RUDNICI KULTURE I Z V E Š T a J O Poseti Grupe Eksperata Rudnicima I Lokalnim Zajednicama Isto Čne Srbije (Vrška Čuka, Lubnica, Bogovina, Rtanj, Sokobanja) 21.-23
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
RUDNICI KULTURE I z v e š t a j o poseti grupe eksperata rudnicima i lokalnim zajednicama Isto čne Srbije (Vrška čuka, Lubnica, Bogovina, Rtanj, Sokobanja) 21.-23. marta 2014. godine U okviru projekta "Rudnici kulture" grupa eksperata je od 21. do 23. marta 2014. godine posetila više rudnika, gradova i manjih mesta Isto čne Srbije, sa ciljem da se upozna sa postoje ćom industrijskom baštinom u tim rudnicima, situacijom i potencijalima lokalne zajednice i njihovim željama, planovima i mogu ćnostima preimenovanja te industrijske baštine u nove sadržaje. Projekat Rudnici kulture ima za cilj da zaštiti i revalorizacije industrijskog nasle ña brojnih bivših rudnika u državama bivše Jugoslavije podsticanjem lokalnih zajednica ka ponovnoj upotrebi postoje ćih industrijskih, arhitektonskih i istorijskih resursa i pretvaranje bivših rudnika u samoodrživ kulturna javni kompleksi. U cilju poboljšanja vidljivosti rudarskog nasle ña u regionu, projekat se sastoji od: istraživanja o stanju bivših rudnika, obrazovanje svih društvenih aktera o neophodnosti zaštite rudarskog nasle ña, kao i o raspoloživim sredstvima, modela i strategija, uklju čuju ći i prenos znanja, zagovaranje i medijska kampanja, proizvodnja mobilnih izložbe, dokumentarni film i knjiga. Ekspertsku grupu činili su koordinator projekta Rudnici kulture za Srbiju i direktor Balkankult fondacije intereg Dimitrije Vujadinovi ć, projekt menadžer i novinar Danica Radovi ć, generalni menadžer „Klastera puteva kulture u Srbiji" Manuela Graf, ekonomista kulture Branislav Savić i ekspert za rehabilitaciju kulturne baštine Borislav Šurdi ć. Nakon posete lokalitetima svi članovi ekspertske grupe su saglasni da dalje sara ñuju sa lokalnim vlastima i predstavnicima rudnika, koje su posetili, na regionalnoj promociji i daljim konkretnim aktivnostima u cilju pretvaranja industrijske baštine u nove kulturne, umetni čke i turisti čke sadržaje. Rudnik Vrška Čuka, Rudarsko naselje, Belgijska ku ća, Sama čki hotel, Opština Zaje čar Eksperti su prvog dana boravka, zajedno sa doma ćinima - direktorom Rudnika Vrška Čuka ing Dejanom Ćiri ćem i ing Branislavom Staki ćem posetili Rudnik Vrška Čuka, obišli rudarsko naselje i napuštene i ruinirane rudarske objekte – „belgijsku ku ću“, u kojoj je po četkom 20. veka živeo upravnik Rudnika iz Belgije, zgradu nekadašnje ambulante, bioskopa, Sama čki hotel Rudnika, napuštene stambene i druge objekte. Posle obilaska rudarskih objekata i razgovora sa lokalnim stanovništvom, eksperte je u Skupštini opštine Zaje čar primila pomo ćnik gradona čelnika za turizam Opštine Zaje čar gospo ña Danijela Kalinovi ć, a susretu je prisustvovao i u razgovoru učestvovao i direktor Narodnog muzeja Zaje čara i arheološkog lokaliteta Feliks Romulijana Bora Dimitrijevi ć. U razgovoru je precizirano da je re č o vrednim i objektima i lokalitetima industrijske baštine koji zaslužuje da bude sa čuvan i obnovljen. Da bi se ova obnova ostvarila, potreban je niz aktivnosti koje bi dovele do održive prenamene najvrednijih objekata. Neophodno je napraviti detaljno snimanje postoje ćeg stanja, proceniti ulaganja i mogu ćnosti otvaranja novih sadržaja i njihovog samoodržanja. Predloženo je da ekspertski tim u saradnji sa lokalnim stru čnjacima uradi preliminarnu tehni čku procenu lokaliteta, sa posebnim naglaskom na rehabiltiaciju „belgijske ku će“. Direktor Narodnog muzeja Bora Dimitrijevi ć je posebno istakao da, pored postojanja industrijske baštine i objekata na ovom lokalitetu i u Rudniku Vrška Čuka, postoji i impresivna pri ča koja bi, bez sumnje, u budu ćnosti bila privla čna za posetioce, stru čnjake i turiste razli čitih profila - za sada je predložio dva linka ove pri če - prva je postojanje trase od Rudnika do mesta Radujevac na Dunavu, u dužini od 82 km, gde je nekada bila briketnica uglja, svojevremeno je to bila prva, tzv. "belgijska železni čka pruga" u Srbiji. Tom prugom je sredinom 19. veka putovao i čuveni austrougarski putopisac, arheolog i etnolog, jedan od najve ćih poznavalaca jugoisto čne Evrope Feliks Kanic (ina če kraljevski savetnik i vitez austrijskog Ordena Franje Josifa, nosilac medalje za nauku i umetnosti, srpskog Takovskog i Ordena Svetog Save, član Kraljevske saksonske akademije nauka itd). Drugi link je - nekadašnji vlasnik i investitor radova na Vrškoj Čuki, graditelj mnogih objekata na lokalitetu po četkom 20. veka - bio je to "kraljeubica" Đor ñe Gen čić, kasnije ministar policije. U neposrednoj blizini je čuveni arheološki lokalitet Feliks Romulijana, Gamzigradska banja sa starom hidrocentralom itd. Zaklju čci Dogovoreno je da se u Istorijskom arhivu grada detaljnije istraže sva dokumenta o istorijatu Rudnika Vrška Čuka, njegovim ranijim vlasnicima, stanarima danas napuštenih i ruiniranih objekata i prona ñu zanimljivi detalji i pri če iz tog vremena; da se napravi ta čan pregled slobodnih objekata i u Katastru proveri vlasni čki status istih; da opštinski arhitekti i inženjeri gra ñevinske struke naprave situacioni plan rudarskog naselja, raspored objekata u njemu, markiraju slobodne objekte, opišu njihovo sadašnje stanje i neophodna sredstva za renoviranje i ure ñenje, kao i sredstva neophodna za ure ñenje okoline, prilaznih puteva, parkinga i sl. Najzad, da se ta čno opredele mogu ćnosti i ciljevi prenamene ovih objekata u rudarskom naselju i anketira lokalno stanovništvo o zainteresovanosti za obnovu i prenamenu objekata industrijske baštine. Naglašeno je da bez interesovanja lokalnog stanovništva i lokalne samouprave za obnovu industrijske baštine taj poduhvat ne bi imao smisla ni zna čaja, a istaknuta je i okolnost da se ciljevi njihove obnove moraju postaviti tako da ekonomski budu samoodrživi i ne zavise od subvencija. Pomo ćnik na čelnika za turizam Opštine Zaje čar , Danijela Kalinovi ć je istakla da postoje mladi, obrazovani ljudi koji bi bili zainteresovani da rade i angažuju se u preimenovanim sadržajima objekata industrijske baštine, a opština bi se prihvatila upravljanjem nad Belgijskom ku ćom i Sama čkim domom Rudnika Vrška Čuka ukoliko bi uprava Rudnika Vrška Čuka donela takvu odluku sa formulacijom "javnog interesa". Prisutni eksperti su istakli i drugo rešenje, posebno sa pravnog i namenskog stanovišta, a to je da Rudnik, kao javna ustanova, uz saglasnost sa nadležnim ministarstvom odre ñene objekte registruje kao zadužbine. Time bi se namena tih objekata dugoro čno definisala bez obzira na budu ći ekonomski i pravni status rudnika. U razgovoru je tako ñe pomenuta opcija odnosno ve ć iskazani interes sadašnjeg vlasnika rudnika u Bugarskoj (koji je tako ñe Belgijanac), da investira u obnavljanje „Belgijske ku će“ . S obzirom na svakako znatne troškove takvog obnavljanja kao i druge faktore, tu mogu ćnost ne treba automatski odbaciti. Ona se može realizovati u formi javno privatnog partnerstva, dugoro čnog zakupa, i sl. i uz usaglašavanje interesa svih strana. S obzirom na karakteristike lokacije, bilo bi tako ñe dobro ispitati mogu ćnosti razvoja razli čitih drugih vrsta turizma a ne samo kulturnog (lovni na primer) kao i potencijalnog animiranja za doseljavanje i privremeni (povremeni) boravak ljubitelja „permakulture“. Rudnik Lubnica, Rudnik Bogovina, Bogovinska pe ćina, Rudnik Rtanj i staro rudarsko naselje Rtanj, selo Ilino, Opština Boljevac Drugog dana boravka grupa eksperata posetila je Rudnik Lubnica u istoimenom selu, koji radi još od kraja 19. veka; rudnik je i danas aktivan, od starih objekata industrijske baštine postoji veliki izvozni toranj i više rudarskih stambenih zgrada. U razgovoru sa predstavnicima lokalne zajednice, u Mesnoj kancelariji sela, u kojem su uzeli učeš će i predsednik i potpredsednik Mesne kancelarije, Njegoš Baj četa, izražena je zainteresovanost tamošnjeg stanovništva za neke nove sadržaje kojima bi se oplemenila postoje ća industrijska baština. Rudnik Lubnicu, Rudnik Bogovinu, Bogovinsku pe ćinu i stari Rudnik Rtanj, eksperti su obišli uz pomo ć tehni čkog direktora Rudnika Bogovina Saše Stevanovi ća, kao i uz pomo ć nekadašnjeg predsednika Turisti čke organizacije Boljevca Svetolika Vu čića. Nedaleko od Rudnika mrkog uglja Bogovina, na samo 2 km udaljenosti, u istoimenom selu, nalazi se redak speleološki fenomen Bogovinska pe ćina , kojom danas upravlja JP Srbijašume. Pe ćina je prava riznica kalcitnog blaga, duga je 3,5 km sa više lepih dvorana, za sada je ure ñena i osvetljena u dužini od 1,5 km. Re č je o lokalitetu koji bi se odli čno uklopio u turisti čki i svaki drugi program za posetioce industrijske baštine u Bogovini i Lubnici. Sam Rudnik mrkog uglja Bogovina je u dogledno vreme planiran za zatvaranje, a trenutno se radi na otvaranju površinskog kopa Rudnika u podnožju Rtnja, koji su eksperti tako ñe obišli. Na samom lokalitetu Rudnika Bogovina postoji stara izvozna mašina, zatim niz starih i danas napuštenih i zapuštenih objekata (stara upravna zgrada, staro rudarsko naselje sa više stambenih zgrada, radionice, kova čnica, garaže za lokomotive, renoviran ali zatvoren Dom kulture, stara zgrada sa nekadašnjom bioskopskom salom, višenamenskom pozornicoma i dvoranom, starom kafanom i pekarom, vlasnik ve ćine ovih objekata je Rudnik mrkog uglja Bogovina, deo je u privatnom vlasništvu). Na putu prema starom i zatvorenom Rudniku Rtanj i nekadašnjem Rudarskom naselju Rtanj na istoimenoj planini, eksperti su u podnožju planine posetili i selo Ilino gde su pre više od sto godina, 1902. godine, na teritoriji boljeva čkog sreza prime ćeni izdanci slojeva kamenog uglja. Nekada je selo imalo više od pet stotina stanovnika, a danas tek stotinak, sa više napuštenih ku ća i razli čitih imanja, što