Seaneagráin ... Back Issues. . . Seaneagráin. . . Back Issues. .. Seaneagráin

An scéal nua duitse Cuisle, iris don aois nua? An spéis leat na seaneagráin a ordú? Tá siad ar fáil ach fios a chur. Just discovered Cuisie? If you’d like to order back issues, call us.

Deireadh Fómhair: Scannal Cnéis sna Coláistí Samhraidh, Maggíe 0'Kane, Gearóid Ó Tuathaigh, Jane Morrice

Samhain: CUISLE Who will B e n e fitfro m ^ ^ ^ Gas Bonanza? An tEastát Tionsclaíochta, Gerry Casla, OireachtJ^WaileAtha Cliath, Na hlncas Co na Gaillimhe Teil: 091 572077 Facs: 091 572076 Noliaig Ríomhphost: [email protected] Will You Buy From Santa's Little Sweatshop? Eagarthóir Feidhmeach: Coláiste na Coiribe, Newt Cringrich, Diarmuid Johnson Johnny Chóil Mhaidhc Riarthóir: Seán Ó Neachtain Bainisteoir Fógraíochta: Eanáir: Veronica Ní Chrfofa An Ghaeilge i nDaonáireamh na hÉireann - 71,000 Dearadh: cainteoirí. Caomhán Ó Scolaí An Tibéid, 091 572008 La France sans Vie, Fís don Mhílaois Clóchur: Kilkenny People Feabhra: Grianghraf ciúdaigh: Uair na Cinniúna don Ghaeltacht Balar Cuisle an Ghrá, Tim Robinson, Cúlabúla Scríbhneoirí: Michelle Nic Pháidín, Eilís Ní Dhúill, Aoife de Paor, Clare Ní Márta: Shúilleabháin, Pádraig Seoighe, Will 'restorative justice' replace 'punishment beatings'? Diarmuid Johnson, Richie Byrne, Cúií Aodha, Tír gan Cheol, Tír gan Anam, Des Johnson, Anton Mac Cába, Liam Ó Muirthile Uinsionn Mac Dubhghaill, Bernie Ó Conaill, Liam Mac Con lomaire, Seán Ua Cearnaigh, Pádraig Ó Aibreán: Flaithearta, Antaine Ó Faracháin, Why is the US still bombing Iraq? Tim Robinson, Brian Ó Broin, Feargal Mac Amhlaoibh, Pádraig Ó An Bille Teanga, An Garbh Achaidh, Snodaigh, Mary Moggan, Colm Futa Fata Féasóg dc Bhaldraithc, Cathal Ó Cuaig, Seán Mag Uidhir. Bealtaine: Wales goes to the Polls Hammie Hamilton, TnaG, Oileán Chléire

Meitheamh: Diarmuid de Faoite: Cráite i Ros na Rún Who's Been Sleeping With Galway Corpo? An Achréidh, Micheál Mac Liammóir, D-Day

Costas gach seaneagráin: £1.50 móidc postas (£1.50 plus postage)

Arna fhoilsiu ag Follseacháin an Phobail Teo, 0 091-572077 [email protected] Casla, Co na Gaillimhe. EADRAINN COIS i dTACA Cilian Fennell agus Bob Quinn; A new stand, foreign talent and youthful zest: has Monsata agus Cenetic Concern; Galway United manager Don O'Riordan found a 'No Blame Approach' i Scoileanna Thír formula? Bernie Ó Conaill reports form Terryland. 24 Chonaill; An Magairlín Meidhreach; Barún Drugaí ar an gClochán Liath; Tommy Peoples sa nGleann AN FHUINNEOG Ciúin . . . 4 McDonald's court-ruling turns mince to mould, says Anton Mac Cába; Seán Ua ANOIS CÉARD A DÉARFÁ LE CAILLIMH? Cearnaigh on Edward Carson: Hurling An bhfuil praiseach déanta de bhaile na in Mid-Field for Tipp: Liam Mac Con lomaire is ■ H B jj Caillimhe? been having a bad day; Mini-crosswords for the lazy n n E D'éist Richie Byrne le guth an phobail. 8 learner; Antaine Ó Faracháin's been up all night; l Pádraig Ó Flaithearta on the Guillotine; LITIR Ó MHEIRICEÁ Buaiteoirí na Míosa . . . 26 Léiríonn cás Abner Louima chomh dona 's atá cúrsaí ciníochais i measc na bhfórsaí slándála, dar le Des LÍONTA LIOMBÓ johnson. 12 Más fonn cyber-chainte atá ort, buail bleid ar Chathal Ó Cuaig sna chatrooms ar fud na cruinne. 32 BÁS NA CRÉAFÓIGE Ceimicí, leasú, ídiú, forshaothrú: an bhfuil an LEAVE ONLY FOOTPRINTS, TAKE ONLY MEMORIES torthúlacht ag imeacht as an talamh? Iniúchadh ar Thug Brian Ó Broin turas in aisce go Daingean na ghéarchéim imshaoil eile leDiarmuid johnson. 14 háille. Agus tuairisc ó Fheargal Mac Amhlaoibh ar éigeandáil Chorca Dhuibhne. 33 | LÉAMH AGUS SCRÍOBH i nGORT A' CHOIRCE j Tá fadhb cheilte na neamhlitearthachta á leigheas i EALAÍN AR OILEÁN • dTír Chonaill. Tuairisc le Clare Ní Shúileabháin ar an Chaith Pádraig Ó Snodaigh súil dul chun cinn. 17 an oilithrigh ar sheoda na hEorpa. And in Inis Meáin Mary Moggan BÁS TUARASCÁLA found Treasure on a Rock. 37 Síos díreach sa talamh a cuireadh tuairisc an rialtais maidir le forbairt na gcoláistí Gaeilge. CÁRTAÍ POIST ÓN IND I Chuaigh Uinsionn Mac Dubhghaill ag tochailt Seo linn arís i gcuideachtain Choilm de Bhaldraithe gur nocht sé í. 18 ar a thuras aduain, ildaite trí Kherla na hlnde. 40 V í SÚIL ADUAIDH TnaG I LÁR AN GHOIRT ) Labhar Seán Mag Uidhir le cuid de mhuintir na Bí ag féachaint ar an bpeil agus ar an 1 Disappeared 19 iomáint ar TnaG i rith an tsamhraidh. 42

SLIABH gCUA NA hÉIGSE Thug Cuisle cluais do mhacallaí na ANCHLÚID ngleann sna Déise, agus labhraíonn f l H j Gaeltacht parents disillusioned as Éamonn Ó Bróithe faoin traidisiún adolescents turn to English. Agus tá Rua bláfar ó thoir ó dheas. 20 ag súil le cárta poist uaibh, a pháistí. 45

DEIS FREAGARTHA PRAGHAS NUA Is é polasaí na hirise seo deis freagartha a thabhairt d'aon duine nó £1.90 atá ar Chuisle mhor an tsamhraidh. Sin é an d'aon eagraíocht a éilíonn a leithéid, má tá siad míshásta faoin méid praghas nua a bheas ar Chuisle gach mí. a scríobhadh fúthu i gCuisle. Téigh i dteagmháil leis an Eagarthóir, Gheobhaidh tu luach do chuid airgid i gCuisle, iris Cuisle, Casla, Co na Caillimhe, nó cuir ríomhphost chuig don aois nua. [email protected] faoín scéal.

CUISLE AR AN IDIRLÍON http://hom epage.tinet.ie/~cuisle1

IÚIL/LÚNASA 1999 C U I S L E 3 E A D R A I N N

schedules governed by the BOB QUINN - slán Law of Large Numbers, is inexorably turning our le RTÉ ... arís Public Broadcaster into a Tríocha bliain ó shin thug an purely commercial TV and scannánaí Bob Quinn cúl le radio service. The RTE mar gheall ar ghalltacht tabloidism of the RT... an eagrais. An mhí seo caite, Guide is now almost a bhuail sé an cuaille comhraic mirror image of RTÉ itself. arís gur imigh sé d’Údarás This seems to me, at least RTE. Seo thíos an litir a sheol in part, the result of timidly Bob Quinn chuig Farrel accomodating, rather than Corcoran, Cathaoirleach bravely confronting, the Údarás RTE, lena dhearcadh a draconian political and léiriú agus lena chinneadh commercial pressures to scoir a chur in iúl. Do bharúil, which the National a Farrel? Broadcaster has in the past Grianghraf ón leabhar Wild Plants of Ihe Burren and the Aran Islands le Charles Nelson twenty years been subjected. Dear Chairman, The chief culprit of course In anticipation of our was Section 31 which meeting on Friday the 26th An Magairlín Meidhreach enabled the advancement of on Children and Advertising safe hands in all areas, will take, I am writing this Michelle Nic Pháidín managerial and letter. Sula raibh iomrá ar bith ar Viagra, bhí fir na hÉireann programmatic. Such have a There will be concern ag úsáicl ruda eile le cuidiú leo sa seomra leapan san greater facility for keeping expressed by all. Members oíche. Planda a bhí ann a d’fhás go fial ar thalamh their noses clean than will agree that it’s a serious bhog, thais agus i mbéal na farraige. ‘An magairlín developing vibrant, matter and should be meidhreach’ a bhí air, agus bhí sásamh na mban ann. energetic and innovative seriously studied. I may Fásann an planda go mbíonn sé thart fá sé orlaigh ar programmes and talent. again be criticised for the airde, dath domhain saibhir corcra air ó Aibreán go I concede the possibilty passion of my advocacy. At Meitheamh. Bheireann na saineolaithe orchid mascula that, at the end of all, the best, the DG will ask for air sa Laidin. “mass” of viewers may be time to analyse the financial Deirtear go mbíodh sé in úsáid ag na mná feasa i actually getting the effects of limitmg this abuse Sasain fadó mar bhrachán grá. Dúirt an scríbhneoir broadcasting service they of children and bring his Culpepper go raibh sé faoi chúram an bhandé Véineas. deserve. The only remedy I findings back to the Author- Leigheasfaidh sé ‘the King’s evil’, ar sé, ach brúitín a can suggest is a fulltime ity sometime in the future. dhéanamb de agus é a chur san áit cheart. professional authority to At worst, my proposal will Tá daoine ann a deir gurbh iad na sagairt a chuir supervise and protect all be again kicked out. Either deireadh le húsáid an mhagairlín mheidhrigh. broadcasting in this country. way there will be, once D’fhógair siad ón altóir, más fíor, go gcuirfí mallacht Please treat this letter as more, a kicking for touch. ar an té a rachadh ina mhuinín. Rud a raibh ciall leis my resignation. I now believe that this san am sin b’fhéidir, nuair a bhí teaghlaigh mhóra ann Yours etc. Authority is tired, has lapsed agus iad bocht. into the role of preserving Sa lá atá inniu ann, is beag úsáid a bhaintear as, mar RTE as a private nil eolas cruinn ag daoine faoin modh ceart lena Ó Bhaile an Corporation whose prime ullmhú. Muna n-ullmhaítear i gceart é, is nimh atá ann. Mhuilinn go Treviso concern is fiscal rectitude and self-preservation at all Bronnadh duais mhór costs. As somebody put it facilitated in their ruthless Executive Board whose sole aisteoireachta ar Kelly elsewhere, the Authority has targeting of children (not to concern has been the Shatter i dTreviso na long “gone native”. When mention die public at large). survival of the organisation hlodáile le deireanas. Bhí an this inertia expresses itself RTÉ is still an unashamedly despite the inconveniences phríomhpháirt ag Kelly i in a persistently casual Dublin-based and worse, of a politically-appointed Cén Fáthf, físeán a rug leis attitude to young minds, it Dublin-orientated organi- Authority and a disgruntled craobh na hÉireann i gcom- goes too far for me. sation. The lip-service it staff. Their ability to handle órtas na bhfíseán idirbhliana Child-targeted pays to regionalism is prec- this Authority shows long a d’eagraigh TnaG. commercials and isely that. Two of its three practice and professionalism Is iad an rang idirbhliana Regionalism have been the significant concessions to in such matters. i gColáiste Alexandria i two main reasons why I the regions have been I admire much of RTÉ’s mBaile an Mhuilinn, Baile accepted membership and politically imposed. The radio output — I can no Átha Cliath, a seríobh Cén stayed with this authority for recent erection of a new £10 longer watch most of its TV Fáth? Léargas atá ann ar an fortr long years to see could million building in output — and applaud, with bhfulaingt a leanann bás in fact anytlúng be done by Montrose is a clear certain reservations, its sup- cara nó duine gaoil. Cúis patiently “worldng through indication of this port for music and the arts. dóchais do shaol na teilifíse the system”. In both of these “democratic centralism”. However, the engine of its Gaeilge brí a bheith i nglúin aims I have failed abysmally. In fairness, I should pay prosperity, market-led nua aisteoirí agus Advertisers continue to be tribute to a talented commercialism which means scríbhneoirí.

4 C U I S L E ILHL/LÚNASA 1999 E A D R A I N N

Aisling do Dhearcas i 1 BEIDH AN compántas amharclainne Aisling Ghéar ar cuairt ar fud na tíre i rith mhí lúil. Amédée le Eugene Ionesco an dráma a bheas acu. Scéal beirte a bhfuil rún millteanach eatartliu. Ní ceangal go rún, ach ní céasadh go nochtadh rúin. Dráma lán greann dubh atá ann. Is í Bríd Ní Ghallchóir ó Amharclann de híde an léiritheoir. Tuilleadh eolais ó (08) 01232 331131.

Féile Lúnasa

Eilís Ni Dhúill BEIDH NA scríbhneoirí Joyce Garol Oates, Frank McCourt agus Michael Ondaaje, údar an úrscéil The English Patient, páirteach i bhféile mhór litríochta a reachtálfar in Ollscoil na hEireann, Gaillimh, i rith mhí Lúnasa. I measc na gcainteoirí beidh cúigear buaiteoirí Pulitzer, beirt bhuaiteoirí Duais T.S. Eliot agus Poet A Naoimh Cilian, slánaigh sinn . . . Laureate na Stáit Aontaithe, Robert Pinsky. Labharfaidh Aoife de Paor láthair, agus ó thaobh na gcaoi a bhfuil na cláracha an file Nuala Ní ‘COMHAIRLEOIR CLÁR’ craoltóireachta de, is am á léiriú. Dar leis go bhfuil Dhómhnaill, an t-údar atá ar dhoras oifig Chilian an-fhuinniúil é. Tá an sé thar a bheith tábhach- Roddy Doyle agus an file Fennell i mBaile na borradh sin le feiceáil go tach go mbeadh cláracha a Cathal O Searcaigh ag an hAbhann, agus cé nach soiléir i gConamara. Féach bhfuil pearsantacht na bhféile freisin. bhfuil caite aige ach Telegael agus Roger Gaeltachta agus na Cúis áthais do lucht na roinnt seachtainí ina Corman atá ag dcanamh Gaeilge iontu á léiriú. “Nfl hollscoile an file clúiteach phost nua, tá sé lán- airgid, agus Ros na Rún faitíos ar dhaoine i Síneach Xue Di a bheith ar chinnte go ndearna sé an atá ag cur amach dhá gConamara roimh na chlár na féile, chomh maith rogha ceart agus aistriú chlár in aghaidh na seacht- ríomhairí. Níl muid Ieis an bhfile agus iriseoir anuas go Conamara. aine. Tá TnaG i gcroílár duairc, ní chaitheann Rose Styron agus Marjorie Conradh bliana atá aige le an bhorradh seo.” muid ár gcuid ama ag Agosin. Sin triúr atá TnaG, bliain shabóideach Chaith Cilian Fennell trí caint ar photholes ná ar an gníomhach go hidirnáisiúnta ó RTÉ. bliana ina léiritheoir ar an imirce. Tá mtiid maidir le cúrsaí cearta I Muinis, Carna a Late Late Show, agus cé cosmopolitan. Tá mise ag daonna. tógadh Cilian, agus is léir gur thaitnigh an obair leis iarraidh go mbeadh muid Gné shuntasach eile is ea go bhfuil grá aige dá thar barr, ní raibh sé ag breathnú chun tosaigh i ‘Lá Oileán Árann’. I measc dhúchas. “Ní fhásann tú róthógtha le Baile Átha gcónaí, agus ní ag na gcainteoirí ansin beidh muna n-athraíonn tú,” ar Cliath riamh. breathnú siar.” Tim Pat Coogan, Enda sé, agus meangadh gáire “Taithí iontach a bhí in In éineacht le Micheál Ó O’Brien agus John air. Ach níl sé gan a bheith RTÉ, go háirithe sa Late Máille, Arm McCabe agus Montague. dáiríre. “Nuair a tháinig Late. Thug sé an- Proinsias Ní Ghráinne, tá Beidh inchur san fhéile ag an tairiscint ó TnaG, ar f héinmhuinín dom. Má Cilian ag iarraidh a chinn- aos léinn na hollscoile féin ndóigh shíl mé go mbeadh bhí mé ábalta mé féin a tiú go mbeidh dath agus le léachtaí ar James Joyce, sé iontach a theacht chruthú sa bpost sin, pearsantacht dá chuid féin John Millington Synge agus abhaile chuig post maith, cheap mé go bhféadfainn ag an stáisiún teilifíse W.B. Yeats ón Ollamh Kevin agus seans agam comh- a bheith úsáideach do aniar. “Tá an teach tógtha Barry, an Dr Riana 0 ’Dwyer oibriú trí mheán na TnaG ansin. anois, agus tá sé in am an agus an Dr Pat Sheeran faoi Gaeilge. Tá tionscal na Is í an fheidhm atá ag chéad choiscéim eile a seach. Eagrófar comórtas do teilifíse ag athrú uilig faoi Cilian i TnaG díriú ar an thógáil.” scríbhneoirí óga.

CUISLE 5 E A D R A I N N

Smacht agus Máire an Chlocháin Léith ... ansmacht An t-am seo anuraidh, bhí muintir Thír Chonaill ag ra go raibh ceann de phríomhfhéilte an cheantair i mbaól. Clare Ní Súilleabháin Luadh fiacha £40,000 leis an bhféile. Shíl an coiste nach Tá bunscoileanna Gaeltachta raibh leigheas ar an chás ach tuilleadh airgid a bhaint ar 40 bunscoil ar fíxd Dhún as lucht gnó na háite, ós acu a bhí brabach ar an m Coiste Ealaíon na nGall atá ag glacadh bhféile. Ach tháinig casadh ar an scéal i mbliana. páirte i scéim phíolótach le Gianadh na fiacha, agus cé nach raibh stiúrthóir Chlár Chlainne dul i ngleic le fadhb na fostaithe Mí Mheithimh, deir an coiste go bhfuil níos hansmachta ar scoil. Is i mó tacaíochta ann don fhéile i mbhana ná a bhí riamh. Mhuiris gcomhar le Coláiste na Chomh maith le Daniel O’Donnell, Altan agus Tríonóide, An Roinn Dominic Rerwin, beidh Bumblebees, The Remixes, Tá samhradh ealaíonta á Oideachais agus Ionad Motley Crew, Churchmice, Playboys agus Na Hoolig- ghealladh i ndeisceart Oideachais Dhún na nGall ans, banna Astrálach, ag bualadh ceoil sa Chlochán Mhuigh Eo. Beidh atá an scéim á reachtáil. Tá Liath i rith na féile. Dár le Tony BoyIe go bhfuil an taispeántas le Máire Louise sí bunaithe ar an ‘No Blame fhéile seo fite fuaite trí shaol na Rosann. Tá sé de Martin, stiúrthóir an Black Approach’ a bhfuil dea- dhualgas orthu, dar leis, an fhéile a choinneáil beo. Church Print Studio. thoradh air san Ioruaidh ó ‘Ireland Today’ is teideal do 1995. thaispeántas mail-art — ‘Radharc úr’ atá sa scéim, ... agus Barún an Chlocháin Léith ealaín poist — a mbeidh a deir Moya Nic Ruairí, ealaíontóirí na cruinne ag duine de na 13 teagascóirí An bhfuil fadhb drugaí ag féile an Chlocháin Léith? soláthar dó. Éire an téama. nua-oilte sa tír a bhíonn ag Tuigtear dúinn nach fada ó bhi. Boc mór a tháinig ann Beidh comórtas ealaíne an plé le cúrsaí ansmachta. as Albain bliain. ‘Barún’. Carr mór aige. Culaith Claremorris Open ann Moltar sa scéim an fhadhb a éadaigh air. A chuid fear in éineacht leis. Chuir siad Meán Fómhair. Seo í an phlé leis an té is cúis léi. fúthu i dteach deas cúlráideach gar do bhaile. Amach dara bliain fichead dó. Dá Iarrtar ar an té sin réiteach a leo sna tithe ósta nuair a bhí braon maith ólta ag lucht fheabhas dá ndéanann mholadh agus beart a chur na féile, huachailh agus cailíní óga, soineanta. coiste Chlár Chlainne le briathar. Go minic, is Cogar i gcluais, cúpla unsa, margadh ciúin: tugadh an Mhuiris a gcuid oibre, is bullaíocht nó tromaíocht a gnó faoi deara. Agus socraíodh deireadh a chur leis. lógó beagán débhríoch atá bhíomi i gceist. Dúshlán a thabhairt. An ruaig a chur. Ach ba dheacair acu {féach thuas). Cé gur ar scoil a cuirtear gníomh a dhéanamh gan chruthúnas. B’fhearr fanacht. an scéim i bhfeidhm, is Fanacht? Fanacht go mbeadh na buachaillí agus na Imní ar an Údarás scéim phobail atá ann. “Tá cailiní óga i bhfiacha go hascaill, aicíd orthu agus sé ríthábhachtach go barún na hAlban ar a dtóir? Beag an baol, arsa meitheal De réir na dtreoirlínte is mbeidh an pobal go léir ai' míleata na háite. . • • .'■ A ; déanaí ata eisithe ag an an eolas faoi agus páirteach Samhlaigh é seo: fear agus éide an stáit air i gcúl Tascf hórsa Idir-Rannach ann, tuismitheoirí, daltaí, cairr. É i bhfolach. Ceathrar eUe sa gcarr. An raidió ar maidir le Boird Fhorbartha múinteoirí, gardaí, úinéirí siúl, b’fhéidir. Suas leo chuig teach deas cúlráideach Contae, tá sé i gceist go siopaí, tiománaithe bus, mar gar do bhaile. Barún Albanach ag fanacht ann. mbeidh seacht mbord ní ar láthair na scoile “Bá mhaith linn labhairt le Mr X.” forbartha contae ann a amháin a tharlaíonn an “Nfl Mr X ar fáfl.” gcaithfeadh Udarás na ansmacht ar fad,” arsa Sally Ciúnas. Clic gunna. Fear i bhfolach sa gcarr ag Gaeltachta comhoibriú leo Boner ón Ionad Oideachais. éisteacht. chomh fada ’s a bhaineann Chomh maith le “Fágadh Mr X seo roimh amárach nó dófar an teach le tograí sna Gaeltachtaí. Is múinteoirí scoile a oiliúint, agus é ann.” ■■■••'•• ' .'■;; cúis imní don Udarás é seo. eagraíodh tráthnóna eolais Doras á dhúnadh. Carr ag imeacht. . . Chuirfeadh sé easpa agus do na tuismitheoirí, agus lá Túigtear dúinn gur imigh an tAlbanach. Agus éidreoii ar f horbairt na eolais do na daltaí. Ba mhór baineadh na buachaillí agus na cailíni sult as an bhféile Gaeltachta. an cuidiú do mhúinteoirí na i mbliana. ; " i ’-'v-. ..V.v-.’T.- Is é éileamh an Udaráis le Gaeltachta teagascóirí oilte fada nach mór feidhmeanna ón nGaeltacht féin a bheith i an Udaráis a neartú. Is í mbun na traenála,” dar le mhór ar pháidrín na féile a tuairim an Udaráis gur fearr Phil Ní Chonchúir, Féile 2000 bheas i gCúirt an an tUdarás féin a bheith ina múinteoir bunscoile an Mheánoíche arna léiriú ag bhord forbartha don Tá togra nua ceoil beart- Ghlaiseáin. Creideann Plril Amharclann na Mainis- Ghaeltacht. aithe ag Micheál O nach le píonós trom agus treach. Drárna nuascríofa de Thiocfadh seo le polasaí Súilleabháin i gcomhair cáineadh a réitítear na chuid Tom Mclntyre atá an stáit i leith na Gaeltachta, Féile 2000. Snaidhm eile á la fadhbanna nuair a bhíonn ann. Cuir sin ar fad le polasaí atá deimhnithe ag Micheál idir an dúchas agus dalta ó smacht. Banríon Alainn Líonáin, rialtais éagsúla le blianta an oiliúint. Tá Cló Iar- Tá sé tugtha le fios ag an agus Sundance le Bara Caws anuas. Chonnacht á shaidhmeadh ón mBreatain Bheag — Cuheadh bille an Údaráis Aire Oideachais go gcuirfear le Féile 2000 chomh maith, an scéim seo i bhfeidlim ar dráma a mbeidh aistriú os comliair na Dála agus agus foilseoidh siad leabhar fud na tíre. Beidh dualgas ar comhuaineach go Gaeilge Cuisle ag dul i gcló. Beidh i gcomhair Fís agus Teanga, leis — agus is léir go mbeidh toghcháin an Udaráis ann sa gach scoil aitheantas a taispeántas ealaíne. Cloch thabhairt di. téagar i bhFéile 2000. bhfómhar.

6 CUISLE IÚIL/LÚNASA 1999 E A D R A I N N

REPS agus SACS Toradh Claonta - Buntáistí agus An n-íosfá fata ginchóirithe? Genetically modified, mar a Míbhuntáistí déarfá. Fata ’s dhá chloigeann air. Tá daoine Pádraig Seoighe ann nach n-íosfadh. Planda a Má ba mhíbhuntáiste a bhfuil cead síolraithe bainte bheith páirteach i scéim na dó, ní ceart é a ithe, dai' leo. REPS, seans go bhfuil dea- Daoine eile, is cuma leo. scéal ar leic an tairsigh ag na Seans, a deir siad, nach feirmeoirí caorach anois. Tá measa an bia ginchóirithe cúiteamh £29 in aghaidh ná an bia a bhfuil seacht gach caora dar cuireadh den gcineál ceimice ann ar an sliabh á ghealladh dóibh. nós. Buntáiste eile is ea go bhfuil Gairmeadh comhdháil i cúiteamh geallta do na mBaile Átha Cliath mí feirmeoirí ó bhliain go Mheithimh leis an gceist a bliain. phlé. Bhí láimh ag an rialtas Déarfadh duine dá bharr in eagrú na comhdhála. seo go bhfuil deireadh na Easpa ama agus doiléire i géarchéime á thuar. dtaobh an chláir oibre: bhí Pléadh sin ag cruinniú sa An Gleann Ciúin, Tommy Peoples cuid de na eagraíochtaí gClochán, Co na Gailimhe, míshásta. Shiúil cathaoir- mí Mheithimh, agus pléadh The Mouse in the Attic leach Genetic Concern, cúrsaí portaigh freisin. Tm'lach Ó Dónaill, amach. Bíonn ceol Tommy Péoples ag síorfhorbairt. Ceol a Tugadh le tuiscint ann go Tá Genetic Concern in mbeidh cead móin a bhaint i raibh bior is faobhar air a bhí i The High Part ofthe aghaidh chur na mbarr gceantar na SACs, seachas Road (1976). Chuir sé barr ar an mbinneas in The Iron ginchóirithe agus tá siad in móin na slisíní — an sausage. Man (1985). I dtús na naochaidí, bhí féith eile fós ina aghaidh na dtriallacha Déanann an sausage dochar chuid ceoil, ach ni dhearna sé ceirnín an uair sin ginchóirithe atá á ndéan- don phortach sa méid go faraor. Sa nGleann Ciúin (1998), is í a chuid amh. Tá siad ag iarraidh go bhfágann sé uisce ina cumadóireachta féin atá chun tosaigh. gcuirfí stop láithreach le dhiaidh agus nach féidir Tá Tommy ar dhuine de chumadóirí móra na haoise himportáil bia ghinchóirithe sleán a úsáid ina dhiaidh. seo, agus tá an-tóir ar a chuid ceoil. The Coffin Ships a go hEirinn. Rinne Lucsam- Tá cúiteamh geallta do thug sé ar f honn mall a cumadh agus an gorta mór á burg agus an Ostair sin lucht bainte na móna freisin. chomóradh. Ní féidir gan trácht ar dhá chornphiopa ainneoin an Aontais Eorp- Seasca punt in aghaidh an nua leis, The Mouse in the Attic agus The Fat Cat. aigh. Molann Genetic acra atá á lua. Baineann sin B’fhiú an ceirnín a cheannacht muna ndeanfá ach Concern do rialtas na cuid den nimh as an bhfeoil éisteacht le The Green Fields of Glentown, ríl mhór a hÉireann an beart céanna a nuair is deacair do dhaoine bhfuil genius agus dúchas Tommy ann. dhéanamh agus gan an bia a gcuid talúna a clhíol de Is sa mbaile a taifeadadh An Gleann Ciúin. Fidléaracht ginchóirithe a cheadú. bharr na rialacha. aonair cois teallaigh ar an sean-nós, ach go mbuaileann Admhaíonn Robert Alphie Duggan isteach anois is arís agus a ghiotar leis. Shapiro, stiúrthóir Mhonsata, ollchomhlacht Is dóigh go deimhin gur sa mbaile is suaimhní do ginchóirithe, go bhfuil ceist Tommy Peoples. Ó aimsir an Bothy Band i leith, tá Fuinneoga na eitice ag baint le ginchóiriú scéalta ag na ceoltóirí faoin drogall a bhíonn air gaisce bia. Glacann sé leis go Fanaide a dhéanamh os comhair an tslua. An té a shuigh i dteastaíonn measúnú géar seisiún leis, tuigeaim sé chomh mín, discréideach is a agus triallacha cúramacha. Tá beirt dearthár ó Dhoire bhionn fidléaracht Tommy. Anuraidh, áfach, is é an le gnó Fuinneoga PVC a Tréith den cheol ar an nGleann Ciúin is ea an scéal a bhí ann i Sasana athbhunú i bhFanaid, Dún éagsúlacht. Casann sé in E gan stróbh, agus tá Bonny nach raibh dóthain na nGall. Bhí fuinneoga á Kate i C aige. Is maith leis casadh ar an téad íseal, rud acmhainní ag na húdaráis ndéanamh ann ó 1975 go a thug sé leis as Dún na nGall seans. leis an triail agus an tástáil a 1997. Tá na Catháinigh leis Tréith eile dá chuid ceoil is ea an aibíocht. Is álainn dhéanamh go sásúil. Agus an monarcha a cheannach ó agus is annamh inár dtreo saothar ceoil - nó eile - a dá blifágfaí an measúnú faoi Údarás na Gaeltachta agus bhfuil lorg na mblianta agus múnla an tsaoil chomh lucht an tionscail, bheadh tá i gceist acu an áit a paiteanta air. Tugann clúdach An Gleann Ciúin é seo le toradh claonta air. chóiriú sula dtéann siad i fios, pictiúr tréitheach le Catherine Ringcome. ‘Ethics begins with the mbun táirgíochta. Tá cead á Is ceoltóir sa gcéad é Tommy Peoples: seineann sé a recognition that not all iarraidh acu ar an phort féin, agus tá sé gan hheann ar an bhfaisean. Is things that can be done gComhairle Contae chuige cruthúnas é An Gleann Ciúin gur féidir le duine an fód should be done’, arsa an sin. Cruthófar 30 post sa a sheasamh in aghaidh mhaidhm na tráchtála. Gura Bioethics Working Group. Is ghnó nua seo as seo go fada fada Tommy Peoples i mbun fidle fós. faoin duine rogha a ceann trí bliana dliéanamh. An n-íosfá x-\. féin fata ginchóirithe?.

lÚIL/LÚMASA 1999 C U I S L E 7 Á ABHANTRACH na Gaillimhe á scrios ag an drochphleanáil. An rud a dtugtar forás agus forbairt air, is gaiar é atá ag múchadh anam na háite. Tógtar tithe agus fágtar na daoine ar easpa áiseanna. Tá infheistíocht sa tógáil á Tdéanamh saor ó cháin, agus gan spéis ag na hinfheisfitheoirí ach sa mbrabach. Tugtar le fios gur mórionad ealaíne agus cultúir í Gaillimh. B'fhearr siiil ghriim a chaitheamh ar an mbaile agus gan géilleadh don bholscaireacht sin. Céard is Gaillimh anois ann ach Baile Átha Cliath an Iarthair? Ní hin é is gá, ach cothromaíocht forbartha ar fud an iarthair.

) ■

Grianghraif: BALAR

GALWAY DURIMG the nineties was billed as ‘Europe’s fastest growing city\ But in years to come, given current evidence, the City ot the Tribes will have become one of Europe’s ugliest. Galway has experienced unprecedented growth. Progress has been immense. Investment has been attracted. A new feeling of contidence has emerged. Boats have risen on the economic tide . . . This idiom is familiar. It’s part of contemporary canon, well rehearsed, and endorsed by both media and consumer. But the validity of the idiom is dated, and it begs a counter-idiom. Growth is confused with indiscriminate building. Progress with the banks’ generous lending policies. Investment with dependency on foreign players. Confidence with decadence. Several of these things are patent in the new Galway. Architecturally, the city is an incohesive aglutination. Commercial buildings are catalogue- products. Oversized hotels clutter the field of vision. Rows of semi-detatched houses present an unbroken, oppressive fagade just metres from busy highways. IVIuch of the inner city has been radically altered by tax incentives. Much ot the shopping area is run by corporate chains and British multiples. Lydon’s, Rafftery’s, O’Gorman’s and Naughton’s have gone. Will Ryan’s, Logues, McCambridge’s and Taaffe’s follow? Quay St. and High St., formerly very distinctíve, have lost in character to pseudo- European indulgence. In the area of urban planning, Galway is a model of chaos. The speculators slap up the houses. roads are added gradually, and finaflv, while residents’ groups are fighting for shoppíng and ieisure amenities, an adequate sewage system is proposed. No alternatives to commuting by car are proposed, and increasing traffic chokes the Corrib basin. Galway’s copywriters have succeeded in selling the city as a centre of the arts, a celtic-cum-cultural Mecca, a vibrant industrial cell. Their press statements say little about the desertification of much of rural Connaught, the latent delinquency in sprawling suburbs, the visionless merchants. The West doesn’t need a little Dublin. It needs life in íts small towns from Castlerea to Westport to Tuam to Portumna. A balanced urbanisation more in keeping with a Clonmel, a Tralee or a Donegal. Caught up in its own rhetoric, a victim of it's own image- making, Galway could sober itself with a short drive around town. And the ‘Gateway to Connemara’ is just a microcosm of a national phenomenon.

l i S S W i gss;m m

• Ní ht an leabhar an • Rinne an fear gnó clúdach más fíor do Tom Paddy Cunningham cur Kenny, fear dánlainne síos ar na foírgintí a agus dámhlainne. "The chuireann na súile siar designers obviously ina cheann. Is é wanted to create a foirgneamh Bhord Fáilte tasteful combination of i mBóthar na Trá gránna old and new, and they i nCaillimh, dar leis. "It succeeded gloriously in looks like an alien doing exactly the spaceship," ar sé. Banc opposite/' na hÉireann ar an Fear nach gcuireann bhFaiche Mhór is fearr a fiacail ann. thaitníonn leis. íonn leo, • Is é Muileann an • Maidir leis an Seanadóir Droichid — Bridge Milis Margaret Cox, is — is deise leis an breá léisean Teach na mboscadóir mear Málrtín Cúirte agus Bridge Mills. O Connor Portmore is lú PortMore is lú a a thaitníonn leis. "It thaitníonn léi — tá sí ar dwarfs the Spanish Arch aon phort le Máirtín and destroys the natural O'Connor! feel of the area."

• Taitníonn Quad na hOllscoile le Derek Hamllton, Grianghraif: BALAR ball de An Taisce agus le Séamus Cahalan, múinteoir agus dearthóír. Thug an bheirt sciolladh teangan do Portmore chomh maith. "The - , proportions are aíl wrong for the site," dar le DérékV "and Ít's a very bad example in terms of shegr bulk." Dhamnaigh sé arasáin Dhún Aengus in aice ' leis an dug freisin. "It looks nothing like the artist's- impression which was published in the local papers at the planning stage. This is a trend at the moment, where develópers get a lovely pastel- coloured pióture to show the pubiic, then build something which looks nothing like it."

• Bhi an t-ailtire Dickie Byrne ar dhuine den bheagan ar rogha leis foirgneamh nua. Is é Halla na Cathrach is ansa leis. Ní hamhlaidh d'óstán jury's, rud gan " «*>.• ■ • '. ■: . V , / X * J*< ? ■. . dealramh, nó ''crap" mar a dúirt sé féin. ❖ ■# , : . ' í . m • Ta an-lui ag an Aire Stáit Eamon Ó Cuív le Caisleán

:•'*>» ■ ■ . ■ WTJfiwn^ an Loinsigh, ach dar leís nach bhfuíl slacht ná maise ar na leithris pholblí ar an bhFaiche Mhór. • Tá Michaol O Grady, fear bialainne, ina chonaí í bPorlmore. Is iad árasáin Waterside in aice láimhe, agus na dathanna, a chuir déislean agus muisiam C U I S I. E 11 airsean. An Dubh s an Geal Tá laghdú ar líon na ndaoine a dúnmharaíodh i Nua Eabhrac le blianta beaga, ach ar an taobh eile den scéal tá galar an chiníochais go rábach i measc na bhfórsaf slándála. BROOKLYN, i samhradh ’97, tugadh drochíde ar bith i leith ach 10,000 díobh, ól ar an tsráid, mar d’Abner Louima. Ní heisean ba chúis leis an shampla. Fágann san gur cuireadh as do 35,000 daoine gclampar an oíche sin, ach daoine eile san discó. nach ndearna faic, agus ní deas múinte a bhí na Ach rug na póilíní air. Buaileadh go dona é sa póilíní. charr ar a bhealach go dtí stáisiún na bpóilíní. Maíonn Afra-Mheiriceánaigh Nezv Jersey nach rud Sáthadh bata nua a leithéid sa stát isteach ina thóin, is san. Go háirithe ar na díreach ina dhiaidh bóithre móra. Deir siad sin isteach ina bhéal. Bhí go bhfuil polasaí air dul faoi scian cúpla ciníoch á chur i uair lena dhrólann a bhfeidhm, agus gur dheisiú. Sin a deir Afra-Mheiriceánaigh is seisean, agus tá na Hiospánaigh is mó a dochtúirí ar aon fhocal stoptar cé gur daoine leis. Fear dubh ó Haití é. geala atá i bhformhór Ceathrar póilíní sa na dtiománaithe. In Bhronx i Mí Feabhra, iad ionad random searches is gléasta i n-éide an racial profiling a bhí ar ghnáthdhuine, iad ag siúl. Shéan na húdaráis tiomáint gnáthchairr, iad an racial profiling ar ar thóir fear éignithe ban feadh na mblianta, ach i lár na hoíche. Go Cuid de míiuintir Mheiriceá le déanaí d’eisigh an tobann, bhí Amadou Gobharnóir Whitman Diallo, fear ó Ghana, marbh ar tháirseach a thí, 41 ráiteas a d’admhaigh gur mar sin atá. Is ní hamháin go urchar caite faoi, is é aimsithe ag 19 díobh. Is léir nach stoptar na daoine san. Tugtar masla is drochíde dóibh, raibh gunna nó scian ar iompar ag Diallo. Ní raibh is cuirtear náire orthu os comhair a gcuid paisnéirí. coir le lua leis ach gur fear dubh é, agus gan é ar a Céard a cheapann na leanaí nuair a deir an póihn le leaba sa city that never sleeps. Dadaí: “Okay, get out a ’ here, nigger”? Le déanaí, maraíodh banphóilín i New Jersey. Agus Is léir go bhfuil béasa na bpóilíní ar aon dul le gan acu ach eolas míchruinn, réab na póilíní doras cultúr an phobail, cultúr a bhfuil an ciníochas agus an Terrance Everett isteach is rug air. Chaith siad a foréigean go rábach ann. Agus má cheapamar gur bhean, páiste ina broinn, ar a haghaidh is a bolg ar an eisceacht a bhí sa mhéid a tharla do Rodney King i Los urlár. Angeles roinnt blianta ó shin, bhí dul amú orainn. Strac siad Everett amach os comhair na gcomlrarsan Cuireann nósanna cuid mhór de phóilíní na Stát is tuilleadh póilíní amuigh ag bualadh bos dos na nósanna an RUC i gcuimhne dom. Ritheann sé liom laochra a ghabh an dúnmharfóir. I gcionn lae, ba léir gur daoine macánta iad uilig, ina gcoimhthéacs féin. nach é Everett a bhí ciontach. Fós féín, coimeádadh An fear céile, an t-athair, an mac. faoi glilas é ar feadh sé lá. Ar an dteilifís facthas go Déanann cuid díobh freastal ar na heaglaisí. Bíonn raibh drochléasadh faighte aige. Ach m bhfuair sé siad go deas le mamaí, leis na leanaí, agus leis an leithscéal ar bith ós na húdaráis. madra. Feictear iad ag mairseáil ag sochraidí a Gan amhras, bhí drochbhail le fada an lá ar chúrsaí gcompánach, cuid acu ag seinm Amazing Grace ar an slándála sa dúiche seo, tuairim is 2,000 daoine á bpíb. ndúnmharú in agaidh na bliana i gcathair New York Ach nuair a bhíonn siad ar dualgas, tagann athrú féin. Tá feabhas ar an scéal: tuairim is 600 in aghaidh orthu. Is cuimhin liom scéal ó Dhoire, áit a bhfuil col na bliana atá á ndúnmharú anois. Cé nach iad na ceathrar liom pósta le Protastúnach. Lá dar thiomáin póilíní an t-aon rud is cúis leis an bhfeabhas, tá an- seisean isteach sa Chreagáin, chuir na póilíní stop leis. bhaint acu leis. Ach is léir go bhfuil siad imithe thar Rinne cuardach, air, agus ceistníodh é. Agus ansan, an fóir. focal scoir: Le dhá bhliain anuas, cheistnigh is chuardaigh siad “Azuay on you go, you Fenian bastard.” Agus an riposte: 45,000 daoine ar shráideanna New York agus random “Och no, Fm an Orange bastard.” searches ar siúl acu. Daoine a bhain leis na mionlaigh ab Amadán nó gealt a déarfadh a leithéid le póilíní na ea formhór na daoine a ceistníodh. Níor cuireadh rud Stát, dá mbeadh dath ar a chraiceann.

12 C III S L E lim/LÚNASA 1999 1$ IVIEIRICEÁNACH dúchasach de bhunadh na Ojibwa-Sioux é Leonard Peltier. Ciontaíodh é as beirt gníomhaithe de chuid an Éist le . . . FBI a mharú ag Pine Ridge Reserve, South Dakota, i 1975. Cuireadh príosún air go dtí 2441. Ach admhaíonn an FBI agus na cúisitheoirí nach bhfuil siad cinnte cé a scaoil na hurchair a carraigcheol mharaigh an bheirt. Sna seachtóidí, bhí Peltier ina chomhalta den AIM (Gluaiseacht Indiach Mheiriceánach), eagraíocht go ndearna an FBI géarleanúint air. / e Colm Ó Riagáin gach Theith Peltier go Ceanada, ach rinneadh é a eiseachadadh i 1976. Deir iar-Ard-Aturnae Cheanada gur mionnscríbhinn le Luan ó 9 go 10.30 i.n. Myrtle Poor Bear bean go raibh fadhbanna siciatracha aici, ba chúis le Peltier a chur ar ais go Meiriceá. Dúirt Poor Bear go bhlaca sí an bheirt ghortaithe á marú aige. Ach is cosúil nach Má tá dúil agat sa rac-cheol nó raibh sí i bPine Ridge an lá sin, agus níor casadh Peltier riamh uirthi. sa cheol beo, beidh dúil agat i I gCeanada, tá idir Reform Party na heite deíse agus NDP an Carraigcheol. An aidhm atá ag eite chlé ag tacú le Peltier, fearg ach go háirithe orthu faoin Jjt. dóigh go ndearnadh de réir iarratas Mheiriceá. I lár na seachtóidí, fuarthas úránium ar thailte na nlndiach, Carraigcheol ná aird an phobail mianra a bhí de dhíth ar an rialtas. Shíl idir raidicigh óga an AIM agus na hlndiaigh traidisiúnta go raibh conradh eile le a tharraingt ar bhannaí atá ag briseadh, 133,000 acra dá mbaint de thailte na nlndiach. Bhí sé iarraidh a gcosa a chur i dtaca i ina chogadh. Maraíodh 66 Inidiach agus gortaíodh 300. I dtús báire, ba i leith Bob Robideau agus Dino Butler a cuireadh margaí ceoil an lae inniu. dúnmharú na beirte. Bhí na gníomhaithe in ainm is a bheith ar thóir Jimmy Eagle. Ag an tríail, nochtadh go raibh caoga gníomhach réidh le hionsaí a dhéanamh ar an chlós mar a raibh na Meiriceánaigh dúchasacha. Lig an giúiré Robideau Go dtí seo is iad Luka Bloom, na agus Butler saor, ar an ábhar gur dá gcosaint féin a bhí siad. Is é an Giúistís Heaney a bhí ar an bhinse nuair a diúltaíodh Mary James, na Frames, na d’achomharc Peltier. Scríobh sé chuig an liachtarán, a rá gur ar Plague Monkeys, na Marbles dhóigh bhréagach a rinneadh Peltier a eiseachadadh, go raibh an rialtas freagrach chomh maith as ar tharla, agus gur cheart agus Manor na bannaí a ghlac maithiúnas a thabhairt dó. Tá Peltier sa bpríosún gan chúis agus é ag saothrú báis. páirt sna seisiúin bheo, agus beidh Cuireadh faoi scian taoi dhó é. Is deacair dó ithe. Tá sreanganna a cuireadh isteach ina ghiall ag gobadh isteach ina Blink, Jack L, Dr Millar, na bhéal. An dochtúir Keller ó Chlinic Mayo, tá sé den bharúil go dtiocfaidh leis Peltiera leigheas. Ach diúltaíonn an príosún dó: Walls, Mark Dignam agus The deir siad gur máinlia s’acusan amháin a chuirfeadh Peltier faoi Prayer Boat Carraigcheol scian. Tá leabhar le Peltier i ndiaidh a fhoiIsithe ‘Prison ar Writings, My Life is my Sundance’, agus dhá scannán á amach anseo. mbeartú. Má mhaireann sé. Anton Mac Cába

IÚIL/LÚNASA 1999 CUISLE 13 By the year 2025 up to a quarter of the Earth’s soil co\ International Council of Scientific Unions. Diarmuid Ji

R FUD an doinhain, tá an cré agus an ithir á milleadh. Ní An branar gan cur ROIMH ré na holltalmhaíochta, I I scéal i mbéal an phobail é d’fhágadh an feirmeoir páirc nó dhó dá seo. Is mór i gceist an ozone chuid gan chur ó bhliain go chéile. layer, foraoiseacha an D’fhásadh fiailí ann, neantóga, seamróg M ■Amazon, téamli na cruinne nó eile, nó scaipeadh sé aoileach nó agus leá na hoighre, athrú aeráicle, feamainn, ionas go ndéanfadh an ardú ar leibhéal na farraige, truailliú chréafóg athnuachan uirthi féin. Thuig an uisce. Faic ní cloistear faoin soil daoine go bhfaigheann an chréafóg bás is degradation - bás na créafóige. go n-imíonn a cuid torthúlachta aisti I láthair na huaire, ós fada ó bhí Aois muna bhfaigheann sí deis athnuachana. na hOighre ann, is drochchréafóg atá ar Rolaúon atá air seo i mBéarla: sealaíocht. fud an domhain (féach painéal Béarla “Rotations mav have been a tread-mill; thall). Na mianraí a bhí chomh the spread of work they achieved flúirseach sa láib a d’fhág an sruth guaranteed the treadmill-like cycle of oighre ina dhiaidh na mílte bliain ó shin, seasons, but under the new regime the tá siad ídithe, agus is gá athshaibhriú a treadmill was to use newer chemicals . .. dhéanamh. to supply the larger amounts of nitrogen Áit a n-imíonn an chréafóg le gaoth, needed as the soil organic content nó áit a bhfaigheann an chréafóg bás, decreased under increased areas of bíonn athdhéanamh na créafóige ann, arable crops. The farmer may formerly soil buildmg. Is próiséas tapaidh atá in have been a slave to his rotadon . . . but ídiú agus i mbánú na créafóige má now he was a slave to the chemicals rep déantar forshaothrú uirtlii agus gan deis and his new products.” (Shiel, 1996.) athnuachana a thabhairt di. Ach is Faoi mar a bhí an fheirmeoireacht próiséas rímhall atá in athdhéanamh na thraidisiúnta, is dearcadh fadtéarmach a créafóige - thart ar mhilliméadar gach bhí ag an duine ar shaothrú na talúna. Is bliain. dearcadh gearrtéarmach atá i réim anois. Go dtí an réabhlóid thionsclaíoch, bhí cothromaíocht idir fómhar na talúna Stócáil agus athdhéanamh na créafóige. Mar IN IARTHAR na hÉireann, áit a bhfuil gheall ar an réabhlóid thionsclaíoch, gannchuid cré is mórchuid cloch, ba nós áfach, thosaigh an duine ag cur le le daoine a bheith ag déanamh créafóige táirgíocht de gach cineál. Rinneadh i gcuid de na háiteacha ba bhoichte. Tá tionscal den talmhaíocht, agus cuireadh cáil ar an déanamh créafóige in Arainn ó an meon táirgiúil i bhfeidhm uirthi. rinne Robert Ó Flaithearta an scannán Cuireadh dlús mór leis an gclaonadh sin Man of Aran sna tríochaidí. sa dara leath den 20ú haois. Faisnéis ar mhodh talmhaíochta atá i Bás na créafóige agus géarchéim na gcuid den scannán seanaoiseach sin. talúna, is toradh é ar an meon táhrgiúil Feictear ann na daoine is iad ag cruinniú sin. Ach ohead leis an oibrí spíonta, dornáin créafóige sna scoilteacha idir na traochta i monarchana Shasana san aois leacracha aolchloiche. Iad ag iompar seo caite, tá an chréafóg í féin i cliabhanna móra feamainne aníos ón ndeireadh na feide anois. gcladach. Fear ag briseadh carraige le Tá an chothromaíocht idir an hord, é ag déanamh bruscar di buille ar acmhainn oibre agus an táirgeadh briste. bhuille. Smúsach cloiche, feamainn, agus Níl deis athnuachana á tabhairt don dornán créafóige: sin iad a measctaí le chréafóig. Tá an próiseas athdhéanta chéile in Árainn le cur leis an gcréafóig. créafóige rómhall i saol seo an fast buck. Stócáil an t-ainm Gaeilge atá ar an obair. Dar ndóigh, is é an míbhuntáiste a /er may be lost due to accelerated erosion, according to a 1991 report from the ihnson looks at the consequences and the possible solutions. bhaineann leis an scócáil gur sclábhaíocht agus crácamas a bhí ann. De bharr an innealra atá. ann lenár linn féin, áfach, ní gá an charraig a bhriseadh le hord níos I mó. ' Bíodh is gur sclábhaíocht a bhí sa stócáil, bhí toradh air. Deir M.J. Conroy • {Journal of Soil Sciences 22) go bhfuil doimhneas 90 cm sa talamh stócáilte in áiteacha in iarthar na hÉireann. An stócáil seo a bhíodh á cleachtadh in Árainn, mar shampla, tá sé ar aon dul le modhanna oibre lucht athshaibhrithe na talúna lenár linn féin. Remineralisation a tugtar ar an bpróiséas seo. Is éard is ciall le Temineralisatim púdar nó smúsach cloiche a dhéanamh, agus é a scaipeadh ar an gcréafóig. 1 Seo próiseas a tharlaíonn go nádúrtha ag deireadh gach aois oighre. De réir mar a leánn an sruth oighre, déanami sé meilt ar an ngraibhéal cloiche faoi. Fágann an sruth oighre púdar mín, lán mianraí ina dhiaidh, agus scaipeann an ghaoth é sin i Beidh iarrachtaí móra á ndéanamh le deir John Hamaker: “Undert.ak.ing the bhfad is i ngearr. Ach ní féidir linn teacht i gcabhair ar an talamh spíonta. task of remineralisadon is urgent to fanacht go dtí go dtarlóidh an próiséas Cosnóidh sé na céadta billiún punt. Ach restore our agricultural soils; to save the nádúrtha seo arís. Is dúshlán ollmhór ní chloisfidh tú tada faoi seo san dying forests in the temperate latitudes; don chine daonna a bheas ann san aois idirbheartaíocht faoin CAP a bhíonn ar and to stabilize our climate.” An men of seo chugainn athshaibhriú a dhéanamh siúl sa Bhruiséil. Aran a bheas againn sa 21ú haois, nó ar an gcréafóig leis na miamaí cearta. Ina leabhar The Survival of Civilisation, brobh i ndiaidh na mbeart? The hidden cost of agribusiness WHI N (|L)i:iiíis adv.mce aml tlien irrrde iIiiuihi racli ircniiriil lcr niiiialioii sclirinrs wlncli ilrniaiul a consulnahlr amoimt ol nu:i(|y A(|i!, Ilirv tjfiiid ilovvii inrlr; m llirii |ialh lliis riiinci.il ncl) dnst is llir lalr :*()lh crnlmv's ovridrprnilrncr on tossil lurl:; ciralrs ils hlown lai ovn ihc smlacr ol llir railh, iriiiiiinalisinij :anls and own piolilrms "íhrir is rvidrncr ln sinjtirsl llial as loirsls briim caiisint) |il.ml lilr lo llmvr aiiain lo dir oll woiltlwiilr, t|ivini| o(l caihmi dioxidr, llir clunalr ul llic llir I ailh's soil hrcoinrs drinmrialisrd dmino racli mtrujlacial I ailh is altnrd. Iiii)i|riint| llir liairahon Ironi tliiocr.ss willi thr hmiiiihj ol 90.000 vrai inajoi Irr Atjc Nrw soil is inodiicod al dillrirnl iali:s, lossil lucls " (llallirld, 1990 ) do|iondmi| mi localinn. bnt il is alwavs slow ahoul a niillimrlir a Ihrsc lnddrn. loiiiitnin cosls ol atiiihiisinrss an: 1ictpiciillv vrai. ignoirtl hy rronomists wlirn tlirv sav, Itn cxaniplc. Ilial ln llir inillnn.i smcr llic lasl Irr At|r, Ihr lailli':; soil lias losl snullholdns air no loiign "viahlr". In liulli, laiijc l.iniis air ollni maiiv niilnrnls aiul ininrials llns ii.itmal inocrss has hrni girallv moir nnsiislainahlt: llian smalln nnrs. wlini llirsr laclois an: laltcn rxacnhatrd hv a ircnil fihnioinnion Ihr iiidiistnal at|iicidlmc ol mto accoiml IIir latr 2l),h ccnlinv "Shoil Inin rcónornii: jicisficclivt:s air. icspniisihlt: loi maskiiui Soil rrosion is srl lo hi: ont: ol thr Imj niviionmrnlal issiics ol lossrs m sml puxlnclivilv wilh addilíonal inpnls ol Irrlilisn IIic Iht: 9I:;I ccmIiiiv ln 1991 Iht: Inlnnalional Coimcil ol Snnildu. c i i s i s allrclmi) llic woild’ssnils will icmain Intlticn nntil it iraclios ils Unions said 1li.il bv llu: vrai 909!) and rvrn picsiimintj liiiiii.mlmid linal slagrs.” (l’ittciouI m IIi, 199/ ) is snrccsstul in Imldimi llic picsnil anniial lah: ol nosioii lo 99 x Antilhn luddni cust ol aípihnsincss is mcirasrd cnmt|y and l()-: lons/'vrai hrlwrrn 90% and ’M'V» ol Ihr l ailh's lolal soil lianspoil cosls, tlur lo thr i)lohalisahon ol niaiki:ls "iht: innoval ol irsn von conld lit: lost liadt: hamns in 1999 has hrni pinlndrd lo miconiatic I iirofit: witlr Aliradv, accoidimi to stimo scirnlisls, ahonl 10% ol all Ihr opn.ilions, antl Ititnl coiiqiamrs sncli as supcirnaikcls ait: rxpcclud nintiv iisrtl m a

IÚIL/LÚNASA 1999 CUISLE 15 Cén Fáth nach bhfuil Aird ar Bhás na Créafóige? “IT’S DIRTY.” Sin é an freagra a thug David Pimentel, fear timpeallachta, ar an gceist, ‘cén fáth nach bhfuil aird an phobail ar bhás na créafóige?’ Dirt, muck, soiled, reputations: tarcaisne atá ag Béarla na linne don talamh féin. Mother Earth, is minic a cloistí é, ach ar nath ársa, fileata atá ansin feasta? Cé a cheapfadh gurbh ionann husband agus feirmeoir ó thús? Ní tarcaisne do talamh a bhíodh ann tráth den saol, ach ómós. Ithir, cré, fonn, úr: tá nádúr agus seandacht sna focla Gaeilge a bhaineann leis an talamh. Tá rian na seanaimsire orthu ón uair a thuig an duine gur cuid den talamh é féin. Fód a bhreithe, fód a bháis, fód an dúchais: trí fhód a raibh ómós aige dóibh. Tá rian an tseanómóis seo ar theangacha eile. Adama atá ar ithir san Eablirais, agus Adam ar an gcéad duine. CUID DE na comharthaí sóirt a muid ag tabhairt ár gcuid glasraí bhaineann leis an athru ar thar tír isteach. Sna longa móra a Péisteanna agus Pandas dhearcadh an duine i leith na thagann siad. Ola agus peitreal: is “THERE ARE no Panda Bears in the taluna, tá siad le sonrú ar shaol na breosla inloiscthe a dhéanann na soil.” Sin freagra eile ar an gceist a hÉireann. Praghas nó luach na longa a thiomáint. De bharr cuireadh ar Pimentel. Níl sa talamh ach talúna an chéad cheann. Luach mór drochmheas ar an gcréafóg, agus an phéist talúna. Ach is rud ar bheagán ar ghiodán, suíomh nó láthair, de costas na himportála, tá Éirinn áilleachta atá sa bpéist bhocht. Ní maith bharr na háilleachta atá ann, de páirteach go dlúth sa talmhaíocht an pictiúr í ar chlúdach irise. Ní maith an bharr an chóngair chun na hoibre, neamh-inmharthana. Food miles a rud ar an teilifís í. Níl sí spectacular, nó de bharr cháil na háite. Is mór deir an Béarla le síor-iompar seo an cuddly, sexy ná chansmatic. an suntas an t-ardú ar phraghas na bhia. Bíonn an phéist ag síorscagadh na talúna in larthar na hÉireann. Ní De bharr gur acmhainn so-ídithe créafóige, á tabhairt chun míneadais hannamh £30,000 ar leathacra atá sa mbreosla inloiscthe, tá an ionas gur féidir leis an bpréamh is tanaí clocha agus raithní. talmhaíocht ina tionscal neamh- greim a bhaint amach agus cothú a fháil Ta an gearrthéarmachas le sonrú inmharthana feasta. Unsustainable a ó na mianraí. Is í an phéist beatha na ar dhearcadh lucht déanta an airgid thugann an Béarla air sin. talúna. i leith na talúna freisin. Idíodh an Is é an dearcadh atá coitianta san mhóin go tobann i ndeireadh na Eoraip, faoi láthair, gurb iad na Dustbowl haoise seo ionas go bhfuil cosc feirmeacha beaga atá neamh- IS CUIMHIN le feirmeoirí na Stát feasta ar bhaint na móna in inmharthana, ach gur féidir leis an Aontaithe an dustbowl sna tríochaidí. Seo áiteacha. Áit a bhfuil an mhóin bhfeirmeoir mór slí bheatha a í an chéad uair san aois seo a chuaigh soil ídithe, nó an talamh bocht, tá an tír bhaint amach. degradation i gcion go mór ar na daoine á clúdach le brat síorghlas na Cinnte is féidir, go sa domlran thuaidh. bhforaoiseacha. Cén fáth? Mar go gearrthéarmach. Ach go Ní fadhb nua atá ann mar sin. I gcás mbeidh brabach ar an gcrann fadtéarmach, de bharr so-ídiúlacht an dust bowl, treabhadh an iomarca síorghlas gan mórán moille. an bhreosla inloiscthe, talúna agus fágadh gan foscadh é. Mar Féach freisin an dearcadh fóirdheontaisf, agus cúiseanna nach gheall ar an teas agus an ghaoth mhór, coiteann i leith na iad, is ionann cás an fheirmeora rinne an chréafóg púdar, agus sciob an garraiodóireachta. Fataí a chur, an mhóir agus an fheirmeora bhig. ghaoth léi é. ea? Meacain, oinniúin, agus eile? Ní Ní idir an bheirt sin ba chóir an Is annamh a bhíonn toradh chomh fiú an tairbhe an trioblóid. Tá sé t-idirdhealú a dhéanamh, ach idir drámatúil ar soil degradation, áfach. Sin níos saoire iad a fháil sa siopa. Seo torthúlacht na talúna inniu, agus fáth eile nach mbíonn caint air. Ní drochmheas ar an gcréafóg féin. neamhthorthúlacht na talúna hionann agus E1 Nino, ní toradh Ach is é fírinne an scéil go bhfutl amárach. /t feiceálach é.

16 CUISLE lÚIL/LÚHASA 1999 chaitheamh ag foghlaim, maíonn sí go bhfuil athrú mór ar a saol. Duine agus duine an modh teagaisc a chleachtann lucht na scéime i dTír Chonaill. Obair dheonach atá ann. “Tá an modh teagaisc seo iontach tábhachtach sa Ghaeltacht ach go háirithe,” dar le Colm Mac Ghiolla Easpaig. “Tchítear domh gur fearr le daoine obair ar mhodh rúnda in áit bheag mar seo, áit a mbíonn aithne ag achan duine ar a chéile. Más fadhb cheilte í an neamhlitearthacht, is measa agus is casta an fhadhb sa nGaeltacht í. “Táthar ag plé le dhá theanga sa Ghaeltacht,” arsa Cathal Ó Fearaigh, oifigeach oideachais le Páirtíocht Thír Léamh agus scríobh Chonaill. “B’fhéidir go bhfuil an scríobh agus an léamh go líofa ag duine i dteanga amháin ach nach bhfuil sealbhú cruinn na teanga eile aige.” i nGort a’ Choirce Bíodh sin mar atá, ní raibh fáil ar oidí oilte sa Ghaeltacht go dtx le Tá fadhb cheilte na neamhlitearthachta á leigheas i nGaeltacht Thír Chonaill de deireanaí nuair a cuireadh cúrsa bharr cúrsaí deonacha sa léamh agus sa scríobh, arsa Clare Ní Shúileabháin. Ghort a’ Choirce ar bun. Tá Gairmscoil Ghort a’ Choirce foscailte anois, agus tá idir leabhra agus DE RÉIR na stataisticí, tá deacrachtaí a scríobh don crannchur i ndeireadh áiseanna eile ar fáil don oide agus móra ag 80,000 daoine fásta sa tír seo na hoíche. “Chum sé leithscéal,” arsa don dalta. Tá súil cur leis an tseirbhís le léamh agus bimlitriú. Arsa an Caroline, oide as Gort a’ Choirce, sa bhfómhar ionas go mbeidli seirbhís Páipéar Glas ar Oideachas in Éirinn: “ach mhill sé an oíche air.” luachmhar, riachtanach ar fáil sa “A large number of people fall within Tá Christine 46 bliana d’aois agus í nGaeltacht. the lower and middle range of literacy ag foghlaim le scales [and are] unable to participate bliain anuas. fully in the economic and civic life of “Bhínn ag rá le N úachtán don T ríú M ílaois today’s advanced nations.” daoine nach raibh Is díol iontais mar sin nach bhfuil mé ró-éirimiúil,” cuidiú á thabhairt ach do 5,500 duine ar sí. “Ní raibh in Éirinn. Is leasc le daoine cabhair a meas agam ar mo lorg mar is cúis náire dóibh an bac atá bharúil féin, mar orthu. “Is í an bharúil choiteann gur mheas mé go duine ar bheagán éirime an duine raibh i bhfad níos nach bhfuil léamh ná scríobh aige,” mó léite ag daoine arsa Martine Ní Niadh, bean atá eile.” gníomhach i dteagasc na litearthachta D’fhág Christ- L d . i nDún na nGall. Aineolas agus easpa ine an scoil nuair tuisceana is mó is cúis leis an tuairim a bhí sí ceithre www.nuacht.com seo, dar léi. bliana déag. Bhí Ní mar sin do chách. “Glacann tú fadhbanna móra go bhfuil léamh agus scríobh a aici leis an litriú. Glac síntiús le Lá theanga dúchais ag achan duine. Ní Nuair a chuireadh Costas: Éire & an Bhreatain SAM fhéadfainn mo shamhlú gan an cumas sí isteach ar phost, Bliain amhám: £A5 ÉI^40 $65 sin,” arsa duine de na mná a ghlac níor thuig sí cén páirt i gcúrsa do lucht teagaisc na fáth nach Sé mhí: £25 É l£22 $35 litearthachta i nGort a’ Choirce ar na bhfaigheadh sí Trímhí: £15 t l £ \ 5 $18 mallaibh. Seo ceann de 120 cúrsa atá freagra. Cuireann ar siúl ar fud na tíre. sí an locht ar na Is féidir íoc le visa ar Is iomaí scéal a léiríonn cás an té múinteoirí. “Bhí sé (01232) 501111 nach bhfuil léamh agus scríobh aige. de dhualgas orthu nó seic a chur chuig: Fear óg amháin a tháinig chuig a chinntiú go Martina Ní Niaclh le foghlaim le raibh an litriú Síntiúisí biachlár a léamh: theastaigh uaidh a bunúsach ar mo L á chailín a thabhairt amach chuig béile. thoil agam,” ar sí. 301 Bóthar na Gleanna Duine eile a chuaigh chuig an Tar éis breis agus Béal Feirste B T ll 8BU dioscó. Iarradh air ainm agus seoladh bliain a lÚIL/LÚNASA 1999 C U I S L E 17 Ainneoin an dua a caitheadh le tuarascáil rialtais faoi na Coláistí Gaeilge, Céim sa nGaeilge? a réim, a ndréim agus a bhfuil i ndán dóibh, agus ainneoin liosta fada MOLTAR sa tuarascáil go ndéanfaí moltaí faoin riaradh agus faoin stiúrú is gá, cuireadh an tuarascáil síos clár teagaisc cuimsitheach a fhorbairt, agus deirtear go raibh “díomá” ai' an díreach sa talamh. Tuairisc le hUinsionn Mac Dubhghaill gcoiste faoi na cláracha a bhí i bhfeidhm ag cuid de na coláistí. “Ba léir dúinn go raibh laigí i bpleanáil na CÚIG BLIANA ó shin chuir Michael gclár agus nach raibh dóthain déanta D. Higgins coiste beag le chéile chun chun na seisiúin ranga a chur in “atlibhreithniú bnnúsach” a dhéanamh oiriúint do chaighdeán Gaeilge na ar scéim na gcoláistí samhraidh. ndaltaí. Bhíomai' díomách freisin faoi a Ceathrar a cheap sé ar an gcoiste: laghad béime a leagadh ar rannpháirt- Máire de Bhaldraithe, múinteoir ar an íocht na bhfoghlaimeoirí i gcothú na gCeathrú Rua (ina cathaoirleach); beochumarsáide, agus ba bheag Gearóid Ó Conluain, cigire sinsear-ach áisteagasc a chonaiceamar in úsáid n sa Roinn Oideachais; Pádraig Ó seachas an chailc agus an cóipleabhar.” Beaglaoich, príomhoifigeach sa Roinn Moltar go mbeadh baint ag na Ealaíon, Cultúir agus Gaeltachta agus coláistí iad féin i gcur le chéile an chláir oifigeach eile ón Roinn, Sean Mac Eoin nua, agus go mbeadh freagracht ar (ina rúnaí). choistí stiúrtha na gcoláistí féachaint Cuireadh a dtuarascáil faoi bhráid chuige go mbeadh áiseanna teagaisc na Roinne faoi Nollaig 1995. Níor feiliiinacha ai' fáil ina gcuid seomraí foilsíodh go poiblí é go dtí anuraidh. ranga. Cuireadh formhór mór na moltaí ar Deirtear go mbíonn caighdeán leataobh, cé gur tugadh ardú beag Gaeilge mhúinteoirí áirithe “easnamh- tuarastail do na mná tí. ach, idir a labhairt agus a scríobh”. Léargas eile den neamhshuim Moltar go gcuirfí coinníoll nua leis na oifigiúil i leith na Gaeltachta atá sa rialacha atá ann faoi láthair, sé sin, go méid sin. Tá an saol ag athrú go mbeadh Gaeilge mar ábhar acadúil sciobthaí, agus is gá céimeanna déanta don chéim ag múinteoirí sna dearfacha a glilacadh leis an scéim coláistí. Seo cuid de na príomh-mholtaí atá fhiúntach seo a chur in oiriúint don lar-Aire na Gaeltachta Michael D. Higgins mhílaois nua. Ach ní léir aon deifir sa tuarascáil: • Go mbeadh ról monatóireachta ag mhór ar Éamon Ó Cuív ná ar an Roinn Bíonn meas áirithe ag a lán eile ar cigirí iarbhunscoile sna coláistí, agus na céimeanna sin a ghlacadh. theanga a sinsear agus iad ar an mbus ag múinteoirí a bhfuil sainscileanna Mar shampla: tuairiscítear abhaile. i múineadh na Gaeilge acu deacrachtaí móra ag coláistí áirithe a D’aithin an coiste go mbíonn • Go mbeadh ionadaíocht ag mná tí, ndóthain ban tí a mhealladh chun “drochthionchar folaigh” ag daltaí na ag an bhfoireann teagaisc agus ag an dídean a thabhairt do na “Gaeilgeoirí”; gcoláistí samhraidh ar nósmhair-eacht bpobal áitiúil ar choistí stiúrtha na bíonn roghanna eile acu thar mar a teanga a gceantair, i gcásanna áirithe. gcoláistí, agus go mbeadh cothrom- bhíodh, agus pá níos fearr le fáil in Níl focal ar bith sa tuarascáil, áfach, aíocht idir fhir agus mhná orthu áiteanna eile. In airgead 1995 measadh faoin drochthionchar folaigh a bhíonn • Go mbeadh ar gach coláiste cuntas gurbh fhiú £10 milliún sa bhliain ag ceantair áirithe ar nósmhaireacht iomlán airgeadais a chur ar fáil don tionscal na gcoláistí samhraidh. Is teanga na ndaltaí, nuair a fheiceann dá Roinn gach bliain cinnte gur fiú i bhfad níos mó ná sin é siad an Béarla agus an fhimínteacht i • Go mbunófaí “comhchoiste pleanála faoin dtráth seo. réim le chéile. agus monatóireachta” idir an dá Moladh amháin sa tuarascáil ná go Roinn lena gcuid gníomhaíochtaí i gcuirfí riail na Gaeilge i bhfeidhm “go leith na gcoláistí a chomhordú daonna, tuisceanach” i ngach coláiste. Béarla agus Fimínteacht • Maidir leis na cúrsaí d’ábhair oidí, An ndéanfar amhlaidh i mbliana, nó Isteach is amach le 22,000 scoláire a go mbeadh ar na daoine sin an gcloisfear na gnáth-thuairiscí arís an thagann chun na Gaeltachta chuile “tionscnamh substaintiúil, a éileodh samhradh seo faoi chailíní a chuirtear shamhradh chun freastal ar na coláistí. teagmháil le muintir na háite, a abhaile as excuse me agus a leithéid a Foghlaimíonn cuid acu roinnt Gaeilge. dhéanamh le linn an chúrsa”. rá? U I L D U I D H An Fód Fuar Ar an 29 Bealtaine fuair na gardaí corp Eamon Molloy, fear ó cheantar na Seanpháirce i dTuaisceart Bhéall Feirste, é i gcónra i reilg na Fochairte, Contae Lú. Sin é an an chéad chorp a aimsíodh díobh siúd a dtugtar na| disappeared orthu. Tar éis tost na mblianta, labhair cuid de mhuintir na ndaoine a fuadaíodh le Cuisle.

N CHÉAD tSEACHTAIN i Ig díol suntais nár tosaíodh ar an “Thuig mé cúpla bliain ina ndiaidh do na Gardaí fheachtas chun na coirp a aimsiú go dhiaidh sin gurbh é an tlRA a mhar- teacht ar chorp Eamon dtí tús na ’90í. Agus is suntasaí arís aigh é cé nár admhaigh duine ar Molloy, bhí an tír ar fad ag nach raibh a fhios ag na clanna a bith é. Níor athraigh sé mo mheon leanúint an chuardaigh ag d’eagraigh an feachtas go raibh faoin chogadh a bhí ag dul ar na suíomhanna éagsúla a Eamon Molloy ar iarraidh, cé go aghaidh ar leic an dorais ag an arn A d’ainmnigh an tlRA don Choimis-raibh a fhios ag go leor dá phobal sin go laethúil. Ghlac mé leis nach dtiocfadh mo dheartháir ar ais choíche.” ‘Bhí dímheas i measc an phobail sin riamh ar dhuine Dúirt an duine seo liom go bhfuil sé an-deacair glacadh leis anois go ar bith a thabharfadh eolas don arm nó don RUC’ bhfuil seans ar bith ann go dtioc- faidh na Garda ar an chorp. “Anois iún faoi choinne an Location of the féin. “Bhí a fhios againne go raibh tá sé beagnach osnádúrtha. Téim ag Disappeared. Na Gardaí ag tochailt ’s Éamonn ar shiúl,” arsa comharsa dá obair ar maidin, bím i mbun ghnó gan toradh ar an obair: bhris an chlann liom. “Rún oscailte é i measc an lae, agus bím ag rá liom féin, ‘an radharc sin croí na tíre. an phobail a raibh aithne againn air. bhfuil sé seo uilig ag tarlú’. Bímse Ach is scéal eile atá sa chiúnas Ach níor luaigh muid arís é ar eagla buartha faoi mo thuismitheoirí mar iomlán a chleachtann formhór go gcuirfeadh sé isteach ar a chlann, tá siad sean anois, agus tá an rud mhuintir na disappeared, ina measc mar ba dhaoine deasa iad. Agus uilig ag teacht ar ais chucu. Tá sé muintir Eamon Molloy. Is scéal é a muid ag amharc siar air, bhí sé go iontach aisteach dúinne a bheith ag bhaineann go dlúth le saol an an-aisteach. Bhí an fear seo imithe, plé leis na Gardaí ar an rud seo, mar phobail náisiúnaigh ó thuaidh. agus níor labhair muid air. Bhí sé ní bheadh dáimh ar bith againne Diúltaíonn na daoine seo glan ann lá amháin agus ar shiúl an lá ina leo, ach bhí siad go han-deas linn. Is labhairt leis na meáin. Don chuid is dhiaidh. Sin mar a bhí sé.” poblachtóirí muid go fóill in mó, is Poblachtánaigh iad muintir na disappeared, agus baineann siad leis an phobal a chonaic an chuid ba ‘Níor athraigh sé mo mheon faoin chogadh a bhí ag mlieasa den chogadh salach a bhí ann ó thuaidh le 30 bliain anuas. dul ar aghaidh ar leic an dorais ag an am sin’ Tá spiorad agus bród sa phobal i dtuaisceart agus in iarthar Bhéal ainneoin an rud’ a tharla, agus cé go Feirste. Agus bhí dímheas i measc Rún agus Tost bhfuil mo thuistí aosta anois an phobail sin riamh ar dhuine ar IN E SCEAL mhuintir chuaigh siad amach chun vótáil do bith a thabharfadh eolas don arm Éamon Molloy, ach chomh Shinn Féin sna toghcháin Eorpacha nó don RUC. Fiú daoine a bheadh fada ’s a bhaineann le tuill- i Mí Mheithimh. Ní shílim go dtioc- glan in éadán modhanna an IRA eadh de mhuintir na faidh na Gardaí ar an áit a cuireadh chun deileáil Ieis an sceitheadh ndaoine a fuadaíodh, tá mo dheartháir san iargúltacht ach le eolais, bheadh dímheas orthu ar an neamhréalaíocht éigin ag hiarracht mhór den ádh. Tá siad ag té a dhéanfadh é. Sa phobal dlúth Sbaint leis an chuardach a rinneadhdéanamh a ndíchill, ach tá sé atá sna ceantair náisiúnacha i inBéal le deiieanas. Dúirt duine amháin chomh fada sin ó cuireadh é agus Feirste, ba rún oscailte é gurb iad an liom go raibh sé iontach deacair ar an oiread sin athraithe i ndiaidh tlRA a thug leo na disappeared. an chlann i dtús. Shíl siad gurbh é theacht ar an áit gur beag seans go Cé go raibh a fhios ag cách go arm na Breataine ba chúis leis an bhfaighfidh siad é. Glacann muid raibh daoine ar iarraidh, ní fhuad-ach, agus an chéad bhliain leis nach bhfuil neart air.” labharfadh daoine faoin ábhar, shiúil a thuismitheoirí na Ní fios cén chríoch a bheas ar chan le heagla roimh an ÍRA, ach sráideanna ó mhaidin go hoíche ag scéal na ndaoine fuadaithe, ach níor mhaith leo rud a rá le muintir iarraidh eolas a fháil air. cinnte beidh sé ar cheann de na an té a fuadaíodh a chuirfeadh olc “Bhí mé ar an mheánscoil ag an scéalta is measa a tháinig chun cinn nó pian orthu. am. Ag an aois sin a ngortaíonn rud ó thuaidh i rith na dtrioblóidí ar mar sin go dona thú,” arsa sé liom. fad.

IÚIL/LÚNASA 1399 C U I S L E 19 liabh gCua na hÉigse

LIAIN MHÓR í 1999 sna Déise. Tar éis na Féile Náisiúnta Drámaíochta agus B Chomórtas Peile na Gaeltachta, beidh an tOíreachtas i nDeireadh Fómhair ann. Ní go lár an aonaigh agus go Rinn Ó gCuanach atá triall Chuisle an mhí seo áfach, ach go Sliabh gCua, tamall ó thuaidh, áit a bhfuil flúirse breac in abhainn na hUidhre, cineáltas na dúiche, agus 'Géill Slí' scríofa i nglanGhaeilge . . . Ag teacht aniar ó Luimneach agus ó Chorcaigh, nó aduaidh trí Thiobrad Árann duit, feicfidh tú Na Comaraigh agus Cnoic Mhaol Dún ag éirí de mhíntír na Siúire uait. Ar shroichint Chluain Meala duit, lean ort ó dheas go Baile Mhac Cairbre, agus is sa mbearnas idir na cruacha sin ar bhóthar Dhún Garbháin atá Sliabh gCua. Sa lá atá inniu ann, tugtar paróiste Cesskinnane ar Shliabh gCua. Fiche seacht míle cearnach nó mar sin atá ann. Is é baile Tuar an is ea scéal Mhichíl Uí Fhoghlú, máistir scoile, Aonaigh atá i gceartlár an pharóiste. Sa agus scéal Choláiste na Rinne. tseanaimsir, is sa gCnoc Buí, taobh thoir den I 1906, rinneadh teach beag adhmaid ar bhóthar, a bhí croí an cheantair. Soir ó dheas, phaiste talúna ar Bhóthar na Sop. I 1909, fuair is i bparóiste Choill Gobnait atá teora an lucht na Choláiste seilbh ar theach i Maoileach cheantair. Eorna. Fothrach a bhí ann is gan díon air, ach Áiríodh Sliabh gCua ína cheantar faoi mhí Eúil na bliana céanna, bhí cóir ar an fforGhaeltachta sna fichidí. Agus roimhe sin, i teach, agus obair an Choláiste ar siúl ann ar 1891, bhí suas le 20,000 Gaeilgeoirí sna Déise feadh na bliana. ar fad, sin beagnach dhá thrian den daonra. I Sliabh gCua áfach , lean an meath. I rith na San am sin, ach oiread leis an Eá inniu, is i Rinn gceathrachaidí, bhailigh Séamus Ennis go leor í gCuanach is láidre a bhí an Ghaeilge sna amhrán ann. Is dóichí gurb é Labhrás Ó Déise. Ag scríobh dó sa Waterford News sna Cadhlaigh an fonnadóir ab inníúla dar mhair fichidí, seo mar a labhair Seán Ó Cadhla: agus Gaeltacht Shliabh gCua ar an dé deiridh. "Níl aon aoibhneas ann acht teacht agus Tógadh amhráin ó Sheán Ó Cofaí i 1948, agus éisteacht le páistibh beaga na Rinne nuair do ó Sheán Ó Cléire ó Bharra na Stuach i 1954, bheidhís ag súgradh dóibh féin agus iad ag cur agus is dóigh nár éag an cainteoir deireanach na Gaeihilge díobh in a slaoda go slachtmhar." Gaeilge ann go dtí na seachtóidí. Bhí traidisiún Tharla comhoibriú sa Rinn sular tháinig bisiúil filíochta agus amhrán i Sliabh gCua an meath ar bith ar an teanga idir cuid de dá lá ar mhair an Ghaeilge ann. Tá Eamonn Ó mhuintir na háite agus gluaiseacht na Bróithe ag cnuasach cuid den ábhar. Phléigh hathbheochana. Sampla den chomhoibriú seo sé a shaothar le Cuisle.

C U I S L E IUIL/LUNASA 1999 i Abhann na hUídhre, I Sliabh gCua

DIARMUID JOHNSON: Céard is ábhar don leabhar atá tú a Cén mínlú atá agat féin ar an lorg a scríobh? d'fhág na mná ar an éigse? ÉAMONN Ó BRÓITHE: An chaointeoireacht. Go háirithe nuair Filíocht agus amhráin a scríobhadh nó a atá tú ag caint ar thraidisiún tuaithe cumadh i gceantar Shliabh gCua, nó seachas traidisiún léannta, go háirithe ábhar a bhailigh an Coimisiún nuair a bhí an traidisiún léannta ag dul i Béaloideasa i gceantar Shliabh gCua sna léig, pé cruthaitheacht agus úire a bhí triochaidí. Agus roinnt arís ansin ó sa bhfilíocht, is ag na mná a bhí sí, agus láimhscríbhinní san Acadamh Ríoga, ag na mná caointe, mar b'éigean dóibh saothar a bhailigh Seán Ó Dálaigh agus dul isteach agus a bheith ag scríbhneoirí eile de chuid an naoú haois cumadóireacht.Tá níos lú liriciúlachta ! déag, agus deireadh an ochtú haois ina gcuid iarrachtaí, agus bíonn siad í déag. Baineann cuid mhaith de leis an níos talmhaí agus níos saoithiúla, agus ochtú aois déag, an chuid is fearr de, níos fileata. b'fhéidir. Ar mhair sampla ar bith den Cé hiad na fiií a bhfuil tú ag díriú ar a chaoineadh ar téip nó ar taifead? saothar? Mhair. Tá roinnt ag Labhrás Ó Ceann de na filí is luaite leis sin ná Liam Cadhlaigh. Ba as Scairt na Droimní Ó Moráin. Ní raibh aon dán de chuid dósan, agus is iad a mháthair agus a Liaim i gcló ach ag Seán Ó Dálaigh sa aintín a thóg é, agus de réir Shéamais Ennis, nuair a bhíodh na gasúir eile dara eagrán de Poems and Poetry of amuigh ag spraoi, go bhfanadh seisean Munster. Tá roinnt eile dá chuid gur éirigh liom teacht orthu. Is cosúil nach cois tine ag éisteacht le siosma na maireann na láimhscríbhinní a bhain leis seandaoine. an traidisiún léinn ins an gceantarsin. An raibh rithim faoi leith ag dul leis Ach d'fhág sé tionchar aríst ansin ar an na caointe a bhí ag Labhrás? traidisiún béil. Bhí fear eile, Seamus de Bhí cúpla sampla aige, agus is é an ceol Paor as Gleann na hUidhre, as Gráig na céanna a bhí aige le gach aon cheann nGabhar, agus bhí sé sin ag saothrú leis acu. De bharr go raibh na caointe seo á ins an ochtú aois déag, agus maireann gcumadh as láimh, ní bheifeá ag súil leis roinnt solaoidí dá chuid filíochta. Tá an bhfoirfeacht chéanna agus a bheadh cúpla duine eile ann nach eol domsa i ndán scríofa. Tá neamhrialtacht ann in aird a bheith orthu. Thar aon duine eile áiteachta. Tá meadar sa gceol agus tá Máire Ní Dhonnabháin as Curach na bíonn iardul i ngleic leis an Slaodaí, Máire na gCaointí. Mhair a cáil i neamhrialtacht seo. measc na ndaoine chomh fada is a mhair an Ghaeilge féin. Tá an t-ádh Inis dom beagán faoin gcaoi a liom: D'éirigh liom teacht ar thrí cinn ndeachaigh an léann i gcion ar d'aistí réasúnta maithe dá cuid siúd, thraidisiún na ndaoine i gceantar agus ana-chuid béaloidis ar ndóigh mar Shliabh gCua. gheall uirthi. Bhí an ceantar mar chuid d'eastáit an- mhór a bhí ag na Villier-Stewarts, tiarnaí "an bheirt fliilí is mó ar mhair móra talún de shíolrach Ghearaltaigh na meas orthu i measc mhuintir na nDéise. D'iompaigh siad ina bProtastúnaigh sa 1 7ú céad, agus háite, is beirt bhan a bhí iontu" d'fhan siad dílis don choróin. Ach d'fhág sé sin iarthar na nDéise an-Ghaelach, An bhfuil cáil ar fhilí ban i dtraidisiún mar níor coigistíodh an eastáit agus níor Shliabh gCua? plandáladh an áit. Bhí dream ansin, na An rud faoi Shliabh gCua, is díol suntais Craithigh, cuid de mhuintir Uí é, an bheirt fhilí is mó ar mhair meas Shúilleabháin Mhóir Uíbh Ráthach iad orthu i measc mhuintir na háite, is beirt sin. Ach bhíodar mar amhais ag bhan a bhí iontu, Máire Ní Gearaltaigh Dheasmumhan. Sílim gurbh Dhonnabháin agus Eileen Daltún. B'as é Gearóid file, an tríú i larla an gCnoc Buí do Eileen Daltún, agus Deasmumhan, Gearóid Mór, a lonnaigh I mhair sise mórthimpeall tosach an naoú in oirthear DheasMumhan. Agus is í haois déag. Glúin roimpi sin a bhí an dócha i ngeall gur ceantar sléibhe a bhí bhean eile. i I I i IÚIL/LÚNASA 1990 |

i. ann, ceantar cúlráideach go maith, maisiúchán agus ornáidfochta in fágadh ansin iad anuas go dtí aimsir amhránaíocht Labhráis Uí Chadhlaigh ís Chf imaill. Tá lorg caisleáin dá gcuid i a bheadh ag aon duine as an Aird gCurach na Slaodaí atá taibhsiúil go Mhóir i gCarna. Fuair mé taifead i Roinn leor, agus ana-cnuid seanchais faoi. Bhéaloideas Éireann dífhear darbh ainm D'fhan siadsan ina dtiarnaí talún san áit Tomás Ó Corcoráin, drochthaifead ceart le linn an ochtú aois déag, agus is cosúil ó thosach an chéid, agus bhí aois go mbídís ag déanamh pátrúntachta. réasúnta mór ag an bhfear. Rugadh é roimh an drochshaol. Ach ag éisteacht Mar sin bhí leanúnachas ann. # leis, murach a chanúint, cheapfá gurbh Bhí, go dtí gur imigh na Craithigh i léig é Val Flatharta a bhí ann. le fáthanna éagsúla eacnamíochta agus sóisialta san ochtú aois déag. Sílim gur De rélr an ruda atá tú a rá, bhí an stfl mhair meas ar an léann agus ar an seo I rélm forleathan go leor. traidísiún Gaelach i Sliabh gCua mar Chomh fada is atá mé i ndán a gheall nach raibh léirscrios ann mar a dhéanamh amach - is tuairim atá ann bhí in áiteacha eile, agus gur mhair sé agus baoth-thuairim - bhí traidisiún anuas beagnach go dtí aimsir a ghorta. Gaelach amhránaíochta i réim, traidisiún a bhí éagsúil ar fad, fad is a "Bhíodh Seán Ó Riada, agns bhí an Ghaeilge i réim, agus b'fhéidír daoine eile fós, ag déanamh go raibh an traidisiún sin ar fuaid comparáide idir traidisiúin Éireann ar fad, mura raibh rud eicínt áiríthe sean-nóis, agus ag rá difriúil i dTuaisceart na hÉireann. go bhfuil an sean-nós Dá rélr sln, chuaigh an stíl seo i léig, Muimhneach mar seo agus ach mhalr sé I gConamara, mar an sean-nós Connachtach shampla. Ní hé gur nuaíocht ná amháin, go raibh rudaí níos cosúla leis f mar siúd..." lonrámhafl atá sa stíl seo le deireanas, ann. dar leat? I Go rafbh aontas agus calghdeán ann? Maídír le Labhrás Ó Cadhlalgh agus a Ní cheapaim é. Ach tá claonadh ann Is ea. chuld comhDhéiseach, an ralbh rudaí a rá níos moille anois. Agus gan cosúlacht idir a gcuid dóthain suntais á thabhairt don rud atá An gceapfá go ralbh aontas nó fonnadóireachta agus an rud a á rá. Ach tá sé seo bunaithe ar chúpla calghdeán san amhránaíocht mar a dtugtar sean-nós air sa lá atá Inniu solaoid fhánach a chuala mé. Agus nfl bhí sa bhfllíocht chlasalceach? ann? oiread chéanna cloiste agam as Nf chuirfeadh sé iontas orm! Bhí. Bhíodh Seán Ó Riada, agus daoine Corcaigh ná Ciarraf. eile fós, ag déanamh comparáide idir An bhfuil seancheol seo Shliabh gCua traidisiúin áirithe sean-nóis, agus ag rá An bhfufl sfad ann? le dolsteáil? go bhfuil an sean-nós Ivluimhneach mar B'fhéidir go bhfuil. Chaithfeadh sé go Tá sé ar taifead ag Roinn Bhéaloideas seo agus an sean-nós Connachtach mar bhfuil, an té a mbeadh eolas aige orthu. Éireann. B'fhéidir go bhfuil roinnt ag siúd. Feictear domsa, dá fhad siar dá Ach nf chuirfeadh sé iontas orm, dá R.T.É. chomh maith. Is é an peaca é dtéann tú gur cosúla le chéile a bhíonn fhaid siar dá dtéann tú sa stair, an sean- nach ndéantar iarracht é a ghlanadh siad. Agus go bhfuil an oiread chéanna nós a shamhlafonn muid le Conamara agus a fhoilsiú. ,

m t Caoineadh ar an Athair Seán Ó Maonaigh

Ba é Pádraig Ó Miléadha a bhreac síos an caoineadh seo i 1935 ó Labhrás Ó Cadhla. Bhí an tAthair Seán Ó Maonaigh ina shagart paróiste i gCill Rosanta ag bun Shléibhte an Chomaraigh ó 1808 go dtí 1819. Is i gCill Rosanta a bhí fód dúchais Riobaird Bheldon freisin (féach Riocard Bheldon Amhráin agus Dánta, Poodle Press 1995, eag. Pádraig Ó Macháin). Rud an-spéisiúil faoin gcaoineadh seo thíos gur cailín tuaithe 19 mbliana díaois a chum é. An-teist é sin ar threise an traidisiúin. Anna Ní Chadhla ab ainm don chailín, agus bhí sí ina cailín aimsire ag an Maonach de réir an tseanchais. Bhailigh Liam de Noraidh ceol an chaointe seo ó Eibhlín Mhic Dhónaill ó Chill Ghobnait (féach Binneas Thar Meon I, eag. Dáithí Ó hógáin). Seo sliocht as an gcaoineadh.

Mo chreach fhada is m'atuirse ghéarghoirt! Is fear dá shórt ba chóir a éileamh, Fear gan suim i saibhreas saolta Agus más crua duitse is trua na céadta. Mo chreach bhrónach is mo churna lemí ré thú! Nuair a thagthá isteach i measc do thréada, Nó ar altóir, ba gheall le naomh tú, ! Nó le cocán a bheadh ar chnocán lá gréine. Is minic a bhí mé ag áíteamh ar Dá mbeadh agam foghlaim, meabhair ná éirim, Roinn Bhéaloideas Éireann Ach mar a chuir tú mo smaointe trína chéile, ceimtn de cheol Shliabh gCua a Chloisfeadh an pobal go molfainn do thréithe chur i dtoll a chéile Is ní ligfinn aon chlár go bráth ar tíéadan. Míochlán bróin! Is scólta an scéal liom An bhfuil dóthain ábhair taifeadta sna Fear dedí chló a bheith go deo i díéagmais, cartlanna le celmfn de cheol Shliabh Fear breá ciallmhar, diaga, déirceach, gCua a chur I dtoll a chélle? A thug an barr leat as coláistí na hÉireann. Tá, tá. Is minic a bhí mé ag áiteamh ar Roinn Bhéaloideas Éireann a leithéid a Ó Phort Láirge mar ar taisceadh ardléann daoibh dhéanamh, agus tá mé cinnte go Is ó Mhaigh Nuad mar ar thug tú an cúrsa déanach, ndéanfaidh siad é. Ba mhór an gar é. Go dtáinig tú abhaile cughainn idí shagart breá léannta Ag glacadh corp Chríost idí chrobh mín, glégeal. Go n-élrí do shaothar leat a Eamoinn, Ba tusa an t-údar nár dhiúltaigh idí shaol Dó agus nára fada go bhfeictear ina A dhochtúir diagachta, díth mo chléibhe tú! leabhar.é. Is againne a bhíodh do cháil go bráth le cur síos duit, Mar is tú an fear a scaipfeadh go fairsing na fíonta; An fear a dhíólfadh i gcóta Chríost iad, Fear ná géillfeadh go bráth dá naimhde Mar b'uasal ó thuaith is ó thír tú, Is ba bhocht an cás fear dedí cháil A bheith gan caoineadh. Cois i dTaca

GALWAY UTD FC returns to the S AR AN 13ú de Lúnasa a National League Premiership thósós feachtas na Gaillimhe i sraith sacair na hÉireann. I following completion of a three year bPáirc Tolka a bheas siad an lá tour of the First Division. The team’s sin, i gcoinne Shelbourne. De promotion iast season stemmed bharr a gcuid gaisce san Eoraip, beidh réiteach dhá mhí from a trio of Bajan imports, some déantaI ag Shels faoin am sin. sparkling teenage talent, and the Is minic imní ar f hoireann de inspired direction of Dubliner Don bharr ardú céime. Chinn sé ar na Gaillimhigh cheana fanacht sa O’Riordan. Premiership. Buaiteoirí an Choirn, Now in his third season in charge at Bré, tá siadsan tar éis titim ar ais sa Terryland Park, O’Riordan, the gCéad Roinn. Ba mhórán mar a chéile na deacrachtaí a bhí ag former Torquay manager, will be Droichead Atha, Home Farm agus aw are of the fate of most sides Cill Chainnigh tréimhse thairbhiúil promoted in the last decade. a chur isteach sa bPríomh-Roinn. ó thaobh Utd de, is é an painéal Stabilising its premiership status céanna mórán a bheas ag will be Galway’s primary target in O ’Riordan arís. Bhí amhras ar the coming season. chuid den lucht leanta i lár an tséasúir seo caite faoin muinín a The emphasis on a local squad chur O’Riordan sna hógánaigh. Ní with increased intensive training raibh leathdhosaen cluichí sessions served Gaiway Utd well sinsearacha le chéile ag Aubrey Dolan, Mike Keane, Ian Rossiter last season. It remains to be seen agus Adrian Cregg. Ach faoi whether a fickle Galway public wiil dheireadh na bliana, bhí Keane attach itself to Utd's cause. agus Dolan tar éis dul i gcion go mór ní hamháin ar sheanfhundóirí Maintaining and servicing the club na Chéad Roinne, ach ar a gcéilí al Premiership level brings heavy comhraic chomh fada le demands on the clubs’ officers. it is leathchraobh an Choirn. estim ated that itwiil cost Utd

£200,000 to meet its increased Triúr Bharbados ; Donal O’Brien i mbun gnímhe sa chluiche lee com m itm ents. The erection of a new FearLuimní ! anuraidh. stand in Terryland is a priorÍty. I béime ar ról na gcuairteoirí. Is é an Le dhá bhliain anuas tá athógáil Oespile its many charms, the j rud ba thábhachtaí gur bhailigh mhór déanta ar struchtúr an chlub. | O’Riordan dornán peileadóirí le grotind can be a hleak setting on a Tá am agus acmhainní á ; chéile a raibh ar a gcumas ti aenáil gcaitheamh leis na foirne óga. I rainy December evening. Supporters ; gach lá i nGaillimh. 1997, bhuaigh an club an Corn Tar éis do Ghaillimh an t-ardú ; will argue as to what lies in store Náisiúnta faoi 17. Den fhoireann i céime a fháil, chaith O’Riordan trí for Galway Utd, but everything sin tá sé de chumas i Rossiter, i seachtainí ag cur ainmneacha nua Philip King, Eddie Treacy, Seamie points towards an eventful season. | leis an bpainéal. Dea-scéal don ; Rabbitte agus Alan O’Donnell dul ! lucht leanta go raibh ainm Bhilly chun cinn ag an leibhéal sinsearach. i Clery, captaen na foirne, ina measc. I Tharraing triúr Bharbados, Eric ! Is é Clery croí agus anam an tsacair Lavine, Luther Watson agus Ryan j ghairmiúil i nGaillimh. | Lucas aird ar Ghaillimh, ach ar Nuair a bhain gortú tubaisteach bhealach cuireadh an iomarca

24 r. u i s i. í IÚIL/LÚNASA 19 9 9 Gaillimh Aontaithe sa bPríomh-fíoinn; forbairt á déanamh ar Pháirc Thír Oileáin; an bhéim ar an óige agus ar imreoirí thar tír isteach — is iomaí seift ag Don O’fíiordan leis an gclub a chur ar bhealach a leasa. Chuaigh Bernie Ó Conaill go Tír Oileáin agus a leabhar nótaí ina phóca aige.

Puntsa gCiste lucht féachana mór a mhealladh % chuig na cluichí má tá stádas na “Cosnóidh sé timpeall Gaillimhe mar ionad láidir sacair in £200,000 Gaillimh a Éirinn le cinntiú. Ba mhór an choinneáil ag imeacht cúnamh dá mbeadh lucht gnó na sa bPríomh-Roinn,” a Gaillimhe sásta beart a dhéanamh deir Eamonn Naughton, freisin. cisteoir an chlub le Chuir iarbhainisteoir an chlub, Cuisle. Golf Classic, Tony Mannion, a mhéar ar an siúlóid timpeall an gcuisle tráth agus é ag trácht ar chuain, crannchur mór: is chúrsaí sacair i nGaillimh: “Is fearr iomaí seift a theastós leis taisteal go dóchasach ná ceann an airgead a bhailiú. scríbe a shroichint.” Tá dóchas i Tá tábhacht thar na dTír Oileáin faoi látliair, agus is bearta le hairgead an gheata maith is eol don chlub cá bhfuil freisin. Caithfidh an club ceann scríbe. CUISLE Subscribe to Cuisle • Bí i do Shíntiúsóir

Ainm / nam e......

Sloinne / surname

Seoladh / address

ithcheannais idir Galway Utd agus Finn Harps pic: INPHO do Mark Cobey i ndeireadh bliana, b’éigean do O'Riordan cúl báire nua | a fháil. Is beag locht ag daoine ar j F.ddie Hickey, cúl báire Luimní. Is Teil / tel í minic a thuill Hickey ómós na nGaillimheach cheana. Ríomhphost / email ...... Ba bhuntáiste faoi leith go raibh an bainisteoir féin ag obair go lán- Síniú / signature...... Dáta / date aimseartha leis an gclub. I rith na bliana, chaith O’Riordan seacht lá na seachtaine lena chuid réitigh. RÁTAÍ (postas san áireamh): Éire agus an Bhreatain £25 D’éirigh leis deireadh a chur le Mór-Roinn na hEorpa 40 euro* An chuid eile den domhan US $80" teacht agus imeacht na bpeileadóirí, *nó a chomhionann in airgead na tíre agus seasmhacht a chur sa bpainéal.

IÚIL/LÚNASA 1999 c u i s l e 25 OSCAIL A N FHUINNEOG

Tá sé de chlú ar McDonald’s go gcuireann siad an dlí go han-éasca ar iucht a gcáinte. Seo tuairisi

An Fhuinneog, McLibel - bua ag sao a monthly window of opportunity for 1 B’É CÁS McLibel an cás clúmhijlte ab the learner, the fhaide dá raibh riamh os comhair cúirte sa Bhreatain. Mhair sé cúig bhliana. Cás idir improver and the McDonalds agus beirt as Greenpeace a bhí native speaker ann. who would like to Tá McDonald’s ar an chomhlacht read m ore in fastfood is mó ar domhain, é ag cur ar a Irish, offers laghad $23billiún thar a lámh chuile bliain. Chuir siad an dlí ar Dave Morris, g lo ssa ries in fear poist, agus Helen Steel, cailín English, excerpts freastal i dteach tábhairne. Bhí an bheirt from the best of dífhostaithe nuair a chuir McDonalds Irish books, an dlí orthu, ioncam £64.45 sa helpful tips and tseachtain ag Helen agus £101.45 ag Dave. m ore. Thosaigh Dave agus Helen an feachtas in éadán McDonald’s i 1986. Oscail An Chuir siad amach billeog sé Fhuinneog agus leathanach What's wrong with McDonald’s? féach isteach. Rinne seo cáineadh ar an Big Mac, an dóigh go ndírítear an fhógraíocht ar na páistí, agus an dóigh a gcaitheann McDonald’s lena gcuid breithiúnas. fostaithe. Bhí an bua Níl cabhair dlí ar fáil i gcásanna clú-mhillte McDonald’s, ach ba sa Bhreatain, agus nuair a chuir McDonald’s lag an bua é. Dúirt an an dh orthu, bhí ar an breitheamh gur tháinig McDonald’s i dtír ar bheirt cosaint a pháistí lena gcuid fógraí; gur bhréag a bhí 1 cás clúmhillte - libel achomharc - appeal; clhéanamh orthu féin. sna fógraí a dúirt gur bia maith a dhíolann case; cailín freastail - athbhreithiúnas - Bhí foireann dlíodóirí siad; an té a itheann go rialta i McDonald’s a waitress; feachtas - review of the ag MacDonald’s, go bhfuil a shláinte i mbaol; go raibh an campaign; cáineadh - judgement; taom croí - £2,000 sa lá ag an comhlacht ciontach sa drochíde a tugtar do denounce; fógraíocht - heart attack. abhcóide. bheithí; go bhfuil siad very unsympathetic leis advertising; abhcóide - 3 lonnaithe - suite; na ceardchumainn; sin agus gur páigh íséal a barrister; saoirse Bhí an-tábhacht leis bhagair siad (bagairt) dhíolann siad lena gcuid oibríthe. cainte - freedom of an chás ó thaobh - they threatened; Níor cheadaigh an breitheamh ach speech; lucht maoine saoirse cainte de. baghcat - boycott; agus cumhachta - Déanann dlí na cúiteamh £60,000 do MacDonald’s, leath an spiadóirí/spiadóireac property owners and Breataine agus dlí na mliéid a bhí siad a iarraidh: dúirt sé gur ht - spies, spying; people in positions of chruthaigh Helen agus Dave go leor dá raibh leannán - lover; hÉireann cosaint ar power; an cosamtach - sa bhilleog acu. Ach ós rud é nach raibh sloinne - faraily name; lucht maoine agus the defendant; pingin rua ag ceachtar den bheirt, ní bhfuair fóirsteanach - cumhachta nuair a gearánai - plaintive. feiliúnach; dáileadh - déantar cáineadh McDonald’s an t-airgead. 2 breithiúnas - distribute; cúiseam h orthu. Caithfidh an Ar an 31ú Márta, tugadh breithiúnas ar judgement; i dtír ar - (cúisíodh) - charged; cosantach a chruthú achomliarc a rinne Dave agus Helen. Níor exploited; drochíde - fianaise - evidence; gur fíor a bhfuil dá rá éiligh MacDonalds athbhreithiúnas ar bith. mistreatment; aighneas - conflict; a aige: ní gá don Cháin an triúr breitheamh Macdonalds. Dúirt ceardchumann - ghlac seilbh - who ghearánaí a chrúthú siad gur fíor nár mhaith an pháigh a bhí ag union; a dhíolann occupied; seachaint - gur insíodh bréag. oibrithe MacDonalds ar fud an domhain. siad - a íocann siad; avoid; idirghabháil - Dúirt siad gur fíor go mbeadh baol taom croí cúiteamh - negociating. ann don té a d’íosfadh bia MhacDonald’s go coinpensation; 2 An 19ú Meitheamh 1997, tugadh an rialta.

IÚII/LÚNASA 1999 GUS FEACH ISTEACH . . .

ó Anton MacCába arthruisle a baineadh astu.

rse cainte Thuas seal, 3 Tá sé de chlú ar McDonald’s go gcuireann thíos seal siad an dlí ar lucht a gcáinte go han-éasca: an BBC, an Guardian agus siopa tae a Á MBEADH bean Chona- d’fhéadfaí argóint mhór a thosú chuir postaer sa bhfuinneog. I 1991 mara ag dul go Tír faoi cén fáth, mar shampla, go rinne siad iarracht stop a chur leis an Chonaill an mbeadh sí ag dtaispeántar an tír seo ar an dráma Albanach Scotch Fayre, dráma dul síos nó ag dul suas? Dá léarscáil i gcónaí agus Cúige a bhí lonnaithe in áit fastfood. D mbeadh sí ag dul go Ciarraí Uladh an in uachtar agus Cúige Bhagair siad an dlí ar an amhránaí síos nó suas a bheadh sí ag dul? Mumhan in íochtar. Scéal casta é Chrissie Hynde nuair a d’iarr Tá meascán mór faoi na focail ach scéal spéisiúil. sí ar dhaoine baghcat a seo agus san áit a mbeadh síos ag dhéanamh ar dream amháin bheadh suas ag Fan lea t! Fan leat! Tá mé ag fanacht ar McDonald’s. dream eile go minic. Bíonn cuid de mhuintir Chonamara ag dul an lán mara: D’fhostaigh suas go hÁrainn fós agus muintir An féidir Ag fanacht ar an lán McDonald’s bleacht- Árann ag dul síos go Gaillimh. mara a rá in áit Ag fanacht leis airí le spiadóireacht a (Bíonn an meascán céanna ag an lán mara? Is féidir, i dhéanamh ar London baint le isteach agus amach go nGaeilge Uladh.Tá an dá leagan Greenpeace. Ní raibh aithne ag na minic). Bíonn talamh ard agus acu i gcanúint an Tuaisicirt, a spiadóirí ar a chéile: is ag talamh íseal i gceist agus bíonn deir Dónall Ó Baoill, agus an spiadóireacht ar a chéile a bhídís. Bean daoine i ngach uile áit ag dul síos chiall chéanna leo de ghnáth, amháin díobh, chaith sí sé mhí ina chun na farraige. Ach bíonn (cé go mbraitheann Dónall leannán ag spiadóir amliáin: bhí sloinne rudaí eile i gceist freisin. amanna go bhféadfadh difear beag a bheith eatarthu). Tá an iontach fóirsteanach uirthi, Hooher. D’fhéadfadh i dtreo na gréine a rud céanna fíor i nGaeilge Bhí sí fostaithe ag McDonalds le billeogaí a bheith i gceist agus d’f héadfadh i dtreo na cumhachta a bheith i Uladh maidir le Tá sé pósta ar dháileadh, billeoga a bhí ag cáineadh gceist. Braitheann sé go minic ar bhean agus Tá sé pósta le bean; McDonald’s, agus is daoine eile a cúisíodh as an áit ar dhromchla na cruinne a tá an dá leagan i gcanúint an iad a dháileadh. Bean eile díobh, spiadóir, samhlaíonn duine é féin a bheith Tuaiscirt. Sna canúintí eile thug sí fianaise in aghaidh McDonald’s sa agus ar an áit ar dhromchla na deirtear Ag fanacht le bus i chúirt! Stop sí ag ithe feola ar fad. cruinne a samhlaíonn sé an áit ar gcónaí in áit Ag fanacht ar bhus Is siombal de chaipitleachas Mheiriceá iad a bhfuil a thriall. Ó tosaíodh ag agus deirtear Tá sé pósta le McDonald’s. Is minic aighneas idir iad agus úsáid léarscáileanna sna bean in áit Tá sé pósta ar ceardchumainn chuile áit. Fiche bliain ó shin, scoileanna tá an nós á bhuanú bhean. Cé nach é an rud céanna bhí stailc i mBaile Átha Cliath a mhair seacht gur ionann suas agus ‘ó thuaidh’ go díreach é, is spéisiúil an rud é go bhfuil Fan leat! agus Fan mí. Nuair a tháinig an comhlacht go Meicsi- agus gur ionann síos agus ‘ó ort! sna canúintí go léir. ceo, bhí ceardchumann ann a ghlac seilbh ar dheas.’ Ach is é a mhalairt ar fad feadh trí seachtainí ar an chéad bhialann. a bhíodh fíor roimhe sin, is cosúil, agus atá fíor fós in D’imigh an comhlacht ó Phuerto Rico I Caint dháiríre áiteacha. Suas don Spáinn agus ‘Thóg sé mo chuid cainte 1974, leis na ceardchumainn a sheachaint. Sa Thuas sa Spáinn (Mac An dáiríre’ - An béarlachas é sin nó bhFrainc i 1994, gabhadh cúigear bainisteoirí Cheannaí) a bhí coitianta, go an nglacfadh lucht an phainéil as bheith ag iarraidh toghchán díreach mar a bhí Síos go Tír leis sin? Ní ghlacfadh. ceardchumainn a phacáil. Chonaill agus Thíos i dTír Thug sé an-aird ar mo chuid Mí Lúnasa anuraidh, tharla eachtra Chonaill. Creidtear guf i cainte ab fhearr leo, nó Chuir stairiúil i mbaile Squamish, 40 ciliméadar ó nGaillimh a bhí Raftaraí nuair a sé an-suim (ana-shuim) i mo Vancouver Cheanada. Don chéad uair riamh i chum sé an dán ina bhfuil “Go chuid cainte. Ach tá a leithéid dTuaisceart Mheiriceá, d’éirigh le seasfaidh mé síos (thíos) i lár de rud ann is caint dháiríre ceardchumann — an CAW (Canadian Auto Chontae Mhaigh Eo. Ó tharla agus thabharfadh duine gur cruinneog é an domhan Worlcers) — bialann le McDonald's a eagrú. gealltanas dáiríre duit. Beirt dhéagóirí de chuid an cheardchumainn In éineacht le Liam Mac Con Iomaire ar an gclár Leagan Cainte ar a rinne an idirghabháil idir CAW agus Raidió na Gaeltachta, bíonn Eibhlín Ní Mhurchú, Seosamh Ó Cuaig agus McDonalds, agus ardmheas orthu dá bharr. an Dr Dónal Ó Baoill. Bíonn siad le cloisteáil ar an Aoine ar 3.30 p.m. A N F H U Poc Fada Edward Carson

1 IS IOMAÍ ORÁISTEACH nach hacaí. Thug Carson fein cúl leis an bhfuil grá mór aige do Chumann gcluiche nuair a bunaíodh an Lúthchleas Gael. Agus bheadh Cumann Lúthchleas Gael. iontas an domhain orthu gur Breis agus tríocha bliain ó shin, bhuail Edward Carson báire le linn d’inis seanfhear ó Ard Maol dom a óige i gceann de na contaetha is go raibh a athair féin páirteach le Gaelaí sa tír . . . hEdward Carson i mbabhtaí Cúig nó sé bliana déag tar éis an iomána céad éigin bliain roimhe Ghorta Mhóir, bhí ministéir sin. Pé athrú a tháinig ar Charson protastúnach in Ard Maol, cúig ina fhear fásta dó, bhí tráth ann mhíle siar ó thuaidh de Chaiseal aimsir a óige nuair a bhí sé tugtha Mumhan i dTiobraid Árann. do sheanchluiche na hÉireann. William Caxson ab ainm don Is annamh a chuimhnítear ar mhinistéir seo. Charson anois i ndeisceart na tíre. Sula ndeachaigh William Carson Ach cuimhnítear air i gcónaí in leis an mhinistéireacht, chaith sé oirthuaisceart Uladh, go háirithe ar tamall de bhianta ag saothrú ina an dara lá deág d’Iúil nuair a dhochtúir leighis. Bhí cáil an leighis buailtear na drumaí móra chun bua air nuair a chuaigh sé go Tiobraid Edward Carson i bPáirc an Chrócaigh na Bóinne, seachas bua na Árann. Ní raibh aon clochtúir in hiomána, a chéiliúradh. camam. Ard Maol an tráth sin. Mar sin is Is cosúil gur thaitin sé leis na minic a ghlac an ministéir cúraimí buachaillí eile. Thagadh sé ar dochtúra chuige féin nuair a 1 Is iomaí - many; báire - iomáint; saoire go hArd Maol chuile bliliain bhíodh na comliarsana tinn. Ní Gaelach (is Gaelaí) - (most) Irish; suas go hÉirí Amach na bhFíníní. ministéir - minister; ag saothrú - ag dhearna sé idirdhealú riamh idir In 1867 sheol a mhuintir é go dtí obair; cáil an leighis - reputation as Protastúnaigh agus Caitlicigh, agus scoil chónaithe i gCúil an tSúdaire a doctor; an tráth sin - san am sin; bhí gnaoi an phobail air. i gCo. Laoise agus níor facthas é na comharsana - the neighbours; idirdhcalú - distinction; gnaoi - níos mó i gCo. Thiobraid Árann. 2 Bhí nia ag an Urramach Carson cion, meas. i mBaile Átha darbh airnn Edward, Thug Carson cúl leis an 2 nia - nephew; Urramach - lead óg a raibh sé ceanúil air. Reverend; ceanúil ar - fond of; gduiche nuair a bunaíodh an chuile - gach uile; thagadh Edward Chuile shamhradh ar feadh chúig Cumann Lúthchleas Gael nó sé de bhlianta, thagadh Edward - Ed. used to come; i gcuideachta - i chuige ar saoire go IiArd Maol. gcomhluadar; i réim - láidir; ni 3 NÍOS FAIDE ANONN agus é foláir nó - . . . must have; duithín - Bhíodh sé i gcuideachta le ina mhac léinn ollscoile, d’imir amadán; scoil chónaithe - boarding buachaillí óga na háite. Edward Caxson iomáint do school; níor facthas é - he was seen Bhí an iomáint go mór i réim in Choláiste na Tríonóide, nó no more Ard Maol, agus glilacadh Edward camánacht mar a tugadh ar an 3 Níos faide anonn - later on; mac Carson, buachaill Bhaile Átha gcinéal iomána a himríodh sa léinn ollscoile - a university student; Cliath, páirt go minic sna babhtaí Choláiste. Deirtear go raibh sé cúl Ieis an iomáint - he abandoned iomána. Ní foláir nó gur fhoghlaim hurling; tugtha do - enthusiastic éifeachtach go maith. Thug sé scileanna an chluiche go maith, about; is annamh - ní minic; Coláiste na Tríonóide cúl leis an óir níorbh aon duithín é i mbun ceiliúradh - celebrate. iomáint ar ball, go ndeachaigh sé le

CROSFHOCAL 1 CROSFHOCAL 2 CÉ MISE? CÉARD É FÉIN?

Bím ar thóir luchóga Rug an chearc mé Táim ramhar, glórach Cuir im agus subh orm Bím ag snámh Mharaigh an t-iascaire mé Cónaí orm sa gcré Ith mé am tae le hubh Bím ag rásaíocht Is blasta mé ar na fataí Itheann tú ubh liom Croí bán ionam, na duilleoga glas. I N N E O G

SCIORRADH PINN Each month, Cuisle brmgs you a moment from the best of Irish writing, with a generous glossary. If you’re just discovering the world of Irish literature, we hope our choice will encourage you to continue your journey. SEACHT LÁ NA DÍLEANN Daithí Ó Muirí Leabhar Breac

. . . Ar an gcúigiú lá den Díle d’athraigh muid suas go grua an SEACHT LA tsléibhe. Ní raibh tada le hithe. Chrom PÁDRAIG Ó FLAITHEARTA NA DÍLEANN muid faoi na pluideanna agus chaoin muid. Bhí na gasúir ag béicíl gan stad. Bhí an bhean ag scréachaíl gan Au Revoir staonadh. Scread mé gan srian ó mo chroí amach. Ní dhearna muid iarracht ar bith a chéile a shuaimhniú Robespierre ná a bhréagadh ach scaoil rnuid uainn COTHROM na míosa seo ar an 28 ár rachtanna doilís ar an sceird faoi na Iúil 1794, baineadh an ceann den tuilte báistí, faoin toirneach agus faoin tíorán Maximilien Frangois Marie tintreach. Nuair a bhí ár Isodore de Robespierre, agus is Daithi () Muirí gcolainneacha traochta ag na maith a díoibrigh an guillotine air. rachtanna, nuair a bhí tobar na ndeor Dhaor sé féin go leor chun báis, tráite, nuair a bhí slócht ar gach agus le linn a thurais deiridli tríd a scornach, d’inis mé faoin gcúigiú lá de Chruthú an Domhain. slua, tugadh masla agus íde béil dó. Cruthaíodh éisc sna farraigí agus cruthaíodh éin sa spéir. Rinne siad Rud ab aisteach, mar ní fada roimhe sin ó thug na daoine cúpláil de réir a nós féin agus bhí siad torthúil, de réir thoil Dé." D’inis céanna ardmholadh dó. Anois bhí mé faoi léim an bhradáin. D’inis mé faoin lon dubh agus faoin cuid acu ag íoc ar spás i bhfuinneog gcéirseach. D’inis faoi eochraí agus uibheacha. Ar maidin tháinig an nó ar bhalcóin le fianaise a bháis a ghaoth ina cuaifeach agus sciob sí na pluideanna dínn. fheiceáil. Ar an séú lá den Dfle d’athraigh muid suas go mala an tsléibhe. Ach tar éis an tsaoil, ní raibh ann Chúb muid isteach go dlúth le chéile in aon mheall amháin, ár lámha ach cloigenn eile ag titim sa timpeall ar a chéile, ár gcloigne cromtha síos agus an fliuchras á reo gciseán, rud a bhí feicthe go minic inár gcuid éadaí. Bhí gaotha ó na ceithre harda á séideadh timpeall ag daoine de bharr orduithe orainn, thit sneachta ina chlocha, dhorchaigh an spéir agus bhrúigh sí Robespierre féin. anuas orainn, chreathnaigh an talamli faoinár gcosa. Níor bhac mé le Chuaigh scór nó mar sin dá hinsint faoin séú lá de Chruthú an Domhain, faoi eallach, faoi lucht leanúna in airde ar scafall an phéisteanna agus ainmhithe allta. Níor inis mé faoi chruthú an duine - guillodne le tacú leis. Ach ní raibh Robespierre i ndán tada a rá: bhí fireann agus baineann mar a cruthaíodh iad. Bhí mo bhéal sioctha. Ar bindealán ar a ghiall áit ar bhris maidin shéid gaoth ghéar aduaidh agus d’fheann sí gach ball de na urchar piostail é. héadaí dái' gcolainneacha. . . Focal níor dhúirt sé nuair a chaith bean léim suas ar an ardán dfle — deluge céirseach — hen blackbird agus í ag béiciúch: “Cuireann do grua — cheek eochraí — uibheacha éisc bhás áthas ar mo chroí, Téirigh i pluideanna — blankets cuaifeach — whirlwind staonadh — stopadh sciob s í. . . — whipped the blankets off dtigh an diabhail agus mallachtaí gan srian — gan bac us na mban agus na máthracha ort!” suaimhnfú — to comfort mala — brow Nuair a tharraing fear an bháis a bréagadh — to reassure chúb muid . . . — we curled up chóta de Robespierre, bhain sé de doilíos — brón go dlúth — tightly an bindealán, agus thit a ghiall. Lig sceird — áit gan foscadh meall — knot, lump an fear daortha scread uafásach traochta — an-tuirseach reo — freezing racht — outburst callach — beithí amháin as sular thit an lann. Ach tráite — triomaithe péisteanna — snakes/serpents nuair a thit, ní dóigh gur chuala sé slócht — hoarseness allta — fiáine na gártha agus an bualadh bos a cruthú — creatíon d’fheann sí — she stripped bhí le cloisteáil ar fud Phárais agus cúplaii — copulation colainn — body níos faide ó bhaile.

IUlL/LUrJASA 19 9 9 C UI S L E 29 An Béal Beo Antaine O Faracháin

Níl sé ’na lá

Seo thíos leagan Bhriain Uí Dhorahnaill as Rann na Feirsde de N íl ’na Lá. Is iomaí leagan de ar fud na tíre. Is ó Neilí Ní Dhomhnaill a fuair Brian an leagan seo. Tá greann san amlirán seo, tá truamhéil ann, tá searbhas ann, tá géilliulacht ann, tá eagla ann, tá gaisce ann, tá ciall agus comhairle ann, tá brón agus spraoi ann, tá cabaireacht ann agus tá diabhlaíocht ann. Curfá Níl sé ’na lá, níl go fóill, Níl sé ’na oíche, ná baol ar mhaidin, 0, níl sé ’na lá, is ní bheidh gofóill> Nach anois ar ball a d’éirigh an ghealach. ó seo na mugaí, seo na jugaí, Seo an áit a bhfuil an leann, Is mur’ bhfuil an t-airgead i do phócaí Complete the following sentence in b Buail an bóthar is gabh ’n a’ bhaile. ' Tá Daithí ina shuí ar an teilifís ar Ó chuir mé féin mo lámli ’mo phóca Is d’iarr mé briseadh coróin ghairbh Peann Cross in aisce don chúig iarracl ’Sé dúirt sí liom, suigh síos chun boird Foilseoidh Cuisie sa bhfómhar iad. Is beimist ag ól anseo go maidin. ó éirigh ’do shuí, a fhir a’ tí, Cuir ort do bhríste ’gus do hata Go gcoinní tú ceol leis an duine chóir, A bheas ag ól anseo go maidin. Ná héirigh ’do shuí, a fhir a’ tí, The Spir Ná cuir ort do bhríste ná do hata Ná diabhal deoir a théid i do scóig NUAIR NACH RAIBH AN EIT- Ná ní bheimist ag ól anseo go maidin. leoireacht ach ina tús, is fíor a rá go Ó tá na caoirigh ins na méilte, ndeachaigh Charles Lindbergh i Is tá na huain ag ól an bhainne. bhfeidhm go mór ar dhaoine. Fear ard, Tá mo bhean féin ar fud na tíre, aclaí a bhí ann, agus is beag cinneadh a Is nach mithid domh éirí is a ghabháil ’n a’ bhaile. bhí air. Ba chosúil fiú gur láidre é ná Ar chuala sibhse maith na maoile gravity - an imtharraingt. Nó mar a chríochnaíonn sí a cuid bainne? Teachta comhdhála a bhí ina athair, Ochtar dragún, gasúr cíocrach, agus chaith Charles a chuid Bunadh a’ tí is péire cailleach. innealtóireachta i leataobh Ie dul ag eitleoireacht. Léirigh sé an buntáiste a Ó, thug mé fhéin mo mhaol chun aonaigh dífhéadfadh an gnáthdhuine a bhaint Is d’imigh an t-aonach is díoladh an t-eallach as an mbád aeir agus é ag tabhairt an Tiocfaidh caill’ ar chailleachaí an tí phoist ó Chicago go St Louis. Caillfear an dís is a gcuid leanbh. Chomh maith leis an scil agus an Is dá gcasfaí orm cailín i dtom misneach, bhí aithne aige ar dhaoine Chuii finn a cloigeann síos le malaidh. fiúntacha. Díéirigh leis airgead a bhaint Chuirfinn taca lena droim as grúpa fear gnó as St Louis dá chéad Is bheinn ag súgradh léi go maidin. eitilt aonair go Páras i mBealtaine na

30 C U I S L E 1 ÚI L/ LÚN ASA 7 9 8 9 I N N E O C Camchuairt Chonamara

Leagan Gaeilge le hÁINE LALLY Ceann Scríbe

S NEAMHGHNÁCH an radh- na Scríbe thú, abhainn a bhfuil arc atá roimh an turasóir ar aithne mhaith ag iascairí slaite bhóthar an chósta i nGlinn uirthi, í ag sníomh léi idir na locha Chatha, taobh thoir de deasa go dtéann sí i bhfarraige Rosmuc: túr ard cearnógnach, anseo. crios iompair ag síneadh suas Níl aon ainm ar an mapa chuige, é suite go feiceálach. Suirbhéireachta Ordanáis ar an Seo é stáisiún ginte leictreachais loch ó thuaidh den droichead. An na Scríbe. D’oscail an stáisiún í seo ‘Loch Chora UiscínV loch atá dóite móna seo, stáisiún cúig sa gcomharsanacht seo de réir mar megawatt, i 1957. Osclaíodh trí a chuala mé? V';; cinn eile an bhliain chéanna: Tugtar ‘Córa na bPúiríní’ ar an ceann i gCathair Saibhín, Co. tulach bheag atá ar chósta thoir Chiarraí,ceann i Sráid na theas an locha. Coirinití na sicíní Cathrach, Co. an Chláir, agus sna puiríní thíos in aice na farraige i words or less: ceann i nGaoth Dóbhair, Co. Dhún le iad a choinneáil amach ó na jiéibh Inis Meain mar ...... / na nGall. Cuireadh na stáisiúin seo bairr agus ón arbhar san earrach i ; is greannmhaire. ar bun chun margadh a sholáthar agus sa samhradh. do mhóin sleáin na háite. ‘Lough Ahallia South’ ari chéad Níor oibrigh an stáisiún faoi loch eile suas an abhainn, de réir lánchumhacht riarnh ná baol air, na Suirbhéireachta Ordanáis ach agus tá bagairt ann le tamall go ‘Loch an tSáile íochtarach’ an t- ndúnfar é. Sin mar gheall go raibh ainm ceart air i nGaéilge. Tá Loch an leictreachas a chuir sé ar fáil trí an tSáile Uachtarach nó Loch huaire níos daóire ná leictreachas Scríbe ó thuaidh de Loch an tSáile t of St Louis na stáisiún móra nua-aimseartha. íochtaraclr. I 1983/84, shaothraigh; 180 bliana 1927. Bhaist sé The Spirit of St sleádóir £1000 ar an méan an roicheann an taoille an dá Louis ar an eitleán. duine ag soláthar móna don loch seo mar is léir Ó na Tháinig athrú mór ar a shaol ina stáisiún. Chomh maith leis sin, hainmneacha. Ní thúgtar dhiaidh sin. Phós sé iníon ambasadóra. thug Comharchumann Chorr na Scríb ar an mbaile fearainn Cúpla bliain ina dhiaidli sin, fuadaíodh Mona, cuimse adhmaid don áfach. Tá ‘Derryvonniff’ a mac óg agus dúnmharaíodh é. stáisiún mar bhreosla breise. Tá an thíos ar an mapa Suirbhéireachta Daoradh an fuadaitheoir chun báis. stáisiún dúnta anois. Ordanáis ar an mbaile fearainn, Níor thaitnigh sé le go leor gur ghlac Ceaptar gur baisteadh Scríb ar ach de réir nótaí Uí Dhonriabháin Linbergh le suaitheantas ó Herman an gceantar seo de bharr é a a scríobhadh le linn Suirbhé na Goering na Gearmáine i 1938, ná gur bheith neadaithe i bhfíoríochtar bliana 1839, ‘Doife Dhá Bhanbh’ mhol sé an neodracht roimh an dara chuan Chamais. Cuireann na an t-ainrn. Scríobhaclh an t-ainm cogadh domhanda. Ach thuill sé meas góilíní farraige i gcuan Chamais ‘Dirrávanria’ in aimsir Chromaill. aríst nuair a mhol sé seasamh na aistear fada ar an té a bhíonn ag Roimh an ngorta. ba le Lqingsigh gcomhghuaillithe i rith an chogaidh. taisteal trí dheisceart Chonamara, Bhearna an áit. Fuair na Berridges Sa mbliain 1953, bronnadh an agus tá an ceantar seo ag ‘ceann an áit i ndiaidh na Loingseach, Pulitzer Prize air as ucht an chur síos a Scríbe’ no ag deireadh an turais. agus bhí teach mór cáiliúil acu rirrne sé ar a eitilt eipiciúil. Bhásaigh sé Tá droichead na Scríbe díreach ann, Teach Scríbe nó ‘Screebe in aois a 72 bliain ar an 26ú Lúnasa taobh thoir den seanstáisiún ginte, Estáte Lodge’. 1974. agus tabharfaidh sé thar abhainn -Pádraig ó Flaithearta

IÚIL/LÚNASA 1999 C U I S L E 31 Á LAGHDÚ mór ag teacht ar ag cainl le chéile. Is féidir leo chostas guairdill ar an iclirlíon, mothúcháin eagsúla a thaispeáiiit, le agus is fiú do dhuinc leas a clhul le do chuid molhúchán fém. Ba bhaint as. Ceann cle na seirbhisí cheart go cliaitucodh sé seo le hóg a chabhróidh leat ná an agusaosta. T chatroom. An dá úsaid is nró a bhaineann an gnáthclhuine as an idirlion seoladh e- Cyber-ChanOint phost agus cuartaíocht suíomhanna. Bliíodh go leor giorrúchán á n-úsaid Is cinnte gur an-bhealach an e-phost sna seomraí cainte tráth a raibli se i le fanacht i dteangbháil lc gaolta bhfad níos costasaí a dhul ar-líne. agus caircle i blifad is i ngearr. Tá an Tiocfaidh lú ar roimit acu i gconaí, córas an-simplí agus an-saor. agus seo ciiicl de na cinn is coitianta: úsáicleann go leor claoine na fóraim díospóireachta atá le fáil go • Meaiigadh (hiire forleathan ar an iclirlíon. Iontu seo, • Gaochadli súile seolann Lú do theachlaireacht chuig • Eadan dáirn e an bhfóram, cuirtear in airde é agus • Eadan mísliasta is féidir le héinne freagra a sheoladh ar ais. Den chuicl is mó, is do lucht Nod beag eile agus tú ag déananih díol attus ceannachta is feiliúnaí é do chuid cybcr-chomhra, ná bí ag seo. Níl aon mhaith anseo do an idirlíon cheana, tá an trealamh BÉICEAGH! Is ionann litreaclia dhaoine atá ag iarraidh cairdeas a uilig ar do ríomhaire. Níl ort ach móra agus scréach. Tá sé i blifad níos bhunú agus labhairt ar an bpointe bualadli isleach agus tosaí ag caint cleacra a léamh agus cuireann sé as boise. I dtosach. caithfidh tú cuairt a do cliuile dhuine. thabhairt ar cheann de na scomraí cainte. Isteach sna Seomraí Is suíomhanna idirglnúomhacha iacl seo, áit ar feidir leat brealhnú ar Geann de na seomraí is deise agus is Cjjber-Slándáil dhaoine eilc ag caint le chéile thart simplí dar liom ná Yahoo!Chat ag An faitíos is mó a bhíonn ar dliaoine timpeall na cruinne agus páirt a http:/chat.yalioo.com. Ansco is sna chatrooms ná cúrsaí slándála. Tá ghlacadh sa gcomhrá más mian leat. féidir lcat d’ainm comhrá — user sé seo ag luí lc réasún, ach ni' ceart go Tá na mílte acu ann, agus tá sé an- name — a phiocadh, agus cuairt a mbeadh imní ar aon duinc. éasca a theacht orthu, níl le déanamh thabhairt ar cheami ar bith de na Gaithfidh tú a blieitli cúramach, mar ach an focal chalroom a chur isteach i céadta seomraí. d’eolaire agus féachaint ar na Tá seomraí acu a freagraí. dhéanann plé ar oc C hat Scríobh is ea an leanga a úsáidtear chuile ábhar, sna seomraí sco, agus tá siad fíor- agus bionn claoine páirteach ó clniile a bhcadh tú le haon stráinséara a éasca le húsáid. Ar an scáileán os do cheard den domhan. Go minic chasfaí ort. Ní cearl duil go dco do chomhair amacli, feicfídh tú téacs. tugann aoi-cliainteoirí — aisteoirí, sheoladh baile ná d’uimhir gutháin a Cuireann cluiiie amháin abairt suas, ceoltóiri, polaiteoiri' — cuairt ar na thabhairt d’éinne. Más mian leat, agus freagraíonn an chuid eile é. Ar seomraí, agus is fcidir leat do tabhair dóibli do shcoladh ríomh- do chéacl chuairt, ceapfaidli lú go thuairhní a phlé leo. Má tá cóip agat phoisl. bhfuil sé beagáinín aisteach. Bíonn de IE4 nó IE5, tá seans mailh go Ná tabhair d’uimliir creidiulieasa chuile dhuitie ag scríobh ag an am bhfuil an clár Microsoft Cliat agat. ach an oiread, ní bhíonn siad ag céanna. Tá sé an-chosúil le siúl Muna bhfuil, is feidir leat cóip a fháil lcastáil. Cé go ndéarfadh daoine leat isteach i dteach tábhairne, áit a saor in aisce ó shuíomh Microsofl ag gur i Meiriceá nó san Aslráil alá siad, mbeadh chuile dhuine ag caint. www.msn.com. Is bealach an-deas é tá an seans ann go bhfuil siad buailte Go lualh, díveoidh tú ísteach ar do seo lc roinnt spraoi a chur sa ort. chomhluadar féin agus ní thabhar- gcomhrá. In áit téacs, tagann Más rud é go seolann duine cód faiclh tú aircl ach ortliu sin. I go leor carachtar cartúin amach os do chugat tar éis duit aithne a cliur de na seomraí freisin, caithfear chomhair. Piocann clniile dliuinc a orthu, déan viruschech air ai cltiis. Tá amach thú má bhionn tú mímhúintc characlnar féin, agus is iadsan a baol i gcónaí go nibeadh galar i nó drochbhéasach. Dea-scéala eile dhéanann an chaint. Má tá cúpla cara bhfolaeh ann, fiú amháin i ngan nach bhfuil gá aon trealamh breise a ag caint le chéile, is féidii leal na fhios don té a sheol é! w cheamiadil. Má lá tú ceangailtc leis carachlair a fheiceáil ar an scáileán Leave only footprints, take only memories

Shiúíl Brian Ó Broin leithinis an Daingin le déanaí. Bruíon agus bradaíl ag aos óg Chorcaí ann. B ou n cers ar an tsráid , Celtic goods ón gCianoirthear, rrowi/eaw-spioradáltacht, agus gach ní ab aistí ná a chéile. Seo tuairisc uaidh ar thuras in aisce.

NUAIR A SHROICHEAMAR Moladh dúinn fanacht i guesthouse.” changes around here since an Daingean ar bhus Thrá Lí, mbaile an Daingin, i mbrú Bhí grúpa beag sa phárlús. then,” ar sí. bhí trí mhionbus romhainn. bheag cúlsráide. Suas linn Bhí cónaí ar dhuine díobh sa Tháinig buachaill chuig an Sasanach, Astrálach agus ann. Fear ón Nua-Shéalainn a Daingean, agus bhí sé ag doras. Corcaíoch, de réir a Meiriceánach a bhí á bhí ina bhainisteoir ann. trácht ar thuras fada go Baile chanúna, agus cuma an mhic dtiomáint, agus thairg siad Bhuail muid bleid air tar éis Átha Cliath chun earraí a léinn air. Ag lorg lóistín dó síob dúinn. Níor bhacamar dúinn socrú isteach. bhailiú dá ghnó. féin agus dá chairde a bhí sé. leo, ach d’iarramar comhairle “The pay’s not brilliant, but “Cén sórt gnó?” arsa mise. “I’m terribly sorry. We’re full faoin áit ab fhearr le lóistín a I got paid the same last year “Celdc goods, that sort of up.” fháil. for working twice as hard in a thing.” B’aisteach liom sin. Bhí “Muise, agus is i mBaile raidhse leapacha ar fáil sa Átha Cliath a dliéantar iad?” bhrú. Thug sí faoi deara orm “Oh no,” ar sé, “they’re gurbh ait liom an scéal. made in the Far East.” “Can’t take the chance. “Celtic goods?” Lads from Cork. They go out, “That’s the cheapest place get drunk, come back and to get them made.” smash the place up.” Bhí an mhonarcha sa Is polasaí i roinnt brúnna gCianoirthear ag déanamh gan glacadh le grúpa fear más tinnis dó. Eireannaigh iad. “These guys just can’t get “Too much hassle. Put fifty my specifications right. I call Germans in here, they’ll clean GALFCHUMANN them up and ask them can up and be on their way the they do the job and they say next day. Three Irish guys’ll ‘yeah’, but they can’t. And I’m get sick on the carpet, smash CEANN SIBÉAL the one left up the creek.” up the beds and be gone Baile Uachtarach, Baile an Fheirtéaraigh, Co. Chiarraí Lean sé den chaint faoin without paying in the Fón: 066-56255, 066-56408 Facs: 066-56409 gCeltic market. I gceann lá nó morning.” dhó bheadh sé ag taisteal go Thug fear na gCeltic goods an hAillte an Mhothair. doras amach air féin. “That’s where the tourists “Big game tonight. Man. TRADITIONAL GOLF LINKS are now. Not many of them Lhd. And Inter Milan.” around here, and you’ve got to 6700 SLAT PAR 72 go where the market is.” Tháinig úinéir na brú 'Dirty Old Town' GREEN FEE: RÉASÚNTA isteach. Is Éireannach a bhí Chuamar-na síos Tigh Dick inti sin. Shíl sí gur aithnigh sí Mack. Bhí Sasanach agus mé. An amhlaidh go raibh mé Albanach istigh ag déanamh subhachais le beirt FÁILTE ROIMH CHUAIRTEOlRl/CU/VlAINN sa bhrú cheana? Ní raibh. Ní raibh an bhrú ann nuair a Mheiriceánach. bhíos i gCorca Dhuibhne go “I found myself under great ® GLAOIGH ARSTEVE NÓ SUSAN deireanach. duress.” “There’ve been a few “Bullshit, you’ve never been

MEITHEAMH 1999 C U I S L E 33 under a Jewess.” dom’ chara. B’é seo croílár na “Look at this nose,” arsa an Gaeltachta, tobar glan na chéad f hear. Gaeilge. Níor thuig fear an Bhí an bheirt Mheiriceán- bheár mé. ach sna tríthí gáire. “Don’t have a word, but I Chuamar linn síos an baile. thought I understood coffee Bhí behrt bouncers lasmuigh de alright.” theach tábhairne. Bouncers sa Chuir an chaint sin tocht Daingean! Cé a chreidfeadh é? orm. Cé go raibh Baile an Bhi an bheirt ag trácht ar an Fheiritéaraigh ar an mbealach gcluiche. abhaile, ní raibh sé de “We showed them Italian mhisneach agam ól as an fuckers.” tobar sin ach oiread, agus ar Ní raibh muidne ag iarraidh ais linn go dtí an Daingean an oíche a chaitheamh ag gan stopadh ach ag Gall guailleáil i bpub sacair, agus ar lorrus agus Cill aghaidh linn. Mhaoilchadair. Bhí grúpa mór mac léinn sa Tráthnóna chuamar go dtí Droichead ag canadh Dirty Old an Droichead. Bhí Town agus buíon ceoil á eachtrannach ina shuí ann, dtionlacan. Corcaígh, de réor “Perhaps you can tell me why Ventry is called Ceann Trá in Gaelic” file is cosúil, nó bhí sé ag dealraimh, iad siúd a bhí ag scríobh go mear i iarraidh lóistín sa bhrú. leadanna Chorcaigh ag caint “fuckin’ culchie cunts.” gcóipleabhar ar a ghlúin. Thosaigh an bhuíon ceoil ag ar an nGaeilge. Mhol sé dom an leabhar seo a seinm Boolavogue, ach “Yera, I’ve forgotten it all,” léamh faoi spioradáltacht na rinneadar dearmad ar na arsa duine, “is maith liom 'Croílár na Gaeltachta' gCeilteach. Céard a bhí ar siúl focail. Luigh siad isteach ar ríl MacDonalds.” Ar maidin, fuair muid rothair aige féin ar an leithinis? Bhí ina dhiadh, lig na mic léinn liú Tagairt d’fhógra teilifíse a ar cíos, agus chuamar carr agus caravan aige i áthais, agus thosnaíodar ag bhfuil scigeadh ann faoi Pheig timpeall Cheann Sléibhe. Bhí gCeann Trá agus tháinig sé go pocléimt. Sayers. an aimsir thar barr, agus thóg minic ó Shasana. Istigh sa leithreas bhí fear Agus muid ag imeacht, bhí mise pictiúr na n-oileán ar “You can speak Irish then,” ag déanamh múin, balla, urlár baol scliúchais ann, agus feadh an bhealaigh. Am lóin ar sé ar ball, “perhaps you can agus treabhsar fliuchta aige, é caitheadh Corcaíoch óg stopamar i nDún Chaoin, tell me why Ventry is called ina sheasamh le balla, toitín ar amach ar a thóin. agus dúirt mé go Ceann Trá in Gaelic. None of siiobarna ina bhéal. Thosaigh “Ye apes,” ar sé de scread, dtaispeáineann Tigh Rhruger the locals can explain it.”

Deirim dán, ón deirim dán, an tráth bhíos mo bholg lán; an uair nach mbíonn mo bholg lán, don deamhan dán ná amhrán. óRU\n ó e Sc aic — as lámhscríbhinn le Henri Mac an tSaoir, 1788

Seodóir - Jeweller bíonn fáilte roimh fhilí’ seanchaithe, ceoltóirí ‘BRÉAG AR BHEAN agus lucht Iíonta a mbolg LE SEOD SUIRÍ’

Eolas agus Bróisear ó: BRIAN DE STAIC Sráid a ’Dhoirín, An Café Liteartha Daingean Uí Chúise An Daingean, Fón: 066-51298 Facs: 066-51832 Co. Chiarraí

34 c u i s i e fÚIL/LÚNASA 1999 Ax fhilleadh dúinn go dtí Baile Átha Cliath ag ól sa an brú, bhí grúpa beag teach ósta ann, agus nuair a Corca Dhuibhne: rorahainn sa pharlús, triúr tháinig siad ar ais go dtí an Francach ina measc, agus bhrú bhí raithneach agus eachtrannach Béarlóra ón deochanna go leor acu, agus Réamhghalltacht? Daingean. Thosnaíomar ag fonn ragairne. caint faoin deilf.' Agus muid ag imeacht ar I “Fungi, she’s fuckin’ beaut- maidin, bhí an chistin Tosaíodh feachtas i gCorca Duibhne le déanaí le dc iful,” arsa fear an Bhéarla go leathscriosta, an bia a bhí ar aghaidh a thabhairt don Ghaeilge. D'fhreastail deisbhéalach. Just fuckin’ againne caite ar an urlár, agus Feargal Mac Amhlaoibh ar an éigeandáil. swimming there. So tuilleadli bídh greammaithe peaceful.” do na ballaí. Bhí mún deanta I DTÚS an Mheithimh, tháinig thart ar 30 duine le chéile in D’fhiaffaigh duine de na acu ar urlár an tseomra lonad an Bhlascaoid Mhóir chun gníomh a bhaint amach ar Francaigh ceist air céard a codlata, agus rinne siad son na Gaeilge i gCorca Dhuibhne. tharlóidh nuair a gheobhaidh bagairt ar na turasóirí eile a Tá an Ghaeilge faoi bhrú uafásach i gCorca Dhuibhne. Tá an deilf bás. bhí ina gcodladh. Mar bharr “I don’t think she’ll ever ar an donas, ghoid siad mo droim láimhe tugtha di ag an aos óg, agus tá líon na n- fuckin’ die, I think she’Il live chóta-sa agus mo cheamara sa eachtrannach agus na nÉireannach gan Gaeilge ag dul i for fuckin’ ever.” bpóca, pictiúirí Chorca méid. Bíodh duine amháin gan Gaeilge i láthair ag aon Dhuibhne istigh ann. ócáid i nGaeltacht Chorca Dhuibhne, agus iompóidh gach An deireadh seachtaine tar émne ar an mBéarla. 'Ghoid siad mo chóta' éis dúinn filleadh ar Mheir- Ábhar mór imní is ea an líon na dtithe saoire atá i gCorca D’fhág muid an Daingean an iceá, chuaigh mé chuig Páirc Dhuibhne anois, rud atá ag scrios an phobail agus ag cur lá dar gcionn, agus thug muid Náisiúnta le cairde liom i mo deiridh leis na seirbhísí bunúsacha. I nDún Chaoin féin, mar bóthar Bhaile Átha Cliath cheantar féin. Cheannaigh shampla, tá 83 tithe saoire ann i gcomparáid le 54 tithe orainn féin i dtreo an aerfoirt muid bileog eolais. B’íorón- go bhfillfimís ar Mheiriceá. ach liom a raibh scríofa air: cónaithe, agus tá an áit gan siopa ná oifig poist le cúpla Laistiar dínn sa mbus bhí Leave only footprints, take bliain anuas. bean den lucht siúil agus triúr only memories. “I bet you Le linn an tsamhraidh anuraídh, tháinig ceathrar le chéile páistí aici. Ba chosúil gur think it is more beautiful in chun an cheist seo a phlé Máire Uí Shíthigh (Oidhreacht meascán Béarla agus Shelta a the United Kingdom, yes?” Chorca Dhuibhne), Rachel Ní Riada (Údarás na Gaeltachta), bhí á labhairt acu. Chaith arsa cara liom ón Rúis a bhí Séamus Mac Gearailt (An Roinn Ealaíon, Oidhreachta muid oíche i mbrú i sléibhte inár measc. Don chéad uair Gaeltachta agus Oileán), agus John Kennedy (Seirbhísí Chill Manntáin ar an riamh, níor cheartaigh mé an Oideachais Chiarraí). mbealach. Bhí ceathrar as botún. Beartaíodh duine a fhostú láithreach chun an Ghaeilge a mhúineadh do dhaoine fásta go lánaimseartha. B'í sin Clíodhna Ní Fhurloinge as Loch Garman. Bunaíodh coiste comhairleach chun comhordú a dhéanamh ar na heagraíochtaí ar fad sa dúthaigh atá ag plé leis an dteanga, agus chun spreagadh a thabhairt don ghluaiseacht nua seo. Ar an gcoiste seo, chomh maíth le John Kennedy, Máire Uí Shíthigh, Séamus Mac Gearailt, Rachel Ní Riada agus Clíodhna Ní Fhurloinge, tá Mícheál Ó hEanaf (MFG), Liam P. Ó Murchú (Ollscoil na hÉireann), Roibeard Ó Cathasaigh (Coláiste Muire gan Smál), Muiris Ó Laoire (Institiúid C i g á i n e Teicneolaíochta Thrá Lí), Tomás Ó Céilleachair (Eagraíocht na Scoileanna Gaeltachta), Diarmuid Ó Donnchú Caipé • ^aifeanaí • poOóineacht: (Feileastram Teo), agus Gearóid Ó Brosnacháin (Comharchumann Forbartha Chorca Dhuibhne). Ag seimineár Dhún Chaoin cuireadh tús le feachtas Connaiche o r S í í chinn slcibhe a g u s oimánach t x t n poiblí. Bhí ionadaithe ós na coistí pobail áitiúla i láthair chun íón n ó bliéiCe cuachnóna an pobal féin a tharrac isteach san phróiseas úr réabhlóid- bia b a i í c biasca, bia mana a^us saiíéioí O Í R c a c h ón each atá beartaithe acu. Chuige seo aithníodh go gcaithfidh n g á i R O í n pé gníomh a déanfar teacht ón bpobal féin. Idir seo agus an fómhar beidh an pobal féin ag déanamh suirbhé ar stad na péincéaR achc (m eám m eascaiche), Gaeilge ina measc féin. Déanfaidh siad iniúchadh ar na O eaíbhaO óiR eachc, picciúiR Í beag,a hacmhainní pearsanta agus pobail atá ina gceantar a píoO óiReachc, scaiR peanna, seálanna, cRiosanna, chabhródh le cur chun cinn na Gaeilge agus leis na bR acacha uríúir, srL haidhmeanna agus na spriocanna atá leagtha síos. CeaROaíochc áiciúiL geansaiche hacaí srí Is ar an hacmhainní pobail agus pearsanta seo a bheifear micheáC i áine Ó óubhshíáine ag brath, bíodh san ag baile, sa phobal féin, ar scoil, ag obair, nó sa státchóras. Ina dhiadh sin tabharfar faoi seo ar an ^hRQic,, baiíe an pheiRCéaRaigh, fad a mheasúnú ie cruathar aignei ó brainstorming. Agus CrÓ U, CO- ChlQRRQÍ sa bhfómhar beidh muintir na háite réidh chun tabhairt . faoi ghníomh eile, ar son na cúise, nó na géarchúise. *

IÚIL/LÚNASA 1999 C U I S L E 35 Cigh an CobaiR RescauRanc anD wme 5or DÚCHAS baiCe an pheiRcéaRaiglc an Oamgean, Co. chiaRRaí póm 066-56404 pOX' 066-56 ci£hanco5aiR@cmec. ie INIS OÍRR “laish hospica(.icy wich a hinc op htoí.CanO” Inis Oírr, Oileáin Árann, Co. na Gaillimhe Fón 099-75008 Facs 099-75071 On che s(ea heaD ORive - ín che heaRC op Oa(jLypeRRiceR - che Oingie penmsuba mosc scghsh RescauRanc. Cúrsaí Cultúrtha "che besc RCSCQURanc in ba(iypeRRiceu” —Che Rou£,h guiOe co iRelanO do Dhaoine Fásta Oine besióe che 100 yeau oto wcd, Sceideal 1999 heau abouc ics scouies ou jusc ouop in! CheRe’s a puLL menu pou tunch i OinncR anO w e atso 1Ú1L 12-16 peacuue a chitoRen’s menu. STAIR &. SEANDÁLAlOCHT ÁRANN iRish GnO Oucch speciaticies uvaitabte IÚIL 26-30 chuoughouc che Oay luish Scew, Oucch pancackes anO appte cauc wich CEOL TRAIDISIÚNTA NA hÉIREANN “che 6esc coppee on che peninsuto” LÚNASA 9-13 a(L ac ueasonabte puices GAEILGE 8. OIDHREACHT OILEÁIN pam ibes aue veRy w e t o o m e LÚNASA 16-20 Opcn evcuy Ouy puom 10.00 - 22.00 DRÁMAlOCHT NA GAEILGE phone 066-56404 p o r ReseR vacions

j f e T e a c h ó s t a Ollscoil na hÉifeann, Gaillimh National University of Ireland, Gatway Cúrsaí Gaeilge i n í s M e d í n 1999 Baíle M htír, Inis Meáín, oíleáín Árann Gach Leibhéal Tar ísteach 's h ín sult as do Daoine Fásta, Eachtrannaigh, Mic Léinn Tríú Leibhéal, shaoíre a r i nís M ed ín Sainchúrsaí do Chomhlachtaí Cecl Traídísíúnta aach cíche Bróisiúr agus gach eolas ó: Áras Mháirtín Uí Chadhain 's an sccth ie hhla arfáíl freísín An Cheathru Rua, Co. na Gaillimhe 0 9 9 -7 3 0 0 3 Fón :(091) 595101 Facs : (091) 595041 .Úínéír: Pádraíc Ó Flatharta ríom hphost: [email protected]

36 CUISLE IÚIL/LÚNASA 1999 Inis Meáin

,As_, / j_— ^ 1> S. --

A SEU HAOIS, bhí síol na Chríostaíochta ag eascairt ar oileáin agus ar chladaí thiar na ■ t # /* ás Gaeltachta: Sceílg Mhichíl, í, Ara ' j i * M naS Naomh . . . D'fhág na seanchléirigh c % ^ p f lorg a lámh ina ncJiaidh. Sampla dá saothar is ea Teampalí Beanáin, Árainn, í*. *, :•»>* ^ ,C%v- cillín lom ar aill. K? & i’3*. » ■£& Wlíle bliaín tar éis eascairt an tsíl, agus tar éis do naoimh na hÉireann an soiscéal « j ^ : \ # * l \ V / / ( * ?#W<55>' '" Ji' a scaípeadh thar tír amach, ní cilliní loma dála Theampal! Beanáin, ach ardeaglaisí % V / '5 Vtr*A- f ^ í ’■ T / í maorga agus seoda riach iad a bhí i 5 *, / /1 ' J l |r= f5 ^ i is ‘« gcathracha Críostaí na hEorpa. b ’ á?» f Sin iad na seoda atá ag rnealladh lucht trádála agus foghla lenár linn féin, dhá t - / | , dhream a bhfuil na teampaill agus na I:,. ' $ séipéií á gcreachadh acu. Tá dochar déanta ? í | i' '>fcX • - v # ag an gcogadh d’ealaín na heagialse ' j - > :. .: I' «ír* freisin. Sé mhile o Phristina bhaiR buarnaí NATO creathadh as séipéal Gracania a hhfui! frescos ón 15ú haoís ar a chuid ballaí. Mainistir Rakovica i mBelgrád, , ,v ^ séipéii Bhyzantia a íógadh sa gceathrú “ .?í v 1 aois: cén bhaíl atá orthu sin tar éis na bpléascán? Tá an oídhreacht spíoradálta faoi léigear ! ,i a>' y . ar an mór-roinn, ach tugaimís cuairt thar : ? a f ? i sáile chuig an seanthód áit ar eascair an '< ■ -• I »> síol. Tá áit ansiri a bhfuil an oidhreacht ?r..\ slán agus athnuachan uirthi. I séipéal Inis í;; ■..; t ;• ? : Meáin, trí mhíie ó Theampall Beanáin, tá sé fhuinneog dhaíte nach dóigh go bhfuil a sárú i dtír ar bith. Ach cé a rínne fuirineoga Inís Meáin, agus cén fáth nach Naomh Breccán agus samhail de Theampall Beanáin lena ucht bhfuil aird orthu?

c u i s L E Ealaín na hEaglaise, Oidhreacht Ar fud na hEorpa, tá tost sna eaglaist áit a mbíodh na sluaite ag móradh Dé, agus is beag fíréan a bhíonn i dteach an Tiarna le lán na súl as an saibhreas ealaíne a d’fhág na seansaortha ina ndiaidh. Cé leis an oidhreacht ealaíne seo? An músaem atá sa séipéal feasta? Rinne Pádraig Ó Snodaigh a mhachnamh agus é ag siúl na mór- roinne.

UARTHAS AR AIS trí phictiúr a goidcadh ó Ghailearaí Náisiúnta na hlodáile le gaírid. Ba le Van Gogh péire, agus ba ie Cezanne ceann. Sin íad na pictiúirí is tábhachtaí agus ís luachmhaire a fuarthas as ais ón aos foghia le tamall. FBaineann an creachadh agus an ghoid leis an trádáil idirnáisiúnta. Cothaíonn na ceantál-aithe gnéithe eile den trádáíl, déanann siad gaisce as record prices, agus is iad a bhíonn bródúil as an mbéim a chuireann na meáin ar na ceantanna móra. Tharla sin i gcás Sunflowers Van Gogh, mar shampla, cé nár le Van Gogh an saothar céanna ar chor ar bith. Ach níl ansin ach cuid den scéal. Saint lucht an airgíd, sin cuid eile de. Carnadh saibhris atá i gceist acusan le bailiú na bpictiúr, ní grá na healaíne, agus is tábhachtaí ieo a bheith chun cínn ar dhaoine eile ná níthe luachmhara a bheith faoina gcúram. An tsáraíocht agus galar an chnuasaithe ar fuaid an domhain, músaeim agus dánlanna san áireamh: eatarthu san uilig is léir go bhfuil éiíeamh ann, agus táthar ag freastal ar an éileamh sin. Tógadh altóir mór adhmaid ina iomláine as seipéal i mbaile beag i ndeisceart na hlodáile le deireanas. Áiritear go bhfuil 60% de shéad-chomharthaí ealaíne an domhain san lodáil, agus fiú má tá áibhéil sa bhfigiúir | Máire Maigdilín sin, is léir go bhfuil an iodáil níos saibhre ná mórán tíortha eile chomh fada is a rá leis an rang nár chóir dóibh dul thar bhaineann le hoidhreacht na healaíne. Is léir Cead Cuairte theach Dé gan bualadh isteach ann le fosta gur sna séipéil, sna mainistreacha, BHÍ PÍOSA grinn ag John D. Sheridan fadó. beannú dó. Léirigh an gasúr dó go mbítear agus sna heaglaisí atá cuid mhór de ealaín Dalta a thug múinteoir isteach in eaglaisí i bhfogas go mbeannaí Dia duit de sheipéal na hlodáile trí chéile. Bhaile Átha Clíath tar éis don mhúinteoir a i morán áit ar bith san Ardchathair.

38 c u i s i e IUIl/1. ÚNASA I 5 9 9 i Phobail?

Tá an cead cuairte san ciorraithe roinnt áirithe i mBaile Átha Cliath de dheasca na ndrugaí. Agus san lodáil, is ar éigeari is féidir cuairt a thabhairt ar eaglais ar bith ach le iinn searmanais. Slatl na bhfoghlaeiri ealaíne agtis an faitíos a bhionn rompu, sin é is cuis le dúnadli na dtithe pobail.

ADHB NACH beag í sin nó níl móran ag freastal ar an aifreann san lodáil a thuilleadh. Tá líon na sagart ag laglidú freisin. Fágann seo gur lú caomhnóirí atá ag na foirginti na a bhíodh. Agus rud eile. Scrín mhaisithe i gceann de shéipéíi na hlodáile is beag teacht isteach a bhíonn acu a dhiolfadhF as caoi mhaith a choinneáil ar na Chuireas féin ceist uair ar oileán i murlach cuairteoirí. Deir na daoine seo go bhfuil séipéil. Venetia faoi nós seo na dtáillí. Séanadh go pobal Dé ag imeacht ó na séipéil. iad ag Tá drochnós tar éis greim a bhaint raibh a leithéid ann. Fós féin. beigean dom tosú as an nua in aiteacha ata oiriúnach don t amach dá bharr sin. Bíonn ar dhuine íoc le íoc. saol atá anois ann. Níl déanta ach tús 1 dul isteach in ArdEaglais Ravenna anois, Ar an taobh eile den scéal, tá daoine ann díospóireachta. mar shampla. Deir go leor gur chóir cead a a deir gur chóir na bheith ag pobal Dé dul i láthair De gan ioc. séipéil a fhágáil ag lá agus cead acu seoda a sinsir a fheiceáit. an stát agus ag na i y i f c i Treasure on a Rock Mary Moggan INIS MEÁIN on a clear day is a blue splash on rock, bright as thc stained glass windows which adorn the island’s little white church. Six works of beauty, unmarked by even the Cusa Naomh Caomháin agus cnrach ar a chtil simplest of plaques to guide the art-lover or the day- tripper. The windows have been attributed to the In 1927 the Irish government commissioned a window celebrated Harry Clarke, but they don’t figure in official from Clarke for presentation to the international labour lists of his complete works, office of the League of Nations as a gift from the Irish Harry Clarke was born in Dublin in 1889. He worked Free State. His designs illustrated fifteen scenes from in his father’s stained glass studios and church-decorating contemporary Anglo-Irish literature. Although a business after leaving school. A scholarslup in stained masterpiece, his work was rejected by the government glass was awarded to him in 1910, and within three years, which had banned some of the authors and works he was awarded a gold medal for work in stained glass by represented. Despite efforts to have the Geneva window the Board of Education, a unique distinction. placed in an Irish institution, the government did not His first major commission in stained glass was in 1915 secure posession of it. Finally, in 1988, the Geneva for the Honan Hostel Chapel windows at Cork. Claike’s window was acquired by the Mitchell Wolson Museum in stained glass, rare and nxuch sought after, can be found in Miama Florida, its present home. By 1928, CIarke was Australia, Britain, Ireland, and the USA. His most public battling with tuberculosis, and died in 1931. work is the window of Bewley’s Oriental Café in Grafton The stained glass windows in Inis Meáin church depict Street. Dublin. Éinne, Gaomhán, Breccán and others. Dated 1939, eight In 1909, Clarke made the first of a succession of annual years after Hai ry Clarke’s death, they may be a product of trips to Inishere. He honeymooned on Aran in 1915 with the Harry Clarke Studios which closed in 1973. But the wite and fellow artist Margaret CriUy. Clarke’s visits to extent of Harry Clarke’s influence on the Inis Aran were crucial to the development of his art. Meáin windows, if any, remains a mystery. (m \ Kerala stretches northward from the tip of India, a sliver of land hugging the tndian Ocean beneath the Caraamon, the Anaimalai Anai and the Nilgiri hílls. "Black crows gorge on mangoes in still, dust-green trees. Red bananas ripen. jackfruits burst/' writes Arundhati Roy in her acclaimed novel The Cod of Small Things. Kerala has long been a crossroads. Its Dravidian population is a pre-lndoEuropean group; Christianity reached its shores almost two millennia ago; Vasco de Gama's travels 500 years ago opened up routes for vigourous trade in cardamon, cloves, pepper, cinnamon and nutmeg; in 1957 Keraía's Communíst Party became the first such party in the world to win power by the ballot box. Colm de Na Geallta Bád Chuala muid na báid ag teacht Bhaldraithe continues his sula bhfaca muid iad. Búm, búm, discovery of a steamy land where SHROICH MUID ceann scríbe, búireach na ndrumaí, radharc orthu anois, longa mora fada caola, canoes Marxism co-exísts with the caste- Allepuzha, príomhcathair na ríochta seo idir dhá uisce. Bheadh na geallta cogaidh, gob orthu is cloigeann system of Hinduism, and its not all báid ag tosnú go luath, agus bhí slua nathrach gearrtha air. Bhí os cionn that easy to secure an e-maíl mor bailithe ar an dá bhruach agus céad i ngach bád, beirt i ndiaidh connection. chuile chineál báid ann. beirte, iad sáinnithe ar thochta a bhí

40 C U IS L E MÁ RTA 19 9 9 duain, ildaite i gHerala na hlnde

dhá thóin ar leitheacl, drumadóirí réitigh a muintir cleamhnas di. ina measc agus fir ag béiciúch leis Bheadh uirthi a saol a chaitheamh na hiomróirí a spreagadh. ina nallukettu, idir ceithre ballaí, An fhoireann agus iad feolmhar, gan cead aici an teach a fhágáil ach fuinniúil, dath dubh dóite ar a le dul go dtí an teampall le bean gcolainn agus iad ag glioscarnach le chuideachta. hallas agus uisce cáite. Chuile iomróir ar aon bhéic, chuile mhaide ‘Ní hé an fear céile a bhí ann, rámha ar aon bhuille. Tháinig sé bhád déag agus a lucht leanuna ó ach an deartháir ba shine aige' bhailte an cheantair, bhailigh siad os comhair ardáin a bhí ar snámh, An oíche ar pósadh 1, bhí sí ag bheannaigh an sagart iad, d’ardaigh fanacht lena fear céile. Chuala sí an siad na maidí rámha beaga gearra, doras ag oscailt agus d’airigh sí é ag b h a ttrá il siad le chéile iad agus teacht i dtreo na leapan. Ach ní hé orthu cúis a chur in aghaidh an fhir chríochnaigh siad de bhéic mhór an fear céile a bhí ann, ach an freisin, agus na fir uilig a bhí si tax ghaisciúil, agus ar aghaidh leo ag deartháir ba shine aige, feax gránna, éis a mhealladh, rud nár tharla iomramh go tús an rása. olc. De réir an nóis, tá dualgas ar an riamh cheana. há i ndiaidh iae, deartháir og, a n y ia n , freastal ar pé d’ ainmnigh sí boc mór eile. 'Céad maide rámha ag ar bith mian atá ag an deartháir is D’ainmnigh sí cheithre dhuine agus sine, chettan, agus bhí ar an gcailín trí scór de na boic ba shaibhre agus buaileadh an uisce in éineacht' óg freastal ar an mbeirt acu. Sé ba chumhachtaí sa tir agus bhí a bliana pósta, agus tháinig siad ar cuid fianaise aici. Bhain si díoltas Chaith siad urchar san aer agus Tatrihutti ag bualadh craicinn le millteanach amach agus scrios sí na phléasc an clampar. Búm-búm-béic- boc mór-le-rá. Bhí sí tar éis dul in fir. bhí orthu an ruaig a chur béic, búm-búm-béic-béic, céad lámh aghaidh a geasa, agus bheadh triail orthusan chomh maithléi féin, agus in airde, céad maide rámha ag ann sula ndíbreoidís í óna fód ba bhuille maxfach a bhí ann don bualadh an uisce in éineacht, mar a dúchais agus óna muintir. Ach bhí chóras. Chuaigh sí iéi go Tamii bheadh beithíoch na gcéad cos agus eolas an dlí aici, agus chuir sí iachall ISSadu agus mhair sí go raibh si 80 na gcead lámh ag teacht. go tolgach, bhain d’aois. toirniúil, tréan, an t-uisce ag cáthadh agus tuar ceatha san aer. Bhí an slua spleodrach ag screadach, canoe amháin ag gobadh amach chun tosaigh, agus siúd Bí \e Co\m tharainn iad ar nós na gaoithe. sa hMomhai Urchar san aer aríst, béic mhór, agus bhailigh muintir na a $ u s á a q mbuaiteoirí thart orthu ar nós beacha timpeall ar an mbanríon cui s\os ai a agus thosnaigh scléip mhór na hoíche. t\iuias qo Sii ian\ia

BA CHAILÍN breá bríomhar í Tatrikutti. Bhain sí le clann na Lamboodiri, príomhchlann na brahmin - na mbreithiún an dream is cumhachtaí agus is saibhre sa tír. Bhí sí chomh meabhrach agus chomh ceannasach gur thug a huncail, ollamh le fealsúnacht, matamaitic agus dlí, cead di freastal ar a chuid ranganna. Sin í an chéad uair riamh a bhí cailín ag déanamh staidéir ar na hábhair sin. Nuair a tháinig sí in inmhe,

MA R T A 19 9 9 Cuimhní Gaeltachta Alan Dukes Cuimhní Gaeltachta ón 2 Lúnasa 9.25 p.m. Comhlacht Léirithe: The Vard Léiritheoir: Ger Philpott Sraith faoi Éireanrtaigh móra le rá a thug cuairt ar na Gaeltachtaí le linn a n-óige. Sa chéad chlár cuireann Alan Dukes síos ar na laethanta a chaith sé sa Spidéal sna caogaidí. Cuireann Eileen Dunne síos ar an gcéad phóg riamh a fuair sí agus insíonn sí dúinn nach raibh bean an tí róshásta léi. B’áit an- suaimhneach a bhí sa Spidéal dar le Mary Ryan, aisteoir, agus filleann sí chomh minic agus is féidir léi ann. Sa dara eagrán tá Gráinne Uí Mhaitiú a chaitheadh an samhradh ar Chléire. Bhí Aodh Ó Domhnaíll ar Chléire sna seascaidí chomh maith le Cecilia Ní Dhrisceoil, bean atá ina conaí ar an oileán anois. Is i nGort Whittaker, Nell McCafferty agus Eirinn ó bhalún thuas sa spéír. béaloidis/stair le táil sna scéalta as a’ Choirce a d'fhoghlaim an Mary Redmond iarracht feabhas a Beidh na láithreoirí ag taisteal na na ceantair éagsúla chomh maith le léiritheoir Anne Craig a cuid Gaeílge chur ar a gcuid Gaeilge í Rann na tíre agus ag seasamh in áiteanna scéalta nua-aimseartha. Beidh ceol sna seascaidí. Bhí Lorna Siggins, Feirste. éagsúla chun stair na háite a phlé agus caint ann ó dhaoine áitíúla iriseoir leis an Irísh Times, ann agus chun labhairt leis na daoine. agus ó dhaoine móra le rá. Beidh chomh maith, 11943 d’fhan Ruairí Beidh Tomás Ó Brannagáin ag an criú ag taisteal na tlre agus ag Ó Bléine i dteach Anne McGee le Thuas sa Spéir taisteal timpeall na tíre sa bhalún cur futhú in árteanria linn an Dara Cogadh Domhanda. Déardaoin B.25 p.m. agus beidh a dá chois ar an talamh áirithe. Mar sin bí ag faire mar ní Ccmhlacht Léirithe: Adare Productions Cuireann Marion Richardson agus Léiritheoir: Ger Philpott ag a chomhláitheoir, Sínéad bheadh a fhios agat cén uair a Frank Fahy TD síos ar na laethanta Chaomhánach agus í i mbun thiocfadh balún TnaG chuig do a chaith siad i Ros Muc. Rinne Ken Sraith don samhradh ina bhfeictear agallaimh. Beidh gnéithe cheantarsa. m ar TnaG

Craobh CLG 1999 ar TnaG 11 lúil Cluiche Ceannais lomána Laighean 18 lúil Cluiche Ceannais Peile na Mumhan 25 lúil Cluiche Ceathrú-Ceannais lomána na hÉireann

Lúnasa: Cluiche Ceannais Peile 8 Lúnasa Cluiche Leath-Cheannais lomána 15 Lúnasa Cluiche Leath-Cheannais lomána 22 Lúnasa Cluiche Leath-Cheannais Peile 29 Lúnasa Cluiche Leath-Cheannais Peile 5 M. Fómhair Cluiche Ceannais Camógaíochta 12 M.Fómhair Cluiche Ceannais lomána 19 M. Fómhair Cluiche Ceannais lomána Faoi 21 26 M. Fómhair Cluiche Ceannais Peile

ceannais cúíge i gceist (peil agus mhíle bliain anuas. Is é Tadhg Mac iomáint) chomh maith le cluichí Dhonnagáin tráchtaire an chláir. ceathrú agus leath-cheannais agus Ar an gCarraig Seo an t-aínm atá an cluiche ceannais i gcraobh na ar an gcéad clár. hÉireann mar aon leis an gcluiche ceannais camógaíochta. Spórtiris, Clár a dó: Idir dhá thine Bheal- taine. I ndiaidh d’lmpireacht na Aoife Nf Thuairisg ar chamchuairt na bhféilte rannóg i gCláracha Gaeilge RTÉ a léireoidh an tsraith seo do TnaG, Róimhe titim as a chéile, bhí corraíl mhór ann. Ba dheacair cloí le beidh díograis ar an lucht féachana Garry Mac Donncha an tráchtaire Féilte ’99 teachtaireacht Chríost sa saol sin. uilig ag breathnú ar gach aon agus beidh anailís á soláthar freisin Dé hAoine ó 23 lúil, 6.25 p.m. ag saineolaithe aitheanta a d’imir ag Comhlacht Léírithe: Njacht TnaG eagrán. Cfár a trí: Os Cionn na Náisiún. Le Lélrltheoir: Mlchael Laliy an leibhéal is airde: Antoine Ó linn ré na gCrosáidí, ré Phroinsias Spórtiris ar an Láthair Cearbhaill (Dún na nGall) agus Assissí agus ré Ghréagóir Mhóir, Táthar ag geailadh dúinn go mbeidh Paddy Henry (Sligeach) sa bpeil chuaígh cumhacht agus stádas Dé mDomhnaigh 6.45 p.m. Féilte na bliana seo níos fearr ná a agus beirtathug Corn Mhic idirnáisiúnta na Pápachta i dtreis. bhí sé riamh. I measc na bhféilte Comhlacht Léirithe: RTÉ Léiritheoir: Seán Ó Méalóid Chárthaigh leo mar chaptaen, Joe beidh an Galway Arts Festival, The Connolly (Gaíllimh 1980) and Pat Clár a Ceathair: Agóld agus Buncrana Arts Festival, Spraoi, Féile Tuairisc chuimsítheach ar Fleury (Uíbh Fhailf 1985). (Féach an Easaontas. Ré faoi ghlóir a bhí sa an Phobail, Powers Irish chraobhacha peile agus iomána painéal thuas). Renaissance don Phápacht ach ré Coffee/Puck Fair, Kilkenny Arts CLG i mbliana. Dhearbhaigh an faoi néal na caimiléireachta a bhí Festival, an Rose of Tralee agus go tseirbhís go gcuirfear iomlán na Ríthe na Róimhe ann chomh maith. Ansin labhair leor leoreile. himeartha ó cheann de chluichí Martin Luther amach agus scoilt- Seacht gdár ón 7 lúil eadh an éaglais ó bhonn go barr. Is í Aoife Ní Thuairisg láithreoir móra an lae ar fáil ar TnaG gach 10.30 p.m. Fhéilte na bliana seo. Óigbhean tráthnóna Domhnaigh as seo go Comhlacht Léirithe: Opus Television do S4C Clár a Cúig: An Pápa is an Pobal suáilceach, aerach mar a dúirt an deireadh an tsóasúir, sé seachtainí agus RTÉ Le theacht na réabhlóidí móra san RTÉ Guide le gairid, agus is fada léi déag san íomlán faoin teideal Léiritheoir: Kevin Dawson Eoraip, creimeadh go leor de go dtabhfaidh sí aghaidh ar chuid Spórtiris aran Láthair. Tá an tsraith Sraith sé chlár a chuireann síos ar chumhacht pholaitiúil na Pápachta. de na féilte is mó sa tír. Bí ag faire sceidealaithe ag 6.45pm, tráth rialta stair na Pápachta is na fir éagsúla Ba ghá dul i ngleic feasta le saol a air mar beidh go leor i bhFéilte ’99 spóirt arTnaG gach Domhnach. Tá idir chrálfeach agus chráite a bhí athruithe ó bhonn. nach mbeifeá ag súil leis agus cluichí leath-cheannaís agus shuigh i gcathaoir Pheadair le dhá

i scíth sa GÍmltiicht A Rua, Más scíth chmn í flcm tar scoíte tuaíthe nó eachtraíocht a chara, ifmíomhach ar an uísce, síúlóíÁí sléíbhe, flaíf, marcaíocht chajtall né rothaíocht nó eile atá uaít sásófar sa Ghaeltacht thu. An bhfuil sibh ar Le títím m hoíche ceajf caradas na muíntíre í mhíalanm maíthe le laetha saoire, a raon ftírsíníj k thoflha an hhia ivjus ína dhíaídh sín tabhaír cuaírt ar theach táhhaíme Gaeltachta agus Uaís den teanqa a^us den pháistí? chuítúr dúchaís í dteannta do chuíd dí. Tá an t-ádh libh. Ach cuimhnígí cúnamh a thabhairt do An áít ís ansa le do chroí ís ann a thalharfaídh do chosa thú! Mhamaí sa mbaile. Breís eolaís lefáílfaoí shaoire sa Ghaeltacht ó: Cóirímse mo leaba féin chuile lá sa gClúid. G aelsaoíre Saorfón 1800 621 600 An bhfuil sibh ag dul ar saoire? E-phost ínfo@jjaelsaoíre.íe Cogar, an gcuirf idh sibh cárta chugamsa. h ttju jfm'm.^aetsaoíre. íe Is breá liom cártaí poist. Scríobh cárta chuig: GaelSaoire RUA S C fíH S A GH‘\FL AN CHLÚID CUISLE CASLA CO NA CAILLIMHE Comhar Dhuibhne/M.F.B. Teo. ÉIRE Meitheal Forbartha na Gaeltachta Teoranta Baile an Fheirtéaraigh, Trá Lí, Co. Chiarraí. Scríobh cárta chugam, agus nuair a bheas Fón: 066-9156266 Faics: 066-9156199 sibh ag dul ar ais ar scoil, cuirfidh muid an cárta i gCuisle. Agus beidh do chuid cairde ar fad in ann é a léamh. Clár Forbartha Áltlúil Chorca Dhuibhne Dírlthe ar dhaoine dífhostaithe, mná, daoine le Slán go fóill, agus bíodh an-samhradh riachtanaisí speisíalta, daoine óga i mbaol. agaibh! feirmeoirí agus iascairí beaga.

Ag tosnú gnó bhig? Culr glaoch orainn. Freagraí na gCrosfhocal (Lch 28) Tá an clár seo ag críochnú deireadh ’99 agus plean eile á chur le chéile. 3uureg ^jsm^ :j; Más duine aonair tú nó coiste pobail nó eagraíocht BUAITEOIRÍ AN MHEITHIMH deonach gur mhaith leat/libh bheith páirteach sa chéad plean eíle, ba mhaith linn bhur dtuairimí a Cen Chaeilge atá ar Bant.ry? Ni Bréantrá, ach Beannlraí. Cóip cle c.heirnin Airl Ui Dhufaigh chuig chlos. léilheoir dhil sna Stáit. Agus cen sloinne atá ar Dhara Bán? Mac Donncha: cóip de théip leis chuig Sorcha LJÍ Fhlatharta, Bun Cabhla, Inis Mor; Gach eolas ó oifig Comhair Dhuibhne. Caoilíhíonn Nl Éanai, An Spidéal; Colm Og Bairéad, Ros Muc.

44 C U I S L E IÚIL/LÚNASA 1999 Aos Og Ros d' Mhíl: Cén teanga a labhraíoíin siad dr chúl an W ;

A . Gaeltachtparents trying to foster Irish often face disilíusjonment as young adolescents are caught up in a tide of English. Can a balanced use of both languages'feé féáched? ■ L l : Le íadá an lá, ís nos le. haos óg na Gaeltachta gcomhairlé fém. agus íná bhíonu a muiriur Béarla a labhairt, |e ' chéil'e. Daoine, óga a gcuid múinteoirí ag seaiimóiíéacht - labhraíann sá mbaile % agus sa seomra ránga. tabharfaidh siad an chluais bhodhar dóibh. .. ; Déanann a miiindr iontas go mbíonn oiread Béaxla Fágann sin gur minic gurb í an Ghaeilge teanga '•dM W d ; .agus bíonn dromá agus lágmhisneaoh ori.hu. na scoile agus na hoibre don deagó.ir óg, agus-án, Rinne siad a 'ndícheall iad a thógáil le Gaeilge, Bcarla ina iheanga siarrisa aige. Gaithfidh sé Béarla m agus éist anois leo, shílfeá nach raibh focal ina a labhairt. ís cuid den saol mói é. i l bpluic. B’fhéidir gur fearr géilleadh ín amanna do- ;; ; , Gén fáth, á' Íabhratonrí; aos óg na Ciaeltachtá íabhairt an Bhéarla i rneasc aos. óg na GáéítacMa; " ’' ' ■■■■■ ;.A-"Béarkri le-^ ehéhe?iAgus nach hór á rá, an rlreám ' an niBéarla ar án ' ; téanhaf nuáir. a fhágánn siad an scóil, gó dtéann teailách agus sá; séomrá ranga, b’fÍiéidir gur lú / siad le Gaeilge arís, agus gur le Gaéilgé á thógfas .. fpnri a bheadh orthu é á labhairt sa mbus, sa gdós, cuid acu a gclarm íéinr ,;d nó ar chúl an tí; : . : ddd;;;’. - f tg l . ‘ Is é bun agus barr an scéil giir rud nádúrthá , Má tá an Ghaeilge acu ón gcliabhán, ,on I | don duine ó g súirri a chur sa saol atá ina thiinpeall. naíónra, agus ón mbunseóil, beidli sí aoú gó dco, _ _ Agus luí a bheith aige leis. BuachaiÍl nó cailín dha , agus fillfidh siad uirthi nuair a bheas rháistreacht 1 9 ’ bhham déag p aois, muná labhraíonn siad Béarlá acu ar an mBéarla. Sin é an dúshlán atá ann do . P .P ‘'>'‘..,,,‘nrar hitVibith, is mÁihiiruáiste rníbiliirUsticip á.á bhéás ann dóibh, más má« ó rv tVrtiífimitTiOÓiríthuismitheoirí ná Gaeltachta. -n An A n Aá dá rVirá thrá aá thaobh oicleachais é, nó 6 thaobh an tsaoil f hreastaf águs cothrom na Féinne a thábhairt dori A ;sÓisialta, ; ;; •• p.'A ' ih '- ■ K dá fheanga. Obáir inhór cinnté, aeh ní bhíónri ‘. Ág.uSt ar' ridóigh, cléanfaidh. an t-aos ó g a réitéach ann gan án cás a phlé. # 9 » í l i agus Una

BHI RUA, Nua agus Máirín ina suí sa bpóirse tráthnóna samhraidh. Bhí páistí an Bhaile v; ; SVv-.yv-; : v r tf ; ! » ;V ■••••••■• '/ & • Mhóir ag spraoi taobh amuigh agus gach béic | $ ; ■ \ áthais acu ó cheann ceann na sráide. Bhí siad •:Vvv-v;, ’ ar saoire. l l g ' í ? 'Beidh cailín beag ag fanacht linn an tseachtain seo chugainn/ arsa Máirín. rrr:;;: '• .rr ;j Ag déanamh an chrosfhocail a bhí Rua. ■v Thóg sé a cheann go mall. 'Cailín beag/ ar sé, 'cé hí féin?' •■■ ■ : . ■ .? r r V 'Úna atá uirthi. Bíonn sí ag casadh ceoil. ;: .v -rri Beidh sí ar an scoil cheoil anseo sa mBaile Mór/ Bhí Nua ar leic na fuinneoige, a mhuinéal sínte amach aige agus é ag bolú na rósanna. Chaith sé léim anuas go héadrom. 'Cén fáth a mbeidh sí ag fanacht linne?' ar sé, agus Bhreathnaigh sé isteach sa dá shúil ar Mháírín. 'Beidh go leor páistí ar an scoil cheoil, agus caithfidh Úna codladh anseo san oíche/ Tháinig Úna an tseachtain dar gcionn, mála r. ■ iy .:.í ar a droim aici, agus fidil ina láimh. Is cailín .:[■ •,iv O r :;r r r deas, bríomhar a bhí inti, an dá shúil ag lonrú "Mise Úna, is as Béal Fálrste domh" rVrr-V-Vm m m r. ina ceann, agus gruaig fhada, shleamhain ■' r '. ' uirthi. Nua ar iarraidh. Dlmigh an t-am thart. Chuir : '--íf'. • 'Mise Úna/ ar sí, 'is as Béal Fáirste domh. Tá Máirín deoch bhainne i sásar Nua san oíche, V r •:. mé seacht mbliana go leith/ agus ar maidin bhí an bainne ólta. "rv;V r i v i Chuir Máirfn fáílte roimpi. Bhí Nua amuigh. 'Meastú cá mbíonn Nua ar chor ar bith/ Bhí Rua sa doras. arsa Máirín. 'Do chéad fáílte go dtí an Chlúid, a Úna/ Ghlan.Rua a scornach go sollúnta. arsa Rua. 'Sílim nach maith leis Úna/ ar sé. Cóiríodh leaba Úna thuas staighre. Dúirt 'Ní maith leis Úna?' 'i ; Rua go gcodlódh sé thíos staighre. Ach bhí 'Bhuel, ní maith leis Úna a bheith anseo sa v-íVr . .v'- ,• •• v...v. .( ■: •.•:•>'•• ; ; -t'V.V- :.>:•.xr .'V•'i. : —— - • •' ■ ■■• ■ ■ '■ . - •' ■ ' ''"—;— — 'i'á'. VVó,?*"•''•':V///*/>/-'•'.. i.'. V'v.'...’..’■• .. T’.'••'•V •-•:-■■■-'v'- • -;vSfo '•, '1 .".' '.i-'-:. ••;*'••■'^7•'■'•. " ■•■•■• *...... ■••■>>;>-:..•-I '••■■'-■■ • ' . - ' .V" . • .. . •■ v - 'y:■■•-. %\/ ‘'- •* 'v!vvlS ..■■■■ •••.*.'■.- - ■ V■■■■_ ■ ■ ■ y‘>....--■■■■■■.■ \ (* , .-'.v. í\H.- ■ m m - gClúid/ M s: /'..: --: •v' '•' ■ 'Z' L 'Cén fáth?' arsa Máirín. P Níor labhair Rua ar feadh A n G úm nóiméid. Bhí ciúnas sa teach, ach bhí na páistí le cloisteáil SIULOID BHREA v ' • <.v: ■'■ ■ •c_ | ag spraoi taobh amuigh. Tugann Daideo an madra amach ag 'Cá raibh Nua sular siúl. Ní chreidfeá an slad a dhéanann an madra craiceáilte céanna.Ar tháinig sé anseo?' arsa Rua. m ndóigh, ceapann daideo gurb é an 'Ba le cailín beag é/ arsa madra is múinte ar domhan é! Pictiúrleabhar greanmnhar do pháistí ££■£ " ■v J Máirín, 'ach d'fhág sí Baile 6-9 mbliana ó dhuine de na Mór lena muintir/ scribhneoirí/niaisitheoirí is oilte sa tír 'Tuigim . . / arsa Rua. m • ISBN 1-85791-280-2 ■£5.20 Bhí Úna breá sásta ag an V scoil cheoil. D'óladh sí Ccitrionn "-■ ■■ CAITRIONA cgus nn tftsín Ótr bainne san oíche le Rua agus agus an tÉINÍN OÍR le Máirín, agus chodlaíodh sí Bhuaileamar le Caitríona cheana sa leabhar Lios Chaitríona. Tá súil ghéar á go maidin ansin. Ach níor coimead aici ar an lios sin i gcónaí. tháinig Nua isteach. An lá a Samhlaigh mar a bhraitheann sí nuair raibh Úna ag imeacht, chuir a thagann beirt stráinséirí go dtí an f t lios agus taisce á lorg acu! -;V /;••.•’ sí iontas ar Rua 's ar Mháirín. Rosemary Canavan a scríobh agus a 'Tá bronntanaisí agam mhaisigh an pictiúr leabhar gleoite seo V do pháistí. 8 mbhana go dtí 11 bhhain daoibh/ ar sí. d’aois. Dónal O Liatháin a réitigh an téacs Gaeilge. ( 'ls deas uait é, a stóirín/ arsa Máirín. m • ISBN 1-85791-228-4 • £4.95 'Muigín duitféin, péire tixm . »;;CJ stocaí do Rua, agus sásar do CATALOG NA LEABHAR Nua/ II Ar fáil saor in aisce! 'Nua?' arsa Máirín. líl ' • ' V v ■ *v 'Nua?' arsa Rua. 'ls ea/ arsa Úna, 'chonaic f.:-c |i|l í f "■ ■ ; mé ainm Nua ar an M fcf seansásar, agus chonaic mé a phictiúr sa gClúid. Níl a fhios 1 l l agam cá mbíonn sé, ach tá i ; f§ súil agam nach faitíos f á romhamsa a bhí air/ M i Filíocht, prós cruthaitheach do dhaoine fásta agus do dhéagóirí, eolaithe póca, taighde litriochta, 'Ó, ní hea/ arsa Máirín, 'bíonn Nua amuigh i M SIÍS seanfhocail, aistriúcháin, lcabhar cheoil gcónaí nuair a bhíonn an samhradh ann/ Tomás Ó Criomhthain, Séamas Ó Céileachair, Nuair a bhí Úna imithe, labhair Rua; 8® Niall Ó Dónaill, Fionn Mac Cumhaill, Máirtín O $>*>• 'Sásar do Nua ó Úna/ céard a déarfá leis sin?' Cadhain, Séamus Ó Grianna, Seán Ó Ruadháin, P l Seosamh Mac Grianna . . . máistrí! 'ls ait an mac an saol/ arsa Máirín, agus chuir I sí deoch bhainne sa sásar nua. © A n Gúm é s f myb'

(Ar lean an mhí seo chugainn) Teil: (01) 809 5034 Ríomhphost: [email protected] Is cuma an iacf S O I L S í

na mórchathracb atá ann nó

baile beag iargúlta iascaireachta

san iarthar, bíonn

C E A M A R A

de chuid RTÉ ann chun é a thaispeáint i ngach teach sa tír. Ón

A I C S E A N

beo ag ócáidí spóirt idirnáisiúnta, go dtí atmaisféar aerach ceolchoirme móire, déanaimidne cláir nach mbíonn

G E A R R

ar théagar, mar is againne atá

na hacmhainní, na daoine agus an

teicneolaíocht chun iad a dhéanamh níos fearr. Cuir sin ar fad le chéile agus

tá agat a mbíonn an lucht féachana ag súil ieis agus nach féidir ach le RTÉ,

Craoltóir Náisiúnta na hÉireann, a chur ar fáil.

i

i •• |

RT€