki ofiyolitik kayaç çakıllarından oluşan kayalardan almıştır. Bu nedenle alt düzeyleri koyu çakıltaşı, üste doğru, kumlu killi kireçtaşı ve marn renklidir. Üste doğru daha açık renkli, sert, orta arakatmanlı kireçtaşlarından oluşmuştur. Formasyon, katmanlı, killi aradüzeyler içeren kireçtaşlarına geçer. En inceleme alanı doğu kesiminde, Karamanoğlu mahallesi üstte ise boz renkli, çok sert, orta-Kalın katmanlı, doğusunda yüzeyler (Şekil 3). Berendi kireçtaşı ve kumlu kireçtaşlan bulunur. ofiyolitli melanj kayaları üzerinde 3-5 m kalınlıktaki, Birim, bol bentik foraminifer içerikli, üst düzeylerde polijenik taban çakıltaşı düzeyi ile uyumsuz olarak % 5-7 oranına erişen kuvars kırıntılı biyosparit ve başlayan birim, üstte, Orta Miyosen yaşındaki Kıraman formasyonu tarafından açısal uyumsuz olarak örtülmektedir (Şekil 4). İnceleme alanında 100-150 m kalınlığı bulunan Güzeller formasyonu, çevrede 600 m. kalınlığa kadar erişmektedir. Güzeller formasyonu kireçtaşları içinde; Kathine major Smout, Kathina cf. selveri Smout, Daviesina sp., Rotali sp., Sistanites iranicus Rahaghi, Alveolina (Glomalveolina) sp., Nummulites sp., Discocyclina seunesi Douville, Textulariidae, Şekil 4 : Güzeller formasyonu (Pag) ile Kıraman Miliolidae, formasyonu (Mm) arasındaki açısal Distichaplax biserialis (Dietrich), uyumsuluk (Karamanoğlu kuzeyi). Ethilia alba (Pfender), Figure 4 : Angular disconformity between Güzeller Algler, (Pag) and Kıraman formation (Mm) lat Bryozoeler. the north of Karamanoğlu). 42 EREĞLİ GB'SI TERSİYER STRATİGRAFİSİ biyomikritlerden yapılmıştır. Karamanoğlu ofiyolitik Karaburun Formasyonu, Ermenek yöresinde melanjımn Üst Kretase'de bölgeye yerleşmesinden sonra yüzeylenen Yenimahalle formasyonu (Gedik ve dig-, geçen karasal dönemi izleyen zaman diliminde bölgede 1979), Ulukışla yöresinde kireçtaşı (Oktay, egemen ^lan Paleosen denizi, Eosen'de de kuzey ve 1982) ve kısmen Güzeller formasyonu ile (Demirtaşlı ve güneye doğru uzanan oldukça geniş bir alanda varlığını diğ., 1983) deneştinlebilir. sürdürmüştür. Kıraman Formasyonu (Mm) Kıraman Köyü Karaburun formasyonu, Tanesiyen yaşındaki (Ereğli) yakın kuzeyinde görülen tip kesiti nedeniyle Güzeller formasyonu ile direkt ilişkili değildir. Ancak, Pampal (1987) tarafından isimlendirilen birim, arada bir zaman boşluğununu varlığı da söz konusu kahverengimsi kikaşı açık renkli marn, gri-boz renkli, edilemez. Birim, Karaburun köyü yakınlarında 20-30 m çok kalın katmanlı kicçtaşıları ile kaba koglomera kalınlık sunar. Tabanda Bolkar grubuna ait formasyonlar katmanlarının bel ^ bir uyum içinde olmaksızın ve ofiyolitik melanj kayalarını uyumsuz örter. Üstte ise ardalanmasından oluşur. güncel tortullar tarafından yine uyumsuz olarak örtülür. Çevrede, Demirtaşlı ve diğ., (1983) tarafından, Gedik Birimin alt düzeylerinde; ve diğ., (1979)'in Mut yöresindeki adlanmasına Alveolina (Glomalveolina) sp., değinilerek birim Mut formasyonu şeklinde adlanmıştır. Rotalia aff. trochidiformis (Lamarck), Ancak, inceleme alanında bulanan birim ile Mut Rotalia sp., yöresinde gözlenen formasyon arasında yaş dışında Kathina selveri Smout, herhangi bir benzerliğin bulunmaması nedeniyle yeni Daviesina sp., adlama yoluna gidilmiştir (Pampal, 1987). Sistanites sp., Formasyon, Kıraman köyü çevresinde, özellikle Nummulites sp., yakın kuzeyi ve güneyindeki geniş bir alanda yüzeyler. Miscellanea cf. primitiva Rahaghi, Tabanda Bolkar grubu ve Güzeller formasyonu ile açısal Miscellanea cf. miscella (d'Archiac ve Haime), uyumsuz ilişkili iken (Şekil 3), tavanda Karaisalı Ranikothalia sp., kireçtaşı katmanları tarafından uyumlu olarak örtülür. Discocyclina cf. senuesi Douville, Kıraman formasyonu içinde foraminiferlerden; orta bölümlerinde; Robulus sp., Alveolina (Glomalveolina) sp., Eponides sp., Alveolina sp., Ammonia beccarii Linne, Rotalia sp., Borelis melo (Fichtel ve Moll), Cuvillierina cf. eocenica Debourle, Heterostegine sp., Nummulites sp., Elphidium sp., Assilina sp., Cibicides sp., Ranikothalia sp., Nonion sp., Assilina sp., Orbulina universa d'Orbigny, Ranikothalia sp., Globorotaia sp., Discocyclina sp., Globigerina sp., Asterocyclina sp., Globigerinoides sp., Distichoplax biserialis (Dietrich), Cancris auriculus Fichtel ve Moll., Algler. Octracodlardan; En üst kesimlerde ise; Loxoconcha sp., Alveolina sp., Aurila cf. convexa (Baird), Rotalia sp., Aurila sp., Assilina sp., Quadracythere sp., Nummulites sp., Costa cf. edwardsii (Roemer), Operculina sp., Collistocythere sp., Eofabiania cf. grahami Küpper, ve ayrıca makrofosil olarak; Discocyclina aff. chudeaui (Schlumberger), Clypeaster altus Klein, Discocyclina aff. sella (d'Archiac), Echinolampas doma Pomel, Discocyclina sp. (archiaci ve discus grupları), Flabellipecten solarium Lamarck, Actinocyclina sp., Conus sp gözlenmiştir. Topluluk Orta Miyosen Miliolidae, (Langhiyen-Serravaliyen) yaşlıdır. Algler, Kıraman formasyonu, kısmen Mut formasyonu, Bryozoerler ve mercan kesitleri gözlenmiş olup, Fakırca üyesi (Gedik ve diğ., 1979), kısmen de değinilen topluluk Tanesiyen - İpresiyen - Lütesiyen Arslanköy marnı (Pampal, 1984) ve Kurtulmuştepe yaşını belirler. formasyonu (Oktay, 1982) ile deneşürilebilir.

43 MERİÇ - PAMPAL

Karaisalı Kireçtaşı (Mk) îlk defa Schmit (1961) tarafından ayırtlanan "yaşlı taraçalar"la kısmen tarafından Havzasında yüzeyleyen kireçtaşlan için deniştirilebilir. kullanılan isim, tüm Toros kuşağında yapılan çalışmalarda, Miyosen yaşlı, yer yer resifal özellikler SONUÇLAR sunan, kalın-çok kalın katmanlı birim için Bolkardağlarınm kuzey ve güneyinde hem otokton kullanılmıştır. İnceleme alanı yakın çevresinde yapılan Bolkar grubuna alı formasyonlar ve hem de allokton çalışmalarda Mut formasyonu olarak değinilmiş konumlu ofiyolitik melanj kayaları üzerinde gelişen (Demirtaşlı ve diğ., 1983), inceleme alanında ise Tersiyer çökeliminm, Üst Paeosen (Tanesiyen)'de tarafımızdan Karaisalı kireçtaşı adının kullanılması başladığı, arada herhangi bir karasal dönem benimsenmiştir. bulunmaksızın Eosen (İpresiyen-Lütesiyen)'de Birim, inceleme alanını doğu batı yönünde kesen çökelmenin sürdüğü kesinlik kazanmaktadır. Ulu Dere vadisinin kuzey ve güneyindeki geniş bir Bölgede ofiyolit yerleşimini izleyen Alt Paleosen alanda, ancak oldukça ince bir örtü şeklinde yüzeyler. sırasında ortamın kara durumunda olduğu, Tanesiyen'de Çalışılan bölgede 30-50 m kalınlık sunan Karaisalı bölgeyi kaplayan transgresif özellikli denizin, Güzeler kireçtaşı güneye doğru kalınlaşmaktadır. Altta Kıraman formasyonu çökelimini tamamladıktan sonra da özellikle formasyonu ile uyumlu, üstte Kuvarterner alüvyonları kuzey kesimlerde (Ereğli güneyinde) Alt-Orta Eosen'de ile uyumsuz ilişkilidir. de (İpresiyen-Lütesiyen) varlığını sürdürdüğü, Karaburun Yer yer resifal özellikli düzeyler içerdiği kesimlerde formasyonu'nun belirlenmesi ile anlaşılmıştır. Bu kaımanlanmasız, sert ve erime boşlukludur. Bünyesinde dönemde, Kuzeyde Ereğli ve Ulukışla Havzalarında çok bol mikro ve makro fosil içerir. Birimde; volkanik aktivitenin başlayıp, zaman içinde hazlanarak Borelis melo (Fichtel ve Moll), yer yer çökelmeyi engellediği görülmektedir (Oktkay, Borelis cf. pygrmea Reichel, 1982, Demirtaşh ve diğ., 1983). Dentritina sp., İnceleme alanında Oligosenin varlığını gösterecek Archaisa sp., herhangi bir veriye rastlanılmamıştır. Paleosen ve Eosen Spirocyclina sp., yaşlı tortullarının Oligosen sırasında su üstü oldukları, Elphidium sp., Alt Miyosen'de de bu durumun sürdüğü, orta Miyosen Rotalia sp., yaşındaki Kıraman formasyonu'nun adı geçen birimler Miliolidae, üzerinde açısal uyumsuz olarak bulunmasından Algler ve aynca; anlaşılmaktadır. Conus sp., Chlayms cf. multisriata (poli), KATKI BELİRLEME Ostrea edulis (Linne) Yazarlar, araştırmanın gerçekleşmesini sağlayan Ostrea gyphoides Schlotheim, MTA Genel Müdürü sayın Sıtkı Sancar'a, paleontolojik Clypeaster altus Klein, tayinlerde yardımlarını gördükleri Dr. Ercüment Sirel, Clypeaster cf. crassuz Agassiz, Hatice Gündüz, Yüksel Sezginman, Meral Erkan ve Clypeaster cf. tauricus Desor, Şükrü Acar (MTA) ile Yrd. Doç. Dr. İzver Tansel'e (İÜ) Clypeaster cf. partschi Michelotti, teşekkürü borç bilirler. Ayrıca yazıyı okuyarak gerekli Clypeaster cf. acuminatus Desor, önerileri yapan sayın Doç. Dr. Nuran Gökçen (ÇÜ), Schizaster sardiniensis Cotteau, Prof. Dr. Sungu L. Gökçen ve Prof. Dr. Erol Akyol'a Schizaster lavisatoi Cotteau bulunarak Karaisalı (Dokuz Eylül Ü.) teşekkür ederler. kiretçaşmın Orta Miyosen (Langhiyen-Serravaliyen) yaşlı olduğu saptanmıştır. DEĞİNİLEN BELGELER Karaisalı kireçtaşı, Toros kuşağının özellikle orta Blumenthal, M.M., 1956 a, Yüksel Bolkardağm kuzey kesiminde, mostra sürekliliği nedeniyle genellikle bu kenar bölgelerinin ve batı uzantılarının jeolojisi isimle tanımlanmaktadır. Bazı araştırıcıların farklı Maden Tetkik Arama yayını, seri D, no. 7, isimler kullanmasına karşın birim, Adana-Mut- 1-153, Ankara Havzalarında da kesintisiz mostra sürekliliğine sahiptir. Blumenthal, M. M., 1956 b, -Konya Havzası Sarıağı! Konglomerası (Pis) Sarıağıl mevkiinde güneybatısında Toros kenar silsileleri yüzeyleyen, boz renkli, zayıf çimentolu, kalın-çok kalın Şist-Radyolarit formasyonu'nun stratigrafi katmanlı çakıltaşlarından oluşan birim, (Pampal, 1987) meselesi: Maden Tetkik Arama Dergisi, no. 48, tarafından adlanmıştır. İnceleme alanı ve çevresinde ' 1-136, Ankara. yaygın olarak gözlenmez. 5-10 m kalınlığa sahiptir. Demirtaşlı, E., Bilgin, A. Z., Selim, M., Turhan, N., Birim içinde makro ve mikro fosile rastlamlamamış, 1973, Bolkardağları'nın jeolojsi: Cumhuriyetin konumu ve benzetme yoluyla Pleistosen yaşında olduğu 50. yılı yerbilimleri kongresi tebliğleri, Maden kabul edilmiştir. Ulukışla Havzasında; Oktay (1982) Tetkik Arama yayını, 45-57, Ankara.

44 EREĞLİ GB'SI TERSİYER STRATİGRAFİSİ

Demirtaşlı, E., Bilgin, A. Z., Selim, M. Turhan, N., Fakültesi Fen Dergisi, 3, 248-258, Konya. 1983, Geology of the Bolkar Mountains: Pampal S., 1987, Ayrancı Havzasında metamorfik Geology of the Taurus belt symposium, Bolkar grubu ve Tersiyer oluşukları: Gazi 125-143, Ankara Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Gedik, A., Birgili, Ş., Yılmaz, H., Yoldaş, R., 1979, Dergisi, 2(2), 66-83, Ankara. Mut-Ermenek-Silifke yöresinin jeolojisi ve Schmit, G., C, 1961, VII. petrol bölgesinin stratigrafik petrol olanakları: Türkiye Jeol. Kur. Bült, 22 (1), nomenklatura: Petrol Dairesi yayını, 6, 49-65, 7-26. Ankara. Oktay, F. Y., 1982, Ulukışla ve çevresinin stratigrafisi ve jeolojik evrimi: Türkiye Jeol. Kur. Bült. Pampal, S., 1984, Arslanköy-Tepeköy () Makalenin Geliş Tarihi: 21.3.1989 yöresinini jeolojisi: S. Ü. Fen-Edebiyat Yayma Veriliş Tarihi : 21.12.1990

45