Tvg Nr 2-09.Indd
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
194 Mark Leon de Vries Pompeï 1956. Een van de eerste gesprekken van Oltmans met Soekarno. V.l.n.r.: de I ndonesische minister van Buitenlandse Zaken Roeslan Abdoelgani, de Amerikaanse adviseur van Soekarno Joe Borkin, Soekarno en Oltmans. Bron: Koninklijke Bibliotheek, archief Willem Oltmans Guest (guest) IP: 170.106.203.74 On: Mon, 04 Oct 2021 01:46:19 195 Eenmansfractie Oltmans Op de barricaden voor de overdracht van Nieuw-Guinea Wouter Meijer De eigenzinnige journalist Willem Oltmans speelde een Toch is Oltmans’ rol in het conflict interes- sant. Hij was een van de weinigen in Nederland zeer opmerkelijke rol in de kwestie Nieuw-Guinea, die in de die zich openlijk verzetten tegen het gevoerde Nieuw-Guinea-beleid. Hij had lak aan de ge- literatuur te weinig aandacht heeft gekregen. Waarom en vestigde orde, hechtte niet aan partijgebonden- heid en legde overal contacten. Die eigenzinnig- op welke manier hield Oltmans zich met het conflict bezig? heid is hem nogal eens kwalijk genomen, maar maakte hem in de kwestie Nieuw-Guinea tot En waarom heeft hij niet meer invloed gehad? een belangwekkende, onberekenbare factor. Hij was voor een snelle overdracht van het eiland aan Indonesië, opereerde vaak tussen de linies en werd vanwege zijn controversiële mening in Inleiding Nederland als een buitenstaander beschouwd. ‘Ik trek me geen flikker aan van wat de Neder- Dit artikel is een impressie van Oltmans’ po- landse kranten schrijven, ik ga altijd zelf kijken’, ging de impasse, waarin de kwestie sinds 1956 zei Willem Oltmans tegen Theo van Gogh in verkeerde, te doorbreken en geeft inzicht in zijn een reeks interviews die Van Gogh in 1997 met beweegredenen en wijze van optreden. Ik maak Oltmans opnam.1 De opmerking is typerend daarvoor gebruik van de over dit onderwerp nog voor de controversiële journalist, die in 2004 niet eerder bestudeerde dagboeken en memoi- op 79-jarige leeftijd overleed. Oltmans was res van Oltmans zelf. Dit artikel is niet bedoeld bepaald geen onopvallende verschijning. De als een volledig verslag van Oltmans’ betrokken- meeste mensen die hem hebben ontmoet, ken- heid bij de kwestie; het is een beschrijving van nen wel een of andere gekke anekdote waarin zijn belangrijkste en meest concrete initiatie- hij een hoofdrol speelde. Minder bekend is dat ven. Daarbij zal vooral naar voren komen dat Oltmans zich in de periode 1956-1962 inten- Oltmans’ grillige persoonlijkheid ertoe leidde sief met de kwestie Nieuw-Guinea heeft bezig- dat hij in de kwestie minder bereikte dan wel- gehouden. Recent zijn over dit onderwerp enige licht mogelijk zou zijn geweest. studies verschenen. Jan Willem Brouwer onder- zocht het optreden van het kabinet-De Quay tijdens het conflict2, Hans van de Wal deed on- Oltmans’ entree derzoek naar de rol van de Nederlandse Her- De kwestie Nieuw-Guinea ontstond feitelijk vormde Kerk3, P.J. Drooglever publiceerde een doordat het eiland in 1949 buiten de officiële omvangrijk standaardwerk over het ontstaan, de ontwikkeling en de beëindiging van de kwes- 1 De interviews verschenen in 2004 op dvd onder de titel De éénmotorige 4 tie Nieuw-Guinea en Dirk Vlasblom schreef mug. een kloeke, verhalende studie over de geschie- 2 Jan Willem Brouwer, ‘De Nieuw-Guineakwestie’, in: Jan Willem Brouwer 5 en Jan Ramakers ed., Regeren zonder rood. Het kabinet-De Quay 1959-1963 denis van het eiland en haar inwoners . In deze (Amsterdam 2007) 149-245. studies wordt Oltmans weliswaar zo nu en dan 3 Hans van de Wal, Een aanvechtbare en onzekere situatie. De Nederlands genoemd, maar hij krijgt over het algemeen wei- Hervormde Kerk en Nieuw-Guinea 1949-1962 (Hilversum 2007). 6 4 P.J. Drooglever, Een daad van vrije keuze. De Papoea’s van westelijk Nieuw- nig aandacht. Begrijpelijk, want op het hoogste Guinea en de grenzen van het zelfbeschikkingsrecht (Amsterdam 2005). niveau van de politieke besluitvorming in Ne- 5 Dirk Vlasblom, Papoea. Een geschiedenis (Amsterdam 2004). 6 Alleen Drooglever besteedt meerdere pagina’s aan Oltmans. Van de derland en Indonesië heeft hij waarschijnlijk Wal en Brouwer noemen hem slechts één respectievelijk twee keer en geen directe invloed gehad. Vlasblom negeert Oltmans zelfs volledig. Guest (guest) Tijdschrift voor Geschiedenis - 122e jaargang, nummer 2, p.IP: 194-207 170.106.203.74 On: Mon, 04 Oct 2021 01:46:19 196 Wouter Meijer soevereiniteitsoverdracht van Nederlands-Indië vrienden van Nederland kon behoren’.8 Daarin aan Indonesië werd gehouden. Al vanaf het be- kwam begin 1956 verandering, tijdens zijn ver- gin was het onduidelijk waarom de Nederland- blijf in Italië als correspondent voor De Telegraaf. se regering koste wat kost aan Nieuw-Guinea In juni van dat jaar bracht Soekarno een staats- wilde vasthouden, terwijl het gebied nooit een bezoek aan dat land. Ondanks zijn twijfels over belangrijke positie binnen de Nederlandse ko- de Indonesische president vond Oltmans het lonie had ingenomen. Economische, strategi- als journalist zijn taak om verslag te doen van sche en morele argumenten werden door elkaar dit bezoek en zijn lezers over Soekarno te in- gebruikt. Ondertussen gingen de Indonesiërs formeren. Het bezoek was immers van belang ervan uit dat Irian-Barat (de Indonesische be- voor Nederland, met het oog op het geschil naming van Nieuw-Guinea) snel zou worden over Nieuw-Guinea. Tot Oltmans’ verbazing overgedragen, zoals in hun ogen was afgespro- echter bleek geen enkele andere Nederlandse ken ten tijde van de soevereiniteitsoverdracht. journalist geïnteresseerd in het staatsbezoek. De mogelijkheid tot het vinden van een snelle Een collega zei hem zelfs: ‘Er is immers geen oplossing van het conflict lijkt achteraf vooral in sprake van, dat wij een letter zullen schrijven de eerste jaren te hebben gelegen, want in de la- over dit bezoek en zeker zullen we alle officiële tere periode, na het mislukken van de Geneefse recepties van Sukarno boycotten.’9 Inderdaad Conferentie in februari 19567, liepen de bespre- deed geen enkele Nederlandse krant verslag van kingen steeds verder vast. De Indonesische pre- Soekarno’s bezoek aan Italië. Toen Oltmans’ sident Soekarno trok na de val van het kabinet- hoofdredacteur Stokvis liet weten dat hij een Burhanuddin Harahap, dat zich sterk maakte ontmoeting kon regelen met de Indonesische voor het bereiken van een overeenkomst met president, kreeg hij een telegram terug met Nederland, steeds meer macht naar zich toe en de heldere tekst: ‘DONT ASK SUKARNO kondigde anti-Nederlandse maatregelen aan. INTERVIEW FOR TELEGRAAF.’10 De Nederlandse regering ergerde zich aan deze O ltmans was met stomheid geslagen, maar trok ‘verharding’ aan Indonesische kant en voegde zich niets aan van het bericht. Hij had een ge- via een grondwetsherziening in 1956 Nieuw- sprek met Soekarno en probeerde zijn verslag Guinea weer toe aan het grondgebied van het daarvan in andere media te publiceren.11 Koninkrijk der Nederlanden. Na zijn ontmoeting met Soekarno in juni In deze periode raakte Oltmans betrokken 1956 veranderde Oltmans’ visie op de Indone- bij het conflict. Hij had van jongs af aan een sische president en de kwestie Nieuw-Guinea bijzondere belangstelling voor Indonesië. Een drastisch. Hij kwam tot de ontdekking dat de deel van zijn familie kwam er vandaan en on- Indonesische president een compleet ander fi- der aanmoediging van zijn ouders had zij zich guur was dan het beeld dat in de Nederlandse al vroeg verdiept in de Indische geschiedenis. pers van hem werd geschetst. Soekarno werd In de vroege jaren vijftig, toen Oltmans na niet vaak afgeschilderd als iemand die met de Jap- afgemaakte studies op Nijenrode en Yale werk panners had gecollaboreerd, die Nederlanders had gevonden als journalist, hield hij zich nog haatte en die alles wat slecht was aan Indonesië niet echt met de kwestie Nieuw-Guinea bezig. symboliseerde.12 Oltmans was dan ook ronduit Hij kon de kolonialistische houding van Ne- verbaasd dat Soekarno hem in het Nederlands derland niet waarderen, maar zette ook vraag- te woord stond en de wens uitsprak ooit nog tekens bij de situatie in Indonesië en de persoon eens een staatsbezoek aan de voormalige ko- van Soekarno. Oltmans dacht, beïnvloed door lonisator te willen brengen. Tijdens latere ge- zijn ouders, dat de president ‘niet bepaald tot de sprekken met Soekarno kwam Oltmans tot de conclusie dat de weigering van Nederland om Nieuw-Guinea af te staan het grootste strui- 7 Zie bijvoorbeeld: Drooglever, Een daad, 222-237. kelblok voor verbetering van betrekkingen was. 8 Willem Oltmans, Memoires 1953-1957 (Baarn 1986) 137. 9 A.H. Luijdjens in een gesprek met Oltmans, zie: ibidem. Voor de Indonesiërs was het niet de vraag of het 10 Koninklijke Bibliotheek (KB) Den Haag, dagboek Willem Oltmans [hierna gebied zou worden overgedragen, maar wan- W.O.], inv. nr. 1956 VII 7 juni. neer, aangezien het een onderdeel was geweest 11 Dat lukte via Agence France Presse. Oltmans zou na zijn eerste ontmoe- ting met Soekarno meereizen door Italië en Duitsland. Daarvan deed hij van Nederlands-Indië. Hoewel Nieuw-Guinea op de valreep alsnog in Nederland verslag, zie: Elseviers Weekblad, 23 en buiten de Ronde Tafel Conferentie van 1949 30 juni 1956. 12 Zie bijvoorbeeld: Arend Lijphart, The trauma of decolonization. The Dutch was gehouden, waren zij van mening dat Ne- and West New Guinea (New Haven 1966) 129-130. derland zich niet aan de gemaakte afspraken Guest (guest) IP: 170.106.203.74Tijdschrift voor Geschiedenis - 122e jaargang, nummer 2, p. 194-207 On: Mon, 04 Oct 2021 01:46:19 Eenmansfractie Oltmans 197 had gehouden. Soekarno benadrukte steeds dat geschrapt ‘omdat de tijd er nog niet rijp voor ‘als Irian is geregeld er geen problemen meer was’.14 Oltmans begreep daar niets van. Voor zijn’.13 Na de ontmoetingen met de Indonesi- hem was eerlijke berichtgeving belangrijker dan sche president zette Oltmans, die zelf nooit in eventuele gevoeligheid van het Nederlandse Nieuw-Guinea was geweest, zich actief in om lezerspubliek.