Gdask Midzy Wojnami.Indd
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
udownictwo okrÆtowe w GdaÍ- terenie pooonym poniej ujycia kanau bardziej skomplikowany proces obrób- sku jest nierozerwalnie zwizane Raduni do Motawy. Wkrótce pochylnie ki materiaów zmusiy firmÆ do zmiany B z histori miasta. Ju yrednio- stoczniowe zaczÆy opuszcza piÆkne lokalizacji. Kolejny wayciciel stoczni, wieczni gdaÍscy szkutnicy konstruowali drewniane aglowce typu bark i fregata. Julius Wilhelm Klawitter (1830-1910), ku- nie tylko mae jednostki przybrzene, jak Stocznia Klawitterów zostaa zorganizo- pi w 1865 roku tereny na Polskim Haku barki i balingery, ale równie wspaniae wana na sposób zachodnioeuropejski, przy ujyciu Motawy do Martwej Wisy. kogi, umoliwiajce kupcom gdaÍskim z odrzuceniem dotd w GdaÍsku obo- Powstaa tam nowoczesna odlewnia handel dalekomorski. Historia nowo- wizujcych, przestarzaych regulacji (1886-1887) i zakad budowy maszyn czesnego budownictwa okrÆtowego cechowych. Nowoyci byo zatrudnienie okrÆtowych (1899-1901). Po zbudowaniu wie siÆ z dziaalnoyci kilku pokoleÍ najemnych robotników w taki sposób, jak nowej stoczni produkcja znacznie wzro- rodu Klawitterów. Zaoyciel stoczni, to robili angielscy fabrykanci. W pierw- sa, w tym równie na eksport, gównie Johann Wilhelm Klawitter (1801-1863), szym pówieczu dziaalnoyci stoczni do Rosji. Budowano bardzo rónorodne pochodzi z rodziny gdaÍskich szkutni- przewaay statki drewniane, których statki, o wypornoyci do 2 000-3 000 ton. ków. Jego ojciec, Johann Jacob Klawitter wykonano ponad 100, a take nieliczne Pozwalao na to nowoczesne wyposa- (ur. 1767), by ju w 1793 roku mistrzem, okrÆty wojenne. Z czasem w produkcji enie stoczni, a zwaszcza stalowy dok w 1804 roku starszym cechu cieyli okrÆto- zaczÆy przewaa morskie statki towa- pywajcy z napÆdem elektrycznym oraz wych, a w 1823 roku prowadzi budowÆ rowe o napÆdzie parowym, wyród nich d|wig pywajcy o noynoyci 60 ton. Od yródldowej odzi kanonierskiej „Thorn”. równie zbiornikowce, holowniki, lodo- 1910 roku waycicielem firmy by Carl Wil- O jego doskonaych umiejÆtnoyciach za- amacze i pogÆbiarki. Na przeomie XIX liam Klawitter, a jego modszy brat Fritz wodowych moe ywiadczy fakt powie- i XX wieku wyposaenie stoczni skadao peni funkcjÆ kierownika ds. technicz- rzenia mu stanowiska wykadowcy teorii siÆ z trzech pochylni, dwóch slipów pa- nych. Oprócz zbiornikowców, pogÆbia- budowy statków w Królewskiej Szkole tentowych do remontów maych statków rek, lodoamaczy, d|wigów pywajcych, Nawigacyjnej w GdaÍsku. W dokumen- oraz jednego doku pywajcego. Du- latarniowców i statków poarniczych pro- tach cechowych odnotowani s take goy nabrzey stoczniowych wynosia dukowano take osprzÆt dla statków, ele- przedstawiciele dwóch wczeyniejszych 274 m. Ponadto, jak w kadej stoczni, menty mostów, yluz wodnych, konstrukcji pokoleÍ Klawitterów: David, a jeszcze znajdoway siÆ koty i maszyny parowe, budowlanych. Po I wojnie ywiatowej wczeyniej, w 1712 roku Georg Klawitter. d|wigi i suwnice w warsztatach, halach w stoczni Klawitterów zaczÆy pojawia Od pocztku XIX wieku stocznia Klawit- i na stoczniowych placach. ZwiÆkszenie siÆ trudnoyci zwizane z pogarszajc terów dziaaa na tzw. Brabancji, czyli rozmiarów budowanych statków i coraz siÆ koniunktur na rynku, a zwaszcza JOHANN WILHELM KLAWITTER JULIUS WILHELM KLAWITTER CARL WILLIAM KLAWITTER (1801-1863) (1830-1910) (1856-1929) 34 STOCZNIOWA SAGA RODU KLAWITTERÓW STOCZNIA KLAWITTERÓW NA POLSKIM HAKU zmniejszeniem zamówieÍ z Rosji. Pro- yci. W lutym 1931 roku zostao ogoszone dukcja spada, budowano ju niewiele postÆpowanie upadoyciowe, w kwietniu statków, stocznia, w oczekiwaniu na zwolniono ostatnich robotników i stocz- zlecenia, podejmowaa siÆ remontów ta- niÆ zamkniÆto. Senat Wolnego Miasta boru kolejowego. W koÍcu lat 20. udao GdaÍska próbowa przeksztaci zakad siÆ pozyska zamówienia sowieckie, lecz w spókÆ z ograniczon odpowiedzial- nie przyczyniy siÆ one do podniesienia noyci, jednak nie przynioso to adnych kondycji firmy. Prasa tamtych lat uznaa rezultatów. W 1932 roku przestaa istnie nawet przyjÆcie owych zleceÍ za bezpo- najstarsza stocznia w GdaÍsku, która yredni przyczynÆ upadku stoczni, która przez 100 lat bya wizytówk gdaÍskiego podobno zaangaowaa siÆ w te kon- przemysu okrÆtowego. trakty ponad swoje finansowe moliwo- NOWY, STALOWY DOK ORAZ CHARAKTERYSTYCZNY DđWIG PãYWAJðCY STOCZNI KLAWITTERA NA MARTWEJ WIćLE GROBOWIEC TRZECH KOLEJNYCH PRZY POLSKIM HAKU, LATA 20. WãAćCICIELI STOCZNI KLAWITTERÓW W POBLIēU KOćCIOãA BOēEGO CIAãA utworzeniu WMG zaistnia- patniczych przeznaczonych dla caego GdaÍskiego. Ten wyemitowa nastÆpu- a koniecznoy ujednolice- paÍstwa. Miaa suy jako yrodek pat- jce banknoty: 10 guldenów gdaÍskich Po nia walut obowizujcych niczy do momentu wybicia pierwszych – 1924, 1930 rok – z wizerunkiem Dworu na jego terytorium. W lipcu 1919 roku monet guldenowych i wydrukowania Artusa w GdaÍsku (wycofany z obiegu przedstawiciele GdaÍska wspólnie z nie- pierwszych banknotów. 31 marca 1924 w 1932 roku), 20 guldenów gdaÍskich mieckim rzdem zdecydowali o utrzyma- roku, z chwil powoania Banku GdaÍ- – 1932 rok – z wizerunkiem Wiey WiÆ- niu w mieycie marki niemieckiej. Polska skiego i wyemitowania przezeÍ bank- ziennej w GdaÍsku, 20 guldenów gdaÍ- waluta bya ich zdaniem nie do przyjÆcia, notów w walucie guldenowej, GdaÍska skich – 1937 rok – z wizerunkiem Dworu poniewa moga zbyt mocno uzaleni Kasa Centralna zostaa rozwizana, Artusa w GdaÍsku, 25 guldenów gdaÍ- GdaÍsk od Rzeczypospolitej. W czasach a wypuszczone przez ni banknoty skich – 1924, 1928, 1930 rok – z wizerun- kryzysu, kiedy w latach 20. XX wieku poja- guldenowe zastpiono nowymi Banku kiem koycioa Mariackiego w GdaÍsku wia siÆ hiperinflacja i gwatowna depre- cjacja marki niemieckiej, Senat Wolnego Miasta GdaÍska, który dotd uporczy- wie trzyma siÆ waluty niemieckiej, zosta zmuszony do ustanowienia wasnego pienidza i wycofania marki z obiegu. W listopadzie 1923 roku powoano Bank GdaÍski (Bank von Danzig), który sta siÆ emitentem nowej narodowej waluty, gul- dena gdaÍskiego równego 100 fenigom gdaÍskim. Udzia w tej instytucji miay równie banki polskie – 29 977 akcji sta- nowio okoo 40% kapitau zakadowego Banku GdaÍskiego. Banki polskie repre- zentowane byy w Radzie Nadzorczej Banku przez czterech przedstawicieli. WiÆkszoy kapitau akcyjnego naleaa do gdaÍskich banków, bÆdcych filiami 10 MILIONÓW MAREK znanych banków niemieckich. Gulden GDAýSKICH gdaÍski zosta wprowadzony decyzj Senatu Wolnego Miasta GdaÍska z 20 pa|dziernika 1923 roku oraz przez wy- danie nowej ordynacji menniczej w dniu 20 listopada 1923 roku. 31 grudnia 1923 roku ustalono kurs wymiany – 750 miliar- dów inflacyjnych marek niemieckich za 1 guldena gdaÍskiego. Z pocztkiem 1924 roku wycofano z obiegu markÆ niemieck, a gulden sta siÆ jedynym yrodkiem patniczym w GdaÍsku. Gul- den gdaÍski by emitowany przejyciowo przez spókÆ akcyjn powoan 19 pa|- dziernika 1923 roku przez banki gdaÍ- skie, tzw. GdaÍsk KasÆ Centraln (Dan- ziger Zentralkasse AG). GdaÍska Kasa Centralna emitowaa pienidz papie- rowy z dat 22 pa|dziernika 1923 roku. Emisja GdaÍskiej Kasy Centralnej bya prekursorskim wypuszczeniem yrodków 25 FENIGÓW GDAýSKICH, 1923 ROK G ULDEN GDAĝ SKI (wycofany z obiegu w 1933 roku), 50 gul- BANKI GDASKIE denów gdaÍskich – 1937 rok – z wizerun- Bank Dyskontowy (Discount Bank), Langer Markt 19 (Dugi Targ) kiem domu podcieniowego w Trutnowach Bank Kwilecki, Potocki i S-ka, Hundegasse 85 (ul. Ogarna) typowego dla dawnej zabudowy uaw, Bank von Danzig, Central Bank of Freie Stadt Danzig, Karrenwall 10 100 guldenów gdaÍskich – 1924, 1931 rok (ul. Way JagielloÍskie) – z wizerunkiem portu gdaÍskiego i ura- Boris Sokolower Bankgeschäft, Langer Markt 35 (Dugi Targ) wia portowego, 500 guldenów gdaÍskich Commerz und Privat Bank A.-G., Langer Markt 14 (Dugi Targ) Danziger Bank für Handel und Gewerbe A.-G., Langer Markt 30 (Dugi Targ) – 1924 rok – z wizerunkiem Wielkiej Zbro- Danziger Handels-und Industriebank A.G., Hundegasse 56/57 (ul. Ogarna) jowni w GdaÍsku, 1000 guldenów gdaÍ- Danziger Privat-Action-Bank, Langgasse 32-34 (ul. Duga) skich – 1924 rok – z wizerunkiem Ratusza Deutsche Bank Filiale Danzig, Langer Markt 18 (Dugi Targ) Gównego Miasta w GdaÍsku. Do obiegu Disconto-Gesellschaft, Langgasse 43/45 (ul. Duga) wprowadzono równie monety z brzu, Dresdner Bank in Danzig, Langer Markt 14 (Dugi Targ) mosidzu, niklu, srebra i zota, wedug Kreditbank in Danzig, Brotbänkergasse 37 (ul. Chlebnicka) zaoeÍ gdaÍskiej ordynacji menniczej. Norddeutsche Creditanstalt, Langer Markt 17 (Dugi Targ) Wartoy guldena gdaÍskiego ustalono Polski Bank Przemysowy (Polish Bank of Industry), Langer Markt 9/11 (Dugi Targ) na 1/25 funta angielskiego. Monety zo- R. Damme Bankgeschäft, Langer Markt 10 (Dugi Targ) te zostay wybite w cznym nakadzie Sparkasse der Stadt Danzig, Langgasse 47 (ul. Duga) 5 000 sztuk (2 rodzaje monety 25-gulde- nowej z 1923 i 1930 roku) i byy trzymane w sejfach Banku GdaÍskiego jako czÆy podkadu zota dla emisji banknotów, a jedynie nieliczne egzemplarze zostay rozdane zasuonym urzÆdnikom paÍ- stwowym i dostay siÆ w rÆce kolekcjone- rów. W praktyce nie wystÆpoway w obie- gu. Doda naley, e emisja z 1930 roku (4 000 szt.) nigdy nie trafia do GdaÍska i bya trzymana w Berlinie jako depozyt GdaÍska w Banku Rzeszy. Monety 25- 50 TYS. MAREK -guldenowe zostay oficjalnie wycofa- GDAýSKICH, 1923 ROK ne z teoretycznego obiegu w 1935 roku. Projektantami monet gdaÍskich byli: Friedrich Fischer (1, 2, 5, 10 fenigów oraz 1/2 guldena i 1, 2, 5 guldenów pierwszej emisji z 1923 roku) i Erik Volmar (mone- ty emisji z 1932 roku i lat pó|niejszych: 5 i 10 fenigów oraz 1/2, 1, 2, 5