IJ S L A N D F I N L A N D Z W E D E N N O O R W E G E N Helsinki Oslo Stockholm Tallinn E S T L A N D V E R E N I G D Riga L E T L A N D Dublin DENEMARKEN I E R L A N D Kopenhagen L I T O U W E N K O N I N G K R IJ K Vilnius Minsk W I T R U S L A N D Amsterdam Londen NEDERLAND Berlijn P O L E N Brussel Warschau D U I T S L A N D Kiew LUXEMBURG Luxemburg Parijs Praag Wenen Bratislava .. F R A N K R I J K Bern O O S T E N R IJ K Budapest ZWITSERLAND Chisinau H O N G A R IJ E Ljubljana Zagreb .. Belgrado Boekarest Sarajevo Madrid B U L G A R IJ E Sofia S P A N J E Rome Skopje Tirana G R I E K E N L A N D 19 2.1 Fries als moedertaal onder de inwoners van Friese gemeenten (%) Schiermonnikoog Ameland Terschelling Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel Harlingen Leeuwarden Smallingerland Littenseradiel Opsterland Súdwest-Fryslân Ooststellingwerf Heerenveen De Fryske Marren Weststellingwerf gemiddeld Fryslân = 55,3% De moedertaal is als volgt gedefinieerd: de taal waarin de respondent is opgevoed. Bovenstaande provinciekaart omvat percentagegegevens van respondenten die aangeven het Fries als moedertaal te hebben. toe- afname t.o.v. 2011 Fries als moedertaal in % 80 - 90 40 - 50 70 - 80 30 - 40 60 - 70 20 - 30 50 - 60 Bron: Provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015 20 2.2 Fries verstaan per gemeente (%) Schiermonnikoog Ameland Terschelling Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel Harlingen Leeuwarden Smallingerland Littenseradiel Opsterland Súdwest-Fryslân Ooststellingwerf Heerenveen De Fryske Marren Weststellingwerf gemiddeld Fryslân = 85,1% Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven het verstaan van de Friese taal naar eigen zeggen goed of heel goed te beheersen. Fries verstaan in % toe- afname t.o.v. 2011 90 - 100 80 - 90 70 - 80 60 - 70 50 - 60 Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015 21 2.3 Fries spreken per gemeente (%) Schiermonnikoog Ameland Terschelling Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel Harlingen Leeuwarden Smallingerland Littenseradiel Opsterland Súdwest-Fryslân Ooststellingwerf Heerenveen De Fryske Marren Weststellingwerf gemiddeld Fryslân = 66,6% Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven het spreken van de Friese taal naar eigen zeggen goed of heel goed te beheersen. Fries spreken in % toe- afname t.o.v. 2011 90 -100 40 - 50 80 - 90 30 - 40 70 - 80 20 - 30 60 - 70 50 - 60 Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015 22 2.4 Fries lezen per gemeente (%) Schiermonnikoog Ameland Terschelling Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel Harlingen Leeuwarden Smallingerland Littenseradiel Opsterland Súdwest-Fryslân Ooststellingwerf Heerenveen De Fryske Marren Weststellingwerf gemiddeld Fryslân = 51,8% Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven het lezen van de Friese taal naar eigen zeggen goed of heel goed te beheersen. toe- afname t.o.v. 2011 Fries lezen in % 70 - 80 40 - 50 60 - 70 30 - 40 50 - 60 20 - 30 Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015 23 2.5 Fries schrijven per gemeente (%) Schiermonnikoog Ameland Terschelling Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel Harlingen Leeuwarden Smallingerland Littenseradiel Opsterland Súdwest-Fryslân Ooststellingwerf Heerenveen De Fryske Marren Weststellingwerf gemiddeld Fryslân = 14,5% Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven het schrijven van de Friese taal naar eigen zeggen goed of heel goed te beheersen. toe- afname t.o.v. 2011 Fries schrijven in % 30 - 40 20 - 30 10 - 20 0 - 10 Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015 24 2.6 spreektaal Fries tegen partner per gemeente (%) Schiermonnikoog Ameland Terschelling Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel Harlingen Leeuwarden Smallingerland Littenseradiel Opsterland Súdwest-Fryslân Ooststellingwerf Heerenveen De Fryske Marren Weststellingwerf gemiddeld Fryslân = 47,1% Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven meestal Fries met zijn/haar partner te spreken. toe- afname t.o.v. 2011 spreektaal Fries tegen partner in % 70 - 80 40 - 50 60 - 70 20 - 30 50 - 60 10 - 20 Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015 25 2.7 spreektaal Fries tegen kinderen per gemeente (%) Schiermonnikoog Ameland Terschelling Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel Harlingen Leeuwarden Smallingerland Littenseradiel Opsterland Súdwest-Fryslân Ooststellingwerf Heerenveen De Fryske Marren Weststellingwerf gemiddeld Fryslân = 47,5% Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven meestal Fries met zijn/haar eigen kind te spreken. toe- afname t.o.v. 2011 spreektaal Fries tegen kinderen in % 80 - 90 40 - 50 70 - 80 20 - 30 60 - 70 10 - 20 50 - 60 Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015 27 3.1 gemeenten met een intentieverklaring Fries Schiermonnikoog Ameland Terschelling Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel Harlingen Leeuwarden Smallingerland Littenseradiel Opsterland Súdwest-Fryslân Ooststellingwerf Heerenveen De Fryske Marren Weststellingwerf Bovenstaande kaart geeft een overzicht van de gemeenten die met de provincie Fryslân de afspraak gemaakt hebben zoveel mogelijk de Friese taal te gebruiken in onderling geregis- treerde schriftelijke stukken. Deze afspraak ligt vastgelegd in een zogenaamde intentieverklaring. De gemeente Boarnsterhim had een intentieverklaring met de provincie Fryslân afgesloten, maar deze gemeente is in 2014 opgegaan in vier andere gemeenten. Tussen de provincie Fryslân en de gemeenten Leeuwarden, Heerenveen en De Fryske Marren zijn nog geen afspraken gemaakt over het gebruik van het Fries in onderlinge communicatie. Gemeente Súdwest-Fryslân heeft al na de gemeentelijke herindeling in 2011 aangegeven zich gebonden te voelen aan de intentie- verklaring die de eerdere gemeente Wymbritseradiel met de provincie gesloten had. Informatie over gemeenten met een beleidsplan of verordening voor het Fries is in deze kaart niet opgenomen. In de Wet Gebruik Friese taal, die op 1 januari 2014 is ingegaan, ligt namelijk vastgelegd dat alle decentrale overheden en bestuursorganen in het Friese taalgebied (dat bestaat uit alle Friese gemeenten, behalve Weststellingwerf en de Waddeneilanden) verplicht zijn een beleidsplan op te stellen voor het gebruik van de Friese taal in hun gemeente of bestuursorgaan. gemeenten met een intentieverklaring Bron: Gemeenten en Frysk, www.gemeentenenfrysk.nl 28 3.2 gemeenten die het Tomke-project meefinancieren Schiermonnikoog Ameland Terschelling Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt Dantumadiel Kollumerland c.a. Vlieland Leeuwar- dera- deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- diel Tytsjerksteradiel Harlingen Leeuwarden Smallingerland Littenseradiel Opsterland Súdwest-Fryslân Ooststellingwerf Heerenveen De Fryske Marren Weststellingwerf Het Tomke-project is een Friestalig taal- en leesbevorderingsproject gericht op de doelgroep peuters (kinderen van 2 tot 4 jaar) en hun ouders/opvoeders. Tomke is in 1996 in het leven geroepen en kent elk jaar een nieuw thema. Doel van het project is om de Friestalige leescultuur in deze leeftijdscategorie te bevorderen en ouders en andere opvoeders actueel en aansprekend Fries materiaal aan te bieden. Meer informatie is te vinden op www.tomke.nl. In 2014 ontving het Tomke-project subsidie van de provincie Fryslân en de gemeenten die op de kaart zijn aangegeven. Bij de subsidieaanvragen bij gemeenten is de hoogte van het bedrag bepaald op basis van het aantal inwoners van de desbetreffende gemeente. De financiële bijdrage van gemeenten wordt gebruikt voor het Tomke-boekje, de televisie-uitzendingen, inspiratieavonden en het bibliotheekprogramma. gemeenten die het Tomke-project meefinancieren Bron: Jaarverslag Tomke-project 2014 29 3.3 aantal kinderen op Friestalige en/of tweetalige kindercentra per gemeente Schiermonnikoog Ameland Terschelling Dongeradeel (10) Ferwerderadiel (7) (7) het Bildt Vlieland (3) Dantumadiel Kollumerland c.a. (2) Leeuwar- dera- (10) deel Achtkarspelen Franeke- Mena- radeel mera- (10) diel Tytsjerksteradiel (7) (6) (17) Harlingen Leeuwarden (15) (10) Smallingerland Littenseradiel (5) Opsterland Súdwest-Fryslân (6) (23) (8) Ooststellingwerf Heerenveen De Fryske Marren (21) Weststellingwerf Bovenstaande kaart geeft de situatie weer per september 2015. De kaart geeft het aantal Friestalige en/of tweetalige kinder- dagverblijven en peuterspeelzalen in Fryslân weer en (een schatting van) het aantal kinderen dat op deze kindercentra zit. toe-