2021 - 1 / februari

nieuws- en informatieblad

BELANGRIJKE DATA • Schriftelijke ALV, reageren op stukken vóór 15 maart, zie pag. 6.

IN DIT NUMMER • 10 jaar Rond 1900 (pag. 2). • Van de voorzitter (pag. 3). • Uitstel excursies (pag. 5). • Uitnodiging schriftelijke algemene ledenvergadering (ALV) (pag. 6). • Gezocht: werk van Johanna van Eijbergen (pag. 7). • Vrouwelijke kunstenaars rond 1900 (pag. 8). • Adco, Erica, Irene en Confido en de NV Groninger Steenfabrieken (pag. 14). • Nieuwe kunstenaarsmonografieën: Jan Willem (Willy) Sluiter (pag. 21) en NV Hengelosche Trijpweverij (pag. 24). • Kunst bij huis: Het dressoir van C.A. Lion Cachet (pag. 28). • Uitgelicht Drents Museum: Dromerige verstilling in het werk van Johan Cohen Gosschalk (pag. 30). • Korte mededelingen (pag. 31). • Boekbesprekingen: Art nouveau in Amsterdam (pag. 32) en Liebermann in Amsterdam (pag. 37). • Nieuwe uitgaven (pag. 39). • Digitale presentaties van enkele Nederlandse musea (pag. 42). • Tentoonstellingsagenda (pag. 44).

VERENIGINGVVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 VRIENDENpagina 1 NIEUWE KUNST 1900 10 jaar Rond 1900 werd vroeg het bestuur in 2009 om de nieuwsbrief als A5-boekje en in kleur vorm te geven. Het eerste nummer verscheen Eef de Hilster in december 2009 maar heette toen nog Nieuwsbrief. Voor u ligt de 49e editie van de Rond In 2010 vond ik dat de nieuwsbrief 1900. Februari 2011 – nu 10 jaar geleden wel eens een eigen naam en logo mocht - verscheen het nieuws- en informatieblad hebben. Daarvoor heb ik het bestuur een van de VVNK voor het eerst onder de naam paar suggesties voorgelegd waaronder de Rond 1900. versie waar u nu al 10 jaar aan gewend bent. Als vormgever ben ik sinds het voorjaar In deze 10 jaar is de voornaamste wijziging van 2007 betrokken bij de productie van dat het blad dikker is geworden. Waren het de nieuwsbrief. Aanvankelijk om de inhoud in het begin nog nummers van 20 tot 24 wat uiterlijk betreft wat meer uniform te pagina's. Tegenwoordig is het aantal pagina's maken. Vervolgens heb ik het bestuur een 40 tot 44 met uitschieters tot 52 pagina's. suggestie gedaan voor een geheel nieuwe opmaak die ik prompt mocht doorvoeren. Van leden hoor ik wel eens dat ze naar Omdat drukken in kleur steeds goedkoper het blad uitkijken en dat ze de nummers

Van links naar rechts: Nieuwsbrief april 2007 nr 3 (A4/zwart-wit gedrukt), Van links naar rechts: Nieuwsbrief juli 2007 nr 4 (A4/zwart-wit gedrukt). Nieuwsbrief december 2009 nr 5 (A5/kleur) en Rond 1900 februari 2011 nr 1 (A5/kleur).

bewaren. Tijd voor een nieuw uiterlijk? veelvoud van vier pagina's te verdelen. Bent Gelukkig wordt me dat niet gevraagd. Het u nieuwsgierig naar wat er al die jaren in het blijft boeiend en het vergt soms een flinke blad heeft gestaan? Kijk dan op de website. portie creativiteit om de aangeleverde Alle nieuwsbrieven zijn nog te downloaden teksten met afbeeldingen netjes over een op www.vvnk.nl/nieuwsbladarchief/.

VAN de voorzitter vertier vooralsnog binnen zoeken, daarom ook een digitale tentoonstellingsagenda. We verlengen ons verlangen naar betere tijden De wereld om ons heen wordt door met - hopelijk slechts - enkele maanden, vol Corona stiller. De eenzaamheid kan zomaar geduld, hoop en discipline. Aan dat culturele toeslaan. Uiteraard missen we de sociale vertier draagt de VVNK graag haar steentje contacten, maar het leven hoeft er niet saaier bij. En dat de leden dat op prijs stellen mag op te worden. Veel mensen vervelen zich wel blijken uit het feit dat u de vereniging gelukkig niet. De interesses blijven levendig. trouw blijft. We hadden op 1 januari jl. Er is ook genoeg te lezen, te bekijken en tien leden meer dan het jaar daarvoor. We zelfs te doen, al moeten we ons culturele waarderen het zeer dat een aantal leden bij

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 2 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 3 het voldoen van hun contributie een extra artikel van Sytske Welling-Wester lezen. Uitstel excursies maken van een email-bericht aan onze leden. donatie aan de VVNK heeft geschonken. Met dit artikel èn een monografie over de Daar zijn twee redenen voor. Het blijkt dat Heel veel dank daarvoor. Omdat we N.V. Hengelosche Trijpweverij komen we de postbezorging van ons blad niet overal inmiddels een ANBI zijn geworden is een tegemoet aan de wens van enkele leden om Irene van Geest op dezelfde dag plaats vindt. Dat betekent donatie extra aftrekbaar van de belasting, toch vooral aandacht te blijven besteden aan dat sommige leden regelmatig achter het en daarom extra aantrekkelijk. ateliers en fabrieken. Met een monografie Gezien de Corona-maatregelen zal net vissen als ze zich willen opgeven voor We zijn er weer in geslaagd een over Willy Sluiter is er niet minder aandacht iedereen begrijpen dat er nog geen sprake een excursie, die dan al volgeboekt blijkt gevarieerde Rond 1900 te maken. Nee, voor individuele kunstenaars. Inmiddels kan zijn van het organiseren van excursies. te zijn. Een tweede reden is dat bij de druk voorlopig staan er geen nieuwe evenementen staan er ongeveer 200 interessante Onze plannen moeten nog een hele tijd van Rond 1900 niet altijd duidelijk is welke in. Zelfs onze Algemene Leden Vergadering monografieën op onze website! in portefeuille blijven. Hopelijk dat er in Corona-maatregel op termijn geldt en of kan helaas niet doorgaan, althans niet fysiek. (www.vvnk.nl/kunstenaars-fabrieken/) de zomer weer mogelijkheden komen een excursie wel of niet georganiseerd kan We hebben besloten om net als vorig jaar Onze 'natuurlijke' banden met het voor groepsbijeenkomsten. Dan kunnen worden. Meer flexibiliteit in het informeren een schriftelijke procedure te volgen. Elders Drents Museum worden verder versterkt. er misschien weer lezingen georganiseerd van onze leden, geeft meer mogelijkheden in dit nummer vindt u informatie over hoe Zo vertelt Marieke Maathuis uitvoerig worden, is er weer gezamenlijk voor de organisatie. u aan die ALV kunt deelnemen. En zodra we over haar onderzoek naar vrouwelijke tentoonstellingsbezoek mogelijk of een weer veilig een excursie kunnen houden, kunstenaars in de collectie van het interessante stadswandeling. Daarom ons dringend advies: zorg dat zullen we die organiseren, net als vorig jaar Drents Museum. En in Uitgelicht haalt de ledenadministratie ([email protected]) augustus naar Assen. We zitten niet stil, de hoofdconservator van het Drents Museum Voor de aankondiging van deze over uw mailadres beschikt. Dan wordt u plannen liggen klaar. Helaas hebben we de Annemiek Rens een werk uit het depot activiteiten willen we dan gebruik gaan op tijd geïnformeerd. buitenlandse excursie naar Glasgow, die voor het voetlicht. Er zijn meer vaste we vorig jaar al moesten uitstellen, dit jaar rubrieken, zoals Kunst bij huis. Deze keer moeten afgelasten. een mooi artikel van Hermine Segaar-Lion Maar er is nog genoeg tekst om er Cachet, nazaat van de veelzijdige kunstenaar een dik nummer mee te vullen. Dankzij Carel Adolphe Lion Cachet. de tentoonstellingsagenda kunnen we Tot slot, we zijn heel blij met de reikhalzend uitzien naar 'echte' musea. bijdragen van onze leden voor dit blad. Maar dat neemt niet weg dat ook de Sommigen denken nu misschien dat we digitale museumagenda weer verrassende overspoeld worden door kopij. Dat is helaas belevingen aanreikt. niet het geval. Voor veel vaste rubrieken zijn artikelen, stukjes, ideeën of wat dan ook, Over verrassingen gesproken: het boek nog steeds meer dan welkom. U hoeft ze Art Nouveau in Amsterdam, waarover u een niet altijd zelf te schrijven of uit te werken. boekbespreking vindt, bevat honderden Samen komen we er wel uit. Neem wel altijd prachtige foto's van gebouwen, al of van te voren even contact op met onze niet met tegeltableaus. Amsterdam geldt redactiesecretaris, Christine van Marle, niet als art nouveau-stad, maar dat blijkt [email protected], als u zelf aan de slag gaat. geheel onterecht. Een aanrader dus, en alweer iets om naar uit te kijken en om - Hopelijk kan dit nummer het gemis aan Van Eeghenlaan 62-64, later - al wandelend op stap te gaan. Ook vermaak buiten de deur iets verzachten. Amsterdam. over de Duitse schilder 'Max Liebermann afbeelding uit 'Art nouveau in Amsterdam' is een boekbespreking Eddy Engelsman in Amsterdam 1895-1910'. opgenomen. Over de Groningse Zie Boekspreking (1) op aardewerkfabriek Adco kunt u een uitgebreid pagina 31.

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 4 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 5 Uitnodiging schriftelijke dit materiaal (schriftelijk of per email) vóór GEZOCHT: WERK VAN Algemene Ledenvergadering 15 maart 2021 te reageren. Indien daar JOHANNA VAN EIJBERGEN (ALV) aanleiding toe is, zal het bestuur contact opnemen met een reagerend lid. Vervolgens bespreekt het bestuur de reacties en zal Het Drents Museum is bezig Vanwege de pandemie heeft het bestuur vervolgens een besluitenlijst aan de leden met een verkennend onderzoek besloten de Algemene Ledenvergadering dit die aan de ALV hebben deelgenomen naar metaalkunstenares Johanna van jaar per email te organiseren. Aangezien de voorleggen. Na deze besluitvorming zal het Eijbergen (1865-1950) met het doel een statuten voorschrijven dat de ALV binnen resultaat in een verslag aan de leden worden tentoonstelling en publicatie te presenteren. zes maanden na het verstrijken van het teruggekoppeld. Van Eijbergen (ook wel geschreven als kalenderjaar gehouden moet worden, is 'Van Eybergen') staat bekend als enige uitstel naar het najaar geen optie. vrouwelijke ontwerper van metaalsierkunst U kunt zich aanmelden voor in haar tijd. Haar ontwerpen werden deelname aan de ledenvergadering door tussen 1904 en 1910 uitgevoerd door een email te sturen naar de secretaris de Hengelose fabrikant G. Dikkers & Co. [email protected]. Degenen die zich Haar vazen en sierschalen kenmerken zich aanmelden zullen de stukken van de door decoraties van gestileerde bloemen ALV per email (of zo gewenst per post) en dieren, met name insecten, vlinders ontvangen, met daarbij het verzoek om op en vissen. Daarnaast maakte zij enige tijd schilderijen en handwerken, waarover zeer weinig bekend is. De agenda voor de Algemene Ledenvergadering is: Heeft u of kent u iemand die werk van Johanna van Eijbergen (uitvoering: G. Dikkers & Co), 1. Verslag Algemene ledenvergadering van 31 mei 2020 deze kunstenaar in bezit heeft, of heeft u Vaasje, 1905, messing en koper, hoogte 21,5 cm, 2. Jaarverslag 2020 andere informatie die voor het onderzoek collectie Drents Museum. 3. Financieel jaarverslag van belang kan zijn? Wij zijn zeer erkentelijk als u dan contact opneemt met Annemiek 4. Verslag kascontrole Rens, conservator Kunst 1885-1935 via 5. Decharge bestuur [email protected]. 6. Benoeming kascommissie Veel dank alvast! 7. Beleidsplan 2021 8. Begroting 2021 9. Toewijzing batig saldo van 2020 (€ 3.317,13) aan het Fonds Studie en Publicatie 10. Samenstelling bestuur De heer Kees van der Geer (secretaris) is na drie termijnen van drie jaar niet meer herkiesbaar. Voorgenomen herbenoeming bestuursleden dhr. Maarten Nubé en mw. Wilma Witteman Voorgenomen beëindiging bestuursfunctie dhr. Michel Didier Johanna van Eijbergen (uitvoering: G. Dikkers & Co), Voorgenomen benoeming bestuurslid mw. Christine van Marle Vaas met decor van een kever, ca. 1905, messing en koper, hoogte 10 cm, collectie Drents Museum.

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 6 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 7 Vrouwelijke kunstenaars Het onderzoek startte met een stillevens, landschappen en portretten. Deze rond 1900 inventarisatie van kunstenaars en objecten vroege werken schilderde ze met een losse, in de collectie. grove toets. Een mooi voorbeeld hiervan is In eerste instantie werden ruim het werk Vrouw met vlecht uit ca. 1890 [afb.1]. Marieke Maathuis 1200 objecten geselecteerd voor nadere Later richtte ze zich op het kunstnaaldwerk. bestudering. De kunst rond 1900 kenmerkt In de eerste samenwerking met Gerrit De collectie Kunst 1885-1935 zich door de diversiteit aan kunstsoorten Willem Dijsselhof verfraaide ze zijn van het Drents Museum is één van en het onderzoek laat zien dat vrouwen batikdoeken met kleine borduursels. Hoewel de belangrijkste collecties van deze in al deze disciplines werkzaam waren: als uit noodzaak geboren – het borduurwerk periode in Nederland. Deze is voor kunstenaar, ontwerper of uitvoerder. Een verhulde de onvermijdelijke vlekken van de een belangrijk deel samengesteld uit nadere bestudering van de kunstwerken batikwas – was het naaldwerk meer dan nalatenschappen van kunstenaars via die zij maakten, werpt niet alleen licht op dat: het legde prachtige accenten en diende de Stichting Schone Kunsten rond de kwaliteit en schoonheid ervan, maar is het grote geheel. In deze 'ondergeschikte' 1900 (SSK). Dat maakt de collectie ook een uitgangspunt voor verhalen over rol is haar kunstnaaldwerk vooral bekend, tevens in aard uniek. Voor het museum vergeten kunstenaars en de positie van hoewel het later in haar carrière een steeds is de belangrijke taak weggelegd de vrouw in de kunstwereld rond 1900. meer prominente plek innam, bijvoorbeeld de collectie te blijven onderzoeken Een aantal kunstenaars en objecten uit het in kleine meubels [afb. 2]. Uiteindelijk en presenteren. Het meest recente Afb. 1. Wilhelmina Keuchenius, Vrouw met vlecht, onderzoek wordt hieronder uitgelicht. ontwierp en maakte Keuchenius zelfstandig onderzoek richt zich op een ca. 1890, olieverf op doek op karton, 43 x 37 cm, kunstnaaldwerk, toegepast op kleine items onderbelichte groep kunstenaars: de collectie Drents Museum (schenking Stichting 'De vrouw van …' als boekenleggers en teacosy's, dat zeer vrouwen. Schone Kunsten rond 1900). Wat allereerst opvalt aan de lijst populair was onder de burgerij. met vrouwelijke kunstenaars, zijn de in Lange tijd is er minder aandacht geweest de kunstwereld van rond 1900 bekend Textielwerk: seksebevestigend? voor de vrouwelijke kunstenaars uit de klinkende achternamen van o.a. Wilhelmina Uit de samenwerking tussen Keuchenius collectie Kunst 1885-1935. Een blik op de In de kunstgeschiedschrijving lag de Dijsselhof-Keuchenius, Gerarda Rueter-de en Dijsselhof blijkt duidelijk het volgende: serie monografische tentoonstellingen focus lange tijd op de mannen en bleven Lang, Jo Bauer-Stumpff, Johanna Quirina van en publicaties die het Drents Museum vrouwelijke kunstenaars onderbelicht. Regteren Altena, Lea Lauweriks en Cato sinds de jaren '80 van de vorige eeuw De laatste jaren is er echter steeds meer Berlage. Een groot deel van deze vrouwen Afb. 2. Wilhelmina Keuchenius (ontwerp en organiseert over kunstenaars rond 1900 aandacht voor diversiteit. Eind 2019 was ofwel getrouwd met een kunstenaar uitvoering borduurwerk) en Gerrit Willem leidt tot een opvallende constatering: van startte het Drents Museum daarom een of kwam uit een kunstenaarsfamilie. In Dijsselhof (ontwerp houten bankje), Voetenbankje, de 26 behandelde kunstenaars is niet één onderzoek naar vrouwelijke kunstenaars. de schaduw van hun man of familieleden ongedateerd, eikenhout en wol, een vrouw. Zeker, werk van vrouwen is Het onderzoek heeft tot doel de kennis hebben een aantal van hen niet de collectie Drents Museum (schenking Stichting opgenomen in algemene tentoonstellingen over de collectie te vergroten, om zo een aandacht gekregen die ze verdienen. Een Schone Kunsten rond 1900). rondom de collectie, maar substantiële meer representatief en inclusief beeld goed voorbeeld hiervan is Wilhelmina aandacht voor hun leven en werk bleef te kunnen geven in vaste presentaties, Dijsselhof-Keuchenius (1865-1960). In de uit. Een van de uitzonderingen hierop tijdelijke opstellingen of publicaties van het bestaande literatuur wordt zij over het zijn de publicatie over de beeldhouwster museum. Het onderzoek geeft een duidelijk algemeen behandeld als 'de vrouw van'. De Bertha thoe Schwartzenberg in 2014 en beeld van vrouwelijke kunstenaars en hun vele werken van haar hand in de collectie tentoonstelling over de graficus Julie de werken in de collectie, en aan de hand maken echter nieuwsgierig naar het leven Graag in 2017-2019. Deze projecten lieten hiervan wordt tevens duidelijk welke hiaten en werk van deze kunstenaar. Voordat zij zien dat het werk van vrouwen zeker niet zich in de collectie bevinden, waarop het haar toekomstige man leerde kennen, nam minder interessant is. acquisitiebeleid kan worden aangepast. ze met haar schilderkunst deel aan diverse tentoonstellingen. Ze maakte voornamelijk

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 8 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 9 meer vrouwen batik beoefenen: eerst in -omslagen. Een serie boekbanden ontworpen samenwerking met hun echtgenoten, maar door Cornelia van der Hart (1851- later steeds zelfstandiger.1 1940) toont sierlijke, gestileerde bloem- en bladmotieven, versierd met gouden Een van de bekendste batiksters is Bertha accenten [afb. 4]. Van een latere periode, Bake (1880-1957). Haar ateliernalatenschap de jaren '20, springt een aantal bijzonder is via de SSK aan het Drents Museum vormgegeven exemplaren van Wendingen geschonken. Als gevolg hiervan bevindt eruit. De ontwerpster Tine Baanders zich zeer bijzonder studiemateriaal (1890-1971) vervaardigde in deze periode van Bake in de collectie. Materiaal dat vier exemplaren voor het maandblad voor normaal gesproken niet bewaard zou bouwen en sieren. De ontwerpen tonen een zijn, geeft nu inzicht in de werkwijze strakke vormgeving en krachtige typografie Afb. 3. Bertha Bake, Babymutsje, ongedateerd, van een zelfbewuste kunstenares. Naast – soms in stevige blokletters - passend bij de batik in cachou op zijde, 14 x 12,5 cm, prachtige bewaard gebleven batikproeven esthetiek van de Amsterdamse School. Het nummer over 'nieuwe ceramiek' toont een collectie Drents Museum. Afb. 5. Tine Baanders (ontwerp omslag), Wendingen, jg. 8 nr. 12, 1927 (mei 1928), bijzonder lijnenspel waarbij letters, zoals lithografie, 33,7 x 33,6 cm, de 'w', op boeiende wijze één zijn met de Afb. 4. Cornelia van der Hart (ontwerp boekband), collectie Drents Museum (schenking uit een belangrijkste lijn van het ontwerp, onderaan de ontwerper wordt beschouwd als het Gabriëlle, ongedateerd, boekontwerp, particuliere collectie). de pagina [afb. 5]. grote genie: hij is dé kunstenaar achter 23 x 16 x 2,5 cm, collectie Drents Museum het eindresultaat. De uitvoerder werd een (collectie R. Aardse, aangekocht met steun van de In tegenstelling tot de verscheidene ondergeschikte positie toebedeeld. Wat Stichting Beringer Hazewinkel). op perkament, vormt ook een stapel grafische ontwerpers, neemt Johanna betreft het kunstnaaldwerk is er nog een envelopjes met experimenten onderdeel van Eijbergen als enige ontwerper van reden waarom erkenning lastig is: begin van de nalatenschap. Deze envelopjes metalen sierwerk een unieke plaats in. Van 20e eeuw bestond er een dunne lijn tussen zijn allemaal voorzien van een recept, bijv. Eijbergen maakte haar ontwerpen voor de kunstnaaldwerk en huisvlijt, waarbij het 'Cachou I, 15 min aluin, 1 uur verfbad, 15 Hengelose fabrikant G. Dikkers & Co. Deze kunstaspect doorslaggevend was. Bovendien min aluin' of 'Roodhout, 1 uur verfbad, 15 was het naaldwerk erg seksebevestigend: min kopersulfaat'. In de enveloppen is het het werd gezien als typisch vrouwenwerk. proeflapje met het resultaat bewaard. Dit Afb. 6. Johanna van Eijbergen (ontwerp), Dikkers & Een andere vorm van textielkunst die unieke materiaal maakt heel inzichtelijk hoe Co. (uitvoering), Sierschotel, 1904-1909, rond 1900 in Nederland opkwam, namelijk Bake met verschillende samenstellingen messing, diameter 23,3 cm, batik, wisselde in genderconnotatie. In chemicaliën en verf experimenteerde. Haar collectie Drents Museum (schenking uit een eerste instantie werd het voornamelijk batik kunstwerken, zoals verscheidene particuliere collectie). verbonden met textielkunst en dus schoorsteendoeken of een schattig vrouwelijk terrein. De eersten die er babymutsje [afb. 3], krijgen zo meer echter mee experimenteerden en ermee achtergrond. naar buiten traden waren mannen, onder wie Carel Adolph Lion Cachet, Gerrit Vrouwelijke ontwerpers Willem Dijsselhof en Chris Lebeau. De Een discipline waarin juist relatief veel technische aspecten van het batik, het werk vrouwen werkzaam waren als ontwerper, met chemicaliën en verfbaden, werden is de grafische vormgeving: de collectie van juist beschouwd als bij uitstek 'mannelijke' het Drents Museum is met name rijk aan activiteiten. Langzaamaan gingen steeds hun prachtige art nouveau boekbanden en

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 10 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 11 "Dit zal geen toeval zijn geweest, want als het De nadruk in de kunstgeschiedschrijving werk van vrouwen slechter was, bevestigde op vernieuwing en avant-garde, verklaart een vergelijking hun zwakkere positie. Maar ook grotendeels waarom de andere als het even goed was, zou het werk van schilderessen uit het onderzoek relatief mannen gevoelsmatig gedevalueerd kunnen onbekend zijn, op een enkeling als Lizzy worden."2 Ansingh en de andere Amsterdamse Joffers na. Schilderijen van maar liefst 30 Traditie versus vernieuwing verschillende kunstenaars werden nader Een absoluut topstuk als het gaat bestudeerd. Wat overduidelijk is, is dat om schilderkunst, is het werk Vrouw met de schilderijen van deze vrouwen erg zonnebloemen van Thérèse Schwartze (1851- traditioneel zijn. Zij schilderden voornamelijk 1918). Schwartze kan beschouwd worden als in de klassieke thema's stilleven, landschap de belangrijkste Nederlandse kunstenares en portret. Los van genre is ook de van haar tijd. Ze had een internationale schilderstijl en techniek traditioneel, zeker carrière en een grote populariteit onder de in vergelijking tot de mannelijke collega's Amsterdamse elite en zelfs het koningshuis. uit dezelfde periode, die experimenteerden De grote, vernieuwende kunstenaars uit de met moderne kunststromingen als het decennia na haar dood, hebben haar werk expressionisme en de abstractie. Alleen Afb. 7. Thérèse Schwartze, Vrouw met Vrouw met kind zonnebloemen, 1885, olieverf op doek, 80 x 67 cm, echter lange tijd overschaduwd. Schwartze de tekening van Charley collectie Drents Museum (schenking uit een is de laatste jaren weer aan uitgebreid Toorop neemt op basis van deze criteria particuliere collectie). onderzoek onderworpen. De kennis en Afb. 9. Marie Cremers, Lezende vrouw, 1907, een unieke plaats in onder de vrouwelijke herwaardering die hieruit volgden, maakt olieverf op doek, 62 x 46,5 cm, kunstenaars in de collectie [afb. 8]. De collectie Drents Museum (schenking uit een nadruk op originaliteit en vernieuwing in particuliere collectie). de kunstgeschiedenis is een van de redenen waarom er weinig aandacht is voor de 'Fabrikant van Appendages voor Machines Afb. 8. Charley Toorop, Vrouw met kind, traditionele stillevens en portretten van en Stoomketels' kende tussen 1904 en 1910 ongedateerd, potlood en krijt op papier, de vrouwen. Toch wil dit niet zeggen dat een atelier voor de productie van sierwerk, collectie Drents Museum. dat Vrouw met zonnebloemen nog meer op de schilderijen geen aandacht verdienen. waar Van Eijbergens ontwerpen werden waarde geschat kan worden [afb. 7]. Daarbij Lezende vrouw van Marie Cremers is een uitgevoerd. In de collectie bevonden zich kunnen we het nu beter plaatsen in haar zeer mooi werk. Het misstaat zeker niet twee messing vaasjes, één gedecoreerd oeuvre. Schwartze maakte het werk na naast De verjaardagskroon van Georg met gestileerde bloemen en één met een terugkomst van een studieverblijf in Parijs, Rueter, zoals onlangs te zien was [afb. 9]. decor van kevers. Na inventarisatiewerk in 1885. In Parijs maakte ze veel studies van in het depot bleek echter dat er nóg twee Italiaanse modellen, die om hun uiterlijk Van onderzoek naar representatie objecten van Van Eijbergen waren: een zeer populair waren in de kunsthoofdstad. Dankzij deze inventarisatie is er een roodkoperen vaas met bloemmotief en Het uiterlijk en de kenmerkende dracht van veel beter beeld van de vele kunstwerken een geelkoperen schaal met een sierrand de vrouw wijzen erop dat Schwartze hier van vrouwelijke kunstenaars die zich in van libelles [afb. 6]. In kwaliteit doen de ook een Italiaans model heeft afgebeeld. de collectie Kunst 1885-1935 bevinden. art nouveau werken van Van Eijbergen Terwijl deze jonge vrouw poseert met een Via een presentatie in het museum is een zeker niet onder voor soortgelijke werken brede mand vol zonnebloemen, kijkt ze de selectie ervan getoond. Dit was meteen van mannelijke ontwerpers. Toch werden toeschouwer uitnodigend aan. De diepe een mooie gelegenheid om het onderzoek dergelijke vergelijkingen destijds niet kleuren van het schilderij maken het tot een bij het publiek onder de aandacht te gemaakt. Marjan Groot schreef hierover: prachtig warm werk. brengen. Ook is duidelijk geworden welke

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 12 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 13 hiaten de collectie nog heeft en van welke Adco, Erica, Irene en rond 1880 was het hoogtepunt voor de steenfabriek is vooral aan Geuchien Cornelis kunstenaars de komende jaren nog werk Confido en de NV Groninger steenfabrieken in Groningen. Er waren Limborgh Meijer te danken. Hij bezocht de verworven zou kunnen worden. Maar ook Steenfabrieken toen in de provincie 61 steenfabrieken. Middelbare Handelschool en daarna de in het tentoonstellingsprogramma en alle Het was lucratief om erin te investeren Ziegler Schule, een school op keramisch presentaties zal het werk van vrouwelijke In 1901 gingen een aantal steenfabrieken, gebied, destijds in Lauban in Duitsland, nu kunstenaars rond 1900 een belangrijkere rol Sytske Welling-Wester in het bezit van leden uit eenzelfde familie, Lubán in Polen. Tijdens zijn directeurschap gaan spelen. Naast vrouwelijke kunstenaars samenwerken en in 1904 fuseerden ze. Het studeerde hij economie aan de Rotterdamse zal er meer aandacht zijn voor diversiteit in Elk jaar in oktober wacht een leuk waren bedrijven van steenfabrikant Gerrit Handelsschool. Op zijn veertigste voltooide het algemeen. Welke groepen zijn nog meer karwei. Grote krokusbollen kopen, vaak niet Nanninga (1864-1905) en die van zijn hij de rechtenstudie aan de Rijksuniversiteit buiten beeld gebleven? Er is nog voldoende eenvoudig vanwege de grootte. Dan worden zwager wijnhandelaar Hendrik Johannes Groningen. Kortom een belezen en veelzijdig werk aan de winkel. Uiteindelijk gaat het de krokuspotten gevuld. Het zijn grote Limborgh Meijer (1861-1913). Het ging om persoon. Tot zijn dood was hij directeur om de kwaliteit van het werk, door wie potten (21 tot 16 cm hoog) met grote gaten. steenfabrieken in Onderdendam, Winsum, van de NV Groninger Steenfabrieken. Hij het dan ook gemaakt is. Maar dan moet Op de onderkant staat Gst, Adco, Erica of en twee fabrieken in Ruischerbrug. Door werd opgevolgd door Hendrik Johannes er wel sprake zijn van een representatief niets. De bollen komen voor de gaten en de deze fusie ontstond de NV Groninger Limborgh Meijer (1917-2004), de zoon van verhaal om uit te putten. Daarvoor is nu potten worden gevuld met een mengsel van Steenfabrieken, gevestigd aan de Rijksweg broer Louis Limborgh Meijer. Deze was een belangrijke eerste stap gezet. potgrond, zand en wat kalk. De potten gaan 33 te Ruischerbrug. Na het overlijden directeur tot de fabriekssluiting in 1976. in een afsluitbare doos in de koude schuur. van G. Nanninga en H.J. Limborg Meijer Na de Eerste Wereldoorlog en de Noten Nu en dan water geven en eind januari zijn werd de NV voorgezet door twee zonen Griepepidemie van 1918/1919 was de 1 Marjan Groot, Vrouwen in de de spruiten 4-8 cm lang. Mijn potten kunnen Limborgh Meijer, Geuchien Cornelis (1889- baksteenindustrie ingestort. De NV vormgeving, Rotterdam 2007, pp. 277- naar binnen en geven na 1.5 tot 2 weken 1952) en Aleid Boudewijn (1892-1949). Het Groninger Steenfabrieken moest nieuwe 280. kamertemperatuur een prachtig bloeiend ontstaan van de aardewerkfabriek naast de wegen zoeken om te overleven. Alleen 2 Groot 2007, p. 365. boeket (afb. 1). Een genot om naar te kijken zeker nu in corona-tijd, nu bloemen- en Verder lezen boekwinkels niet tot essentiële behoeften -- Marjan Groot, Vrouwen in de behoren. De potten zijn in de loop van vormgeving 1880-1940, Rotterdam de jaren gekocht op rommelmarkten, en 2007. in brocantewinkels. Rond 1920 was het -- Marjan Groot en Hanneke Oosterhof, gebruik van krokuspotten nog niet erg Textielkunstenaressen: Art Nouveau, bekend in Nederland. Met de productie Art Deco 1900-1930, tent. cat. Tilburg van deze grote krokuspotten moet de NV (Nederlands Textielmuseum) 2005. Groninger Steenfabrieken een unieke markt -- Frouke van Dijke, 'Het werk aangeboord hebben. van vrouwen', Art Nouveau in De merken (Gst, Adco en Erica) op de Nederland, tent. cat. Den Haag krokuspotten zijn de aanleiding voor deze (Gemeentemuseum) 2018, pp.132-143. bijdrage. -- Annemiek Rens en Marieke Maathuis, NV Groninger Steenfabrieken en 'Idealen in het kunstnaaldwerk: leven Afb. 1. Adco 24-gaats krokuspot. Deze pot is Adco en werk van Wilhelmina Dijsselhof- gemerkt. Dit ADCO merkteken werd gebruikt van Keuchenius', Eigenbouwer 13 (2020), In de provincie Groningen zijn 1938 tot 1965. Dezelfde potten komen ook voor pp.44-55 mede door het voor handen zijn van met het Gst merkteken. Deze zijn eerder gemaakt, vette klei, eeuwenlang steenfabrieken tussen 1923 en 1931. Van 1931 tot 1938 werd geweest. De productie bestond naast een kleiner merkteken gebruikt. bakstenen uit dakpannen. De periode De krokussen zijn Jeanne d'Arc.

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 14 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 15 gebruiksaardewerk, stooftesten, komforen, ontworpen heeft is onbekend. Directeur koppen en beslagkommen. Een deel van deze Geuchien Limborgh Meijer moet op de producten zoals vazen, kippendrinkbakken, hoogte zijn geweest van de internationale bloempotten, krokuspotten, was gemerkt markt van de luxere aardewerkproducten. met het Gst teken. Na 1923 veranderde Naast eigen Gst-aardewerk had het assortiment en werd er minder de fabriek de vertegenwoordiging van gebruiksaardewerk en meer sieraardewerk, enkele gerenommeerde Duitse bedrijven. een luxer product, geproduceerd. Een hiervan was de HAËL-Werkstätte, Deze producten werden voorzien van met Margarete Heymann als ontwerper. modelnummers. De 1000-serie bestaat uit Margarete was in 1920/21 leerling van de vazen, de 1500-serie uit kannetjes en de keramiekafdeling in Bauhaus. Ze maakte de 2100-serie uit sierbloempotten. Dit nieuwe opleiding niet af en ging achtereenvolgens Afb. 2. Adco vazen, allemaal gemerkt met het Adco 1016, hoogte ± 18 cm; turquoise, model 1033, assortiment kwam tot stand door de inbreng als ontwerper werken in Frechen en in teken van 1938 tot 1965. Van links naar rechts hoogte ± 16 cm (met dank aan Botterweg Auctions van de uit het buitenland aangetrokken Berlijn bij de Steingutfabriken Velten- de modellen: geel, model 1012, hoogte ± 20 cm; Amsterdam). pottendraaiers. Met deze producten werd Vordamm. Ze ontmoette daar haar groen, model 1014, hoogte ± 16 cm; oranje, model veel succes geboekt. Wie de modellen toekomstige echtgenoot, de econoom

stenen en dakpannen was te eenzijdig. Om de Pottenbakkerij Irene. Hij is tot zijn dood Afb. 3. Adco sierbloempotten niet gemerkt. Afgebeeld het bedrijfsrisico te spreiden werden andere in Hoogezand gebleven. Na 1922 volgden is model 2116 met het decoratie Picasso. Deze mogelijkheden onderzocht. Het meest nog meer buitenlanders. Zij kwamen uit potten waren populair in de jaren-60 (met dank kansrijk leek de productie van aardewerk. porseleincentra en pottenbakkersgebieden. aan Botterweg Auctions Amsterdam). In 1919 ontstond de afdeling aardewerk van Net als meesterglasblazers in dezelfde de NV Groninger Steenfabrieken. Daarvoor periode, bleven deze buitenlandse waren werklieden nodig die het keramiekvak handdraaiers zelden een leven lang op kenden. Hiervoor werd een pottenbakkerij, dezelfde plaats. Ze bleven een aantal jaren, gespecialiseerd in Fries aardewerk, in de vertrokken en kwamen soms weer terug stad Groningen overgenomen. De drie daar en vertrokken weer. Het waren deze vaklui werkzame ervaren Friese pottenbakkers die jonge Groningers tot draaiers opgeleid verhuisden naar Ruischerbrug. Daarnaast hebben. Ze waren veelzijdige deskundigen in werden via advertenties in een Duits het vak en daarnaast vaak ook bedrijfsleiders. keramiektijdschrift buitenlandse keramisten Na de Tweede Wereldoorlog was de geworven. In 1919 werd de eerste wereld veranderd en was er geen sprake buitenlandse keramist, Karl Osmar Schulz van dat buitenlandse vaklieden werden uit Plaue in Thüringen aangetrokken. In aangetrokken, laat staan dat ze te vinden 1922 kwam een tweede handdraaier, waren of wilden komen. Fritz Rehfeld (1891-1967) vanuit Berlijn naar Ruischerbrug. Hij bleef tot 1928 en Gst en Adco gemerkt kwam in 1931 terug in Ruischerbrug. In In de aardewerkfabriek werd aanvankelijk 1932 werd hij mede-oprichter van de in de jaren 1921 en 1922, mede door de Keramiek en Aardewerkfabriek Erica in ervaring van de overgenomen vaklieden veel Hoogezand. Later was hij mede-firmant van Fries aardewerk gemaakt. Het was vooral

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 16 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 17 Gustav Loebenstein. Samen met Gustav ligt op vazen. Ze werden gemaakt in veel In de jaren 50 werd de productie van In 1972 werd Adco overgenomen door Loebenstein's broer kochten ze een oude kleuren, waaronder vazen in vrolijk oranje, zowel huishoudelijk aardewerk als De Porceleyne Fles. Het gaf even wat ovenfabriek in Marwitz bij Berlijn. Hier geel, groen en blauw. Enkele modellen hadden sieraardewerk snel weer opgepakt. Het verlichting van de problemen. Er moest nog begon in 1926 de HAËL-Werkstätte. horizontale ribbels, maar verder paste men huishoudelijk aardewerk, waar in Nederland steeds vernieuwd en geïnvesteerd worden, De vertegenwoordiging bij de NV nauwelijks decoraties toe. Sommige vazen grote behoefte aan was, was alledaags maar er was geen geld. Bovendien kon het Steenfabrieken duurde tot 1930/1931. (afb. 2), zoals de modellen 1012, 1014 en gebruiksgoed. Van het sieraardewerk buitenland de massaproducten goedkoper Het aardewerk van de NV Groninger 1016, zijn jarenlang geproduceerd en zijn werden de oude modellen beperkt leveren. In 1976 ging Adco failliet. Steenfabrieken werd vanaf 1930 op de ook nu nog gezocht. gemaakt en in minder kleuren. De fabriek Koninklijke Nederlandse Jaarbeurs in Het aardewerk sluit prachtig aan bij het mechaniseerde en vrije handdraaiers kregen Erica, Wenco, Irene en Confido Utrecht gepresenteerd. Pas in 1931 werd strakke glas van de Glasfabriek Leerdam uit werk elders. De fabriek ging mee in de vaart Geïnspireerd door het Adco-succes het Adco merkteken gedeponeerd. Het de jaren-20, de vormen toegepast door De der volkeren en maakte gegoten producten, in de vooroorlogse jaren dachten een Gst (Groninger Steenfabrieken) merk werd Stijl, en binnen Bauhaus zouden de vazen vaasjes en kannetjes. Verder werd een ruim aantal medewerkers en klanten van niet langer gebruikt. De naam Adco is een niet misstaan. assortiment aan toeristenartikelen gemaakt: Adco ook hun geluk te beproeven samentrekking van de namen Adelaïde de bekende klompjes en molentjes, met een eigen aardewerkfabriek. Martha, Ada genoemd en Elisabeth, Coco Na de Tweede wereldoorlog asbakken en wandbordjes. Financieel gezien De Ceramiek en Aardewerkfabriek Erica genoemd, de dochters van Geuchien Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren de jaren 50 topjaren voor de fabriek, werd in 1932 opgericht door de broers Cornelis Limborgh Meijer. Aan de uitvoering, werden op last van de Duitse bezetters creatief gezien was het armoede. Er kwam Geert en Jelte Nijborg samen met Fritz grootte en lettertype, is enigszins te zien huishoudelijke artikelen gemaakt, vooral een nieuwe fabriek in 1958. De fabriek viel Rehfeld, die daarvoor bij Adco werkzaam uit welke periode het aardewerk stamt. inmaak- en vetpotten. Nieuwe gedraaide duurder uit dan begroot en alle reserves was. Erica was gevestigd in Hoogezand, Dit luxere Groninger aardewerk is tot de modellen van sieraardewerk zijn er in en na die moesten aangesproken worden. De fabriek aanvankelijk in een leegstaand bedrijvenpand Tweede Wereldoorlog streng, en strak van tijd niet ontwikkeld. Een aantal handdraaiers was bij de opening de modernste van West- dat al de naam Erica droeg. Al in 1934 verbrak vorm. Het is sober, niet beschilderd en vertrok bij Adco en richtte in 1947 een eigen Europa. Fritz Rehfeld de samenwerking, onder tijdloos. Het is mooi handwerk. De nadruk aardewerkfabriek op, Confido in Harkstede. Er werd verder geautomatiseerd en voorwaarde dat hij nog tot 1936 voor Erica de productie werd massaproductie. Door zou blijven werken. Tevens was bedongen de nieuwe elektrische tunneloven was dat Rehfeld een aantal jaren Erica geen er overcapaciteit in het brandproces, die concurrentie zou aandoen. In 1936 werd Afb. 4. Merktekens v.l.n.r. van Erica, ongebruikt bleef. Uiteindelijk lukte het een nieuwe fabriek betrokken, eveneens in Wenco en Confido. om 20% overcapaciteit te gebruiken om Hoogezand, waar Paulus Marinus Happel sierpotten te produceren voor de Faïence verantwoordelijk was voor de vormgeving. en Tegelfabriek Westraven, eigendom van Erica maakte vazen en krokuspotten, die de Porceleyne Fles. Daarnaast ging men sterk lijken op die van Adco. zich vooral richten op de massaproductie van sierpotten en bloembakjes. Was het Kopieerde Fritz Rehfeld bestaande Adco Gst- en Adco-aardewerk van voor de modellen of waren het eigen ontwerpen, die Tweede Wereldoorlog vooral sober van al bij Adco in gebruik waren? Als merktekens vorm zonder decoratie, de sierpotten uit (afb. 4) werden gebruikt, ERICA in een de jaren-60 hadden een bewerkt oppervlak ovaal, of ERICA, met in een boog daaronder en waren gedecoreerd. Hiervoor werd HOOGEZAND. Mogelijk zijn er nog meer vooral model nr. 2116 gebruikt (afb. 3). geweest, maar veel werd ook niet gemerkt. Deze sierpot werd in veel verschillende Erica was een duidelijke concurrent van maten, kleuren en met verschillende Adco. De geschiedenis van Erica verloopt decoraties gemaakt. Men schat dat er min of meer parallel aan die van Adco. meer dan 300 variaties van dit model zijn. Ook hier was de productie na de oorlog

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 18 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 19 vooral op huishoudaardewerk gericht. nieuwe fabriek in Westerbroek. Er werden Nieuwe kunstenaars- sympathieke karakter al op jonge leeftijd Ook het aardewerk van Erica, net als dat vaasjes, bloempotten, bakjes en kleine monografieën een succesvolle carrière op te bouwen. van Adco, werd op de Koninklijke Jaarsbeurs krokuspotjes gemaakt. Soms werd het werk Tot zijn onderwerpen koos hij vooral zijn in Utrecht gepresenteerd. In 1933 was dat voorzien van het modelnummer en het medemens en diens alledaagse omgeving, door de N.V. v/h Wortelboer & Co., te Condifo merk (afb. 4). In 1975 werd het Jan Willem (Willy) Sluiter, alhoewel hij dit deed op zeer verschillende Groningen. Deze firma had een groothandel bedrijf overgenomen door Jonita uit Gouda. (Amersfoort 24 mei 1873 – 22 mei manieren. Zo vond hij inspiratie in het in Groningen en was tot 1936 de enige 1949 Den Haag) vissersleven van Scheveningen, Katwijk en vertegenwoordiger van Erica. De geschiedenis van Adco en van de Schilder, tekenaar, aquarellist, graficus, Volendam maar ook bij de Haagse elite De directeur, H. Groenveld, van daaruit voortgekomen aardewerkfabrieken illustrator, lithograaf tot aan het Koninklijk Huis aan toe. Naast Wortelboer kreeg ook onenigheid Erica, Irene en Confido laat het belang schilderijen en tekeningen maakte Sluiter met de gebroeders Nijborg. De heren van deze fabrieken als uitbreiding van de vanaf het begin van zijn carrière ook affiches Groenveld en Rehfeld bundelden de Groninger steenindustrie zien. De stempels Julia Krikke en karikaturen, en oogstte waardering met krachten. Op de jaarbeurs in 1937 was op mijn krokuspotten zijn daar een blijvende zijn rake en humorvolle illustraties.1 er WENCO-aardewerk van Wortelboer. herinnering aan. Willy Sluiter was een veelzijdig en Sluiter werd op 23 mei 1873 geboren in Het was gemaakt naar modellen van ondernemend kunstenaar. Hij woonde en Amersfoort als oudste zoon van een notaris. Rehfeld en gedraaid en gebakken bij Adco Noot werkte op veel verschillende plaatsen en wist Hij ging in Dordrecht naar het Stedelijk met het Wenco merkteken (afb. 4) en Het Nationaal Keramiekmuseum met zijn zakelijke instinct, betrokkenheid en Gymnasium en tijdens de tekenlessen die een modelnummer. De meeste Wenco Princessehof in Leeuwarden bezit producten, vazen, bloembakken, sierpotten, meerdere Adco objecten evenals het Onbekend. Willy Sluiter met het ontwerp voor het schalen en melkstellen, vertonen gelijkenis Groninger Museum. Het Rijksmuseum affiche van Bakker en Zoon, Ridderkerk, 1908. Handgemaakte tentoonstellingsaffiche voor een met de vroege Gst/Adco producten. Ze zijn Twenthe is in het bezit van een Adco Foto, 11,8 x 8,9 cm. Den Haag: RKD – Nederlands tentoonstelling bij Teekengenootschap Pictura tot in de jaren 60 verkocht. vaas. Instituut voor Kunstgeschiedenis. (december – januari 1908), Dordrechts Museum. Anna Marie Buchmeijer, partner van Fritz Rehfeld, vroeg in 1939 een Literatuur vergunning aan voor het starten van een -- Adri van der Meulen en Paul Smeele. pottenbakkerij, op haar eigen naam om aan Adco 1919-1976. In Vormen uit het concurrentiebeding te ontkomen. Dit Vuur 182/183 (2003), met modellen werd, ondanks het bezwaar van de heren overzicht door Roelf Dijkhuis. Nijborg van de firma Erica, toegestaan -- Met dank aan Roelf Dijkhuis, die zo door de gemeente Hoogezand. De fabriek vriendelijk was zijn medewerking te Irene werd gestart, en Fritz Rehfeld werd in verlenen. 1943 medefirmant. De producten, die niet gemerkt waren, leken op die van Adco en Erica. De fabriek Irene was een belangrijke leverancier van keukenaardewerk aan de HEMA. In 1954 werd de fabriek verkocht aan Confido, waar de heer Rehfeld tot zijn dood in 1967 bleef werken. Pottenbakkerij Confido was in 1947 opgericht door oud-werknemers, Groninger handdraaiers en glazuurders, van Adco. De fabriek was gevestigd in de oude melkfabriek in Harkstede en later in een

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 20 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 21 In 1901 trouwde hij met Agathe buitenland. Anders dan leeftijdsgenoten zoals van Nievervaart (1874-1957) en samen Mondriaan en Van Dongen hield Sluiter zich vestigden ze zich in Katwijk. Ook hier zette afzijdig van de internationale vernieuwingen hij zich in voor het lokale culturele leven. in de moderne kunst, maar stortte zich Zo was hij er betrokken bij de organisatie vanaf dat moment op het portretteren van tentoonstellingen en was hij in 1908 van de Haagse elite. Zijn uitgebreide en één van de oprichters van de Katwijkse goed onderhouden netwerk bracht hem Kunstvereeniging.4 voldoende portretopdrachten voor een goed inkomen en daarnaast vervulde hij nog Gezicht op Dordrecht bij IJsgang, 1897. Olieverf op Ondertussen nam de populariteit van zijn verschillende culturele bestuursfuncties.7 doek, Dordrechts Museum. schilderijen en tekeningen toe en deed hij uitstekende zaken.5 Sluiter's succes strekte In 1948 werd Willy Sluiter ter hij volgde openbaarde zijn artistieke talent zich ook uit voorbij de grens; vanaf 1900 gelegenheid van zijn 75ste verjaardag geëerd zich. In plaats van in het spoor van zijn zond hij schilderijen in naar internationale met een overzichtstentoonstelling bij vader het notariaat te volgen, koos hij er tentoonstellingen, waar hij werk verkocht Pictura, een jaar later overleed hij. Werk voor om dit talent verder te ontwikkelen. en geregeld in de prijzen viel.6 van Sluiter is onder andere te vinden in de Dit gebeurde onder aanmoediging van de Vanaf 1916 woonde Sluiter in Den Haag. collecties van het Boijmans van Beuningen, kunstenaar Bernard Blommers, aan wie Op het moment van de verhuizing was Rijksmuseum, Singer Laren, Dordrechts vader en zoon Sluiter na het eindexamen hij slechts 43 jaar maar al een kunstenaar Museum en het Katwijks Museum. van Willy een bezoek hadden gebracht. Op met een gevestigde reputatie in binnen- en Portret van Emma, koningin-regentes der voorspraak van Blommers werd Willy in Noten Nederlanden, Anonieme foto van 1890 aangenomen op de Academie voor 1 Peter Marijnissen, "Willy Sluiter, de tekening Willy Sluiter, 1933, Beeldende Kunsten en Wetenschappen in Een Katwijkse vissersvrouw, 1903, populaire gentleman-kunstenaar", p. 11 Fotocollectie RVD – Koninklijk Huis. Nationaal Archief. Rotterdam.2 Pastelkrijt op papier, 49x39 cm. in Moniek Peters en Peter Marijnissen Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam. red, Willy Sluiter: Gentleman-kunstenaar Willy's carrière als kunstenaar kende 1873-1949 (Dordrechts Museum, 1999). 1902 (Katwijk: Katwijks Museum, 2002). een vliegende start. Na zijn tijd op de Tentoonstellingscatalogus. Tentoonstellingscatalogus. Academie af te hebben gesloten met 2 Marijnissen, "Willy Sluiter, de 5 Sluiter hield vanaf het begin van zijn een zilveren medaille, werd hij lid van de populaire gentleman-kunstenaar", p. 12; loopbaan de verkoop van zijn werk Dordtse Teekenmaatschappij Pictura. Hij Arend-Jan Sleijster, Willy Sluiter en de bij in een kasboek, dat zich nu in een vestigde een eigen atelier in Scheveningen kunstvereniging Katwijk, 1908-1910 particuliere collectie bevindt. Simone de en volgde van daaruit aanvullend onderwijs (Katwijk: Stichting Katwijks Museum, Ruyter, "'Wie doet je wat?' Willy Sluiter aan de Haagse Academie. Hij hield goed 2008), p. 111. tussen critici, publiek en kopers," 60- contact met Blommers en diens kring 3 Marijnissen, "Willy Sluiter, de populaire 61 in Peters en Marijnissen red, Willy en werd als 'buitenlid' toegelaten tot gentleman-kunstenaar", pp.13-16. Sluiter: Gentleman-kunstenaar. het Haagse schilderkunstig genootschap 4 Marijnissen, "Willy Sluiter, de populaire 6 Zo zond hij werk in naar de Pulchri Studio. In 1895 kreeg hij bij Pictura gentleman-kunstenaar", pp. 19-21. Wereldtentoonstelling in Parijs van zijn eerste solotentoonstelling en bleef Voor meer over Sluiter's activiteiten 1900, die in St. Louis van 1904, en die vanaf dan regelmatig deelnemen aan haar in Katwijk zie: Sleijster, Willy Sluiter en in San Francisco van 1915. Hier won ledententoonstellingen. Toen hij een jaar de kunstvereniging Katwijk; Arend-Jan hij respectievelijk een bronzen en twee later terugkeerde naar Dordrecht, werd Sleyster en Annemarie Kingmans-Claas, zilveren medailles. Voor meer informatie hij bovendien gekozen om plaats te nemen Kunst, visserij en handel: Toorop, Sluiter, over Sluiter's successen in het buitenland in het bestuur.3 Munthe en de schilderijententoonstelling zie: De Ruyter, "'Wie doet je wat?", pp.

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 22 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 23 65-67. gebruikte velours d'Utrecht als parapluterm, ciselé of (in)geschoren trijp geproduceerd. 7 Zo was hij vanaf 1923 voorzitter met daarnaast moquette en velours frisé als Een dessin werd met een wals ingeperst, van Pulchri Studio en secretaris productiecategorieën. Ook werd 'Hengelo waarna de omhoogstaande polen deels van het "Regeeringscomité voor Velours' als bijnaam gebruikt.4 De stoffen werden afgeschoren. De geperste polen Kunsttentoonstellingen in het werden toegepast als meubelbekleding en werden vervolgens met stoom weer rechtop buitenland" Marijnissen, "Willy Sluiter, de wandbespanning en er werden gordijnen en gezet, waardoor er twee hoogteniveaus populaire gentleman-kunstenaar", pp. 29, kussens van gemaakt. ontstonden. Al deze varianten van velours 31; De Ruyter, "'Wie doet je wat?'", p. 68. d'Utrecht ondergingen na hun behandeling Velours d'Utrecht is effen trijp, wit een verfbad. N.V. Hengelosche Trijpweverij van kleur. De lusjes van de polen worden (Hengelo (Ov.) 1901 - 2000 doorgesneden, waardoor er opstaande pluis In tegenstelling tot velours d'Utrecht Haaksbergen) ontstaat. Door nabehandeling werden er in wordt velours frisé jacquard geweven. Het Textielfabriek de Hengelosche Trijpweverij zes soorten patroon wordt aangebracht door een deel vervaardigd. De polen konden worden van de polen door te snijden. De lusjes die platgelegd om velours Astrakan (in diverse heel blijven weerkaatsen meer licht dan de Afb. 2. Ontwerper onbekend, Logo van de Jet Sloterdijk richtingen), velours de Naples (in één doorgesneden lusjes. Daardoor lijken er Hengelosche Trijpweverij, Museum Hengelo. richting) of velours satiné (een klein beetje na een verfbad van één kleur toch twee "Het fabricaat der Hengelosche platgelegd) te verkrijgen. Daarnaast konden verschillende tinten te zijn aangebracht. Trijpweverij is van de beste soort en patronen met een gegraveerde, verhitte Velours frisé was door het soepele karakter kwaliteit, een vertrouwen wekkende eigenlijk acteur wilde worden, was door zijn koperen wals in de stof worden geperst, bij uitstek geschikt voor de productie van onderneming. Wat zij maakt, kan door het aanstaande schoonvader, textielfabrikant waardoor velours gaufré of geperste trijp bijvoorbeeld gordijnen. buitenland niet verbeterd worden", vond Dirk Willem van Wulffen Palthe (rond 1849- ontstond. Velours damassé kwam voort uit sierkunstenaar Corn. van der Sluys.1 1941), als directeur aangesteld. Al na een hetzelfde proces, maar naderhand werden Moquette wordt gemaakt van jaar werd het gebouw uitgebreid en ook het de polen van het dessin in tegenovergestelde schapenwol en wordt in kleuren geweven De Hengelosche Trijpweverij Eduard R. aantal werknemers bleef gestaag groeien.2 richting geperst. Dit zorgde voor een licht- met een Jacquardweefgetouw. De lusjes van Verkade & Co. opende in 1901 haar deuren Voor Verkade was zijn trijpavontuur van en-donker effect. Als laatste werd er velours de polen zijn, net als bij velours d'Utrecht, aan de Twekkelerweg in Hengelo, Overijssel korte duur: in 1904 ging het bedrijf verder doorgesneden, wat het zijn wollige gedaante [afb. 1]. Eduard Verkade (1878-1961), die onder leiding van Walter Mees en Johan geeft. Daardoor wordt moquette ook wel Hendrik Kremer. Zij brachten de fabriek in woltrijp wordt genoemd. Deze stof wordt Afb. 3. Fotograaf onbekend, Kamer in het 1907 onder in een naamloze vennootschap, Vredespaleis; ca. 1913, Haags Gemeentearchief. vooral als meubelbekleding gebruikt. Afb. 1. Fotograaf onbekend, De fabriek van de de N.V. Hengelosche Trijpweverij, met als Wandbespanning met dessin Minerva. Trijpweverij, gelegen aan de Twekkelerweg; ca. 1914, doel "het vervaardigen van meubelstoffen Aan het begin van de twintigste eeuw Museum Hengelo. en aanverwante artikelen."3 stond de industriële vervaardiging van interieurtextiel in Nederland nog in de Trijp is een poolweefsel bestaande uit kinderschoenen; het meeste werd uit een katoenen gronddoek, waar opstaande het buitenland geïmporteerd. Er was bij glanzende poolhaartjes ingeweven zijn. fabrikanten weinig aandacht voor modern Hiervoor wordt mohair van de langharige vormgegeven dessins.5 In Hengelo werd in angorageit gebruikt. Vandaar de angorageit de eerste jaren uitsluitend trijp met antieke in het ronde logo van de Hengelosche Franse patronen gemaakt. Trijpen met deze Trijpweverij [afb. 2]. Aanduidingen voor trijp, dessins werden toegepast in belangrijke als pluche of velours, worden vaak door publieke gebouwen. Voor het Vredespaleis elkaar gehaald. De Hengelosche Trijpweverij in Den Haag werd in 1913 wandbespanning

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 24 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 25 geleverd [afb. 3] en in het Mauritshuis Noten kon na een renovatie in 1911 De stier van 1 Cornelis van der Sluys, Machinale Paulus Potter tegen een achtergrond van Textielkunst, Rotterdam 1925, 22. Hengelose trijp worden bewonderd. 2 Uitbreiding: Anon., 'Twentsch In de korte periode onder leiding van Nieuws', Tubantia, 12 augustus 1902, z.p. Verkade werd het eerste contact met Groei werknemers: van 11 naar 17 in Cato Neeb (1872-?) gelegd. Nederlandse 1903. Zie Anon., 'Handel en Nijverheid textielindustrieën werkten nauwelijks in 1903', Provinciale Overijsselsche en met ontwerpers samen, laat staan met Zwolsche Courant, 4 augustus 1904, z.p. vrouwelijke ontwerpers. De Hengelosche In 1911 worden 24 werknemers gemeld, Trijpweverij had in dat opzicht een dubbele Afb. 4. Theo Nieuwenhuis, gordijnstof met gestileerd zie Anon., 'Jaarverslag van Kamer van primeur. Neeb heeft vermoedelijk al rond bloemmotief (Groote bloem); velours frisé, ca. 1910- Koophandel Hengelo', Tubantia, 31 juli 1920, Drents Museum Assen. Afb. 5. Atelier Th. Nieuwenhuis, Groote Vergaderzaal 1903 de dessins Zilvermos, met wat lijkt 1912, z.p. "Scheepvaarthuis" Amsterdam, ca. 1917-1925, 3 op gestileerde sneeuwkristallen, en Cato RKD - Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis. Hier is de notariële akte van bewaard Neeb, met een geabstraheerd bloemachtig Wandbespanning velours frisé met dessin gebleven. Archief Museum Hengelo, inv. patroon, voor de fabriek ontworpen. Toen onder meer de vergaderzaal van het Zeepaardje. nr. 12.40-1. Het volledige bedrijfsarchief deze in 1907 werden gepresenteerd was Scheepvaarthuis in Amsterdam [afb. 5] en van de Hengelosche Trijpweverij is het bedrijf daarmee de eerste trijpweverij op het passagiersschip S.S. Simon Bolivar helaas verloren gegaan. met artistieke ontwerpen. Haar ontwerpen van de KNSM. Een aantal werknemers zette de productie 4 Velours d'Utrecht, z.d. [ca. 1950], 1. waren in 1910 op de Exposition Universelle et voort in Haaksbergen, maar ook hier viel in Uitgave van de Hengelosche Trijpweverij, Internationale in Brussel te zien.6 Later is ook met sierkunstenaars Corn. 2000 het doek. Stoffen naar de ontwerpen Archief Museum Hengelo, inv. nr. 12.40- van der Sluys (1883-1944) en C.A. Lion van Neeb, Nieuwenhuis, Lion Cachet en Van 1. Voor een uitgebreide bespreking van Voor de Trijpweverij werkte vanaf Cachet (1864-1945) samengewerkt maar der Sluys werden in 1998 nog geproduceerd. de weef- en decoratietechnieken van ongeveer 1909 tot 1920 ook sierkunstenaar voor zover bekend bleef dit beperkt. Van trijp: Emma Järvenpää en Caroline Boot, Theo Nieuwenhuis (1866-1951). Ontwerpen der Sluys ontwierp in 1921 een aantal In de collecties van onder meer Ornamentale patronen: trijpweefsels van de van Nieuwenhuis kenmerken zich door streeppatronen, onder andere gebruikt Kunstmuseum Den Haag, Stedelijk Amsterdamse School ca. 1910 tot 1935, plant- en diermotieven (o.a. Aardbeien, Violen, voor stoelbekleding in theater Tuschinski Museum en Rijksmuseum in Amsterdam, Tilburg 2018, 10-18. Zeepaardje, Vlinders) en sierlijke lijnen [afb. 4]. in Amsterdam. Van Lion Cachet zijn een Museum Hengelo, Drents Museum Assen 5 der Sluys 1925, 14-18. Zijn dessins Zeepaardje en Bloemen maakten geometrisch ontwerp met lijnen, driehoeken en TextielMuseum Tilburg zijn gordijnen, 6 Marjan Groot, Vrouwen in de deel uit van de Nederlandse inzending op de en vlakken alsmede een soort geplooide kussens en stofstalen van Hengelose trijp vormgeving 1880-1940, Bussum 2007, belangrijke Parijse tentoonstelling Exposition bekleedstof met vage, grillige lijnen bekend, en moquette opgenomen. Een aantal 112, 429 en 512-13. Overigens werkten Décoratifs et Industriels Modernes in 1925. beide ontworpen in de jaren 30. perswalsen wordt bewaard in Oyfo textielbedrijven als Vlisco en Linnen- en techniekmuseum in Hengelo, waaronder damastweverij E.J.F. van Dissel al eerder Ook andere ontwerpers wisten zijn Door de bombardementen op Hengelo een ingegraveerd naar ontwerp Kruisbloem met kunstenaars samen. Zie Järvenpää stoffen te vinden: Michel de Klerk en het van 6 en 7 oktober 1944 stond er na de van Nieuwenhuis en twee naar de dessins en Boot 2018, 34. atelier van 't Binnenhuis bijvoorbeeld.7 Tweede Wereldoorlog nog weinig van de van Cato Neeb. 7 Bijvoorbeeld de stoelen met H.P. Berlage, een van de oprichters van fabriek overeind. In het voorjaar van 1946 Wandbespanningen van trijp met objectnummers KNA 1359 en 1360 in 't Binnenhuis, noemde de Hengelosche werd opnieuw begonnen met de productie historische patronen Zonnebloem en de collectie van het Stedelijk Museum Trijpweverij als goed voorbeeld van een waarbij ook synthetische velours werd Vrijheidshoedje, die door de Hengelosche Amsterdam. Deze werden ontworpen bedrijf dat het "modern aesthetische" geïntroduceerd. De afzet werd echter steeds Trijpweverij werden gevoerd, zijn door Michel de Klerk en zijn bekleed incorporeerde in de industrie.8 Dankzij kleiner door toenemende concurrentie. In tegenwoordig in het Grote Poppenhuis in met een moquette naar ontwerp van Nieuwenhuis was de Hengelosche 1981 ging de fabriek in Hengelo failliet; een het Drents Museum in Assen te bewonderen. Theo Nieuwenhuis. Trijpweverij ook vertegenwoordigd in jaar later werd het gebouw al afgebroken. 8 H.P. Berlage, Inleiding tot de kennis

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 26 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 27 van de ontwikkeling der toegepaste kunst, tijdens vakanties vaak naar Vreeland, Huize KUNST BIJ HUIS Rotterdam 1923, 57. Schoonoord, waar mijn grootouders Lion Cachet woonden. Carel Lion Cachet was Literatuur Het dressoir van C.A. Lion Cachet in 1901 getrouwd met Hermine Cordes, en -- Mienke Simon-Thomas, 'Hengelosche in hetzelfde jaar betrok het jonge paar de Trijpweverij', in: Bergvelt, E. et al. (red.), statige villa in Vreeland. En bij hun huwelijk Industrie en vormgeving in Nederland Hermine Segaar Lion Cachet. hoorde een cadeau. Dat werd een dressoir, 1850-1950, Amsterdam 1985, 106. ontworpen door C.A. Lion Cachet zelf -- Ingeborg de Roode en Marjan Groot, Mijn grootvader is C.A. Lion Cachet en uitgevoerd bij de firma Wisselingh & Amsterdamse School: Textiel 1915-1930, (1864-1945), sierkunstenaar. Opgegroeid Co in Amsterdam, waar Lion Cachet toen Tilburg 1999. in een familie waar altijd over kunst werd aan verbonden was. Het door Carel Lion -- Wil Zwienenberg, 'Trijp, grandeur door gesproken, waren wij, kinderen, er wel aan Cachet aan Hermine geschonken dressoir ingeschoren zonnebloem', Hengelo toen gewend dat er om je heen heftige discussies stond in de eetkamer op Schoonoord, en is & nu 42 (2017) 2 en 3, 48-53 en 80-83. ontstonden over een mooi meubelstuk of vervaardigd uit eikenhout met panelen van Kunst bij Huis -- E. Heller, Van mensen en dingen die over een voorwerp dat op tafel stond. Met coromandelhout. In de koperen handvaten Het artikel 'Het dressoir van C.A. voorbijgingen: trijpweven in Hengelo, 1982, mijn familie gingen we in de oorlogstijd is het initiaal L.C. geslagen. Lion Cachet', ingestuurd door VVNK-lid manuscript. Archief Museum Hengelo, Hermine Segaar Lion Cachet, is alweer inv. nr. 12.40-1. Carel Lion Cachet was een veelzijdig de derde bijdrage van een van onze leden -- Elis. M. Rogge, 'Nieuwe trijppatronen', kunstenaar, en was ontwerper van meubilair, voor de rubriek 'Kunst bij Huis'. Voor De vrouw en haar huis 9 (1915) nr. 9, glas-in-lood, aardewerk, allerlei soorten deze rubriek vragen wij leden om een stukje te schrijven over een kunstwerk 283. Door C.A. Lion Cachet ontworpen dressoir, met drukwerk, zoals boekbanden, affiches, waar hij of zij een bijzondere band mee daarop een bronzen plaquette met de portretten kalenders, oorkonden, en ook bankbiljetten. van Carel Lion Cachet en Hermine Cordes, Met name kreeg hij bekendheid als heeft of waar een persoonlijk verhaal aan vervaardigd door Lambertus Zijl. ontwerper van scheepsinterieurs. Maar hij vastzit. was ook een sociaal vaardig en aimabel Als je zoiets bezit - schilderij, tekening, persoon, bevriend onder andere met vaas, glas, klok, meubelstuk, beeld(je), Gerrit Dijsselhof (1866-1924) en Theo sieraad, boek, het huis waar je woont, of Nieuwenhuis (1866-1951). Gedurende iets anders binnen het aandachtsgebied enige tijd waren alle drie werkzaam bij van de VVNK - schrijf het stukje, of Wisselingh & Co in Amsterdam. laat het ons in ieder geval weten en mogelijk kunnen we even overleggen Na het overlijden van mijn grootouders ([email protected]). stond het meubel jarenlang bij mijn ouders Naast je persoonlijke band met en nu hebben wij het ook al jaren in huis. het kunstvoorwerp is het natuurlijk Boven op het dressoir staat een plaquette interessant om ook over het voorwerp vervaardigd door Lambertus Zijl, een nog wat nadere informatie te geven, wie bronzen portret van mijn grootouders, de kunstenaar is geweest, wanneer het ontworpen ter gelegenheid van de 80e is vervaardigd, welk materiaal of welke verjaardag van mijn grootvader. techniek is gebruikt, etc. Uiteraard zal het stukje, dat een lengte zal mogen hebben Ik ben altijd heel dankbaar voor het van ongeveer 300 woorden, vergezeld mooie meubel en de dierbare herinneringen. moeten gaan van een foto. Wie volgt?

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 28 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 29 uitgelicht drents museum Museum van ruim 40.000 objecten met prachtige lelies en rozen. De laatste Gogh in belangrijke mate verantwoordelijk raak je natuurlijk niet snel uitgekeken. zonnestralen van de dag verlichten de voor het onder de aandacht brengen Deze geweldige tekening is een van tuin en het riviertje waarin een paar van het werk van Vincent van Gogh. Het Dromerige verstilling in het werk de schatten die ik tijdens zo'n queeste zeilschepen varen. In het gras bevinden zich huis van het echtpaar Cohen Gosschalk- van Johan Cohen Gosschalk in de lades van het tekeningendepot twee lammetjes. De bomen zijn een beetje Bonger hing dan ook vol met topstukken vond. Werk op papier is te kwetsbaar onbeholpen langs het huis geplaatst. Cohen van Van Gogh die tegenwoordig in het Van om vaak in het museum te laten Gosschalk lijkt hier alle elementen voor een Gogh Museum te zien zijn. Johan Cohen Annemiek Rens zien, maar via deze weg deel ik dit droombeeld in één tekening verzameld te Gosschalk had een zwakke gezondheid en hoofdconservator Drents Museum bijzondere object graag met de leden hebben. Hoewel de compositie niet heel overleed op 37-jarige leeftijd. Deze tekening van de VVNK. sterk is, levert het toch een sfeervol geheel en vele tientallen andere werken van hem Het is een van de allerleukste op dat in mooie pastelkleuren met gouache zijn via Bongers' zoon Vincent Willem van onderdelen van het werk van een Dromerig staart zij voor zich uit, zittend op het papier gezet is. Het doet symbolistisch Gogh (1890-1978) aan de Stichting Schone conservator: in het depot rondstruinen op een stoel, zo middenin het bloemenperk aan. Eigenlijk is Cohen Gosschalk meer een Kunsten rond 1900 (SSK) geschonken en en ongegeneerd de tijd nemen om realist. De kunstenaar is bekend geworden bevinden zich tegenwoordig in de collectie je te laten verrassen door wat je door zijn portretten van prominenten maar van het Drents Museum. In de verzameling tegenkomt! In de dagelijkse drukte is Johan Cohen Gosschalk (1873-1912), ook van hele 'gewone' mensen zoals boeren zijn een aantal portretten van Jo van Gogh- daar helaas niet zo vaak de tijd voor, Zittende vrouw in tuin aan het water, ca. 1900, en vissersmeisjes. Daarnaast schreef hij over Bonger en haar zoon te vinden, maar ook maar af en toe… En met de collectie krijt en potlood op papier, 22,5 x 30 cm, kunst voor onder andere De Kroniek, Elsevier's minder bekende werken zoals de dromerige Kunst 1885-1935 van het Drents collectie Drents Museum (Schenking Stichting Geïllustreerd Maandschrift en Onze Kunst. tekening die in dit artikel de hoofdrol speelt. Schone Kunsten rond 1900). Vandaag de dag is hij misschien nog wel het meest beroemd als 'de man van', vanwege Op de website van de VVNK is de zijn huwelijk met Jo Bonger (1862-1925). Zij kunstenaarsmonografie van Johan Cohen was als weduwe en erfgenaam van Theo van Gosschalk opgenomen.

korte mededelingen te ondersteunen. En die aanvraag werd vanuit het VVNK-Fonds Studie en Publicatie daarna toegekend. Uiteraard zijn wij ook als VVNK Goed besteed verheugd met zo´n mooie beoordeling in In de Volkskrant van 11 december vorig de Volkskrant. In de Rond 1900, nummer jaar verscheen van de hand van Erik van den 3, 2020, plaatsten wij een door Irene van Berg een kort artikel met als kop: 'Een van Geest geschreven boekbespreking van deze de fraaist vormgegeven boeken van het jaar'. uitgave. Daarbij doelde de auteur van dat artikel op het boek 'De Gemeenschap en het modernisme', samengesteld door Lex van de Haterd, en uitgegeven bij uitgeverij Uit het lood. Dat is uiteraard een mooi bericht, zowel voor de auteur van het boek als voor de uitgever. Maar het is ook een mooi bericht voor de VVNK. Vorig jaar kwam er Omslag uitgave 'De van uitgeverij Uit het lood bij de VVNK een gemeenschap en het aanvraag binnen om deze uitgave financieel modernisme'.

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 30 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 31 boekbespreking (1) Amsterdam zou presenteren, heeft het mis. volkskunst – en het symbolisme – als uiting Art Nouveau in Amsterdam is veel meer. Op van het onbewuste. Art nouveau kwam tot grond van de vraag waarom Amsterdam er bloei in economisch succesvolle steden Max Put, Art Nouveau in Amsterdam, in verhandelingen over deze kunststroming waar men zocht naar moderne, nieuwe 1895-1910 zo bekaaid van af komt, geeft kunsthistoricus woonvormen. Barcelona, Parijs, Brussel en Uitgeverij Stokerkade, Amsterdam 2020, Max Put een uitgebreid overzicht van de Wenen, maar ook in vele provincieplaatsen. 256 pagina's, € 24,95, ontwikkeling van de art nouveau en de Lang is in kunsthistorische overzichten ISBN 978 90 156.481 verschillende nationale verschijningsvormen. de geschiedenis van de art nouveau Daarnaast gaat hij in op hoe kunsthistorici gepresenteerd als een ontwikkeling van Irene van Geest door de jaren heen de art nouveau geduid uitbundig naar strak, waarbij 1900 het en (daarmee) gedefinieerd hebben, en kantelpunt zou zijn. Een construct van het Een overtuigend overzicht van art- stelt hij de vraag of de zogenoemde modernisme dat de geschiedenis van de nouveau-architectuur in Amsterdam Nieuwe Kunst in Nederland nu wel of kunst en vormgeving wilde zien als een bestond er eigenlijk nog niet. Art Nouveau niet tot de bredere art nouveau gerekend langzame, lineaire ontwikkeling naar een in Amsterdam, 1895-1910 meent die lacune moet worden. Met een verhandeling over moderniteit die in haar vormentaal steeds te vullen en levert een mooi overzicht, met de belangrijkste kenmerken van de art 'zuiverder' werd. Terecht stelt Put dat in de fraaie fotografie, secure beschrijvingen en nouveau in Nederland en een diepgaandere praktijk verschillende stijlvormen van de art een omvangrijke inleiding in de bredere art bespreking hiervan in Amsterdam, besluit nouveau – uitbundig curvilineair en meer nouveau. de auteur de inleiding, die voorafgaat aan de uitgebreide behandeling van Amsterdamse Wie uit de titel van het boek opmaakt panden. Aan de orde komen woonhuizen, dat deze publicatie slechts om een kantoren, winkels, horeca en vermaak met beschrijving van art nouveau panden in prachtige foto's en uitvoerige beschrijvingen. H.P. Berlage, Lichtmast op de Nieuwe Amstelbrug, Balkonnetje: Bredeweg 3, H.F. Huij, 1902. Als extra is een bijdrage toegevoegd over 1899. art- nouveau-tegelwerk van de hand van kunsthistoricus en uitgever Pim van Schaik. de art nouveau zijn. Centraal in Puts verhaal staat de Put begint met het bekende verhaal vraag 'Art Nouveau, Stijl of beweging?', over het ontstaan van de art nouveau: een vraag die hij verbindt aan het gebrek als reactie op de industrialisatie in de aan internationale belangstelling voor de 19de eeuw wilde men terugkeren naar de art nouveau in Amsterdam. De Beurs van ambachtelijke periode en verheerlijkte Berlage, een Gesamtkunstwerk, is door de men de Middeleeuwse gotiek. De Engelse jaren heen wel veelvuldig gekwalificeerd Arts & Crafts wilde niet imiteren, maar als voorbeeld van de zogenoemde 'Nieuwe zag het vooral als inspiratiebron, hetgeen Kunst', maar komt in overzichten van de onder andere tot uiting komt in de stilering internationale art nouveau maar zelden van natuurlijke motieven. De Noorse voor. Daarbij komt een belangrijk punt van kunsthistoricus Stephan Tsudi-Madsen discussie op: is de Nieuwe Kunst een stijl die noemde in zijn pionierende werk over de fundamenteel verschilt van de art nouveau, art nouveau, naast de natuur, ook andere of kan deze gezien worden als lokale variant ingrediënten en bronnen van inspiratie, van een bredere stroming? In het laatste zoals het exotische - Japanse prenten - , het geval zou Amsterdam een van de centra van nationale – keltische motieven of Russische

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 32 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 33 verwant te worden gezien? verbonden, en Gans deed – daarbij de leest, levert Put een gedegen overzicht van Of is er sprake van een beweging: oorspronkelijke bronnen volgend – feitelijk hoe de art nouveau door de jaren heen is een diffuus netwerk van kunstenaars, hetzelfde met de Nieuwe Kunst. Sterker beoordeeld. En uiteindelijk komt ook hij tot kunstliefhebbers en ondernemers, die nog, in de sobere ontwerpen van Berlage een onvermijdelijk conclusie: art nouveau sympathie hebben voor een bepaald ideaal zag hij al de opmaat naar de lattenstoelen ontwikkelde zich van een beweging die en een bepaalde verandering op het oog van Rietveld. oorspronkelijk een ideëel doel nastreefde hebben? Het is dan ook niet verrassend dat Gans tot een stijl die naar smaak en keuze kon met een zeker dedain over de – stilistisch worden toegepast (iets wat bijvoorbeeld Over de vraag of Nieuwe Kunst nu wel gezien – meer uitbundige vormen van art ook voor Amsterdamse School geldt). En of niet tot de art nouveau moet worden nouveau in Nederland sprak. Hiervoor daarmee kunnen ook de Amsterdamse gerekend, bestaan in de loop der tijd gebruikte hij zelfs het woord 'facade- uitingen – zowel zuiver ideële als simpel verschillende opvattingen. Die discussie architectuur'. Ofschoon deze visie inmiddels modieuze – onder de art nouveau geschaard ontstond zoals gezegd al in de tijd zelf, herzien is, had Gans' proefschrift grote worden. waarbij het belangrijk is om te realiseren dat invloed. Zijn werk vormde de leidraad voor de hoofdrolspelers zelf niet schroomden onderzoekers die na hem kwamen, en voor Na jaren van desinteresse groeide om deze aan te wakkeren. Inmiddels het verzamelbeleid van musea. in de jaren 70 de belangstelling voor de emblematisch hiervoor is de manier Het is dan ook niet gek dat in de architectuur uit de periode rond 1900. De waarop de presentaties van de firma's 't kunsthistorische opvattingen over de Rijksdienst voor Monumentenzorg begon Binnenhuis (Amsterdam) en Arts & Crafts Amsterdamse art nouveau de positie van (Den Haag) op de wereldtentoonstelling Berlage een bepalende rol blijkt te spelen. voor decoratieve kunsten in Turijn in 1902 Was hij met Cuijpers de grondlegger van de zijn beoordeeld. Waar de inzending van Arts moderne bouwkunst in Nederland, waarin Damrak 37-38, Johan Hartkamp, 1903-1904. & Crafts volgens velen leek aan te sluiten het rationalisme overheerste? Of waren Jan Luykenstraat 64, Louis Kok Jr., 1902. bij de laatste internationale mode, roemden zij, ondanks hun kritiek op neostijlen en voorstanders van 't Binnenhuis – zowel onzuivere ornamentiek, niet ook eclectici middels schaamteloos zelfpromotie in de die een mengelmoes van stijlen gebruikten, tijd zelf als kunsthistorici die de periode later zoals Auke van der Woud aantoonde in zijn strak geometrisch – naast elkaar voorkomen, onderzochten – de nuchtere en 'typische essay "Sterrenstof, Honderd jaar mythologie soms zelfs in hetzelfde gebouw. Wel heeft Hollandse' rationaliteit van de ontwerpen in de Nederlandse architectuur (2008)". de lezing van Alfred Loos 'Ornament und van Berlage en Jac. van den Bosch. Toch blijft steeds dezelfde vraag opspelen, Verbrechen' (1910) het verzet tegen louter Het was de kunsthistoricus Louis ook in dit boek van Put: Behoort de Beurs versierende ornamenten aangewakkerd. Gans die in zijn proefschrift Nieuwe Kunst. van Berlage nu wel of niet tot de art Maar de florale stijl, geliefd bij het publiek, De Nederlandse bijdrage tot de Art Nouveau nouveau? Wie art nouveau definieert als bleef toch nog lang bestaan. (1960, handelseditie 1966) hiervoor de een stijl van kronkelige ornamentiek zal Al in de 19de eeuw vroeg men zich term Nieuwe Kunst muntte. Volgens Gans het ontkennen. Wie de art nouveau ziet als af of art nouveau nu een stijl was of een verschilde deze Amsterdamse variant een hervormingsbeweging met specifieke beweging. Was het een ontwikkelingsmodel fundamenteel van wat er in andere landen idealen zal het bevestigen. waarin kunstenaars nieuwe materialen gebeurde rond 1900. Gans was echter een Het is jammer dat Put niet een eigen gebruikten op basis van oude (lokale) kind van zijn tijd; een pionier maar ook een visie op deze kwestie poneert, maar steeds tradities en waren er daarom zoveel verkapt modernist. Vier jaar eerder had de beschouwingen van andere auteurs verschijningsvormen? Of kun je pas spreken kunsthistoricus Hans Jaffé in zijn proefschrift ten tonele voert. Tegelijkertijd is dat ook van een stijl als er sprake is van navolging, over De Stijl het werk van Mondriaan en de kracht van zijn verhandeling: ofschoon als objecten bewust gecreëerd zijn om als Rietveld al aan de Nederlandse volksaard de doorgewinterde kenner weinig nieuws

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 34 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 35 deuromlijstingen; smeed- en gietijzer en staal, boekbespreking (2) met name het siersmeedwerk; daarnaast ook het glas in lood van de vele glas-in- loodateliers. En qua kenmerkende vormen J.F. Heijbroek, Max Liebermann in en decoraties: de doorgeschoten 'Moorse' Amsterdam boog (of hoefijzerboog); de balustrade met Amsterdam, Uitgeverij de Buitenkant, doorlopende penanten aan weerszijden; de 2020; paperback, 84 blz, rijk geill., asymmetrie als reactie op de classicistische € 18,50, ISBN 978 94 90913 89 2 vormentaal, en ook de symbolische en allegorische vrouwenfiguren. Jan Jaap Heij

Art nouveau-panden bevinden zich in Haarlemmerstraat 83, Jos Hegener, 1906. Gek genoeg is het nog lang niet Amsterdam vooral in de uitbreidingsgebieden algemeen onder kunstliefhebbers bekend van de late negentiende eeuw: de wijken die dat Max Liebermann (1847-1935), de na 1850 rond de oude stad zijn aangelegd, beroemde Duitse impressionist, een groot bijvoorbeeld in het huidige Museumkwartier de vele stadsuitbreidingen. Het nationale deel van zijn oeuvre aan Nederland heeft en rond het Concertgebouw. Van de karakter vinden we terug in de tegeltableaus gewijd. Gedurende meer dan 40 jaar, tussen interieurs uit die tijd is vaak niet veel die reproducties zijn van landschappen en 1871 en 1913, kwam hij vrijwel ieder jaar overgebleven. In de meeste gevallen zeegezichten van o.a. Mesdag, terwijl de voor meerdere weken naar ons land om slechts restanten zoals glas-in-loodramen, typische zwierige art-nouveaustijl terugkomt er inspiratie op te doen. Hij raakte hier trapleuningen en lambriseringen. in gestileerde dieren- en bloemmotieven. bevriend met meerdere Nederlandse Van Eeghenstraat 68, Joseph Herman, 1900-1901. Met een overzicht van de tegelproducenten, collega's, onder wie Jozef en Isaac Israels Art Nouveau in Amsterdam levert - kunstenaars en –handelaars wordt dit deel en Jan Veth, met wie hij vaak samen op zoek vervolgens een uitgebreid overzicht afgesloten. ging naar geschikte onderwerpen. Hij kwam van art-nouveaupanden in Amsterdam, graag naar de kust, vaak samen met vrouw geïllustreerd met aansprekende foto's. Al met al levert Art Nouveau in Amsterdam en dochter, naar Scheveningen, Noordwijk, met de inventarisatie van architectuur De tekstuele informatie is uitgebreid, een gedegen overzicht van wat er allemaal Katwijk of Zandvoort, maar hij verbleef ook en stedenbouw van 1850-1940. Daaruit maar blijft vaak hangen in een staccato nog aan art-nouveau-architectuur in geregeld in Laren (in het befaamde Hotel bleek dat gelukkig nog veel gebouwen beschrijving van de architectuur – als ware de hoofdstad te ontdekken is. Helder Hamdorff). Daarnaast heeft hij nog in diverse ontkomen waren aan de sloperskogel. Vanaf het een Monumentenzorg-dossier. Dat opgezet, goed uitgewerkt en aansprekend andere plaatsen in Nederland gewerkt. die tijd verschenen publicaties, gidsjes en is jammer, want in veel gevallen maken in zijn fotografie is het een boek dat je er Liebermann was een liefhebber van wandelroutes over de art nouveau, tot in de goede foto's een (gevel)beschrijving steeds weer bij pakt om even doorheen te historische steden en het is dan ook kleine provincieplaatsen toe. overbodig, terwijl juist wat meer specifieke bladeren. Een onmisbare publicatie voor geen wonder dat hij geregeld Amsterdam Wie de art nouveau wil omschrijven, achtergrondinformatie over bijvoorbeeld eenieder met een liefde voor het Hollandse bezocht. Dat hij meerdere keren in de stad ontkomt uiteindelijk niet aan een het pand zelf, de opdrachtgever, of de fin de siècle. heeft getekend en geschilderd was wel opsomming van visuele kenmerken: bouwgeschiedenis welkom zou zijn. bekend, maar in dit aardige boekje is nu materiaalgebruik, specifieke vormelementen voor het eerst op een rij gezet tot welke en typische ornamentiek. Veel hiervan is Een extra toevoeging is het laatste resultaten dat heeft geleid. Heijbroek heeft menigeen bekend, maar Art Nouveau in onderdeel Ceramiek en Art Nouveau van de 19 schilderijen en een kleine 30 werken op Amsterdam presenteert ook duidelijke hand van Pim van Schaik. Hij bespreekt de papier (aquarellen, pastels, tekeningen en voorbeelden, waaronder het gebruik ontwikkeling van de tegelindustrie die aan etsen) achterhaald met afbeeldingen van van baksteen, gekleurd en geglazuurd; de het eind van de 19de eeuw tot bloei kwam, onder meer het drukke leven op straat in toepassing van natuursteen voor raam- en mede dankzij de toegenomen vraag vanwege de joodse wijk, de papagaaien in Artis en

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 36 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 37 heeft Heijbroek precies nieuwe uitgaven kunnen lokaliseren waar Liebermann gewerkt heeft, waarbij oudere benamingen Ellen de Vries (samenstelling), vaak onjuist bleken te zijn. Nola Hatterman 'Geen kunst zonder Tevens bevat het boek kunnen' interessante gegevens over Uitgeverij Waanders & de Kunst, febr. Liebermanns bezoeken 2021, 160 blz. (120 illustr.), € 27,50, vanuit Amsterdam aan ISBN 9789462623361 naburige plaatsen (o.a. Haarlem, Edam en Bussum), Tegelijkertijd met de tentoonstelling waaruit eveneens een aantal Surinaamse School. Schilderkunst van werken staan afgebeeld. Ter Paramaribo tot Amsterdam in het afsluiting bevat het boek een Stedelijk Museum, Amsterdam (zie gedetailleerd chronologisch tentoonstellingsagenda elders in deze Rond Middagpauze in het Burgerweeshuis, 1881/82, overzicht van zijn 1900) verschijnt het boek 'Nola Hatterman olieverf/doek, 18,5 x 107,5, bezoeken aan Nederland, 'Geen kunst zonder kunnen', samengesteld Städelsches Kunstinstitut, Frankfurt am Main. een literatuurlijst en een door Ellen de Vries. Nola Hatterman, register van namen en geboren in Amsterdam in een koloniaal natuurlijk de Amsterdamse weesmeisjes locaties. Kortom een zeer lezenswaardig milieu, vestigde zich in 1953 in Suriname, met hun karakteristieke rood-zwarte boekje vol nieuwe feiten over deze alwaar zij bij het Cultureel Centrum kleding, die op een van zijn meest beroemde belangrijke kunstenaar, voor wie Nederland Papagaaienverzorger in Artis, 1902, olieverf/doek, Suriname een beeldende kunstopleiding 102,5 x 72,5, Museum Folkwang, Essen. schilderijen figureren. In veel gevallen lange tijd een tweede vaderland was. startte. In 1971 richtte ze de Nieuwe School voor Beeldende Kunst (NBSK) op waaraan Hoek Uilenburgersteeg-Jodenbreestraat, olieverf op Studie van de Uilenburgersteeg, 1905, ze tot 1976 leiding gaf. doek 59 x 73, Wallraf-Richartz Museum, Keulen. zwart-krijttekening, huidige verblijfplaats onbekend.

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 38 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 39 Arjan den Boer, 150 jaar Nederlandse Spoorwegaffiches Uitgeverij Thoth, uitgave in samenwerking met het Spoorwegmuseum, Utrecht, febr. 2021, 304 blz. (350 illustraties in kleur), € 59,50, ISBN 9789068688306

Eind 19e eeuw verschenen de eerste geïllustreerde spoorwegaffiches op stations en in reisbureaus. Spoorwegaffiches van de afgelopen anderhalve eeuw laten Ad Himmelreich, De schilders van tentoonstelling Godinnen van de Art Nouveau niet alleen de geschiedenis zien van het Limburg in het Allard Pierson Museum, Amsterdam, de reizen per spoor, maar ook de evolutie Uitgeverij Wbooks, maart 2021, 240 blz., bij de tentoonstelling behorende publicatie van ontwerpstijlen. Het boek 150 jaar € 22,95, ISBN 9789462584273 met gelijkluidende titel. Het rijk geïllustreerde Nederlandse Spoorwegaffiches bevat Werner van den Belt, De schilders boek (redactie Wim Hupperetz e.a.), met alle belangrijke, mooie, interessante en van Duin- en Bollenstreek bijdragen van een achttiental auteurs, laat zien bijzondere spoorwegaffiches die er in Uitgeverij Wbooks, maart 2021, 240 blz., welke plaats de vrouw inneemt in het werk Nederland zijn verschenen, met ontwerpen € 22,95, ISBN 9789462584266 van kunstenaars als Alphonse Mucha, Gustav van onder meer H.P. Berlage, Willy Sluiter, Peter J.H. van den Berg, De schilders Klimt, Aubrey Beardsley en René Lalique. A.M. Cassandre en Anthon Beeke. van Egmond Daarnaast is er aandacht voor vrouwelijke nog te bezoeken t/m 19 juni, zie achterkant Uitgeverij Wbooks, maart 2021, 240 blz., kunstenaars als Loïe Fuller, Sarah Bernhardt, deze Rond 1900). € 22,95, ISBN 9789462583931 Wilhelmina Drupsteen, Käthe Buchler en Sylvia Pankhurst (de tentoonstelling zelf is Constant van Nispen, Eduard Aan de reeks Kunstenaarskolonies in Cuypers. Architect met een eigen Nederland, uitgegeven door Wbooks, koers worden met grote regelmaat nieuwe titels Uitgeverij Verloren, maart 2021, 352 blz., toegevoegd. Nadat halverwege vorig jaar € 29,00, ISBN 9789087048815 De Schilders van Urk, door Elisabeth Oost en Klaas Post, was verschenen, worden dit Eduard Cuypers (1859-1927) is vooral voorjaar hier weer drie nieuwe uitgaven bekend als 'vader van de Amsterdamse aan toegevoegd: De schilders van Limburg, School', maar hij was veel meer dan dat. De schilders van Duin- en Bollenstreek, en De Hij ontwierp gebouwen in uiteenlopende schilders van Egmond, alle uitgaven uiteraard stijlen en bouwde zowel in Nederland als rijk geïllustreerd. Inmiddels bestaat de reeks in Nederlands-Indië een omvangrijk oeuvre uit maar liefst 15 titels. op. Naast architect was Eduard Cuypers ook interieurontwerper en decoratief Wim Hupperetz e.a., Godinnen van kunstenaar, die het 'Atelier voor decoratieve de Art Nouveau kunst Het Huis' oprichtte. Ook gaf hij een Uitgeverij Wbooks, okt. 2020, 192 blz. (ca aantal tijdschriften uit die zich niet alleen 200 afb.), € 34,95, ISBN 9789462584044 richtten op bouw- en sierkunst, maar ook op volkskunst, heemkunde en vele facetten Eind vorig jaar verscheen bij de van de Insulinde.

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 40 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 41 Digitale presentaties van enkele Nederlandse musea Panorama Mesdag een weblink staat naar een volledige 360° rondgang door het Panorama. (https://www.panorama-mesdag.nl/ontdek-museum-panorama-mesdag/panorama- mesdag-online-museum/ Elders in dit blad is een 'gewone' tentoonstellingsagenda opgenomen. Maar omdat de of op https://www.panorama-mesdag.nl/home/# ‘Online Museum’ aanklikken) tijdstippen van openstelling van musea nog altijd ongewis zijn, hieronder toch nog wat tips van digitale museumpresentaties (en ook enkele podcasts) die voor VVNK-leden misschien Enschede - Rijksmuseum Twenthe - Picasso & Matisse, Beauty is a Line interessant zijn en die op het moment van inleveren van kopij voor dit nummer van de Van de tentoonstelling Picasso & Matisse, Beauty is a Line, die uiteindelijk op 13 Rond 1900 op de aangegeven websites te vinden waren. september haar deuren sloot, zette het Rijksmuseum Twenthe een uitgebreide digitale presentatie op haar website, met uiteraard veel beelden (inclusief enkele korte filmpjes) Alkmaar - Stedelijk Museum - Collectie Paul Rijkens. Wiegman, De Smet, Sluijters over Picasso en Matisse, maar ook met werken van Nederlandse kunstenaars als Charley Vorig jaar was in het Stedelijk Museum Alkmaar de tentoonstelling Collectie Paul Rijkens. Toorop, Jan Sluijters, en Jacoba van Heemskerck. Wiegman, De Smet, Sluijters. Curator van deze tentoonstelling was 'onze eigen' Kees van (https://www.rijksmuseumtwenthe.nl/content/2761/nl/digitale-tentoonstellingnbsp ; der Geer, secretaris VVNK. Paul Rijkens was een belangrijk Nederlands industrieel, topman NB navigeren gaat het gemakkelijkst met het wieltje van de muis) Unilever, die echter tijdens zijn leven ook een grote kunstcollectie verzamelde (meer dan 500 schilderijen en 300 etsen en tekeningen). Voor diegenen voor wie het er niet van kwam Laren - Singer Museum de tentoonstelling te bezoeken, er staat op de website van het museum nog altijd een mooie Het Singer Museum te Laren besteedt veel aandacht aan het plaatsen van online beelden virtuele rondleiding door de curator (+ 10 minuten). (https://stedelijkmuseumalkmaar.nl/ op haar website. Bijvoorbeeld, in de rubriek Singer TV (te vinden onder het item Museum thuismuseum, rubriek: 'thuismuseum', video's onder de kop 'achter de schermen'; met in het algemene menu) staan een flink aantal korte filmpjes waarin museumdirecteur Jan pijltjes naar links/rechts navigeren om de video te vinden). Rudolph de Lorm een korte toelichting (meestal + 2 minuten) geeft op schilderijen die in tentoonstellingen van de afgelopen periode werden geëxposeerd (https://www.singerlaren. Amsterdam - Museum Het Schip - Bruno Taut: De fantasie voorbij nl/nl/pQWX6iL/singer-tv). Er worden werken besproken van Mondriaan, Molkenboer, Op de website van museum Het Schip staan een groot aantal online-activiteiten welke Toorop, Bosch Reitz, Breman, Van Rysselberghe, Hart Nibbrig, Sluyters, Gestel en anderen. zijn gerelateerd aan de tentoonstelling Bruno Taut: De fantasie voorbij. Het gaat hierbij onder andere om video-streams van twee symposia, het symposium Kleur - Drager van bouwvormen Roermond - Cuypershuis en het symposium Taut, utopie en stedenbouw, beide gratis te bekijken. Verder staan er enkele Als onderdeel van de herinrichting in 2020 van het Cuypershuys in Roermond werd de zeer toegankelijke korte filmpjes (Ratatouille TV) waarin curator Nadia Abdelkaui een vroegere woonkamer van de familie Cuypers zo veel mogelijk in haar oorspronkelijke staat toelichting geeft op de tentoonstelling. De tentoonstelling zelf is overigens verlengd tot teruggebracht. Een belangrijk onderdeel hierbij was het reconstrueren van het rijkelijk 31 mei 2021, uiteraard alleen te bezoeken wanneer museum openstelling weer mogelijk is gedecoreerde plafond van deze ruimte. In de video ´Minidocumentaire over herstel uniek (voor de bij de tentoonstelling verschenen catalogus werd door de VVNK eeen subsidie Cuypersplafond´ wordt het proces van deze reconstructie op de voet gevolgd en toegelicht. verleend). (https://www.hetschip.nl/bezoekers/activiteiten/bruno-taut) (https://www.cuypershuisroermond.nl/nl/nu-in-het-museum/activiteiten/thuis-bekijken- reconstructie-van-een-historisch-plafond) Bergen – Museum Kranenburgh – Kunstenaars van Die Brücke In de 'gewone' tentoonstellingsagenda, elders in deze Rond 1900, staat de tentoonstelling Podcast Kunstenaars van Die Brücke opgenomen. Vermeldenswaard is dat op de website van Museum Jaap Versteegh, voormalig vakdidacticus Kunstgeschiedenis van de Universiteit Leiden, is Kranenburgh een zestal podcasts staan, telkens ongeveer 3 min., met veel informatie over recent een podcastserie begonnen onder de naam 'De Kunstkast van Pygmalion'. In deze de kunstenaars en de tentoonstelling. En ook een fraaie virtuele 3d-tour, waarmee een podcastserie laat Versteegh interessante mensen uit de wereld van de kunst aan het woord, wandeling door de tentoonstelling kan worden gemaakt. waaronder verschillende experts van de kunst rond 1900, zoals kunsthandelaar Jop Ubbens (https://www.kranenburgh.nl/tentoonstelling/94/kunstenaars-van-die-brucke) (ouddirecteur Christie's Nederland) en Sarah de Clercq (Sotheby's Nederland), maar ook een schilderijenrestaurator, een lijstenmaker, enzovoorts. Het gaat hierbij meestal om Den Haag - Panorama Mesdag - De schilders van Panorama van Scheveningen interviews met een lengte van ongeveer een half uur. De podcasts zijn te beluisteren op In de reguliere tentoonstellingsagenda in deze Rond 1900 staat de tentoonstelling De platforms als spotify, soundcloud en podcastluisteren.nl. schilders van Panorama van Scheveningen: Mesdag, Breitner, Blommers, De Bock en Mesdag-van (bijvoorbeeld: https://open.spotify.com/show/3bANIGu7bEjt7RM84I1gIA of type in Google: Houten vermeld. Als aanvulling hierop vermelden wij hier dat op er op de website van het 'de kunstkast van Pygmalion')

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 42 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 43 Museum, Centraal Museum en particuliere TENTOONSTELLINGagenda collecties. Met werken van onder meer per februari 2021 George Hendrik Breitner, Isaac Israels, Piet Mondriaan, Leo Gestel, Johan Conrad Greive, Maurits van der Valk, Félicien Op het moment van het opstellen Bobeldijk en Nicolaas van der Waay wordt van deze tentoonstellingsagenda zijn de een beeld geschetst van de economische Nederlandse musea gesloten. De hieronder bedrijvigheid, het uitgaansleven, maar ook opgenomen tentoonstellingsagenda geeft het werk in fabrieken en ateliers, zoals dat weer wat einde januari/begin februari zich in Amsterdam afspeelde in de periode op de websites van de verschillende rond 1900. musea stond vermeld. Uiteraard hangt de toegankelijkheid van de tentoonstellingen Amsterdam - Stedelijk Museum Amsterdam Félix Vallotton, Luiheid (La paresse), 1896 (Van Gogh Museum). volledig af van de corona-ontwikkelingen 020 5732911 / www.stedelijk.nl in de komende weken en maanden, en het Surinaamse School – Schilderkunst daarmee samenhangende overheidsbeleid van Paramaribo tot Amsterdam; ten aanzien van openstelling van de musea. t/m 31 mei. Aan de hand van meer dan 100 Dit voorjaar presenteert het Van Gogh Amsterdam - Stadsarchief kunstwerken van 35 kunstenaars neemt Museum de tentoonstelling Ongekend. 020 2511511 / deze tentoonstelling je mee langs de 10 jaar bijzondere aanwinsten en hun www.amsterdam.nl/stadsarchief Surinaamse schilderkunst van ca. 1910 tot verhalen. Het gaat hier om kunstwerken die Affiche tentoonstelling Surinaamse School. Breitner, Israels en tijdgenoten. midden jaren 1980 en de verhalen die eraan in de afgelopen tien jaar door het museum Amsterdam in aquarel en pastel; 2 ten grondslag liggen; van de verbeelding van zijn verworven. Hieronder bevinden zich maart t/m 30 mei. de eigen geschiedenis, spiritualiteit en het bijvoorbeeld schilderijen van Edvard Munch De tentoonstelling Breitner, Israels en alledaagse leven tot abstracte experimenten de woorden van de (gast)curatoren: (Felix Auerbach, 1906) en van Henri de tijdgenoten. Amsterdam in aquarel en pastel en maatschappelijke veranderingen. In "De tentoonstelling 'Surinaamse School' Toulouse-Lautrec (De clown in de Moulin brengt topstukken heeft de ambitie om tussen verschillende rouge, 1897), een houtsnede van Felix uit eind negentiende generaties Surinaamse kunstenaars de Vallotton (Luiheid, 1896), maar ook een en begin twintigste samenhang en dynamiek te onderzoeken. schilderij van Van Gogh, namelijk Knotwilg eeuw samen in De chronologisch-thematische insteek van (1882). In deze tentoonstelling worden het Stadsarchief de tentoonstelling laat zien dat er geen de ongekende werken getoond met hun Amsterdam. De eigen eenduidige definitie is van 'Surinaamse' verhaal. Dat zijn uiteenlopende verhalen van collectie van het Stads- schilderkunst, maar dat er toch terugkerende de makers en hetgeen zij afbeeldden, maar archief wordt aangevuld genres en onderwerpen zijn". Met werken ook het perspectief van de conservator, met bruiklenen uit van onder meer Nola Hatterman, Armand restaurator en de vroege eigenaar komen onder meer het Baag, Jules Chin A Foeng, Erwin de Vries en aan bod. Rijksmuseum, Stedelijk vele anderen. Museum, Frans Hals Bergen NH - Museum Kranenburgh Amsterdam - Van Gogh Museum 072 5898927 / www.kranenburgh.nl 020 5705200 / www.vangoghmuseum.nl Kunstenaars van Die Brücke; t/m Ongekend. 10 jaar bijzondere 13 juni. Leo Gestel, Café-terras aan aanwinsten en hun verhalen; t/m Met de tentoonstelling Kunstenaars het Rembrandtplein, 1906. 24 mei. van Die Brücke presenteert Museum

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 44 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 45 Kranenburgh werken van zes belangrijke pioniers van het Duitse Expressionisme, de stroming die aan het begin van de twintigste eeuw de Europese kunstwereld wakker schudt: Erich Heckel, Ernst Ludwig Kirchner, Otto Mueller, Emil Nolde, Max Pechstein en Karl Schmidt Rottluff. De kunstenaars van Die Brücke schilderden in een expressionistische beeldtaal die in de eerste decennia van de twintigste eeuw over Europa uitwaaierde, óók naar Bergen. De tentoonstelling is het resultaat van een samenwerkingsproject tussen het Lehmbruck-Museum in Duisburg (Dld) en Museum Kranenburgh (NB: zie ook de rubriek 'Digitale presentaties van enkele Nederlandse musea' in deze Rond 1900)

Borne - Bussemakerhuis Piet Mondriaan, Oostzijdse molen bij avond, circa 1907-1908, Kunstmuseum Den Haag. Emil Nolde, Blonde Frau, 1917. Grafiek. 074 266 9636 / Collectie Lehmbruck-Museum, Duisburg. www.museumbussemakerhuis.nl Het Bussemakerhuis komt uit de Kast; t/m 10 april. Ter gelegenheid van het Textiel Festival Het Hollandse landschap staat op de lijst Tweedelige bruin zijden japon met queu, 1880 (foto Bussemakerhuis). Twente 2021 is er in het Bussemakerhuis in van beschermde gebieden van UNESCO. Borne tot 10 april de tentoonstelling Het Het is dit landschap dat al vele eeuwen Bussemakerhuis komt uit de Kast. Het is voor Nederlandse kunstenaars geïnspireerd het eerst dat het museum haar collectie heeft tot hun artistieke hoogtepunten. historische kleding uit de periode 1780 tot Halverwege de negentiende eeuw vormt 1950 in zijn geheel tentoonstelt. Zo zal o.a. de zich in Den Haag een groep kunstenaars collectie burgerdracht van vooraanstaande die de Haagse School wordt genoemd. Jan families te zien zijn. Met diversiteit aan Hendrik Weissenbruch, Jacob Maris, Jozef stoffen en patronen schetst deze collectie Israëls, Hendrik Willem Mesdag, Anton een bijzonder sfeerbeeld door de tijd heen. Mauve en andere jonge talenten willen hun Zowel de heren als dames bovenkleding landschappen niet langer idealiseren, zoals wordt getoond met hoeden en accessoires. hun leermeesters dat hadden gedaan. Ze Bij de tentoonstelling verschijnt er een kiezen ervoor de natuur realistisch weer publicatie met achtergrondinformatie. te geven en leggen elementen van het landschap vast die door de opkomende Den Haag - Kunstmuseum Den Haag industrialisatie dreigen te verdwijnen, 070 3381111 / www.kunstmuseum.nl zoals molens of trekschuiten. De in de Denkend aan Holland; 27 maart tentoonstelling geëxposeerde werken t/m 29 augustus. vormen een document van die tijd, maar zijn

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 46 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 47 tentoonstellingen in een bijzonder gebouw: Panorama van Scheveningen vormt het hart het prachtige art deco gebouw van de van het Panorama Mesdag jubileumjaar architect H.P. Berlage. Het gebouw is 2021. Hierin wordt het verhaal verteld een ode aan schoonheid: in de intieme van het Panorama van Scheveningen, van kabinetten, prachtige corridors en commissie tot opening. Het maakproces van monumentale hal straalt overal daglicht en dit gigantische schilderij werd door Mesdag ademt het gebouw kwaliteit, schoonheid met militaire precisie voorbereid. Voor het en luxe. Het Kunstmuseum is op zichzelf eerst zal al het voorbereidende materiaal een kunstwerk voor de kunsten. Het is bijeen te zien zijn: foto's, olieverfschetsen, dankzij architect Hendrik Petrus Berlage en schetsboeken en rastertekeningen. Mesdag museumdirecteur Hendrik Enno van Gelder kon deze klus niet alleen klaren. De dat het vooruitstrevende museumgebouw tentoonstelling is daarom tegelijkertijd een werd gerealiseerd. De tentoonstelling neemt eerbetoon aan de vier kunstenaars met de oorspronkelijke ideeën van architect wie hij aan deze opdracht werkte: Sientje en directeur als uitgangspunt en laat aan Mesdag-van Houten, Bernard Blommers, de hand van verhalen, foto's, (ontwerp) George Breitner en Théophile de Bock. Bij tekeningen en bijzonder archiefmateriaal deze tentoonstelling verschijnt de (door Kunstmuseum Den Haag, Centrale Hal. zien hoe ze tot op de dag van vandaag een de VVNK-gesubsidieerde) publicatie De Jacoba van Heemskerck, Oude man, 1906-1907. belangrijke rol spelen in de beleving van schilders van Panorama van Scheveningen, Litho. Collectie Kunstmuseum Den Haag. Kunstmuseum Den Haag. onder redactie van Suzanne Veldink en Laura Prins en uitgegeven door Scriptum tegelijkertijd nog altijd beeldbepalend voor Den Haag - Panorama Mesdag Art Books, Den Haag (NB: zie ook de het typische Hollandse landschap. 070 3106665 / www.panorama-mesdag.nl rubriek 'Digitale presentaties van enkele de Nederlandse grafiek aan het eind van de De schilders van Panorama van Nederlandse musea' in deze Rond 1900) 19de en het begin van de 20ste eeuw. De Den Haag - Kunstmuseum Den Haag Scheveningen: Mesdag, Breitner, grafiek van deze tijdgenoten bevat veelal 070 3381111 / www.kunstmuseum.nl Blommers, De Bock en Mesdag- Den Haag - Escher in het Paleis dezelfde thema's als die van Escher, maar Het gedroomde museum; t/m 20 juni. van Houten; 28 maart t/m 26 070 4277730 / www.escherinhetpaleis.nl vaak met een totaal ander eindresultaat. Het Kunstmuseum te Den Haag september. Geniale grafici: Escher en zijn presenteert haar vaste en tijdelijke De tentoonstelling De schilders van tijdgenoten: t/m 16 mei. Nunspeet - Noord-Veluws Museum M.C. Escher is de meest bekende en 0341 250560 / beroemde graficus van Nederland. Met www.noord-veluws-museum.nl Panorama Mesdag (segment zeezijde). zijn grafiek vol optische illusies neemt hij Fré Drost grafisch beeldkunstenaar; een unieke plek in binnen de nationale én t/m 30 mei. internationale kunstgeschiedenis. Maar hij Freerk Johannes Drost (1907–1987) was niet de enige Nederlandse graficus maakte in de jaren '30 carrière als van belang. De tentoonstelling Geniale reclameontwerper bij grote bedrijven als grafici: Escher en zijn tijdgenoten brengt van Joh. Enschede en Zonen en Unilever. Hij 17 februari t/m 16 mei het werk van 43 ontwierp affiches voor de NS en voor grafici samen met het werk van M.C. Escher. bloembollenkwekers, en kalenders voor Prenten van o.a. Piet Mondriaan, Matthijs bedrijven als Werkspoor. Tijdens de Tweede Maris, Jan Mankes, Isaac Israëls, Jan Toorop, Wereldoorlog en tijdens zijn dienst als Jacoba van Heemskerck, H.N. Werkman en reserveofficier in Nederlands-Oost Indië César Domela bieden een doorsnede van maakte hij vele tekeningen en legde daarbij

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 48 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 49 Otterlo - Kröller-Müller Museum Rotterdam - Chabot museum de rivier de Rotte. De tentoonstelling laat 0318 591241 / www.kmm.nl 010 4363713 / www.chabotmuseum.nl Chabots schilderijen zien van landschappen, De futuristische collectie; 20 maart Het Rotte Land; einddatum van de jaargetijden, wolkenluchten, maar ook t/m 20 juni. tentoonstelling nog niet bekend. werken welke hij schilderde in oorlogstijd, In de verzameling die Helene Kröller- Het Chabot Museum in Rotterdam waaronder het indrukwekkende ´Brand van Müller bijeenbracht, ontbraken werken van ontleent zijn naam aan schilder en Rotterdam´ in 1940 en ´Zomer´('Vrede') in futuristische kunstenaars, wat ze later zeer beeldhouwer Henk Chabot (1894-1949). In 1945. Naast de schilderijen van Chabot zelf betreurde. Om deze lacune in de collectie te de tentoonstelling Het Rotte Land staan in wordt in deze tentoonstelling het werk van vullen, werden in de jaren zeventig werken het oeuvre van de kunstenaar de Rotte en Chabot door drie hedendaagse kunstenaars van Giacomo Balla en Umberto Boccioni het landschap centraal, en toont het Chabot (Florette Dijkstra, Marjolijn van den Assem verworven. Met name de laatste jaren is de Museum een overzicht van de schilderijen en Mai van Oers), vanuit verschillende futuristische collectie sterk uitgebreid. In de die Chabot heeft gemaakt in zijn atelier aan invalshoeken, belicht. presentatie worden de nieuwste aanwinsten van Balla en Jules Schmalzigaug omringd Fré Drost, zelfportret (detail), 1943, Noord-Veluws Museum. door werken van Umberto Boccioni, Gino Severini, Alexander Bogomazov en Vilmos Huszár. De tentoonstelling is een de verschrikkingen vast die hij om zich heen opmaat naar de omvangrijke futurisme- zag gebeuren. In een museumzaal op de tentoonstelling die in het Kröller-Müller eerste verdieping van het Noord-Veluws geplanned staat voor 2023, onder de titel Museum, naar Fré Drost genoemd, wordt Het Futurisme en Europa. tot en met 16 mei een expositie van zijn werk gehouden.

Giacomo Balla, Paravento con linea di velocità (Screen with speedline), 1916-1917.

Henk Chabot, Inundatie, 1944.

Tentoonstellingen uitgebreid beschreven in eerder verschenen uitgaven van Rond 1900 (alle data in verband met Corona maatregelen onder voorbehoud) Amsterdam - Museum Het Schip Letters van de Art Nouveau; t/m 21 maart. 020 6868595 / www.hetschip.nl Bruno Taut. De fantasie voorbij; t/m 31 mei. Amsterdam - Stedelijk Museum 020 573 2911 / www.stedelijk.nl Amsterdam - Allard Pierson Museum Van Thonet tot Dutch Design; t/m 21 maart. 020 525 7300 / www.allardpierson.nl Godinnen van de Art Nouveau; t/m 19 juni.

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 50 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 51 Beverwijk - Museum Kennemerland Katwijk - Katwijks Museum 0251 214507 / www.museumkennemerland.nl 071 4013047 / www.katwijksmuseum.nl De Nieuwe Kunst; t/m 31 juli. De kracht van Katwijk in de schilderkunst; t/m 15 mei. Breda - Stedelijk Museum Breda 076 5299900 / www.stedelijkmuseumbreda.nl Laren - Singer Museum Realisten – Meesterwerken uit Museum 035 5393939 / www.singerlaren.nl Arnhem; t/m 24 mei. Belgische Meesters – Ensor, Delvaux, Magritte; t/m 25 april. Den Haag - Huis van het Boek 070 3462700 / www.huisvanhetboek.nl Roermond - Cuypershuis Met de kwast gemaakt. De kunst van 0475 350102 / www.cuypershuisroermond.nl pochoir; t/m 28 maart. 800 jaar Munsterkerk; t/m 9 mei.

Deurne - Museum De Wieger Rotterdam - Het Nieuwe Instituut 0493 322930 / www.dewieger.nl 010 4419475 / www.hetnieuweinstituut.nl Van Armando tot Zadkine; t/m 16 mei. Atelier Nelly en Theo van Doesburg; t/m 12 juli. Eindhoven - Van Abbemuseum 040 2381000 / www.vanabbemuseum.nl Valkenswaard - Steendrukmuseum Oog in oog met Gustav Klimt - met Bas 040 2049841 / www.steendrukmuseum.nl van Beek; uitgesteld. Alphonse Mucha, Meester van de Art Nouveau; t/m 18 april. Gorssel - MORE 0575 760300 / www.museummore.nl Nieuwe Kaders; t/m 24 mei.

Heerenveen - Museum Belvédère 0513 644999 / www.museumbelvedere.nl Hanny Korevaar - Kunstenares en kosmopoliet; t/m 11 april.

Colofon De Vereniging Vrienden Nieuwe Kunst 1900 (VVNK 1900) is een landelijke vereniging voor iedereen met belangstelling voor Nederlandse schilder- en tekenkunst, beeldhouwkunst, architectuur en toegepaste kunst uit de periode 1880 tot 1940. Voor informatie over de vereniging, de activiteiten en het lidmaatschap: zie www.vvnk.nl Het bestuur bestaat uit: Eddy Engelsman (voorzitter / [email protected]), Kees van der Geer (secretaris / [email protected]), De Zeven Provinciën 1, 2253 XT Voorschoten, Henk Nijhuis (penningmeester), Irene van Geest (evenementencoördinator), Maarten Nubé, Wilma Witteman en Jan de Bruijn. Van het blad Rond 1900 wordt de redactie verzorgd door Christine van Marle ([email protected]) en de vormgeving door Eef de Hilster ([email protected]).

De redactie heeft getracht van de afbeeldingen alle rechthebbenden te achterhalen. Indien iemand desondanks meent rechten te kunnen doen gelden, dan kan hij contact opnemen VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 1 pagina 52 met de redactie.