Thaân Taëng Hieàn Theâ Phan Thò Theå Taàn, Ngöôøi Ñaõ Ñoùng Goùp Nhieàu Coâng Söùc Trong Vieäc Thaønh Hình Quyeån Saùch Naøy
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
EEnngglliisshh IIddiioommss Thaønh ngöõ tieáng Anh Traàn Ngoïc Duïng Linguistics, TESOL Translation, Lexicography Tuû Saùch Tinh Hoa Vieät Nam 2013 English Idioms – Thaønh ngöõ tieáng Anh by Traàn Ngoïc Duïng ISBN 0-9755502-4-1 Thaân taëng hieàn theâ Phan Thò Theå Taàn, ngöôøi ñaõ ñoùng goùp nhieàu coâng söùc trong vieäc thaønh hình quyeån saùch naøy. LÔØI GIÔÙI THIEÄU Thaønh ngöõ laø gì? Khi ñoïc moät caâu maø trong ñoù töøng töø rieâng reõ baïn raát quen thuoäc nhöng baïn vaãn khoâng hieåu yù nghóa cuûa noù laø gì, baïn neân nghó ngay raèng ngöôøi ta ñaõ duøng thaønh ngöõ ñeå dieãn taû noù. Chaúng haïn nhö ñoaïn vaên sau ñaây: Sam is a real cool cat. He never blows his stack and hardly ever flies off the handle. What's more, he knows how to get away with things ... Well, of course, he is getting on, too. His hair is pepper and salt, but he knows how to make up for lost time by taking it easy. He gets up early, works out, and turns in early. He takes care of the hot dog stand like a breeze until he gets time off. Sam's got it made; this is it for him. (A Dictionary of American Idioms, Barron’s Educational Series, Inc., (1987:vi) Ñoaïn treân khoâng mang yù nghóa vaên chöông cao sieâu naøo caû, ngöôïc laïi trong thöôøng ñaøm ngöôøi Myõ hay söû duïng loaïi “töø ngöõ laï tai” naøy. Do ñoù neáu hieåu cool (maùt me’û; cat ‘con meøo’; blow ‘thoåi maïnh’; stack laø moät (ñoáng’ (gì ñoù); fly ‘bay’; handle (caùi tay naém’; v chaéc chaén baïn khoâng theå hieåu ñöôïc moät caùch thaáu ñaùo noäi dung nhöõng maãu chuyeän ngöôøi baûn ngöõ noùi vôùi nhau. Vì vaäy—tuyø theo thôøi gian vaø hoaøn caûnh—thaønh ngöõ thöôøng aån döôùi caùc töø ngöõ raát thoâng duïng nhöng yù nghóa cuûa caùc töø naøy muoán dieãn taû khoâng theå tìm thaáy trong caùc töø ñieån loaïi thoâng duïng. Töø ñoaïn vaên treân, chuùng ta coù theå “dòch” laïi nhö sau: Sam is really a calm person. He never loses control of himself; he hardly ever becomes very angry. Furthermore, he knows how to manage his business financially by using a few tricks... Needless to say, he is also getting older. His hair is beginning to turn gray, but he knows how to compensate for wasted time by relaxing. He rises early, exercises, and goes to bed early. He manages his frankfurter stand without visible effort, until it is s.o. else's turn to work there. Sam is successful; he has reached his life's goal. (Sam quaû thaät laø moät ngöôøi traàm tónh. Anh luùc naøo cuõng töø toán vaø khoâng heà bieát giaän ai. Theâm vaøo ñoù, veà phöông dieän taøi chaùnh, anh bieát tieán haønh coâng vieäc baèng nhöõng maùnh lôùi rieâng ... Khoâng caàn phaûi noùi, anh cuõng giaø ñi nhö moïi ngöôøi. Toùc anh moãi ngaøy moät baïc theâm nhöng anh bieát buø ñaép cho thôøi gian ñaõ maát baèng caùch nghæ ngôi. Anh thöùc daäy sôùm, taäp theå duïc, vaø thöôøng ñi nguû sôùm. Anh quaûn trò caùi quaøy baùnh mì xuùc-xích (hot dog) raát coù hieäu quaû nhöng khoâng ai bieát maõi cho ñeán khi sang cho chuû khaùc ngöôøi ta môùi hay. Sam quaû ñaõ thaønh coâng; anh ñaõ ñaït ñöôïc muïc tieâu cuûa ñôøi mình.) Thaønh ngöõ tieáng Anh, ñaëc bieät taïi Hoa kyø, raát phong phuù. Moät phaàn laø do nhu caàu vaø möùc ñoä phaùt trieån taïi Hoa kyø raát nhanh. Trong tieán trình thaønh hình vaø phaùt trieån yù nieäm môùi, thay vì taïo theâm nhöõng töø ngöõ ñeå dieãn ñaït, ngöôøi Myõ du nhaäp hoaëc söû duïng nhöõng töø ngöõ “cuõ” coù saün vôùi nghóa “môùi”. Töông töï, ngöôøi Hoa duøng töø-ngöõ maê shaøng “ñi ngöïa” ñeå noùi yù “nhanh choùng”. Taïi sao coù chuyeän nhö vaäy? Neáu truy nguyeân, chuùng ta thaáy raèng thôøi xöa chöa coù phöông tieän di chuyeån naøo nhanh hôn ñi ngöïa, do ñoù, neáu nghe noùi:“Hurry up! We must go on a horseback. “Nhanh leân! Chuùng ta phaûi ñi baèng ngöïa (môùi nhanh ñöôïc).” Khoâng caùch naøo khaùc hôn, muoán hieåu trieät ñeå, chuùng ta caàn laøm quen vôùi caùch dieãn ñaït ñoù. Töông töï, tieáng Anh coù caâu: Oh, well, the die is cast! [Nghóa ñen: (OÀ thoâi roài, vieân suùc saéc ñaõ ñöôïc ñuùc!’ Nhöng yù cuûa noù khoâng phaûi vaäy. Ñoù laø “Thoâi thì vaùn ñaõ ñoùng thuyeàn!” Hai tieáng Oh, well (cuõng nhö ‘thoâi thì’ cuûa tieáng Vieät) ñeàu mang yù nghóa “ñaønh chaáp nhaän” vaø die is cast töông ñöông vôùi “vaùn ñaõ ñoùng thuyeàn” noùi ñeán moät “söï ñaõ roài”. Xuaát xöù cuûa the die is cast coù töø thôøi Caesar khi oâng vöôït soâng Rubicon, môû maøn cuoäc chieán vôùi Pompey naêm 49 tröôùc coâng nguyeân. Vôùi ngöõ nguyeân cuûa noù töông ñöông vôùi Kinh Kha qua soâng Dòch: “moät ñi khoâng trôû laïi”. Theá nhöng neáu chæ hoïc thuoäc loøng caùc thaønh ngöõ, caùc baïn chöa chaéc ñaõ söû duïng döôïc moät caùch chính xaùc. Toát hôn heát caùc baïn phaûi nghe ngöôøi baûn ngöõ söû duïng moät ñoâi laàn trong ngöõ caûnh naøo ñoù. Chôù neân voäi vaõ duøng lieàn maø phaûi naém vöõng caên baûn ngöõ phaùp vaø meïo luaät vaên phaïm. Sau moät vaøi laàn nghe ngöôøi ta söû duïng vaø naém chaéc ñöôïc caùch duøng, caùc baïn neân duøng thöû. Chaúng haïn nhö khi coù ngöôøi môøi baïn choïn moät moùn gì ñoù. Baïn loay hoay moät hoài laâu vaø choïn ñöôïc moät moùn vöøa yù. Luùc aáy baïn seõ nhuùn vai vaø noùi: Oh, well, the die is cast. Neáu ngöôøi baûn ngöõ nhìn baïn, thoâng caûm vaø hoûi laïi: What do you mean by that? “Baïn noùi vaäy laø coù nghóa gì?” Baïn seõ giaûi thích I have decided to take it. Nhö vaäy baïn ñaõ thaønh coâng trong vieäc aùp duïng “thaønh ngöõ” vaøo sinh hoaït roài! Toùm laïi, duøng thaønh ngöõ khoâng khoù nhöng cuõng khoâng phaûi deã daøng. Vì vaäy caàn phaûi caån thaän naém vöõng yù-nghóa cuûa noù trong ngöõ caûnh söû duïng neáu khoâng baïn seõ laøm cho ngöôøi nghe bò chaïm töï aùi vaø raát deã gaây hieåu nhaàm. Ñeå laøm quen vôùi vieäc söû duïng thaønh ngöõ tieáng Anh, môøi quyù vò duøng quyeån Thaønh ngöõ tieáng Vieät–Vietnamese Idioms ñöôïc trình baøy theo hình thöùc song ngöõ Anh-Vieät, goàm nhöõng thaønh ngöõ thoâng duïng haøng ngaøy do cuøng taùc giaû bieân soaïn. Chuùng toâi hy voïng saùch naøy seõ giuùp laøm giaøu theâm kho taøng töø vöïng vaø naâng cao khaû naêng söû duïng ngoân ngöõ cuûa quyù vò vaø caùc baïn. Chuùng toâi cuõng raát mong nhaän ñöôïc nhöõng goùp yù pheâ bình cuûa quyù vò ñoäc giaû xa gaàn veà nhöõng thieáu soùt hay sai laïc maø chaéc chaén theá naøo cuõng coù ñeå nhöõng laàn taùi baûn veà sau seõ ñöôïc hoaøn haûo hôn. Trần Ngọc Dụng Thaønh ngöõ tieáng Anh CAÙCH DUØNG THAØNH NGÖÕ ANH-MYÕ Hieåu theo YÙ, khoâng hieåu theo LÔØI. Ñaây laø “ñieåm then choát”. Quyeån Thaønh ngöõ Anh-Myõ naøy raát boå ích cho nhöõng ai noùi tieáng Anh laø sinh ngöõ thöù hai, cho sinh vieân-hoïc sinh, vaø cho nhöõng ngöôøi môùi nhaäp cö Hoa kyø. Nhöõng töø ñôn, töø-ngöõ, meänh ñeà ñeán töøng caâu ñeàu mang yù nghóa rieâng bieät, khoâng theå “dòch saùt nghóa” nhö thoâng thöôøng. Khi duøng saùch naøy caùc baïn seõ gaëp nhieàu chöõ raát quen thuoäc. Nhôø ñoù caùc baïn seõ hieåu roõ hôn veà caùc thaønh ngöõ khaùc, chaúng haïn nhö: by return mail, by word of mouth, come to age, fly in the ointment, make s.o.’s blood boil, etc., phaàn coøn laïi laø nhöõng thaønh ngöõ khaù xa laï vôùi nhieàu baïn. Trong khi coá gaéng chuyeån töø tieáng Anh sang tieáng Vieät chuùng toâi luoân tìm caùch tìm “thaønh ngöõ töông ñoàng” nhöng vaãn coá yù trình baøy khía caïnh dò bieät giöõa hai ngoân ngöõ. Do ñoù trong moãi töø muïc quyù vò seõ thaáy caâu saùt nghóa nhaát (ñöôïc duøng laïi ngay trong thí duï ñaàu tieân) vaø nghóa töông ñöông (trong caùc thí duï sau.) Moät soá töø muïc naøo coù nhieàu caùch noùi khaùc nhau, chuùng toâi ñeàu lieät keâ ngay sau ñoù vaø ñöôïc bieåu thò baèng moät gaïch cheùo ( / ). Chaúng haïn nhö bone/crown to pick (lyù do gaây ra tranh chaáp) thì neân nhôù ñoù laø bone to pick hoaëc crown to pick. Hay s.o./something töùc laø s.o. or s.t.. Veà caùc thí duï, thöôøng coù hai caâu cho moãi töø muïc maø ña soá mang daùng daáp caùch nghó cuûa ngöôøi Vieät. Thí duï: One man's meat is another man's poison. coù nghóa noâm na laø “Cuøng moät thöù maø keû thích gaät guø, ngöôøi cheâ giaãy naãy.” Moät soá caâu khaùc cuõng coù nghóa dò bieät vôùi nhöõng saùch ñaõ xuaát baûn tröôùc ñaây. Thí duï: Caâu Don't count your chickens before they are hatched. Thay vì thöôøng thaáy döïa theo caâu tuïc ngöõ Vieät nam laø “Chöa ñoå oâng ngheø chôù ñe haøng toång.” Nay xin ñoåi laïi laø “Ñöøng noùi tröôùc böôùc khoâng rôøi.” thì saùt yù hôn. Töø ngöõ duøng trong saùch Thaønh Ngöõ tieáng Anh TÖØ-NGÖÕ DUØNG TRONG SAÙCH NAØY Nhö caùc loaïi saùch khaùc, Thaønh ngöõ tieáng Anh cuõng duøng nhöõng töø-ngöõ thoâng thöôøng vaø caáu truùc ñôn giaûn.