IJ S L A N D
F I N L A N D
Z W E D E N
N O O R W E G E N Helsinki Oslo
Stockholm Tallinn
E S T L A N D
V E R E N I G D Riga L E T L A N D Dublin DENEMARKEN I E R L A N D Kopenhagen L I T O U W E N K O N I N G K R IJ K Vilnius
Minsk W I T R U S L A N D Amsterdam Londen NEDERLAND Berlijn P O L E N Brussel Warschau D U I T S L A N D
Kiew LUXEMBURG Luxemburg Parijs Praag
Wenen Bratislava .. F R A N K R I J K Bern O O S T E N R IJ K Budapest ZWITSERLAND Chisinau H O N G A R IJ E
Ljubljana Zagreb
.. Belgrado Boekarest
Sarajevo
Madrid B U L G A R IJ E Sofia S P A N J E Rome Skopje
Tirana
G R I E K E N L A N D
19
2.1 Fries als moedertaal onder de inwoners van Friese gemeenten (%)
Schiermonnikoog
Ameland
Terschelling Dongeradeel
Ferwerderadiel
het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel
Harlingen Leeuwarden
Smallingerland Littenseradiel
Opsterland Súdwest-Fryslân
Ooststellingwerf Heerenveen
De Fryske Marren Weststellingwerf
gemiddeld Fryslân = 55,3%
De moedertaal is als volgt gedefinieerd: de taal waarin de respondent is opgevoed. Bovenstaande provinciekaart omvat percentagegegevens van respondenten die aangeven het Fries als moedertaal te hebben.
toe- afname t.o.v. 2011 Fries als moedertaal in %
80 - 90 40 - 50 70 - 80 30 - 40 60 - 70 20 - 30 50 - 60
Bron: Provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015 20
2.2 Fries verstaan per gemeente (%)
Schiermonnikoog
Ameland
Terschelling Dongeradeel
Ferwerderadiel
het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel
Harlingen Leeuwarden
Smallingerland Littenseradiel
Opsterland Súdwest-Fryslân
Ooststellingwerf Heerenveen
De Fryske Marren Weststellingwerf
gemiddeld Fryslân = 85,1%
Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven het verstaan van de Friese taal naar eigen zeggen goed of heel goed te beheersen.
Fries verstaan in % toe- afname t.o.v. 2011 90 - 100 80 - 90 70 - 80 60 - 70 50 - 60
Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015 21
2.3 Fries spreken per gemeente (%)
Schiermonnikoog
Ameland
Terschelling Dongeradeel
Ferwerderadiel
het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel
Harlingen Leeuwarden
Smallingerland Littenseradiel
Opsterland Súdwest-Fryslân
Ooststellingwerf Heerenveen
De Fryske Marren Weststellingwerf
gemiddeld Fryslân = 66,6%
Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven het spreken van de Friese taal naar eigen zeggen goed of heel goed te beheersen.
Fries spreken in % toe- afname t.o.v. 2011 90 -100 40 - 50 80 - 90 30 - 40 70 - 80 20 - 30 60 - 70 50 - 60
Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015 22
2.4 Fries lezen per gemeente (%)
Schiermonnikoog
Ameland
Terschelling Dongeradeel
Ferwerderadiel
het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel
Harlingen Leeuwarden
Smallingerland Littenseradiel
Opsterland Súdwest-Fryslân
Ooststellingwerf Heerenveen
De Fryske Marren
Weststellingwerf
gemiddeld Fryslân = 51,8%
Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven het lezen van de Friese taal naar eigen zeggen goed of heel goed te beheersen.
toe- afname t.o.v. 2011
Fries lezen in % 70 - 80 40 - 50 60 - 70 30 - 40 50 - 60 20 - 30
Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015 23
2.5 Fries schrijven per gemeente (%)
Schiermonnikoog
Ameland
Terschelling Dongeradeel
Ferwerderadiel
het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel
Harlingen Leeuwarden
Smallingerland Littenseradiel
Opsterland Súdwest-Fryslân
Ooststellingwerf Heerenveen
De Fryske Marren
Weststellingwerf
gemiddeld Fryslân = 14,5%
Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven het schrijven van de Friese taal naar eigen zeggen goed of heel goed te beheersen.
toe- afname t.o.v. 2011 Fries schrijven in %
30 - 40 20 - 30 10 - 20 0 - 10
Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015 24
2.6 spreektaal Fries tegen partner per gemeente (%)
Schiermonnikoog
Ameland
Terschelling Dongeradeel
Ferwerderadiel
het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel
Harlingen Leeuwarden
Smallingerland Littenseradiel
Opsterland Súdwest-Fryslân
Ooststellingwerf Heerenveen
De Fryske Marren Weststellingwerf
gemiddeld Fryslân = 47,1%
Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven meestal Fries met zijn/haar partner te spreken.
toe- afname t.o.v. 2011 spreektaal Fries tegen partner in %
70 - 80 40 - 50 60 - 70 20 - 30 50 - 60 10 - 20
Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015 25
2.7 spreektaal Fries tegen kinderen per gemeente (%)
Schiermonnikoog
Ameland
Terschelling Dongeradeel
Ferwerderadiel
het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel
Harlingen Leeuwarden
Smallingerland Littenseradiel
Opsterland Súdwest-Fryslân
Ooststellingwerf Heerenveen
De Fryske Marren
Weststellingwerf
gemiddeld Fryslân = 47,5%
Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven meestal Fries met zijn/haar eigen kind te spreken.
toe- afname t.o.v. 2011 spreektaal Fries tegen kinderen in %
80 - 90 40 - 50 70 - 80 20 - 30 60 - 70 10 - 20 50 - 60
Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015
27
3.1 gemeenten met een intentieverklaring Fries
Schiermonnikoog
Ameland
Terschelling Dongeradeel
Ferwerderadiel
het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel
Harlingen Leeuwarden
Smallingerland Littenseradiel
Opsterland Súdwest-Fryslân
Ooststellingwerf Heerenveen
De Fryske Marren
Weststellingwerf
Bovenstaande kaart geeft een overzicht van de gemeenten die met de provincie Fryslân de afspraak gemaakt hebben zoveel mogelijk de Friese taal te gebruiken in onderling geregis- treerde schriftelijke stukken. Deze afspraak ligt vastgelegd in een zogenaamde intentieverklaring. De gemeente Boarnsterhim had een intentieverklaring met de provincie Fryslân afgesloten, maar deze gemeente is in 2014 opgegaan in vier andere gemeenten. Tussen de provincie Fryslân en de gemeenten Leeuwarden, Heerenveen en De Fryske Marren zijn nog geen afspraken gemaakt over het gebruik van het Fries in onderlinge communicatie. Gemeente Súdwest-Fryslân heeft al na de gemeentelijke herindeling in 2011 aangegeven zich gebonden te voelen aan de intentie- verklaring die de eerdere gemeente Wymbritseradiel met de provincie gesloten had. Informatie over gemeenten met een beleidsplan of verordening voor het Fries is in deze kaart niet opgenomen. In de Wet Gebruik Friese taal, die op 1 januari 2014 is ingegaan, ligt namelijk vastgelegd dat alle decentrale overheden en bestuursorganen in het Friese taalgebied (dat bestaat uit alle Friese gemeenten, behalve Weststellingwerf en de Waddeneilanden) verplicht zijn een beleidsplan op te stellen voor het gebruik van de Friese taal in hun gemeente of bestuursorgaan. gemeenten met een intentieverklaring
Bron: Gemeenten en Frysk, www.gemeentenenfrysk.nl 28
3.2 gemeenten die het Tomke-project meefinancieren
Schiermonnikoog
Ameland
Terschelling Dongeradeel
Ferwerderadiel
het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel
Harlingen Leeuwarden
Smallingerland Littenseradiel
Opsterland Súdwest-Fryslân
Ooststellingwerf Heerenveen
De Fryske Marren
Weststellingwerf
Het Tomke-project is een Friestalig taal- en leesbevorderingsproject gericht op de doelgroep peuters (kinderen van 2 tot 4 jaar) en hun ouders/opvoeders. Tomke is in 1996 in het leven geroepen en kent elk jaar een nieuw thema. Doel van het project is om de Friestalige leescultuur in deze leeftijdscategorie te bevorderen en ouders en andere opvoeders actueel en aansprekend Fries materiaal aan te bieden. Meer informatie is te vinden op www.tomke.nl.
In 2014 ontving het Tomke-project subsidie van de provincie Fryslân en de gemeenten die op de kaart zijn aangegeven. Bij de subsidieaanvragen bij gemeenten is de hoogte van het bedrag bepaald op basis van het aantal inwoners van de desbetreffende gemeente. De financiële bijdrage van gemeenten wordt gebruikt voor het Tomke-boekje, de televisie-uitzendingen, inspiratieavonden en het bibliotheekprogramma.
gemeenten die het Tomke-project meefinancieren
Bron: Jaarverslag Tomke-project 2014 29
3.3 aantal kinderen op Friestalige en/of tweetalige kindercentra per gemeente
Schiermonnikoog
Ameland
Terschelling Dongeradeel (10) Ferwerderadiel (7) (7) het Bildt Vlieland (3) Dantumadiel Kollumerland c.a. (2) Leeuwar- dera- (10) deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- (10) diel Tytsjerksteradiel (7) (6) (17) Harlingen Leeuwarden (15) (10) Smallingerland Littenseradiel (5)
Opsterland Súdwest-Fryslân (6) (23) (8) Ooststellingwerf Heerenveen
De Fryske Marren (21) Weststellingwerf
Bovenstaande kaart geeft de situatie weer per september 2015. De kaart geeft het aantal Friestalige en/of tweetalige kinder- dagverblijven en peuterspeelzalen in Fryslân weer en (een schatting van) het aantal kinderen dat op deze kindercentra zit.
toe- of afname t.o.v. 2011 van het aantal Friestalige en/of tweetalige kindercentra 0 geen vergelijking mogelijk in verband met gemeentelijke herindelingen 50 - 100 100 - 250 (2) = aantal Friestalige en/of tweetalige kindercentra 250 + per gemeente
Bron: Sintrum Frysktalige Berne-opfang, Leeuwarden 2015 30
3.4 basisscholen die aangesloten zijn bij het Netwurk Trijetalige Skoallen (3TS)
Schiermonnikoog
Ameland
Terschelling Dongeradeel (3) Ferwerderadiel (2) Dantumadiel (1) het Bildt (1) Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- (6) dera- deel Mena- Achtkarspelen Franeke- mera- radeel (4) (5) diel Tytsjerksteradiel (1) Harlingen (5) Leeuwarden (13) (9) Smallingerland Littenseradiel (1)
Opsterland (3) Súdwest-Fryslân (1) (12) Ooststellingwerf Heerenveen (1)
De Fryske Marren (6) Weststellingwerf
Bovenstaande kaart laat per gemeente het aantal scholen zien dat aangesloten is bij het Netwurk Trijetalige Skoallen en het percentage drietalige basisscholen van het totale aantal basisscholen in de gemeente.
percentage drietalige scholen De scholen die aangesloten zijn bij het Netwurk Trijetalige per gemeente Skoallen (Netwerk Drietalige Scholen) gebruiken een drietalig model voor het basisonderwijs of zijn bezig om dit model 0% in te voeren. 0 - 10% Volgens dat model worden de drie talen (Fries, Nederlands, Engels) als vak onderwezen en ook als instructietaal voor 10 - 25% andere vakken gebruikt. 25 - 50%
50% en meer (5) aantal drietalige scholen per gemeente
Bron: Cedin, Taalsintrum Frysk 2015 31
3.5 scholen in het voortgezet onderwijs die Friese les geven
Schiermonnikoog
Nes Ameland
Midsland Ferwert Dokkum Vlieland Kollum Vlieland St.-Annaparochie Damwald
Leeuwarden Hurdegaryp Buitenpost Franeker Burgum
Surhuisterveen Harlingen
Grou Wommels Bolsward Drachten
Sneek Waskemeer Gorredijk
Joure Oosterwolde Heerenveen Koudum BalkBalk
Wolvega Lemmer
Bovenstaande kaart geeft de scholen in het voortgezet onderwijs weer die het Fries als vak geven in het eerste en/of tweede leerjaar. Het aanbieden van Friese les in het eerste leerjaar van de middelbare school is verplicht voor scholen in het Friestalig gebied. Daarnaast zijn er in Fryslân een aantal scholen die meertalig voortgezet onderwijs (mvo) aanbieden. Op deze mvo-scholen worden het Fries, Nederlands en Engels niet alleen als vak gegeven, maar ook gebruikt als instructietaal
school waar geen of niet het hele jaar het vak Fries wordt gegeven in het eerste leerjaar (38) school waar het hele jaar het vak Fries wordt gegeven in het eerste leerjaar (44)
school waar ook vanaf het tweede leerjaar het vak Fries gegeven (15)
meertalig voorgezet onderwijs (6)
Bron: Provincie Fryslân 32
3.6 Friestalige eed/belofte door gemeenteraadsleden per gemeente (%)
Schiermonnikoog
Ameland
Terschelling Dongeradeel
Ferwerderadiel
het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel
Harlingen Leeuwarden
Smallingerland Littenseradiel
Opsterland Súdwest-Fryslân
Ooststellingwerf Heerenveen
De Fryske Marren
Weststellingwerf
Bovenstaande kaart geeft het percentage weer van het aantal afleggingen van de Friestalige eed/belofte door gemeenteraadsleden in 2014.
90 - 100 40 - 50 0 toename t.o.v. 2011 geen vergelijking mogelijk in verband 80 - 90 30 - 40 met gemeentelijke herindelingen 60 - 70 20 - 30 50 - 60 10 - 20 0 - 10
Bron: Gemeenten in Fryslân 33
3.7 gemeenten met officiële Friestalige toponiemen
Schiermonnikoog
Ameland
Terschelling Dongeradeel
Ferwerderadiel
het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel
Harlingen Leeuwarden
Smallingerland Littenseradiel
Opsterland Súdwest-Fryslân
Ooststellingwerf Heerenveen
De Fryske Marren
Weststellingwerf
Bovenstaande kaart geeft een overzicht van de gemeenten met officiële Friestalige toponiemen. Dit betekent dat de gemeente er officieel voor gekozen heeft om de Friestalige plaatsnamen of gemeentenaam te gebruiken.
Door gemeentelijke herindelingen zijn er gemeenten die zowel Friestalige als Nederlandstalige toponiemen gebruiken.
gemeente met Friestalige toponiemen gemeente met Friestalige- en Nederlandstalige toponiemen gemeente met Nederlandstalige toponiemen
Bron: Gemeenten en Frysk 34
3.8 Friestalige plaatsnamen in de provincie Fryslân
Schiermonnikoog
Ameland
Terschelling Dongeradeel
Ferwerderadiel
het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel
Harlingen Leeuwarden
Smallingerland Littenseradiel
Opsterland
Súdwest-Fryslân
Ooststellingwerf Heerenveen
De Fryske Marren
Weststellingwerf
Bovenstaande kaart geeft een overzicht van de spreiding van Friestalige en Nederlandstalige plaatsnamen in de provincie. Enkele plaatsnamen zijn van oudsher Friestalig en hebben geen Nederlandstalige variant. Deze plaatsnamen zijn op de kaart aangeduid als Friestalig.
Friestalige plaatsnamen Nederlandstalige plaatsnamen
Bron: Provincie Fryslân en Topografyske Wurkgroep Fryslân 35
3.9 gemeenten met officiële Friestalige waternamen
Schiermonnikoog
Ameland
Terschelling Dongeradeel
Ferwerderadiel
het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel
Harlingen Leeuwarden
Smallingerland Littenseradiel
Opsterland Súdwest-Fryslân
Ooststellingwerf Heerenveen
De Fryske Marren
Weststellingwerf
Op 15 maart 2006 hebben Provinciale Staten officieel de waternamen in Fryslân vastgelegd. Alle Friese gemeenten op het vaste land, met uitzondering van Harlingen, hebben gekozen voor Friese waternamen. Harlingen heeft gebruikt gemaakt van de mogelijkheid om de waternamen in het Nederlands vast te leggen. De gemeenten Het Bildt, Oost- en Weststellingwerf hebben waternamen in de eigen streektaal en in het Fries.
gemeenten met Friestalige waternamen gemeenten met waternamen in de streektaal gemeenten met Nederlandstalige waternamen
Bron: Provincie Fryslân