-- AA KK TT UU AA LL II ZZ AA CC JJ AA --

Rozogi - lipiec - 2008 r.

1

SPIS TRE ŚCI

Wprowadzenie...... ………………………………………………………………………………. 4 Rozdział I Cel i proces tworzenia strategii…………………………………………………..…… 5 Rozdział II Charakterystyka gminy…………………………………………………………….… 9 2.1. Podstawowe informacje o gminie………………………………………………………… 9 2.1.1. Demografia………………………………………………………………………… 9 2.1.2. Aktywno ść gospodarcza…………………………………………………………… 12 2.1.3. Trendy społeczno-gospodarcze…………………………………………………..… 16 2.2. Strategiczne kierunki rozwoju gminy…………………………………………………..… 17 2.3. System pomocy społecznej w gminie…………………………………………………..… 19 2.3.1. Instytucje zajmuj ące si ę pomoc ą społeczn ą (z uwzgl ędnieniem organizacji społecznych oraz instytucji powiatowych)………………………………………… 19 2.3.2. Charakterystyka grup obj ętych pomoc ą społeczn ą w gminie……………………… 23 2.3.3. Dotychczasowe formy pomocy i świadcze ń……………………………………..… 26 2.3.4. Współpraca z innymi podmiotami (w tym zlecanie zada ń z zakresu pomocy społecznej)……………………………………………………………………..…… 35 2.4. Źródła podstawowych problemów społecznych i ich identyfikacja……………………… 37 2.4.1. Analiza obszarów polityki społecznej……………………………………………… 37 a) Kwestia mieszkaniowa ……………………………………………………….… 37 b) System opieki zdrowotnej…………………………………………………….… 38 c) Edukacja i opieka nad dzieckiem …………………………………………….… 39 d) System opieki nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi…………………… 42 e) Rynek pracy i zatrudnienie……………………………………………………… 44 f) Bezpiecze ństwo publiczne i patologie społeczne…………………………..…… 50 2.4.2. Katalog zidentyfikowanych problemów społecznych w gminie zidentyfikowany i wybrany podczas warsztatów ………………………………………………………53 2.5. Kapitał społeczny………………………………………………………………………… 59 2.5.1. Inwentaryzacja mocnych stron gminy (w zakresie spraw społecznych, w tym zasoby w postaci organizacji społecznych i zakresu współdziałania z nimi)……………… 59 2.5.2. Okre ślenie poziomu integracji społecznej oraz po żą danego stanu w tym zakresie…60 Rozdział III Kierunki rozwoju gminy……………………………………………………….…… 62 3.1. Wizja……………………………………………………………………………………… 62 3.2. Cele……………………………………………………………………………………..… 63 3.2.1. Cele główne i sposoby ich osi ągania…………………………………………….… 63

3.2.2. Cele szczegółowe oraz kierunki działa ń…………………………………………… 65

3.3. Hierarchia celów rozwoju………………………………………………………………… 82

2 Rozdział IV Zarz ądzanie realizacj ą strategii…………………………………………………...… 83

4.1. Okre ślenie osób odpowiedzialnych za koordynacj ę realizacji strategii………………..… 83

4.2. Wskazanie sposobów i cz ęstotliwo ści dokonywania oceny stopnia realizacji strategii….. 85

4.3. Wskazanie osób i sposobów dokonywania zmian (aktualizacji) strategii……………...… 85

4.4. Zdefiniowanie wska źników monitorowania strategii…………………………………..… 86

4.5. Okre ślenie powi ąza ń z innymi dokumentami strategicznymi……………………………. 87

Uwagi ko ńcowe………………………………………………………………………………...… 87

Spis tabel...... 88

Spis rysunków...... 89 Spis zał ączników wraz z zał ącznikami...... …………………………………….… 90

3 Wprowadzenie

Strategia Rozwi ązywania Problemów Społecznych Gminy Rozogi do 2015 r. została opracowana i przyj ęta uchwał ą Nr XXXII/167/06 Rady Gminy Rozogi z dnia 24 marca 2006 r. W okresie od jej uchwalenia do miesi ąca czerwca 2008 r. cel nadrz ędny Strategii był realizowany przez szczegółowe cele strategiczne okre ślone dla czterech obszarów: 1. Pomoc społeczna i polityka prorodzinna 2. Rozwi ązywanie problemów alkoholowych i narkomanii 3. Edukacja 4. Ochrona zdrowia Pomimo dwuletniego okresu jej obowi ązywania w miesi ącu listopadzie 2007 r. rozpocz ęto proces jej aktualizacji. W zwi ązku z zawartym porozumieniem o współpracy przy realizacji Poakcesyjnego Programu Wspierania Obszarów Wiejskich mi ędzy Województwem Warmi ńsko – Mazurskim a gmin ą Rozogi. Regionalny O środek Polityki Społecznej Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Warmi ńsko – Mazurskiego we współpracy z Konsultantem Regionalnym sporz ądził opini ę dotycz ącą strategii. W świetle dokonanej oceny stwierdzono, że jest potrzeba aktualizacji strategii. Zalecane post ępowanie dotyczy mi ędzy innymi aktualizacji danych statystycznych w diagnozie i weryfikacji konsekwencji, je śli wyst ąpiły w problemach, celach i działaniach, a tak że przeprowadzenia procesu uspołecznienia. Dlatego te ż Gmina podj ęła decyzj ę o aktualizacji strategii.

4 Rozdział I

Cel i proces tworzenia strategii

Podstaw ą prawn ą do opracowania strategii jest zapis art.17 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej: „ Do zada ń własnych gminy o charakterze obowi ązkowym nale ży: 1) opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzgl ędnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwi ązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka;”. Prace na aktualizacj ą Gminnej Strategii Rozwi ązywania Problemów Społecznych zostały rozpocz ęte w listopadzie 2007 r. i zako ńczyły si ę w lipcu 2008 r. Cały proces trwał stosunkowo długo ze wzgl ędu na partycypacyjny proces opracowania aktualizacji, czyli zaanga żowanie do prac nad strategi ą jak najwi ększej cz ęś ci społecze ństwa lokalnego. Prace nad Strategi ą prowadzone były przez Zespół roboczy do spraw aktualizacji strategii powołany Zarz ądzeniem Nr 25/08 Wójta Gminy Rozogi z dnia z dnia 3 marca 2008r. w składzie: 1/ Lucja Litwi ńczyk - koordynator Zespołu Sekretarz Gminy 2/ Joanna Pola ńczuk - asystent koordynatora Zespołu Kierownik GOPS 3/ Beata Tyc - członek pracownik GOPS 4/ Teresa Goły ńska - członek pracownik Urz ędu Gminy, sekretarz GKRPA 5/ Jadwiga Ostrouch - radny, Przewodnicz ący Komisji Planowania, Finansów i Infrastruktury Społecznej 6/ Jarosław Kozikowski - Prezes Stowarzyszenia Na Rzecz Rozwoju Wsi Klon i Okolic W pracach nad aktualizacj ą Strategii uczestniczyło równie ż szerokie gremium liderów lokalnych składaj ących si ę z radnych, sołtysów, przedstawicieli i pracowników urz ędu gminy i jednostek organizacyjnych gminy, członków Gminnej Komisji Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych (GKRPA), dyrektorów szkół i przedszkoli, przedstawicieli organizacji pozarz ądowych, przedstawicieli społeczno ści lokalnych, ko ścielnych, grup nieformalnych oraz beneficjentów Gminnego O środka Pomocy Społecznej (GOPS). Ł ącznie w procesie aktualizacji strategii wzi ęło udział 50 osób. Osoby te reprezentowały ró żne środowiska społeczne oraz obszary geograficzne gminy. List ę osób bior ących czynny udział w procesie aktualizacji strategii ze wskazaniem na ich funkcj ę społeczn ą oraz obszar kompetencji zamieszczono w zał ączniku nr 1. Proces partycypacyjnej metody aktualizacji Strategii Rozwi ązywania Problemów Społecznych Gminy Rozogi przebiegał w nast ępuj ący sposób:

5
W miesi ącach pa ździerniku i listopadzie 2007 r. przeprowadzono ankiet ę wśród społeczno ści lokalnej obejmuj ącą podopiecznych GOPS, kierowników jednostek organizacyjnych gminy a tak że radnych, przedstawicieli instytucji i pozostałych lokalnych liderów. Ankieta badała problemy społeczne oraz miała na celu zidentyfikowanie potrzeb na usługi społeczne . Ł ącznie zebrano 90 ankiet , co stanowi 1,9% osób w wieku od 16 lat wzwy ż.
W m-cu listopadzie 2007 r. przeprowadzono ankiet ę w śród młodzie ży (redaktor – placówki oświatowe) dotycz ącą rodzaju zaj ęć edukacyjnych. Ankiety wypełniło 86 uczniów szkół ponadgimnazjalnych . Wyniki ankiety pokazały potrzeby organizowania ró żnego rodzaju zaj ęć .
W III kwartale 2007 r. przeprowadzono ankiet ę w śród 90 uczniów w wieku 14 lat dotycz ącą wyst ępowania objawów przemocy w szkole . Na tej samej grupie wiekowej, wśród 91 uczniów przeprowadzono ponownie ankiet ę dotycz ącą bezpiecze ństwa w szkole . Opracowano analizy ankiet. Ustalono problem i podj ęto odpowiednie działania.
W grudniu 2007 r. i styczniu 2008 r. przeprowadzono cykl spotka ń z lokalnymi liderami , które miały na celu zidentyfikowanie potrzeb społeczno ści oraz zebranie propozycji usług społecznych, które mogłyby zaspokoi ć te potrzeby.
W miesi ącu lutym i marcu przeprowadzono cykl spotka ń ze społeczno ści ą lokaln ą w formie zebra ń wiejskich . Na zebraniach poruszono problem aktualizacji Strategii. Przeprowadzono dyskusj ę na temat potrzeb lokalnych, przedstawiono katalog usług społecznych, zebrano wnioski społeczno ści dotycz ące problemów społecznych, które nale żałoby uwzgl ędni ć podczas aktualizacji, a tak że zebrano propozycje zada ń, które nale żałoby uwzgl ędni ć w planach strategicznych. Ł ącznie w 13 zebraniach wiejskich czynny udział wzi ęło 241 mieszka ńców gminy (5,6% dorosłych mieszka ńców gminy) spo śród 15 sołectw.
W dniu 8 marca 2008 r. Zarz ądzeniem Wójta Gminy Rozogi powołano Zespół Roboczy ds. aktualizacji Strategii Rozwi ązywania Problemów Społecznych.
Sporz ądzono list ę liderów lokalnych. W śród społeczno ści lokalnej wybrano 65 osób, które anga żuj ą si ę w sprawy społeczne gminy, wykazuj ą aktywno ść społeczn ą oraz ciesz ą si ę uznaniem w śród mieszka ńców. W spotkaniach uczestniczyły 50 osób . Lista osób uczestnicz ących w spotkaniach w zał ączniku 1, lista liderów w zał ączniku 2.
W oparciu o analiz ę przeprowadzonej ankiety oraz na podstawie przedstawionych na spotkaniach propozycji i sugestii społeczno ści lokalnej opracowano list ę problemów społecznych oraz list ę propozycji usług społecznych.
W I kwartale 2008 r. w porozumieniu z proboszczem zdiagnozowano migracj ę

6 mieszka ńców parafii Rozogi. Diagnoz ą obj ęto 2000 osób .
W okresie miesi ęcy luty-maj 2008 r. zebrano dane statystyczne dotycz ące sytuacji gminy. W oparciu o zgromadzone materiały przygotowano diagnoz ę stanu bie żą cego gminy, który obrazuje demografi ę, uwarunkowania gospodarcze rozwoju gminy, zakres świadczonej pomocy społecznej w gminie, zjawisko bezrobocia, uzale żnie ń i walki z nimi, sytuacje mieszkaniow ą, zakres świadczonych usług medycznych, system edukacji oraz kultury i sportu.
W dniu 18 kwietnia 2008 r. odbyło si ę spotkanie informacyjno-promocyjne dotycz ące aktualizacji strategii z liderami lokalnymi . Zaproszono 55 osób, na spotkanie przybyło 35 osób. Podczas spotkania liderzy „uporz ądkowali” kluczowe problemy społeczne według ich znaczenia i wagi.
W dniach 23 kwietnia, 12 maja i 26 maja 2008 r. odbyły si ę warsztaty podczas których lokalni liderzy wypracowywali aktualizacj ę strategii WARSZTAT I – 23 kwietnia 2008 r. (uczestniczyło w nim 38 osób) C e l e w a r s z t a t u: - przedstawienie osi ągni ęć liderów lokalnych w kwestii działalno ści na rzecz społecze ństwa - przedstawienie bie żą cej diagnozy problemów i zjawisk społecznych wyst ępuj ących w gminie - analiza przyczyn powstawania problemów społecznych w gminie (opracowanie „drzew problemów”) - zebranie propozycji usług społecznych, które należałoby uwzgl ędni ć w strategii WARSZTAT II – 12 maja 2008 r. (uczestniczyły w nim 42 osoby) C e l e w a r s z t a t u: - sformułowanie misji rozwoju społecznego - sformułowanie wizji rozwoju gminy - okre ślenie celów strategicznych oraz kierunków działa ń - okre ślenie wytycznych dotycz ących zarz ądzania strategi ą, realizacj ą strategii, ewaluacj ą i monitoringiem - zestawienie działa ń realizacyjnych WARSZTAT III – 26 maja 2008 r. (uczestniczyły w nim 32 osoby) C e l w a r s z t a t u: - wypracowanie koncepcji projektów stanowi ących odpowied ź na problemy i potrzeby społeczne
Zaanga żowano w wybór misji/wizji rozwoju społecznego radnych oraz uczniów gimnazjum i zespołu szkół zawodowych. Z zaproponowanych podczas warsztatów wariantów oraz

7 pomysłów młodzie ży zdefiniowano wizj ę rozwoju społecznego gminy.
Opracowano projekt dokumentu STRATEGII ROZWI ĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH W GMINY ROZOGI DO 2015 R. - AKTUALIZACJA
W dniu 17 lipca odbyło si ę spotkanie konsultacyjne z liderami społeczno ści lokalnej dotycz ące kształtu Strategii. W tym dniu odbyły si ę posiedzenia komisji stałych Rady Gminy.

Przyj ęta metodyka opracowania aktualizacji Strategii Rozwi ązywania Problemów Społecznych Gminy Rozogi do 2015 r. oparta została na partnersko - eksperckim modelu budowy planów strategicznych, w pełni oddaj ącym oczekiwania krajowych oraz unijnych instytucji wspomagaj ących rozwój lokalny w Polsce. Poprzedni ą Strategi ę Pomocy Społecznej Gminy Rozogi uchwalono uchwał ą Nr XXXII/167/06 Rady Gminy Rozogi z dnia 24 marca 2006 r. na lata 2006 – 2015. Przyj ęta podczas aktualizacji metoda tworzenia Strategii Rozwi ązywania Problemów Społecznych oparta została na udziale ró żnych grup społecznych i pomocy ekspertów spełniaj ących oczekiwania instytucji społecznych. Okres realizacji aktualizacji Strategii Rozwi ązywania Problemów Społecznych pozostawiono bez zmian, czyli na lata 2008-2015, co daje osiem lat na realizacj ę przyj ętych działa ń oraz ułatwi formułowanie zada ń gminy, szczególnie przy pozyskiwaniu funduszy strukturalnych Unii Europejskiej .

8 Rozdział II Charakterystyka gminy

2.1. Podstawowe informacje o gminie

2.1.1. Demografia

Gmina Rozogi poło żona jest w południowo-wschodniej cz ęś ci województwa warmi ńsko- mazurskiego, 27 km od miasta powiatowego Szczytno, 75 km od miasta b ędącego siedzib ą władz wojewódzkich, 45 km od Mr ągowa oraz 12 km od Myszy ńca i 50 km od Ostroł ęki poło żonych w województwie mazowieckim. Zajmuje obszar o powierzchni 22 430 ha. Na terenie gminy znajduje si ę 25 wsi: Antonia, Borki Rozowskie, D ąbrowy, Faryny, Kiełbasy, Kilimany, Klon, Kowalik, Kwiatuszki Wielkie, Ksi ęż y Lasek, Kokoszki, Lipniak, Łuka, Orzeszki, Radostowo, Rozogi, Spaliny Wielkie, Spaliny Małe, Suchoros Nowy, Suchorowiec, Wilamowo, Wujaki, Wyst ęp, Wysoki Gr ąd, Zawojki. Gmina Rozogi podzielona jest na 15 sołectw, s ą to: D ąbrowy I, D ąbrowy II (Działy), Borki Rozowskie, Faryny, Kwiatuszki Wielkie, Kowalik, Spaliny Wielkie, Rozogi, Wyst ęp, Wilamowo, Klon, Orzeszki, Ksi ęż y Lasek, Łuka i Zawojki.

W gminie zamieszkuje obecnie 6 027 mieszka ńców , w tym 3 075 m ęż czyzn i 2 952 kobiet. Ludno ść skupia si ę w wymienionych wy żej 25 wsiach , z których najludniejsze to Rozogi licz ące 1 469 mieszka ńców i D ąbrowy – 1 364 mieszka ńców. G ęsto ść zaludnienia wynosi 27 osób/km 2. Szacunkowa liczba rodzin zamieszkuj ących gmin ę, według stanu na dzie ń 31.12.2007 r., wynosi 1 506 , w tym 91 rodzin wielodzietnych (posiadaj ących czworo i wi ęcej dzieci). Liczb ę mieszka ńców gminy w latach 1991 – 2007 przedstawiono za pomoc ą wykresu linowego, który dodatkowo prezentuje tendencje jakie zachodziły w liczbie ludno ści. Rysunek 1. Liczba ludno ści gminy

6037 6035 6032 6018 6023 6028 6027 6050 6003 5983 5994 6000

5950 5912

5900 5869

5850

5800

5750 1995 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

liczba ludno ści

Opracowanie własne. 9 Na przedstawionym diagramie mo żna zaobserwowa ć niewielkie zmiany liczby mieszka ńców gminy. Od roku 1994 wida ć wzrost ludno ści aż do roku 2001 osi ągaj ący poziom 6037 osób, nast ępnie lekko spada, ale jest to zjawisko krótkotrwałe, poniewa ż ju ż w roku 2005 liczba ludno ści wraca do stanu poprzedniego i wynosi 6032 osoby. Zmiany liczby ludno ści wynikaj ą przede wszystkim z ruchu naturalnego oraz z migracji ludności. Struktur ę wiekow ą mieszka ńców gminy przedstawia tabela 1 oraz rysunek 2. Jak wynika z poni ższych wylicze ń 59,5% populacji jest w wieku produkcyjnym, jest to grupa m ęż czyzn w wieku 19-65 lat i kobiet w wieku 19-60 lat. Nast ępną liczn ą grup ą wiekow ą jest młodzie ż szkolna i dzieci w wieku szkolnym (7-18 lat), poniewa ż stanowi prawie 21%. Ludno ść w wieku poprodukcyjnym stanowi ponad 11,4%. Dzieci w wieku przedszkolnym stanowi ą grup ę wielko ści 8,11% ogółu mieszka ńców.

Tabela 1. Struktura ludno ści według płci i wieku (stan na dzie ń 31.12.2007 r.) . pow. pow. Wiek 0-6 7-15 16-18 19-65 19-60 Razem 65 60

Płe ć M K M K M K M K M K M K M+K

Razem 241 248 459 442 198 165 1958 1627 219 470 3075 2952 6027

% 4,00 4,11 7,62 7,33 3,28 2,74 32,49 27,00 3,63 7,80 51,02 48,98 100

Opracowanie własne – dane ewidencji ludno ści.

Rysunek 2. Struktura wieku ludno ści gminy (2007 r.)

11,43% 8,11% 14,95%

6,02%

59,49%

0 - 6 lat 7 - 15 lat 16 - 18 lat 19 - 60/65 lat pow. 60/65 lat

Opracowanie własne

Jak wynika z przedstawionej wy żej analizy struktury wiekowej ludno ści gminy sytuacja

10 gminy jest stosunkowo korzystna z punktu widzenia rozwoju gospodarczego oraz społecznego. Społecze ństwo gminy to głównie ludzie młodzi, którzy dopiero kształc ą si ę i tacy, którzy dopiero rozpocz ęli prac ę oraz ludzie w wieku produkcyjnym. Je żeli zostan ą zapewnione odpowiednie warunki do kształcenia i pracy młodzi, aktywni ludzie pozostan ą w miejscu zamieszkania i to od nich b ędzie zale żała przyszło ść gminy. Nale ży równie ż zwróci ć uwag ę na tendencj ę uwidocznion ą w ostatnich latach w ludno ści nie tylko gminy, ale nawet Europy. Jest to starzenie si ę społecze ństwa. Dlatego te ż istotnym zadaniem jest równie ż zadbanie o dobro tej cz ęś ci społecze ństwa. Nale ży przeciwdziała ć wykluczeniu społecznemu tej grupy społecznej, aby mogli do pó źnej staro ści cieszy ć si ę życiem. Rysunek 3. Liczba ludno ści wg wieku produkcyjnego i nieprodukcyjnego

4000

3500

3000

2500 przedprodukcyjny 2000 produkcyjny

1500 poprodukcyjny

1000

500

0 2003 2004 2005 2006

Opracowanie własne na podstawie danych z GUS.

Rysunek 4. Ruch naturalny ludno ści

100 80

60 Urodzenia żywe 40 Zgony 20 Przyrost naturalny 0 -20 2003 2004 2005 2006

Opracowanie własne na podstawie danych z GUS.

11 Migracja ludno ści zwi ązana jest głównie z migracj ą zawodow ą do du żych miast i do zachodnich krajów Unii Europejskiej. Zwi ększona liczba wyjazdów w poszukiwaniu pracy do krajów europejskich nast ąpiła od momentu wej ścia Polski do Unii Europejskiej i stale wzrasta. Mieszka ńcy wyje żdżaj ący do pracy poza granic ę kraju to najcz ęś ciej ludzie młodzi, którzy podejmuj ą legaln ą prac ę, a tak że osoby w wieku powy żej 30 roku życia, którzy przewa żnie szukaj ą pracy dorywczej, b ądź sezonowej, ze wzgl ędu na to, że w Polsce pozostawiaj ą rodzin ę i dzieci. Według przeprowadzonego badania na populacji 2000 osób zamieszkuj ącej parafi ę Rozogi migracja osób do miast i za granic ę pa ństwa wyniosła 14,7%. Badaniem obj ęto 1/3 ludno ści gminy. St ąd mo żna przyj ąć , że na pozostałym terenie gminy wska źnik migracji jest zbli żony.

Rysunek 5. Prognoza ludno ści

80000

70000

60000

50000 powiat szczycie ński 40000 gmina Rozogi 30000

20000

10000

0 2006 2010 2015 2020 2025 2030

Opracowanie własne na podstawie danych z GUS.

Jak przedstawia powy ższy rysunek liczba ludno ści gminy Rozogi nie zmieni si ę znacz ąco. W porównaniu z prognoz ą ludno ści dla powiatu, która wskazuje na spadek liczby jest to zjawisko pozytywne dla gminy zwłaszcza ze wzgl ędu na jej przyszły rozwój społeczny i gospodarczy.

2.1.2. Aktywno ść gospodarcza

Jest to gmina wiejska, o charakterze rolniczym bez rozwini ętego przemysłu, z gospodark ą silnie zdominowan ą przez rolnictwo indywidualne; przewa ża hodowla bydła mlecznego – 65% rolników zajmuje si ę produkcj ą mleka. Czynnych podmiotów gospodarczych tworz ących miejsca pracy jest 127. Liczb ę przedsi ębiorców w poszczególnych sektorach obrazuje tabela 2.

12 Tabela 2. Przedsi ębiorcy wpisani do ewidencji działalno ści gospodarczej Lp. Sektor Ilo ść przedsi ębiorców

2005 2006 2007

1. Działalno ść produkcyjna 14 12 11

2. Działalno ść handlowa 46 48 51

3. Działalno ść usługowa 41 56 63

4. Gospodarstwa agroturystyczne 2 2 2

Razem 103 118 127

1. Prywatny 101 116 125

2. Publiczny 2 2 2

Opracowanie własne - dane ewidencji działalno ści gospodarczej.

Rysunek 6. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów

250

200

150 sektor prywatny sektor publiczny 100

50

0 2003 2004 2005 2006

Opracowanie własne na podstawie danych z GUS.

13 Rysunek 7. Struktura podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON wg formy prawnej

250

200 191

168 163 155 spółki handlowe 150 spółki cywilne

spółdzielnie

fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne 100 osoby fizyczne prowadz ące działalnos ć gospodarcz ą

50

0 2003 2004 2005 2006

Opracowanie własne na podstawie danych z GUS.

14 Rysunek 8. Udział poszczególnych rodzajów usług świadczonych przez lokalne przedsi ębiorstwa (stan na 31.12.2007 r.)

4% 3% 10%

17% 29%

3%

3% 2% 3% 3% 1% 2% 1% 8% 11%

usługi stolarskie usługi le śne i obrót drewnem instalatorstwo sanitarne mechanika pojazdowa usługi fryzjerskie i kosmetychne kamieniarstwo usługi ogólnobudowlane transport ci ęż arowy weterynaria naprawa maszyn gastronomia naprawy RTV placówki handlowe ubezpieczenia i doradstwo finansowe skup i obrót produktami rolnymi Opracowanie własne - dane ewidencji działalno ści gospodarczej.

Rysunek 8 przedstawia przedsi ębiorców działaj ących w poszczególnych bran żach, którzy świadcz ą swoje usługi dla ludności, stanowi ąc jednocze śnie miejsca pracy.

Aktywno ść gospodarcza mieszka ńców gminy jest stosunkowo niewielka, cho ć zauwa ża si ę tendencj ę wzrostow ą. Podmioty gospodarcze funkcjonuj ące na terenie gminy to głównie małe firmy rodzinne działaj ące w bran ży handlowej i usługach. Niewielka aktywno ść gospodarcza wynika przede wszystkim ze wzgl ędu na trudno ści w rozpocz ęciu pracy na własny rachunek. Trudno ści te wynikaj ą z braku funduszy na rozpocz ęcie własnej działalno ści gospodarczych oraz wymaga ń prawnych (formalnych) jakie trzeba spełni ć.

Tabela 3. Aktywno ść zawodowa mieszka ńców

Lata Status 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Liczba ludno ści 6034 6023 5994 6032 6028 6027 Ludno ść w wieku produkcyjnym 3589 3522 3565 3587 3583 3585 Pracuj ący (bez pracuj ących w brak 302 307 302 306 313 rolnictwie) danych Bezrobotni 661 666 685 645 596 471 Stopa bezrobocia 18,42 18,91 19,21 17,98 16,63 13,14 Opracowanie własne.

15 Według stanu za 30.06.2008 r. z tytułu pracy w gospodarstwach rolnych ubezpieczonych jest 1872 osoby (rolnicy, ich mał żonkowie, domownicy), za ś płatnikami składek jest 1008 gospodarstw rolnych i działów specjalnych produkcji rolnej. Gmina nie dysponuje statystyk ą osób pracuj ących poza granicami kraju i w tzw. „szarej strefie”.

2.1.3. Trendy społeczno-gospodarcze

Na podstawie ró żnych wska źników charakteryzuj ących gmin ę Rozogi mo żna wywnioskowa ć kierunki i trendy, które b ędą cechowały sytuacj ę gminy Rozogi.

Analizuj ąc gęsto ść zaludnienia na przełomie ostatnich lat, zauwa żono, że utrzymuje si ę ona na podobnym poziomie, lub mo że nawet w najbli ższych latach nieco wzrosn ąć w zwi ązku z ogóln ą tendencj ą przemieszczania si ę ludno ści z du żych miast na wie ś.

Przyrost naturalny w gminie wzrasta. Wpływ na to mo że mie ć wzrost dochodowo ści mieszka ńców oraz wsparcie ze strony pa ństwa na rzecz polityki prospołecznej.

Oceniaj ąc struktur ę wieku ludno ści w latach 2002 – 2006 wyst ępował spadek osób w wieku przedprodukcyjnym, na rzecz osób w wieku produkcyjnym. Niepokoj ącym zjawiskiem jest równie ż wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym, co w przyszło ści b ędzie skutkowało wi ększymi obci ąż eniami dla społecze ństwa oraz instytucji opieki zdrowotnej i społecznej. Niekorzystnie jawi si ę równie ż problem zmniejszaj ącej liczby osób w wieku przedprodukcyjnym, co na przestrzeni kilku lub kilkunastu lat przy zmniejszaj ącym si ę bezrobociu i wzro ście poda ży miejsc pracy mo że doprowadzi ć do zmniejszenia si ę zasobów pracy.

W zwi ązku z obecn ą polityk ą roln ą pa ństwa, w której promowane s ą głównie gospodarstwa wielkoobszarowe, na rzecz likwidacji małych gospodarstw , cz ęść osób zatrudnionych w sektorze rolnym b ędzie szukało miejsc pracy poza rolnictwem.

Obecny wzrost gospodarczy i powstawanie nowych miejsc pracy mo że mie ć równie ż wpływ na rozwój i powstawanie nowych zakładów, firm , a co za tym idzie wzrost dochodów Gminy i dalsze zmniejszanie si ę bezrobocia .

16 2.2. Strategiczne kierunki rozwoju gminy

Gmina Rozogi posiada szereg dokumentów planistycznych dotycz ących rozwoju gminy w ró żnych jej obszarach.

Głównym takim dokumentem jest Strategia Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Gminy Rozogi na lata 2000-2015 przyj ęta uchwał ą Nr XV/98/00 Rady Gminy Rozogi z dnia 7 kwietnia 2000 r. Dokument ten zaktualizowano w 2004 r. uchwał ą Nr XVII/89/04 Rady Gminy Rozogi z dnia 23 czerwca 2004 r.

Strategia Rozwoju Społeczno - Gospodarczego Gminy Rozogi zakłada kierunki rozwoju zawarte na rysunku 9. Warto zauwa żyć, że cele Strategii Rozwi ązywania Problemów Społecznych wprost wynikaj ą z celów Strategii Rozwoju lub s ą spójne. Obszary te zaznaczono pogrubion ą czcionk ą.

17 Strategicznym celem rozwoju społeczno gospodarczego gminy Rozogi jest odnowa wsi i poprawa warunków życia jej mieszkańców

Budowa nowoczesnego Rozwój społ eczno – Aktywizacja społeczeństwa systemu infrastruktury, będącej gospodarczy z do podejmowania działań w podstawą aktywizacji wykorzystaniem lokalnych zakresie odnowy wsi i ochrony gospodarczej i ochrony potencjałów jako droga do dziedzictwa kulturowego oraz w środowiska poprawy warunków życia jej sektorze życia społeczno - mieszkańców gospodarczego

Poprawa stanu technicznego i Zmniejszenie stopy Wspieranie stałych, jakości dróg i ulic gminnych, bezrobocia cyklicznych szkoleń osób wraz z ich rozbudową działających w sektorze rolnym, turystycznym i pozostałej działalności Wyłączenie z użytkowania gospodarczej Poprawa stanu technicznego i rolniczego terenów o najniższej jakości dróg powiatowych bonitacji gleb

Prowadzenie serwisu informatycznego w zakresie Agroturystyka, jako dodatkowa ofert Biura Pracy, kredytów Poprawa stanu technicznego i forma pozarolniczej aktywności bankowych, programów jakości dróg krajowych mieszkańców wsi pomocowych UE oraz funduszy celowych wspieranych przez Budżet Państwa Realizacja programu Tworzenie korzystnych gospodarki ściekowej gminy warunków inwestowania dla Rozogi przedsiębiorców lokalnych, inwestujących na ter enach Organizowanie bezpośrednich wiejskich kontaktów z instytucjami wspierającymi restrukturyzację Realizacja programu małych i średnich gospodarki zwodociągowania przedsiębio rstw i rolnictwa Stałe podnoszenie poziomu i gminy Rozogi wprowadzanie nowoczesnych technik zarządzania gminą

Realizacja programu Podniesienie jakości i gospodarki odpadowej gminy poziomu wykształcenia Rozogi społeczności gminy

Gospodarka mieszkaniowa Działania na rzecz integracji i aktywizacji społeczności lokalnych

Ochrona środowiska

Działania na rzecz budowy tożsamości lokalnej i Elektroenergetyka regionalnej

Program gospodarki cieplnej Wspieranie rozwoju fizycznego dzieci i m łodzieży oraz tworzenie warunków rekreacji społeczeństwa Gazyfikacja gminy

Dążenie do uruchomienia programów wymiany Rysunek 9. Kierunki rozwoju społeczno - gospodarczego społecznokulturalnej z gminy Rozogi. miastami i regionami w Polsce i za granicą 18

Ze strategi ą rozwoju społeczno – gospodarczego gminy s ą ści śle powi ązane równie ż inne dokumenty planistyczne takie jak:

Plan Rozwoju Gminy Rozogi przyj ęty uchwał ą Nr XVII/90/04 Rady Gminy Rozogi z dnia 23 czerwca 2004 r.

Program Pomocy Społecznej w Gminie Rozogi na lata 2005-2015 przyj ęty uchwał ą Nr XXII/108/04 Rady Gminy Rozogi z dnia 29 grudnia 2004 r.

Plany rozwoju poszczególnych miejscowo ści : Plan rozwoju miejscowo ści Rozogi przyj ęty uchwał ą Nr XVI/144/05 Rady Gminy Rozogi z dnia 15.06.2005 r.; Plan rozwoju miejscowo ści Wilamowo przyj ęty uchwał ą Nr VI/23/07 Rady Gminy Rozogi z dnia 27.02.2007 r.; przyj ęte w dniu 26.04.2007 r. uchwał ą Nr VIII/30/07 Plan rozwoju miejscowo ści Borki Rozowskie, uchwał ą Nr VIII/31/07 Plan rozwoju miejscowo ści Dąbrowy, uchwał ą Nr VIII/32/07 Plan rozwoju miejscowo ści Faryny; uchwał ą Nr VIII/33/07 Plan rozwoju miejscowo ści Klon; uchwał ą Nr VIII/34/07 Plan rozwoju miejscowo ści Ksi ęż y Lasek; uchwał ą Nr VIII/35/07 Plan rozwoju miejscowo ści Wyst ęp.

Gminny Program Profilaktyki i Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych uchwalany corocznie od 1997 r., tak że uwzgl ędniaj ący problemy innych uzale żnie ń, w tym narkomanii.

Program współpracy samorz ądu gminy Rozogi z organizacjami pozarz ądowymi oraz podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2004 roku o działalno ści po żytku publicznego i o wolontariacie uchwalany corocznie od 2004 r.

Plan Działania na lata 2008-2009 w ramach Poakcesyjnego Programu Wspierania Obszarów Wiejskich zaakceptowany przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w dniu 28 marca 2008 r.

2.3. System pomocy społecznej w gminie

2.3.1. Instytucje zajmuj ące si ę pomoc ą społeczn ą (z uwzgl ędnieniem organizacji społecznych oraz instytucji powiatowych)

W gminie Rozogi funkcjonuj ą organizacje zwi ązane z systemem pomocy społecznej. S ą to mi ędzy innymi placówki o światowe, jednostki organizacyjne samorz ądu terytorialnego, stowarzyszenia oraz inne organizacje formalne i nieformalne. W tabeli 4 przedstawiono wykaz działaj ących na terenie gminy organizacji oraz instytucje zewn ętrzne (przewa żnie szczebla powiatowego), które współdziałaj ą z gmin ą w kwestii pomocy społecznej.

19 Tabela. 4. Instytucje zajmuj ące si ę pomoc ą społeczn ą Lp. Nazwa instytucji/organizacji Adres siedziby Rodzaj działalno ści

Placówki opieku ńcze dla osób starszych i niepełnosprawnych 1 Dom Pomocy Społecznej w ul. Wielbarska 2 Całodobowa opieka nad osobami Szczytnie 12-100 Szczytno niepełnosprawnymi i starszymi wraz z Oddziałem w Spychowie ul. Sienkiewicza 3 12-150 Spychowo 2 Środowiskowy Dom Piasutno 92 Dzienna opieka nad osobami Samopomocy w Szczytnie 12-140 Świ ętajno chorymi umysłowo Oddział w Piasutnie Placówki o światowe 3 Szkoła Podstawowa w Rozogach ul. 24 stycznia 13 Nauczanie na poziomie 12-114 Rozogi podstawowym 4 Szkoła Podstawowa w Klonie Klon 96 Nauczanie na poziomie 12-114 Rozogi podstawowym 5 Szkoła Podstawowa w Dąbrowy 258 Nauczanie na poziomie Dąbrowach 12-114 Rozogi podstawowym 6 Szkoła Podstawowa w Farynach Faryny 63 Nauczanie na poziomie 12-114 Rozogi podstawowym 7 Gimnazjum im. Ks. Jana ul. 24 stycznia 13 Nauczanie na poziomie Twardowskiego w Rozogach 12-114 Rozogi gimnazjalnym (oddziały w Rozogach, Klonie i Dąbrowach) 8 Zespół Szkół w Rozogach ul. 24 stycznia 13 Nauczanie na poziomie szkoły 12-114 Rozogi średniej (liceum ogólnokształc ące, liceum profilowane, zasadnicza szkoła zawodowa, uzupełniaj ące liceum ogólnokształc ące 9 Specjalny O środek Szkolno - ul. J. Korczaka 4 Nauczanie dzieci Wychowawczy w Szczytnie 12-100 Szczytno niepełnosprawnych z upo śledzeniem umysłowym 10 Przedszkole Samorz ądowe w ul. Wielbarska 1 Nauczanie przedszkolne i wczesno- Rozogach „KRAINA 12-114 Rozogi przedszkolne UŚMIECHU” 11 Przedszkole Samorz ądowe w Dąbrowy, Nauczanie przedszkolne i wczesno- Dąbrowach ul. Mazurska 6 przedszkolne 12-114 Rozogi Placówki wychowania pozaszkolnego 12 Poradnia Psychologiczno – ul. Lanca 10 Opieka pedagogiczna i Pedagogiczna w Szczytnie 12-100 Szczytno psychologiczna 13 Świetlica Środowiskowa (przy Plac Jana Pawła II 1 Opieka nad dzie ćmi i młodzie żą w GOK w Rozogach) 12-114 Rozogi godzinach pozalekcyjnych 14 Świetlica Środowiskowa przy Dąbrowy Opieka nad dzie ćmi i młodzie żą w Parafii Rzymsko-Katolickiej w 12-114 Rozogi godzinach pozalekcyjnych

20 Dąbrowach Instytucje zwi ązane z kultur ą 15 Gminny O środek Kultury w Plac Jana Pawła II 1 Organizacja życia kulturalnego w Rozogach 12-114 Rozogi gminie 16 Gminna Biblioteka Publiczna w Plac Jana Pawła II 1 Upowszechnianie kultury Rozogach 12-114 Rozogi 17 Gminna Biblioteka Publiczna w Klon Upowszechnianie kultury Rozogach Filia w Klonie 12-114 Rozogi 18 Gminna Biblioteka Publiczna w Dąbrowy Upowszechnianie kultury Rozogach Filia w D ąbrowach 12-114 Rozogi 19 Gminna Biblioteka Publiczna w Faryny Upowszechnianie kultury Rozogach Filia w Farynach 12-114 Rozogi Instytucje pomocy społecznej i opieki prawnej 20 Gminny O środek Pomocy ul. 22 lipca 22 Pomoc społeczna, praca socjalna, Społecznej w Rozogach 12-114 Rozogi poradnictwo prawne 21 Powiatowe Centrum Pomocy ul. Konopnickiej 70 Pomoc społeczna, praca socjalna, Rodzinie w Szczytnie 12-100 Szczytno poradnictwo prawne 22 Gminna Komisja Rozwi ązywania ul. 22 lipca 22 Pomoc w rozwi ązywaniu Problemów Alkoholowych 12-114 Rozogi problemów alkoholowych 23 Zespół Kuratorskiej Słu żby ul. Sienkiewicza 8 Nadzór nad skazanymi wyrokiem Sądowej przy S ądzie Rejonowym 12-100 Szczytno sądowym w Szczytnie 24 Powiatowy Urz ąd Pracy w ul. Ogrodowa 17 Pomoc prawna dla bezrobotnych, Szczytnie 12-100 Szczytno po średnictwo pracy 25 Posterunek Policji w Rozogach ul. 24 stycznia Czuwanie nad bezpiecze ństwem w 12-114 Rozogi gminie Placówki opieki zdrowotnej i terapii uzale żnie ń 26 Niepubliczny Zakład Opieki ul. 24 stycznia Opieka zdrowotna Zdrowotnej „MEDYK” 12-114 Rozogi 27 Niepubliczny Zakład Opieki ul. 24 stycznia Opieka zdrowotna Zdrowotnej „Przychodnia 12-114 Rozogi Rodzinna” 28 Niepubliczny Zakład Opieki ul. 24 stycznia Opieka stomatologiczna Zdrowotnej w Rozogach 12-114 Rozogi 29 Przychodnia Terapii ul. Kościuszki 20 Pomoc w rozwi ązywaniu Uzale żnienia od Alkoholu i 12-100 Szczytno problemów alkoholowych Współuzale żnienia w Szczytnie 30 Gabinet psychiatryczny ul. Ko ściuszki 4/6 Opieka psychiatryczna, poradnia 12-100 Szczytno przeciwalkoholowa 31 Wojewódzki Zespół Lecznictwa Al. Wojska Polskiego 3 Pomoc w rozwi ązywaniu Psychiatrycznego w Olsztynie 10-228 Olsztyn problemów alkoholowych Oddział Leczenia Alkoholowych Zespołów Abstynencyjnych

21 Stowarzyszenia 32 Stowarzyszenie na Rzecz Klon Działania na rzecz rozwoju i Rozwoju Wsi Klon i Okolic 12-114 Rozogi promocji wsi Klon i okolic 33 Stowarzyszenie Na Rzecz Orzeszki Działania na rzecz rozwoju i Rozwoju Wsi Orzeszki, 12-114 Rozogi promocji wsi Orzeszki i innych Radostowo, Kiełbasy, Suchoros 34 Ochotnicza Stra ż Po żarna w Faryny Zapewnienie bezpiecze ństwa Farynach – organizacja po żytku 12-114 Rozogi po żarowego, działania na rzecz publicznego. rozwoju i promocji wsi Faryny 35 Ochotnicza Stra ż Po żarna w Plac Jana Pawła II Zapewnienie bezpiecze ństwa Rozogach 12-114 Rozogi po żarowego; wł ączona w 1995 r. do Krajowego Systemu Ratowniczo - Ga śniczego 36 Ochotnicza Stra ż Po żarna w Dąbrowy Zapewnienie bezpiecze ństwa Dąbrowach 12-114 Rozogi po żarowego 37 Ochotnicza Stra ż Po żarna w Klon Zapewnienie bezpiecze ństwa Klonie 12-114 Rozogi po żarowego 38 Ochotnicza Stra ż Po żarna w Wilamowo Zapewnienie bezpiecze ństwa Wilamowie 12-114 Rozogi po żarowego Wolontariat 37 Koło Wolontariatu Caritas (przy ul. 24 stycznia 13 Pomoc osobom starszym, dzieciom Gimnazjum w Rozogach) 12-114 Rozogi z rodzin najubo ższych Grupy społeczne 38 Rozowskie Centrum Młodych Plac Jana Pawła II 1 Grupa nieformalna skupiaj ąca (przy GOK w Rozogach) 12-114 Rozogi młodzie ż 39 Klub Seniora (przy GOK w Plac Jana Pawła II 1 Grupa nieformalna skupiaj ąca Rozogach) 12-114 Rozogi osoby starsze (emerytów i rencistów) Parafie 40 Parafia Rzymsko – Katolicka w ul. 24 stycznia Działalno ść duszpasterska, Rozogach 12-114 Rozogi profilaktyka, pomoc materialna, organizacja imprez kulturalnych 41 Parafia Rzymsko – Katolicka w Klon Działalno ść duszpasterska Klonie 12-114 Rozogi 42 Parafia Rzymsko – Katolicka w Dąbrowy Działalno ść duszpasterska, świetlice Dąbrowach 12-114 Rozogi środowiskowe 43 Parafia Rzymsko – Katolicka w Faryny Działalno ść duszpasterska Farynach 12-114 Rozogi

22 2.3.2. Charakterystyka grup obj ętych pomoc ą społeczn ą w gminie

Głównym realizatorem zada ń pomocy społecznej pa ństwa oraz koordynatorem działa ń na terenie gminy jest Gminny O środek Pomocy Społecznej. Jego celem jest skuteczne wspieranie osób i rodzin w przezwyci ęż aniu trudnych sytuacji życiowych, których nie s ą w stanie pokona ć, wykorzystuj ąc własne środki, mo żliwo ści i uprawnienia. GOPS wykonuje zadania wynikaj ące z ustawy o pomocy społecznej w ramach zada ń zleconych i własnych, z ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o dodatkach mieszkaniowych, o zatrudnieniu socjalnym, o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a tak że ustawy o post ępowaniu wobec dłu żników alimentacyjnych i zaliczce alimentacyjnej. Podstaw ę urzeczywistnienia koncepcji rozwi ąza ń problemów mieszka ńców gminy stanowi:

rozpoznanie środowisk, które najcz ęś ciej rodz ą zapotrzebowanie na pomoc przez wykwalifikowanych pracowników socjalnych,
współpraca z lokalnymi podmiotami działaj ącymi w obszarze pomocy społecznej i polityki społecznej.

Tabela 5. Świadczenia przyznane przez GOPS.

Liczba osób, Liczba osób Wyszczególnienie Rok którym Liczba rodzin w rodzinach przyznano decyzj ą świadczenia Świadczenia przyznane w ramach 2003 776 659 2 978 ń ń zada zleconych i zada własnych 2004 421 409 1 801 (bez wzgl ędu na ich rodzaj, form ę, liczb ę oraz źródło finansowania). 2005 503 368 1 541 2006 900 655 2 503 2007 771 497 2 128 w tym:

1/ Świadczenia przyznane w 2003 296 296 1 271 ramach zada ń zleconych (bez 2004 111 109 430 wzgl ędu na ich rodzaj, form ę i liczb ę). 2005 52 50 173 2006 54 54 159

2007 53 53 141

23 2/ Świadczenia przyznane w 2003 754 485 2 214 ramach zada ń własnych (bez 2004 670 562 2 550 wzgl ędu na ich rodzaj, form ę i liczb ę). 2005 786 565 2 389 2006 886 610 2 401 2007 798 524 2 240

Opracowanie własne GOPS.

Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. spowodowała przeniesienie niektórych zada ń do zakresu świadcze ń rodzinnych. Takie kategorie zada ń jak: zasiłki rodzinne, zasiłki piel ęgnacyjne i macierzy ńskie od 1 maja 2004 r. realizowane s ą w oparciu o przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych.

W zwi ązku z tym systematycznie zmniejszała si ę liczba osób korzystaj ących z pomocy społecznej w ramach zada ń zleconych ( w 2003 r. – 296 osób, w 2004 r. – 111 osób, w 2005 r. – 52 w 2006 r. – 54, w 2007 r. – 53 osoby).

Tabela 6. Ilo ść osób obj ętych pomoc ą społeczn ą z powodu trudnej sytuacji życiowej. Rok Ubóstwo Bezrobocie Niepełnosprawno ść Długotrwała Rodziny Rodziny (liczba (liczba (liczba rodzin) choroba wielodzietne niepełne rodzin) rodzin) (liczba ( 4 i wi ęcej dzieci) rodzin)

2003 380 218 126 49 134 26

2004 370 170 82 22 75 16

2005 291 247 64 12 77 21

2006 287 252 66 12 76 28

2007 266 247 61 14 64 22 Opracowanie własne GOPS.

Znaczny spadek liczby rodzin korzystaj ących z pomocy społecznej od 2004 r. jest wynikiem przej ścia cz ęś ci świadcze ń do zakresu świadcze ń rodzinnych lub do ZUS (renty socjalne). Analizuj ąc przyczyny trudnej sytuacji życiowej stwierdza si ę, że ubóstwo, które dotyka osoby i rodziny, jest najcz ęstszym powodem korzystania z pomocy społecznej. Zjawiskiem pozytywnym jest wyra źny spadek liczby osób korzystaj ących ze wsparcia finansowego (od 380 w 2003 r. do 266 rodzin w 2007 r.). Kolejnymi powodami korzystania z pomocy społecznej przez rodziny s ą:

• bezrobocie, • wielodzietno ść ,

24 • niepełnosprawno ść , • długotrwałe choroby, • status rodziny niepełnej.

Tabela 7. Rodziny korzystaj ące z pomocy społecznej z powodu bezradno ści w sprawach opieku ńczych z uwzgl ędnieniem rodzin niepełnych. Liczba rodzin, którym przyznano pomoc z w tym ci w sprawach opieku czo - Lata powodu bezradno ś ń wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa rodziny % domowego niepełne 2003 160 26 16,3 2004 91 16 17,6 2005 98 21 21,4 2006 104 28 26,9 2007 97 22 22,7 Opracowanie własne GOPS. Widocznym problemem jest liczba matek samotnie wychowuj ących dziecko, pozostaj ących w stanie wolnym. I chocia ż mo żna t ę tendencj ę odczyta ć jako przejaw emancypacji kobiet, to jednak dla specjalistów zajmuj ących si ę tym problemem takie zjawisko ma jeden wspólny mianownik, który nazywa si ę „rodzina niepełna”, a pozbawienie dzieci podczas procesu wychowania jednoczesnej obecno ści obojga rodziców skutkuje nierzadko pewnymi problemami psychosocjalnymi. Mo żna wnioskowa ć, że osobom zawodowo zajmuj ącym si ę dzie ćmi przyb ędzie obowi ązków pedagogicznych wobec tych dzieci i młodzie ży. Powi ększy si ę te ż liczba dorosłych, którzy dopiero po kilku lub kilkunastu latach zjawią si ę w poradniach i przychodniach zdrowia psychicznego, gdy ż w dzieci ństwie czego ś wa żnego im zabrakło, a mówi ąc ści ślej: zabrakło optymalnych warunków do uformowania własnej osobowości.

Tabela 8. Rodziny wielodzietne obj ęte pomoc ą socjaln ą Liczba rodzin korzystaj ących z Liczba rodzin korzystaj ących ze pomocy społecznej świadcze ń rodzinnych w tym w tym Lata rodziny rodziny Razem % Razem % wielodzietne wielodzietne 2003 659 84 12,7 658 86 13,1 2004 409 75 18,3 672 89 13,2 2005 368 77 20,9 689 91 13,2 2006 583 76 13,0 704 218 31,0 2007 497 64 12,9 678 199 29,4 Opracowanie własne GOPS.

25

Według ustawy o pomocy społecznej za rodzin ę wielodzietn ą uwa ża si ę rodzin ę, gdzie jest 4 i wi ęcej dzieci. W roku 2006 ustawa o świadczeniach rodzinnych wprowadziła nowe świadczenie – dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej, który przysługuje na trzecie i ka żde nast ępne dziecko uprawnione do zasiłku rodzinnego. Dlatego te ż od roku 2006 zauwa ża si ę w świadczeniach rodzinnych znaczny wzrost liczby rodzin wielodzietnych, który jest wynikiem odmiennej definicji rodziny wielodzietnej. Wyniki uzyskane na podstawie analizy rodzin obj ętych pomoc ą, w tym wielodzietnych wskazuj ą, że spo śród ogólnej liczby rodzin korzystaj ących ze wsparcia socjalnego ponad 15,5% stanowi ą rodziny wielodzietne. Najmniej rodzin wielodzietnych korzystało z pomocy społecznej w 2003 r. (12,7%), najwi ęcej w 2005 r. (20,9%).

2.3.3. Dotychczasowe formy pomocy i świadcze ń

Zauwa żalne jest zjawisko zwi ększaj ącej si ę liczby osób, którym przyznano świadczenia w ramach zada ń własnych gminy – od 754 osób w 2003 r. do 798 osób w 2007 r. Przede wszystkim jest to wynikiem realizowania przez pomoc społeczn ą programu rz ądowego „Pomoc pa ństwa w zakresie do żywiania” na lata 2006-2009.

Rysunek 10. Wykres obrazuj ący dynamik ę liczby osób korzystaj ących ze środków własnych gminy.

900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 2003 2004 2005 2006 2007

zadania zlecone zadania własne

Opracowanie własne.

26 Tabela 9. Zestawienie kwot przeznaczonych na pomoc społeczn ą z podziałem na zadania zlecone i zadania własne (w tys. zł). Lata Wykonanie w tym ze środków ogółem bud żetu pa ństwa % własnych % 2003 663,9 542,8 81,7 121,2 18,3 2004 374,6 202,1 53,9 172,6 46,1 2005 426,7 132,4 31,0 294,3 69,0 2006 926,7 574,3 62,0 352,4 38,0 2007 602,4 478,8 79,5 123,6 20,5 Razem: 2 994,3 1 930,4 - 1 064,1 - Opracowanie własne GOPS.

Rysunek11. Udział środków własnych i zleconych w kwotach przeznaczonych na pomoc społeczn ą [%]

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2003 2004 2005 2006 2007

zadania zlecone zadania własne

Opracowanie własne Rysunek 12. Środki przeznaczone na zadania pomocy społecznej z bud żetu pa ństwa i bud żetu gminy [zł]

600 000 400 000 środki własne 200 000 środki z bud żetu pa ństwa 0 2003 2004 2005 2006 2007

Opracowanie własne. 27

Z ró żnych form pomocy społecznej, w ramach zada ń własnych i zleconych, bez wzgl ędu na ich rodzaj, form ę, liczb ę oraz źródło finansowania, ze świadcze ń pieni ęż nych w 2007 r. korzystało 334 rodziny. W rodzinach tych zamieszkiwało 1428 osób. Z dodatków mieszkaniowych korzystało 57 rodzin, w rodzinach tych zamieszkiwało 364 osób . Natomiast ze świadcze ń rodzinnych na dzie ń 31.12.2007 r. korzystało 678 rodzin, w których zamieszkiwało 2791 osób. Szczegółowe dane dotycz ące udziału procentowego osób korzystaj ących z pomocy społecznej, świadcze ń rodzinnych i dodatków mieszkaniowych w poszczególnych wsiach umieszczono w zał ączniku 3.

Rysunek 13. Udział procentowy osób korzystaj ących z pomocy finansowej w stosunku do ogółu mieszka ńców

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 stosunek osób korzystaj ących z stosunek osób korzystaj ących ze stosunek osób korzystaj ących z pomocy społecznej do ogółu świadcze ń rodzinnych do ogółu dodatków mieszkaniowych do ogółu mieszka ńców mieszka ńców mieszka ńców

ogół liczby mieszka ńców 2005 2006 2007 Opracowanie własne.

Według danych GOPS za 2007 rok osoby korzystaj ące z pomocy społecznej stanowi ą 23,7% mieszka ńców gminy (w 2005 r. - 25,5% - nast ąpił spadek liczby osób korzystaj ących z pomocy o 1,8%), za ś z pomocy w formie dodatków mieszkaniowych korzysta 6,1% mieszka ńców (w 2005 r. - 9,6% - spadek o 3,5%). Świadczeniami rodzinnymi obj ęto 46,4% mieszka ńców (w 2005 r. - 55,3% - spadek o 8,9%). Spadaj ąca ilo ść osób korzystaj ących ze świadcze ń pomocy społecznej jest wynikiem polepszaj ącej si ę sytuacji na rynku pracy oraz wzrostem dochodów ludno ści. Jednak zauwa żalne jest zjawisko, i ż mimo zmniejszaj ącej si ę liczby osób korzystaj ących z pomocy społecznej wydatki na pomoc społeczn ą oraz ilo ść przyznanych świadcze ń nie ulega zmianie a niekiedy ma nawet tendencje rosn ącą. Przyczyn ą tego zjawiska jest system prawny,

28 który sukcesywnie zwi ększa wysoko ść obligatoryjnych świadcze ń socjalnych. Wydatki jakie ponoszone s ą na świadczenia pomocy społecznej zostan ą przedstawione w dalszej cz ęś ci rozdziału. Rosn ąca liczba osób korzystaj ących z pomocy w latach 2003 – 2007 ze środków własnych gminy ma jednocze śnie odzwierciedlenie w wydatkach. Jednak ju ż w 2006 r. tendencja ta si ę zmieniła i udział środków własnych spada, a jednocze śnie ro śnie wysoko ść wydatkowanych świadcze ń z zada ń zleconych. W 2003 r. udział środków własnych wynosił 18,3%, w 2004 r. wzrósł do 46,1%, w 2005 r. wynosił 69,0%, w 2006 r. – 38,0%, za ś w 2007 r. wyniósł 20,5%. Jest to wynikiem zmieniaj ących si ę przepisów prawa dotycz ącego finansowania zada ń z pomocy społecznej, na przykład wprowadzenie wieloletniego programu „Pomoc pa ństwa w zakresie do żywiania” na lata 2006-2009, na którego realizacj ę w znacznej cz ęś ci środki finansowe pochodz ą z bud żetu pa ństwa (sytuacj ę odzwierciedla rysunek 14).

Tabela 10. Zestawienie kosztów do żywiania oraz źródło finansowania zakupionych posiłków dla dzieci i młodzie ży oraz osób ubogich (w tys. zł). Średni Źródło finansowania koszt Liczba osób Ilo ść w tym w tym jednego korzystaj ących wydanych Ogółem dotacja % środki % Rok posiłku z do żywiania posiłków koszt Wojewody własne (w tys.) w zł

2003 334 34,3 1,21 41,6 24,4 58,7 17,2 41,3 2004 369 52,8 1,33 70,5 27,9 39,5 42,7 60,5 2005 446 64,4 1,39 90,0 45,0 50,0 45,0 50,0 2006 479 80,4 1,50 125,0 75,0 60,0 50,0 40,0 2007 483 81,9 1,95 159,4 109,7 68,8 49,7 31,2

Opracowanie własne GOPS.

Najbardziej piln ą potrzeb ą jest z pewno ści ą zapewnienie posiłku tym dzieciom, które nie maj ą go w domu lub zjadaj ą posiłek niepełnowarto ściowy.

Do żywianie dzieci w szkołach na terenie gminy na ogół nie nastr ęcza trudno ści. Na 13 punktów żywieniowych, w czterech posiłki przygotowywane s ą w stołówkach, do dziewi ęciu punktów gor ące posiłki dowo żone s ą z zewn ątrz. Aby rozwi ąza ć problem niedo żywienia dzieci skoordynowano działania równie ż i tych szkół, które podlegaj ą innym samorz ądom tj. gminie Myszyniec i Szczytno. S ą to szkoły w Starym Myszy ńcu, Pełtach, Lipowcu i Warmiaku.

Wsparciem dla samorz ądów w zakresie do żywiania s ą środki rz ądowe. W 2003 r. dotacja Wojewody wyniosła 58,7% ogólnych wydatków, w 2004 r. – 39,5%, za ś w 2005 r. 50,0%, w 2006 r. – 60,%, za ś w 2007 r. – 68,8%. Odpowiednio udział środków własnych gminy wynosi w 2003 r. – 29 41,3%, w 2004 r. – 60,5% i w 2005 r. – 50,0%, w 2006 r. – 40,0%, za ś w 2007 r. 31,2%. Liczba korzystaj ących z do żywiania w okresie ostatnich trzech lat systematycznie zwi ększała si ę. W 2003 r. z bezpłatnego do żywiania korzystało 334 osób, w 2004 r. – 369, w 2005 r. – 446, w 2006 r. – 479 i w 2007 r. – 483.

Tendencja wzrostowa liczby osób korzystaj ących z do żywiania jest wynikiem wzrostu zainteresowania t ą form ą pomocy, wprowadzeniem od 2006 roku programu „Pomoc pa ństwa w zakresie do żywiania”, co wi ąż e si ę z przeznaczeniem wi ększych środków finansowych na do żywianie, jak równie ż wzrost kryterium dochodowego warunkuj ącego otrzymanie pomocy z programu. Znaczny wzrost ilo ści wydanych posiłków pomi ędzy 2003 a 2007 rokiem zwi ązany jest z dłu ższym okresem przyznania pomocy i zwi ększon ą liczb ą osób obj ętych do żywianiem.

Rysunek 14. Udział dotacji i środków własnych w kosztach dożywiania.

70 60 50 40 30 20 10 0 2003 2004 2005 2006 2007

dotacja środki własne

Opracowanie własne.

29 grudnia 2005 r. została uchwalona przez Sejm ustawa o ustanowieniu Programu „Pomoc pa ństwa w zakresie do żywiania” (Dz. U. z 2005 r. Nr 267 poz. 2259). Celem programu jest mi ędzy innymi:

• długofalowe działanie w zakresie poprawy stanu zdrowia dzieci i młodzie ży,

• poprawa poziomu życia osób i rodzin,

• rozwój w gminach bazy żywieniowej,

• wsparcie gmin w wypełnianiu zada ń własnych o charakterze obowi ązkowym w zakresie do żywiania.

30 Program jest programem wieloletnim i b ędzie realizowany w latach 2006 – 2009.

Ustawa o świadczeniach rodzinnych funkcjonuje od maja 2004 r. Ustawodawca przewidział stopniowe przechodzenie świadczeniobiorców od innych płatników do gmin. Zakres świadczonej pomocy w formie świadcze ń rodzinnych jest du ży. Obejmuje nie tylko zasiłki rodzinne, ale równie ż szeroki wachlarz dodatków do zasiłku rodzinnego, zasiłki piel ęgnacyjne, świadczenia piel ęgnacyjne oraz jednorazow ą zapomog ę z tytułu urodzenia si ę dziecka.

Tabela 11. Zakres świadczonej pomocy w formie świadcze ń rodzinnych - liczba świadcze ń i wydatki (w tys. zł).

Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007

Liczba Wydatki Liczba Wydatki Liczba Wydatki Liczba Wydatki świadcze ń (tys. zł) świadcze ń (tys. zł) świadcze ń (tys. zł) świadcze ń (tys. zł) Zasiłek rodzinny 5 378 256,9 11 905 564,5 17 973 933,6 17 448 1 069,9 Dodatki do zasiłku 2 862 417,5 6 775 698,0 9 895 789,9 9 644 872,1 rodzinnego Jednorazowa 0 0 0 0 74 74,0 74 74,0 zapomoga z tyt. urodzenia si ę dziecka Zasiłek 403 58,0 913 131,5 1 532 225,3 1 755 268,5 piel ęgnacyjny Świadczenie 214 89,3 315 131,0 308 128,7 270 112,6 piel ęgnacyjne Ogółem 8 857 820,7 19 908 1 525,0 29 782 2 151,5 29 191 2 397,1 Opracowanie własne.

Rysunek 15. Wydatki na świadczenia rodzinne ogółem

3000

2500

2000

1500

1000

500

0 2004 2005 2006 2007

Opracowanie własne

31 Liczba przyznanych świadcze ń oraz kwoty przeznaczone na świadczenia rodzinne jest du ża. Wynika to przede wszystkim z wy ższego kryterium dochodowego uprawniaj ącego do otrzymywania świadcze ń w porównaniu do kryterium dochodowego w pomocy społecznej. Jak wspomniano wy żej gmina stopniowo zwi ększała liczb ę korzystaj ących ze świadcze ń rodzinnych „przejmuj ąc” uprawnienia od innych instytucji. Dlatego te ż zauwa żany jest wzrost wydatków na świadczenia w latach 2004 – 2006, w którym to roku gmina stała si ę jedynym organem wypłacaj ącym. Obecnie zauwa żany jest spadek liczby osób korzystaj ących z zasiłków. Jest to wynikiem poprawiaj ącej si ę sytuacji finansowej rodzin oraz rezygnacji z korzystania w Polsce ze świadcze ń rodzinnych na rzecz świadcze ń w krajach Unii Europejskiej w ramach koordynacji systemów ubezpieczenia społecznego, jaka ma miejsce w przypadku, gdy jeden z rodziców pracuje poza granicami kraju. Ponadto na terenie gminy realizowana jest pomoc materialna dla uczniów w ramach programów: • “Dofinansowanie Narodowego Programu Stypendialnego”- pomoc materialna dla uczniów o charakterze socjalnym jest udzielana w dwóch formach: a) stypendia szkolne Uprawnionymi do otrzymywania stypendium szklonego są uczniowie szkół, którzy znajduj ą si ę w trudnej sytuacji materialnej wynikaj ącej z niskich dochodów na osob ę w rodzinie. W szczególno ści, gdy w rodzinie tej wyst ępuje: bezrobocie, niepełnosprawno ść , ci ęż ka lub długotrwała choroba, wielodzietno ść , brak umiej ętno ści wypełniania funkcji opieku ńczo – wychowawczych, alkoholizm lub narkomania, a tak że, gdy rodzina jest niepełna. b) zasiłki szkolne Uprawnionymi do otrzymania zasiłku szkolnego s ą osoby znajduj ące si ę przej ściowo w trudnej sytuacji materialnej z powodu zdarzenia losowego. Środki na realizacj ę tego programu pochodz ą z rezerwy celowej bud żetu pa ństwa. • Dofinansowanie zakupu podr ęczników dla dzieci rozpoczynaj ących roczne przygotowanie przedszkolne lub nauk ę w klasach I – III szkoły podstawowej- w ramach programu “Wyprawka szkolna”. Celem programu jest wyrównywanie szans edukacyjnych i wspieranie rozwoju edukacyjnego uczniów poprzez dofinansowanie zakupu podr ęczników dzieciom pochodz ącym z rodzin znajduj ących si ę w trudnej sytuacji materialnej. Programu ten finansuje zakup podr ęczników szkolnych dla dzieci rozpoczynaj ących roczne przygotowanie przedszkolne lub nauk ę w klasach I – III.

Opisana forma pomocy realizowana jest z dotacji celowej bud żetu pa ństwa. Zakres pomocy przedstawia poni ższa tabela.

32 Tabela 12. Formy pomocy materialnej dla uczniów

l.p. Forma pomocy Liczba uczniów Przeci ętna kwota Ogółem kwota obj ęta pomoc ą przyznanej pomocy przyznanej (na jednego ucznia) pomocy (w tys. zł) Rok szkolny 2004/2005 1. Wyprawka 55 80,00 4,4 szkolna 2. Stypendium 673 84,00 56,5 Zasiłki szkolne 26 279,28 7,3 Rok szkolny 2005/2006 3. Wyprawka 63 82,00 5,1 szkolna 4. Stypendium 502 301,00 151,4 5. Zasiłki szkolne 1 280,00 0,28 Rok szkolny 2006/2007 6. Wyprawka szkolna 43 92,00 3,9 7. Stypendium 534 619,00 331,0 8. Zasiłki szkolne 8 318,94 2,6

Rok szkolny 2007/2008 9. Wyprawka szkolna 154 129,00 19,9 (podr ęczniki) 10. Wyprawka szkolna 396 50,00 19,8 (jednolity strój) 11. Stypendium 636 512,00 325,6 12. Zasiłki szkolne 1 320,00 0,32 Opracowanie ZOEASiP.

W ramach przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu oraz pobudzeniu aktywno ści społecznej podejmowane s ą ró żne działania profilaktyczne polegaj ące na organizacji czasu wolnego mieszka ńców gminy. Głównym realizatorem tych działa ń s ą instytucje odpowiadaj ące za kultur ę, sport i rekreacj ę oraz parafie. W 2006 r. w parafiach z terenu gminy odbył si ę cykl spotka ń z przedstawicielami Komendy Powiatowej Policji w Szczytnie dotycz ący zasad bezpiecze ństwa i problemów dotycz ących uzale żnie ń. Parafia Rozogi wspiera organizacyjnie wi ększe imprezy kulturalne w gminie, współuczestniczy w ró żnych formach pomocy na rzecz osób potrzebuj ących. Działalno ść kulturalna w gminie opiera si ę na pracy Gminnego O środka Kultury oraz Gminnej Biblioteki Publicznej i jej trzech filiach w miejscowo ści: D ąbrowy, Faryny i Klon. Przy Gminnym O środku Kultury oraz Parafii Rzymsko-Katolickiej w D ąbrowach funkcjonuj ą świetlice środowiskowe. Świetlice w zale żno ści od potrzeb zapewniaj ą dzieciom i młodzie ży: • udział w zaj ęciach specjalistycznych, • opiek ę po zaj ęciach szkolnych, 33 • pomoc w rozwi ązywaniu trudnych sytuacji życiowych, a tak że organizuj ą zaj ęcia otwarte dla dzieci i młodzie ży oraz imprezy środowiskowe. Świetlice funkcjonuj ą w ramach Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych. W miejscowo ściach: Borki Rozowskie, Faryny, Kowalik, Ksi ęż y Lasek, Kwiatuszki Wielkie, Łuka, Spaliny Wielkie, Wilamowo i Wyst ęp znajduj ą si ę budynki/pomieszczenia spełniaj ące rol ę świetlic wiejskich. Jednak nie s ą one w pełni wykorzystane.

Tabela 13. Zaj ęcia prowadzone przez Gminny O środek Kultury w Rozogach Liczba godz. w Liczba Uwagi ( wskaza ć m.in. miejsce, Tematyka zaj ęć m-cu uczestników uczestników, okres trwania itp.) Zaj ęcia w klubie seniora 32 godz. 25 osób Gminny O środek Kultury w Rozogach; okres trwania - ci ągły Zespół „Babskie Olekanie” 14 godz. 11 osób GOK w Rozogach; okres trwania - ci ągły Zaj ęcia „Zr ęczne r ęce” 16 godz. 25 osób GOK w Rozogach; okres trwania - ci ągły Dzieci ęcy zespół ludowy 16 godz. 21 osób Szkoła Podstawowa w „D ąbrozianie” Dąbrowach; okres trwania - ci ągły Dzieci ęcy zespół ludowy 16 godz. 11 osób GOK w Rozogach; okres „Młode Kurpie” trwania - ci ągły Opracowanie własne – dane GOK w Rozogach

Od 2003 r. przy GOK w Rozogach działa „Klub Seniora”, który realizuje potrzeby emerytów i rencistów pragn ących aktywnie działa ć w „jesieni życia”. Skupia on jednak osoby w wieku starszym z Rozóg i okolicznych wsi. Celowym byłby rozwój sieci „Klubów Seniora” w innych miejscowo ściach gminy. Kultura fizyczna odgrywa bardzo istotn ą rol ę w naszej gminie, pozwala na zaspokojenie potrzeb indywidualnych jak i zbiorowych społecze ństwa. Szczególne znaczenie odgrywa pełnowymiarowa sala sportowa z zapleczem socjalnym przystosowana dla potrzeb osób niepełnosprawnych przy kompleksie szkół w miejscowości Rozogi, nowowybudowane w 2007 r., oddane do u żytku w 2008 r., wielofunkcyjne boisko sportowe przy Szkole Podstawowej w Klonie ogólnodost ępne dla dzieci i młodzie ży, boiska szkolne przy wszystkich szkołach podstawowych, a tak że w wielu miejscowo ściach gminy – tereny rekreacyjne wraz z urz ądzonymi wiejskimi boiskami. Zauwa ża si ę jednak niski standard tych obiektów, a tak że zapotrzebowanie na rozwój miejsc rekreacyjno-sportowych wraz z placami zabaw.

34 Maj ąc na uwadze popularyzacj ę sportu w śród dzieci i młodzie ży oraz dorosłych gmina podj ęła działania zwi ązane z budow ą wielofunkcyjnego boiska sportowego przy Szkole Podstawowej w D ąbrowach oraz przyszkolnych sal gimnastycznych z zapleczem socjalnym o ograniczonej funkcji sportowej miejscowo ści D ąbrowy i Klon. W 2011 r. planowana jest budowa boiska w miejscowo ści Rozogi z programu „Moje Boisko Orlik 2012”

W pa ździerniku 2006 r. oddano do u żytku w miejscowo ści Rozogi Amfiteatr oraz park spacerowo- wypoczynkowy , tereny rekreacyjne wokół GOK, za ś w 2008 r. zmodernizowano tereny rekreacyjne wokół stawu w miejscowo ści Faryny , zapewniaj ąc im funkcj ę rekreacyjno- wypoczynkow ą. W 2006-2007 r. mieszka ńcy wsi Wilamowo aktywnie wł ączyli si ę w zagospodarowanie terenów rekreacyjno-wypoczynkowych wokół 2 stawów (wykonano m.in. boisko do piłki pla żowej, plac zabaw, przygotowano miejsce na ognisko, 2 altany i ławki) zapewniaj ąc mieszka ńcom warunki do wypoczynku, rekreacji, sportu, zagospodarowania czasu wolnego.

2.3.4. Współpraca z innymi podmiotami (w tym zlecanie zada ń z zakresu pomocy społecznej)

Aktywna działalno ść podmiotów prowadz ących działalno ść po żytku publicznego jest wa żnym elementem spajaj ącym i aktywizuj ącym społeczno ść lokaln ą. Dla bie żą cej pracy podmiotów prowadz ących t ą działalno ść istotne znaczenie ma zarówno wymiana do świadcze ń, jak równie ż współpraca z samorz ądem gminnym. Organizacje pozarz ądowe w istotny sposób wpływaj ą na jako ść życia społeczno ści lokalnej.

Gmina Rozogi współpracuje z innymi podmiotami, takimi jak organizacje pozarz ądowe i jednostki organizacyjne samorz ądu terytorialnego. Współpraca ta odbywa si ę na podstawie zawartych porozumie ń/umów. Corocznie przyjmowany jest Program współpracy samorz ądu gminy Rozogi z organizacjami pozarz ądowymi oraz innymi instytucjami po żytku publicznego i wolontariatem. Inicjatywy podj ęte na rzecz społeczno ści gminy przez organizacje i grupy nieformalne zawiera zał ącznik 6.

Głównym celem programu jest kształtowanie demokratycznego ładu społecznego w środowisku lokalnym, poprzez budowanie partnerstwa mi ędzy administracj ą publiczn ą i organizacjami pozarz ądowymi. Słu żyć temu mo że wspieranie organizacji pozarz ądowych w realizacji wa żnych celów społecznych. Celami programu s ą równie ż:

- umocnienie lokalnych działa ń, stworzenie warunków dla powstania inicjatyw i struktur funkcjonuj ących na rzecz społeczno ści lokalnych,

35 - umacnianie w świadomo ści społecznej poczucia odpowiedzialno ści za siebie, swoje otoczenie, wspólnot ę lokaln ą oraz jej tradycje, - zwi ększenie wpływu sektora obywatelskiego na kreowanie polityki społecznej w gminie Rozogi, - zwi ększenie udziału mieszka ńców w rozwi ązywaniu lokalnych problemów, - poprawa jako ści życia poprzez pełniejsze zaspokajanie potrzeb społecznych,

- otwarcie na innowacyjno ść , poprzez umo żliwienie organizacjom pozarz ądowym indywidualnego wyst ąpienia z ofert ą realizacji projektów konkretnych zada ń publicznych, które obecnie prowadzone s ą przez samorz ąd.

Tabela 14. Działania z zakresu pomocy społecznej zlecone przez gmin ę Rodzaj działa ń Organizacja Rodzaj Wielko ść przekazanych środków z współpracuj ąca współpracy bud żetu gminy (w tys. zł) 2005 2006 2007 Usługi opieku ńcze PCK konkurs 18,2 20,4 23,8 Prace społecznie u żyteczne PUP, ZGK umowa - - 17,7 Profilaktyka uzale żnie ń od GKRPA program 40,7 52,8 48,4 alkoholu Opracowanie własne

Na terenie gminy zamieszkuj ą osoby, które posiadaj ą ró żnego rodzaju zdolno ści artystyczne i twórcze oraz ciekawe zainteresowania. Osoby te stanowi ą potencjał gminy, który mo żna wykorzysta ć w działaniach na rzecz społeczno ści lokalnej. Mogliby przekazywa ć swoje umiej ętno ści, zara żać pasj ą i rozwija ć zainteresowania innych mieszka ńców gminy. Podczas warsztatów opracowywania aktualizacji strategii pozyskano informacje na temat tych osób. Według rozeznania środowiska przez lokalnych liderów społecznych wskazano 51 osób, które odznaczaj ą si ę ciekawymi zdolno ściami i hobby. R ękodziełem takim jak: kwiaty z bibuły, robienie palm, wie ńców, wyrobów z wikliny i z innych tworzyw naturalnych zajmuje si ę 20 osób, 2 lokalnych rze źbiarzy (w drewnie oraz kowalstwo artystyczne), 2 lokalnych poetów oraz 3 osoby interesuj ące si ę teatrem, 10 osób interesuje si ę śpiewem (równie ż ludowym), ta ńcem regionalnym – 4 osoby, muzyk ą oraz gr ą na instrumencie – 4 osoby, haftem i wyszywaniem-6, krawiectwem, a w szczególności szyciem strojów ludowych 4 osoby, wyj ątkowymi zdolno ściami kulinarnymi odznaczaj ą si ę 4 osoby. Takich osób mo że by ć zdecydowanie wi ęcej, jednak nie ujawniaj ą si ę publicznie ze swoimi zdolno ściami i zainteresowaniami.

Celowym byłoby wykorzystanie potencjału drzemi ącego w tych ludziach na rzecz społeczno ści lokalnej oraz w celach zwi ększania integracji społecznej.

36 2.4. Źródła podstawowych problemów społecznych i ich identyfikacja

2.4.1. Analiza obszarów polityki społecznej

a) Kwestia mieszkaniowa

Potrzeby mieszkaniowe mieszka ńców gminy zaspokajane s ą w 89,4% poprzez budownictwo indywidualne, 5,4% mieszka ń stanowi własno ść gminy, 2,1% - Skarbu Pa ństwa, 3% zakładów pracy, 0,1% pozostałych podmiotów.

Tabela 15. Mieszkaniowy zasób komunalny gminy. Rok Liczba budynków Liczba lokali mieszkalnych mieszkalnych 2003 38 72 2004 37 71 2005 39 69 2006 38 67 2007 36 64 Opracowanie własne.

Tabela 16. Mieszkaniowy zasób komunalny gminy z uwzgl ędnieniem stanu technicznego. Rok Razem liczba Stan techniczny lokali lokali dobry średni zły 2003 72 33 22 17

2004 71 30 25 16

2005 69 15 36 18

2006 67 16 35 16

2007 64 18 32 14

Opracowanie własne.

W budynkach stanowi ących własno ść komunaln ą gminy średnio znajduj ą si ę 2 lokale mieszkalne. Bior ąc pod uwag ę stan techniczny tych lokali 28,1% okre śla si ę jako dobry, 50,0% mieszka ń jest w stanie średnim, a 21,9% wymaga remontu.

Na terenie gminy Rozogi nie stwierdza si ę zjawiska bezdomno ści. Problemy społeczne zwi ązane z brakiem zamieszkiwania wyst ępuj ą w w ąskim zakresie. W 2003 r. wpłyn ęło 12

37 wniosków o przydział lokalu mieszkalnego na popraw ę warunków mieszkaniowych – 1 wniosek załatwiono pozytywnie, w 2004 r. wpłyn ęło 8 wniosków, z czego 3 wnioski załatwiono pozytywnie, w 2005 r. wpłyn ęło 8 wniosków – 2 załatwiono pozytywnie, w 2006 r. z 15 zło żonych wniosków pozytywnie załatwiono 5, za ś w 2007 r. z 8 wniosków pozytywne rozstrzygni ęcie znalazły 3. Na terenie gminy z dodatków mieszkaniowych korzysta 9,6% mieszka ńców. Wydatki na t ę form ę pomocy w roku 2003 wyniosły 91 137,35 zł, z czego wypłacono 980 świadcze ń, w 2004 r. gmina na ten cel przeznaczyła kwot ę 85 285,67 zł wydatkowan ą na 974 dodatki mieszkaniowe, w 2005 r. wypłacono 842 dodatki na ogóln ą kwot ę 69 580,28 zł, w 2006 r. na 753 świadczenia przeznaczono kwot ę 69 780,00 zł, za ś w 2007 r. wydano 61 754,04 zł na 658 dodatków. Struktur ę wykorzystania bud żetu z przeznaczeniem na dodatki mieszkaniowe obrazuje tabela 17.

Tabela 17. Wykorzystanie bud żetu z przeznaczeniem na dodatki mieszkaniowe Lata Liczba świadcze ń Kwota (w tys. zł)

2003 980 91,1

2004 974 85,3

2005 842 69,6

2006 753 69,8

2007 658 61,8

Opracowanie własne.

Świadczeniobiorcami s ą od lat te same rodziny, których dochody s ą niewystarczaj ące na utrzymanie mieszkania. Według danych zawartych w tabeli wida ć, że z tej formy pomocy finansowej rodzinom korzysta coraz mniej osób. Jest to wynikiem poprawy sytuacji dochodowej rodzin oraz zmniejszonego zainteresowania korzystaniem z tego typu wsparcia.

b) System opieki zdrowotnej

W dziedzinie ochrony zdrowia funkcjonuj ą trzy Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej: • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „MEDYK”, • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Przychodnia Rodzinna”, • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Rozogach (gabinet stomatologiczny). Zakłady te obsługuj ą nie tylko mieszka ńców samych Rozóg, ale tak że ludno ść okolicznych miejscowo ści le żą cych na terenie gminy ( razem 5036 pacjentów, 1209 środowisk ). Wyj ątek

38 stanowi cz ęść mieszka ńców sołectwa Łuka i Ksi ęż y Lasek korzystaj ących z usług medycznych świadczonych przez Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Lipowcu (gmina Szczytno). Oprócz codziennych świadcze ń medycznych do zada ń Zakładów Opieki Zdrowotnej nale ży mi ędzy innymi profilaktyka i edukacja zdrowotna . Opiek ą piel ęgniarsk ą obj ętych jest 1090 uczniów. W miejscowych placówkach słu żby zdrowia dwa razy w tygodniu swoje usługi świadczy specjalista ginekolog-poło żnik. Inn ą specjalistyczn ą opiek ę zdrowotn ą świadcz ą lekarze z placówek odległych od siedziby gminy od 30 do 80 km, a nawet do 180 km. Bardzo wa żnym problemem jest ochrona zdrowia rolników i domowników pracuj ących w gospodarstwach rolnych, jako, że gmina Rozogi jest gmin ą typowo rolnicz ą. Zdarzeniami najcz ęś ciej powoduj ącymi wypadki s ą: • upadek osób, • uderzenie, przygniecenie, pogryzienie przez zwierzęta, • zetkni ęcie si ę z ostrymi narz ędziami rolniczymi lub innymi ostrymi przedmiotami, • upadek przedmiotów, • inne zdarzenia. W 2007 r. na terenie naszej gminy zdarzyło si ę 10 wypadków podczas wykonywania czynno ści zwi ązanych z prowadzeniem działalno ści rolniczej (w 2005 r. zanotowano 15 wypadków, za ś w 2006 r. - 7). Według Placówki Terenowej w Myszy ńcu – Oddział Regionalny KRUS w Ostroł ęce w ostatnich latach nie zauwa ża si ę tendencji wzrostowej wypadków przy pracy rolniczej. W tej sytuacji wa żną i celow ą sprawą staje si ę zwrócenie rolnikom uwagi na zagro żenia w gospodarstwach rolnych i podkre ślenie wagi problemów zwi ązanych z ochron ą ich życia i zdrowia.

c) Edukacja i opieka nad dzieckiem

Poziom wykształcenia mieszka ńców gminy nie jest wysoki, co obrazuje poniższy rysunek. Rysunek 16. Poziom wykształcenia mieszka ńców gminy Rozogi

46,46%

podstawowe zasadnicze zawodowe średnie zawodowe 21,54% niepełne podstawowe 15,37% wy ższe 10,25% średnie ogólne

3,29% policealne 2,13% 0,96%

Opracowanie własne na podstawie: Podstawowe informacje ze spisów powszechnych. Gmina wiejska Rozogi. Olsztyn, Urz ąd Statystyczny w Olsztynie 2003 s. 94. 39 Ostatnio zauwa żono, że młodzie ż coraz cz ęś ciej podejmuje nauk ę w szkołach średnich i kontynuuje nauk ę na studiach wy ższych. Wynika to z tego, że ludzie młodzi maj ą świadomo ść , że aby zaistnie ć na rynku pracy i nie zasila ć szeregu osób bezrobotnych, musz ą inwestowa ć w siebie, swoje wykształcenie i swoj ą przyszło ść . Gmina dysponuje stosunkowo dobrze rozwini ętą sieci ą placówek o światowo- wychowawczych. Poni ższe tabele obrazuj ą struktur ę szkół podstawowych, gimnazjum i ponadgimnazjalnych w gminie.

Tabela 18. Sie ć placówek o światowych w gminie (stan na rok szkolny 2007/2008). Placówki Liczba

Przedszkola 2

Szkoły Podstawowe 4

Gimnazjum (Oddziały Gimnazjum znajduj ą si ę w D ąbrowach, 1 Klonie i Rozogach)

Szkoły ponadgimnazjalne, w tym:

- Liceum Ogólnokształc ące w Rozogach 1

- Zasadnicza Szkoła Zawodowa 1

- Uzupełniaj ące Liceum Ogólnokształc ące dla Absolwentów 1 Szkół Zawodowych

- Liceum Profilowane 1

Opracowanie własne.

Tabela 19. Struktura szkół w gminie Rozogi. Nazwa szkoły liczba Liczba etatów (stan na rok dzieci/uczniów szkolny 2007/2008) 2005 2007

Przedszkola 105 99 6,05

Szkoły Podstawowe: Szkoła Podstawowa w Rozogach 236 215 18

Szkoła Podstawowa w D ąbrowach 128 117 9,11

Szkoła Podstawowa w Klonie 143 118 10

Szkoła Podstawowa w Farynach 64 60 7,77

Gimnazjum 338 306 20,56 Zespół Szkół w Rozogach obejmuj ący: 16,1 40 • Liceum Ogólnokształc ące 159 173 • Zasadnicza Szkoła Zawodowa • Uzupełniaj ące Liceum Ogólnokształc ące dla Absolwentów Szkół Zawodowych • Liceum Profilowane 168 88

Opracowanie ZOEASiP.

W tabeli 19 zestawiono dane z 2005 i 2007 roku. Z ich analizy wynika, że liczba uczniów ulega zmniejszeniu. Spadek ten dotyczy ilo ści uczniów we wszystkich rodzajach szkół. Wynika on przede wszystkim ze spadku przyrostu naturalnego. Je śli chodzi o młodzie ż ucz ęszczaj ą do szkół ponadgimnazjalnych ich liczba kształtuje si ę w roku 2005 – 327 uczniów, w 2007 – 261, zauwa ża si ę jedynie wi ększe zainteresowanie uczniów ch ęci ą kontynuowania nauki w liceum ogólnokształc ącym. W szkołach funkcjonuj ą świetlice szkolne: • w Szkole Podstawowej w Klonie – 146,6 m 2, • w Gimnazjum w Rozogach o powierzchni – 56,2 m 2 • w Szkole Podstawowej w Rozogach i D ąbrowach rol ę świetlic spełniaj ą biblioteki szkolne. Świetlice te zapewniaj ą młodzie ży nie tylko opiek ę, ale stwarzaj ą równie ż warunki do przejawiania ró żnorodnej aktywno ści, w tym tak że aktywno ści artystycznej, politechnicznej, zabawowej, czyli zapewnienia ró żnorodnych potrzeb ucznia w sytuacjach pozalekcyjnych.

Tabela 20. Zagospodarowanie czasu wolnego dzieci i młodzie ży

Liczba ucz ęszczaj ących Nazwa działania Opis Organizator dzieci

SP Faryny, Koło przyrodnicze SP D ąbrowy, 69 (ekologiczne) SP Rozogi, Gimnazjum SP Faryny, SP Klon, Koło polonistyczne 94 SP D ąbrowy, Koła zainteresowa ń SP Rozogi SP Faryny, SP Klon, Koło matematyczne 63 SP D ąbrowy, SP Rozogi

Koło artystyczne SP Faryny, 30 SP Rozogi Koło plastyczne SP Klon 10

41 Koło historyczne SP Rozogi 20 SP Klon, Koło sportowe SP D ąbrowy, 132 SP Rozogi Koło regionalne SP D ąbrowy 15

SP Faryny, Zaj ęcia dydaktyczno- SP Klon, 85 wyrównawcze SP D ąbrowy, Gimnazjum

Zaj ęcia przyrodnicze – SP Faryny, SP 66 ekozespół Klon Zaj ęcia pozalekcyjne Zaj ęcia sportowe SP Faryny, 57 ZS Rozogi Zaj ęcia korekcyjno- SP D ąbrowy 4 kompensacyjne Zaj ęcia plastyczne Gimnazjum 10 Piłka r ęczna Gimnazjum 41 Indiaka Gimnazjum 13

Taniec towarzyski Gimnazjum 25

Zaj ęcia przygotowuj ące do Gimnazjum 10 Inne zaj ęcia konkursów recytatorskich rozwijaj ące Tworzenie tekstów do Gimnazjum 11 zainteresowania projektu etwinning Inwestowanie - gra „Z Gimnazjum 23 klasy do kasy”

„Trzymaj form ę” Gimnazjum 10 Zaj ęcia w ramach „Ratowniczek” SP D ąbrowy 9 realizacji programów „Super wiewiórka” SP D ąbrowy 11

Zespół regionalny Śpiew i taniec regionalny SP Klon 22 „Bur śtynki”

RAZEM: 830

Opracowanie własne – dane szkół.

d) System opieki nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi

Osoby starsze, samotne i niepełnosprawne potrzebują wi ęcej wsparcia ze strony społecze ństwa, aby osi ągn ąć takie same lub zbli żone warunki życia jak inni. To wsparcie powinno by ć traktowane nie tylko jako przywilej, ale jako przysługuj ące prawo. Prognozy przewiduj ą, że w 2010 r. b ędzie w Polsce około 5 mln osób powy żej 65 roku życia, stanowi ących niemal 13% całej populacji. W gminie Rozogi udział ludzi starszych wzgl ędem ogółu ludno ści kształtuje si ę powy żej 11%.

42 Rysunek 17. Liczba osób w wieku poprodukcyjnym w gminie Rozogi

710

708 708

706 706

704

702 702

700 700

698

696 2003 2004 2005 2006

Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Powy ższe zagadnienie rodzi potrzeb ę rozbudowy usług socjalnych i zwi ększenie zasobu usług opieku ńczych w środowisku jak równie ż korzystania w wi ększym stopniu z usług instytucjonalnych. Obecnie na terenie gminy proces starzenia si ę społecze ństwa nie stanowi problemu. Zwykle osoby starsze zamieszkuj ą w otoczeniu najbli ższej rodziny (rodziny wielopokoleniowe), gdzie maj ą zapewnion ą opiek ę i pomoc w codziennym funkcjonowaniu. Z usług opieku ńczych średnio w roku korzysta 7 osób oraz 2 osoby z usług instytucjonalnych całodobowych. Jednak z rozeznania środowiska wynika, że za kilka lat potrzeby w tym zakresie mog ą zwi ększy ć si ę kilkakrotnie zarówno w zakresie usług opieku ńczych jak i specjalistycznych.

Od 2007 roku zauwa żono wzrost zainteresowania mo żliwo ści ą skorzystania ze specjalistycznych usług opieku ńczych dziennych w ramach środowiskowego domu samopomocy (ŚDS). Obecnie z usług pobliskiego ŚDS w Szczytnie Oddział w Piasutnie korzysta ponad 20 osób z terenu naszej gminy. Uczestnictwo w ŚDS cz ęś ciowo odci ąż a rodziny osoby starszej i wpływa pozytywnie na funkcjonowanie tych osób w środowisku.

Na terenie gminy niepełnosprawno ść stanowi dosy ć istotny problem. Szacuje si ę, że ilo ść osób legitymuj ących si ę orzeczeniem o niepełnosprawno ści lub orzeczeniem o stopniu niepełnosprawno ści wynosi 183 osoby (świadczeniobiorcy GOPS). Liczba ta jest w rzeczywisto ści wi ększa, poniewa ż osoby posiadaj ące orzeczenie o niepełnosprawno ści, które nie posiadaj ą uprawnień do otrzymywania świadcze ń z pomocy społecznej nie s ą ewidencjonowani w o środku pomocy społecznej. Gmina nie posiada równie ż informacji na temat ilo ści wydanych orzecze ń o niepełnosprawno ści przez ZUS i KRUS, na podstawie których osoby je posiadaj ące otrzymuj ą

43 wył ącznie świadczenia z systemu ubezpiecze ń społecznych.

Na terenie gminy niepełnosprawnych dzieci w wieku szkolnym jest 55 . Ucz ęszczaj ą one do szkół podstawowych i gimnazjum na terenie gminy, w tym 12 niepełnosprawnych dzieci ucz ęszcza do szkół specjalnych .

e) Rynek pracy i zatrudnienie

Z uwagi na typowo rolniczy charakter gminy, znaczny procent jej mieszka ńców zwi ązany jest z dwiema dziedzinami gospodarki: rolnictwem i le śnictwem. Na typowo wiejskich terenach podstawowym źródłem utrzymania jest praca we własnych indywidualnych gospodarstwach rolnych. Według danych Głównego Urz ędu Statystycznego na terenie gminy Rozogi ludno ść zatrudniona w sektorach gospodarki narodowej, poza rolnictwem, wynosi ogółem 313 osób, w tym męż czy źni stanowi ą 105 zatrudnionych, za ś kobiety – 208. Natomiast według Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego w 2002 roku, ilo ść osób powy żej 15-go roku życia pracuj ących w gospodarstwach rolnych wynosi ogółem 1100 osób, z czego 652 osoby to m ęż czy źni, a 448 osób to kobiety. Jednak warto dodatkowo zwróci ć uwag ę na to, że cz ęść siły roboczej, jaka pracuje w gospodarstwach rolnych stanowi bezrobocie ukryte. Wynika to z tego, że wyst ępuje nieadekwatno ść areału gospodarstw rolnych w stosunku do liczby pracuj ących w nich ludzi.

Rysunek 18. Liczba pracuj ących wg sektorów

350

300

250

200 Liczba pracuj ących ogółem Sektor publiczny 150 Sektor prywatny

100

50

0 2003 2004 2005 2006

Opracowanie własne na podstawie danych GUS

44 Rysunek 19. Liczba osób pracuj ących wg bran ży

350

300 Usłuigi rynkowe i nierynkowe 250

200 Przemysł i budownictwo

150 Rolnictwo, łowiectwo i 100 le śnictwo, Rybołówstwo i rybactwo 50

0 2003 2004 2005 2006

Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rok 2006 zawiera dane tylko o pracuj ących w usługach.

Na podstawie danych GUS liczba zatrudnionych w gospodarce rynkowej nieznacznie wzrasta. Głównie zatrudnieni pracuj ą w sektorze publicznym oraz w bran ży usług rynkowych i nierynkowych. Drug ą co do wielko ści grup ę pracuj ących stanowi ą zatrudnieni w rolnictwie, najmniejsz ą stanowi ą pracuj ący w budownictwie i przemy śle. Zauwa ża si ę wzrost zatrudnienia w sektorze prywatnym oraz spadek zatrudnienia w sektorze publicznym. Bezrobocie w uj ęciu podmiotowym rozpatrywane jest od strony osób dotkni ętych tym problemem i oznacza stan bezczynno ści zawodowej osób zdolnych do pracy i zgłaszaj ących gotowo ść do jej podj ęcia, dla których podstaw ą egzystencji s ą dochody z pracy. To okre ślenie zawiera odniesienie do społecznych aspektów bezrobocia i wskazuje, że jest ono równie ż kwesti ą społeczn ą. Skutki ekonomiczne i społeczne bezrobocia (zwłaszcza długotrwałego) to: • pogorszenie sytuacji materialnej a ż do ubóstwa wł ącznie, • pogorszenie stanu zdrowia, • pogorszenie relacji mi ędzy członkami rodziny, • obni żenie umiej ętno ści funkcjonowania w zorganizowanych formach życia społeczno- gospodarczego (brak wiary we własne siły, obni żenie samooceny, zanik gotowo ści i ch ęci do pracy), • wzrost zachowa ń patologicznych (przest ępczo ść , agresja, alkoholizm). Poziom bezrobocia jest bardzo wa żnym problemem społecznym i gospodarczym gminy. W powiecie stopa bezrobocia na dzie ń 31.12.2007 r. wynosiła 23,5% (w województwie – 19,6%, w

45 kraju – 11,7%). Liczba bezrobotnych z terenu gminy Rozogi stanowi 8,6% ogółu bezrobotnych w powiecie. Nat ęż enie bezrobocia w gminie Rozogi na dzie ń 31.12.2007 r. wyniosło 13,15% (iloraz liczby bezrobotnych i osób w wieku produkcyjnym).

Tabela 21. Bezrobotni zarejestrowani. Zarejestrowani % w tym kobiety Rok Liczba ludno ści bezrobotni w stosunku do % ogólnej liczby ogółem liczby ogółem bezrobotnych mieszka ńców

2003 6015 666 11,0 309 46,4

2004 5991 685 11,4 330 48,2

2005 6032 645 10,7 313 48,5

2006 6028 596 9,9 302 50,7

2007 6027 471 7,8 260 55,2

Opracowanie własne na podstawie danych PUP w Szczytnie.

Poni żej na rysunku 20 przedstawiono za pomoc ą wykresu liniowego liczb ę osób bezrobotnych z terenu gminy Rozogi dodatkowo obrazuj ący tendencje tego zjawiska.

Rysunek 20. Tendencje bezrobocia 800 679 685 700 661 666 645 594 596 600 573 563 484 500 471

400

300

200

100

0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

bezrobotni ogółem kobiety męż czy źni Opracowanie własne na podstawie danych z PUP w Szczytnie.

Jak przedstawia powy ższy rysunek w ostatnich 3 latach zauwa żono spadek bezrobocia, a jego poziom kształtuje si ę najni żej w ci ągu ostatnich 10 lat. Ten widoczny spadek bezrobocia wywołany jest polepszeniem si ę sytuacji na rynku pracy w Polsce a przede wszystkim migracj ą zawodow ą do du żych miast i do zachodnich krajów Unii Europejskiej. Zjawisko to zostało opisane w podrozdziale 2.1 Strategii.

46 Najwy ższy poziom bezrobocia w gminie przypadł w latach 2001-2004 kształtuj ąc si ę na poziomie 661-685 osób.

Tabela 22. Bezrobotni w gminie z prawem do zasiłku. Bezrobotni z prawem do % w stosunku do ogółu Rok zasiłku w tym kobiety zarejestrowanych

2003 85 17 12,8

2004 108 30 15,8

2005 107 27 16,6

2006 90 27 15,1

2007 72 21 15,3

Opracowanie własne na podstawie danych PUP w Szczytnie.

W latach 2003 – 2007 w gminie Rozogi liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła odpowiednio 666 osób w 2003 r. co stanowi 11% ludności, 685 osób w 2004 r. – nieco powy żej 11%, w 2005 r. 10,7% zamieszkałej ludno ści tj. 645 osób, w 2006 r. – 596 osób co stanowi 9,9% ludno ści, za ś w 2007 r. liczba bezrobotnych spadła do 471 osób co stanowi 7,8% z ogółu ludno ści zamieszkuj ącej gmin ę. Wielko ści te nie okre ślaj ą stopy bezrobocia, maj ą jedynie charakter informacyjny. Spo śród zarejestrowanych bezrobotnych mniej ni ż połow ę stanowi ą kobiety (46,9% w 2003 r., 48,2% w 2004 r., 48,5% w 2005 r., 50,7% w 2006 r. i 55,2% w 2007 r.).

Rysunek 21. Zestawienie liczby osób bezrobotnych ogółem oraz bezrobotnych z prawem do zasiłku z uwzgl ędnieniem ilo ści kobiet.

700 600 500 400 300 200 100 0 2003 2004 2005 2006 2007

liczba bezrobotnych ogółem w tym kobiet liczba bezrobotnych z prawem do zasiłku w tym kobiet

Opracowanie własne.

47 Bior ąc pod uwag ę bezrobotnych z prawem do zasiłku, procentowy udział kobiet jest niski i wynosi:

• 2003 r. – 20%, • 2004 r. – 27,8%, • 2005 r. – 25,2%, • 2006 r. – 30,0%, • 2007 r. – 29,2%. Niepokoj ącym zjawiskiem jest stosunkowo niski procentowy udział bezrobotnych z prawem do zasiłku w porównaniu z ogóln ą liczb ą zarejestrowanych, cho ć zauwa ża si ę w okresie trzech lat tendencj ę wzrostow ą. W 2003 r. 12,8% spo śród zarejestrowanych bezrobotnych otrzymywało zasiłek, w 2004 r. ta liczba wzrosła do 15,8%, w 2005 r. 16,6 %, w 2006 r. – 15,1%, w 2007 r. – 15,3% bezrobotnych było z prawem do zasiłku. W 2007 r. (w nawiasie podano dla porównania dane z 2005 roku) 230 (258) bezrobotnych zostało obj ętych usługami rynku pracy jak: szkolenia – 36 (35) osób, indywidualne i grupowe poradnictwo zawodowe – 193 (157) osób, informacje zawodowe – 0 (65) osób, uczestnicy klubów pracy – 1 (1) osoba. W tym że roku 107 (83) osoby obj ęte były instrumentami rynku pracy jak: prace interwencyjne – 29 (33) osoby, sta że – 5 (20) osób, stypendium z tytułu nauki – 2 (4) osoby, przygotowanie zawodowe – 50 (21) osób, środki na podj ęcie działalno ści gospodarczej – 3 (3) osoby, doposa żenie stanowiska pracy – 4 (2) osoby oraz prace społecznie u żyteczne – 14.

Tabela 23. Liczba osób bezrobotnych z gminy Rozogi korzystaj ących z instrumentów i usług rynku pracy Usługi/instrumenty rynku pracy Rok Tendencja 2005 2007 Szkolenia 35 36 +1

Poradnictwo zawodowe indywidualne i 157 193 +36 grupowe

Informacje zawodowe 65 0 -65

Klub Pracy 1 1 0

Prace interwencyjne 33 29 -4

Sta że 20 5 -15

Stypendium z tytuły nauki 4 2 -2

Przygotowanie zawodowe 21 50 +39

Środki na podj ęcie działalno ści 3 3 0 gospodarczej

48 Doposa żenie stanowiska pracy 4 2 +2

Prace społecznie u żyteczne 0 14 +14

Razem: 343 335 -8 Opracowanie własne.

Tabela 24. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych korzystaj ących z pomocy społecznej. Rok Liczba zarejestrowanych Liczba rodzin bezrobotnych, % bezrobotnych którym przyznano świadczenia 2003 666 218 32,7

2004 685 170 24,8

2005 645 247 38,3

2006 596 252 42,3

2007 471 247 52,4

Opracowanie własne GOPS.

Rysunek 22. Udział osób bezrobotnych korzystaj ących z pomocy społecznej

700 600 500 400 300 200 100 0 2003 2004 2005 2006 2007

liczba osób bezrobotnych bezrobotni korzystaj ący z pomocy społecznej

Opracowanie własne.

Wielu bezrobotnych z terenu gminy Rozogi korzysta z pomocy społecznej. W 2003 r. świadczenia pieni ęż ne przyznane były dla 32,7% zarejestrowanych bezrobotnych, w 2004 r. obserwuje si ę dynamik ę spadkow ą – tylko co czwarty bezrobotny obj ęty był pomoc ą, w 2005 r. liczba bezrobotnych korzystaj ących z pomocy wzrosła do 38,3%, w 2006 r. wyniosła 42,3%, za ś w 2007 r. wzrosła do 52,4%.

49 f) Bezpiecze ństwo publiczne i patologie społeczne

Na terenie gminy nie stwierdza si ę wysokiego poziomu przest ępczo ści. Działania prewencyjne oraz zmierzaj ące do zapewnienia bezpiecze ństwa publicznego prowadzi Posterunek Policji w Rozogach. Nad bezpiecze ństwem przeciwpo żarowym czuwaj ą jednostki Ochotniczej Stra ży Po żarnej w miejscowo ściach Rozogi, Klon, D ąbrowy, Faryny i Wilamowo, które dodatkowo jako organizacje społeczne wł ączaj ą si ę w działania na rzecz społeczno ści lokalnych. Problemy wychowawcze z dzie ćmi wynikaj ą głównie z braku nale żytej opieki i nadzoru ze strony rodziców nad dzie ćmi. Przypadki te pojawiaj ą si ę przede wszystkim w rodzinach, w których stwierdza si ę problemy alkoholowe. Problemy wychowawcze przejawiaj ą si ę głównie w problemach w nauce, kontaktem z papierosami i alkoholem oraz wulgarnym sposobem wyra żania si ę oraz nieliczne konflikty z prawem w śród uczniów gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych. Według informacji uzyskanych ze szkół najcz ęś ciej wyst ępuj ące problemy z dzie ćmi to problemy w nauce (zidentyfikowano ten problem u 123 uczniów ze szkół na terenie gminy). W ramach przeprowadzonych ankiet w śród uczniów gimnazjum stwierdzono wyst ępowanie agresji i przemocy w śród młodzie ży. Najcz ęstszymi wyst ępuj ącymi przejawami przemocy stosowanej w śród uczniów wzgl ędem rówie śników s ą: przezywanie, wy śmiewanie, bicie i kopanie, obgadywanie, gro żenie i zastraszanie, izolowanie w klasie lub innych pomieszczeniach, okradanie. Najcz ęś ciej przemoc stosuj ą uczniowie klas pierwszych gimnazjum. Szkoły na bieżą co staraj ą si ę rozwi ązywa ć problemy pojawiaj ącej si ę przemocy w szkołach oraz stosuj ą ró żnego rodzaju środki zapobiegawcze, mi ędzy innymi takie jak: rozmowy z rodzicami i uczniami, pogadanki z wychowawcami, policjantami na temat agresji, zaj ęcia integracyjne lub podejmuje si ę współprace z kuratorem s ądowym lub Poradni ą Psychologiczno - Pedagogiczn ą Według informacji otrzymanej z S ądu Rejonowego w Szczytnie opiek ą/nadzorem kuratora obj ętych jest 79 dzieci do 18 roku życia zamieszkuj ących na terenie gminy Rozogi. Kwesti ą rozwi ązywania problemów alkoholowych zajmuje si ę Gminna Komisja Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych działaj ąca od lutego 1997 r. Realizuje ona Gminny Program Profilaktyki i Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych, który jest przyjmowany corocznie uchwał ą Rady Gminy. Alkohol jest przyczyn ą wielu ró żnorodnych problemów społecznych i zdrowotnych. Problemy społeczne spowodowane alkoholem mog ą dotyczy ć:
pij ącej jednostki (bezrobocie, zaburzenia rozwoju psychofizycznego i kariery edukacyjnej nastolatków),

50
życia rodzinnego (demoralizacja, przemoc, rozkład rodziny, zaburzenia emocjonalne, psychosomatyczne u dzieci),

zaburzenia psychofizycznego rozwoju pij ącej młodzie ży.

Na podstawie danych Gminnej Komisji Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych w Rozogach na terenie gminy szacunkowa liczba osób z problemem alkoholowym wynosi:

liczba osób uzale żnionych od alkoholu – 62,

doro śli żyj ący w otoczeniu alkoholika (współmał żonkowie, rodzice) – 262,

dzieci wychowuj ące si ę w rodzinach alkoholików – 98,

osoby pij ące szkodliwie – 32,

ofiary przemocy domowej w rodzinach z problemem alkoholowym – 18.

Ze środków bud żetu gminy Rozogi na realizacj ę Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych wydatkowane kwoty przeznaczono głównie na:

• realizacj ę programów i spektakli profilaktycznych dla dzieci i młodzie ży w zakresie uzale żnie ń od alkoholu i narkotyków, oraz zagro żenia zara żeniem wirusem HIV poł ączonych z pokazem udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej,

• prowadzenie zaj ęć świetlicowych w świetlicach środowiskowych w Rozogach i D ąbrowach,

• dofinansowanie działalno ści świetlic środowiskowych,

• organizacj ę festynu trze źwo ści,

• organizacj ę festynów wiejskich,

• zakup nagród na konkursy i imprezy promuj ące trze źwy styl życia,

• zakup ulotek i broszur dotycz ących uzale żnie ń,

• udział w szkoleniach,

• wydanie opinii lekarskiej przez lekarza biegłego i psychologa w przedmiocie uzale żnienia od alkoholu,

• doposa żenie placów zabaw dla dzieci przy świetlicy działaj ącej przy GOK oraz w innych miejscowo ściach gminy (Kowalik, Spaliny Wielkie, D ąbrowy, Klon, Wyst ęp).

Innym, wa żnym problemem, poddanym analizie badawczej była kwestia orientacji

51 badanych w zakresie dost ępno ści ró żnorodnych form pomocy osobom uzale żnionym od alkoholu. Z do świadcze ń w gminie wynika, że jednym z decyduj ących czynników wpływaj ących na decyzj ę o zwróceniu si ę o pomoc, jest przekonanie, że mo że ona by ć skuteczna. Tabela 25. Działania z zakresu rozwi ązywania problemów alkoholowych. Rodzaj działa ń 2003 2004 2005 2006 2007

Przeprowadzone programy i spektakle 8 10 5 9 14 profilaktyczne w śród dzieci i młodzie ży Rozmowy z osobami uzale żnionymi i 32 31 38 52 39 współuzale żnionymi Zlecenie bada ń w przedmiocie uzale żnienia od 10 16 8 13 14 alkoholu Skierowane wnioski do S ądu Rejonowego o 7 13 6 10 9 orzeczenie obowi ązku leczenia odwykowego Pomoc dla rodzin udzielona przez Gminny 46 48 51 60 63 Ośrodek Pomocy Społecznej Interwencje domowe przeprowadzone przez 120 120 172 153 116 Posterunek Policji Prowadzenie przez Posterunek Policji 19 11 18 23 30 Niebieskich Kart w rodzinach zagro żonych przemoc ą Opracowanie GKRPA.

Działania podejmowane przez Gminn ą Komisj ę Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych oraz szereg akcji przeciwko przemocy w rodzinie spowodowało, że coraz wi ęcej rodzin z problemem alkoholowym oraz wyst ępowaniem przemocy ujawnia si ę, szuka pomocy, zgłasza problem. Poprzez wi ększ ą świadomo ść społeczn ą ofiary przemocy oraz osoby współuzale żnione od alkoholu podejmuj ą działania, maj ące na celu wyj ście z trudnej sytuacji rodzinnej. Dlatego te ż zauwa ża si ę wzrost zgłosze ń o przypadkach stosowania przemocy w rodzinie i tym samym ro śnie ilo ść prowadzonych przez Posterunek Policji Niebieskich Kart. Jest to jednak zjawisko pozytywne, z uwagi na wzrost świadomo ści społecznej osób i rodzin zagro żonych przemoc ą. Wi ększo ść działa ń profilaktycznych, korekcyjnych i terapeutycznych zwi ązanych z rozwi ązywaniem problemów alkoholowych odgrywa istotn ą rol ę tak że w rozwi ązywaniu problemów ubóstwa i wykluczenia społecznego. Istnieje wiele przykładów świadcz ących, i ż terapia uzale żnienia wspomagana samopomocow ą działalno ści ą klubu abstynenta i grup AA, Al.-anon wywołuje pozytywne zmiany zwi ązane z przezwyci ęż eniem bezrobocia, ubóstwa i innych problemów tych osób i ich rodzin. Na terenie gminy nie funkcjonuj ą grupy terapeutyczne, ale osoby potrzebuj ące tej formy pomocy korzystaj ą z grup istniej ących przy Poradni Terapii Uzale żnienia od Alkoholu i 52 Współuzale żnienia w Szczytnie, za ś GKRPA wspiera osoby b ędące w trudnej sytuacji materialnej poprzez zwrot kosztów przejazdów na terapie oraz udziela pomocy organizacyjnej. W 2007 r. sfinansowano dla 12 osób koszty przejazdów (w 2006 r. dla 6 osób). Ponadto sfinansowano dla 3 osób zakup leku do dokonania domi ęś niowej implantacji Disulfiramu tzw. „wszywki” oraz sfinansowano zabieg chirurgiczny. Z ankiet przeprowadzonych w śród młodzie ży wynika, że problem narkomanii nie wyst ępuje. Jednak placówki o światowe, Posterunek Policji, GKRPA i parafie podejmuj ą profilaktyk ę w śród młodzie ży i rodziców poprzez działania takie jak: pogadanki, spektakle.

2.4.2. Katalog zidentyfikowanych problemów społecznych w gminie zidentyfikowany i wybrany podczas warsztatów

Jednym ze źródeł informacji o problemach i potrzebach społecznych gminy była ankieta przeprowadzona w śród społeczno ści. Na podstawie jej wyników oraz innych danych, takich jak dane statystyczne, potrzeby zgłoszone podczas zebrań wiejskich i spotka ń z lokalnymi liderami przeprowadzono dalsze prace z Zespołem Liderów. Celem ankiety było zbadanie opinii mieszka ńców gminy Rozogi na temat ich sytuacji, postrzegania problemów społecznych, potrzeb i relacji w gminie. Ankietyzacje przeprowadzono w miesi ącach pa ździerniku i listopadzie 2007 r. Formularz ankiety został opracowany przez Zespół roboczy. Wzór ankiety stanowi zał ącznik nr 4, a wyniki zawiera zał ącznik 5. Badaniu poddano 90 osób, co stanowi 2,5% mieszka ńców w wieku 19-65 lat. Ankiety rozprowadzono poprzez pracowników socjalnych GOPS i Urz ędu Gminy oraz za pomoc ą poczty i sołtysów.

Ankiet ę skierowano do ró żnych grup społecznych. Udział w niej brali podopieczni GOPS, kierownicy jednostek organizacyjnych gminy i ich pracownicy, a tak że radni, przedstawiciele instytucji lokalnych i ich pracownicy oraz pozostali lokalni liderzy. Za pomoc ą ankiety zidentyfikowano takie problemy społeczne jak:

bezrobocie,

niezaradno ść życiowa,

problemy wychowawcze z dzie ćmi,

uzale żnienia, ubóstwo,

niepełnosprawno ść i długotrwałe choroby,

wykluczenie społeczne oraz wskazano na takie deficyty społeczne jak:

zaj ęcia poszukiwania pracy,

53
zaj ęcia rozwijaj ące zainteresowania dla dzieci i młodzie ży,

zaj ęcia pozalekcyjne

poradnictwo prawne, socjalne, psychologiczne, poradnictwo zawodowe,

instytucje pomagaj ące rozwi ązywa ć problemy społeczne,

utworzenie grup wsparcia i samopomocowych

popraw ę sytuacji zawodowej i życiowej poprzez udział w ró żnego rodzaju warsztatach i szkoleniach. Według 76,67% respondentów uwa ża, że bezrobocie jest powa żnym problemem gminy, 7,78% uwa ża że nie jest to powa żny problem, 15,55% nie ma zdania na ten temat. 41,11% ankietowanych uwa ża, że jest to ubóstwo jest du żym (powa żnym) problem, 23,33% uwa ża, że nie jest to problem, 35,56% nie ma zdania na ten temat. 56,67% ankietowanych uwa ża, że uzale żnienia są powa żnym problemem gminy Rozogi, 14,44% nie widzi tego problemu, 2,89% nie ma zdania. Niezaradno ść życiowa mieszka ńców gminy jest powa żnym problemem gminy według 54,45% ankietowanych, 13,33% nie widzi tego problemy, za ś 32,22% nie ma zdania. Wykluczenie społeczne, izolacja, utrudniony dost ęp do korzystania z dóbr powszechnych zauwa żyło 36,67% ankietowanych, 23,33% nie zauwa żyło tego problemu, za ś 40% nie ma zdania w tej kwestii.

Rysunek 23. Problemy i deficyty społeczne – wyniki ankiety

54,44 60 54,44 50 44,44 32,22 40 30 28,89 30 20 20 6,67 10 3,33 2,22 1,11 0

ie o a a . tw w cze two . boc pracy ienia w w... o ic ós tr r życio o adn ub kształ. bez r ug miejsc uzależn wy ba ci po ć i dł ie icz s l k awnoś ała anizacji czasu wolnegbra niezaradność r wykluczenie społeczne m problemy wychowa sp org byt łno odpowiedniego z e k brak ep a ni br

Podczas cyklu 13 spotka ń wiejskich, obejmuj ących 15 sołectw udział wzi ęło 241 osób co stanowi 5,64% dorosłych mieszka ńców gminy. Uczestnicy głównie przedstawili propozycje usług społecznych oraz wskazali na deficyty jakie wyst ępuj ą w infrastrukturze społecznej gminy.

54 Tabela 26. Zestawienie dotycz ące problemów społecznych Problem Wyniki ankiety Liczba % rodzin Inne źródła Pyt. 1. Problem Pyt. 9. rodzin obj ętych informacji o Problem jest Korzystaj ą korzystaj ąc pomoc ą problemie (2007) społeczny wg powa żny cy z ych z społeczn ą z danych z pomocy pomocy (l. powodu tego ankiety (% społecznej osób) problemu odpowiedzi) z tego (1506-100%) powodu Bezrobocie 54,44 76,67 44,44 247 16,40 Poziom bezrobocia (pyt. 13) 13,14% (471 os.) GOPS, PUP Ubóstwo/bieda 6,67 41,11 11,11 266 17,66 GOPS (pyt. 14) Zła sytuacja - - 54,44 334 (1428) 33,00 GOPS finansowa Uzale żnienia 28,89 56,67 63 4,18 Wnioski do s ądu o (pyt. 15) leczenie odwykowe – 9, GKRPA, niebieskie karty – 30; interwencje domowe 116 (policja) Niezaradno ść 30,00 54,45 37,78 97 6,44 GOPS życiowa (pyt. 16) Problemy 20,00 Frekwencja w wychowawcze szkole, przemoc - ć szkoły z dzie mi 79 dzieci nadzór kuratora s ądowego Wielodzietno ść 21,11 64 4,25 GOPS, ewidencja ludno ści Liczba rodzin wielodzietnych Niepełnospraw 3,33 13,33 75 4,98 GOPS, liczba osób no ść i niepełnosprawnych PCPR – komisja długotrwałe ds. Orzekania o choroby niepełnosprawno śc i Wykluczenie 2,22 36,67 społeczne, (pyt. 17) izolacja Mała 3 organizacje aktywno ść pozarz ądowe społeczna frekwencja wyborcza

poziom integracji społ. wg liderów 3,55 (skala 1-6)

Podczas warsztatów dotycz ących wypracowania aktualizacji strategii ponownie zidentyfikowano najistotniejsze problemy społeczne jakie wyst ępuj ą w gminie. Nale żą do nich:

55 bezrobocie, ubóstwo (zła sytuacja finansowa rodzin), problemy wychowawcze z dzie ćmi, samotno ść ludzi starszych i niepełnosprawnych.

Wyst ępowanie problemów potwierdziły równie ż deficyty wskazane przez uczestników ankietyzacji i zebra ń wiejskich, co pokazuje poni ższa tabela.

Tabela 27. Potrzeby społeczne zgłoszone podczas spotka ń ze społeczno ści ą lokaln ą i wynikaj ące z ankiety

Potrzeby Ankieta (90 os.) Zebrania Powi ązanie z problemem społeczne/deficyty % osób wiejskie (241 społecznym os.) % osób Zaj ęcia z poszukiwania 86,67 - Bezrobocie, zła sytuacja pracy finansowa, ubóstwo Poradnictwo prawne, Prawne – 85,56; 78,01 Bezrobocie, problemy socjalne, psychologiczne, pedagogiczne – wychowawcze z dzie ćmi, poradnictwo zawodowe 92,22; zawodowe uzale żnienia, – 90 Ośrodek dziennego pobytu - 56,43 Niepełnosprawno ść i dla osób starszych długotrwałe choroby, wykluczenie społeczne osób starszych Zaj ęcia rozwijaj ące - 30,71 Wykluczenie społeczne, zainteresowania dla problemy wychowawcze z ró żnych grup wiekowych dzie ćmi, mała aktywno ść społeczna Obiekty sportowe - 8,71 Problemy wychowawcze z dzie ćmi, Miejsca rekreacji i - 63,49 Mała aktywno ść społeczna, wypoczynku, np. place zła sytuacja finansowa zabaw Zaj ęcia rozwijaj ące 98,89 40,66 Problemy wychowawcze z zainteresowania dzieci dzie ćmi Imprezy integracyjne np. - 21,58 Wykluczenie społeczne, mała festyny, pikniki aktywno ść społeczna Utworzenie Klubów - 29,46 Wykluczenie społeczne osób Seniora starszych Zaj ęcia pozalekcyjne 98,89 - Problemy wychowawcze z dzie ćmi Korepetycje dla dzieci z - 13,69 Problemy wychowawcze z ubogich rodzin dzie ćmi, ubóstwo, zła sytuacja finansowa Wycieczki dla ró żnych - 6,22 Mała aktywno ść społeczna, grup wiekowych zła sytuacja finansowa, ubóstwo Instytucje pomagaj ące 96,67 - Niezaradno ść życiowa, rozwi ązywa ć problemy uzale żnienia, bezrobocie, społeczne problemy wychowawcze z dzie ćmi, wykluczenie społeczne

56 Utworzenie grup wsparcia i 87,78 - Niezaradno ść życiowa, samopomocowych niepełnosprawno ść , uzale żnienia Poprawa sytuacji 85,00 - Wszystkie problemy zawodowej i życiowej przez udział w warsztatach i szkoleniach

Na podstawie powy ższych danych wskazano wyst ępowanie nast ępuj ących problemów:

Rysunek 24. Hierarchia problemów

Niska spójność społeczna, ekonomiczna i przestrzenna, mała zaradność społeczeństwa i duża zależność od pomocy instytucji społecznych

1. BEZROBOCIE 2. UBÓSTWO 3. PROBLEMY 4. SAMOTNOŚĆ WYCHOWAWCZE OSÓB Z DZIEĆMI STARSZYCH I NIEPEŁNOSPRAW NYCH

Za pomoc ą „drzew problemów” uczestnicy dokonali analizy tych problemów wskazuj ąc na przyczyny ich powstawania. Poni żej za pomoc ą schematów przedstawiono przygotowane warsztatowo „drzewa problemów” społecznych.

Na kolejnych rysunkach: 25, 26, 27 i 28 przedstawiono tzw. „drzewa problemów”, które zostały wypracowane podczas warsztatów dotycz ących aktualizacji Strategii.

57 Rysunek 25. Bezrobocie

1. BEZROBOCIE

przyczyny

trudności - niezaradność życiowa uzależnienia mała motywacja bezrobocie z brak miejsc pracy biurokracja przy mieszkańców wyboru (tumiwisizm) zakładani u i prowadzeniu własnej działalności

nieopłacalność w brak doradztwa, ubóstwo bezrobocie z przepisy wykonywaniu pracy niejasność przepisów wyboru (tumiwisizm) umożliwiające – małe zyski itp. korzystanie z zasiłków

Rysunek 26. Ubóstwo

2. UBÓSTWO

Bezrobocie Wykształcenie Bezrobocie z Uzależnienia Choroba Niezaradność strukturalne nieadekwatne wyboru (niskie życiowa

do potrzeb dochody)

Położenie Mała oferta Brak Niskie pobory, Dziedziczenie gminy edukacyjna motywacji wysokie ubóstwa koszty pracy

Mało miejsc Odległość od Tumiwisizm pracy ośrodków

Rysunek 27. Problemy wychowawcze z dzie ćmi

3. PROBLEMY WYCHOWAWCZE Z DZIEĆMI

brak świa domości o niepełna mała wzajemne problemy mała możliwościach rodzina lub motywacja do niezrozumieni rodzinne motywacja do pomocy bliskich wychowywani działania e rodziców działania i instytucji e przez rodziców i dzieci dzieci

nie właściwe Niezaradność brak czasu migracja patologie trudne relacje bierny wzorce życiowa zarobkowa wypoczynek wyniesione z rodziny

58

Rysunek 28. Samotno ść osób starszych i niepełnosprawnych

4. SAMOTNOŚĆ OSÓB STARSZYCH I NIEPEŁNOSPRAWNYCH

brak poszanowania brak zainteresowania zbyt mała oferta brak opieki ze strony brak opieki ze strony nieporadność życiowa słabe warunki tradycji (rodzina osobami propozycji rodziny instytucji choroby mieszkaniowe wielopokoleniowa) starszymi/niepełnospr uaktywniających

awnymi ze strony funkcjonowanie osób społeczeństwa starszych

znieczulica społeczna brak ośrodków zbyt niskie świadczenia specjalistycznych

2.5. Kapitał społeczny

2.5.1. Inwentaryzacja mocnych stron gminy (w zakresie spraw społecznych, w tym zasoby w postaci organizacji społecznych i zakresu współdziałania z nimi)

Aktywno ść społeczna działaj ących na terenie gminy Rozogi organizacji formalnych i nieformalnych i jednostek organizacyjnych jest dosy ć du ża. Przejawia si ę nie tylko w działaniach statutowych, ale równie ż w działaniach, które wykraczaj ą poza nie i s ą przejawem zaanga żowania i ch ęci podejmowania działa ń przynosz ących korzy ści dla społecze ństwa lokalnego. Jeszcze kilka lat temu aktywno ść ta była stosunkowo niska. Obecnie podejmowanych jest coraz wi ęcej inicjatyw, które dodatkowo przyczyniaj ą si ę do rozwoju organizacji społecznych i zwi ększenia ich atrakcyjno ści oraz zwi ększaj ą zaufanie mieszka ńców co do ich działalno ści. Organizacje te wchodz ą w partnerstwa, pozyskuj ą fundusze na realizacje działa ń od podmiotów zewn ętrznych, uczestnicz ą w konkursach, pozyskuj ą sponsorów.

Najcz ęś ciej o środki finansowe ze źródeł zewn ętrznych staraj ą si ę stowarzyszenia, o środek kultury społecznej, gminna biblioteka publiczna oraz szkoły. One te ż odznaczaj ą si ę wysok ą aktywno ści ą w działaniach na rzecz społeczno ści lokalnej.

Działania podj ęte przez organizacje formalne i nieformalne działające na terenie gminy Rozogi z 3 ostatnich lat (tj. 2005-2007) zawiera tabela zbiorcza stanowi ąca zał ącznik 6 do Strategii.

59 2.5.2. Okre ślenie poziomu integracji społecznej oraz po żą danego stanu w tym zakresie

Zaanga żowanie społeczno ści w działania na rzecz integracji społecznej jest dosy ć spore, zwa żywszy na to, że ludno ść przejawia zwykle nisk ą aktywno ść społeczn ą. Ludzi aktywnie działaj ących na terenie gminy jest 65 (zał ącznik 2 przedstawia list ę tych osób według ich funkcji i terenu, na którym działaj ą). W przeprowadzonych ankietach w sumie udział wzi ęło 266 osób, co stanowi 4,4% ogółu mieszka ńców. Spotkania wiejskie ciesz ą si ę sporym zainteresowaniem w śród społeczno ści. Na zebrania przyszło 241 osób, co stanowi 4% ogółu mieszka ńców gminy (5,64% ogółu pełnoletnich mieszka ńców gminy). W kwestii zrzeszania si ę społeczno ści w grupy formalne i nieformalne działaj ące na rzecz społeczno ści gmina nie mo że pochwali ć si ę du żą liczb ą organizacji i grup nieformalnych. Na terenie gminy zarejestrowane s ą tylko 2 stowarzyszenia i 5 OSP z czego 1 to organizacja posiadaj ąca status organizacji po żytku publicznego . Grup nieformalnych jest wi ęcej, a nale żą do nich Klub Seniora, Rozowskie Centrum Młodych, Koło Wolontariatu Caritas, Rady Rodziców działaj ące przy szkołach, Rady Sołeckie. Podczas spotkania informacyjno- promocyjnego dotycz ącego aktualizacji strategii udział wzi ęło 35 osób. Wszystkie przybyłe osoby podpisały deklaracj ę uczestnictwa w warsztatach.

Podczas warsztatów dotycz ących aktualizacji strategii udział brało 50 osób, które czynnie wł ączyły si ę w ten proces.

Tabela 28. Frekwencja liderów lokalnych w spotkaniach

Spotkanie promocyjno- Warsztaty dot. aktualizacji strategii informacyjne 18.04.2008 23.04.2008 12.05.2008 26.05.2008 Liczba osób uczestnicz ących 35 38 42 31 % uczestnicz ących w danym spotkaniu w stosunku do ogółu 64 76 84 64 uczestnicz ących/zaproszonych

Lokalni liderzy oceniaj ąc poziom integracji społecznej najcz ęś ciej wskazywali stan na poziomie 3 i 4. Średnia oceny wyniosła 3,55.

60 Tabela 29. Poziom integracji społecznej Wi ęzi pomi ędzy Mieszka ńcy w Wyst ępuj ą słabe Wyst ępuj ą Wyst ępuj ą Społeczno ść jest mieszka ńcami małym stopniu wi ęzi miedzy pozytywne liczne przejawy mocno są lu źne, identyfikuj ą si ę ze mieszka ńcami, wi ęzi pomi ędzy samopomocy, zintegrowana, społeczno ść społeczno ści ą i jej wyst ępuj ą mieszka ńcami, społeczno ść jest współdziała ze sob ą, charakteryzuje sprawami, brak nieliczne przejawy podejmowane zintegrowana, wyst ępuj ą bardzo wysoki poziom zaanga żowania wzajemnej są wspólne mieszka ńcy cz ęste wspólne oboj ętno ści społecznego pomocy i działania w identyfikuj ą si ę działania, społecznej mieszka ńców wspólnych działa ń zakresie spraw ze mieszka ńcy mocno społecznych społeczno ści ą identyfikuj ą si ę ze społeczno ści ą

1 2 3 4 5 6

Odpowiedzi udzielone przez uczestników warsztatów (%) 0 0 45,45 54,55 0 0 Poziom integracji społecznej obliczony jako średnia ocen 3,55

Podczas oceny obecnego stanu integracji społecznej liderzy wskazali równie ż po żą dany stan w tej kwestii. Średnia oceny po żą danego poziomu integracji społecznej wyniosła 4,91 .

61 Rozdział III Kierunki rozwoju gminy

3.1. Wizja

Ustalenie wizji rozwoju, która b ędzie spełniała jak najlepiej oczekiwania społeczno ści gminy przebiegało kilkuetapowo. Warianty wizji rozwoju społecznego gminy Rozogi zostały wypracowane podczas warsztatów z liderami społeczności lokalnej. Powstałe w grupach opcje wizji zostały nast ępnie przedstawione podczas sesji Rady Gminy oraz przekazane do szkół z pro śbą o wybranie najbardziej pasuj ącej i odzwierciedlaj ącej gmin ę Rozogi wizj ę rozwoju. Młodzie ż przedstawiła równie ż swoje propozycje, które wzi ęto pod uwag ę przy konsultacjach dotycz ących kształtu Strategii.

Gmina Rozogi domem dla mnie i dla ciebie,

przyjazna ludziom i środowisku, otwarta na świat,

miejscem godnego życia człowieka i jego zrównowa żonego rozwoju, otwarta na inicjatywy społeczne,

będąca poł ączeniem innowacyjno ści i tradycji.

Chcemy, aby gmina Rozogi do roku 2015 była gmin ą rolniczo-turystyczn ą i agroturystyczn ą z silnie rozwini ętym rolnictwem ekologicznym i wysoko zmechanizowanym. Gmina b ędzie zapewniała dobre warunki życia mieszka ńcom dzi ęki zadbanemu otoczeniu, infrastrukturze przyjaznej mieszka ńcom (drogi gminne i wewn ętrzne, tereny rekreacyjne i wypoczynkowe, ście żki rowerowe, rozwini ęta opieka zdrowotna), rozwini ętej bazie rekreacyjnej, kulturowo-oświatowej i rehabilitacyjnej, słu żą cej wszystkim pokoleniom mieszka ńców oraz turystom i go ściom.

Zasobami społeczno ści, które posłu żą zrealizowaniu wizji s ą:

• kultura lokalna pogranicza kurpiowsko-mazurskiego, bogate tradycje regionalne, kultywowane poprzez obrz ędy świ ąt ko ścielnych, narodowych i lokalnych, wydarzenia kulturalne i integracyjne

62 • zwi ększaj ąca si ę liczba osób wykształconych

• pi ękno natury nieska żonego środowiska i zabytków, które chcemy chroni ć.

Warunkiem wdro żenia wizji jest rozwój społeczno ści zarówno w zakresie integracji, wykształcenia, jak i liczebno ści (np. zmniejszenie migracji, zwi ększenie przyrostu naturalnego, osiedlanie si ę nowych mieszka ńców).

Wizja rozwoju społecznego gminy Rozogi jest spójna z zało żeniami Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego, która zakłada zrównowa żany rozwój społeczny i gospodarczy z wykorzystaniem naturalnego potencjału społecznego i przyrodniczego gminy. Zakłada aktywizacj ę gospodarcz ą, społeczn ą oraz popraw ę warunków życia mieszka ńców gminy.

3.2. Cele

3.2.1. Cele główne i sposoby ich osi ągania

Przedstawiony plan operacyjny jest wynikiem wspólnych prac członków zespołu roboczego oraz grupy liderów lokalnych uczestnicz ących w warsztatach, którzy analizowali strategicznie polityk ę społeczn ą gminy, sformułowali priorytety rozwoju gminnej polityki społecznej oraz zało żenia planów operacyjnych niniejszej Strategii. W wyniku prac warsztatowych i analiz strategicznych wyodr ębniono cel strategiczny oraz nast ępuj ące cele główne i operacyjne.

Rysunek 29. Drzewo celów

63 CELEM STRATEGICZNYM JEST POPRAWA SPÓJNOŚCI SPOŁECZNEJ, EKONOMICZNEJ I PRZESTRZENNEJ, TAK ABY SPOŁECZEŃSTWO BYŁO ZDOLNE W MOŻLIWIE JAK NAJWIĘKSZYM ZAKRESIE, BEZ STAŁEJ INGERENCJI INSTYTUCJI PAŃSTWOWYCH I SAMORZĄDOWYCH, ROZWIĄZYWAĆ POJAWIAJĄCE SIĘ PRZED NIM PROBLEMY I ZAGROŻENIA, A INSTYTUCJE PAŃSTWOWE I SAMORZĄDOWE PEŁNIŁY WOBEC OSÓB, RODZIN I INSTYTUCJI SPOŁECZNYCH JEDYNIE ROLĘ POMOCNICZĄ.

1. Wzrost zaradności 2. Zamożne 3. Ograniczenie 4. Wzrost integracji życiowej społeczeńst wo problemów osób starszych i mieszkańców (wzrost jakości życia wychowawczych z niepełnosprawnych mieszkańców) dziećmi

2.1. Poprawa 3.1. Bogata oferta 4.1. Profesjonalna 1.1. Ograniczenie warunków życia zajęć rozwijających opieka dzienna nad bezrobocia najuboższych rodzin zainteresowania osobami starszymi i niepełnosprawnymi

2.2. Łatwy dostęp do 3.2. Bogata i 4.2. Poprawa jakości 1.2. Pobudzenie instytucji atrakcyjna oferta opieki zdrowotnej dla aktywności wspierających i propozycji na osób starszych i społecznej świadczących pożyteczne niepełnosprawnych mieszkańców poradnictwo różnego zagospodarowanie

rodzaju czasu wolnego dla rodzin

3.3. Infrastruktura 1.3. Łatwy dostęp do 2.3. Łatwy dostęp do społeczna 4.3. Pobudzenie poradnictwa różnego usług medycznych wspomagająca rodzinę aktywności

rodzaju w problemach społecznej osób rodzinnych starszych i niepełnosprawnych

3.4. Wzrost 2.4. Ograniczenie aktywności społecznej 4.4. Zwiększenie w występujących u dzieci i młodzieży społeczności patologii poszanowania osób starszych i niepełnosprawnych

2.5. Poprawa bezpie czeństwa w gminie

2.6. Wykształcone i aktywne społeczeństwo – kapitał ludzki oparty na wiedzy.

64 3.2.2. Cele szczegółowe oraz kierunki działa ń

Tabela 30. Cele operacyjne i zadania realizacyjne

Lp. Zadania realizacyjne Odpowiedzialny Realizatorzy Źródło Oczekiwane rezultaty Wska źniki Warto ść w (działania) finansowania roku 2007 CEL GŁÓWNY 1 WZROST ZARADNO ŚCI ŻYCIOWEJ MIESZKA ŃCÓW Cel operacyjny 1.1. Ograniczenie bezrobocia 1.1.1. Gmina, PUP bud żet pa ństwa, wzrost aktywno ści Liczba kursów, Brak danych, Kursy zawodowe dla PUP, GOPS, PO KL, środki zawodowej, zmniejszenie liczba bezrobotnych organizacje pomocowe UE, poziomu bezrobocia uczestników 36 pozarz ądowe, firmy dotacje i inne prywatne (biznes) i inne 1.1.2. bud żet pa ństwa, wzrost aktywno ści Liczba kursów, Brak danych Kursy przekwalifikowuj ące Gmina, PUP PUP, GOPS, środki zawodowej, zmniejszenie liczba organizacje pomocowe UE, poziomu bezrobocia uczestników pozarz ądowe, firmy dotacje i inne prywatne (biznes) i inne 1.1.3. bud żet państwa, wzrost aktywno ści Liczba 193 Profesjonalne doradztwo Gmina, PUP PUP, GOPS, PO KL, środki zawodowej udzielonych zawodowe organizacje pomocowe UE, porad pozarz ądowe i inne dotacje i inne 1.1.4. bud żet pa ństwa, powstanie nowych miejsc Liczba Brak danych, Promocja samo zatrudnienia Gmina, PUP gmina, PUP, GOPS, PO KL, środki pracy, zmniejszenie udzielonych i powstawania spółdzielni organizacje pomocowe UE, poziomu bezrobocia, porad, liczba 3 dotacje na socjalnych oraz ułatwienie pozarz ądowe i inne dotacje i inne poprawa samoorganizacji rozpocz ętych uruchom. warunków rozpocz ęcia pracy nowych działaln. gosp. na własny rachunek działalno ści 1.1.5. bud żet pa ństwa, wzrost aktywno ści Liczba 14- prace społ. Organizowanie prac GOPS, PUP PUP, GOPS, środki zawodowej, poprawa bezrobotnych użyteczne, społecznie u żytecznych, jednostki pomocowe UE, sytuacji finansowej i korzystaj ących 29 – prace interwencyjnych i organizacyjne dotacje i inne życiowej osób z tych prac interwencyjne publicznych gminy, organizacje

65 pozarz ądowe, firmy bezrobotnych, prywatne (biznes) i zmniejszenie poziomu inne bezrobocia 1.1.6 bud żet pa ństwa, wzrost aktywno ści Liczba 0 (zero), Reintegracja zawodowa i GOPS, PUP PUP, GOPS, środki zawodowej, poprawa powstałych społeczna osób długotrwale organizacje pomocowe UE, samoorganizacji klubów, liczba bezrobotnych (powstanie pozarz ądowe i inne dotacje i inne uczestników 1 uczestnik z Klubów Pracy) terenu gminy (w PUP) Cel operacyjny 1.2. Pobudzenie aktywno ści społecznej mieszka ńców 1.2.1 bud żet gminy, wzrost aktywno ści w Liczba Brak danych Ułatwienie dost ępu do Gmina, GOK gmina, GOK, bud żet pa ństwa, życiu towarzyskim i zorganizowany instytucji kulturalnych tj. organizacje PO KL, środki społecznym, wzrost ch wyjazdów, kino, teatr, opera itp. poprzez pozarz ądowe i inne pomocowe UE, aktywno ści mieszka ńców liczba organizowanie wyjazdów do dotacje i inne w zakresie uczestników tych instytucji samorganizacji i podejmowanie inicjatyw społecznych w tym edukacyjnych 1.2.2 bud żet gminy, wzrost uczestnictwa Liczba zaj ęć , W ramach Zaj ęcia rozwijaj ące Gmina, GOK GOK, organizacje FWW, PPWOW, mieszkańców w życiu i Klubu seniora zainteresowania dla ró żnych pozarz ądowe i inne środki wydarzeniach 32 godz./m- grup wiekowych, np. pomocowe UE, kulturalnych, po żyteczne liczba nie, rękodzielnictwo, malarstwo, dotacje, i aktywne uczestników 11 osób, w fotografia, gra na darowizny, zagospodarowanie czasu GOK 16 instrumentach, taniec sponsorzy, wolnego godz/m-nie, 25 towarzyski, fryzjerstwo, wolontariat i osób wiza ż i inne (działanie spójne inne z 3.1.1) 1.2.3. bud żet gminy, wzrost uczestnictwa Liczba imprez, 5 rocznie Organizacja imprez GOK GOK, organizacje PPWOW, środki mieszka ńców w życiu i liczba plenerowych i imprez pozarz ądowe i inne pomocowe UE, wydarzeniach uczestników Brak danych rekreacyjno-integracyjnych dotacje, kulturalnych, po żyteczne dla rodzin takich jak: festyny, sponsorzy, i aktywne pikniki, turnieje rodzinne i wolontariat i zagospodarowanie czasu inne (działanie spójne z inne wolnego 3.2.1, 4.3.5, 4.4.2)

66 1.2.4. bud żet gminy, powstanie grup Liczba 0 (zero) Utworzenie ró żnych grup GOPS GOPS, placówki PPWOW, samopomocowych powstałych samopomocowych oświatowe, dotacje, ró żnego rodzaju grup organizacje wolontariat i samopomoco- pozarz ądowe i inne inne wych 1.2.5. bud żet gminy, powstanie grup Liczba 2 stowarzysze- Promocja i ułatwienie Gmina gmina, jednostki dotacje, społecznych ró żnego powstałych nia tworzenia grup społecznych, organizacyjne wolontariat i rodzaju grup/organiza- 2 grupy organizacji, stowarzysze ń i gminy, organizacje inne cji nieformalne wolontariatu (formalnych i pozarz ądowe i inne nieformalnych) Cel operacyjny 1.3. Łatwy dost ęp do poradnictwa ró żnego rodzaju 1.3.1. bud żet gminy, łatwiejszy dost ęp do e- Liczba 1 bezpłatny Odpłatny i nieodpłatny Gmina gmina, organizacje PO Rozwój informacji, wzrost punktów z punkt w GBP, dost ęp do Internetu pozarz ądowe i inne Polski umiej ętno ści dost ępem do Wschodniej, wykorzystania e-usług, Internetu środki wzrost odsetka pomocowe UE, mieszka ńców dotacje i inne wykonuj ących e-prace, wzrost aktywno ści zawodowej z samokształceniem przy użyciu Internetu 1.3.2. bud żet gminy, wzrost pewno ści siebie, Liczba 0 (zero) Utworzenie punku Gmina, GOPS gmina, GOPS, PPWOW, PO wzrost poziomu powstałych poradnictwa prawnego, organizacje KL, środki samoorganizacji i punktów pedagogicznego, pozarz ądowe i inne pomocowe UE i tworzenia własnych psychologicznego - Ośrodek inne inicjatyw Wsparcia (działanie spójne z 2.2.2 i 3.3.1)

CEL GŁÓWNY 2 ZAMO ŻNE SPOŁECZE ŃSTWO (WZROST JAKO ŚCI ŻYCIA MIESZKA ŃCÓW) Cel operacyjny 2.1. Poprawa warunków życia najubo ższych rodzin

67 2.1.1. Pomoc osobom i rodzinom, u bud żet gminy, poprawa sytuacji Liczba Brak danych GOPS GOPS, organizacje których stwierdzono ubóstwo bud żet pa ństwa, finansowej świadcze ń, liczba pozarz ądowe i inne w formie celowej dotacje, rodzin 84 i rzeczowej. darowizny i inne korzystaj ących z osoby/rodzin pomocy y 2.1.2. Pomoc rodzinom GOPS GOPS, organizacje bud żet gminy, poprawa sytuacji Liczba Brak danych wielodzietnym i niepełnym w pozarz ądowe i inne bud żet pa ństwa, finansowej świadcze ń, liczba formie celowej na dopłat ę do dotacje, rodzin utrzymania mieszkania. darowizny i inne korzystaj ących z pomocy 2.1.3. Pomoc dzieciom bud żet gminy, poprawa sytuacji Liczba 550 GOPS GOPS, organizacje rozpoczynaj ącym rok bud żet pa ństwa, finansowej świadcze ń, liczba wyprawek pozarz ądowe i inne szkolny z rodzin dotacje, rodzin szkolnych i wielodzietnych i niepełnych. darowizny i inne korzystaj ących z mundurków, pomocy brak danych 2.1.4. Pomoc osobom i rodzinom bud żet gminy, poprawa sytuacji Liczba 0 (zero) GOPS GOPS, organizacje żyj ącym w ubóstwie - bud żet pa ństwa, finansowej, poprawa świadcze ń, liczba pozarz ądowe i inne szczególnie osobom dotacje, warunków rodzin bezrobotnym – darowizny i inne mieszkaniowych korzystaj ących z w formie celowej na opłat ę pomocy za zu żyt ą energi ę elektryczn ą i inne opłaty. 2.1.5. Pomoc niepełnosprawnym i bud żet gminy, poprawa sytuacji Liczba 66 GOPS GOPS, organizacje długotrwale chorym w formie bud żet pa ństwa, finansowej osób świadcze ń, liczba świadcze ń, pozarz ądowe i inne celowej na pokrycie kosztu dotacje, niepełnosprawnych i rodzin zakupu leków lub środków darowizny i inne długotrwale chorych korzystaj ących z 20 medycznych. pomocy osób/rodzin 2.1.6. Pomoc w zakupie opału dla bud żet gminy, poprawa warunków Liczba 6 świadcze ń, GOPS GOPS, organizacje najubo ższych. bud żet pa ństwa, mieszkaniowych, świadcze ń, liczba pozarz ądowe i inne dotacje, zmniejszenie rodzin 6 rodzin darowizny i inne zachorowalno ści korzystaj ących z mieszka ńców pomocy 2.1.7. Do żywianie dzieci i bud żet gminy, wyrównanie dost ępu do Liczba 134 GOPS, szkoły GOPS, organizacje młodzie ży z rodzin bud żet pa ństwa, edukacji świadcze ń, liczba świadcze ń pozarz ądowe i inne zagro żonych ubóstwem, dotacje, rodzin/osób wykluczeniem społecznym i darowizny i inne korzystaj ących z społeczn ą marginalizacj ą. pomocy 72 osób

68 (działanie spójne z 2.6.6) 2.1.8. Do żywianie osób i rodzin, bud żet gminy, każde potrzebuj ące Liczba 74917 GOPS GOPS, organizacje które własnym staraniem nie bud żet pa ństwa, dziecko otrzyma ciepły świadcze ń, liczba świadcze ń, pozarz ądowe i inne mog ą sobie zapewni ć dotacje, posiłek w szkole rodzin posiłku. darowizny i inne korzystaj ących z 483 osoby pomocy 2.1.9. Zapewnienie pomocy bud żet gminy, poprawa warunków Liczba 0 (zero) Gmina, GOPS GOPS, organizacje bezdomnym i innym bud żet pa ństwa, mieszkaniowych , świadcze ń, liczba pozarz ądowe i inne pozbawionym schronienia. dotacje, reintegracja społeczna rodzin/osób darowizny i inne osób bezdomnych korzystaj ących z pomocy 2.1.10. Świadczenie usług bud żet gminy, poprawa sytuacji Liczba 2728 GOPS GOPS, organizacje opieku ńczych i bud żet pa ństwa, finansowej świadcze ń, liczba świadcze ń pozarz ądowe i inne specjalistycznych dla osób dotacje, rodzin/osób starszych, obło żnie chorych darowizny i inne korzystaj ących z 10 osób i samotnych (działanie spójne pomocy z 4.1.2) 2.1.11. Kierowanie do Domów bud żet gminy, zapewnienie Liczba osób 2 (1 GOPS GOPS, organizacje Pomocy Społecznej osób bud żet pa ństwa, całodobowej opieki skierowanych do zrezygnował) pozarz ądowe i inne wymagaj ących całodobowej dotacje i inne DPS opieki. 2.1.12. Pomoc finansowa w formie bud żet gminy, poprawa sytuacji Liczba 0 (zero) GOPS GOPS, organizacje zasiłku celowego lub pomoc bud żet pa ństwa, finansowej świadcze ń, liczba pozarz ądowe i inne rzeczowa na ekonomiczne dotacje, rodzin usamodzielnienie si ę. darowizny i inne korzystaj ących z pomocy Cel operacyjny 2.2. Łatwy dost ęp do instytucji wspieraj ących i świadcz ących poradnictwo ró żnego rodzaju 2.2.1. bud żet gminy, poprawa jako ści Liczba Brak danych Usprawnianie pracy socjalnej GOPS GOPS, organizacje dotacje, środki świadczonej pomocy zrealizowanych poprzez dokształcanie pozarz ądowe i inne pomocowe UE i socjalnej, ograniczanie projektów pracowników w zakresie inne skutków wypalenia działalno ści zawodowej i zawodowego specjalistycznej. 2.2.2. bud żet gminy, powstanie O środka oraz liczba 0 (zero) Utworzenie O środka GOPS, gmina GOPS, organizacje PPWOW, jego efektywne udzielonych Wsparcia (działanie spójne z pozarz ądowe i inne dotacje, środki działanie, wspieranie porad, liczba

69 1.3.2 i 3.3.1) pomocowe UE i osób i rodzin w specjalistów inne sytuacjach kryzysowych Cel operacyjny 2.3. Łatwy dost ęp do usług medycznych 2.3.1. bud żet gminy, wy ższy komfort i jako ść Liczba Brak Poprawa warunków Gmina gmina, NFZ, NFZ, środki świadczonych usług wyremontowanych danych lokalowych i Niepubliczne pomocowe UE pomieszcze ń, organizacyjnych w celu Zakłady Opieki świadczenia lepszej jako ści Zdrowotnej usług medycznych na terenie gminy 2.3.2. Współuczestniczenie gminy bud żet gminy, Poprawa zakresu Liczba Brak w zapewnianiu usług Gmina gmina, NFZ i inne dost ępno ści usług specjalistów, z danych medycznych w celu Niepubliczne medycznych którymi nawi ązano zwi ększenia ich dost ępno ści. Zakłady Opieki współprac ę, liczba Zdrowotnej pacjentów korzystających z usług medycznych 2.3.3. Poprawa warunków BHP w środki poprawa warunków Liczba Brak gospodarstwach domowych. KRUS Niepubliczne pomocowe UE, zamieszkania i pracy zrealizowanych danych Zakłady Opieki środki własne projektów Zdrowotnej, gospodarstw i KRUS, sanepid inne 2.3.4. Edukacja do zdrowego stylu bud żet gminy, poprawa zdrowia Liczba Brak życia. NZOZ GKRPA, GOPS, NFZ i inne mieszka ńców zrealizowanych danych NZOZ projektów, liczba uczestników 2.3.5. bud żet gminy, wzrost liczby osób Liczba 14 Wdro żenie programu NZOZ, GKRPA NFZ, Niepubliczne dotacje i inne wyleczalnych z zrealizowanych spektakli, pomocy osobom Zakłady Opieki uzale żnienia i poprawa projektów 9 skierowa ń uzale żnionym. Zdrowotnej, zdrowia mieszka ńców na leczenie, GKRPA, GOPS 14 skierowa ń na badania

70 Cel operacyjny 2.4. Ograniczenie wyst ępuj ących patologii 2.4.1. bud żet gminy, Poprawa relacji z Liczba 39 rozmów z Prowadzenie działa ń GKRPA GKRPA, zespół dotacje i inne rodzin ą i otoczeniem zrealizowanych osobami profilaktyczno- interwencji projektów, liczba uzale żniony terapeutycznych dla osób kryzysowej, punkt osób obj ętych mi, 14 uzale żnionych, konsultacyjny, działaniami spektakli, współuzale żnionych i dla organizacje 9 skierowa ń ofiar przemocy pozarz ądowe i inne na leczenie, 14 skierowa ń na badania 2.4.2. bud żet gminy, utworzenie jednej Liczba świetlic, 2 Poszerzenie zakresu działa ń GOK, GKRPA GOK, GKRPA, FWW, środki świetlicy Liczba funkcjonuj ąc świetlic środowiskowych, w GOPS, organizacje pomocowe UE, środowiskowej, zrealizowanych e świetlice których pomoc znajd ą osoby pozarz ądowe i inne dotacje i inne wyrównywanie szans projektów, liczba (przy GOK i w sytuacji kryzysowej; edukacyjnych, miejsce uczestników, przy Parafii tworzenie nowych świetlic po żytecznego sp ędzania liczba zajęć Dąbrowy), (działanie spójne z 3.3.2) czasu wolnego brak danych 2.4.3. bud żet gminy i wzrost liczby kontroli Liczba Brak danych Ograniczenie dost ępno ści i GKRPA, GKRPA, inne punktów sprzeda ży, zrealizowanych spo żywania alkoholu przez Posterunek Policji Posterunek Policji, ograniczenie projektów, liczba młodzie ż poprzez kontrole gmina spo żywania alkoholu w kontroli punktów sprzeda ży i miejsc miejscach publicznych publicznych Cel operacyjny 2.5. Poprawa bezpiecze ństwa w gminie 2.5.1. bud żet gminy, poprawa bezpiecze ństwa Liczba 0 (zero) Tworzenie grup Gmina, gmina, dotacja i inne publicznego w gminie, zrealizowanych samopomocowych oraz Posterunek Policji Posterunek Policji, ograniczenie projektów, liczba patroli s ąsiedzkich organizacje przest ępczo ści powstałych pozarz ądowe i inne grup/patroli 2.5.2. bud żet gminy, wzrost świadomo ści w Liczba 14 spektakli, Pogadanki z dzie ćmi i Szkoły Gmina, GOK, dotacja i inne zakresie zrealizowanych młodzie żą na temat Posterunek Policji, bezpiecze ństwa, projektów, liczba bezpiecze ństwa publicznego szkoły, organizacje ograniczenie agresji uczestników

71 oraz niebezpiecze ństwach pozarz ądowe i inne wśród młodzie ży brak danych płyn ących z Internetu

2.5.3. bud żet gminy, powstanie Liczba 0 (zero) Tworzenie Młodzie żowych OSP gmina, PPWOW, młodzie żowych, nabycie powstałych Dru żyn Stra żackich OSP, organizacje dotacja, środki umiej ętno ści udzielania dru żyn, liczba pozarz ądowe i inne pomocowe UE pomocy uczestników i inne Cel operacyjny 2.6. Wykształcone i aktywne społecze ństwo – kapitał ludzki oparty na wiedzy. 2.6.1. Wprowadzenie w placówki Gmina, szkoły Gimnazjum, ZSZ, bud żet gminy, świadome Liczba 0 (zero) oświatowe mo żliwo ści organizacje PO KL, środki podejmowanie decyzji udzielonych doradztwa zawodowego. pozarz ądowe i inne pomocowe UE edukacyjnych przez porad i inne uczniów 2.6.2. Przygotowanie i realizacja Szkoły placówki bud żet gminy, wzrost ilo ści i jako ści Liczba 0 (zero) oferty edukacyjnej dla oświatowe, PO KL, przeprowadzanych zrealizowanych ró żnych grup wiekowych organizacje PPWOW, środki kursów, szkole ń, projektów, (usługi edukacyjne pozarz ądowe, GOK własne wyrównywanie szans liczba podnosz ące umiej ętno ści i i inne uczestników edukacyjnych, wzrost uczestników wiedz ę – kursy, szkolenia, i inne poczucia własnej warsztaty) warto ści 2.6.3. Prowadzenie zaj ęć bud żet gminy, wyrównywanie szans Liczba zaj ęć , Zaj ęcia korekcyjno-wyrównawczych Szkoły placówki PO KL, środki edukacyjnych, wzrost dydaktyczno- dla dzieci z deficytami oświatowe, pomocowe UE poczucia własnej wyrównawcze rozwojowymi. organizacje i inne warto ści, wzrost liczba w szkołach, pozarz ądowe i inne uzdolnie ń, rozwój uczestników 85 zainteresowa ń uczestników 2.6.4. Poszerzenie oferty Przedszkola Przedszkola, bud żet gminy, wzrost dost ępno ści i Liczba Brak danych edukacyjnej dla dzieci organizacje PO KL, środki jako ści świadczonych zrealizowanych przedszkolnych. pozarz ądowe i inne pomocowe UE usług dla dzieci projektów, i inne przedszkolnych, liczba wyrównanie szans uczestników edukacyjnych dzieci najmłodszych 2.6.5. Doskonalenie kadry Gmina, szkoły Placówki bud żet gminy, wzrost świadczonych Liczba Brak danych pedagogicznej placówek oświatowe, urz ąd PO KL, środki usług edukacyjnych zrealizowanych oświatowych pomocowe UE projektów

72 gminy i inne i inne

2.6.6. Wspieranie do żywiania w GOPS, szkoły Szkoły, GOPS, bud żet gminy, ka żde potrzebuj ące Liczba 74917 szkołach i w przedszkolach organizacje dotacje i inne dziecko otrzyma wydanych posiłków (działanie spójne z 2.1.7) pozarz ądowe i inne codziennie ciepły posiłków posiłek 2.6.7. Doposa żenie szkół w Gmina, szkoły Placówki bud żet gminy, wzrost jako ści usług Liczba Brak danych nowoczesny sprz ęt i środki oświatowe bud żet pa ństwa, edukacyjnych zakupionego dydaktyczne. PO KL, dotacje, wyposa żenia, % środki doposa żonych pomocowe UE , placówek i inne 2.6.8. Likwidacja barier Gmina, szkoły szkoły bud żet gminy, wyrównanie szans Liczba Brak danych architektonicznych w i przedszkola PEFRON, edukacyjnych dla zrealizowanych placówkach o światowych. dotacje i inne niepełnosprawnych projektów 2.6.9. Przybli żenie w placówkach Gmina, szkoły szkoły bud żet gminy, poprawa rozwoju Liczba 0 (zero) oświatowo-wychowawczych podstawowe, PO KL, środki psychicznego dzieci i udzielonych pomocy psychologa gimnazjum, zespół pomocowe UE młodzie ży, ograniczenie porad, liczba szkolnego i pedagoga. szkół i inne i inne liczby uczniów z specjalistów problemem psychologicznym,, pedagogicznym, zagro żeniem patologiami i wypadni ęciem z systemu o światy 2.6.10. Dowozy szkolne dzieci i Gmina, szkoły szkoły, organizacje bud żet gminy i wyrównanie szans Liczba Brak danych młodzie ży na zaj ęcia pozarz ądowe i inne inne edukacyjnych dzieci i korzystaj ących z pozalekcyjne. młodzie ży dowozu 2.6.11. Współpraca mi ędzy szkołami Szkoły szkoły Bez nakładów wymiana do świadcze ń i Liczba Brak danych ró żnych typów. podstawowe, wzajemna pomoc nawi ązanych gimnazjum, szkoły kontaktów ponadgimnazjalne

2.6.12. Modernizacja i rozbudowa Gmina gmina, bud żet gminy, wy ższa jako ść Liczba 1 pełnowymia- bazy rekreacyjno-sportowej zainteresowane bud żet pa ństwa, infrastruktury zmodernizowa- rowa sala dla dzieci i młodzie ży. szkoły PPWOW, rekreacyjnej i sportowej nych i nowo- gimnastyczna, PROW, dotacje, wybudowanych 1 boisko

73 środki obiektów wielofunkcyj- pomocowe UE , ne i inne 2.6.13. Szkoły, GOK GOK, placówki bud żet gminy, wzrost integracji Liczba Brak danych Poszerzenie oferty imprez oświatowo- PO KL, społecznej, wzrost imprez/przedsi ę sportowo-rekreacyjnych wychowawcze, PPWOW, aktywności społecznej wzi ęć , liczba organizacje dotacje, środki mieszka ńców uczestników pozarz ądowe i inne pomocowe UE , i inne

CEL GŁÓWNY 3 OGRANICZENIE PROBLEMÓW WYCHOWAWCZYCH Z DZIE ĆMI Cel operacyjny 3.1. Bogata oferta zaj ęć rozwijaj ących zainteresowania 3.1.1. bud żet gminy, wzrost integracji i Liczba zaj ęć , Zaj ęcia w Organizowanie zaj ęć GOK, Szkoły GOK, placówki dotacje, aktywno ści społecznej liczba GOK i rozwijaj ących zainteresowanie oświatowo- PPWOW, środki rodzin, zacie śnienie uczestników świetlicy przy dzieci i młodzie ży, takie jak: wychowawcze, pomocowe UE , wi ęzi społecznych, parafii w muzyczne, taneczne, organizacje i inne po żyteczna forma Dąbrowach, plastyczne, r ękodzielnicze, pozarz ądowe i inne sp ędzenia czasu zaj ęcia w teatralne, sportowe, wolnego, rozwijanie szkołach komputerowe i inne (działanie umiej ętno ści i (tabele z spójne z 1.2.2) zainteresowa ń danymi) 3.1.2. bud żet gminy, wzrost integracji i Liczba klubów, 1 klub Utworzenie klubów Szkoły placówki dotacje i inne, aktywno ści społecznej liczba sportowych oświatowe, sparing, rodzin, zacie śnienie uczestników 13 organizacje wolontariat wi ęzi społecznych, pozarz ądowe i inne po żyteczna forma sp ędzenia czasu wolnego, poprawa rozwoju fizycznego dzieci i młodzie ży 3.1.3. bud żet gminy, wzrost integracji i Liczba Brak danych Wsparcie istniej ących Gmina, GOK gmina, GOK, PPWOW, aktywno ści społecznej zrealizowanych inicjatyw społecznych placówki dotacje i inne, rodzin, zacie śnienie projektów, młodzie ży (wsparcie dla oświatowo –

74 RCM, istniej ących klubów wychowawcze, sparing, wi ęzi społecznych, liczba grup i sportowych, zespołów itp.) organizacje wolontariat po żyteczna forma klubów 1 grupa pozarz ądowe i inne sp ędzenia czasu młodzie żowa, wolnego w gronie 1 klub rodziny, rozwój sportowy zainteresowa ń Cel operacyjny 3.2. Bogata i atrakcyjna oferta propozycji na po żyteczne zagospodarowanie czasu wolnego dla rodzin 3.2.1. bud żet gminy, wzrost integracji i Liczba imprez, 5 rocznie, Organizowanie rodzinnych GOK, szkoły Instytucje kultury, dotacje, aktywno ści społecznej liczba imprez integracyjnych takich placówki PPWOW, środki rodzin, zacie śnienie uczestników brak danych jak rodzinne festyny oświatowe, pomocowe UE , wi ęzi społecznych, środowiskowe, pikniki, organizacje i inne po żyteczna forma festiwale rodzinne, turnieje i pozarz ądowe i inne sp ędzenia czasu zawody sportowe itp. wolnego w gronie (działanie spójne z 1.2.3, 4.3.5 rodziny i 4.4.2) 3.2.2. PO KL, środki wzrost integracji i Liczba Brak danych Organizowanie wycieczek dla GOK Instytucje kultury, własne aktywno ści społecznej wycieczek, rodzin organizacje uczestników, rodzin, zacie śnienie liczba pozarz ądowe i inne sponsorzy i inne wi ęzi społecznych, uczestników po żyteczna forma sp ędzenia czasu wolnego w gronie rodziny Cel operacyjny 3.3. Infrastruktura społeczna wspomagaj ąca rodzin ę w problemach rodzinnych 3.3.1. bud żet gminy, powstanie O środka Liczba 0 (zero) Utworzenie O środka GOPS GOPS PO KL, PPWOW, Wsparcia i jego udzielonych Wsparcia (działanie spójne z środki pomocowe pó źniejsze działanie, porad, liczba 1.3.2 i 2.2.20) UE i inne wzrost jako ści i specjalistów dost ępno ści do poradnictwa ró żnego rodzaju 3.3.2. bud żet gminy, zwi ększenie Liczba 2 Rozszerzenie zakresu działa ń GOK GOK, GOPS, FWW, GKRPA, dost ępno ści do powstałych funkcjonuj ące

75 świetlic środowiskowych, w organizacje środki pomocowe poradnictwa w świetlic, liczba świetlice których pomoc znajd ą osoby pozarz ądowe i UE i inne sytuacjach zaj ęć , liczba Brak danych w sytuacji kryzysowej; inne kryzysowych, uczestników Brak danych tworzenie nowych świetlic wyrównywanie szans (działanie spójne z 2.4.2) edukacyjnych, miejsce po żytecznego sp ędzania czasu wolnego, rozwój zainteresowa ń, Cel operacyjny 3.4. Wzrost aktywno ści społecznej u dzieci i młodzie ży 3.4.1. bud żet gminy, powstanie Liczba Brak danych Promocja i animacja Gmina, szkoły Gmina, GOPS, PPWOW, środki młodzie żowych grup zrealizowanych wolontariatu jako formy placówki GOK, pomocowe UE formalnych i projektów, wspieraj ącej rozwój organizacje i inne nieformalnych, wzrost liczba aktywno ści społecznej pozarz ądowe i integracji dzieci i powstałych grup 1 koło (działanie spójne z 4.4.1) inne młodzie ży, wzrost wolontariatu samooceny 3.4.2. Wspieranie inicjatyw bud żet gminy, powstanie Liczba Brak danych Gmina, szkoły Gmina, GOPS, podj ętych przez młodzie ż PPWOW, środki młodzie żowych grup zrealizowanych placówki GOK, pomocowe UE formalnych i projektów organizacje i inne nieformalnych, wzrost pozarz ądowe i samooceny, wzrost inne integracji i aktywno ści społecznej dzieci i młodzie ży CEL GŁÓWNY 4 WZROST INTEGRACJI OSÓB STARSZYCH I NIEPEŁNOSPRAWNYCH Cele operacyjne 4.1. Profesjonalna opieka dzienna nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi 4.1.1. Utworzenie Środowiskowego bud żet gminy, powstanie Powstanie ŚDS, 0 (zero) Gmina, GOPS GOPS, gmina Domu Samopomocy w bud żet pa ństwa, Środowiskowego Domu liczba Orzeszkach (opieka dzienna dotacje i inne Samopomocy i jego uczestników, nad osobami starszymi i działanie liczba niepełnosprawnymi) specjalistów,

76 liczba usług opieku ńczych 4.1.2. Świadczenie usług bud żet gminy, poprawienie jako ści Liczba usług, 10 osób GOPS GOPS, opieku ńczych dziennych w PCK, bud żet życia osób starszych liczba osób, organizacje miejscu zamieszkania i pa ństwa, dotacje i i niepełnosprawnych którym pozarz ądowe i specjalistycznych dla osób inne, sponsorzy udzielono inne starszych i niepełnosprawnych pomocy (działanie spójne z 2.1.10)

Cel operacyjny 4.2. Poprawa jako ści opieki zdrowotnej dla osób starszych i niepełnosprawnych 4.2.1. Utworzenie O środka bud żet gminy, poprawa jako ści życia Powstanie 0 (zero) NZOZ NFZ, Zakłady Rehabilitacji dotacje i inne osób starszych i ośrodka, liczba Opieki niepełnosprawnych, usług, liczba Zdrowotnej i inne poprawa stanu zdrowia, specjalistów, wzrost dost ępno ści i liczba jako ści usług uczestników medycznych

4.2.2. Zwi ększenie dost ępno ści do NFZ, dotacje i poprawa jako ści życia Liczba Brak danych NZOZ NFZ, Zakłady lekarzy specjalistów inne osób starszych i specjalistów, z Opieki niepełnosprawnych, którymi Zdrowotnej i inne poprawa stanu zdrowia, nawi ązano wzrost dost ępno ści i współprac ę, jako ści usług liczba porad, medycznych liczba pacjentów

4.2.3. Profilaktyka zdrowotna dla NFZ, dotacje i poprawa jako ści życia Liczba Brak danych NZOZ Zakłady Opieki osób starszych inne osób starszych i zrealizowanych Zdrowotnej niepełnosprawnych, projektów, poprawa stanu zdrowia liczba uczestników

77 Cel operacyjny 4.3. Pobudzenie aktywno ści społecznej osób starszych i niepełnosprawnych 4.3.1. bud żet gminy, wzrost integracji osób Liczba 1 Klub Seniora Utworzenie sieci Klubów GOK GOK, organizacje PPWOW, dotacje, starszych, wzrost jako ści powstałych Seniora pozarz ądowe i środki pomocowe życia klubów, liczba inne z UE i inne uczestników 25 4.3.2. bud żet gminy, wzrost integracji osób Liczba 0 (zero) Organizowanie wycieczek, GOK GOK, organizacje dotacje, PO KL, starszych , wzrost zrealizowanych wyjazdów, pikników dla pozarz ądowe i środki pomocowe jako ści życia projektów, osób starszych inne z UE i inne liczba uczestników 0 4.3.3. bud żet gminy, wzrost integracji osób Liczba 0 (zero) Organizowanie kolonii i Gmina Organizacje PEFRON, niepełnosprawnych, zrealizowanych turnusów rehabilitacyjnych pozarz ądowe i dotacje, środki poprawa jako ści życia, projektów, dla niepełnosprawnych inne pomocowe z UE poprawa stanu zdrowia liczba i inne psychicznego i uczestników fizycznego osób 0 niepełnosprawnych 4.3.4. bud żet gminy, wzrost integracji osób Liczba zaj ęć , 1 w ramach Organizacja zaj ęć ró żnego GOK GOK, szkoły, PPWOW, dotacje, starszych i liczba Klubu Seniora typu maj ących na celu organizacje środki pomocowe niepełnosprawnych, uczestników rozwijanie zainteresowa ń pozarz ądowe i z UE i inne wzrost jako ści życia, 25 oraz spotkania w Klubie inne wzrost samooceny, Seniora po żyteczna forma sp ędzania czasu wolnego 4.3.5. bud żet gminy, wzrost integracji i Liczba imprez, Brak danych Organizowanie imprez GOK GOK, organizacje dotacje, PPWOW, aktywno ści społecznej liczba rekreacyjno-integracyjnych pozarz ądowe i środki pomocowe uczestników dla osób starszych i inne z UE i inne niepełnosprawnych (działanie spójne z 1.2.3, 3.2.1 i 4.4.2)

78 Cel operacyjny 4.4. Zwi ększenie w społeczno ści poszanowania osób starszych i niepełnosprawnych 4.4.1. Dotacje, wzrost integracji Liczba Brak danych Promocja wolontariatu jako Gmina, szkoły Gmina, GOPS, PPWOW, mi ędzypokoleniowej, zrealizowanych formy pomocy bli źnim placówki sponsorzy i inne poprawa jako ści życia projektów, zwłaszcza w stosunku do oświatowe, osób starszych i Liczba 1 koło osób starszych i organizacje ą niepełnosprawnych działaj cych grup wolontariatu niepełnosprawnych pozarz ądowe i (działanie spójne z 3.4.1) inne 4.4.2. bud żet gminy, wzrost integracji Liczba imprez, 5 rocznie, Organizacja wspólnych, GOK Instytucje kultury, PPWOW, dotacje, mi ędzypokoleniowej, liczba rodzinnych imprez organizacje środki pomocowe uczestników brak danych rekreacyjno-integracyjnych pozarz ądowe i z UE i inne jako forma kulturalnego i inne po żytecznego sp ędzania czasu wolnego w gronie rodzinnym (działanie spójne z 1.2.3, 3.2.1 i 4.3.5) 4.4.3. bud żet gminy, wzrost integracji Liczba 1 zespół z osób Organizowanie zespołów GOK Instytucje kultury, dotacje, PPWOW, mi ędzypokoleniowej powstałych starszych, 3 ta ńca i pie śni ludowych organizacje środki pomocowe zespołów, zespoły z osób składaj ących si ę z pozarz ądowe i z UE i inne młodych uczestników w ró żnym inne liczba wieku uczestników 65

79 Tabela 30. Harmonogram Działania Lata 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Cel operacyjny 1.1. Działanie 1.1.1. X X X X X X X X Działanie 1.1.2. X X X X X X X X Działanie 1.1.3. X X X X X X X X Działanie 1.1.4. X X X X X X X X Działanie 1.1.5. X X X X X X X X Działanie 1.1.6. X X X X X X X X Cel operacyjny 1.2. Działanie 1.2.1. X X X X X X X X Działanie 1.2.2. X X X X X X X X Działanie 1.2.3. X X X X X X X X Działanie 1.2.4. X X X X X X X X Działanie 1.2.5. X X X X X X X X Cel operacyjny 1.3. Działanie 1.3.1. X X X X X X X Działanie 1.3.2. X działanie realizowane do ko ńca 2015 roku Cel operacyjny 2.1. Działanie 2.1.1. X X X X X X X X Działanie 2.1.2. X X X X X X X X Działanie 2.1.3. X X X X X X X X Działanie 2.1.4. X X X X X X X X Działanie 2.1.5. X X X X X X X X Działanie 2.1.6. X X X X X X X X Działanie 2.1.7. X X X X X X X X Działanie 2.1.8. X X X X X X X X Działanie 2.1.9. X X X X X X X X Działanie 2.1.10. X X X X X X X X Działanie 2.1.11. X X X X X X X X Działanie 2.1.12. X X X X X X X X Cel operacyjny 2.2. Działanie 2.2.1. X X X X X X X X Działanie 2.2.2. X Cel operacyjny 2.3. Działanie 2.3.1. X X X X X X X X Działanie 2.3.2. X X X X X X X X Działanie 2.3.3. X X X X X X X X Działanie 2.3.4. X X X X X X X X Działanie 2.3.5. X X X X X X X X Cel operacyjny 2.4. Działanie 2.4.1. X X X X X X X X Działanie 2.4.2. X X X X X X X X Działanie 2.4.3. X X X X X X X X Cel operacyjny 2.5. Działanie 2.5.1. X X X X X X X Działanie 2.5.2. X X X X X X X X Działanie 2.5.3. X X X X X X X X Cel operacyjny 2.6. Działanie 2.6.1. X X X X X X X Działanie 2.6.2. X X X X X X X X Działanie 2.6.3. X X X X X X X X Działanie 2.6.4. X X X X X X X Działanie 2.6.5. X X X X X X X X Działanie 2.6.6. X X X X X X X X Działanie 2.6.7. X X X X X X X X Działanie 2.6.8. X X X X Działanie 2.6.9. X X X X X X X Działanie 2.6.10. X X X X X X X Działanie 2.6.11. X X X X X X X X Działanie 2.6.12. X X X X X Działanie 2.6.13. X X X X X X X X Cel operacyjny 3.1. Działanie 3.1.1. X X X X X X X X Działanie 3.1.2. X X X X X X X X Działanie 3.1.3. X X X X X X X X Cel operacyjny 3.2. Działanie 3.2.1. X X X X X X X X Działanie 3.2.2. X X X X X X X X Cel operacyjny 3.3. Działanie 3.3.1. X X X X X X X X Działanie 3.3.2. X X X X X X X

81

Cel operacyjny 3.4. Działanie 3.4.1. X X X X X X X X Działanie 3.4.2. X X X X X X X X Cel operacyjny 4.1. Działanie 4.1.1. X X X X X X X Działanie 4.1.2. X X X X X X X X Cel operacyjny 4.2. Działanie 4.2.1. X Działanie 4.2.2. X X X X X X X Działanie 4.2.3. X X X X X X X X Cel operacyjny 4.3. Działanie 4.3.1. X X X X X X X X Działanie 4.3.2. X X X X X X X X Działanie 4.3.3. X X X X X X X X Działanie 4.3.4. X X X X X X X X Działanie 4.3.5. X X X X X X X X Cel operacyjny 4.4. Działanie 4.4.1. X X X X X X X X Działanie 4.4.2. X X X X X X X X Działanie 4.4.3. X X X X X X X

3.3. Hierarchia celów rozwoju

Bior ąc pod uwag ę wa żno ść problemów społecznych oraz sposoby ich rozwi ązywania ustalono nast ępuj ącą hierarchi ę celów:

1. Wzrost zaradno ści życiowej mieszka ńców 2. Ograniczenie problemów wychowawczych z dzie ćmi 3. Wzrost integracji osób starszych i niepełnosprawnych 4. Zamo żne społecze ństwo (wzrost jako ści życia mieszka ńców).

82 Rozdział IV

Zarz ądzanie realizacj ą Strategii

Proces wdro żenia Strategii oparty jest na zasadach: jawno ści życia publicznego, odpowiedzialno ści personalnej za wykonanie zada ń oraz wieloletniego planowania. Strategia b ędzie wdra żana przez wyznaczone do tego podmioty.

Wdra żanie elementów Strategii jest procesem ci ągłym. Obejmuje przyj ęcie wszystkich zało żonych celów. Kolejny etap prac to weryfikacja istniej ących problemów społecznych i dostosowanie do nich odpowiednich celów i działa ń. Równolegle zostanie wdro żony mechanizm pomiaru i oceny post ępów we wdra żaniu Strategii. Strategia Rozwi ązywania Problemów Społecznych ma zwi ązek ze Strategi ą Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Rozogi, gdzie cele operacyjne wyznaczone w Strategii Rozwoju Gminy s ą powi ązane z realizacj ą celów w obecnej Strategii. Zakłada si ę ponadto mo żliwo ść dokonywania modyfikacji harmonogramu i oceny jego realizacji co roku przez Zespół powołany do opracowania aktualizacji Strategii Rozwi ązywania Problemów Społecznych. Jego efektywna realizacja b ędzie w du żej mierze zale żna od terminów i wielko ści środków z funduszy strukturalnych przyznanych przez Uni ę Europejsk ą.

4.1. Okre ślenie osób odpowiedzialnych za koordynacj ę realizacji Strategii

Strategia Rozwi ązywania Problemów Społecznych Gminy Rozogi zawiera zadania, które stanowi ą wyzwania dla całej społeczno ści lokalnej i wszystkich instytucji publicznych i niepublicznych działaj ących na polu polityki społecznej w gminie. Taka zasada partnerstwa i współpracy jest jednym z fundamentalnych elementów polityki strukturalnej Unii Europejskiej. Jednak wdra żanie Strategii, zawieraj ącej zadania b ędące w kompetencjach wielu lokalnych i ponadlokalnych instytucji, organizacji i środowisk, wymaga ścisłej koordynacji i współpracy pomi ędzy zainteresowanymi stronami. St ąd te ż efektywno ść realizacji zada ń wyodr ębnionych w Strategii, w du żej mierze b ędzie zale żała od instytucji zarz ądzaj ącej jej wdra żaniem – Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej . Ma to szczególnie istotne znaczenie w przypadku pozyskiwania środków z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, gdzie preferowane b ędą działania na du żą skal ę, rozwi ązuj ące problemy zasadnicze dla społeczno ści lokalnej. Przy realizacji takich projektów niezb ędne jest porozumienie i współpraca pomi ędzy partnerami, okre ślenie wspólnych koncepcji

83 realizacyjnych i przygotowanie odpowiedniej dokumentacji. Nale ży podkre śli ć, że wdra żanie odbywa ć si ę b ędzie przy aktywnym udziale podmiotów samorz ądowych, pozarz ądowych, ale przede wszystkim samej społeczno ści, która najlepiej wie jakie s ą jej potrzeby i jak je najlepiej zaspokoi ć. Struktury zatrudnienia pracowników w instytucjach polityki społecznej powinny uwzgl ędnia ć wyznaczenie stanowiska zajmuj ącego si ę koordynacj ą i monitorowaniem zagadnie ń zwi ązanych z rozwojem polityki społecznej w gminie. Osoba pełni ąca t ę funkcj ę zaj ęłaby si ę zatem koordynacj ą procesu wdra żania strategii rozwi ązywania problemów społecznych w gminie we współpracy z instytucjami koordynuj ącymi poszczególne zadania i z partnerami przypisanymi do zadań. Do jej obowi ązków nale żałaby tak że koordynacja procesem pozyskiwania funduszy zewn ętrznych na realizacj ę zada ń strategicznych oraz organizacja cyklicznych spotkań instytucji polityki społecznej z terenu gminy. Zidentyfikowanymi partnerami, którzy współpracowa ć powinni w realizacji strategii s ą: 1. Urz ąd Gminy w Rozogach 2. Gminny O środek Kultury w Rozogach 3. Gminna Biblioteka Publiczna w Rozogach 4. Placówki o światowo – wychowawcze gminy 5. Kluby sportowe z terenu gminy 6. Przedsi ębiorcy z terenu gminy 7. Posterunek Policji w Rozogach 8. Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej w Rozogach 9. Warmi ńsko-Mazurski Urz ąd Wojewódzki w Olsztynie 10. Starostwo Powiatowe w Szczytnie 11. Powiatowy Urz ąd Pracy w Szczytnie 12. Urz ąd Marszałkowski Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego 13. Wydział Polityki Społecznej Warmi ńsko-Mazurskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Olsztynie 14. Organizacje pozarz ądowe 15. Media lokalne i regionalne 16. Zwi ązek Gmin Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego 17. Parafie 18. Inni partnerzy

84 4.2. Wskazanie sposobów i cz ęstotliwo ści dokonywania oceny stopnia realizacji strategii

Monitoring jest to stała i ci ągła obserwacja ilo ściowych oraz jako ściowych zmian pewnych wielko ści, maj ąca na celu zapewnienie informacji zwrotnych na temat skuteczno ści i efektywno ści wdra żania Strategii Rozwi ązywania Problemów Społecznych Gminy Rozogi, a tak że jego ocen ę i zmian ę (tam, gdzie jest to konieczne). Monitoring słu ży badaniu i ocenie sposobu oraz efektywno ści dochodzenia do wyznaczonych celów i zada ń, a tak że poziomu ich osi ągania. Corocznie w I półroczu (pierwsze spotkanie w 2009 r.) Zespół ds. monitoringu Strategii b ędzie spotykał si ę w celu monitorowania przebiegu realizacji zada ń (wyznaczonych do realizacji w roku poprzednim) i osi ągania celów operacyjnych. Na spotkania te poszczególne instytucje koordynuj ące powinny przygotować sprawozdania z realizacji wyznaczonych dla nich zada ń oraz innych dokumentów ewaluacyjnych, takich jak ankiety i wywiady, i przekazywa ć je do Gminnego O środka Pomocy Społecznej. Konwent Strategiczny na wiosennym spotkaniu monitoruj ącym dokonywał będzie oceny zada ń realizowanych w roku poprzednim b ądź realizowanych obecnie, identyfikował będzie problemy, które ograniczyły b ądź uniemo żliwiły realizacj ę zada ń wyznaczonych oraz proponował niezb ędne korekty i zmiany w zakresie tych zada ń. Tym samym roczny cykl przegl ądu i monitoringu Strategii zostanie zamkni ęty.

4.3. Wskazanie osób i sposobów dokonywania zmian (aktualizacji) strategii

Przegl ądy strategiczne powinny by ć realizowane cyklicznie. Aktualizacja b ędzie przeprowadzana co 2 lata w I półroczu (kolejna aktualizacja wiosn ą 2009 r.). Aktualizacji Strategii będzie dokonywał Zespół roboczy do spraw aktualizacji strategii powołany Zarz ądzeniem Nr 25/08 Wójta Gminy Rozogi z dnia z dnia 8 marca 2008r. Współpracowa ć z Zespołem b ędą lokalni liderzy i społeczność gminy, którzy wyra żą ch ęć udziału w warsztatach dotycz ących wypracowania aktualizacji Strategii. Prace nad aktualizacj ą Strategii b ędą poprzedzone zebraniem opinii od społeczno ści gminy na temat skali problemów społecznych, deficytów i zadowolenia z podj ętych działa ń w sferze polityki społecznej oraz wszystkich niezb ędnych danych dotycz ących sytuacji społecznej gminy. Nast ępnie na warsztatach ze społeczno ści ą, na podstawie zebranych materiałów i wyników monitoringu strategii, zostan ą opracowane poszczególne elementy strategii, które wymagaj ą aktualizacji oraz dokonana zostanie weryfikacja i hierarchizacja poszczególnych celów i zada ń realizacyjnych. Brane b ędą pod uwag ę zarówno nowe oczekiwania społeczno ści lokalnej i okre ślonych grup społecznych, jak równie ż zmieniaj ące si ę czynniki środowiska zewn ętrznego, np. 85 nowe uregulowania prawne, społeczno-ekonomiczne czy nowe mo żliwo ści pozyskiwania środków zewn ętrznych. Dlatego te ż przy wyborze zada ń do realizacji na kolejne lata, Zespół oraz osoby współpracuj ące powinni uwzgl ędnia ć nie tylko istniej ące zapisy Strategii Rozwi ązywania Problemów Społecznych Gminy Rozogi, ale tak że nowe, nie uj ęte w nim zadania.

4.4. Zdefiniowanie wska źników monitorowania strategii

Baz ą informacji b ędą informacje statystyczne (GUS-u), instytucji i organizacji, a tak że grup i środowisk bior ących udział w programach zwi ązanych z realizacj ą poszczególnych celów Strategii. Wska źnikami oceny monitorowania Strategii b ędą miedzy innymi:
Wymierne ilo ści wybudowanych lub zmodernizowanych obiektów.
Ilo ść obiektów użyteczno ści publicznej, w których zlikwidowane zostały bariery architektoniczne.
Wzrost (liczba) nowo powstałych podmiotów gospodarczych w gminie.
Ilo ść stworzonych nowych miejsc pracy, w tym dla osób niepełnosprawnych.
Ilo ść osób, którym udało si ę wyj ść z uzale żnie ń (alkoholizmu, narkomanii) oraz bezdomno ści.
Ilo ść osób, którym udało si ę skutecznie pomóc (ofiarom przemocy domowej, osobom, rodzinom, w których wyst ępowały problemy opieku ńczo - wychowawcze i prowadzenia gospodarstwa domowego).
Ilo ść zorganizowanych szkole ń, konferencji, seminariów, narad dotycz ących podnoszenia kwalifikacji, z zakresu profilaktyki uzale żnie ń.
Liczba zorganizowanych imprez, zaj ęć , spektakli profilaktycznych głównie dla dzieci i młodzie ży maj ących na celu rozwój zainteresowa ń oraz promocje zdrowego stylu życia.
Ilo ść osób, do których dotarły ulotki informuj ące o zagro żeniach, instytucjach i organizacjach udzielaj ących pomocy oraz mo żliwo ściach pomocowych.
Procentowy udział uczniów w Szkołach, którzy pij ą alkohol, pal ą papierosy, bior ą lub brali narkotyki.
Stopie ń zadowolenia mieszka ńców z realizowanych zada ń wynikaj ących z zapisów strategii.
Ilo ść inwestycji i przedsi ęwzi ęć jakie podj ęto do realizacji przez instytucje odpowiedzialne za realizacj ę działa ń.
Jako ść świadczonych usług w ramach podj ętych przedsi ęwzi ęć

Szczegółowy opis wska źników zawieraj ą tabele 26, 27 i 30.

86 4.5. Okre ślenie powi ąza ń z innymi dokumentami strategicznymi

Strategia Rozwi ązywania Problemów Społecznych Gminy Rozogi powinna by ć spójna pod wzgl ędem zakładanych celów i realizacji z innymi dokumentami strategicznymi i realizacyjnymi. Dokumenty z jakimi jest powi ązana wskazano w podrozdziale 2.2 niniejszej Strategii.

Uwagi ko ńcowe

Realizacja Gminnej Strategii Rozwi ązywania Problemów Społecznych to wprowadzanie w życie nowoczesnego modelu polityki społecznej gminy. Strategia jest drogowskazem i instrumentem działania władz samorz ądowych, instytucji pomocy społecznej, w tym Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Celem Strategii s ą działania długofalowe polegaj ące na inwestycji w kapitał ludzki, edukacje, popraw ę sytuacji materialnej rodzin, działania na rzecz poprawy rynku zatrudnienia i poprawy przedsi ębiorczo ści. Strategia ma pobudza ć do aktywno ści organizacje, instytucje działaj ące w obszarze pomocy społecznej oraz rozwoju gospodarczego i społecznego gminy. Poprzez cele i kierunki działania ma dotrze ć do osób/grup najbardziej potrzebuj ących. Dokument musi by ć poddawany okresowej weryfikacji i niezb ędnym zmianom. Strategia zawiera cele strategiczne (priorytety) i ich rozwi ązania (kierunki działania), w stopniu stanowi ącym podstaw ę do formułowania programów, w których okre śla si ę terminy realizacji i zasady finansowania poszczególnych zada ń.

87 Spis tabel

1. Struktura ludno ści według płci i wieku……………………………………………..…... 10 2. Przedsi ębiorcy wpisani do ewidencji dzieł GOPS………………..…………………….. 13 3. Aktywno ść zawodowa mieszka ńców……………………………………………….…... 15 4. Instytucje zajmuj ące si ę pomoc ą społeczn ą…………………………………………….. 20 5. Świadczenia przyznane przez GOPS…………………………………………………… 23 6. Ilo ść osób obj ętych pomoc ą społeczn ą z powodu trudnej sytuacji życiowej……………24 7. Rodziny korzystaj ące z pomocy społecznej z powodu bezradno ści w sprawach opieku ńczych z uwzgl ędnieniem rodzin niepełnych……………………………...…….. 25 8. Rodziny wielodzietne obj ęte pomoc ą socjaln ą………………………………..………... 25 9. Zestawienie kwot przeznaczonych na pomoc społeczn ą z podziałem na zadania zlecone i zadania własne (w tys. zł)…………………………………………………….. 27 10. Zestawienie kosztów do żywiania oraz źródło finansowania zakupionych posiłków dla dzieci i młodzie ży oraz osób ubogich……………………………………………………. 29 11. Zakres świadczonej pomocy w formie świadcze ń rodzinnych………………………..…. 31 12. Formy pomocy materialnej dla uczniów………………………………………………..... 33 13. Zaj ęcia prowadzone przez GOK………………………………………………………… 34 14. Działania z zakresu pomocy społecznej zlecone przez gmin ę………………………….... 36 15. Mieszkaniowy zasób komunalny gminy………………………………………………..... 37 16. Mieszkaniowy zasób komunalny gminy z uwzgl ędnieniem stanu technicznego……...… 37 17. Wykorzystanie bud żetu z przeznaczeniem na dodatki mieszkaniowe…………………… 38 18. Sie ć placówek o światowych w gminie (stan na rok szkolny 2007/2008)…………….…. 40 19. Struktura szkół w gminie Rozogi……………………………………………………...…. 40 20. Zagospodarowanie czasu wolnego dzieci i młodzie ży…………………………………… 41 21. Bezrobotni zarejestrowani………………………………………………………………... 46 22. Bezrobotni w gminie z prawem do zasiłku………………………………………………. 47 23. Liczba osób bezrobotnych z gminy Rozogi korzystaj ących z instrumentów i usług rynku pracy………………………………………………………………………………. 48 24. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych korzystaj ących z pomocy społecznej………...… 49 25. Działania z zakresu rozwi ązywania problemów alkoholowych…………………………. 52 26. Zestawienie dotycz ące problemów społecznych…………………………………………. 55 27. Potrzeby społeczne zgłoszone podczas spotkań ze społeczno ści ą lokaln ą oraz wynikaj ące z ankiety……………………………………………………………………... 56 28. Frekwencja liderów lokalnych w spotkaniach…………………………………………… 60

29. Poziom integracji społecznej…………………………………………………………..…. 61

30. Cele operacyjne i zadania realizacyjne………………………………………………...…. 65

31. Harmonogram……………………………………………………..……………………… 80 88 Spis rysunków

1. Liczba ludno ści gminy……………………………………………………………………….. 9 2. Struktura wieku ludno ści gminy……………………………………………………………... 10 3. Liczba ludno ści wg wieku produkcyjnego i nieprodukcyjnego…………………...……….… 11 4. Ruch naturalny ludno ści ……………………………………………………………………... 11 5. Prognoza ludno ści……………………………………………………………………………. 12 6. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów………... 13 7. Struktura podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON wg formy prawnej…………………………………………………………………………...… 14 8. Udział poszczególnych rodzajów usług świadczonych przez lokalne przedsi ębiorstwa…….. 15 9. Kierunki rozwoju społeczno – gospodarczego gminy Rozogi……………………………….. 18 10. Wykres obrazuj ący dynamik ę liczby osób korzystaj ących ze środków własnych gminy……. 26 11. Udział procentowy środków własnych i zleconych w kwotach przeznaczonych na pomoc społeczn ą……………………………………………………………………………………… 27

12. Środki przeznaczone na zadania pomocy społecznej z bud żetu pa ństwa i bud żetu gminy….. 27 13. Udział procentowy osób korzystaj ących z pomocy finansowej w stosunku do ogółu mieszka ńców………………………………………………………………………………….. 28 14. Udział dotacji i środków własnych w kosztach do żywiania…………………………………. 30 15. Wydatki na świadczenia……………………………………………………………………… 31 16. Poziom wykształcenia mieszka ńców gminy Rozogi…………………………………………. 39 17. Liczba osób w wieku poprodukcyjnym w gminie Rozogi…………………………………... 43 18. Liczba pracuj ących wg sektorów………………………………………………………….…. 44 19. Liczba osób pracuj ących wg bran ży………………………………………………………...... 45 20. Tendencje bezrobocia………………………………………………………………………… 46 21. Zestawienie liczby osób bezrobotnych ogółem oraz bezrobotnych z prawem do zasiłku z uwzgl ędnieniem kobiet……………………………………………………………………...... 47 22. Udział osób bezrobotnych korzystaj ących z pomocy społecznej……………………………. 49 23. Problemy i deficyty społeczne – wyniki ankiety………………………………………….….. 54 24. Hierarchia problemów społecznych………………………………………………………….. 57 25. Bezrobocie………………………………………………………………………………….… 58 26. Ubóstwo …………………………………………………………………………………..….. 58 27. Problemy wychowawcze z dzie ćmi………………………………………………………..…. 58 28. Samotno ść osób starszych i niepełnosprawnych…………………………………………...… 59 29. Drzewo celów……………………………………………………………………………….... 64 89 Spis zał ączników

1. Wykaz liderów lokalnych bior ących udział w warsztatach aktualizacji strategii wg funkcji społecznej oraz wg obszaru do świadcze ń (kompetencji)

2. Wykaz liderów lokalnych według pełnionej funkcji społecznej oraz według terenu działania

3. Zakres Świadczonej pomocy społecznej, świadcze ń rodzinnych oraz pomocy w formie dodatków mieszkaniowych w gminie (z wyszczególnieniem miejscowo ści)

4. Ankieta (wzór)

5. Wyniki ankiety

6. Inicjatywy podj ęte na rzecz społeczno ści lokalnej przez organizacje i grupy nieformalne

90