Thèse De L. Chambon

Total Page:16

File Type:pdf, Size:1020Kb

Thèse De L. Chambon Le sel de la démocratie L’accès des minorités au pouvoir politique en France et aux Pays-Bas ACADEMISCH PROEFSCHRIFT Ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit van Amsterdam op gezag van de rector magnificus prof. mr. P.F. van der Heijden. Ten overstaan van en door het college voor promoties ingestelde commissie, in het openbaar te verdedigen in de Aula der Universiteit op 21 november 2002, te 12.00 uur door Laurent Pascal Chambon Geboren te Châtenay-Malabry Promotor: prof. dr. J.W. Duyvendak Co-promotor : dr. H. Schijf Amsterdamse School voor Sociaal Wetenschappelijk Onderzoek Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen Universiteit van Amsterdam Remerciements 5 Introduction 7 Chapitre Premier : Introduction à quelques théories de représentation des minorités 13 Chapitre Deux : Marge et universalité en France 33 Chapitre Trois : Du compartimentage au multiculturalisme aux Pays-Bas 55 Chapitre Quatre : Le personnel politique parlementaire minoritaire 89 Chapitre Cinq : L’accès au mariage universel pour les couples de même sexe 111 Chapitre Six : Opportunités politiques pour les musulmans 155 Conclusions 213 Bibliographie 223 Annexes 235 Table des matières 241 Résumés 249 3 Je tiens à remercier… Mon directeur de thèse, Jan-Willem Duyvendak (Verwey-Jonker Instituut, Utrecht), pour sa disponibilité, ses conseils et sa foi en mes capacités ; Mon co-directeur, Bert Schijf (Université d’Amsterdam), pour son bon sens et ses critiques bienveillantes ; L’École d’Amsterdam (Amsterdamse School voor Sociaal Wetenschappelijk Onderzoek) pour les généreuses conditions de travail et le soutien sans faille, en particulier celui de Teun Bijvoet, Anneke Dammers, Annelies Dijkstra, José Komen, Myriam May et Hans Sonneveld; Marie-Christine Kok-Escalle (Université d’Utrecht) pour son dévouement sans faille et son aide depuis tellement d’années ; Christophe de Voogd (Maison Descartes, Amsterdam) pour son érudition ; Kees Waaldijk (Université de Leiden) pour ses connaissances encyclopédiques ; Sydney Smeets (Deuxième Chambre) pour son précieux entregent ; Harald Hendrix (Université d’Utrecht) pour avoir su me remettre sur les rails au bon moment ; Blandine Grosjean (Libération) pour sa gentillesse et sa connaissance du sujet ; Didier Lestrade (Act Up-Paris) pour son aide, mais aussi pour son action ; Johanna Siméant (Université de Lille-2) pour son honnêteté ; Gert Hekma pour son humour ; mes collègues de l’ASSR et du du Laboratorium (IMES / Université d’Amsterdam) ; Rosi Braidotti (Université d’Utrecht) et Joyce Outshoorn (Université de Leiden) ; Ceux avec qui j’ai pu m’entretenir et en particulier ceux qui m’ont beaucoup aidé par leur disponibilité ou leurs corrections : Fouad Alaoui, Nebahat Albayrak, Thanasis Apostolou, André Anckly, Gert Baumann, Jos de Beus, Alain Billon, Patrick Bloche, Daniel Borillo, Dalil Boubakeur, Mohammed Boussouf, Hanifa Cherifi, Oussama Cherribi, Clemens Cornielje, Jacqueline Costa-Lascoux, Sharon Dijksma, Boris Dittrich, Matthias Duyves, Eric Fassin, Meindert Fennema, Jacques Fortier, Caroline Fourest, Franck Frégosi, Dienke Hondius, Farah Karimi, Larbi Kechat, Gilles Kepel, André Krouwel, Daniel Licht, Philippe Mangeot, Rommel Mendès-Leite, Laure Michon, Lucie Nairac, Saskia Noorman-Den Uyl, Evelyne Pisier, Ieme van der Poel, Baukje Prins, Roshan di Puppo, Mohammed Rabbae, Tariq Ramadan, Peter Rehwinkel, Patricia Remak, Usman Santi, Kees Schuyt, Jim Slevin, Lorette Spoelman, Siep Stuurman, Abram de Swaan, Thijl Sunier, Bonno Thoden van Welzen, Rob Tielman, Jean Tillie, Alain Touraine, Owe Uttestad, Odile Verhaar, Hans Vermeulen, Jelle Visser, Ineke van Wetering, Richard Zweigenhaft ; Mira van Kuijeren (Université Erasme de Rotterdam) pour son aide, sa franchise et son amitié ; Bruno Dutriaux pour ses relectures, son service HotLine 24/24 et son amitié ; Laurent Vonach (La Sorbonne) pour son aide et son amitié ; Pierre Cassan pour ses dossiers juridiques et ses idées passionnantes ; Particulièrement ceux sans qui la vie serait moins intéressante : Osman Aşoglu, Leena Avonius, Scott Boswell, Emilie Broudy-Masson, Marion Carrel, Philippe Clermont, Anne Czekalski, Mathieu Debatisse, Laurent David, Cécile Delion & les Delion-Le Sinq, Nienke van der Heide, Virginie Herz, Pierre-Yves Lambert, Bertrand Mbiaffe, Caroline Moens, Jean-Yves Pabst, Liza Padros, Natasha Prévost, Natacha Ress, Mark Schipper, Alexandra & Jean-Paul Schüssler, Tamiyo Shiroya, Vanessa Stil, Aldo de Vita, Selene Weijenberg, Neal Woodcock ; Et, bien sûr, la tribu Chambon (Jean, Janik, Olivier & feu Moumine), ainsi que les Chambon-Marques (Lewis & Jean-Louis). Remerciements 5 6 Introduction Introduction ette recherche a pour objet l’étude de l’accès des minorités au pouvoir politique en France et aux Pays-Bas. L’étude des systèmes politiques est une tâche ardue et C complexe qui ne peut se limiter à une description des structures légales. Se focaliser sur les minorités, c’est-à-dire sur les éléments les plus marginaux des systèmes politiques, peut permettre de comprendre en partie leur mode de fonctionnement, tout en évitant d’avoir à les analyser dans leur ensemble. Les facultés d’ouverture et d’inclusion des systèmes politiques peuvent être donc testées à la marge, grâce à une analyse de la façon dont les minorités sont traitées. DES PARADOXES APPARENTS AUX LOGIQUES INTERNES La réputation des Pays-Bas ou de la France sur la manière dont les identités y sont prises en compte en politique n’est plus à faire : la France représente indéniablement le modèle de la République centralisée, universaliste et jacobine où l’appartenance religieuse, ethnique ou sexuelle n’est pas sensée avoir une incidence sur la manière dont les décisions sont prises, alors que les Pays-Bas, à l’inverse, semblent illustrer à merveille le pragmatisme, la tolérance vis-à-vis des communautés et le rejet de tout dogmatisme politique. D’ailleurs, la manière dont la France, réputée pour son intransigeance vis-à-vis des religions, a pu traiter les jeunes femmes musulmanes qui souhaitent se voiler à l’école ne surprend guère, tout comme l’ouverture d’écoles musulmanes aux Pays-Bas, célébrés pour leur tolérance religieuse : cela colle parfaitement à l’idée qu’on peut se faire des modèles républicains et consociationnels. Par contre, que la France traite avec plus d’égards les catholiques que les musulmans peut sembler surprenant dans la patrie autoproclamée de la laïcité… Par ailleurs, des lois concernant les couples de même sexe ont été votées en France et aux Pays-Bas, entre 1998 et 2001. Paradoxalement, c’est aux Pays-Bas, pourtant réputés pour leur approche communautariste et particulariste1, que le mariage est ouvert de façon universelle à tous les couples, quel que soit leur sexe. A l’inverse, la France, tellement fière de son universalisme, accouche d’un PaCS2 officiellement universaliste, mais qui cache mal le fait qu’il a été institué pour tenir les couples de même sexe à distance du mariage républicain : on est très loin de l’égalité officiellement proclamée entre tous les citoyens. Ce paradoxe apparent, entre une France particulariste malgré son universalisme affiché et des Pays-Bas pragmatiquement universalistes malgré leur réputation particulariste, fait supposer qu’il existe un large fossé entre la théorie et la pratique, surtout lorsqu’il s’agit de certaines minorités. C’est à travers ce paradoxe que nous allons essayer de décrire et comprendre l’accès des minorités au pouvoir politique dans les deux pays, au-delà des modèles politiques et culturels qui sont d’habitude utilisés. Il y a de grandes différences dans la façon dont les minorités accèdent au pouvoir politique en France et aux Pays-Bas. Je vais essayer de vérifier l’hypothèse selon laquelle il existe aux Pays-Bas un plus grand espace politique qu’en France pour les minorités, grâce aux 1 Le particularisme est l’attitude cherchant à préserver les caractéristiques d’un groupe social ou d’une ethnie, et peut donc s’opposer à l’universalisme, qui s’adresse à l’humanité entière sans distinction. 2 Pacte civil de solidarité, voir sa définition et ses modalités techniques, pages 113 et suiv. Introduction 7 techniques et institutions héritées du ‘compartimentage’3 : les règles de négociations consensuelles permettent de passer outre certains blocages, en particulier l’hostilité de la majorité . A l’inverse, il va aussi falloir vérifier l’hypothèse selon laquelle il existe en France de nombreux blocages, aussi bien culturels qu’institutionnels à l’accès des minorités au pouvoir politique, de nature culturelle et technique : interprétation restrictive des règles universalistes et modes de scrutin particuliers. Pour tester la consistance de ces hypothèses, nous allons étudier les systèmes politiques néerlandais et français selon plusieurs angles. Tout d’abord, après des rappels théoriques (chapitre 1) et avoir brièvement décrit les particularités des systèmes politiques français et néerlandais (chapitres 2 et 3) nous allons mesurer l’accès des minorités au pouvoir politique à travers leur présence éventuelle au parlement : quelles minorités y sont présentes et selon quelles modalités ? Nous allons ainsi pouvoir vérifier le côté structurel de nos hypothèses (mode de scrutin et mode de sélection), mais aussi, dans le cas néerlandais uniquement4, l’ouverture culturelle (chapitre 4). Par ailleurs, que les minorités soient ‘présentes’ ou pas au sein des parlements nationaux, il nous faut considérer un accès thématique5 au pouvoir politique, à savoir la faculté d’influencer l’agenda politique. Pour
Recommended publications
  • Laat Een Reactie Achter Je Moet Inloggen Om Te Reageren
    Het einde van de onafhankelijke journalistiek at Klokkenluideronline 25 Mei 2008 om 13:58 @Charles Groenhuijsen: het gaat er niet om of u sympathie heeft voor de denkbeelden van Wilders, maar om het feit dat binnen de media tegen u een dergelijke ‘verdenking’ van gerezen! Laat een reactie achter Je moet inloggen om te reageren. « De definitieve val van Marjon van Royen Project Freestate Laos » Klokkenluideronline maakt gebruik van WordPress en K2 RSS berichten en RSS reacties http://www.klokkenluideronline.nl/artikel/709/afrekening-met-onafhankelijke-journalistiek-begonnen.html (5 of 5) [3/11/2009 1:49:32 AM] Klokkenluideronline › Inloggen Klokkenluideronline Gebruikersnaam: Wachtwoord: Onthoud mij ● Registreren ● Wachtwoord kwijt? ● Terug naar Klokkenluideronline http://www.klokkenluideronline.nl/wp-login.php?redir.../ook-fbjp-rekent-nu-af-met-arthur-van-amerongen.html [3/11/2009 1:49:35 AM] Klokkenluideronline › Inloggen Klokkenluideronline Gebruikersnaam: Wachtwoord: Onthoud mij ● Registreren ● Wachtwoord kwijt? ● Terug naar Klokkenluideronline http://www.klokkenluideronline.nl/wp-login.php?redire...l/744/het-farmaceutisch-complot-6-de-spindoctors.html [3/11/2009 1:49:40 AM] Klokkenluideronline › Inloggen Klokkenluideronline Gebruikersnaam: Wachtwoord: Onthoud mij ● Registreren ● Wachtwoord kwijt? ● Terug naar Klokkenluideronline http://www.klokkenluideronline.nl/wp-login.php?redir.../739/het-farmaceutisch-complot-5-trouw-doet-mee.html [3/11/2009 1:49:45 AM] Klokkenluideronline › Inloggen Klokkenluideronline Gebruikersnaam: Wachtwoord:
    [Show full text]
  • De Liberale Opmars
    ANDRÉ VERMEULEN Boom DE LIBERALE OPMARS André Vermeulen DE LIBERALE OPMARS 65 jaar v v d in de Tweede Kamer Boom Amsterdam De uitgever heeft getracht alle rechthebbenden van de illustraties te ach­ terhalen. Mocht u desondanks menen dat uw rechten niet zijn gehonoreerd, dan kunt u contact opnemen met Uitgeverij Boom. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonde­ ringen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part ofthis book may be reproduced in any way whatsoever without the writtetj permission of the publisher. © 2013 André Vermeulen Omslag: Robin Stam Binnenwerk: Zeno isbn 978 90 895 3264 o nur 680 www. uitgeverij boom .nl INHOUD Vooraf 7 Het begin: 1948-1963 9 2 Groei en bloei: 1963-1982 55 3 Trammelant en terugval: 1982-1990 139 4 De gouden jaren: 1990-2002 209 5 Met vallen en opstaan terug naar de top: 2002-2013 De fractievoorzitters 319 Gesproken bronnen 321 Geraadpleegde literatuur 325 Namenregister 327 VOORAF e meeste mensen vinden politiek saai. De geschiedenis van een politieke partij moet dan wel helemaal slaapverwekkend zijn. Wie de politiek een beetje volgt, weet wel beter. Toch zijn veel boeken die politiek als onderwerp hebben inderdaad saai om te lezen. Uitgangspunt bij het boek dat u nu in handen hebt, was om de geschiedenis van de WD-fractie in de Tweede Kamer zodanig op te schrijven, dat het trekjes van een politieke thriller krijgt.
    [Show full text]
  • Download (1MB)
    L R Liberaal Reveil Liberaal Liberaal Reveil LR 3 Integriteit is het hebben van een ‘‘ moreel karakter waarin diverse deugden zijn ontwikkeld. ,, Patrick Overeem 55 ~ e jaargang, september 2014 (3) jaargang, september 2014 -:::::---·-----:.--,- - r.,.:__-=--_ Oorzaken van misleiding in de wetenschap Integriteit als deugd: een begripsverheldering Liberale voors en tegens van verhoging vermogensbelasting 55e jaargang, september 2014 (3) Liberaal Reveil is een uitgave van de Prof.mr. B.M. TeldersStichting LR INHOUDSOPGAVE COLOFON LR LR Liberaal Reveil is een uitgave van de Prof.mr. B.M. TeldersStichting Column. Niet verschuiven, maar aanpakken Jan Anthonie Bruijn 117 Redactie dr.ir. R.D. Woittiez (voorzitter) Thema: Integriteit mw.drs. F.D. de Beaufort dr. C.F. van den Berg Ten Geleide. Integriteit prof.dr. J.A. Bruijn Marcel Wissenburg 119 drs. H.H.J. Labohm mw. C.A.M. Maas MA (eindredacteur) dr. P.G.C. van Schie Naar een beter integriteitsbegrip. Van deontologie naar deugdethiek prof.dr.ir. T. de Vries Patrick Overeem 124 prof.dr. M.L.J. Wissenburg Redactieadres Corruptie. Schuldigen en systemen Koninginnegracht 55a Michel van Hulten 129 2514 AE Den Haag telefoon: 070-3631948; fax: 070-3631951 e-mail: [email protected] Governance bij woningcorporaties. Naar een nieuw evenwicht website: www.teldersstichting.nl Rudy de Jong 136 Auteursrechten De auteursrechten liggen bij de uitgever. Politieke besluitvorming en de aard van misleidingen in de wetenschap. De vetgedrukte inleidingen bij de artikelen zijn opgesteld door de redactie, Integriteit en de kwaliteit van het toezicht in beide domeinen niet door de auteur(s). Schrijven in Liberaal Reveil geschiedt altijd op persoonlijke titel.
    [Show full text]
  • De Gouden Jaren: 1990-2002
    4. DE GOUDEN JAREN: 1990-2002 et is woensdag 5 september 1990. In alle vroegte verzame­ len Kamervoorzitter Deetman, zijn griffier Willem-Hendrik H de Beaufort en vijf fractievoorzitters zich op Schiphol. Om 8.20 uur vertrekt de vlucht KL 173 naar Moskou. Aan boord Frits Bolkestein, Elco Brinkman, Hans van Mierlo, Thijs Wöltgens, de nieuwe fractievoorzitter van de PvdA, en Ria Beckers van GroenLinks. In het hoge gezelschap reizen ook journalisten mee. Tijdens de vlucht spelen De Beaufort en Jan Warners van het Algemeen Dagblad een partijtje schaak. Warners wint. Bij aankomst op de luchthaven van Moskou komen niet alle koffers van de band. Van Mierlo baalt. Zijn regenjas zit in zijn reisvalies, en het is koud en nat in de Russische hoofdstad, die sinds de komst van Gorbatsjov in de ban is van glasnost en pe­ restrojka. Ook een van de journalisten mist zijn koffer. Persat­ taché Frans Timmermans van de Nederlandse ambassade, die het nog tot minister van Buitenlandse Zaken zal schoppen, weet raad. Hij neemt de onfortuinlijke verslaggever mee naar het onder­ aardse bagageafhandelingscentrum van Sjeremetjevo, de op een na grootste luchthaven in het Sovjetrijk. 'Heb je dollars bij je?' vraagt Timmermans. Ja, dat heeft de journalist. Met roebels kom je in Rusland niet ver. De twee lopen door het onmetelijke vracht- depot met zijn vele duizenden koffers en reistassen, totdat de re­ 209 porter zijn grijze Samsonite ziet staan. De Nederlandse diplomaat spreekt in vloeiend Russisch een rondhangende bagagebediende aan. Voor een vers biljet van 100 dollar mag de koffer mee. Voordat de vijf fractieleiders en de Kamervoorzitter zich gaan oriënteren op de jongste ontwikkelingen in de snel veranderen­ de Sovjet-Unie, legt Deetman de journalisten een zwijgplicht op voor alles wat zij buiten het officiële programma om horen.
    [Show full text]
  • E X P Re S S E 315
    f DOCUMENTATIECENTRUM NEDERLANDSE POLITIEKF 'f PARTIJEN v o t'l 59» ^ J V* ^ 'T- r \ Euro-perikelen CM '%,»</ | ^ H § A's §evo'§ van een aantal berichten over vermeende bezwaren oo Avan onze minister van Financiën Gerrit Zalm met betrekking tot a\ a\ de toetreding van Italië tot de Europese Monetaire Unie (EMU) is deze week in de Tweede Kamer een debat gevoerd over de A J ft, commotie die daarover is ontstaan. Aanleiding waren een artikel in het Duitse weekblad Der 3 Spiegel en een artikel in NRC-Handelsblad dat zelfs melding C rö maakte van een mogelijk aftreden van de minister wanneer de Nederlandse regering de Italiaanse toetreding tot de EMU zou goedkeuren. Minister Zalm heeft deze berichten inmiddels naar het Rijk der Fabelen verwezen. De vraag is waar alle commotie in binnen- en buitenland toch vandaan komt. In Nederland zijn alle partijen het er over eens dat de EMU-criteria strikt moeten worden nageleefd. Wanneer elk land netjes aan de criteria voldoet - zoals de heersende mening in de Europese Unie (EU) lijkt te zijn - is er geen enkele reden tot nervositeit. De kwestie is natuurlijk dat het voldoen aan de EMU-criteria bij een aantal landen nog steeds een groot probleem vormt. In ongeveer 10 lidstaten van de EU is nog sprake van een buitensporig financieringstekort. En hoe is een nauwelijks dalende staatsschuld van 123% BBP (Italië) te rijmen met de verdragvereiste "dat de staatsschuld in bevredigend tempo de 60% moet benaderen?" De 'niets aan de hand'-sfeer die in Europa heerst is daarom een beetje krampachtig. En krampachtige situaties leiden snel tot nervositeit.
    [Show full text]
  • Uva-DARE (Digital Academic Repository)
    UvA-DARE (Digital Academic Repository) Le sel de la démocratie : l'accès des minorités au pouvoir politique en France et aux Pays-Bas Chambon, L.P. Publication date 2002 Link to publication Citation for published version (APA): Chambon, L. P. (2002). Le sel de la démocratie : l'accès des minorités au pouvoir politique en France et aux Pays-Bas. Amsterdamse School voor Sociaal Wetenschappelijk Onderzoek. General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl) Download date:01 Oct 2021 Annexes s Annexee 1: Methodologie Pourr cette recherche, j'ai utilise plusieurs sources, aussi bien primaires que secondares. Pour les chapitress 4, 5 et 6 de nombreuses personnes ont été interviewees, selon la methode de 1'entretien ouvert.. Avec une lettre de recommandation de mon directeur de these, j'ai cherché a obtenir un entretienn avec la plupart des politiciens nationaux minoritaires, que ce soit par leur origine religieuse et ethniquee que leur genre ou leur orientation sexuelle déclarée.
    [Show full text]
  • OSO. Tijdschrift Voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde En Geschiedenis
    OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 26 bron OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 26. Stichting Instituut ter Bevordering van de Surinamistiek, [Nijmegen] 2007 Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/_oso001200701_01/colofon.php Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn. [Nummer 1] Afbeelding omslag De afbeelding op de omslag is de flyer die is gebruikt ter aankondiging van het IBS Colloquium 2006. Vormgeving van de flyer is ontleend aan een enveloppe ten behoeve van eerste dag van uitgifte te Paramaribo, begin jaren zestig. Voor het ontwerp tekende het grafisch en vormgevingsbureau Urban Perception, www.urbanperception.nl. OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 26 6 Van de redactie Oso: Naar nieuwe horizonten Met ingang van dit eerste nummer van de jaargang 2007 krijgt de redactie van dit tijdschrift een andere aanvoerder. Sinds 1992 heeft Wim Hoogbergen de koers van Oso ferm mee bepaald. Al te bescheiden noemde hij zich eindredacteur, terwijl hij in feite vijftien jaar (1992 tot en met 2006) lang de functie van hoofdredacteur vervulde - veel langer dan welke andere hoofdredacteur vóór hem. Hij heeft zijn taak met bijzonder grote inzet vervuld. Bij een zo pluriform en zich almaar uitbreidend gezelschap als dat der Surinamisten is het onmogelijk om de hoofdredactionele taak in de ogen van werkelijk iedereen goed te doen. De hoofdredacteur is nu eenmaal ook de buffer tussen de redactie en de ontevredenen. Maar laat hier gezegd zijn dat dit tijdschrift enorm veel aan Wim Hoogbergen te danken heeft en dat onze erkentelijkheid en respect daarvoor buitengewoon groot zijn.
    [Show full text]