Altinyayla Ilçesi Ve Köyleri
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
BÜTÜN YÖNLERİYLE ALTINYAYLA TARİH VE COĞRAFYASI 1 BÜTÜN YÖNLERİYLE ALTINYAYLA İLÇESİ I-Altınyayla İlçesi Coğrafyası. 1- Altınyayla İlçesi, Coğrafi Konumu 2- Altınyayla İlçesi Doğal Yapısı. 3- Altınyayla İlçesi İdari Yapısı 4- Altınyayla ilçesinin ( 2004 yılı itibariyle) Köyleri ve Mahalleri: 1-Altınyayla İlçesi, Coğrafi Konumu Altınyayla İlçesi Sivas İl Merkezinin Güney Batısında ve Sivas’ a Ulaş İlçesi Üzerinden 80 Km. Şarkışla üzerinden ise 112 Km. uzaklıkta yeni kurulan bir ilçemizdir. İlçenin yüz ölçümü 717 Km2 olup, Denizden yüksekliği 13500 metredir. Altınyayla, Doğusunda Kangal Kuzeydoğusunda Ulaş Batısında Şarkışla, Güneyinde ise Kayseri ( Pınarbaşı) ile çevrilidir. 2- Altınyayla İlçesi Doğal Yapısı. Altınyayla İlçesi, Karatonus Dağlarının eteğinde tonus ovasının üzerinde kurulmuştur. İlçenin en önemli dağı Kara Tonus Dağı dır. Kulmaç Dağları da ilçe sınırları içerisindeki önemli yükseklikleri teşkil etmektedir. İlçenin en önemli ovası kara Tonus Ovasıdır. Tamamının tarıma elverişli olan bu ovanın genişliği 35 Km2 civarındadır. Uzun Yayla da ilçenin önemli diğer yaylasını oluşturur. Ayrıca kara Tonus Dağları eteklerindeki İbicek, İncecik ve Mergesen yaylaları da mevcuttur. Arazinin % 70 ‘ i yayla, % 30 ise dağlıktır. 3- Altınyayla İlçesi İdari Yapısı. Şarkışla’ya bağlı bir bucuk merkezi olan ilçe, l972 yılında Belediye teşkilatının kurulmasıyla birlikte Tonus olan ismi Altınyayla olarak değiştirilmiştir.20 Mayıs l990 tarihinde yapılan bir idari düzenlemeyle de Altınyayla, Şarkışla ilçesinden ayrılarak Sivas’a bağlı bir ilçe haline getirilmiştir. Altınyayla merkez ilçesine bağlı Deliilyas ve Kale olmak üzere iki adet belediyesi bulunmaktadır. Altınyayla ilçesine bağlı köyler ise şunlardır. Başören, Başyayla, Beydiğin, Doğupınar, Gümüşdiğin, Güzeloğlan, Harmandalı, Kızılhüyük, Kürkçüyurt, Mutubey, Paşaköy, Tahyurt ve Yassı pınar ALTINYAYLA İLÇESİ TARİHİ Altınyayla eski bir yerleşim merkezi olmasına rağmen ne zaman ve kimler tarafından kurulduğuna dair kesin bilgiler mevcut değildir. İlçe sınırları içerisinde yer alan Başören Köyünde yapılan arkeolojik kazılar l994 yılından itibaren, Almanya Marburg Üniversitesi adına Prof. Dr. Andreas MÜLLER başkanlığındaki bir ekip tarafından yapılmış ve edinilen bilgiler bulunan höyük ve eski şehir harabeleri buradaki yerleşimin tarihin ilk dönemlerinden itibaren başladığın göstermektedir. Eski adı Tonus olan Altınyayla tarihin ilk çağlarında Anadolu’daki hâkimiyet kuran Mezopotamya- Hitit, Roma ile Bizans imparatorluğuna beşiklik ettiği M.Ö.550 yıllarında Perslerin hâkimiyetine girdiği ve 600 yıl önce Selçuklu ve Osmanlı Devletlerinde de yerleşim yeri olduğu rivayet edilmektedir. Hâkimiyetinin M.Ö.l200 yıllarında Balkanlar üzerinden gelen Frigyalılar tarafından ortadan kaldırılması ile Tonus, Frigoya lığların hâkimiyetine girmiştir. Frigoya nın yıkılması üzerine bu devletin yerine kurulan Lidyalılar devrinde devletin kudretli komutanı Giges Mezopotamya ve İran ticaretini Ege denizine bağlıyabilmek için, yaptırdığı meşhur “Kral Yolu’nun” Tonus’un (Altınyayla) güneyinden geçtiği gezilip incelendiğinde görülen kalıntılardan anlaşılmaktadır. 2 Kral Yolu; Sard-Uşak-Gordion-Ankara-Çorum-Mecitözü-Tokat-Zile-Sivas-Tonus-Malatya- Harput- Dıyarbakır- Ninova-Erbil- Suda yörelerinden geçmektedir. Kale Beldesindeki Toprakkale ve Taşkale kalıntıları Kral Yolunun güvenliğini sağlamak için yapıldığı anlaşılmaktadır. M.Ö.7l0 tarihinde Asur Hükümdarı Sargon’nun Anadolu’ya yaptığı akınlar sonucunda, Altınyayla M.Ö.676 yılına kadar Asur egemenliğine girmiştir. M.Ö.5854’te Medler ve Lidyalılar arasındaki antlaşma gereğince Sivas’ın doğusu Medlerin Altınyayla ve batısı ise Lidyalıların egemenliği altına girdi. Persler M.Ö.550 yılında Med egemenliğine son vererek Sivas çevresindeki yerleşim merkezlerini ele geçirdiler. Daha sonra Makedonya Kralı Büyük İskender M.Ö.334 ve M.Ö.332’de Anadolu’ya iki akın düzenlemiş bu seferler sonucunda Altınyayla’ da Pers egemenliğini ortadan kaldırmıştır. Roma kralı Tiperius M.S.l7 de Sivas’ı ele geçirince Altınyayla Roma yönetimine tabi olarak Eyalet-i Rum’un bir birimi halini almıştır.395’te Roma imparatorluğunun parçalanarak Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrılması nedeniyle Altınyayla’ da Doğu Roma imparatorluğunun yani Bizans imparatorluğunun içerisinde kalmıştır. Altınyayla VII-yüzyılda bir süre Sasani egemenliğine girmiş sonra tekrar Bizans egemenliğine geçmiştir.658 yılından itibaren Altınyayla Emevi ordularının akınlarına uğramıştır. Tarihin başlangıcından, Anadolu’nun ilk büyük devleti, Büyük Hatti Krallığı buralarda kurulmuştur. Proto Hititlerin başkenti Hattuşaş’ tır. Sarissa kenti bugünkü Altınyayla ilçesindeki Kuşaklı ile isimlendirilmektedir. Büyük ihtimalle Kuşaklı- Sarissa Hitit kenti ve çevresinde hüküm süren krallık, Tabal ile birlikte hareket eden 24 krallıktan biriydi. Demir çağına eşitlenen tarihi Sarissa kentinde hüküm süren krallık başta Altınyayla, Şarkışla, Ulaş ve Sivas’ı nüfusu altında tutmaktaydı. Tarihi kaynaklarda belirtildiğine göre; Hitit Krallığı’nın başlıca şehirleri ise Kuşşar, Kaneş, Puruş handa olmak üzere Kapadokya dan kuzeye doğru Harşana (Avrasya), Zelpa gibi şehirleri doğuya doğru ise, Sarissina, Komava, Lahuzatiya, Razama, Hurama, Şamuha büyük ihtimalle Şarkışla ilçesidir.), Sarissa (Altınyayla-Kuşaklı), talavra/Talavra (Sivas), Tepriche (Divriği), Zaraşsina (Zara), Pakhuwa (Kangal), Tilgarimmu (Gürün), Timelkra (Darende), milidiya (Malatya) gibi şehirleri bulunmaktaydı. —GEÇ KALKOLİTİK ÇAGLARDA (Eski Tunç) M.Ö.4000–3000 Geç Kalkoltik çağlarda Kayseri’den Sivas’a kadar sahada hüküm süren Proto Hititlerden Tabal Krallığının hâkimiyeti altında kalıyordu M.Ö.l600’lü yılların başında, Hitit Devletinin zayıflamasıyla otorite boşluğundan faydalanan bölgesel krallıklar, Hitit Devletinden ayrılarak kendi başlarına hareket etmeye başlamışlardı. Ülkenin kuzeyinde yaşayan Gaşkalar ,başkent Hattuşaş’ a kadar gelerek her tarafı yakıp yıkmışlar, yağmalamışlardı. M.Ö.l600-l380 yılları arasında, tüm bu bölgeler Sawalar ve Gaşgalar’ ın işgali altına girmiştir. Asur belgelerinde “Tabal Ülkesi” hakkında verilen bilgilerde, Kayseri bölgesinde Geç Hitit devrine ait birçok kanıtların bulunmasıyla desteklenmiştir. M.Ö.l380 yılında Hitit devletinin başına geçen I.Subbilulima tahta çıkar çıkmaz, Gaşga, Azzi ve lsuvalar tarafından işgal edilen doğu ve güneydoğu bölgesini ülkesine katmak üzere iki sefer düzenledi ve böylece daha önceden elinden çıkmış toprakları tekrar ele geçirdi. M.Ö.l260 yıllarda Asur Kralı Tukiltuninurta tarafından, Kızılırmak vadisine kadar olan tüm bölgelerde hüküm süren bölgesel krallıkları ele geçirdi. Böylece buralarda hüküm sürmekte olan Tabal Krallığı’ da Asurların hâkimiyeti altına geçmiş oldu. Tabal ülkesinin önemli merkezlerinden birisi de Alman Prof. Dr. Andres Müller tarafından ortaya çıkarılan Sarissa/Kuşaklı, kentidir. I994-l997 yılları arasında yapılan arkeolojik kazılarda Kuşaklının bulunduğu bölgenin tarihi konusunda önemli ipuçları vermektedir. Burada bulunan ayrıntılar, buluntular Hattuşaş’ daki mabedlere benzerlik göstermektedir. Hitit başşehri dışındaki Hitit İmparatorluk çağından kalma açığa çıkarılmış ilk belirgin tapınaktır. Yine burada ele geçen buluntular M.Ö. VII. ve M.Ö. VI. yüzyıllara tarihlendirilmektedir. Altınyayla bu tarihlerde demir çağına eşitlenen tarihi Sarissa kentinde hüküm süren Asur saldırılarına karşı Tabal ile hareket eden 24 krallıktan birisi olan, Kuşaklık/Sarissa krallığının nüfusu 3 altında bulunuyordu. Kazı sırasında ikiz boğa ritonun bulunmuş olması, bu bölgenin Asur İmparatorluğunun etkisi altında olduğunu ortaya koymaktadır. —ASUR İMPARATORLUĞU DÖNEMİNDE ALTINYAYLA M.Ö.730 tarihinde Asurlular Doğu Tabal'ı ele geçirerek bu krallığın bağımsızlığına son verdiler. Bu tarihlerde güçlü bir (Mezopotamya’da) devlet olan Asurlular, daha önce olduğu gibi Hititlerin egemen oldukları bölgesel krallıkları bu dönemde tekrar ele geçirerek, bu bölgede hüküm sürmeye başlamışlardır. Bölgede hüküm süren küçük krallıklar, zaman, zaman, Asurluların hâkimiyetinden çıkmaya çalışmışlarsa da, Asur İmparatorluğu’nun etkisinden hiçbir zaman kendilerini kurtaramamışlardır. Bu dönemden itibaren de Asurlara bağlı birer müstakil krallık olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. Tabal krallığı ‘da bu küçük krallıklardan biridir. Sivas ve havalisi, dolayısıyla Altınyayla (M.Ö.850–804) yıllarında bağlı bulunduğu Tabal Krallığı ile birlikte Asur İmparatorluğu’nun hâkimiyeti altına girmiştir. —URARTULAR ZAMANINDA (M.Ö.804–743) ALTINYAYLA Urartu kralları Malatya’dan Kayseri ve Sivas’a kadar olan sahaları ele geçirerek bölgedeki krallıkları haraca bağlamışlardır. Tüm bu bölgeler, M.Ö.807-804’ten M.Ö.743 yılına kadar, Urartuların egemenliği altında kalmıştır. Urartu krallığına ait bir Kitabede Sivas ve havalisinin M.Ö.804–743 yılları arasında bağlı bulunduğu Tabal krallığı ile birlikte Urartuların egemenliğine Girmiştir. —FRYGLER/MUŞKİLER ZAMANINDA (M.Ö.695–675) ALTINYAYLA Frigler, Hitit ülkesine, özellikle Sivas’ın güney ve doğu bölgelerine saldırarak büyük gruplar halinde bu bölgelere yerleşerek güney Kapadokya’ya egemen olmuşlardır. Frig devleti, Büyük Hatti devletinin yıkılmasından sonra kurulmuştur. Frigler, M.Ö.695 yılında Kayseri’den Malatya’ya kadar olan tüm sahayı, kısa bir sürede egemenlikleri altına aldıklarında, Sivas ve havalisinde bu akınlarla birlikte Friglerin eline Geçmiştir.(695-M.Ö.675 arası) —KİMMER/İSKİT/SAKA TÜRKLERİ ZAMANINDA (M.Ö.675-6l2)ALTINYAYLA Asurluların yıkılmasıyla beraber Kafkaslardan gelen yeni göçler nedeniyle Anadolu yarımadası Kafkaslardan gelen Kimmer-İskit Türklerinin işgaline uğramıştır.