Kultura Fizyczna 12 01-93
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana D áugosza w Cz Ċstochowie Kultura Fizyczna 2013, t. XII, nr 1 Eligiusz MA àOLEPSZY * Teresa DROZDEK-MA àOLEPSZA ** Z dziejów ruchu sportowego na ĝląsku w latach 1945–1989 Streszczenie Praca stanowi przyczynek do dziejów ruchu sportowego na ĝląsku w okresie Polskiej Rze- czypospolitej Ludowej. W latach 1945–1989 nast ąpi á wzrost poziomu sportu na ĝląsku. Organi- zowano i tworzono struktury polskich zwi ązków sportowych na Górnym ĝląsku, ĝląsku Opolskim i Dolnym ĝląsku. Sportowcy ze ĝląska odnosili sukcesy nie tylko na polu ogólnopolskim. Zdoby- wali medale na Igrzyskach Olimpijskich, mistrzostwach Ğwiata, mistrzostwach Europy. W Ğród dyscyplin sportowych, w których odnosili sukcesy, nale Īy wymieni ü: boks, gimnastyka, gry spor- towe, kolarstwo, lekkoatletyka, podnoszenie ci ĊĪ arów, sport ĪuĪlowy, szermierka, tenis sto áowy, zapasy. Do najbardziej zas áuĪonych klubów sportowych m.in. nale Īy zaliczy ü: AZS Wroc áaw, GKS Katowice, „Górnik” Zabrze, „Gwardia” Wroc áaw, LKS Ziemia Opolska, „Odra” Opole, „Piast” Gliwice, „Ruch” Chorzów, WKS „ ĝląsk” Wroc áaw. Sáowa kluczowe: ĝląsk, ruch sportowy, lata 1945–1989 Wst Ċp Celem pracy jest przedstawienie ruchu sportowego na ĝląsku w latach 1945– 1989. Cezura pocz ątkowa – 1945 r. – wi ąĪ e si Ċ z zako Ĕczeniem II wojny Ğwiatowej; cezura ko Ĕcowa – 1989 r. – wi ąĪ e si Ċ z zako Ĕczeniem „epoki socjalizmu w Polsce” i pocz ątkiem okresu transformacji ustrojowej. W zakresie terytorialnym praca obej- muje teren ĝląska (obszar Górnego ĝląska, ĝląska Opolskiego i Dolnego ĝląska). Niniejszy materia á jest prac ą przegl ądow ą. Warto zwróci ü uwag Ċ, i Ī stan bada Ĕ obejmuje m.in. syntetyczne publikacje autorstwa E. Ma áolepszego 1. * Dr hab. prof. AJD, Instytut Kultury Fizycznej i Turystyki, Akademia im. Jana D áugosza w Cz Ċ- stochowie. ** Dr, Instytut Kultury Fizycznej i Turystyki, Akademia im. Jana D áugosza w Cz Ċstochowie. 1 E. Ma áolepszy, Sport wyczynowy , [w:] M. Ponczek, K.H. Schodrok (red.), Z dziejów kultury fi- zycznej na ĝląsku. Rozwój kultury fizycznej na ĝląsku w latach 1919–1989 , Katowice 2009, 94 Eligiusz MA àOLEPSZY, Teresa DROZDEK-MA àOLEPSZA Metody i hipotezy badawcze W ramach przygotowania pracy wykorzystano nast Ċpuj ące metody badaw- cze: analiza Ĩróde á historycznych, metoda syntezy, metoda porównawcza. Po- stawiono nast Ċpuj ące problemy (pytania) badawcze: 1. Czy w okresie lat 1945–1989 nast ąpi á rozwój poziomu sportowego sportow- ców na ĝląsku? 2. Jaka by áa skala osi ągni Ċü sportowców ze ĝląska na arenie ogólnopolskiej i mi Ċdzynarodowej? Dyskusja Po wyzwoleniu, na ĝląsku zacz Ċá y si Ċ tworzy ü zr Ċby organizacyjne sportu. Powstawa áy okr Ċgowe zwi ązki sportowe, m.in. w dniu 25 marca 1945 r. w Ka- towicach odby áo si Ċ walne zebranie delegatów ĝląskiego Okr Ċgowego Zwi ązku Pi áki No Īnej ( ĝląski OZPN); w marcu 1945 r. podj ąá dzia áalno Ğü ĝląski Okr Ċ- gowy Zwi ązek Lekkoatletyki ( ĝląski OZLA), 6 lutego 1946 r. zosta á za áoĪony OZLA we Wroc áawiu; 21 pa Ĩdziernika 1945 r. zosta á reaktywowany ĝląski Okr Ċgowy Zwi ązek Szermierczy ( ĝląski OZS) w Katowicach, w maju 1948 r. utworzono we Wroc áawiu Zachodni OZS; w 1945 r. powsta á ĝląski Okr Ċgowy Zwi ązek P áywacki, w 1946 r. powo áano podokr Ċg dolno Ğląski; wznowi á dzia áal- no Ğü ĝląski Okr Ċgowy Zwi ązek Tenisa Sto áowego ( ĝląski OZTS) w Katowi- cach, do 1948 r. utworzono OZTS we Wroc áawiu; w marcu 1947 r. zosta á za áo- Īony Polski Zwi ązek Gimnastyczny, w sk áad którego wesz áy kluby ze ĝląska i innych regionów – m.in. w 1948 r. utworzono Okr Ċgowy Zwi ązek Gimna- styczny (OZG) w Katowicach; dzia áacze ĝląskiego Zwi ązku Atletycznego uczestniczyli w maju 1946 r. w zje Ĩdzie delegatów Polskiego Zwi ązku Atletycz- nego (PZA) 2. Okr Ċgowe zwi ązki sportowe z siedzib ą w Katowicach obejmowa áy s. 325–342; E. Ma áolepszy, Leistungssport , [w:] T. Jurek, K.H. Schodrok (red.), Geschichte des Turnens und Sports in Schlesien 1812–1989 , Weimar 2012, s. 422–444. 2 H. Rechowicz, Dzieje sportu w województwie Ğląsko-d ąbrowskim (1945–1950 ), Katowice 1999, s. 96; tego Ī, Zarys dziejów sportu na Opolszczy Ĩnie w latach 1945 –1949, [w:] H. Re- chowicz (red.), Z najnowszych dziejów kultury fizycznej i turystyki, Katowice 1994, s. 47; I. Krzewi Ĕski, Lekkoatletyka polska w latach 1945 –1968, [w:] B. Woltmann (red.), Lekkoatle- tyka w Polsce 1919 –1994, Warszawa 1994, s. 64–65; M. àuczak, Szermierka w Polsce w latach 1945–1989, Pozna Ĕ 2002, s. 68; J. Gaj, Wychowanie fizyczne i sport w Polsce Ludowej , War- szawa – Pozna Ĕ 1987, s. 181; G. Bielec, Jerzy Dziuba na tle rozwoju polskiej gimnastyki spor- towej po II wojnie Ğwiatowej , [w:] L. Nowak (red.), Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce , t. 7, Gorzów Wlkp. 2006, s. 474; P. Godlewski, Polski Zwi ązek Zapa Ğniczy 1922 – 2004, Gorzów Wlkp. 2004, s. 67; R. Kulczycki, Tenis sto áowy w Polsce 1919 –1989, Gorzów Wlkp. 1998, s. 73; M. Tuliszka, 80 lat Polskiego Zwi ązku P áywackiego , Warszawa 2002, s. 25. Z dziejów ruchu sportowego na ĝląsku… 95 zazwyczaj obszar województwa Ğląsko-d ąbrowskiego, za Ğ z siedzib ą we Wro- cáawiu – teren województwa dolno Ğląskiego. W czerwcu 1950 r. zosta áy dokonane zmiany w podziale administracyjnym Polski. Utworzone zosta áo województwo opolskie 3. Struktury okr Ċgowych zwi ązków sportowych powstawa áy w nowym województwie, m.in. w 1957 r., wed áug B. Królikowskiej, „z 24 dotychczas istniej ących przy Wojewódzkim Komitecie Kultury Fizycznej sekcji spo áecznych, 6 samodzielnych zwi ązków sportowych posiada áo ju Ī w áasne zarz ądy okr Ċgowe (pi áka no Īna, pi áka r Ċczna, boks, lekkoatletyka, tenis sto áowy), nast Ċpnych 6 przygotowywa áo si Ċ do takiego usamodzielnienia, a agendy 12 pozosta áych – charakteryzuj ących si Ċ niestety niewielk ą aktywno Ğci ą i inicjatyw ą w zakresie przekszta ácania si Ċ w samodziel- ne w áadze okr Ċgowe – mia áy by ü przej Ċte przez s ąsiednie województwa” 4. Doty- czy áo to m.in. nast Ċpuj ących dyscyplin: gimnastyki, hokeja na lodzie, áucznic- twa, narciarstwa, szermierki. W dniu 16 grudnia 1956 r. powsta á Opolski OZPN; w styczniu 1957 r. – Opolski OZTS; 10 marca 1957 r. – Opolski Okr Ċgowy Zwi ązek Kolarski (Opolski OZK); w listopadzie 1957 r. – Opolski OZLA 5. W 1965 r. utworzono Opolski OZS (po oddzieleniu si Ċ klubów z woj. opolskie- go od okr Ċgu dolno Ğląskiego) 6. W dniu 28 maja 1975 r. Sejm PRL podj ąá uchwa áĊ o wprowadzeniu dwu- stopniowego podzia áu administracyjnego Polski. W miejsce dotychczasowych 17 województw powsta áo 49 7. Nowy podzia á administracyjny spowodowa á zmiany w strukturze organizacyjnej polskiego sportu. Tworzono okr Ċgowe zwi ązki sportowe na obszarze nowo powsta áych województw, m.in. w woje- wództwach: jeleniogórskim, legnickim i wa ábrzyskim 8. Sportowcy ze ĝląska uczestniczyli w mistrzostwach Polski w akrobatyce sportowej. Z áote medale wywalczyli: w üwiczeniach indywidualnych m ĊĪ czyzn – Zdzis áaw Gregorski („Zryw” Katowice); w konkurencji dwójki m ĊĪ czyzn – P. Biegaj, A. Kroczek; E. Andrzejak, P. Biegaj; J. Iliopulis, H. Krekora; D. An- drzejak, P. Biegaj; E. Góralewski, E. Szcz Ċsny; P. Biegaj, P. Matu áa (wymienie- ni zawodnicy reprezentowali kluby sportowe: „Victoria” Jawor, LZS Jawor, „Polonia” ĝwidnica); w konkurencji dwójki mieszane – K. Szyma Ĕska, H. Kre- kora („Polonia” ĝwidnica); w konkurencji skoki na Ğcie Īce kobiet (IFSA) – B. Eustachiewicz, E. Bia áek, K. Duszy Ĕska (zawodniczki Akademickiego 3 Wielka historia Polski 1945 –1956, t. 14, Kraków 2001, s. 151. W latach 1945–1950 obszar ĝlą- ska w podziale administracyjnym obejmowa áy województwa dolno Ğląskie i Ğląsko-d ąbrowskie. Obszar województwa opolskiego wydzielono z województwa Ğląsko-d ąbrowskiego. 4 B. Królikowska, Organizacje sportowe w Opolu w latach 1945 –1981 (praca doktorska), Opole 2002, s. 48-49; H. Rechowicz, Zarys dziejów sportu na Opolszczy Ĩnie …, s. 61. 5 B. Królikowska, dz. cyt., s. 49. 6 M. àuczak, dz. cyt., s.71. 7 Wielka historia Polski po 1956 r ., t. 15, Kraków 2001, s. 132. 8 I. Krzewi Ĕski, dz. cyt., s.110. 96 Eligiusz MA àOLEPSZY, Teresa DROZDEK-MA àOLEPSZA Zwi ązku Sportowego – AZS AWF Katowice, „Gwardii” Katowice); w konku- rencji skoki na Ğcie Īce m ĊĪ czyzn (IFSA) – A. Kucharczyk, J. ĝliwa, S. Wygas, A. Garstka, A. Gudzio, K. Wilusz (reprezentanci AZS AWF Katowice, „Czar- nych” Wroc áaw, „Gwardii” Katowice, „Polonii” ĝwidnica, „Sparty” Katowice, „Zrywu Katowice); w konkurencji skoki na Ğcie Īce FIT (kobiet) – A. Hartel (AZS AWF Katowice); w konkurencji skoki na Ğcie Īce FIT (m ĊĪ czyzn) – K. Wilusz; w konkurencji skoki na trampolinie kobiet – T. Tymowicz („Czarni” Wroc áaw), H. Wi ącek („Victoria” Jawor); w konkurencji skoki na trampolinie mĊĪ czyzn – S. Kroczak (LZS Jawor), J. ĝliwa („Czarni” Wroc áaw), J. Pilch („Victoria” Jawor); w konkurencji trampolina, skoki synchroniczne kobiet – M. Kroczak, Z. Tokarska; Z. Tokarska, H. Wi ącek; H. Wi ącek, M. Wro Ĕska; Elwira Wi Ğniowska, Ewelina Wi Ğniowska (zawodniczki „Aurum” Z áotoryja, AZS Pozna Ĕ, „Victorii” Jawor); w konkurencji trampolina, skoki synchroniczne mĊĪ czyzn – D. Andrzejczak, J. Pilch („Victoria” Jawor), M. àyczak, Z. Pe áka („Ku Ĩnia” Jawor), W. Banek, Z. Pe áka („Stal” Rzeszów, „Ku Ĩnia” Jawor) 9. W konkurencji trójki kobiet mistrzostwo Polski zdoby á zespó á LZS Orzesze; w konkurencji czwórki m ĊĪ czyzn – LZS Jawor, „Victoria” Jawor, „Górnik” Z áo- toryja, „Budowlani” Wroc áaw. Do czo áowych klubów, które posiada áy siln ą sekcj Ċ gimnastyki sportowej na ĝląsku, nale Īy zaliczy ü: „Budowlani” Mys áowice, „Górnik” Radlin, „Gwardia” Katowice, „Jedno Ğü ” Micha ákowice, „Pogo Ĕ” Nowy Bytom, „Spójnia” Katowi- ce, KS „Zgoda” ĝwi Ċtoch áowice 10 . W Igrzyskach Olimpijskich (w latach 1952– 1980) brali udzia á m.in.: Gerda Bry áka, Brygida Dziuba-Balska, Barbara Eusta- chiewicz-Kowal, Pawe á Gaca, Dorota Horzonek-Jokiel, Anita Jokiel, Jerzy Jo- kiel, Natalia Kot-Wala, Jerzy Kru Īa, Miko áaj Kubica, Wilhelm Kubica, Sylwe- ster Kubica, Dorota Miller-Anio á, Eryka Mondry-Kost, Gizela Niedurny- Zygad áo, Marian Pieczka, Szymon Sobala, Stefania ĝwierzy-Moro Ĕ11 .