PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana D áugosza w Cz Ċstochowie Kultura Fizyczna 2013, t. XII, nr 1

Eligiusz MA àOLEPSZY * Teresa DROZDEK-MA àOLEPSZA **

Z dziejów ruchu sportowego na ĝląsku w latach 1945–1989

Streszczenie

Praca stanowi przyczynek do dziejów ruchu sportowego na ĝląsku w okresie Polskiej Rze- czypospolitej Ludowej. W latach 1945–1989 nast ąpi á wzrost poziomu sportu na ĝląsku. Organi- zowano i tworzono struktury polskich zwi ązków sportowych na Górnym ĝląsku, ĝląsku Opolskim i Dolnym ĝląsku. Sportowcy ze ĝląska odnosili sukcesy nie tylko na polu ogólnopolskim. Zdoby- wali medale na Igrzyskach Olimpijskich, mistrzostwach Ğwiata, mistrzostwach Europy. W Ğród dyscyplin sportowych, w których odnosili sukcesy, nale Īy wymieni ü: boks, gimnastyka, gry spor- towe, kolarstwo, lekkoatletyka, podnoszenie ci ĊĪ arów, sport ĪuĪlowy, szermierka, tenis sto áowy, zapasy. Do najbardziej zas áuĪonych klubów sportowych m.in. nale Īy zaliczy ü: AZS Wroc áaw, GKS Katowice, „Górnik” Zabrze, „Gwardia” Wroc áaw, LKS Ziemia Opolska, „Odra” Opole, „Piast” Gliwice, „Ruch” Chorzów, WKS „ ĝląsk” Wroc áaw. Sáowa kluczowe: ĝląsk, ruch sportowy, lata 1945–1989

Wst Ċp

Celem pracy jest przedstawienie ruchu sportowego na ĝląsku w latach 1945– 1989. Cezura pocz ątkowa – 1945 r. – wi ąĪ e si Ċ z zako Ĕczeniem II wojny Ğwiatowej; cezura ko Ĕcowa – 1989 r. – wi ąĪ e si Ċ z zako Ĕczeniem „epoki socjalizmu w Polsce” i pocz ątkiem okresu transformacji ustrojowej. W zakresie terytorialnym praca obej- muje teren ĝląska (obszar Górnego ĝląska, ĝląska Opolskiego i Dolnego ĝląska). Niniejszy materia á jest prac ą przegl ądow ą. Warto zwróci ü uwag Ċ, i Ī stan bada Ĕ obejmuje m.in. syntetyczne publikacje autorstwa E. Ma áolepszego 1.

* Dr hab. prof. AJD, Instytut Kultury Fizycznej i Turystyki, Akademia im. Jana D áugosza w Cz Ċ- stochowie. ** Dr, Instytut Kultury Fizycznej i Turystyki, Akademia im. Jana D áugosza w Cz Ċstochowie. 1 E. Ma áolepszy, Sport wyczynowy , [w:] M. Ponczek, K.H. Schodrok (red.), Z dziejów kultury fi- zycznej na ĝląsku. Rozwój kultury fizycznej na ĝląsku w latach 1919–1989 , Katowice 2009, 94 Eligiusz MA àOLEPSZY, Teresa DROZDEK-MA àOLEPSZA

Metody i hipotezy badawcze

W ramach przygotowania pracy wykorzystano nast Ċpuj ące metody badaw- cze: analiza Ĩróde á historycznych, metoda syntezy, metoda porównawcza. Po- stawiono nast Ċpuj ące problemy (pytania) badawcze: 1. Czy w okresie lat 1945–1989 nast ąpi á rozwój poziomu sportowego sportow- ców na ĝląsku? 2. Jaka by áa skala osi ągni Ċü sportowców ze ĝląska na arenie ogólnopolskiej i mi Ċdzynarodowej?

Dyskusja

Po wyzwoleniu, na ĝląsku zacz Ċá y si Ċ tworzy ü zr Ċby organizacyjne sportu. Powstawa áy okr Ċgowe zwi ązki sportowe, m.in. w dniu 25 marca 1945 r. w Ka- towicach odby áo si Ċ walne zebranie delegatów ĝląskiego Okr Ċgowego Zwi ązku Pi áki No Īnej ( ĝląski OZPN); w marcu 1945 r. podj ąá dzia áalno Ğü ĝląski Okr Ċ- gowy Zwi ązek Lekkoatletyki ( ĝląski OZLA), 6 lutego 1946 r. zosta á za áoĪony OZLA we Wroc áawiu; 21 pa Ĩdziernika 1945 r. zosta á reaktywowany ĝląski Okr Ċgowy Zwi ązek Szermierczy ( ĝląski OZS) w Katowicach, w maju 1948 r. utworzono we Wroc áawiu Zachodni OZS; w 1945 r. powsta á ĝląski Okr Ċgowy Zwi ązek P áywacki, w 1946 r. powo áano podokr Ċg dolno Ğląski; wznowi á dzia áal- no Ğü ĝląski Okr Ċgowy Zwi ązek Tenisa Sto áowego ( ĝląski OZTS) w Katowi- cach, do 1948 r. utworzono OZTS we Wroc áawiu; w marcu 1947 r. zosta á za áo- Īony Polski Zwi ązek Gimnastyczny, w sk áad którego wesz áy kluby ze ĝląska i innych regionów – m.in. w 1948 r. utworzono Okr Ċgowy Zwi ązek Gimna- styczny (OZG) w Katowicach; dzia áacze ĝląskiego Zwi ązku Atletycznego uczestniczyli w maju 1946 r. w zje Ĩdzie delegatów Polskiego Zwi ązku Atletycz- nego (PZA) 2. Okr Ċgowe zwi ązki sportowe z siedzib ą w Katowicach obejmowa áy

s. 325–342; E. Ma áolepszy, Leistungssport , [w:] T. Jurek, K.H. Schodrok (red.), Geschichte des Turnens und Sports in Schlesien 1812–1989 , Weimar 2012, s. 422–444. 2 H. Rechowicz, Dzieje sportu w województwie Ğląsko-d ąbrowskim (1945–1950 ), Katowice 1999, s. 96; tego Ī, Zarys dziejów sportu na Opolszczy Ĩnie w latach 1945 –1949, [w:] H. Re- chowicz (red.), Z najnowszych dziejów kultury fizycznej i turystyki, Katowice 1994, s. 47; I. Krzewi Ĕski, Lekkoatletyka polska w latach 1945 –1968, [w:] B. Woltmann (red.), Lekkoatle- tyka w Polsce 1919 –1994, Warszawa 1994, s. 64–65; M. àuczak, Szermierka w Polsce w latach 1945–1989, Pozna Ĕ 2002, s. 68; J. Gaj, Wychowanie fizyczne i sport w Polsce Ludowej , War- szawa – Pozna Ĕ 1987, s. 181; G. Bielec, Jerzy Dziuba na tle rozwoju polskiej gimnastyki spor- towej po II wojnie Ğwiatowej , [w:] L. Nowak (red.), Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce , t. 7, Gorzów Wlkp. 2006, s. 474; P. Godlewski, Polski Zwi ązek Zapa Ğniczy 1922 – 2004, Gorzów Wlkp. 2004, s. 67; R. Kulczycki, Tenis sto áowy w Polsce 1919 –1989, Gorzów Wlkp. 1998, s. 73; M. Tuliszka, 80 lat Polskiego Zwi ązku P áywackiego , Warszawa 2002, s. 25. Z dziejów ruchu sportowego na ĝląsku… 95 zazwyczaj obszar województwa Ğląsko-d ąbrowskiego, za Ğ z siedzib ą we Wro- cáawiu – teren województwa dolno Ğląskiego. W czerwcu 1950 r. zosta áy dokonane zmiany w podziale administracyjnym Polski. Utworzone zosta áo województwo opolskie 3. Struktury okr Ċgowych zwi ązków sportowych powstawa áy w nowym województwie, m.in. w 1957 r., wed áug B. Królikowskiej, „z 24 dotychczas istniej ących przy Wojewódzkim Komitecie Kultury Fizycznej sekcji spo áecznych, 6 samodzielnych zwi ązków sportowych posiada áo ju Ī w áasne zarz ądy okr Ċgowe (pi áka no Īna, pi áka r Ċczna, boks, lekkoatletyka, tenis sto áowy), nast Ċpnych 6 przygotowywa áo si Ċ do takiego usamodzielnienia, a agendy 12 pozosta áych – charakteryzuj ących si Ċ niestety niewielk ą aktywno Ğci ą i inicjatyw ą w zakresie przekszta ácania si Ċ w samodziel- ne w áadze okr Ċgowe – mia áy by ü przej Ċte przez s ąsiednie województwa” 4. Doty- czy áo to m.in. nast Ċpuj ących dyscyplin: gimnastyki, hokeja na lodzie, áucznic- twa, narciarstwa, szermierki. W dniu 16 grudnia 1956 r. powsta á Opolski OZPN; w styczniu 1957 r. – Opolski OZTS; 10 marca 1957 r. – Opolski Okr Ċgowy Zwi ązek Kolarski (Opolski OZK); w listopadzie 1957 r. – Opolski OZLA 5. W 1965 r. utworzono Opolski OZS (po oddzieleniu si Ċ klubów z woj. opolskie- go od okr Ċgu dolno Ğląskiego) 6. W dniu 28 maja 1975 r. Sejm PRL podj ąá uchwa áĊ o wprowadzeniu dwu- stopniowego podzia áu administracyjnego Polski. W miejsce dotychczasowych 17 województw powsta áo 49 7. Nowy podzia á administracyjny spowodowa á zmiany w strukturze organizacyjnej polskiego sportu. Tworzono okr Ċgowe zwi ązki sportowe na obszarze nowo powsta áych województw, m.in. w woje- wództwach: jeleniogórskim, legnickim i wa ábrzyskim 8. Sportowcy ze ĝląska uczestniczyli w mistrzostwach Polski w akrobatyce sportowej. Z áote medale wywalczyli: w üwiczeniach indywidualnych m ĊĪ czyzn – Zdzis áaw Gregorski („Zryw” Katowice); w konkurencji dwójki m ĊĪ czyzn – P. Biegaj, A. Kroczek; E. Andrzejak, P. Biegaj; J. Iliopulis, H. Krekora; D. An- drzejak, P. Biegaj; E. Góralewski, E. Szcz Ċsny; P. Biegaj, P. Matu áa (wymienie- ni zawodnicy reprezentowali kluby sportowe: „Victoria” Jawor, LZS Jawor, „Polonia” ĝwidnica); w konkurencji dwójki mieszane – K. Szyma Ĕska, H. Kre- kora („Polonia” ĝwidnica); w konkurencji skoki na Ğcie Īce kobiet (IFSA) – B. Eustachiewicz, E. Bia áek, K. Duszy Ĕska (zawodniczki Akademickiego

3 Wielka historia Polski 1945 –1956, t. 14, Kraków 2001, s. 151. W latach 1945–1950 obszar ĝlą- ska w podziale administracyjnym obejmowa áy województwa dolno Ğląskie i Ğląsko-d ąbrowskie. Obszar województwa opolskiego wydzielono z województwa Ğląsko-d ąbrowskiego. 4 B. Królikowska, Organizacje sportowe w Opolu w latach 1945 –1981 (praca doktorska), Opole 2002, s. 48-49; H. Rechowicz, Zarys dziejów sportu na Opolszczy Ĩnie …, s. 61. 5 B. Królikowska, dz. cyt., s. 49. 6 M. àuczak, dz. cyt., s.71. 7 Wielka historia Polski po 1956 r ., t. 15, Kraków 2001, s. 132. 8 I. Krzewi Ĕski, dz. cyt., s.110. 96 Eligiusz MA àOLEPSZY, Teresa DROZDEK-MA àOLEPSZA

Zwi ązku Sportowego – AZS AWF Katowice, „Gwardii” Katowice); w konku- rencji skoki na Ğcie Īce m ĊĪ czyzn (IFSA) – A. Kucharczyk, J. ĝliwa, S. Wygas, A. Garstka, A. Gudzio, K. Wilusz (reprezentanci AZS AWF Katowice, „Czar- nych” Wroc áaw, „Gwardii” Katowice, „Polonii” ĝwidnica, „Sparty” Katowice, „Zrywu Katowice); w konkurencji skoki na Ğcie Īce FIT (kobiet) – A. Hartel (AZS AWF Katowice); w konkurencji skoki na Ğcie Īce FIT (m ĊĪ czyzn) – K. Wilusz; w konkurencji skoki na trampolinie kobiet – T. Tymowicz („Czarni” Wroc áaw), H. Wi ącek („Victoria” Jawor); w konkurencji skoki na trampolinie mĊĪ czyzn – S. Kroczak (LZS Jawor), J. ĝliwa („Czarni” Wroc áaw), J. Pilch („Victoria” Jawor); w konkurencji trampolina, skoki synchroniczne kobiet – M. Kroczak, Z. Tokarska; Z. Tokarska, H. Wi ącek; H. Wi ącek, M. Wro Ĕska; Elwira Wi Ğniowska, Ewelina Wi Ğniowska (zawodniczki „Aurum” Z áotoryja, AZS Pozna Ĕ, „Victorii” Jawor); w konkurencji trampolina, skoki synchroniczne mĊĪ czyzn – D. Andrzejczak, J. Pilch („Victoria” Jawor), M. àyczak, Z. Pe áka („Ku Ĩnia” Jawor), W. Banek, Z. Pe áka („Stal” Rzeszów, „Ku Ĩnia” Jawor) 9. W konkurencji trójki kobiet mistrzostwo Polski zdoby á zespó á LZS Orzesze; w konkurencji czwórki m ĊĪ czyzn – LZS Jawor, „Victoria” Jawor, „Górnik” Z áo- toryja, „Budowlani” Wroc áaw. Do czo áowych klubów, które posiada áy siln ą sekcj Ċ gimnastyki sportowej na ĝląsku, nale Īy zaliczy ü: „Budowlani” Mys áowice, „Górnik” Radlin, „Gwardia” Katowice, „Jedno Ğü ” Micha ákowice, „Pogo Ĕ” Nowy Bytom, „Spójnia” Katowi- ce, KS „Zgoda” ĝwi Ċtoch áowice 10 . W Igrzyskach Olimpijskich (w latach 1952– 1980) brali udzia á m.in.: Gerda Bry áka, Brygida Dziuba-Balska, Barbara Eusta- chiewicz-Kowal, Pawe á Gaca, Dorota Horzonek-Jokiel, Anita Jokiel, Jerzy Jo- kiel, Natalia Kot-Wala, Jerzy Kru Īa, Miko áaj Kubica, Wilhelm Kubica, Sylwe- ster Kubica, Dorota Miller-Anio á, Eryka Mondry-Kost, Gizela Niedurny- Zygad áo, Marian Pieczka, Szymon Sobala, Stefania ĝwierzy-Moro Ĕ11 . Zawodnicy klubów sportowych ze ĝląska w latach 1946–1985 wywalczyli 79 z áotych medali na mistrzostwach Polski w boksie 12 . Bokserzy reprezentowali m.in. nast Ċpuj ące kluby i organizacje sportowe: „Gwardia” Wroc áaw (21 tytu áów mistrzowskich), GKS Jastrz Ċbie (9), „Carbo” Gliwice (7), àTS àab Ċdy (6), BKS Boles áawiec (4), „Górnik” Pszów (4) 13 . Sze Ğciokrotnie mistrzem Polski zosta á Henryk ĝrednicki; Maksymilian Grzywocz zdoby á 5 z áotych medali; Hubert Kucznierz – 4 z áote medale, Artur Olech – 4, Roman Ro Īek – 4; Józef Grzesiak – 3, Piotr Gutman – 3, Zbigniew Olech – 3, Ryszard Tomczyk – 3.

9 E. Polak, Akrobatyka sportowa w Polsce , Rzeszów 2003, s. 226, 228–229, 233–238. 10 J. Gaj, Wychowanie fizyczne i sport w Polsce Ludowej …, s. 181; G. Bielec, dz. cyt., s. 473–481. 11 B. Tuszy Ĕski, Polscy Olimpijczycy XX wieku (1924 –2002). A –M, Wroc áaw 2004, s. 87, 176, 311–312, 397, 435–436; tego Ī, Polscy Olimpijczycy XX wieku (1924–2002). N– ĩ, Wroc áaw 2004, s. 196–197, 291, 554–555. 12 P. Osmólski, Leksykon boksu , Warszawa 1989, s. 153–172. 13 Tam Īe. Zosta áy wymienione kluby, których reprezentanci wywalczyli 4 lub wi Ċcej tytu áów mi- strzowskich. Z dziejów ruchu sportowego na ĝląsku… 97

ĝlązacy liczyli si Ċ na arenie ogólnopolskiej i mi Ċdzynarodowej w kolarstwie. Mistrzem Polski w wy Ğcigu indywidualnym zostali: Ryszard Szurkowski („Do- lmel” Wroc áaw), Zygmunt Hanusik („Górnik” L Ċdziny), Edward Barcik (LZS „Zieloni” Opole), Jan Brze Ĩny („Dolmel” Wroc áaw), Andrzej Jasku áa („Gwar- dia” Katowice); w je Ĩdzie indywidualnej na czas: („Piast” Nowa Ruda), Juliusz Firkowski („Karkonosze” Jelenia Góra); w wy Ğcigu prze áajowym: Henryk Hadasik („Unia” Chorzów), R. Szurkowski, Franciszek Surmi Ĕski (LZS Prudnik); w wy Ğcigu dru Īynowym: „Dolmel” Wroc áaw 14 . W kolarstwie toro- wym, w sprincie: Bronis áaw Janicki („Gwardia” Wroc áaw), Józef Grundman („Gwardia” Wroc áaw), J. Kierzkowski („Sparta” Wroc áaw), Benedykt Kocot (LZS „Zieloni” Opole, LKS Ziemia Opolska), Wies áaw Burdelak (Moto Jelcz Oáawa); wy Ğcig na dystansie 1 km ze startu zatrzymanego: J. Kierzkowski („Sparta” Wroc áaw, „Dolmel” Wroc áaw), Bogdan Goszczy Ĕski (LKS Wroc áaw); 4000 m na dochodzenie – indywidualnie: Józef Grundman, Jan Jankiewicz („Piast” Nowa Ruda, RLKS Wroc áaw); 4000 m na dochodzenie – dru Īynowo: „Dolmel” Wroc áaw; wy Ğcig dystansowy na dystansie 50 km: Józef Grundman 15 . Kolarze ze ĝląska zdobywali medale na Igrzyskach Olimpijskich (IO) (tab. 1, 2, 3) i na mistrzostwach Ğwiata, m. in. E. Barcik, J. Foltyn, J. Jankiewicz, J. Kierzkowski, B. Kocot, L. Lis, S. Szozda, R. Szurkowski 16 . Ryszard Szurkow- ski (4-krotnie: 1970–1971, 1973, 1975) i Stanis áaw Szozda (1974) zwyci ĊĪ ali w presti Īowym Wy Ğcigu Pokoju, natomiast Mieczys áaw Wilczewski (1953), Lu- cjan Lis (1973) i Jan Brze Ĩny (1978, 1981) triumfowali w Wy Ğcigu Dooko áa Polski 17 . Mistrzostwo Polski w koszykówce m ĊĪ czyzn wywalczy áy dru Īyny Wojsko- wego Klubu Sportowego (WKS) „ ĝląsk” Wroc áaw oraz „Górnika” Wa ábrzych 18 . Do czo áowych klubów w Polsce nale Īy zaliczy ü równie Ī „Gwardi Ċ” Wroc áaw i „ ĝlĊzĊ” Wroc áaw. W kategorii kobiet mistrzostwo Polski zdoby áy koszykarki „ĝlĊzy” Wroc áaw 19 . Kluby sportowe ze ĝląska (g áównie Górnego ĝląska) nale Īaáy do najlep- szych w Polsce w pi áce no Īnej. Mistrzostwo Polski zdoby áy dru Īyny: „Ruch” Chorzów, „Polonia” Bytom, „Górnik” Zabrze, WKS „ ĝląsk” Wroc áaw, „Szom-

14 B. Tuszy Ĕski, 100 lat Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów, 100 lat Kolarstwa Polskiego , Warszawa 1986, s. 441–443, 448–449. 15 U. Kowieska, Rola ruchu zawodowego w rozwoju kultury fizycznej na Dolnym ĝląsku w 30- leciu Polski Ludowej , [w:] L. Szyma Ĕski (red.), Kultura fizyczna na Dolnym ĝląsku w 40-leciu Polski Ludowej , Wroc áaw 1993, s. 207; B. Tuszy Ĕski, 100 lat Warszawskiego Towarzystwa Cy- klistów …, s. 444–447. 16 B. Tuszy Ĕski, 100 lat Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów... , s. 437–438. 17 Tam Īe, s. 438–439. 18 S. Sieniarski, Sport w Polsce , Warszawa 1972, s. 112; Kronika sportu , Warszawa 1993, s. 915– 916. 19 Kronika sportu , s. 916. 98 Eligiusz MA àOLEPSZY, Teresa DROZDEK-MA àOLEPSZA bierki” Bytom 20 . Oprócz nich, nale Īy wymieni ü dru Īyny, które plasowa áy si Ċ w czo áówce krajowej lub uczestniczy áy w rozgrywkach I ligi: AKS Chorzów, „Budowlani” Chorzów, „Budowlani” Opole, GKS Katowice, „Górnik” Bytom, „Górnik” Radlin, „Odra” Opole, „Rymer” Radlin, „Unia” Racibórz 21 . Dru Īyny pi á- karskie ze ĝląska bra áy udzia á w rozgrywkach Pucharu Polski. Trofeum to wywal- czy áy: „Ruch” Chorzów, „Górnik” Zabrze, „ ĝląsk” Wroc áaw, GKS Katowice 22 . ĝląskie dru Īyny pi áki no Īnej reprezentowa áy Polsk Ċ w europejskich roz- grywkach klubowych (m. in. w Pucharze Europy Mistrzów Krajowych, Pucha- rze Europy Zdobywców Pucharów). W rozgrywkach Pucharu Klubowych Mi- strzów Europy bra áy udzia á: „Polonia” Bytom, „Górnik” Zabrze, „Ruch” Cho- rzów, „Szombierki” Bytom 23 . W Pucharze Europy Zdobywców Pucharów uczestniczy áy: „Górnik” Zabrze i GKS Katowice 24 . Najwi Ċkszymi sukcesami w europejskich pucharach by á udzia á „Górnika” Zabrze w finale Pucharu Zdo- bywców Pucharów (przegrana z angielskim klubem Manchester City – 1970 r.) oraz dotarcie do üwier üfina áu rozgrywek Pucharu Europy Mistrzów Krajowych „Górnika” Zabrze (w sezonie 1967/1968) i „Ruchu” Chorzów (w sezonie 1974/1975). Do najlepszych pi ákarzy nale Īy zaliczy ü m.in.: Gerarda Cie Ğlika, Wáodzimierza Luba Ĕskiego i Andrzeja Szarmacha. Dru Īyny klubowe ze ĝląska zajmowa áy czo áowe miejsca w Polsce w pi áce rĊcznej. W Ğród kobiet tytu áy mistrzy Ĕ Polski (w pi áce r Ċcznej 7-osobowej) wy- walczy áy nast Ċpuj ące dru Īyny: „Stal” Chorzów, AZS Katowice, „Ruch” Cho- rzów, „Górnik” So Ğnica, AZS Wroc áaw, „Otm Ċt” Krapkowice, „So Ğnica” Gliwi- ce, AKS Chorzów, AZS AWF Wroc áaw 25 . W rozgrywkach pi áki r Ċcznej m ĊĪ - czyzn mistrzami Polski zosta áy zespo áy: „Sparta” Katowice, WKS „ ĝląsk” Wro- cáaw, AZS Katowice, „Pogo Ĕ” Zabrze. Tytu áy mistrza Polski zdobyli siatkarze Akademickiego Zespo áu Sportowego (AZS) Wroc áaw oraz „Gwardii” Wroc áaw.

20 Tam Īe, s. 962; J. Jele Ĕ, A. Konieczny, Z. Dobrowolny, G. Sta Ĕski, Z. àagódka, A. Wowra, K. Marciniak, Liga gra i po pi Ċü dziesi ątce , Warszawa 1987, s. 293–300; A. Rado Ĕ, Pi áka no Īna w Polsce w latach 1921 –1966. Tabele i zestawienia , Warszawa 1969, s. 64–225. 21 A. Rado Ĕ, dz. cyt., s. 64–225. 22 Kronika sportu , s. 962; A. Rado Ĕ, dz. cyt., s. 438–444. 23 A. Rado Ĕ, dz. cyt., s. 400–406; M. Respondek, Udzia á dru Īyn województwa katowickiego w rozgrywkach Pucharu Europy Mistrzów Krajowych i Pucharu Europy Zdobywców Pucha- rów , [w:] H. Rechowicz (red.), Z najnowszych dziejów kultury fizycznej i turystyki, Katowice 1994, s. 76–84. 24 A. Rado Ĕ, dz. cyt., s. 406–410; M. Respondek, dz. cyt., s. 84–87. 25 S. Sieniarski, dz. cyt., s. 113; Kronika sportu , s. 963. Z dziejów ruchu sportowego na ĝląsku… 99

Tabela 1. Medali Ğci IO (1956–1988), reprezentuj ący kluby sportowe Dolnego ĝląska

Lp. Imi Ċ i nazwisko Klub sportowy Medal Dyscyplina Igrzyska Kolejowy KS srebrny (ze- 1. Marek Kuszewski szermierka Melbourne 1956 Wroc áaw spo áowo) Kolejowy KS srebrny (ze- 2. Marek Kuszewski szermierka Rzym 1960 Wroc áaw spo áowo) KS Gwardia 3. Artur Olech srebrny boks Tokio 1964 Wroc áaw KS Gwardia 4. Józef Grzesiak br ązowy boks Tokio 1964 Wroc áaw WKS ĝląsk podnoszenie ci Ċ- 5. Mieczys áaw Nowak br ązowy Tokio 1964 Wroc áaw Īarów KS Gwardia br ązowy (ze- 6. Maria ĝliwka pi áka siatkowa Tokio 1964 Wroc áaw spo áowo) WKS ĝląsk 7. Józef Zap Ċdzki záoty strzelectwo Meksyk 1968 Wroc áaw KS Gwardia 8. Artur Olech srebrny boks Meksyk 1968 Wroc áaw KS Polonia br ązowy (ze- 9. Halina Aszkie áowicz pi áka siatkowa Meksyk 1968 ĝwidnica spo áowo) WKS ĝląsk podnoszenie ci Ċ- 10. Marek Go áą b br ązowy Meksyk 1968 Wroc áaw Īarów Zag áĊ bie Wa á- záoty (zespo- 11. Marian Szeja pi áka no Īna Monachium 1972 brzych áowo) WKS ĝląsk 12. Józef Zap Ċdzki záoty strzelectwo Monachium 1972 Wroc áaw ZKS Dolmel srebrny (ze- 13. Ryszard Szurkowski kolarstwo Monachium 1972 Wroc áaw spo áowo) LZS Technik srebrny (ze- 14. Ryszard Podlas lekkoatletyka Montreal 1976 Pracze spo áowo) ZKS Dolmel srebrny (ze- 15. Ryszard Szurkowski kolarstwo Montreal 1976 Wroc áaw spo áowo) WKS ĝląsk srebrny (ze- 16. W áadys áaw ĩmuda pi áka no Īna Montreal 1976 Wroc áaw spo áowo) WKS ĝląsk br ązowy (ze- 17. Zbigniew Antczak pi áka r Ċczna Montreal 1976 Wroc áaw spo áowo) WKS ĝląsk 18. Wies áaw Gawlikowski br ązowy strzelectwo Montreal 1976 Wroc áaw WKS ĝląsk br ązowy (ze- 19. Jerzy Klempel pi áka r Ċczna Montreal 1976 Wroc áaw spo áowo) WKS ĝląsk br ązowy (ze- 20. Andrzej Soko áowski pi áka r Ċczna Montreal 1976 Wroc áaw spo áowo) 100 Eligiusz MA àOLEPSZY, Teresa DROZDEK-MA àOLEPSZA

Tabela 1. Medali Ğci IO (1956–1988)… (cd.)

Lp. Imi Ċ i nazwisko Klub sportowy Medal Dyscyplina Igrzyska AZS Politech. srebrny (ze- 21. Andrzej Lis szermierka Moskwa 1980 Wroc áaw spo áowo) AZS Politech. srebrny (ze- 22. Mariusz Strza áka szermierka Moskwa 1980 Wroc áaw spo áowo) AZS Politech. srebrny (ze- 23. Leszek Sworowski szermierka Moskwa 1980 Wroc áaw spo áowo) WKS ĝląsk 24. Józef Tracz br ązowy zapasy Seul 1988 Wroc áaw 25. Janusz Zarenkiewicz Zag áĊ bie Lubin br ązowy boks Seul 1988

ħród áo: E. Ma áolepszy, Leistungssport , [w:] T. Jurek, K. H. Schodrok (red.), Geschichte des Tur- ners und Sports in Schlesien 1812–1989 , Weimar 2012, s. 432.

Du Īą popularno Ğci ą na ĝląsku cieszy áa si Ċ lekkoatletyka. Z klubów dolno- Ğląskich tytu áy mistrza Polski wywalczyli m.in.: O. Ciep áy – w rzucie m áotem, S. Grudzi Ĕski – w biegu na dystansie 400 m, A. Kupczyk – w biegu na dystansie 1500 m, E. Owczarek – w biegu prze áajowym na dystansie 12 km, T. Rut – w rzucie m áotem, T. Szponar – w pi Ċcioboju lekkoatletycznym kobiet, E. ĝmit- kowski – w biegu na dystansie 3000 m z przeszkodami26 . WĞród lekkoatletów ĝląska Opolskiego medale na mistrzostwach Polski zdobyli m.in.: kobiety – Halina Gabor – 9 medali, Genowefa B áaszak – 5 medali, Genowefa Minicka – 7 medali, Anna Wojtaszek – 4 medale, Brygida B ąk – 6 medali, Lidia Ka Ĕtoch – 4 medale; m ĊĪ czy Ĩni – Helmut Krieger – 26 medali, Janusz Trzepizur – 7 medali, Euzebiusz Fert – 6 medali, Stanis áaw Grabowski – 4 medale, Edmund Kaczmarek – 1 medal, Józef B ąk – 3 medale, Mieczys áaw Kropielnicki – 2 medale, Zbigniew Mazur – 4 medale 27 . Lekkoatleci reprezen- towali nast Ċpuj ące kluby sportowe: „Budowlani” Opole, „Chemik” K Ċdzierzyn- Ko Ĩle, „Piast” Brzeg, „Pionier” Strzelce Opolskie, „W áókniarz Otm Ċt” Krapko- wice, „Zwi ązkowiec” Olesno. W IO brali udzia á: A. Wojtaszek (Melbourne 1956), J. Trzepizur (Moskwa 1980), G. B áaszak i H. Krieger (Seul 1988); w mistrzostwach Ğwiata brali udzia á: G. B áaszak (Rzym 1987), H. Krieger (Rzym 1987); w mistrzostwach Europy: Jan Prasek (Helsinki 1971), Felicja Kinder (Rzym 1974), J. Trzepizur (Ateny 1982), G. B áaszak (Stuttgart 1986), H. Krieger (Stuttgart 1986); w halowych mi- strzostwach Ğwiata: H. Krieger (Pary Ī 1985); w halowych mistrzostwach Euro- py: Jan Prasek (Grenoble 1972), J. Trzepizur (Mediolan 1982), H. Krieger (Go- teborg 1984, Ateny 1985, Haga 1989) 28 .

26 U. Kowieska, dz. cyt., s. 207. 27 B. Koci Ĕski, J. Wojnar, Osi ągniĊcia opolskiej lekkiej atletyki w latach 1945 –2000, Opole 2002, s. 117–121. 28 Tam Īe, s. 61–66. Z dziejów ruchu sportowego na ĝląsku… 101

W p áywaniu najwi Ċcej tytu áów mistrza Polski spo Ğród sportowców Ğląskich zdobyli: Gotfryd Kremlowski („Polonia” Bytom – 19 medali), Jacek Krawczyk („Pafawag” Wroc áaw, AZS AWF Warszawa – 18 medali), Alicja Klemi Ĕska („Warta” Pozna Ĕ, „ ĝląsk” Wroc áaw – 17 medali), Maria Komisarek („ ĝlĊĪ a” Wroc áaw – 17 medali), Marek Petrusewicz („Stal” Wroc áaw – 13 medali), Le- szek Górski (SZS Olsztyn, „ ĝląsk” Wroc áaw – 13 medali), Zbigniew Januszkie- wicz („Asturia” Bytom, „ ĝląsk” Wroc áaw – 13 medali), Piotr Albi Ĕski („ ĝląsk” Wroc áaw – 12 medali), Aleksander Stankiewicz („ ĝlĊĪ a” Wroc áaw – 11 medali), El Ībieta Gellner-Olejnik-Zombek („Górnik” Zabrze, „Neptun” Stargard – 10 medali), Antoni To ákaczewski („Ogniwo” Wroc áaw – 10 medali), Jadwiga Szalecka („Górnik” Katowice – 10 medali), Krystian Langer (GKS Katowice – 10 medali) 29 . W skokach do wody, 20 razy w mistrzostwach Polski zwyci ĊĪ yáa Halina Chrz ąszcz-Bartkowiak („Stal” Katowice, AZS AWF Warszawa, CWKS Warszawa), 6-krotnie Henryk Bochynek („Budowlani” Katowice, „Górnik” Za- brze), 4-krotnie Helmut Bredlich („Siemianowiczanka”). Dru Īyna „Polonii” By- tom 4-krotnie zosta áa mistrzem Polski w pi áce wodnej. Na IO Polsk Ċ reprezentowali: Irena Milnikiel, Stefan Ci Ċszki, Józef Lewicki, Marek Petrusewicz, Antoni To ákaczewski – Helsinki 1952; El Ībieta Gellner – Melbourne 1956; Jacek Krawczyk – Meksyk 1968; Zbigniew Januszkiewicz, Dariusz Wolny, Bogus áaw Zychowicz – Moskwa 1980. Na mistrzostwach Euro- py seniorów p áywacy ze ĝląska zdobyli 2 srebrne medale – Marek Petrusewicz (Turyn – 1954), Leszek Górski („ ĝląsk” Wroc áaw) – (Split – 1981) 30 . Dwa srebrne medale wywalczyli Ğląscy p áywacy na mistrzostwach Europy juniorów: Piotr D áucik („Naprzód” Janów) – Wiede Ĕ 1969, Adam Rzeczkowski („Start” Opole) – Florencja 1978. W podnoszeniu ci ĊĪ arów sztangi Ğci ze ĝląska wywalczyli na mistrzostwach Polski seniorów (w latach 1946–1980) 101 z áotych medali, 84 srebrne i 84 br ą- zowe 31 . Medali Ğci mistrzostw Polski ze ĝląska wywodzili si Ċ m.in. z klubów: „Chemik” K Ċdzierzyn, „Dolmel” Wroc áaw, HKS Szopienice, „Górnik” Polko- wice, „Górnik” Siemianowice, „Górnik” Zabrze, LZS Brzeg, „Odra” Miasteczko ĝląskie, „Odra” Opole, „Start” Opole, ROW , WKS „ ĝląsk” Wroc áaw. Polscy sztangi Ğci w latach 1955–1979 zdobyli 187 medali (43 medale z áote, 63 srebrne i 81 br ązowych) na IO, mistrzostwach Ğwiata i mistrzostwach Euro- py. Najwi Ċcej medali dla reprezentacji Polski z zawodników ze ĝląska wywal- czyli: Zbigniew Kaczmarek – 6 z áotych medali, 6 srebrnych i 8 br ązowych; Mie- czys áaw Nowak – 4 z áote medale, 3 srebrne, 3 br ązowe; Rudolf Koz áowski – 2 medale srebrne, 6 br ązowych; Walter Szo átysek – 2 medale srebrne, 4 br ązo- we. Jednym z pierwszych ci ĊĪ arowców, który zosta á medalist ą mistrzostw Euro-

29 M. Tuliszka, dz. cyt., s. 129–132. 30 Tam Īe, s. 116–117. 31 Materia áy sprawozdawczo-szkoleniowe Polskiego Zwi ązku Podnoszenia Ci ĊĪ arów, Warszawa 1981, s. 34–130. 102 Eligiusz MA àOLEPSZY, Teresa DROZDEK-MA àOLEPSZA py, by á Czes áaw Bia áas. W mistrzostwach Europy w Monachium (1955) zaj ąá III miejsce. W IO brali udzia á m.in.: Czes áaw Bia áas, Grzegorz Cziura, Tadeusz Dembo Ĕczyk, Marek Go áą b, Zbigniew Kaczmarek, Stefan Leletko, Jan àostow- ski, Mieczys áaw Nowak, Tadeusz Rutkowski, Marek Seweryn, Leszek Skorupa, Edmund ĝciga áa (Katowice) – zob. te Ī tab. 1, 2, 3; w mistrzostwach Ğwiata i Eu- ropy uczestniczyli m.in.: Cz. Bia áas, Edmund Copa, G. Cziura, T. Dembo Ĕczyk, Tadeusz Golik, M. Go áą b, Z. Kaczmarek, Pawe á Korusiewicz, R. Koz áowski, S. Leletko, J. àostowski, M. Nowak, Ernest Richter, Henryk Rum, T. Rutkow- ski, M. Seweryn, L. Skorupa, W. Szo átysek 32 . W strzelectwie sportowcy wywodz ący si Ċ ze ĝląska wywalczyli 3 medale na IO (tab. 1). Do najbardziej utytu áowanych strzelców nale Īy zaliczy ü dwukrotne- go z áotego medalist Ċ IO – Józefa Zap Ċdzkiego. J. Zap Ċdzki uczestniczy á w IO w latach 1964–1980 33 . Bogate tradycje na ĝląsku posiada szermierka. Reprezentanci tego regionu zdobyli 64 medale (21 medali z áotych, 21 medali srebrnych, 22 medale br ązowe) na mistrzostwach Polski we florecie kobiet; 26 medali (6 z áotych, 13 srebrnych, 7 br ązowych) na mistrzostwach Polski we florecie m ĊĪ czyzn; 33 medale (7 z áo- tych, 14 srebrnych, 12 br ązowych) na mistrzostwach Polski w szabli; 63 medale (21 z áotych, 19 srebrnych, 23 br ązowe) na mistrzostwach Polski w szpadzie mĊĪ czyzn 34 . Popularn ą dyscyplin ą na ĝląsku by á tenis sto áowy. Na pocz ątku lat sze Ğü - dziesi ątych XX w. (1961 r.), ĝląski OZTS liczy á 97 klubów i 712 zawodników, Wroc áawski OZTS – 36 klubów i 450 zawodników, Opolski OZTS – 31 klubów i 343 zawodników; w 1975 r. Katowicki OZTS liczy á 119 klubów i 1980 za- wodników, Opolski OZTS – 98 klubów i 496 zawodników, Wroc áawski OZTS – 44 kluby i 1216 zawodników 35 . Z klubów Ğląskich dru Īynowe mistrzostwo Pol- ski seniorów zdoby áy, w Ğród kobiet: „Górnik” ĝwi Ċtoch áowice, „Unia” Otmu- chów, „Zag áĊ bie” Lubin, AZS Gliwice, ROW Rybnik, GKS Jastrz Ċbie; w Ğród mĊĪ czyzn: „Kopalnia Polska” ĝwi Ċtoch áowice Polskie, „Stal” Siemianowice ĝląskie, „Ogniwo” Wroc áaw, AZS Gliwice 36 . Indywidualne mistrzostwo Polski wywalczyli m.in., w kategorii kobiet: Maria (Nina) Glasner, Amelia Klisz, Cze- sáawa Noworyta, Weronika Sikora; w kategorii m ĊĪ czyzn: Witold Kawczyk, Antoni Arbach, Witold Wo Ĩnica, Andrzej Baranowski 37 .

32 Tam Īe, s. 131–144; Program 70 Mistrzostw Europy w Podnoszeniu Ci ĊĪ arów, W áadys áawowo 24–31 maja, 1971 r., b. pag. 33 L. Szyma Ĕski (red.), Kultura fizyczna na Dolnym ĝląsku w 40-leciu Polski Ludowej , Wroc áaw 1993, s. 414; J. Gaj, Rozwój sportu w Polsce Ludowej …, s. 195. 34 M. àuczak, dz. cyt., s. 293–300. 35 R. Kulczycki, dz. cyt., s. 85, 88. 36 Tam Īe, s. 173–174. 37 J. Gaj, Rozwój sportu w Polsce Ludowej …, s. 201; Witold Wo Ĩnica – dziesi Ċciokrotny mistrz Polski w tenisie sto áowym, w tym 6 razy w grze pojedynczej; R. Kulczycki, dz. cyt., s. 171– 172. Zob. te Ī W. Pi Ċta, Tenis sto áowy na Górnym ĝląsku w latach 1929 –2004, Cz Ċstochowa Z dziejów ruchu sportowego na ĝląsku… 103

Tabela 2. Medali Ğci IO (1952–1988), reprezentuj ący kluby sportowe Górnego ĝląska

Lp. Imi Ċ i nazwisko Klub sportowy Medal Dyscyplina Igrzyska Pogo Ĕ Nowy By- Helsinki 1. Jerzy Jokiel srebrny gimnastyka tom 1952 Dorota Horzonek- br ązowy (zespo áo- Melbourne 2. Stal Nowy Bytom gimnastyka -Jokiel wo) 1956 Jedno Ğü Micha áko- br ązowy (zespo áo- Melbourne 3. Natalia Kot-Wala gimnastyka wice wo) 1956 Melbourne 4. Zygmunt Pawlas Górnik Katowice srebrny (zespoáowo) szermierka 1956 Melbourne 5. Ryszard Zub Baildon Katowice srebrny (zespo áowo) szermierka 1956 6. Ryszard Zub Baildon Katowice srebrny (zespo áowo) szermierka Rzym 1960 Budowlani Cho- br ązowy (zespo áo- 7. Halina Richter lekkoatletyka Rzym 1960 rzów wo) Halina Górecka- 8. Górnik Zabrze z áoty (zespo áowo) lekkoatletyka Tokio 1964 Richter 9. Egon Franke Piast Gliwice z áoty szermierka Tokio 1964 10. Egon Franke Piast Gliwice srebrny (zespo áowo) szermierka Tokio 1964 Krystyna Czajkow- br ązowy (zespo áo- Meksyk 11. Kolejarz Katowice piáka siatkowa ska wo) 1968 br ązowy (zespo áo- Meksyk 12. Egon Franke Piast Gliwice szermierka wo) 1968 br ązowy (zespo áo- Meksyk 13. Bogdan Gonsior Piast Gliwice szermierka wo) 1968 Monachium 14. Górnik Zabrze z áoty (zespo áowo) pi áka no Īna 1972 Monachium 15. Jerzy Gorgo Ĕ Górnik Zabrze z áoty (zespo áowo) pi áka no Īna 1972 Monachium 16. Górnik Zabrze z áoty (zespo áowo) pi áka no Īna 1972 Wáodzimierz Lu- Monachium 17. Górnik Zabrze z áoty (zespo áowo) pi áka no Īna ba Ĕski 1972 Monachium 18. Joachim Marx Ruch Chorzów z áoty (zespo áowo) pi áka no Īna 1972 Monachium 19. Ruch Chorzów z áoty (zespo áowo) pi áka no Īna 1972 Monachium 20. Zygfryd Szo átysik Górnik Zabrze z áoty (zespo áowo) pi áka no Īna 1972

2005, s. 157–160. Wed áug W. Pi Ċty, Czes áawa Noworyta, reprezentuj ąca AZS Gliwice, zdoby- áa mistrzostwo Polski w latach 1964–1965, natomiast A. Baranowski (GKS Jastrz Ċbie) wywal- czy á jeszcze jeden tytu á mistrza Polski w 1978 r. 104 Eligiusz MA àOLEPSZY, Teresa DROZDEK-MA àOLEPSZA

Tabela 2. Medali Ğci IO (1952–1988)… (cd.)

Lp. Imi Ċ i nazwisko Klub sportowy Medal Dyscyplina Igrzyska Ruch Radzionków/ Monachium 21. Lucjan Lis srebrny (zespo áowo) kolarstwo Bobrek 1972 Zbigniew Kaczma- Górnik Siemianowi- podnoszenie Monachium 22. br ązowy rek ce ci ĊĪ arów 1972 Monachium 23. Czes áaw Kwiecie Ĕ Si áa Mys áowice br ązowy zapasy 1972 Montreal 24. Tadeusz ĝlusarski Górnik Zabrze z áoty lekkoatletyka 1976 Montreal 25. Zbigniew Jaremski Górnik Zabrze srebrny (zespo áowo) lekkoatletyka 1976 Montreal 26. Jerzy Pietrzyk Górnik Zabrze srebrny (zespo áowo) lekkoatletyka 1976 Montreal 27. Jan Beniger Ruch Chorzów srebrny (zespo áowo) pi áka no Īna 1976 Montreal 28. Jerzy Gorgo Ĕ Górnik Zabrze srebrny (zespo áowo) pi áka no Īna 1976 Montreal 29. Zygmunt Maszczyk Ruch Chorzów srebrny (zespoáowo) pi áka no Īna 1976 Montreal 30. GKS Tychy srebrny (zespo áowo) pi áka no Īna 1976 Montreal 31. Górnik Zabrze srebrny (zespo áowo) pi áka no Īna 1976 Montreal 32. Górnik Zabrze srebrny (zespo áowo) pi áka no Īna 1976 Górnik Siemianowi- podnoszenie Montreal 33. Grzegorz Cziura srebrny ce ci ĊĪ arów 1976 Montreal 34. Leszek B áaĪyĔski Szombierki Bytom br ązowy boks 1976 Mieczys áaw Woj- br ązowy (zespo áo- Montreal 35. Pogo Ĕ Zabrze pi áka r Ċczna czak wo) 1976 Czes áaw Kwieci Ĕ- Montreal 36. Si áa Mys áowice br ązowy zapasy ski 1976 Krzysztof Zwoli Ĕ- Moskwa 37. Victoria Racibórz srebrny (zespo áowo) lekkoatletyka ski 1980 Moskwa 38. Zenon Licznerski Górnik Zabrze srebrny (zespo áowo) lekkoatletyka 1980 Moskwa 39. Andrzej Supron GKS Katowice srebrny zapasy 1980 Moskwa 40. Jan Do ágowicz GKS Katowice srebrny zapasy 1980 Z dziejów ruchu sportowego na ĝląsku… 105

Tabela 2. Medali Ğci IO (1952–1988)… (cd.)

Lp. Imi Ċ i nazwisko Klub sportowy Medal Dyscyplina Igrzyska Moskwa 41. Roman Bier áa GKS Katowice srebrny zapasy 1980 Moskwa 42. Lucyna Langer GKS Tychy br ązowy lekkoatletyka 1980 Tadeusz Dembo Ĕ ĝląsk Tarnowskie podnoszenie Moskwa 43. br ązowy czyk Góry ci ĊĪ arów 1980 podnoszenie Moskwa 44. Marek Seweryn HKS Szopienice br ązowy ci ĊĪ arów 1980 45. Waldemar Legie Ĕ GKS Czarni Bytom z áoty d Īudo Seul 1988 Andrzej Sypytkow- GKS Krupi Ĕski Su- 46. srebrny (zespo áowo) kolarstwo Seul 1988 ski szec

ħród áo: E. Ma áolepszy, Leistungssport. [w:] T. Jurek, K. H. Schodrok (red.), Geschichte des Tur- ners und Sports in Schlesien 1812–1989 , Weimar 2012, s. 439–440.

ĝląskim wio Ğlarzom nie uda áo si Ċ zdoby ü medalu IO. Z klubów sportowych Dolnego ĝląska (AZS Wroc áaw, KM – AZS Politechnika Wroc áaw) w IO brali udzia á: Helsinki (1952) – Henryk Jagodzi Ĕski, Edward Schwarzer, Zbigniew Schwarzer, Zbigniew ĩarnowiecki; Melbourne (1956) – Kazimierz B áasi Ĕski, Szczepan Grajczyk, H. Jagodzi Ĕski, Berthold Mainka, Marian Nietupski, Zbi- gniew Paradowski, Z. Schwarzer; Tokio (1964) – S. Grajczyk, Stanis áaw Koze- ra, Marian Leszczy Ĕski, Ryszard Lubicki, Kazimierz Naskr Ċcki, Andrzej Nowa- czyk, Jerzy Paw áowski, Marian Siejkowski; Monachium (1972) – M. Siejkow- ski; Montreal (1976) – Aleksandra Kaczy Ĕska, Zbigniew ĝlusarski; Moskwa (1980) – Hanna Jarkiewicz, A. Kaczy Ĕska 38 . Bardzo dobrze na ĝląsku rozwija á si Ċ sport zapa Ğniczy. W 1950 r. okr Ċg Ğlą- ski PZA liczy á najwi Ċksz ą liczb Ċ zawodników – 445, natomiast wroc áawski – 95; w 1964 r. okr Ċg katowicki zrzesza á 14 klubów i 888 zawodników, okr Ċg wroc áawski zrzesza á 11 klubów i 760 zawodników 39 . Zapa Ğnicy ze ĝląska zdo- minowali mistrzostwa Polski. W latach 1946–1989 zdobyli 195 z áotych medali w stylu klasycznym, reprezentuj ąc barwy klubów sportowych: GKS Katowice (66 tytu áy mistrzowskie), „Si áa” Mys áowice (62), WKS „ ĝląsk” Wroc áaw (16), „Pafawag” Wroc áaw (12), „Zag áĊ bie” Wa ábrzych (8), „Unia” Racibórz (9), „W áókniarz” Boguszów (5), Hutnik Pokój Nowy Bytom (4), „Górnik” Mys áowi- ce (3), AKS Chorzów (2), „Orze á” We ánowiec (2), „Górnik” Janów, Huta Pokój Katowice, Katowice, „Pogo Ĕ” Imielin, „Unia” Wa ábrzych. W rozegranych w la- tach 1953–1989 mistrzostwach Polski w stylu wolnym zapa Ğnicy zdobyli 82 z áo- te medale. Byli zawodnikami klubów sportowych: „Slavia” Ruda ĝląska (20 ty-

38 L. Szyma Ĕski, Kultura fizyczna na Dolnym ĝląsku w 40-leciu Polski Ludowej …, s. 409-415. 39 P. Godlewski, dz. cyt., s. 71, 84. 106 Eligiusz MA àOLEPSZY, Teresa DROZDEK-MA àOLEPSZA tu áów mistrzowskich), „Lotnik” Wroc áaw (19), GKS Tychy (14), „Si áa” Mys áo- wice (9), „Górnik” Katowice (7), „Plon” Milicz (7), „Górnik” Weso áa (3), „ĝląsk” Wroc áaw (2), „Górnik” Zabrze 40 . W sporcie ĪuĪlowym tytu á mistrza Polski w je Ĩdzie indywidualnej wywal- czy á Konstanty Pociejkowicz („Sparta” Wroc áaw) – 1960 r. 41 W rozgrywkach li- gi ĪuĪlowej bra áy udzia á m.in.: „Kolejarz” Opole, ROW Rybnik, „Sparta” Wro- cáaw, „ ĝląsk” ĝwi Ċtoch áowice 42 . ĩuĪlowcy z klubów Ğląskich brali udzia á w In- dywidualnych Mistrzostwach ĝwiata, m.in.: Zygfryd Friedek, Jan Mucha, Ro- bert S áabo Ĕ, , Stanis áaw Tkocz, Jerzy Trzeszkowski, Pawe á Wa- loszek, Andrzej Wyglenda, 43 . Najwi Ċkszy sukces odniós á J. Szczakiel, który w 1973 r. w zawodach rozegranych na Stadionie ĝląskim w Chorzowie zosta á indywidualnym mistrzem Ğwiata na ĪuĪlu. Medale mi- strzostw Ğwiata zdobyli równie Ī: P. Waloszek (srebrny – 1970), A. Woryna (2 br ązowe medale – 1966, 1970). W Dru Īynowych Mistrzostwach ĝwiata barw Polski bronili: Joachim Maj, J. Mucha, K. Pociejkowicz, Piotr Pyszny, Leonard Raba, R. S áabo Ĕ, J. Szczakiel, Andrzej Tkocz, S. Tkocz, J. Trzeszkowski, P. Wa- loszek, A. Woryna, A. Wyglenda 44 . ĝląscy sportowcy odnosili sukcesy w sportach zimowych. W rozgrywkach ligowych mistrzami Polski w hokeju na lodzie zostali: „Górnik” Katowice i „Po- lonia” Bytom 45 . Do czo áowych klubów nale Īy równie Ī zaliczy ü: „Baildon” Ka- towice, GKS Tychy, „Naprzód” Janów i „Odr Ċ” Opole. W IO w Cortina d’Ampezzo (1956) wzi Ċli udzia á bobslei Ğci KS „W áókniarz” Kowary: Aleksy Konieczny, Zygmunt Konieczny, W áodzimierz ħróbik 46 . W narciarstwie klasycznym, w konkursie skoków narciarskich na Ğredniej skoczni w 1963 r. mistrzem Polski zosta á Ryszard Witke („ ĝnie Īka” Karpacz) 47 . R. Witke bra á udzia á w IO w Insbrucku (1964) i w Grenoble (1968) 48 . Siln ą sekcj Ċ saneczkarstwa posiada á KS „ ĝnie Īka” Karpacz. Sportowcy tej sekcji brali udzia á w IO: w Sapporo (1972) – Halina Kamasz, Miros áaw Wi Ċc- kowski; w Insbrucku (1976) – Teresa Bugajczyk, H. Kamasz, Jan Kasielski, An- drzej Kozik, Andrzej Piekoszowski, M. Wi Ċckowski, Andrzej ĩyáa49 .

40 Tam Īe, s. 202–213. 41 U. Kowieska, dz. cyt., s. 209. 42 W. Zieli Ĕska, Geneza i dzia áalno Ğü sekcji ĪuĪlowej Motoru Lublin w latach 1947 –1989, WSAiZ Zawiercie 2004, s. 25-40. 43 A. Cierpia á, Uczestnictwo i wyniki sportowe reprezentantów Polski w mistrzostwach Ğwiata na ĪuĪlu po II wojnie Ğwiatowej (praca magisterska), WSP Cz Ċstochowa 1999, s. 9–19. 44 Tam Īe, s. 26–35. 45 S. Sieniarski, dz. cyt., s. 113–114; Kronika sportu …, s. 899. 46 L. Szyma Ĕski, Kultura fizyczna na Dolnym ĝląsku w 40-leciu Polski Ludowej …, s. 411, 415; B. Tuszy Ĕski, Polscy Olimpijczycy XX wieku. N– ĩ…, s. 490. 47 U. Kowieska, dz. cyt., s. 207. 48 L. Szyma Ĕski, Kultura fizyczna na Dolnym ĝląsku w 40-leciu Polski Ludowej …, s. 414. 49 Tam Īe, s. 409–415. Z dziejów ruchu sportowego na ĝląsku… 107

Tabela 3. Medali Ğci IO (1972–1988), reprezentuj ący kluby sportowe ĝląska Opolskiego

Lp. Imi Ċ i nazwisko Klub sportowy Medal Dyscyplina Igrzyska Monachium 1. Zygmunt Gut Odra Opole z áoty (zespo áowo) pi áka no Īna 1972 Monachium 2. Edward Barcik LZS Opole srebrny (zespo áowo) kolarstwo 1972 Monachium 3. Benedykt Kocot LZS Opole br ązowy (zespo áowo) kolarstwo 1972 LKS Ziemia 4. Stanis áaw Szozda srebrny (zespo áowo) kolarstwo Montreal 1976 Opolska podnoszenie 5. Tadeusz Rutkowski Odra Opole br ązowy Montreal 1976 ci ĊĪ arów 6. Piotr Jab ákowski Start Opole srebrny (zespo áowo) szermierka Moskwa 1980 podnoszenie 7. Tadeusz Rutkowski Odra Opole br ązowy Moskwa 1980 ci ĊĪ arów LKS Ziemia 8. srebrny (zespo áowo) kolarstwo Seul 1988 Opolska

ħród áo: E. Ma áolepszy, Leistungssport , [w:] T. Jurek, K. H. Schodrok (red.), Geschichte des Tur- ners und Sports in Schlesien 1812–1989 , Weimar 2012, s. 439–440.

Zako Ĕczenie

W latach 1945–1989 nast ąpi á rozwój poziomu sportu na ĝląsku. Organizo- wano i tworzono struktury polskich zwi ązków sportowych na Górnym ĝląsku, ĝląsku Opolskim i Dolnym ĝląsku. ĝląsk nale Īaá do regionów, który wyró Īnia á si Ċ w Polsce pod wzgl Ċdem osi ągni Ċü sportowych. Sportowcy ze ĝląska odnosili sukcesy nie tylko na polu ogólnopolskim – zdobywali medale na Igrzyskach Olimpijskich, mistrzostwach Ğwiata i Europy. Sportowcy z Dolnego ĝląska naj- lepsze wyniki osi ągali w boksie, grach sportowych, podnoszeniu ci ĊĪ arów, strzelectwie, szermierce i zapasach; sportowcy z Górnego ĝląska wyró Īniali si Ċ gáównie w boksie, gimnastyce, grach sportowych, kolarstwie, lekkoatletyce, podnoszeniu ci ĊĪ arów, sportach walki, szermierce i zapasach; przedstawiciele sportu ze ĝląska Opolskiego sukcesy osi ągali w kolarstwie, pi áce no Īnej, podno- szeniu ci ĊĪ arów i szermierce. Do najbardziej zas áuĪonych klubów sportowych na ĝląsku nale Īy zaliczy ü m.in.: AZS Wroc áaw, GKS Katowice, „Górnik” Zabrze, „Gwardia” Wroc áaw, LKS Ziemia Opolska, „Odra” Opole, „Piast” Gliwice, „Ruch” Chorzów, WKS „ĝląsk” Wroc áaw. 108 Eligiusz MA àOLEPSZY, Teresa DROZDEK-MA àOLEPSZA

Bibliografia

A. ħród áa Materia áy sprawozdawczo-szkoleniowe Polskiego Zwi ązku Podnoszenia Ci ĊĪ a- rów, Warszawa 1981. Program 70. Mistrzostw Europy w Podnoszeniu Ci ĊĪ arów, W áadys áawowo 24– 31 maja, 1971 r.

B. Literatura I. Publikacje Bielec G., Jerzy Dziuba na tle rozwoju polskiej gimnastyki sportowej po II woj- nie Ğwiatowej , [w:] L. Nowak (red.), Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce , t. 7, Gorzów Wlkp. 2006, s. 473–491. Cierpia á A., Uczestnictwo i wyniki sportowe reprezentantów Polski w mistrzo- stwach Ğwiata na ĪuĪlu po II wojnie Ğwiatowej (praca magisterska), WSP Cz Ċstochowa 1999. Gaj J., Rozwój sportu w Polsce Ludowej , [w:] J. Gaj, B. Woltmann (red.), Zarys historii sportu w Polsce 1867 –1997 , Gorzów Wlkp. 1999, s. 159–204. Gaj J., Wychowanie fizyczne i sport w Polsce Ludowej , Warszawa – Pozna Ĕ 1987. Godlewski P., Polski Zwi ązek Zapa Ğniczy 1922 –2004 , Gorzów Wlkp. 2004. Jele Ĕ J., Konieczny A., Dobrowolny Z., Sta Ĕski G., Jagódka Z., Wowra- Marciniak A. K., Liga gra i po pi Ċü dziesi ątce , Warszawa 1987. Jurek T., Schodrok K. H. (red.), Geschichte des Turners und Sports in Schlesien 1812–1989 , Weimar 2012. Koci Ĕski B., Wojnar J., Osi ągni Ċcia opolskiej lekkiej atletyki w latach 1945 – 2000 , Opole 2002. Kowieska U., Rola ruchu zawodowego w rozwoju kultury fizycznej na Dolnym ĝląsku w 30-leciu Polski Ludowej , [w:] L. Szyma Ĕski (red.), Kultura fizyczna na Dolnym ĝląsku w 40-leciu Polski Ludowej , Wroc áaw 1993, s. 159–222. Kronika sportu , Warszawa 1993. Krzewi Ĕski I., Lekkoatletyka polska w latach 1945 –1968 , [w:] B. Woltmann (red.), Lekkoatletyka w Polsce 1919 –1994 , Warszawa 1994. Kulczycki R., Tenis sto áowy w Polsce 1919 –1989 , Gorzów Wlkp. 1998. àuczak M., Szermierka w Polsce w latach 1945 –1989 , Pozna Ĕ 2002. Lipo Ĕski W., Olimpizm dla ka Īdego , Pozna Ĕ 2000. Ma áolepszy E., Leistungssport , [w:] T. Jurek, K.H. Schodrok (red.), Geschichte des Turners und Sports in Schlesien 1812–1989 , Weimar 2012, s. 422–444. Ma áolepszy E., Sport wyczynowy , [w:] M. Ponczek, K.H. Schodrok (red.), Z dziejów kultury fizycznej na ĝląsku. Rozwój kultury fizycznej na ĝląsku w latach 1919–1989 , Katowice 2009, s. 325–342. Z dziejów ruchu sportowego na ĝląsku… 109

Osmólski P., Leksykon boksu , Warszawa 1989. Pi Ċta W., Tenis sto áowy na Górnym ĝląsku w latach 1929 –2004 , Cz Ċstochowa 2005. Polak E., Akrobatyka sportowa w Polsce , Rzeszów 2003. Ponczek M., Schodrok K.H. (red.), Z dziejów kultury fizycznej na ĝląsku. Rozwój kultury fizycznej na ĝląsku w latach 1919–1989 , Katowice 2009. Ponczek M., Witkowski S., Fryc A. (red.), Z dziejów kultury fizycznej w Zag áĊ - biu D ąbrowskim i regionach o Ğciennych , Sosnowiec – Katowice – D ąbrowa Górnicza 2010. Rado Ĕ A., Pi áka no Īna w Polsce w latach 1921 –1966. Tabele i zestawienia , Warszawa 1969. Rechowicz H., Dzieje sportu w województwie Ğląsko-d ąbrowskim (1945 –1950 ), Katowice 1999. Rechowicz H., Zarys dziejów sportu na Opolszczy Ĩnie w latach 1945 –1949 , [w:] H. Rechowicz (red.), Z najnowszych dziejów kultury fizycznej i turystyki, Ka- towice 1994, s. 43–74. Respondek M., Udzia á dru Īyn województwa katowickiego w rozgrywkach Pu- charu Europy Mistrzów Krajowych i Pucharu Europy Zdobywców Pucha- rów , [w:] H. Rechowicz (red.), Z najnowszych dziejów kultury fizycznej i tu- rystyki , Katowice 1994, s. 75–90. Sieniarski S., Sport w Polsce , Warszawa 1972. Szyma Ĕski L. (red.), Kultura fizyczna na Dolnym ĝląsku w 40-leciu Polski Lu- dowej , Wroc áaw 1993. Tuliszka M., 80 lat Polskiego Zwi ązku P áywackiego , Warszawa 2002. Tuszy Ĕski B., Polscy Olimpijczycy XX wieku (1924 –2002 ). A–M , Wroc áaw 2004. Tuszy Ĕski B., Polscy Olimpijczycy XX wieku (1924–2002 ). N– ĩ, Wroc áaw 2004. Tuszy Ĕski B., 100 lat Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów, 100 lat Kolar- stwa Polskiego , Warszawa 1986. Wielka historia Polski 1945 –1956 , t. 14, Kraków 2001. II. Prace niepublikowane Królikowska B., Organizacje sportowe w Opolu w latach 1945 –1981 (praca doktorska), Opole 2002. Zieli Ĕska W., Geneza i dzia áalno Ğü sekcji ĪuĪlowej Motoru Lublin w latach 1947 –1989 , WSAiZ Zawiercie 2004. 110 Eligiusz MA àOLEPSZY, Teresa DROZDEK-MA àOLEPSZA

Abstract

From the history of sport movement in Silesia between the years 1945–1989 The present paper contributes to the history of sport movement in Silesia in the Polish Peo- ples’ Republic. Between the years 1945-1989 the level of sport in Silesia increased. The structures of the Polish Sport Societies in the Upper Silesia, Opolskie Silesia and Lower Silesia were orga- nized and established. The sportsmen were winning out all over . They won medals at the , World and Europe championship. The sport disciplines in which they were win- ing out were the following: boxing, gymnastics, sport games, cycling, athletics, weight lifting, speedway, fencing, table tennis, and wrestling. The most honoured sport clubs are, among others: AZS Wroc áaw, GKS Katowice, “Górnik” Zabrze, “Gwardia” Wroc áaw, LKS Ziemia Opolska, “Odra” Opole, “Piast” Gliwice, “Ruch” Chorzów, WKS “ ĝląsk” Wroc áaw. Key words: Silesia, sport movement, years 1945–1989