Biografie Bulletin Voorjaar 2005
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Biografie Bulletin Voorjaar 2005 De popbiografie Rudolf Dekker over het fenomeen van de populaire biografie Maarten Steenmeijer over Golden Earring Dagboek van een biograaf De stripbiografie van Prins Bernhard Arie van der Zwafl over de levensbeschrijvingen van Anton Philips en D.G. van Beuningen aargang 15, nr. 1 Biografie Bulletin Voorjaar 2005 Biografie Bulletin Jaargang 15, nummer 1 Voorjaar 2005 ISSN 0925-7764 Hoofdredacteur: Monica Soeting Rooseveltlaan 207 III 1079 AS Amsterdam m.soetin @xxs4all.nlg Lidmaatschap/abonnementp Personen € 32,-erP jaarl InstellingenInstellin en € 44 ^- per P ljaar Losse nummers € 12-,P)(plus € 2,- - verzendkosten Men kan zich aanmelden als lid van de Werkgroepg P Biografie g door het abonnementsgeldg over te maken 0P postbankrekening P g 4129271 van de Werkgroepg P Biografieg te Den Haag,g^ vermeldingg van `nieuw lid' en opgave van naam en adres. Voor vrageng betreffende losse nummers en lidmaatschapP kunt u contact opnemenP met Koen Hilberdink [email protected]. Het lidmaatschapP wordt automatisch verlengd,g^ tenzij vóór 1 december van de lopendeP jaargangl g g schriftelijkl is opgezegd. Er verschijnen in Pprincipe P drie nummers perP jaar.l Nadere informatie over de Werkgroepg P Biografie,g ^ het Biografieg Bulletin en de door de werkgroepl; P georganiseerdeP activiteiten is te raadplegen o Internet. Het adres is: httP : www.leidenuniv.nlhost mnl biorafie.g Typografie en Pproductie: ^ Macula, BoskoopP Uitgaveg van de Werkgroepg P Biografie g Redactie: Mireille Berman Peter Buwalda Martinl Meijerl Dik van der Meulen Mariëlle Polman (eindredactie) Monica Soetingg (hoofdredactie) Erna Staal Websiteredacteur: Gerard Schulte Noordholt Bestuur Werkgroep Biografie Bulletin: Koen Hilberdink (voorzitter) Herman Lan geveldg (penningmeester)P g Hans Renders (secretaris) Rechthebbenden opP illustratiemateriaal hebben wijlgP geprobeerd te achterhalen. Meent u rechten te hebben opP een afbeeldingg in dit blad, dan kunt u zich wenden tot de redactie. Het copyright van de artikelen berust bij l de afzonderlijkel auteurs. Inhoud De populaire autobiografie Rudolf Dekker Een veranderlijk genre Chaos en precisie Maarten Steenmeijer Over Golden Earring: rock die niet roest Het opengewerkte personage Nico Keuning Uit het dagboek van een biograaf Recensies Zit als gegoten Dik van der Meulen De stripbiografie van Prins Bernhard Alles maken uit het niets Maarten Steenmeijer Leven en werk van Frank Zappa Tweelingblessures Gert Lammerink Biografie van de gebroeders Van de Kerkhof Doelgericht en wispelturig Arie van der Zwan De werken en levens van Anton Philips en D.G. van Beuningen De man die nooit lachte Marco Daane Op zoek naar Willem Elsschot en Alfons De Ridder In zingen minder goed dan in tekenen Bertram Mourits Biografie van de jonge Lucebert Acceptabel en serieus 54 Emanuel Overbeeke Biografie van de componist Johan Wagenaar De werkkamer van de biograaf 58 Peter Buwalda Signalementen 62 Schrijvershuizen 67 Monica Soeting De hut van Heidegger Mededelingen 71 Nederlandstalige biografieën, verschenen in 2004 79 Medewerkers aan dit nummer 85 De populaire autobiografie Een veranderlijk genre Rudolf Dekker In de discussie over biografie en auto- het genre niet van vandaag of gisteren. biografie is de laatste tijd meer aandacht Al in de zeventiende en achttiende eeuw gekomen voor wat in het Engels heet was bijvoorbeeld de criminele biografie popular biography en popular autobio- een bloeiend genre: kleine boekjes, die graphy. Aan dit subgenre zijn in de verkocht werden tijdens de terechtstel- recente Encyclopedia of life writing ling van aansprekende boeven. De auto- diverse artikelen gewijd. Er wordt ook biografieën van als man verklede vrou- wel gesproken van celebrity biography, wen en hun avonturen als matroos of waarbij de auteur of hoofdpersoon soldaat, niet zelden op werkelijke perso- meestal bekend is of soms pas bekend nen gebaseerd, vormden een genre op wordt door zijn of haar biografie. De zichzelf. Hier zien we vroege ghostwri- Werkgroep Biografie organiseerde tien ters aan het werk, zoals in het geval van jaar geleden voor het eerst een symposi- Maria van Antwerpen, een vrouw die um over de populaire biografie. Dat was meermaals als soldaat door het leven toen een marginaal genre; men werd ging en in de gevangenis haar verhaal aangeraden zulke boeken, of boekjes, te vertelde aan een medegevangene, die zoeken bij de `slechtere boeken- en pla- het op schrift stelde. Dat was trouwens tenzaak'. Hoopgevend was dat er toen ook de ontstaansgeschiedenis van de inmiddels twee biografen begonnen reisavonturen van Marco Polo, en mis- waren het leven van Herman Brood vast schien zijn de avonturen van Tijl te leggen. Tegenwoordig wordt het Uilenspiegel er wel een eerste voorbeeld genre veel serieuzer genomen, maar van geweest. marginaal is het nog steeds. Wat vorm en inhoud betreft zijn er Over een preciezere omschrijving van enkele karakteristieken die in beschou- de populaire biografie lopen de menin- wingen over het genre dikwijls terugke- gen uiteen. In elk geval gaat het in de ren: de karakters zijn eendimensionaal regel om iconen van de volks- of massa- en de taal is simpel, dit in tegenstelling cultuur, of om boeken die voor een tot de serieuze biografie. De popbiogra- breed publiek bestemd zijn, de general fie is het domein van de ghostwriter, reader meestal bezit de popbiografie want hier gaat het meestal om verhalen beide kenmerken. Populaire muziek, `verteld aan...', of boeken geschreven toneel, film en tv, sport en natuurlijk `met hulp van...'. De ghostwriter is misdaad zijn goed vertegenwoordigde nodig, meent men, omdat de betreffen- sectoren. de, halfgeletterde popmuzikanten of Hoewel die indruk kan bestaan, dateert filmsterren zelf geen behoorlijke zin op Biografieg Bulletin Voorjaar^ 2005 5 papier krijgen, laat staan een foutloze waard ze te verzamelen en te bewaren. tekst bij een uitgever kunnen inleveren. Wat dat betreft dringt de parallel met de Ook als er in een popbiografie geen criminele biografie zich op. Tot ver in ghostwriter vermeld wordt, hebben er de twintigste eeuw was die slechts een doorgaans naamloze redacteuren aan verzamelobject voor enkele biblioma- gesleuteld. De celebrity biografie is dus nen, wier collecties uiteindelijk aange- een hybride genre. De inhoud draait kocht zijn door onder andere de meestal om sensatie, seks, onthutsende Koninklijke Bibliotheek, toen deze het bekentenissen gecombineerd met op- belang van `volksboeken' begon in te schepperij. De bron is vaak alleen het zien. Tegenwoordig beschouwen histo- verhaal van de hoofdpersoon zelf, en als rici deze boekjes als goudmijnen. Ook het om een autobiografie gaat is die een boekjes over popmuziek krijgen al snel weinig introspectief geheel waarin het een zeldzaamheidswaarde die omge- geheugen niet geproblematiseerd wordt. keerd evenredig is met hun oplagecij- Ten slotte: de populaire biografie is een fers. De meeste werden letterlijk kapot commercieel product. Populaire biogra- gelezen door de fans. fieën komen per definitie in grote aan- Boekhistorisch krijgt het genre nog wei- tallen op de markt en verdwijnen meest- nig aandacht. Wat er in Openbare al even snel, want niets is zo verganke- Bibliotheken te vinden is – met name lijk als roem. De boeken zelf eindigen die in Rotterdam en Haarlem zijn vrij vaak zoals ze begonnen: als pulp. goed voorzien – zou dan ook zorgvul- dig bewaard moeten worden. Gelukkig Pistolen Paul bestaat sinds enkele jaren het Neder- De vraag is natuurlijk: kloppen deze lands Popinstituut, dat over een eigen veronderstellingen? Sommige wel, an- bibliotheek beschikt. Buitenlandse wer- dere niet, zo blijkt bij nadere beschou- ken zijn nog moeilijker te traceren dan wing van autobiografieën op het gebied Nederlandse. Wie alleen al de Penguin van de popmuziek en van de lichte Encyclopedia of popular music door- muziek in het algemeen. neemt, vindt tientallen biografieën ver- Om bij dat laatste te beginnen: dit soort meld, waarvan een groot deel in boeken is niet of nauwelijks in weten- Nederland onvindbaar is. Bing Crosby's schappelijke bibliotheken te vinden. memoires Call me Lucky schijnt de eerste Men vindt het nog niet de moeite popbiografie te zijn geweest die feno- cttt ^ ail!r(jeb^^.tt t t t ^ C hint/^ ^ t c t t 1c rr^t.cv^ ^ >3 c Uitsnede uit het verhaal over het leven van Greetje van Westfalen, die naar Amsterdam trok om daar haar geluk te beproeven. 6 Biografieg Bulletin Voorjaar^ 2005 menale verkoopcijfers haalde. In 1953 Gesprekken met Blonde Greet voor het werd het boek als serial gepubliceerd in taalgebruik in Amsterdam in 1965. Een de Saturday Evening Post, waarvan de ander voorbeeld uit die tijd zijn de oplage in de eerste week tot 4.800.000 memoires van Pistolen Paul, opgetekend exemplaren omhoogschoot. De journa- door Martin van Amerongen. Prachtige list die het verhaal optekende (`as told taal is verder te vinden in Johnny to'), Pete Martin, werd meteen een Jordaans Ze kunnen van me zegen wat beroemdheid. l Dan de inhoud van deze ze willen, opgetekend door Hans boeken. Die kan niet worden afgedaan Wieringa. als eenvormig en simplistisch. In een aantal gevallen is er duidelijk een poging Afrekening en apologie gedaan een literair werk te scheppen, en De titels van dit soort boeken vormen niet zelden met succes. Een vroeg voor- een verhaal op zichzelf. Vaak zijn ze beeld is Woody Guthrie's Bound for varianten op titels van hitsongs, waarvan Glory, het klassieke verhaal van een jeugd de woorden vervolgens een andere bete- in het Zuiden van Amerika, inclusief olie,