Papieska Unia Misyjna Półrocznik Nr 178 Rok Xl

PAPIESKA UNIA MISYJNA

PÓŁROCZNIK NR 178 ROK XL 1/2020

Sekretariat Krajowy Skwer kard. Stefana Wyszyńskiego 9 01-015 Warszawa

LLG178.indbG178.indb 1 22020-07-06020-07-06 02:52:0302:52:03 Redakcja: Redaktor naczelny: prof. dr hab. Jarosław Różański OMI Zastępca redaktora naczelnego: ks. dr Tomasz Atłas Członkowie redakcji: prof. UKSW dr hab. Wojciech Kluj OMI, dr hab. Tomasz Szyszka SVD Sekretarz redakcji: dr Mariola Krystecka Korekta i redakcja: Joanna Przypolska Skład: Robert Szubierajski

Rada naukowa: ks. prof. dr hab. Leonard Fic, ks. prof. dr hab. Jan Górski (UŚ), ks. dr hab. Franciszek Jabłoński, dr Kinga Lendzion (UKSW), ks. prof. dr hab. Piotr Nawrot SVD (UAM), ks. dr hab. Leon Nieścior OMI (UKSW), ks. dr hab. Jacek Pawlik SVD (UWM), prof. dr hab. Eugeniusz Sakowicz (UKSW)

Recenzenci: ks. dr hab. Piotr Piasecki (UAM), ks. dr hab. Paweł Zając (UAM), ks. dr hab. Andrzej Pietrzak (KUL), ks. dr hab. Józef Urban (Uniwersytet Opolski), ks. prof. Wojciech Kowal (Saint-Paul University, Ottawa, Kanada), dr hab. Maciej Ząbek (UW), ks. prof. dr hab. Kazimierz Lubowicki (PWT, Wrocław), ks. prof. dr hab. Andrzej Perzyński (UKSW), ks. prof. dr hab. Ignacy Bokwa (UKSW), dr hab. Katarzyna Flader-Rzeszowska (UKSW), ks. prof. UKSW dr hab. Józef Łupiński (UKSW), ks. prof. UKSW dr hab. Waldemar Cisło (UKSW)

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany tytułów.

Skwer kard. Stefana Wyszyńskiego 9 01-015 Warszawa tel. 22 838 29 44 e-mail: [email protected] Nakład: 2800 egz. Druk: Apostolicum

LLG178.indbG178.indb 2 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 WPROWADZENIE

Misjologia jako dyscyplina teologiczna rozwijała się w Polsce w okresie międzywojennym w dość skromnym wymiarze, zarówno pod względem refl eksji naukowej, jak i działalności dydaktycznej. Po II wojnie światowej bp Kazimierz Kowalski, ordynariusz diecezji cheł- mińskiej, wznowił – jako pierwszy – wykłady z misjologii w podle- głym mu pelplińskim seminarium duchownym. Jednak ani refl eksja misjologiczna, ani działalność dydaktyczna nie mogły się rozwijać, gdyż w końcu 1948 r. komuniści rozpoczęli otwartą walkę z Kościo- łem. Wyjazdy na misje i współpraca z nimi zostały w praktyce unie- możliwione. Pomimo iż ograniczanie wolności Kościoła było jednym z ważnych elementów strategii władz komunistycznych w Polsce, w latach sześć- dziesiątych oraz siedemdziesiątych XX w. można zauważyć liczne próby normalizacji relacji państwa i Kościoła. Rok 1965 przeszedł do historii wyjazdów polskich misjonarzy jako czas wyraźnego przełomu. Po raz pierwszy bowiem większe grupy misjonarzy otrzymały pozwolenie na wyjazd. Te wyjazdy stały się także bodźcem do rozwijania animacji misyjnej w niektórych zgromadzeniach zakonnych, np. werbistów, oblatów, salwatorianów czy redemptorystów. Zrodziła się także potrzeba pogłę- bionej refl eksji misjologicznej, do której zachęcał też Dekret o działalno- ści misyjnej Kościoła Soboru Watykańskiego II podkreślając, że wszyscy misjonarze: kapłani, bracia, siostry i świeccy, każdy stosownie do swego stanu, muszą być przygotowani do przyszłej pracy. „Konieczne jest, by przyszły misjonarz oddawał się studiom misjologicznym, tzn. poznawał naukę i zasady Kościoła w zakresie działalności misyjnej, znał drogi, któ- re posłańcy Ewangelii przemierzali na przestrzeni wieków, a także aktualny stan misji wraz z metodami, które obecnie uznaje się za bardziej skuteczne” (DM 26).

LLG178.indbG178.indb 3 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 4 Wprowadzenie

Za symboliczną datę powstania misjologii na ATK w Warszawie uważa się dzień 23 kwietnia 1969 r., kiedy to w rocznicę męczeńskiej śmierci wielkiego misjonarza, św. Wojciecha, ks. Feliks Zapłata SVD rozpoczął wykłady zlecone z teologii przekazu misyjnego dla studen- tów z katechetyki. Niniejszy numer „Lumen Gentium” poświęcony jest głównie 50-leciu misjologii na ATK/UKSW, prezentując w dużej części jej bogaty dorobek. Uzupełniają go teksty o kierunkach rozwoju misjologii w innych ośrodkach akademickich w Polsce, a także refl eksje o stanie misjologii na uniwersytetach papieskich w Rzymie – Gregorianum i Urbanianum oraz na uniwersytetach w Niemczech. Prof. Jarosław Różański OMI redaktor naczelny

LLG178.indbG178.indb 4 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 ROZPRAWY I ARTYKUŁY

Prof. Jarosław Różański OMI

WARSZAWSKA SZKOŁA MISJOLOGICZNA NA ATK/UKSW. WYKŁADOWCY, STUDENCI, PROGRAM I HISTORIA STRUKTUR Wstęp ...... 5 1. Założenie misjologii i jej początkowy rozwój...... 7 2. Studenci i kształtowanie się programu studiów ...... 13 3. Większa samodzielność strukturalna ...... 16 4. Zmiany w latach dziewięćdziesiątych...... 18 5. Misjologia na UKSW ...... 22 6. Podsumowanie strukturalno-personalne ...... 26 7. Programy studiów ...... 32 8. Absolwenci i działalność naukowa ...... 36 Bibliografi a ...... 37

Misjologia jako dyscyplina teologiczna rozwijała się w Polsce w okresie międzywojennym w dość skromnym wymiarze, zarówno pod wzglę- dem refl eksji naukowej, jak i działalności dydaktycznej. Po II wojnie światowej bp Kazimierz Kowalski, ordynariusz diecezji chełmińskiej, wznowił – jako pierwszy – wykłady z misjologii w podlegającym mu

LLG178.indbG178.indb 5 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 6 Rozprawy i artykuły

pelplińskim seminarium duchownym1. Jednak ani refl eksja misjologiczna, ani działalność dydaktyczna nie mogły się rozwijać, gdyż w końcu 1948 r. komuniści rozpoczęli otwartą walkę z Kościołem. Wyjazdy na misje i współpraca z nimi zostały w praktyce uniemożliwione. Pomimo iż ograniczanie wolności Kościoła było jednym z ważnych elementów strategii władz komunistycznych w Polsce, w latach sześć- dziesiątych oraz siedemdziesiątych XX w. można zauważyć liczne próby normalizacji relacji państwa i Kościoła. Rok 1965 przeszedł do historii wyjazdów polskich misjonarzy jako czas wyraźnego przełomu. Po raz pierwszy bowiem większe grupy misjonarzy otrzymały pozwolenie na wyjazd. W sierpniu 1965 r. do Indonezji wyjechało 20 werbistów. Do Brazylii zaś wyjechało 5 chrystusowców, 3 misjonarzy Świętej Rodziny, 2 siostry Świętej Rodziny oraz marianin i werbista. W następnych latach na misje udały się kolejne grupy. Wyjazdy polskich misjonarzy z drugiej połowy lat sześćdziesiątych sprawiły, że w prasie katolickiej, o bardzo wówczas ograniczonym na- kładzie i rygorystycznie cenzurowanych tekstach, pojawiało się wiele informacji o misjach i misjonarzach. Stały się one także bodźcem do rozwijania animacji misyjnej w niektórych zgromadzeniach zakonnych, np. werbistów, oblatów, salwatorianów czy redemptorystów. Zrodziła się także potrzeba pogłębionej refl eksji misjologicznej, do której zachęcał także Dekret o działalności misyjnej Kościoła Soboru Watykańskiego II podkreślając, że wszyscy misjonarze: kapłani, bracia, siostry i świeccy, każdy stosownie do swego stanu, muszą być przygotowani do przyszłej pracy. „Konieczne jest, by przyszły misjonarz oddawał się studiom misjologicznym, tzn. poznawał naukę i zasady Kościoła w zakresie dzia- łalności misyjnej, znał drogi, które posłańcy Ewangelii przemierzali na

1 Wykłady prowadził ks. dr Wacław Preis, który uzyskał doktorat z misjologii w 1939 r. na Urbaniana w Rzymie. Por. A. Andrzejak, U początku ruchu misyjnego w Polsce. Bp Kazimierz Kowalski (1896-1972), Poznań 1993, s. 197-198.

LLG178.indbG178.indb 6 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 7

przestrzeni wieków, a także aktualny stan misji wraz z metodami, które obecnie uznaje się za bardziej skuteczne” (DM 26).

1. Założenie misjologii i jej początkowy rozwój

Potrzeba refl eksji misjologicznej i przygotowania misjonarzy do ich przyszłej pracy zainspirowała Feliksa Zapłatę2 SVD do poszukiwania możliwości realizacji tych zamierzeń, gdyż bolał go fakt słabego przygotowania misjonarzy, a w praktyce jego brak. „Temu wszystkie- mu – sądziłem – można zaradzić jedynie przez stworzenie poważne- go ośrodka naukowego” – pisał3. Ks. Feliks Zapłata miał za sobą dobre przygotowanie misjologiczne, jak również doświadczenie wykładowcy (seminaria duchowne) i przełożonego (prowincjał). Studiował także historię powszechną na Uniwersytecie Wrocławskim, teologię na Uni- wersytecie Jagiellońskim oraz na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, gdzie w październiku 1954 r. obronił pracę doktorską. Jego plany założe- nia misjologii na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim nie znalazły jednak poparcia, dlatego zdecydował się spróbować na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. 14 listopada 1968 r. w zakrystii kościoła sióstr wizytek przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie ks. Feliks Zapła- ta spotkał się z ks. Józefem Iwanickim, rektorem ATK. Podczas krótkiej rozmowy rektor wyraził zainteresowanie projektem utworzenia misjologii i zaproponował dla niej miejsce przy istniejącej już Katedrze Homile- tyki. Chociaż to umiejscowienie wzbudziło zdziwienie ks. Feliksa Zapła-

2 Feliks Zapłata urodził się 23 września 1914 r. w Turwi koło Kościana (archidiec. poznań- ska). 30 sierpnia 1927 r. jako trzynastoletni chłopiec wstąpił do Niższego Seminarium Duchownego Księży Werbistów w Górnej Grupie, a następnie do nowicjatu. Studia seminaryjne odbył w Mödling koło Wiednia, a następnie w Teteringen w Holandii. 29 czerwca 1941 r. przyjął święcenia kapłańskie. Następnie pracował w ukryciu wśród Polonii w Belgii. 3 F. Zapłata, Wkład werbistów w powołanie do życia Specjalizacji Misjologii na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, „Nurt SVD” (1973) nr 14, s. 83.

LLG178.indbG178.indb 7 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 8 Rozprawy i artykuły

ty, to jednak jeszcze tego samego dnia napisał do ks. prof. Leszka Kuca4, kierownika Katedry Homiletyki, przedstawiając mu program misjologii. Obejmował on trzy lata nauki, koncentrując się w pierwszym roku na misjologii zasadniczej (teoretyczna dogmatyka misyjna5), w drugim roku na misjologii historycznej (dzieło misyjne w rozwoju historycznym oraz w stanie obecnym, tzn. misjografi a wraz ze statystyką misyjną i kartografi ą misyjną), w trzecim na misjologii normatywnej (prawo misyjne i metodologia misyjna), praktycznej (współpraca na rzecz misji, liturgika misyjna, duchowość misyjna) oraz naukach pomocniczych misjologii (etnologia, religioznawstwo, lingwistyka)6. Za symboliczną datę powstania misjologii na ATK w Warszawie uważa się dzień 23 kwietnia 1969 r., kiedy to w rocznicę męczeńskiej śmierci wielkiego misjonarza, św. Wojciecha, ks. Feliks Zapłata SVD rozpoczął wykłady zlecone z teologii przekazu misyjnego dla studen- tów z katechetyki. Pisząc o rozkwicie Akademii Teologii Katolickiej ks. Hieronim E. Wy- czawski zaznaczył, iż trwałym osiągnięciem rektoratu ks. Józefa Iwanic- kiego była rozbudowa specjalizacji na poszczególnych wydziałach ATK. Na Wydziale Teologicznym utworzono osiem tzw. „kierunków studiów”,

4 Leszek Kuc urodził się 4 marca 1927 r. w Kielcach. Po wojnie studiował polonistykę i filo- zofię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Następnie wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Kielcach, gdzie w 1954 r. przyjął święcenia kapłańskie. W 1957 r. uzyskał w KUL doktorat z filozofii. W 1962 r. podjął pracę na KUL jako homileta. Habilitację uzy- skał w 1968 r. W latach 1968-1973 był kierownikiem Katedry Homiletyki na ATK. Od 1973 r. przebywał za granicą: we Francji, Niemczech i Włoszech, gdzie zmarł (w Bari) 4 czerwca 1986 r. Por. J. Jędrys, Bibliografia prac ks. Leszka Kuca, STV 27 (1989) nr 2, s. 233-246. 5 Zdaniem ks. Feliksa Zapłaty misjologię należało umiejscowić w teologii systematycznej, gdyż jej rdzeniem jest eklezjologia. 6 List o. Feliksa Zapłaty do ks. prof. Leszka Kuca, Warszawa, z dnia 14 XI 1968 r., AATK. Por. D.M. Mroczek, Specjalizacja misjologii na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, [kps] ATK, Warszawa 1996, s. 15-16; P.A. Sokołowski, Feliks Zapłata SVD (1914-1982). Życie i twórczość, Warszawa 2005, s. 73-74.

LLG178.indbG178.indb 8 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 9

wśród których znalazł się „kierunek” teologii praktycznej7. W ramach tego kierunku utworzono sześć „specjalizacji”, wśród których znalazła się specjalizacja misjologii. Rozpoczęła ona swoją działalność w roku akademickim 1969/70. Studia na tej nowej specjalizacji w pierwszym roku podjęło dziesięcioro studentów. Jej program ukształtował się w pięciolet- ni cykl, w którym dwa pierwsze lata poświęcone były teologii (teologia biblijna, dogmatyczna, moralna, historia Kościoła, historia fi lozofi i) oraz misjologii. Trzy następne lata natomiast obejmowały wyłącznie wykłady specjalistyczne, zgrupowane w działach: teologia misji, religioznawstwo, problemy ekonomiczno-socjologiczne krajów trzeciego świata oraz zagadnienia polonijne. Całość programu przedyskutowano z o. Josephem Masson SJ, ówczesnym dziekanem Wydziału Misjologii na Uniwersyte- cie Gregoriańskim w Rzymie. Przybył on do Warszawy na zaproszenie rektora ATK, by pomoc w przygotowaniu tego programu8. Ks. dr Feliks Zapłata SVD został kuratorem specjalizacji misjologicznej. Formalnie specjalizacja ta prowadziła swoją działalność przy Katedrze Homiletyki, której kierownikiem był ks. doc. dr hab. Leszek Kuc. Ks. Feliks Zapłata SVD otrzymał w tej katedrze stanowisko starszego adiunkta. Wykładał on m.in. teologię przekazu misyjnego, historię misji i hinduizm. Ks. Feliks Zapłata SVD zatroszczył się także o innych wykładowców, zatrudnianych w tej samej katedrze. W 1969 r. wykłady na misjologii zaczął prowadzić ks. Władysław Kowalak9 SVD, otrzymu-

7 H. Wyczawski, Ogólny zarys dziejów Akademii Teologii Katolickiej, [w:] H. Wyczawski (red.), XX lat Akademii Teologii Katolickiej. Księga pamiątkowa (1954-1974), Warszawa 1976, s. 27-28. 8 F. Zapłata, Specjalizacja misjologii, w: H. Wyczawski (red.), XX lat Akademii Teologii Katolickiej. Księga pamiątkowa (1954-1974), Warszawa 1976, s. 212. Por. także: F. Zapłata, La missiologie en Pologne, Neue Zeitschrift fur Missionswissenschaft, (1973) nr 29, s. 143-148; F. Zapłata, Le mouvement missionaire en Pologne, „Spiritus” (1974) nr 57, s. 429-437. 9 Władysław Kowalak urodził się 15 stycznia 1933 r. w Nieczajnie k. Poznania. W latach 1951-1958 odbył studia filozoficzno-teologiczne w Misyjnym Seminarium Duchownym Księży Werbistów w Pieniężnie. 7 lipca 1957 r. przyjął święcenia kapłańskie. W latach 1960-1965 ukończył specjalistyczne studia muzykologiczno-teologiczne na Katolickim

LLG178.indbG178.indb 9 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 10 Rozprawy i artykuły

jąc stanowisko młodszego asystenta. Wykładał on m.in. liturgię w krajach trzeciego świata, sintoizm, religie synkretyczne, umbandyzm oraz zagadnienia międzynarodowe. W roku akademickim 1970/71 wykłady prowadził ks. dr Bolesław Gielata10 SVD. Był on zatrudniony na stanowisku adiunkta. Wykładał buddyzm, islam, wstęp do religioznawstwa i szkolnictwo w krajach Trzeciego Świata. W 1971 r. wyjechał on jednak na misje do Ghany. Zastąpił go z wykładami zleconymi w roku akademickim 1971/1972 ks. dr Tadeusz Dajczer11. W następnym roku akademickim został on zatrudniony jako asystent. Wykładał m.in. wstęp do religioznawstwa, teologię religii, fenomenologię i psychologię religii, buddyzm, taoizm i konfucjanizm, hinduizm, mitoznawstwo i symboli- kę religijną. Krótko na specjalizacji misjologicznej pracowali także ks. Zenon Kaczmarek12 TChr (wykłady zlecone 1971/1972; zatrudniony jako starszy asystent w latach 1972-1974), Jerzy Ozdowski13 (1970/1971 – wykłady zlecone; zatrudniony w latach 1972-1973; 1978-198114) oraz Czesław Kamiński15 TChr (1974-1976). Ks. Zenon Kaczmarek TChr na

Uniwersytecie Lubelskim, po czym pracował jako wykładowca w Misyjnym Seminarium Duchownym Księży Werbistów w Pieniężnie. 10 Bolesław Gielata urodził się 23 sierpnia 1929 r. w Brennie (diec. katowicka), pracował jako adiunkt na ATK w roku akademickim 1970/71, na misjologii, zm. 24 marca 2008 r. w Ghanie. Święcenia kapłańskie przyjął 19 VIII 1956 r. Studia teologiczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim uwieńczył pracą dyplomową w 1961 r. Doktorat pt. Geneza pojęć religijnych u Ketów obronił w 1965 r. także na KUL. 11 Tadeusz Dajczer urodził się 10 sierpnia 1931 r. w Pruszkowie. Święcenia kapłańskie przyjął dnia 7 sierpnia 1955 r. Studia teologiczne ukończył w Akademii Teologii Katolickiej. W latach 1966-1972 studiował misjologię i religioznawstwo na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie, gdzie otrzymał stopień doktora. 12 Zenon Kaczmarek urodził się 5 września 1934 r. w Lutyni k. Pleszewa, święcenia kapłańskie przyjął w 1959 r. Dyplom magistra otrzymał w 1964 r. na Wydziale Nauk Humanistycznych KUL. 13 Jerzy Ozdowski urodził się 19 września 1925 r. w Pawłowicach. Studiował ekonomię na Uniwersytecie Poznańskim, uzyskując 10 maja 1967 r. doktorat w tej dziedzinie. Stopień doktora habilitowanego otrzymał 30 czerwca 1971 r. 14 Jerzy Ozdowski w latach 1973-1977 pracował na specjalizacji socjologii religii. 15 Czesław Kamiński urodził się 15 czerwca 1914 r. w Ostrowie Wielkopolskim, święce-

LLG178.indbG178.indb 1100 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 11

misjologii wykładał problemy Polonii brazylijskiej, problemy duszpasterstwa polonijnego, dzieje emigracji polskiej. Dr hab. Jerzy Ozdow- ski wykładał wybrane zagadnienia ekonomiczne, zagadnienia rozwoju społeczno-gospodarczego krajów Trzeciego Świata, rozwój w nauczaniu Kościoła, Polska a Trzeci Świat, metody programowania i programowa- nie w zastosowaniu do działalności misyjnej, etykę życia gospodarczego, założenia i perspektywy katolickiej nauki społecznej, historię doktryn społecznych. Natomiast ks. dr Czesław Kamiński TChr prowadził m.in. wykłady zawiązane z migracjami oraz problemami duszpasterstwa mi- grantów. W 1977 r. pracę na ATK podjął w ramach godzin zleconych ks. Antoni Kurek16 OMI. W 1978 r. otrzymał on etat adiunkta. Prowadził zajęcia z metod ewangelizacji, misjologii protestanckiej i prawosławnej, historii misji, literatury misjologicznej Średniowiecza, afrykańskich religii plemiennych, ekumenizmu misyjnego, etnografi i Afryki, teologii misji i misjografi i17. Oprócz pracowników etatowych była także duża grupa wykładow- ców na godzinach zleconych. Należeli do nich m.in.: dr Eugeniusz Rze- wuski (lektorat jęz. suahili), dr Andrzej Ługowski (lektorat sanskrytu), prof. dr hab. Teofi l Chodzidło SVD (religie człowieka pierwotnego), lekarz medycyny Krzysztof Dziubiński (medycyna tropikalna), dr Fran-

nia kapłańskie przyjął 21 lipca 1940 r. Dyplom magistra teologii otrzymał w 1946 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim. Ukończył też prawo kanoniczne na KUL. 27 czerwca 1950 r. na KUL obronił doktorat pt. Organizacja pracy duszpasterskiej wśród emigrantów, zm. 13 lipca 2008 w Puszczykowie. 16 Antoni Kurek urodził się 22 czerwca 1931 r. w Wodzisławiu Śląskim. W latach 1950-1956 studiował w Wyższym Seminarium Duchownym Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej w Obrze. Święcenia kapłańskie przyjął 26 czerwca 1955 r. W latach 1967-1969 studiował socjologię na Université de Lille (Francja). Po powrocie z Francji w latach 1969-1973 studio- wał misjologię na ATK. W 1973 r. obronił magisterium (Cel działalności misyjnej Kościołów prawosławnych), w 1975 r. obronił doktorat (Idea misyjna w pismach reformatorów oraz teo- logów okresu ortodoksji reformacyjnej). Od 10 lutego 1976 r. do 7 czerwca 1977 r. realizował badania terenowe w Kamerunie. 17 Por. A. Lewek (red.), Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwiczeń na rok akademicki 1978/79, Warszawa 1978.

LLG178.indbG178.indb 1111 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 12 Rozprawy i artykuły

ciszek Ksawery Hashimoto (lektorat jęz. japońskiego; etnografi a Azji, kultura duchowa Wschodu), doc. dr hab. Zygmunt Komorowski (szkolnictwo i wychowanie w krajach Trzeciego Świata), dr Wanda Leopold (literatura krajów Trzeciego Świata), dr Krzysztof Makulski (problemy antropologiczne i socjologiczne oraz warunki życiowe w krajach Trze- ciego Świata), ks. dr Roman Murawski (katecheza misyjna), ks. dr Grze- gorz Okroy (problemy moralne migracji, duszpasterstwo polonijne), ks. dr Roman Sadowski (duchowość misyjna), ks. dr Romuald Skowronek SDS (prawo misyjne), ks. bp dr Jan Wosiński (teologia powołania misyjnego, współpraca misyjna), ks. dr Henryk Zimoń (główne kierunki i szkoły etnologii)18. W 1972 r. ks. dr Feliks Zapłata SVD otrzymał stopień doktora habilitowanego na podstawie pracy Kościół katolicki w Indiach. Problem jego dialogu z hinduizmem19. W 1974 r. pracę doktorską pt. Obrzędy afrykań- skich kultów synkretycznych. Analiza ich komponentów w odniesieniu do działalności misyjnej20 obronił ks. mgr Władysław Kowalak SVD. Pro- motorem był ks. doc. dr hab. Feliks Zapłata SVD. 30 września 1981 r. ks. doc. Feliks Zapłata SVD przeszedł na wcze- śniejszą emeryturę21. Kuratorem specjalizacji misjologicznej został ks. dr Władysław Kowalak SVD. W styczniu 1981 r. otrzymał on stopień dok-

18 Por. F. Zapłata, Specjalizacja misjologii, w: H. Wyczawski (red.), XX lat Akademii Teologii Katolickiej. Księga pamiątkowa (1954-1974), Warszawa 1976, s. 214; D.M. Mroczek, Specjalizacja misjologii na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, [kps] ATK, Warszawa 1996, s. 36-37. 19 Warszawa 1972. 20 Mps, ATK, Warszawa 1973. 21 Jest to data oficjalna, faktycznie o. F. Zapłata nie pełnił już swoich obowiązków od paź- dziernika 1980 r. Wyjechał do małej parafii w Rogowie Opolskim. Zmarł w nocy z 10 na 11 października 1982 r. Został pochowany 14 października na cmentarzu parafii św. Małgorzaty w Bytomiu. Por. E. Bogucka, Odszedł nasz Ojciec. Wspomnienie o Ojcu Feliksie Zapłacie SVD, „Misyjne Drogi” 1 (1983) z. 2, s. 55-56; H. Gzella, Zgon czołowego misjologa. Ks. doc. dr hab. Feliks Zapłata SVD (1914-1982), CT 53 (1983) fasc. IV, s. 147.

LLG178.indbG178.indb 1122 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 13

tora habilitowanego z nauk teologicznych w zakresie historii religii22. 14 grudnia 1981 r. ks. Tadeusz Dajczer otrzymał stopień doktora habilitowanego na podstawie dorobku i książki pt. Inicjacje i ich wymiar kosmiczny u ludów Kalifornii23. Z tak zwanych książek habilitacyjnych pierwszych czołowych pracow- ników misjologii (F. Zapłata, W. Kowalak, T. Dajczer) widać wyraźnie religioznawcze ukierunkowanie ich myśli. Przekładało się to nie tylko na zainteresowania naukowe i pracę dydaktyczną, ale również znajdowało odzwierciedlenie w zmieniających się strukturach organizacyjnych specjalizacji misjologicznej.

2. Studenci i kształtowanie się programu studiów

Studia misjologiczne odbywały się w trybie stacjonarnym. Ze względu na małą liczbę studentów wykłady prowadzone były w cyklu pięcioletnim. Ta mała liczba studentów wiązała się z limitami ministerialnymi, które bardzo ograniczały liczbę miejsc na studia teologiczne dla kandydatów świec- kich. Podczas pierwszej rekrutacji na rok akademicki 1969/1970 przyję- to 10 osób. Jednak już w czerwcu 1971 r. Minister Oświaty i Szkolnictwa Wyższego wprowadził limit 25 osób świeckich, które można było przy- jąć na pierwszy rok studiów na Wydziale Teologicznym. Ta liczba miejsc dotyczyła całego wydziału. Z reguły misjologii przyznawano dwa miejsca rocznie. Sytuacja uległa poprawie na początku lat osiemdziesiątych, kiedy to liczbę miejsc dla kandydatów na studia na Wydziale Teologicznym zwiększono do osiemdziesięciu. Misjologii przypadło więc 5-8 miejsc. Studenci po ukończonej teologii (w praktyce kapłani po ukończo- nych wyższych seminariach duchownych) mogli złożyć prace magisterskie pod koniec czwartego roku studiów, inni pod koniec piątego roku

22 Książka habilitacyjna: Geneza kargizmu na Nowej Gwinei, Warszawa 1980. 23 Warszawa 1984.

LLG178.indbG178.indb 1133 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 14 Rozprawy i artykuły

studiów. Po magisterium można było uczęszczać na kurs doktorancki i pisać pracę doktorską. Wszyscy otrzymywali tytuł magistra, licencjata (rzymskiego) lub doktora teologii ze specjalizacji misjologii. Przez pierwsze 25 lat działalności misjologii prace magisterskie napisało 149 osób oraz przeprowadzono 10 przewodów doktorskich24. W roku akademickim 1978/1979 uruchomiono studia w trybie nie- stacjonarnym (zaoczne) dla duchownych, którzy ukończyli teologię. Na- uka na nich trwała cztery lata. Można było po nich uzyskać tytuł zawo- dowy magistra. Mimo skromnej liczby studentów Akademia Teologii Katolickiej w Warszawie borykała się z ogromnymi problemami lokalowymi. Stąd też zajęcia dydaktyczne prowadzono w pomieszczeniach wypożyczanych od warszawskich instytucji kościelnych, głównie parafi i, m.in. parafi i pw. Wszystkich Świętych (pl. Grzybowski 3/5), św. Barbary (ul. Nowo- grodzka 51), św. Teresy (ul. Tamka 5a), św. Zygmunta (pl. Konfederacji 55), oraz w pomieszczeniach klasztornych dominikanów (ul. Freta 10), redemptorystów (ul. Karolkowa 41), franciszkanów (ul. Zakroczymska 1), sióstr wizytek (ul. Krakowskie Przedmieście 34). Sytuacja zmieniła się dopiero w roku akademickim 1991/92, gdy uczelnia wydzierżawiła od władz Żoliborza jeden z pięciu budynków byłej jednostki wojskowej przy ul. Wóycickiego 1/3. Jak wspomniano wyżej, pięcioletnie studium misjologii tylko przez pierwsze dwa lata realizowało program teologii ogólnej i to w ograniczonym zakresie. Trzy następne lata obejmowały wyłącznie wykłady specjalistyczne, prowadzone w czterech grupach tematycznych: misjologia zasadnicza, misjologia religioznawcza, problematyka społeczno- -ekonomiczna krajów Trzeciego Świata oraz zagadnienia duszpasterstwa polonijnego. Wiodącą rolę pełniła misjologia zasadnicza. Z latami

24 Por. D.M. Mroczek, Specjalizacja misjologii na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, [kps] ATK, Warszawa 1996, s. 145.

LLG178.indbG178.indb 1144 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 15

wprowadzano jednak zmiany w programie studiów. Ukazuje je chociaż- by sprawozdanie ks. Władysława Kowalaka za rok 1981. Przedmioty ogólnoteologiczne obejmowały jak dawniej teologię biblijną, teologię dogmatyczną, teologię moralną, historię Kościoła i historię fi lozofi i. Do działu misjologii zasadniczej wchodziły: historia misji, teologia misji (wstęp do misjologii, uzasadnienie działalności misyjnej, cele działalno- ści misyjnej, realizacja działalności misyjnej), idea misyjna w Piśmie św., idea misyjna w pismach Ojców Kościoła, liturgia w krajach misyjnych, katecheza misyjna, metodologia misyjna, duchowość misyjna. W po- równaniu z programem początkowym pojawił się nowy wykład: dokumenty papieskie dotyczące misji, natomiast pominięto teologię powoła- nia misyjnego oraz wykład „etnologia a dzieło misyjne”. Tzw. misjologia religioznawcza obejmowała wstęp do religioznawstwa, fenomenologię religii, religie ludów pierwotnych, hinduizm, buddyzm, taoizm, konfucjanizm, shintoizm i islam. Zrezygnowano z socjologii religii, a wprowadzono teologię religii, mity i symbolikę religijną, umbandyzm oraz nowe religie synkretyczne. Dział społeczno-ekonomiczny zawierał zagadnienia międzynarodowe, rozwój w nauczaniu Kościoła, metody programowania, szkolnictwo i wychowanie w krajach Trzeciego Świata, wstęp do etnologii, etnografi ę Afryki, Ameryki, Azji i Oceanii oraz higienę tropi- kalną. Do grupy zagadnień polonijnych weszły: dzieje emigracji polskiej, duszpasterstwo polonijne wśród emigrantów, Magisterium Kościoła a emigracja, problemy moralne emigrantów. W programie nie znalazły się lektoraty sanskrytu i suahili25. Bazując na dotychczasowych doświadczeniach na początku lat dzie- więćdziesiątych ks. Władysław Kowalak, kierownik specjalizacji misjologicznej ułożył tzw. „plan wieczysty”, który miał służyć jako punkt od-

25 W. Kowalak, Specjalizacja Misjologii. Ratio Studiorum z dnia 20 XI 1981 roku, [mps] ASTATK. Por. D.M. Mroczek, Specjalizacja misjologii na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, [kps ] ATK, Warszawa 1996, s. 139-145.

LLG178.indbG178.indb 1155 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 16 Rozprawy i artykuły

niesienia do układania planów zajęć na poszczególnych latach. Program ten zakładał pięcioletni cykl studiów, podczas którego student miał zre- alizować 2760 godzin wykładowych oraz 600 godzin ćwiczeń, w tym 240 godzin seminarium.

3. Większa samodzielność strukturalna

W roku akademickim 1982/83 dokonano istotnych zmian w strukturze całej uczelni. Za aprobatą Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki utworzono na Wydziale Teologicznym ATK sześć samodzielnych sekcji: Teologii Ogólnej, Teologii Systematycznej, Teologii Praktycz- nej, Nauk Historycznych, Nauk Społecznych oraz Instytut Studiów nad Rodziną. Dotychczasowe specjalizacje otrzymały osobne katedry. W wyniku tej reformy „kierunek” misjologii – jak została nazwana dotychcza- sowa specjalizacja – znalazł się w Sekcji Teologii Praktycznej i otrzymał dwie katedry: Katedrę Teologii Misji (kierownik: ks. doc. dr hab. Włady- sław Kowalak) oraz Katedrę Historii Misji i Religii (kierownik vacat, pracownicy ks. dr Antoni Kurek OMI, ks. dr Tadeusz Dajczer26). Kuratorem „kierunku” misjologii pozostał ks. doc. dr hab. Władysław Kowalak SVD. 13 stycznia 1986 r. decyzją Rady Wydziału ks. dr Tadeusz Dajczer został powołany na wakujące stanowisko kierownika Katedry Historii Misji i Re- ligii. W tym samym roku w Katedrze Historii Misji zatrudniony został na stanowisku starszego asystenta dr Julian Bednarz27 SDS (1986-1992).

26 Ks. dr Tadeusz Dajczer czekał dość długo na oficjalne zatwierdzenie habilitacji. 27 Julian Bednar urodził się 1 stycznia 1951 r. w Więciorce (diec. krakowska), pracował na ATK w Warszawie w latach 1986-1992 w Katedrze Teologii Misji. Święcenia kapłańskie przy- jął w 1977 r. Studia misjologiczne ukończył na Akademii Teologii Katolickiej, otrzymując 15 grudnia 1980 r. dyplom magistra-licencjata. Doktorat z zakresu teologii misji i religioznawstwa uzyskał w Paryżu 6 czerwca 1985 r. (tytuł rozprawy: Chrétiens anonyme et évangélisa- tion. Étude du „christianisme anonyme” de Rahner en vue de construire une théologie de la mission). Dyplom nostryfikował 23 czerwca 1986 r. na ATK w Warszawie. 1 października 1986 r. został mianowany starszym asystentem przy Katedrze Teologii Misji. 1 marca 1987 r.

LLG178.indbG178.indb 1166 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 17

Jednocześnie na Wydziale Teologicznym ATK prowadzono dyskusję nad dalszymi zmianami strukturalnymi. Warto przy tej dyskusji nad- mienić, że Komisja ds. Studiów zaproponowała m.in., by „kierunek” misjologii przenieść z Sekcji Teologii Praktycznej do Sekcji Nauk Histo- rycznych. Jednak 26 maja 1986 r. Rada Wydziału postanowiła pozosta- wić misjologię w naukach teologicznych28. Widząc także potrzebę usamodzielnienia strukturalnego refl eksji religioznawczej w roku akademickim 1987/88 wyodrębniono z „kierunku misjologii” „kierunek religioznawstwa”. Kuratorem nowego kierunku religioznawczego został ks. Tadeusz Dajczer. Jednocześnie z Katedry Hi- storii Misji i Religii wydzielono Katedrę Historii Religii, której kierownikiem został ks. Władysław Kowalak SVD. Utworzono także Katedrę Fenomenologii Religii, której kierownikiem został ks. Tadeusz Dajczer. Były to katedry jednoosobowe. Na kierunku misjologii pozostały Katedra Historii Misji oraz Kate- dra Teologii Misji. Kierownikiem Katedry Historii Misji został ks. Tade- usz Dajczer (od roku akademickiego 1988/89 p.o. kierownika katedry), a kierownikiem Katedry Teologii Misji pozostał ks. Władysław Kowalak SVD (od roku akademickiego 1988/89 p.o. kierownika katedry). O tym

otrzymał stanowisko adiunkta. Ze względu na pracę w Wyższym Seminarium Duchownym Księży Salwatorianów jego zakres obowiązków został zmniejszony 1/2 etatu adiunkta. Po zakończeniu pracy na ATK był przełożonym domu generalnego salwatorianów w Rzymie, a następnie (w 1999 r.) udał się na misje do Tanzanii. 28 Obrady nad wynikami posiedzenia Komisji z dnia 2 V 1986 r. Protokół z posiedzenia Rady Wydziału Teologicznego ATK w dniu 26 V 1986 r., [mps] ASTATK. O zmianach m.in. A. Lewek (red.), Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwiczeń na rok akademicki 1980/81, Warszawa 1980; tenże, Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwiczeń na rok akademicki 1981/82, Warszawa 1981; tenże, Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwiczeń na rok akademicki 1982/83, Warszawa 1982; tenże, Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwiczeń na rok akademicki 1983/84, Warszawa 1983; tenże, Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwiczeń na rok akademicki 1984/85, Warszawa 1984; tenże, Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwiczeń na rok akademicki 1985/86, Warszawa 1985; tenże, Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwi- czeń na rok akademicki 1986/87, Warszawa 1986.

LLG178.indbG178.indb 1177 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 18 Rozprawy i artykuły

przesunięciu zainteresowań z misjologii na religioznawstwo dwóch je- dynych samodzielnych pracowników naukowych na „kierunku misjologii” świadczy także ich decyzja z 1988 r., kiedy to postanowiono, iż nie można pełnić równocześnie funkcji kierownika katedry w dwóch katedrach. Tak ks. Tadeusz Dajczer, jak i ks. Władysław Kowalak zdecydowa- li wówczas, by pozostawić sobie kierownictwo katedr religioznawczych. Natomiast w katedrach misjologicznych sprawowali przez najbliższe lata funkcje pełniących obowiązki kierownika katedry (Katedra Historii Mi- sji – ks. T. Dajczer do 1994 r.; Katedra Teologii Misji – ks. W. Kowalak do 2003 r.). W roku akademickim 1988/89 nastąpiła także kolejna zmiana zwią- zana z nazewnictwem. „Kierunki” istniejące na Wydziale Teologicznym ATK zmieniono na „specjalności” w ramach jednego kierunku teologii. Od tego roku zatem misjologia stała się specjalnością na kierunku teologii, a jej dotychczasowy kurator stał się „kuratorem specjalności misjologia”. Obydwie katedry na specjalności misjologia pozostawały nadal w strukturach Sekcji Teologii Praktycznej29.

4. Zmiany w latach dziewięćdziesiątych

W 1990 r. ks. dr Antoni Kurek OMI uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego, a 8 października 1991 r. ks. doc. dr hab. Władysław Ko- walak otrzymał z rąk Prezydenta RP tytuł profesora nauk teologicznych. Przemiany w Polsce po 1989 r. dotknęły wszystkich dziedzin życia. Wpływały także mocno na życie akademickie. Na mocy instrukcji Mi- nistra Edukacji Narodowej z 30 sierpnia 1990 r. do szkół wprowadzono ponownie naukę religii, zlikwidowaną w 1961 r. przez komunistyczne

29 A. Lewek, Obsada personalna katedr, [w:] A. Lewek (red.), Skład osobowy oraz spis wykła- dów i ćwiczeń na rok akademicki 1988/89, Warszawa 1988, s. 21.

LLG178.indbG178.indb 1188 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 19

władze. Nauczanie to regulowała najpierw ustawa o systemie oświaty z 7 września 1991 roku (art. 16), a następnie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania lekcji religii w publicznych przedszkolach i szkołach z 14 kwietnia 1992 roku. Nauczanie religii stało się także przedmiotem regulacji prawnych w dokumentach kościelnych. Wiązało się także z przygotowaniem odpowiedniego programu kształcenia. Między innymi te właśnie czynniki zewnętrzne, jak również kolejny projekt restrukturyzacji były u podstaw dalszej dyskusji nad ewentualnym przeniesieniem misjologii i religioznawstwa z Wydziału Teologicznego na Wydział Kościelnych Nauk Historycznych i Społecznych. 27 kwietnia 1992 r. na Radzie Wydziału Teologicznego przeprowadzono wstępne głosowanie, którego rezulta- ty to sześć głosów za, siedem wstrzymujących się i cztery przeciw30. Po kolejnej dyskusji i głosowaniu z dnia 4 maja członkowie Rady Wydzia- łu Teologicznego zagłosowali: 10 – za, 5 – przeciw, 1 – wstrzymujący się31. Wyniki tego głosowania podważyli jednak kuratorzy obu specjal- ności w liście do rektora uczelni wskazując m.in. na występowanie nie- precyzyjnych sformułowań, których wyjaśnienie mogło mieć wpływ na ostateczną decyzję, jak również na aspekt formalny: głosowanie miało charakter sondażowy. Ponadto argumenty przemawiające przeciw prze- niesieniu misjologii i religioznawstwa na tzw. IV wydział w protokołach z Rady Wydziału zostały pominięte. W podsumowaniu zaproponowano ponowne „rozpatrzenie przez Radę Wydziału Teologicznego czy rzeczy- wiście dla misjologii i religioznawstwa nie ma miejsca na Wydziale Teo- logicznym ATK”32. Podczas dyskusji w gronie dziekanów i prorektorów uczelni ustalono, iż specjalizacja misjologii i specjalizacja religioznawstwa pozostanie na Wydziale Teologicznym.

30 Protokół z posiedzenia Rady Wydziału Teologicznego ATK w dniu 27 IV 1992 r., ASTATK. 31 Protokół z posiedzenia Rady Wydziału Teologicznego ATK w dniu 4 V 1992 r., ASTATK. 32 Pismo ks. doc. dra hab. Tadeusza Dajczera i ks. prof. dra hab. Władysława Kowalaka do rektora ATK, ks. prof. dra hab. Jana Łacha, z dnia 29 V 1992 r., Katedry, ASTATK.

LLG178.indbG178.indb 1199 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 20 Rozprawy i artykuły

Dyskusja ta wykazała wyraźnie, iż programy specjalizacji misjologii i religioznawstwa znacznie różnią się od programu na kierunku teologicznym. Wskazywała także na powiązania programowe obu specjalizacji. Jednak wspomniane wcześniej wymagania programowe dla kierunku teologii sprawiły, że przyspieszył nieuchronnie proces zwiększania wymiaru godzin teologicznych na obydwu specjalizacjach. Jednak w wyniku tych dyskusji od 1 października 1992 r. zrezygnowano na Wydziale Teologicznym z podziału na dotychczasowe sekcje. Wszystkie specjalności – w tym także misjologia i religioznawstwo, dotychczas podporządkowane Sekcji Teologii Praktycznej – zostały bezpo- średnio przyporządkowane „kierunkowi teologicznemu”. W październiku 1994 r. ks. doc. dr hab. Tadeusz Dajczer otrzymał tytuł naukowy profesora nauk teologicznych. W tym samym roku ks. dr hab. Antoni Kurek objął kierownictwo Katedry Historii Misji, natomiast ks. Tadeusz Dajczer33 pozostał już tylko na religioznawstwie. W roku akademickim 1995/1996 nastąpiła zmiana w funkcjach ks. prof. dr. hab. Władysława Kowalaka: zaczął on ponownie być kierownikiem Katedry Teologii Misji, a w Katedrze Historii Religii został p.o. kierownika. W tym okresie na misjologii zatrudnieni byli tak- że w Katedrze Teologii Misji ks. dr Jan Górski34 na pół etatu adiunkta

33 Na jesieni 1995 r. ks. Dajczer poważnie zachorował, co bardzo ograniczyło jego możli- wości fizyczne. W 1999 r. przestał być wykładowcą na ATK w Warszawie. Zmarł 8 września 2009 r. w wieku 78 lat. 34 Jan Górski urodził się 25 sierpnia 1952 r. w Boruszowicach (diec. katowicka). Święcenia kapłańskie przyjął 23 marca 1978 r. Dyplom magistra-licencjata na specjalności misjologicznej otrzymał 26 V 1986 r. na ATK. 18 marca 1988 r. obronił doktorat pt. Teologiczne podstawy działalności misyjnej Kościoła według dokumentów Soboru Watykańskiego II także na ATK. Pracował na misjologii na ATK w latach 1991-1994. W czerwcu 1994 r. zrezygno- wał z pracy na ATK, zostając nauczycielem akademickim Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, a następnie Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego. W 1994 r. na Wydziale Teologicznym Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie na podstawie dorobku naukowego oraz rozprawy pt. Teologia misji w procesie inkulturacji otrzymał stopień naukowy doktora habilitowanego nauk teologicznych w zakresie misjologii. 31 stycznia 2008 r. Prezydent RP nadał mu tytuł naukowy profesora nauk teologicznych.

LLG178.indbG178.indb 2200 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 21

(1991-1994) oraz dr Eugeniusz Sakowicz35 (1994-1999). Ks. Jan Górski wykładał m.in. liturgię w krajach misyjnych, metodykę misyjną, islam, teologię misji, a Eugeniusz Sakowicz wstęp do religioznawstwa, religie ludów pierwotnych, personel misyjny, geografi ę religii, dialog między- religijny oraz religie niechrześcijańskie w Polsce. Wykłady na misjologii prowadzili także zatrudnieni w Sekcji Religioznawstwa ks. dr Rafał Markowski36 oraz ks. dr Leonard Fic37. Ks. Rafał Markowski wykładał m.in. islam, fenomenologię religii oraz historię sufi zmu, a ks. Leonard Fic – hinduizm i buddyzm oraz religie Chin i Japonii. Wykłady zlecone prowadzili wykładowcy innych specjalności teologicznych oraz goście spoza Akademii Teologii Katolickiej, m.in. dr Ber- nard Wodecki SVD, dr Grzegorz Okroy TChr, dr Franciszek Ksawery Hashimoto, s. mgr Zofi a Pawlik, ks. dr Roman Sadowski38.

35 Eugeniusz Sakowicz urodził się 26 maja 1958 r. w Grudziądzu. Dyplom magistra teologii otrzymał na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w 1984 roku. Doktorat z zakresu teologii fundamentalnej obronił 14 czerwca 1991 r. na tej samej uczelni. Rozprawa nosiła tytuł: Teologiczne podstawy dialogu Kościoła z religiami pozachrześcijańskimi w nauczaniu Jana Pawła II. 36 Rafał Markowski urodził się 16 kwietnia 1958 r. w Józefowie. W latach 1976-1982 odbył studia filozoficzno-teologiczne w Wyższym Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Warszawie. 6 czerwca 1982 r. przyjął święcenia kapłańskie. Następnie kontynuował studia na Papieskim Wydziale Teologicznym w Warszawie oraz w Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. W 1986 r. uzyskał stopień licencjata rzymskiego na podstawie pracy zatytuło- wanej Pojęcie sacrum w świetle fenomenologii religii Mircea Eliade. W tym samym roku odbył studia doktoranckie w Akademii Teologii Katolickiej, specjalizując się z religioznawstwa. Pracę doktorską Pojęcie sunnickiej społeczności muzułmańskiej (umma) w ujęciu porównaw- czym ze współczesną katolicką koncepcją Kościoła obronił w 1991 r. 37 Leonard Fic urodził się 14 IX w Barczygłowie k. Konina. W latach 1965-1971 studiował w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku. Święcenia kapłańskie przyjął 14 czerwca 1971 r. W latach 1972-1975 kontynuował studia teologiczne w Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, gdzie uzyskał stopień magistra teologii w zakresie teologii dogmatycznej, na podstawie pracy „Sensus fidei” jako organ przekazywania wiary w ujęciu Mannesa Dominika Kostera OP. Odbył także studia teologiczne na Uniwersytecie św. Tomasza w Rzymie oraz dwuletni kurs filozofii indyjskiej i sanskrytu na Uniwersytecie Warszawskim. W 1992 r. obronił pracę doktorską z zakresu teologii fundamentalnej pt. Il „sensus fidei” nel pensiero di M.D. Koster e nel Vaticano II, napisaną pod kierunkiem prof. Giacomo Grasso. 38 Por. Akademia Teologii Katolickiej w Warszawie, Władze uczelni oraz struktura i obsada

LLG178.indbG178.indb 2211 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 22 Rozprawy i artykuły

5. Misjologia na UKSW

W 1999 r. przekształcono Akademię Teologii Katolickiej w War- szawie w Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Nowa jednostka rozpoczęła swoją pracę 1 października 1999 r. Doko- nano także zmian w nazewnictwie struktur: dotychczasowe specjalno- ści zostały przekształcone w sekcje, nad którymi nadzór sprawowali już nie „kuratorzy” lecz „kierownicy”. Kierownikiem sekcji pozostał ks. prof. dr hab. Władysław Kowalak SVD. Pozostał także kierownikiem Katedry Teologii Misji. Katedrą Historii Misji kierował nadal ks. prof. UKSW dr hab. Antoni Kurek OMI. Od 1 października 1999 r. z Sekcji Misjologii do Sekcji Religioznawstwa przeszedł dr Eugeniusz Sakowicz, a adiunktem w Katedrze Historii Misji został ks. dr Jarosław Różański OMI39. W 2001 r. ks. Antoni Kurek OMI40 przeszedł na emeryturę, a pełnią- cym obowiązki kierownika Katedry Historii Misji został ks. Władysław Kowalak. W tym samym roku przy Katedrze Teologii Misji zatrudniony został jako adiunkt ks. dr Janusz Gajda41.

personalna wydziałów, Warszawa 1995; Akademia Teologii Katolickiej w Warszawie, Władze uczelni oraz struktura i obsada personalna wydziałów, Warszawa 1996. 39 Jarosław Różański urodził się 4 listopada 1961 r. w Biłgoraju. W 1987 r. przyjął święce- nia kapłańskie. Studia seminaryjne odbył w Wyższym Seminarium Duchownym Księży Oblatów Maryi Niepokalanej w Obrze k. Wolsztyna. Magisterium z teologii obronił na Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu. Magisterium z filologii polskiej obronił na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Lata 1991-1993 spędził w północnym Kamerunie. Na przełomie lat 1995/96 zapoznawał się z pracą misyjną na Madagaskarze. W 1996 r. ukończył misjologię na ATK w Warszawie (obecnie UKSW) i obronił pracę licen- cjacką Założenie misji północno-kameruńskiej. W 1998 r. obronił na ATK w Warszawie pracę doktorską pt. Dojrzewanie północnokameruńskiej prowincji kościelnej w Garua w latach 1946-1996. 40 Po zakończeniu pracy uniwersyteckiej o. Antoni Kurek przebywał jako rezydent w oblac- kim domu w Warszawie. W maju 2014 r. złożony chorobą został przeniesiony do oblackiego domu w Lublińcu, gdzie zmarł w niedzielę 6 lipca 2014 r. 41 Janusz Gajda urodził się 15 października 1944 r. w Kocikowie (powiat olkuski). Ukończył Wyższe Seminarium Duchowne w Krakowie. Pracę magisterską obronił w 1968 r. na

LLG178.indbG178.indb 2222 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 23

Od 30 września 2003 r., po przejściu na emeryturę ks. prof. dra hab. Władysława Kowalaka SVD42, powstał vacat na stanowisku kierownika obydwu katedr misjologicznych. Natomiast funkcję p.o. kierownika Sekcji Misjologii na Wydziale Teologicznym miał w roku akademickim 2003/2004 oraz na początku następnego roku akademickiego (paździer- nik-listopad 2004) prof. UKSW dr hab. Eugeniusz Sakowicz43. 1 grudnia 2004 r. kierownikiem Sekcji Misjologii został ks. dr hab. Jarosław Różański OMI, który w kwietniu tego samego roku otrzymał stopień doktora habilitowanego. Tego samego dnia (1 grudnia 2004 r.) został on także kierownikiem Katedry Historii Misji. W 2005 roku przy Katedrze Teologii Misji (kierownik: vacat od 2003 r.) zatrudniony został jako adiunkt ks. dr Wojciech Kluj OMI44, a przy Katedrze Historii Misji jako asystent ks. dr Tomasz Szyszka SVD45.

Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Święcenia prezbiteratu przyjął 2 czerwca 1968 r. W 1975 r. na PAT w Krakowie obronił pracę licencjacką (licencjat rzymski). W czerwcu 1982 r. otrzymał tytuł doktora teologii za rozprawę Adrian Junga jako obrońca Kościoła Katolickiego w polemice z protestantami. 42 J. Różański, Wkład prof. dr. hab. Władysława Kowalaka SVD w rozwój misjologii w Polsce, w: J. Różański (red.), Misje i religie. Księga pamiątkowa poświęcona ks. prof. dr. hab. Władysławowi Kowalakowi SVD z okazji 45-lecia działalności misjologii na ATK/UKSW w Warszawie, Górna Grupa 2014, s. 11-25. 43 Por. Informator Wydziału Teologicznego na rok 2001/2002, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Warszawa 2001; Informator Wydziału Teologicznego na rok 2002/2003, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Warszawa 2002; Informator Wydziału Teologicznego na rok 2003/2004, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Warszawa 2003; Informator Wydziału Teologicznego na rok akademicki 2004/2005, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Warszawa 2004; A. Siemiątkowska, Misjologia na ATK/UKSW w latach 1995-2006, [kps], Warszawa 2009. 44 Wojciech Kluj urodził się 31 maja 1966 r. w Gdyni. Studia filozoficzno-teologiczne odbył w Wyższym Seminarium Duchownym Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej w Obrze. Magisterium z teologii otrzymał w 1991 r. na Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu. W tym samym roku przyjął święcenia kapłańskie. W latach 1992-1996 studio- wał misjologię na Uniwersytecie św. Pawła w Ottawie (Kanada). W 1999 r. obronił doktorat pt. Teologia misji w nauczaniu Jana Pawła II (1978-1998) z teologii w zakresie misjologii na UKSW w Warszawie. 45 Tomasz Szyszka urodził się w 1960 r. w Mikołowie (diec. katowicka). Studia seminaryjne

LLG178.indbG178.indb 2233 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 24 Rozprawy i artykuły

W 2006 r. ks. dr Tomasz Szyszka SVD został adiunktem przy tej katedrze. W latach 2005-2006 adiunktem przy Katedrze Historii Misji został historyk, ks. dr Waldemar Graczyk46 (2005-2006), a po nim ks. dr Józef Łupiński47 (2006-2013). W latach 2008-2013 w Sekcji Misjologii pracował ks. dr hab. Leon Nieścior OMI48, pełniąc jednocześnie funkcję kierownika Katedry

odbył w Wyższym Seminarium Misyjnym Księży Werbistów w Nysie oraz po dwóch latach kontynuował dalsze studia teologiczne w Wyższej Szkole Filozoficzno-Teologicznej w Sankt Augustin k. Bonn, gdzie w 1990 r. przyjął święcenia kapłańskie. Podjęte studia licencjackie z zakresu misjologii zwieńczył obroną pracy pt. Die Lystra-Perikope (Apg 14,8-18) als ‘Muster der Evangelisierung bei den Heiden’ und ihre Relevanz im Kontent der Missionsgeschichte. W latach 1992-1998 pracował w Boliwii na Altiplano oraz był wykładowcą na Wydziale Katechetycznym Uniwersytetu Katolickiego oraz Instytutu Teologiczno-Pastoralnego Ludu Ajmara (ITEPA) w Laja. W 2005 r. uzyskał stopień doktora na Uniwersytecie Opolskim na podstawie pracy pt. Specyfika ewangelizacji inkulturacyjnej ludu Ajmara. W latach 2004-2007 pełnił funkcję prowincjalnego sekretarza ds. misji Zgromadzenia Słowa Bożego w Polsce. 46 Waldemar Graczyk to kapłan diecezji płockiej. Święcenia kapłańskie przyjął w 1990 r. W 1996 r. ukończył studia specjalistyczne z historii Kościoła na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. 24 czerwca 1997 r. obronił pracę doktorską na KUL pt. Paweł Giżycki – biskup płocki (1439-1463). Stopień doktora habilitowanego uzyskał 13 czerwca 2005 r. na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (rozprawa habilitacyjna: Stanisław Łubieński, pasterz, polityk i pisarz (1574-1640)). W sierpniu 2012 r. otrzymał tytuł profesora zwyczajnego nauk humanistycznych. 47 Józef Łupiński urodził się w 1962 r. Studiował w Wyższym Seminarium Duchownym w Łomży. W 1991 r. uzyskał magisterium z teologii na Wydziale Teologicznym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Licencjat z historii Kościoła uzyskał w 1993 r. na Wydziale Historii Kościoła Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego w Rzymie. Na tej samej uczelni w 1996 r. obronił doktorat. Stopień doktora habilitowanego z nauk humanistycznych w zakresie historii otrzymał w 2012 r. na Wydziale Nauk Historycznych i Społecznych UKSW w Warszawie. 48 Leon Nieścior urodził się 7 lutego 1962 r. w Brańsku (woj. podlaskie). Studiował w Wyższym Seminarium Duchownym Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej w Obrze. W marcu 1987 r. obronił na Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu pracę magisterską z teologii moralnej. W czerwcu tegoż roku przyjął święcenia kapłańskie. W 1989 r. podjął studia patrologii na Wydziale Kościelnych Nauk Historycznych i Społecznych Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, gdzie w 1993 r. obronił pracę doktorską pt. Anachoreza w pismach Ewagriusza z Pontu. W latach 1993-2008 pracował jako wykładowca patrologii i języków klasycznych w WSD Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej w Obrze. W latach 1998-2008 był zatrudniony na stanowisku adiunkta w Zakładzie Teologii Patrystycznej Wydziału Teologicznego UAM. W czerwcu 2001 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego

LLG178.indbG178.indb 2244 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 25

Teologii Misji. Adiunktami w Katedrze Teologii Misji zostali na kilka miesięcy (od 1 października 2012 r. do 28 lutego 2013 r.) patrologo- wie: ks. dr Jerzy Duda49 oraz dr Mirosław Mejzner SAC50. 1 marca 2013 r. nastąpiła reorganizacja strukturalna Wydziału Teologicznego. Utworzony został Instytut Dialogu Kultury i Religii, w którym znalazła się jedna tylko Katedra Misjologii. Jej kierownikiem został ks. prof. UKSW dr hab. Jarosław Różański OMI, a adiunktami ks. dr Tomasz Szyszka SVD i ks. dr Wojciech Kluj OMI. 1 października 2013 r. dyrektorem Instytutu Dialogu Kultury i Reli- gii został ks. Jarosław Różański OMI. W roku akademickim 2013/14 ks. dr Wojciech Kluj OMI otrzymał stopień doktora habilitowanego (monografi a: Kształtowanie się podstawowych tekstów wiary w języku malgaskim51), a ks. Jarosław Różański OMI tytuł profesora zwyczajnego nauk teologicznych. W 2015 r. stopień doktora habilitowanego otrzymał także ks. Tomasz Szyszka na podstawie dorobku i opubliko- wanej pracy (Redukcje jezuickie Maynas w Górnej Amazonii w XVII- -XVIII wieku. Ujęcie historyczno-misjologiczne52). W latach 2016-2019 dyrektorem Instytutu Dialogu Kultury i Religii był ks. dr hab. Wojciech Kluj, prof. UKSW. 1 październi- ka 2019 r. Instytut Dialogu Kultury i Religii został przekształcony w Zakład Dialogu Religijnego, a Katedra Misjologii podlegała wraz

na Wydziale Teologicznym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (rozprawa pt. Asceza chrześcijańska i filozofia w pismach Nila z Ancyry). 49 Jerzy Duda urodził się 28 grudnia 1972 r. w Łosicach (diec. siedlecka). Święcenia kapłańskie przyjął w 1997 r. Przez trzy lata pracował w Rosji. Studia specjalistyczne odbył na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. 50 Mirosław Mejzner, pallotyn, ukończył Wyższe Seminarium Duchowne w Ołtarzewie. Magisterium z teologii uzyskał w 1998 r. na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. W tym samym roku przyjął święcenia kapłańskie. Licencjat z teologii i nauk patrystycznych uzyskał w 2003 r. w IPA w Rzymie, jak również doktorat z teologii i nauk patrystycznych (2007 r.; nostryfikacja WT UKSW, 2008 r.). 51 Warszawa 2013. 52 Warszawa 2015.

LLG178.indbG178.indb 2255 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 26 Rozprawy i artykuły

z nim nowo utworzonemu Instytutowi Nauk Teologicznych (Wydział Teologiczny)53.

6. Podsumowanie strukturalno-personalne

Od początku swego istnienia misjologia uczestniczyła w zmianach strukturalnych niewielkiej, ale bardzo dynamicznej uczelni, a także w poszukiwaniach terminologicznych, które były cechą charakterystycz- ną nie tylko dla teologii i tej uczelni, ale także dla wielu innych dyscyplin naukowych i o wiele większych uczelni. W Polsce na przełomie wieku XX i XXI za kierunek studiów uważano wyodrębniony obszar kształce- nia posiadający własną, wyrazistą tożsamość naukową lub artystyczną. W tę defi nicję wpisywała się teologia jako taka. I chociaż struktura dys- cyplinarna nauki (dziedziny nadawania stopni naukowych) może stano- wić jedynie ogólną przesłankę wyodrębniania kierunków o charakterze akademickim, to jednak w praktyce kierunki studiów tworzone były i są także „w poprzek” dyscyplin naukowych, co związane jest z rozwojem interdyscyplinarności wiedzy. W tej sytuacji pojęcie „kierunek studiów” ma więc charakter głównie informacyjny dla kandydatów na studia. W tej perspektywie poszukiwania terminologiczne na Akademii Teo- logii Katolickiej nie wydają się oderwane od ogólnych poszukiwań świa- ta akademickiego. Niekiedy te poszukiwania terminologiczne na ATK nakładały się na struktury organizacyjne, co utrudniało jeszcze bardziej zrozumienie zmieniającej się terminologii. W ramach tych poszukiwań można umieścić rozwiązania praktyczne ks. Hieronima E. Wyczawskiego, rektora ATK w Warszawie, który na kierunku teologia (w późniejszym znaczeniu) utworzył osiem wspomnianych wcześniej, tzw. „kierunków studiów”, wśród których znalazł się „kierunek teologii praktycznej”. W ramach „kierunku teologii prak-

53 Od 2016 r. prodziekanem Wydziału Teologicznego jest ks. Jarosław Różański OMI.

LLG178.indbG178.indb 2266 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 27

tycznej” utworzono sześć „specjalizacji”, wśród których znalazła się „specjalizacja misjologii”. W ramach reorganizacji studiów w roku akademickim 1982/83 misjologia zmieniła nazwę ze „specjalizacji” na „kierunek”, a w roku akademickiego 1988/1989 nazywano ją „specjalnością” w ramach kierunku teologii, co jest nazwą najbardziej precyzyjną i adekwatną. I tak de facto pozostało do dzisiaj. A zatem misjologia jest specjalnością w zakresie kierunku teologia. To jest oczywiste dla podejmujących studia i ewentualnych pracodawców. Odrębnym torem biegła przynależność formalna, związana bardziej ze strukturami administracyjnymi Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie i uwarunkowaniami personalnymi odpowiedzialnych za poszczególne studia. Początkowo, formalnie, „specjalizacja” misjologii prowadziła swoją działalność w Katedrze Homiletyki. W latach 1982/83-1991/92 „kierunek” misjologii, a następnie „spe- cjalność” misjologii funkcjonowały w ramach Sekcji Teologii Praktycz- nej, mając swojego kuratora oraz dwie katedry: Katedrę Historii Misji i Religii oraz Katedrę Teologii Misji. Od roku akademickiego 1992/93 wszystkie „specjalności” teologiczne stworzyły odrębną jednostkę, nazwaną „specjalnością” i podporządkowa- ną strukturalnie „kierunkowi teologicznemu”. Zlikwidowano zatem nad- rzędne sekcje, w przypadku misjologii – Sekcję Teologii Praktycznej. W ten sposób podział „przedmiotowy” scalił się z podziałem administracyjnym. Nowe zmiany w nazewnictwie wprowadzono wraz z utworzeniem 1 października 1999 r. Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego: dotychczasowe specjalności zostały przekształcone w sekcje, nad który- mi nadzór sprawowali już nie „kuratorzy” lecz „kierownicy”. W ten spo- sób na Wydziale Teologicznym zaczęła funkcjonować Sekcja Misjologii. Kolejne zmiany strukturalne nastąpiły 1 marca 2013 r. Zlikwidowano wówczas istniejące sekcje i utworzono w ich miejsce instytuty, reduku-

LLG178.indbG178.indb 2277 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 28 Rozprawy i artykuły

jąc też przy tym liczbę katedr. Sekcja Misjologii przekształciła się w ten sposób w jedną Katedrę Misjologii, funkcjonującą w ramach Instytutu Dialogu Kultury i Religii (Wydział Teologiczny UKSW w Warszawie). 1 października 2019 r. Instytut Dialogu Kultury i Religii został prze- kształcony w Zakład Dialogu Religijnego, a Katedra Misjologii podlegała wraz z nim nowo utworzonemu Instytutowi Nauk Teologicznych (Wy- dział Teologiczny). Poniżej podany schemat ukazuje zasadnicze zmiany strukturalne i personalne misjologii od 1969 do 2019 roku.

Misjologia na ATK/UKSW 1969-2019 Rok Nazwa studiów Struktura organizacyjna 1969/70 „Specjalizacja Katedra Homiletyki misjologii” w ra- Kurator specjalizacji misjologicznej mach „kierunku teologii praktycznej” 1982/83 „Kierunek mi- Sekcja Teologii Praktycznej sjologii” Kurator kierunku „misjologia” Utworzono: Katedrę Historii Misji i Religii Katedrę Teologii Misji 1987/88 Zmiana: Katedra Historii Misji i Religii prze- kształciła się w Katedrę Historii Misji 1988/89 „Specjalność Kurator specjalności misjologii” w ramach „kierunku teologicznego”

LLG178.indbG178.indb 2288 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 29

1992/93 Zlikwidowano Sekcję Teologii Prak- tycznej; specjalności są podporządko- wane kierunkowi teologii 1999/ Utworzono Sekcję Misjologii 2000 Kierownik sekcji Katedra Historii Misji Katedra Teologii Misji 1.03.2013 Instytut Dialogu Kultury i Religii Kierownik Katedry Katedra Misjologii 1.10.2019 Instytut Nauk Teologicznych Zakład Dialogu Religijnego Kierownik Katedry Katedra Misjologii

Obsada personalna misjologii na ATK/UKSW 1969-2014 Odpowiedzialny Kierownicy katedr i pracownicy za całość studiów misjologicznych Kurator specja- Katedra Homiletyki (kierownik katedry: ks. dr lizacji misjolo- hab. Leszek Kuc 1969-1973) gicznej: Feliks Pracownicy specjalizacji misjologicznej: Feliks Zapłata SVD Zapłata SVD (1969-1981); Władysław Kowalak (1969-1981); SVD (1969-1982); Bolesław Gielata SVD (1970- Władysław 1971); ks. Tadeusz Dajczer (1972-1982); Zenon Kowalak SVD Kaczmarek TChr (1972-1974); Jerzy Ozdowski (1981-1982) (1972-1973; 1978-1981); Grzegorz Okroy TChr (1973-1974); Czesław Kamiński TChr (1974- 1976); Antoni Kurek OMI (1978-1982)

LLG178.indbG178.indb 2299 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 30 Rozprawy i artykuły

Kurator kierun- Katedra Historii Misji Katedra Teologii ku misjologia: i Religii: Misji: Władysław Kierownik: vacat (1982- Kierownik: Włady- Kowalak SVD 1986); ks. Tadeusz Dajczer sław Kowalak SVD (1982-1988) (13.01.1986-30.09.1987) (1982-1987); p.o. Kurator specjal- Inni pracownicy: ks. Władysław Kowalak ności misjolo- Tadeusz Dajczer (1982- SVD (1987-1995); gia: Władysław 1986); Antoni Kurek OMI Władysław Kowalak Kowalak SVD (1982-1987) SVD (1995-2003); (1988-1999) vacat (2003-2010); Kierownik Leon Nieścior Katedra Historii Misji: Sekcji Misjolo- OMI (1.03.2010- Kierownik: ks. Tadeusz gii: Władysław 28.02.2013) Dajczer (1987/88); p.o. ks. Kowalak SVD Inni pracownicy: Tadeusz Dajczer (1988- (1999-2003); Julian Bednarz SDS 1994); Antoni Kurek p.o. Eugeniusz (1986-1992); ks. Jan OMI (1994-2001); vacat Sakowicz (2003- Górski (1991-1994); (2001-2004); Jarosław 30.11.2004); Ja- Eugeniusz Sakowicz Różański OMI (1.12.2004- rosław Różański (1994-1999); ks. 28.02.2013). OMI (1.12.2004- Janusz Gajda (2001- Inni pracownicy: Antoni 28.02.2013). 2011); Wojciech Kluj Kurek OMI (1987-1994); OMI (2005-2013); Jarosław Różański OMI Leon Nieścior OMI (1999-2004); Tomasz (2008-2010); ks. Jerzy Szyszka SVD (2005-2013); Duda (2012-2013)54; ks. Waldemar Graczyk ks. Mirosław Mejzner (2005-2006); ks. Józef SAC (2012-2013)55 Łupiński (2006-2013)

54 Patrolog – był przypisany do katedry na krótko: od 1.10.2012 do 28.02.2013. 55 Patrolog – był przypisany do katedry na krótko: od 1.10.2012 do 28.02.2013.

LLG178.indbG178.indb 3300 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 31

Instytut Dialogu Katedra Misjologii (1.03.2013-): Kultury i Religii Kierownik: Jarosław Różański OMI (2013-2019): Inni pracownicy: Wojciech Kluj OMI, Tomasz opiekun spe- Szyszka SVD cjalności misjologia: Jarosław Różański OMI (1.03.2013-) Instytut Nauk Teologicznych (2019-): opiekun specjalności misjologia: Jarosław Różański OMI (1.03.2013-)

7. Programy studiów

O. Feliks Zapłata SVD w liście skierowanym do ks. prof. Leszka Kuca, kierownika Katedry Homiletyki, zaproponował, aby w programie dla nowej specjalizacji (misjologii) zamieszczono pięć bloków zajęć: mi- sjologię zasadniczą (misjologię teoretyczną oraz dogmatykę misyjną – najważniejszą i istotną część misjologii); misjologię historyczną (dzieło misyjne w rozwoju historycznym oraz dzieło misyjne w stanie obecnym, tzn. misjografi a wraz ze statystyką misyjną i kartografi ą misyjną); mi- sjologię normatywną (prawo misyjne, metodologia misyjna); misjolo- gię praktyczną (współpraca wszystkich na rzecz misji, liturgika misyjna, duchowość misyjna, praca duszpasterska a misje); nauki pomocnicze

LLG178.indbG178.indb 3311 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 32 Rozprawy i artykuły

misjologii (etnologia, religioznawstwo, lingwistyka). Uważał, że całość powinna obejmować trzy lata wykładów. Dla pierwszego roku – misjologia zasadnicza, dla drugiego – misjologia historyczna, dla trzeciego – misjologia normatywna, praktyczna i nauki pomocnicze. Pisał też: „Naj- częściej włącza się misjologię do eklezjologii, można też do pastoralnej, a można – tak jak ma być na ATK – też włączyć do homiletyki, bo ostatecznie główna rzecz, że misjologia będzie wykładana, jak zresztą sobie Kościół tego wyraźnie życzy”56. W latach 1991-2009 misjologia bardziej zintegrowała się z teologią: przedmioty ogólnoteologiczne zwiększyły znacznie swój udział w programie studiów, wypełniając przypisane dla tego kierunku minimum programowe. W latach 2005-2007 wypracowano – bazując na tradycyjnym programie studiów misjologicznych na ATK/UKSW – następujący schemat studiów misjologicznych:

A. BLOK WPROWADZAJĄCY

▶ Historia misjologii ▶ Metodyka misyjna ▶ Literatura misjologiczna ▶ Biblijne podstawy misji

B. MISJOLOGIA SYSTEMATYCZNA

Uzasadnienie działalności misyjnej ▶ Trynitarne ▶ Pozytywne prawo Boskie ▶ Nakaz Ducha Świętego

56 List o. Feliksa Zapłaty do ks. prof. Leszka Kuca, Warszawa, z dnia 14 XI 1968 r., AATK.

LLG178.indbG178.indb 3322 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 33

▶ Eklezjalne ▶ Eschatologiczne ▶ Antropologiczne Cele misji ▶ Głoszenie Jezusa Chrystusa ▶ Zakładanie Kościoła ▶ Wartości Królestwa

C. MISJOLOGIA PRAKTYCZNA

Ewangelizacja kultur ▶ Inkulturacja ▶ Teologia religii ▶ Dialog międzyreligijny ▶ Antropologia misyjna ▶ Promocja ludzka Realizacja posłannictwa misyjnego ▶ Odpowiedzialni za misje ▶ Ekumenizm misyjny ▶ Duchowość misyjna ▶ Współpraca i animacja misyjna ▶ Teologia młodych Kościołów

D. BLOK HISTORYCZNY

▶ Historia misji (Afryka, Amery- ka, Azja, Oceania) ▶ Idea misyjna u Ojców Kościoła ▶ Dokumenty Magisterium ▶ Zakony misyjne

LLG178.indbG178.indb 3333 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 34 Rozprawy i artykuły

E. NAUKI POMOCNICZE

▶ Religiologia ▶ Etnografi a ▶ Lingwistyka ▶ Psychologia ▶ Nauki społeczne ▶ Medycyna tropikalna ▶ Prawo kanoniczne (misyjne)

Treści te realizowano w ramach następujących ścieżek dydaktycznych prowadzonych na kierunku teologia w zakresie misjologii: 1) Studia magisterskie jednolite, stacjonarne, pięcioletnie. Absolwenci mają możliwość zdobycia uprawnień pedagogiczno-katechetycznych, jak również są merytorycznie przygotowani do podjęcia pracy badawczej i dydaktycznej w instytucjach akademickich oraz zajmujących się problema- tyką misji i pomocy w rozwoju. 2) Doktoranckie, stacjonarne (po 2 latach możliwość uzyskania dyplomu licencjata kościelnego), przeznaczone dla absolwentów misjologii oraz absolwentów innych specjalności teologicznych. Prowadzone są tak- że w języku angielskim, głównie dla kapłanów wywodzących się z Afryki. 3) Doktoranckie, niestacjonarne (4 lata – po 3 latach możliwość uzyskania dyplomu licencjata kościelnego). Prowadzone były w ramach Stu- dium Biblijno-Pastoralnego (dawniej Studium Biblijno-Misjologiczno- -Pastoralnego). 4) W roku akademickim 2019/2020 powołano do życia Specjalistyczne Studia Teologiczne w zakresie misjologii. Przygotowują one do uzyskania tytułu licencjata kanonicznego (kościelnego). Prowadzone są także w języ- ku angielskim, głównie dla kapłanów wywodzących się z Afryki.

LLG178.indbG178.indb 3344 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 35

8. Absolwenci i działalność naukowa

Utworzona w 1969 r. w Warszawie misjologia wypromowała 2 profe- sorów, 7 doktorów habilitowanych, 35 doktorów, jeden doktorat honoris causa UKSW (kard. Adam Kozłowiecki) oraz ok. 270 magistrów. Przez lata prężnie działało studenckie Naukowe Koło Misjologów. Działalność Koła w latach 1999-2008 koncentrowała się wokół następujących inicjatyw: organizowanie sympozjów i konferencji; organizowanie spotkań z misjonarzami oraz misjologami z innych uczelni; działalność publicy- styczna; organizowanie otwartych wykładów; prowadzenie gabloty misyjnej; wizyty w ośrodkach zakonnych i muzeach misyjnych; szerzenie idei misyjnej przez środki audiowizualne oraz Internet. Naukowe Koło Misjologów podjęło inicjatywę obchodów Dnia Pa- mięci i Modlitwy za współczesnych Misjonarzy Męczenników (24 marca). 7 listopada 2002 r. Sekcja Misjologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego powołała I Misyjną Olimpiadę Znajomości Afryki, skie- rowaną do wszystkich liceów ogólnokształcących w Polsce. Dotychczas odbyło się już osiemnaście konkursów. Corocznie w poszczególnych edycjach olimpiady brało udział ok. 300 szkół ponadgimnazjalnych i ok. 5000 uczniów. Patronat nad tą inicjatywą przyjęło Ministerstwo Eduka- cji Narodowej i Sportu. Oddzielnym rozdziałem było organizowanie sympozjów misjologicznych. W czasach działalności w ramach ATK zorganizowano 17 sym- pozjów misjologicznych, a podczas działalności w ramach UKSW aż 86 sympozjów i konferencji misjologicznych, najczęściej przy współudziale innych jednostek organizacyjnych. W większości teksty zostały opublikowane w kilku seriach wydawniczych.

LLG178.indbG178.indb 3355 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 36 Rozprawy i artykuły

Bibliografi a Akademia Teologii Katolickiej w Warszawie, Władze uczelni oraz struktura i obsada personalna wydziałów, Warszawa 1995. Akademia Teologii Katolickiej w Warszawie, Władze uczelni oraz struktura i obsada personalna wydziałów, Warszawa 1996. Bogucka E., Odszedł nasz Ojciec. Wspomnienie o Ojcu Feliksie Zapłacie SVD, „Misyjne Drogi” 1 (1983) z. 2, s. 55-56. Dajczer T., Inicjacje i ich wymiar kosmiczny u ludów Kalifornii, Warszawa 1984. Dajczer T., Kowalak W., Pismo do rektora ATK, ks. prof. dra hab. Jana Łacha, z dnia 29 V 1992 r., Katedry, ASWTATK. Górski J., Teologiczne podstawy działalności misyjnej Kościoła według do- kumentów Soboru Watykańskiego II, [mps] Warszawa 1988. Gzella H., Zgon czołowego misjologa. Ks. doc. dr hab. Feliks Zapłata SVD (1914-1982), CT 53 (1983) fasc. IV, s. 147. Informator Wydziału Teologicznego na rok 2001/2002, Uniwersytet Kar- dynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Warszawa 2001. Informator Wydziału Teologicznego na rok 2002/2003, Uniwersytet Kar- dynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Warszawa 2002. Informator Wydziału Teologicznego na rok 2003/2004, Uniwersytet Kar- dynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Warszawa 2003. Informator Wydziału Teologicznego na rok akademicki 2004/2005, Uni- wersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Warszawa 2004. Informator Wydziału Teologicznego na rok akademickim 2005-2006, Uni- wersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Warszawa 2005. Jędrys J., Bibliografi a prac ks. Leszka Kuca, STV 27 (1989) nr 2, s. 233- 246.

LLG178.indbG178.indb 3366 22020-07-06020-07-06 02:52:1602:52:16 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 37

Kowalak W., Geneza kargizmu na Nowej Gwinei, Warszawa 1980. Kowalak W., Obrzędy afrykańskich kultów synkretycznych. Analiza ich komponentów w odniesieniu do działalności misyjnej, [mps] ATK Warszawa 1973. Kowalak W., Specjalizacja Misjologii. Ratio Studiorum z dnia 20 XI 1981 roku, [mps] ASTATK. Lewek A. (red.), Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwiczeń na rok akademicki 1978/79, Warszawa 1978. Lewek A. (red.), Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwiczeń na rok akademicki 1980/81, Warszawa 1980. Lewek A. (red.), Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwiczeń na rok akademicki 1981/82, Warszawa 1981. Lewek A. (red.), Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwiczeń na rok akademicki 1982/83, Warszawa 1982. Lewek A. (red.), Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwiczeń na rok akademicki 1983/84, Warszawa 1983. Lewek A. (red.), Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwiczeń na rok akademicki 1984/85, Warszawa 1984. Lewek A. (red.), Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwiczeń na rok akademicki 1985/86, Warszawa 1985. Lewek A. (red.), Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwiczeń na rok akademicki 1986/87, Warszawa 1986. Lewek A., Obsada personalna katedr, [w:] A. Lewek (red.), Skład osobowy oraz spis wykładów i ćwiczeń na rok akademicki 1988/89, Warsza- wa 1988, s. 21. Mroczek D.M., Specjalizacja misjologii na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, [kps] ATK, Warszawa 1996. Protokół z posiedzenia Rady Wydziału Teologicznego ATK w dniu 26 V 1986 r., [mps] ASTATK.

LLG178.indbG178.indb 3377 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 38 Rozprawy i artykuły

Protokół z posiedzenia Rady Wydziału Teologicznego ATK w dniu 27 IV 1992 r., ASTATK. Protokół z posiedzenia Rady Wydziału Teologicznego ATK w dniu 4 V 1992 r., ASTATK. Różański J., Inkulturacja Kościoła wśród ludów środkowego Sudanu, Po- znań 2004. Różański J., Wkład prof. dr. hab. Władysława Kowalaka SVD w rozwój misjologii w Polsce, w: J. Różański (red.), Misje i religie. Księga pamiąt- kowa poświęcona ks. prof. dr. hab. Władysławowi Kowalakowi SVD z okazji 45-lecia działalności misjologii na ATK/UKSW w Warszawie, Górna Grupa 2014, s. 11-25. Siemiątkowska A., Misjologia na ATK/UKSW w latach 1995-2006, [kps] Warszawa 2009. Sokołowski P.A., Feliks Zapłata SVD (1914-1982). Życie i twórczość, War- szawa 2005. Wyczawski H., Ogólny zarys dziejów Akademii Teologii Katolickiej, [w:] H. Wyczawski (red.), XX lat Akademii Teologii Katolickiej. Księga pa- miątkowa (1954-1974), Warszawa 1976, s. 27-28. Zapłata F., Kościół katolicki w Indiach. Problem jego dialogu z hinduizmem, Warszawa 1972. Zapłata F., La missiologie en Pologne, „Neue Zeitschrift fur Missionswis- senschaft ” (1973) nr 29, s. 143-148. Zapłata F., Le mouvement missionaire en Pologne, „Spiritus” (1974) nr 57, s. 429-437. Zapłata F., List o. Feliksa Zapłaty do ks. prof. Leszka Kuca, Warszawa, z dnia 14 XI 1968 r., AATK. Zapłata F., Specjalizacja misjologii, w: H. Wyczawski (red.), XX lat Aka- demii Teologii Katolickiej. Księga pamiątkowa (1954-1974), Warszawa 1976, s. 212-222.

LLG178.indbG178.indb 3388 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW. Wykładowcy, studenci, program... 39

Zapłata F., Wkład werbistów w powołanie do życia Specjalizacji Misjologii na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, „Nurt SVD” (1973) nr 14, s. 83-85.

LLG178.indbG178.indb 3399 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 40 Rozprawy i artykuły

LLG178.indbG178.indb 4400 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 O. dr hab. Tomasz Szyszka SVD

ZNACZENIE SYMPOZJÓW MISJOLOGICZNYCH I WYSTAW W DOROBKU MISJOLOGII WARSZAWSKIEJ

Wstęp ...... 41 1. Znaczenie sympozjów misjologicznych na ATK ...... 41 2. Sympozja misjologiczne na UKSW ...... 44 3. Wystawy towarzyszące sympozjom misjologicznym ...... 65 Podsumowanie...... 69 Bibliografi a ...... 70

Wstęp

Organizacja sympozjów czy też konferencji o charakterze misjologicznym na ATK (1969-1999) i UKSW (1999-2020) zasługuje na szcze- gólną uwagę i osobne omówienie, tak ze względu na liczbę zorganizowanych sympozjów (105 tego rodzaju wydarzeń), jak i wygłoszonych referatów naukowych (ponad 900). Za tymi suchymi danymi kryje się bowiem imponujące bogactwo tematów z zakresu misjologii przedstawionych w postaci referatów naukowych, przeprowadzonych dyskusji panelowych oraz licznych publikacji książkowych. Innym ciekawym działem zaangażowania na rzecz propagowania i przybliżania tematów misjologicznych były wystawy tematyczne zorganizowane w murach uczelni.

1. Znaczenie sympozjów misjologicznych na ATK

Początki misjologii na ATK związane są z podjęciem wykładów w roku 1969 przez ks. dra Feliksa Zapłatę SVD, jak również z inicjatywą

LLG178.indbG178.indb 4411 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 42 Rozprawy i artykuły

organizowania sympozjów misjologicznych. Pierwsze takie sympozjum odbyło się w roku 1971. Tradycja corocznych sympozjów była podtrzy- mywana do roku 1984, co przekłada się na 14 tego typu spotkań1. Później nastąpiła pięcioletnia przerwa. W roku 1989, z okazji 20-lecia misjologii na ATK zorganizowano kolejne, tj. piętnaste sympozjum, zatytułowa- ne „Dwadzieścia lat misjologii na ATK w Warszawie”, w którym wzięli udział między innymi goście z zagranicy. Kolejne dwa sympozja odbyły się w roku 1992 i 1994. Tak więc w okresie 25 lat istnienia misjologii na ATK zorganizowano 17 sympozjów misjologicznych. Biorąc pod uwagę niełatwe uwarunkowania polityczno-społeczne lat 70. i 80., regularne organizowanie wielkich spotkań naukowych o charakterze misjologicznym, nierzadko z udziałem zagranicznych gości, nastręczało wielu trudności, ale zawsze było znaczącym wydarzeniem. Sympozja te, zwłaszcza z lat 70., cieszyły się wielkim zainteresowaniem. Były one odbierane jako powiew teologicznej czy też eklezjalnej nowo- ści i świeżości. Posoborowa refl eksja dotycząca tematyki misjologicznej znalazła bowiem żywy oddźwięk pośród osób, które interesowały się mi- sjologią jako nauką oraz działalnością misyjną Kościoła. Takie tematy jak Kościół w Afryce i Azji, w Oceanii, nowe religie, akomodacja misyjna, duchowość misyjna itp. cieszyły się wielkim zainteresowaniem nie tylko samych misjologów, ale też praktyków misyjnych, czyli misjonarzy oraz powstającego wówczas grona animatorów misyjnych. Tego typu wydarzenia przyciągały zatem nie tylko wąskie grono na- ukowców (wykładowców) oraz studentów różnych specjalności, ale też sporą grupę misjonarzy i misjonarek. Dla wszystkich, którzy przygoto- wywali się do wyjazdu na misje, była to znakomita okazja, aby zapoznać się z tematyką misjologiczną. Nie działało bowiem jeszcze wówczas Cen-

1 F. Jabłoński, Recepcja idei misyjnej w Polsce po Soborze Watykańskim II, Kraków 2003, s. 96-99, 414. Autor podaje też szczegółową bibliografię dotyczącą poszczególnych sympozjów z lat 1971-1994, powołując się na dane z „Biuletynu Informacyjnego ATK” z tamtego okresu.

LLG178.indbG178.indb 4422 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii... 43

trum Formacji Misyjnej i brakowało literatury fachowej (polskojęzyczny księgozbiór misjologiczny powstawał bardzo powoli). Sympozja misjologiczne z lat 70. można zatem potraktować jako formę „skondensowa- nych kursów” formacji misyjnej. Jednocześnie była to okazja do spotkania się z misjonarzami i misjonarkami, którzy przebywali na urlopach albo powrócili z krajów misyjnych. Była to zatem dobra przestrzeń do wymiany doświadczeń oraz do pogłębionej refl eksji na tematy misjologiczne oraz omówienia „blasków i cieni” działalności misyjnej w różno- rodnych kontekstach społeczno-kulturowych i politycznych. Pomimo poważnych trudności wydawniczych, organizatorzy sym- pozjów zdołali wydać kilka tomów „Zeszytów Misjologicznych ATK”, które cieszyły się wielkim zainteresowaniem. Zawierały one wygłoszone referaty oraz specjalnie opracowane teksty z zakresu teologii misyjnej. W odniesieniu do sympozjów misjologicznych należałoby wymienić (według porządku chronologicznego) następujące pozycje2:  Zapłata F. (red.), Współczesne dzieło misyjne Kościoła. Materiały sympozjum misyjnego 1971, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1974), t. I, cz. 1.  Zapłata F. (red.), Współczesne dzieło misyjne Kościoła. Materiały sympozjum misyjnego 1972, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1974), t. I, cz. 2.  Zapłata F., Kowalak W. (red.), Kościół w Ameryce Łacińskiej i w Azji. Materiały sympozjum misjologicznego 1973, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1979), t. II, cz. 1.  Zapłata F., Kowalak W. (red.), Kościół w Ameryce Łacińskiej i w Azji. Materiały sympozjum misjologicznego 1973, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1979), t. II, cz. 2.  Kowalak W. (red.), Materiały sympozjum misjologicznego 1975-1976, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1978), t. III.

2 Por. http://www.misjologia.uksw.edu.pl/pl/node/148.

LLG178.indbG178.indb 4433 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 44 Rozprawy i artykuły

 Kowalak W. (red.), Duchowość misyjna. Materiały sympozjum misjologicznego 1977-1978, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1982), t. IV.  Kowalak W. (red.), Rodzina-Katecheza-Dialog. Materiały sympozjum misjologicznego 1979-1980, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1983), t. V.  Kowalak W. (red.), Misjonarze polscy w świecie. Materiały sympozjum misjologicznego 1982, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1985), t. VI, cz. 1/2.  Kowalak W. (red.), Inkulturacja – Nowe religie. Materiały sympozjum misjologicznego 1983-1984, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1985), t. VII, cz. 1/cz. 2. Najdobitniej o zainteresowaniu sympozjami świadczą dane dotyczą- ce uczestników sympozjów misjologicznych z tamtego okresu. W latach 1971-1994 podczas 17 sympozjów wygłoszono ponad 150 referatów i wzięło w nich udział ponad półtora tysiąca uczestników (średnia to 90 osób na sympozjum). Powyższe dane świadczą o wysiłkach podejmowanych przez ówcze- snych misjologów związanych z ATK, czyli ks. dra hab. Feliksa Zapłatę SVD i ks. prof. dra hab. Władysława Kowalaka SVD oraz ks. dra hab. Antoniego Kurka OMI, jak również wielu innych ich współpracowników, w tym pra- cowników naukowych, studentów i absolwentów misjologii. W roku 1994 nastąpiła siedmioletnia przerwa (do 2001) związana z perturbacjami orga- nizacyjnymi oraz restrukturyzacją struktur ówczesnej misjologii na ATK.

2. Sympozja misjologiczne na UKSW

We wrześniu 1999 roku powołano do życia – na bazie Akademii Teo- logii Katolickiej – Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Nadal zajmowano się prowadzeniem wykładów i refl eksją misjologiczną, zaś w roku 2001 z inicjatywy nowego pracownika naukowego sekcji misjologicznej, ks. dra Jarosława Różańskiego OMI, wznowiono organizowanie

LLG178.indbG178.indb 4444 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii... 45

sympozjów misjologicznych. Był to początek nowej, prężnej i efektywnej działalności naukowej i dydaktycznej, również w odniesieniu do sympo- zjów (konferencji) misjologicznych, różnorodnych spotkań o charakterze misjologicznym i religioznawczym oraz kongresów misyjnych. Było to możliwe dzięki kilku zaistniałym w tym czasie okolicznościom. Naj- ważniejsza była bez wątpienia osoba głównego inicjatora, który był spiritus movens tego typu przedsięwzięć. Równie duże znaczenie miała także zdolność ks. dra Jarosława Różańskiego OMI do pozyskiwania współ- pracowników i pomocników, tak pośród pracowników naukowych, jak i studentów Naukowego Koła Misjologów UKSW oraz przedstawicieli wielu rozmaitych środowisk naukowych z kraju i zagranicy, instytucji kościelnych czy też zgromadzeń zakonnych. Spektrum tematyczne 88 sympozjów przeprowadzonych w latach 2001-2020, podczas których wygłoszono 780 referatów, było bardzo zróżnicowane3. Na szczególną uwagę zasługują cyklicznie organizowane sympozja tematyczne, jak Pielgrzymki apostolskie Jana Pawła II (17 sympozjów i 11 publikacji); Bilad as-Sudan (7 sympozjów i 7 publikacji); Religie świata (5 sympozjów i 4 publikacje); Adhortacje apostolskie (5 sympozjów i 4 publikacje). Pozostałe bloki tematyczne to: Kontekst kulturowy dzieła misyjnego (11 sympozjów i 6 publikacji), Dialog mię- dzyreligijny (17 sympozjów i 3 publikacje), Jubileusze i kongresy (6 sym- pozjów i 1 kongres i 7 publikacji), Dokumenty misyjne (4 sympozja i 2 publikacje) oraz Afryka (14 sympozjów i 8 publikacji oraz 4 sympozja z serii Jan Paweł II w Afryce i na Madagaskarze), Azja i Oceania (2 sympozja i 1 publikacja oraz 2 sympozja z serii Jan Paweł II w Azji i Oceanii), Ameryka (1 sympozjum i 1 publikacja oraz 11 sympozjów z serii Jan Paweł II w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach). Poniższe sumaryczne zestawienie z lat 1969-2020 pozwala na wyrobie- nie sobie poglądu na tematykę i tytuły poszczególnych sympozjów, liczbę

3 Por. http://www.misjologia.uksw.edu.pl/pl/sympozja-i-konferencje.

LLG178.indbG178.indb 4455 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 46 Rozprawy i artykuły

wygłoszonych referatów, jak również charakter tychże sympozjów4. Poni- żej każdego bloku tematycznego zostały zamieszczone dane bibliografi czne publikacji książkowych według porządku chronologicznego.

KONTEKST KULTUROWY DZIEŁA MISYJNEGO 1. Współczesne dzieło 22.05.1971 11 referatów publikacja misyjne 2. Duchowość misyjna 21.05.1978 15 referatów publikacja 3. Katecheza misyjna 20.05.1979 8 referatów publikacja 4. Rodzina katolicka 11.05.1980 8 referatów publikacja w świecie niechrze- ścijańskim 5. Współczesne dzieło 10.05.1981 brak danych brak da- misyjne nych 6. Misjonarze polscy 16.05.1982 15 referatów publikacja w świecie 7. Akomodacja misyj- 14.05.1983 10 referatów publikacja na 8. Nowe religie 09.05.1984 7 referatów publikacja 9. Duchowość współ- 15.05.2002 5 referatów czesnego Kościoła 10. Przygotowanie mi- 18.02.2004 10 referatów publikacja sjonarzy – historia, współczesność, postulaty. 20-lecie istnienia CFM 11. Oblicza Jezusa Chry- 19.10.2005 6 referatów publikacja stusa

4 [KK] – konferencja krajowa; [KM] – konferencja międzynarodowa.

LLG178.indbG178.indb 4466 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii... 47

12. Sympozjum „Misje 23.10.2012 12 referatów publikacja wobec migracji” 13. Misjologia i nowa 30.11.2012 8 referatów ewangelizacja we współczesnej Europie 14. Wizualizacja 11.12.2015 14 referatów publikacja a ewangelizacja – Przeszłość i teraź- niejszość 15. Chrzest Polski a kon- 11-12.05.2016 14 referatów wersja innych naro- dów 16. Świeccy a misje 21.06.2017 8 referatów publikacja 17. Th e Bible and Cul- 13-14.11.2017 18 referatów tures [KM] 18. Trójca Święta w kon- 26.04.2018 11 referatów publikacja tekstach kulturowych [KK] 19. Dusza polska. W stu- 22.03.2019 12 referatów lecie niepodległości

 Zapłata F. (red.), Współczesne dzieło misyjne Kościoła. Materiały sympozjum misyjnego 1971, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1974), t. I, cz. 1, s. 29-111.  Kowalak W. (red.), Duchowość misyjna. Materiały sympozjum misjologicznego 1977-1978, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1982), t. IV.  Kowalak W. (red.), Rodzina-Katecheza-Dialog. Materiały sympozjum misjologicznego 1979-1980, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1983), t. V.

LLG178.indbG178.indb 4477 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 48 Rozprawy i artykuły

 Różański J. (red.), Przygotowanie misjonarzy – założenia i praktyka, Warszawa 2004.  Szyszka T., Wąs A. (red.), Oblicza Jezusa Chrystusa w kulturach i religiach świata, Warszawa 2007.  Cichy D. (red.), Misja Kościoła i migracje, Warszawa 2014.  Cisło W., Jaszewska D., Piwko A. (red.), Wizualizacja a ewangelizacja, Warszawa 2015.  Sobolewski Z. (red.), Świeccy a misje, Górna Grupa 2017.  Szyszka T. (red.), Trójca Święta w kontekstach kulturowych, Warsza- wa 2018.

PIELGRZYMKI APOSTOLSKIE JANA PAWŁA II 1. Wydźwięk pielgrzy- 27.02.2008 8 referatów mek Jana Pawła II do Meksyku 2. Śladami Jana Pawła II 09.04.2008 6 referatów w Ugandzie i Zambii 3. Jan Paweł II w Ekwa- 14.01.2009 11 referatów publikacja dorze 4. Pielgrzymki Jana 18.03.2009 10 referatów publikacja Pawła II do Peru 5. Jan Paweł II w Boliwii 26.11.2009 13 referatów publikacja 6. Jan Paweł II w Maro- 25.02.2010 9 referatów ku 7. Jan Paweł II w Para- 25.03.2010 15 referatów publikacja gwaju 8. Jan Paweł II na Filipi- 13.05.2011 11 referatów nach

LLG178.indbG178.indb 4488 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii... 49

9. Jan Paweł II na Ma- 08.12.2011 7 referatów dagaskarze 10. Jan Paweł II w Argen- 19.03.2014 5 referatów publikacja tynie 11. Jan Paweł II w Chile 03.03.2016 5 referatów publikacja 12. Jan Paweł II w Amery- 02.12.2016 5 referatów publikacja ce Środkowej [KK] 13. Jan Paweł II 07.12.2017 5 referatów publikacja w Tajlandii 14. Jan Paweł II w Kolum- 23.02.2018 6 referatów publikacja bii [KK] 15. Jan Paweł II w Sene- 15.06.2018 10 referatów galu [KM] 16. Pielgrzymki apostol- 18.01.2019 7 referatów publikacja skie Jana Pawła II do Meksyku [KK] 17. Jan Paweł II na Kubie 05.03.2020 7 referatów publikacja [KK]

 Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Ekwadorze, Warszawa 2009.  Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Peru, Warszawa 2009.  Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Boliwii, Warszawa 2013.  Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Paragwaju, Warszawa 2014.  Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Argentynie, Warszawa 2015.  Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Chile, Warszawa 2016.

LLG178.indbG178.indb 4499 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 50 Rozprawy i artykuły

 Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Ameryce Środkowej, Warszawa 2017.  Struzik Z., Kluj W. (red.), Jan Paweł II w Tajlandii, Warszawa 2018.  Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Kolumbii, Warszawa 2018.  Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Meksyku, Warszawa 2019.  Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II na Kubie, Warszawa 2020.

DIALOG MIĘDZYRELIGIJNY 1. Księgi święte płaszczy- 04.10.2006 5 referatów publikacja zną dialogu dyskusja pa- nelowa 2. Sprawiedliwość i pokój 23.06.2008 warsztaty oraz integralność stworzenia 3. Dialog kultur i religii. 21.10.2008 6 referatów Liban – doświadczenie przeszłości i współcze- sne zmiany 4. Rodzina w chrześcijań- 13.05.2009 3 referaty stwie i islamie wobec wyzwań współczesnego świata 5. I Bóg przemawiał przez 18.03.2010 3 referaty Proroków 6. Bohaterowie pokoju 06.05.2010 10 referatów 7. Chrześcijanie i mu- 10.12.2014 3 referaty zułmanie na Bliskim Wschodzie i w Nigerii

LLG178.indbG178.indb 5500 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii... 51

8. XV Dzień Islamu 26.01.2015 7 referatów w Kościele katolickim w Polsce 9. Abraham i Mesjasz – 15.05.2015 8 referatów debata teologiczna 10. Ekstremizm muzuł- 30.10.2015 10 referatów publikacja mański – nowe wyzwanie do dialogu? 11. Współczesne formy 21.10.2016 4 referaty prześladowania chrze- ścijan 12. Religious Plurality 24.02.2017 20 referatów publikacja and Religious Identity [KM] 13. Interreligious Cooper- 26.10.2018 16 referatów ation. Examples from the World and from Poland [KM] 14. Dlaczego dialog? 11.01.2019 6 prelekcji 15. Na drogach dialogu 24.01.2019 2 referaty chrześcijańsko-muzuł- mańskiego 16. Kościół katolicki w dia- 25.01.2019 7 referatów logu z religiami. Od współzawodnictwa do współpracy 17. Creator – man – creati- 28.03.2019 11 referatów on in Islam and Christ- ianity [KM]

LLG178.indbG178.indb 5511 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 52 Rozprawy i artykuły

 Stefanów J.J. (red.), Księgi święte płaszczyzną dialogu?, Warszawa 2006.  Różański J., Ekstremizm muzułmański – nowe wyzwanie do dialogu?, Warszawa 2016.  Kluj W. (red.), Religious Plurality and Religious Identity, Warsaw 2019.

AFRYKA 1. Kościół w Afryce i jego 13.05.1972 11 referatów publikacja współczesne problemy 2. Maryja w kulturze 24.04.2001 8 referatów i kulcie afrykańskim 3. Wybrane problemy 20.02.2002 12 referatów publikacja szkolnictwa w Afryce subsaharyjskiej 4. Między przekładem 11.03.2003 9 referatów publikacja biblijnym a rodzimą teologią 5. Dzieci żyjące na ulicy 03.03.2004 8 referatów publikacja – nowe zjawisko miast afrykańskich 6. Dzieci – ofi ary wojny 16.02.2005 13 referatów publikacja 7. Dzieci bez imienia 08.03.2006 7 referatów publikacja 8. Pojednanie, sprawie- 06.12.2006 5 referatów dliwość i pokój – wyzwania dla Kościoła w Afryce na początku XXI wieku 9. Dzieci – ofi ary głodu 28.02.2007 6 referatów publikacja

LLG178.indbG178.indb 5522 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii... 53

10. Uczyć. Jak i dlacze- 05.12.2010 7 referatów go? Wokół problemów edukacji afrykańskiej 11. Ewangelia i kultury 15.06.2012 8 referatów afrykańskie 12. Duch Święty po hu- 04.04.2014 10 referatów raganie wojny. Misje w Rwandzie dzisiaj 13. Gabon wczoraj i dziś. 15.10.2015 6 referatów 15 lat posługi misyjnej Braci Mniejszych Ka- pucynów w Gabonie 14. Polscy fi deidoniści 13.06.2018 3 referaty publikacja w Zambii (1968-2018)

 Zapłata F. (red.), Współczesne dzieło misyjne Kościoła. Materiały sympozjum misyjnego 1972, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1974), t. I, cz. 2.  Halemba A., Różański J. (red.), Wybrane problemy szkolnictwa w Afryce subsaharyjskiej, Warszawa 2003.  Halemba A., Różański J. (red.), Między przekładem biblijnym a rodzi- mą teologią. Wybrane problemy przekładów biblijnych i teologii afry- kańskiej, Warszawa 2003.  Różański J. (red.), Dzieci żyjące na ulicy – nowe zjawisko miast afry- kańskich, Warszawa 2004.  Różański J. (red.), Dzieci – ofi ary wojny, Warszawa 2005.  Różański J. (red.), Dzieci głodujące i bez imienia, Warszawa 2007.  Łapczyński W.A., Złoty jubileusz polskich księży fi dei donum w Za- mbii 1968-2018, Pelplin 2018.

LLG178.indbG178.indb 5533 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 54 Rozprawy i artykuły

JUBILEUSZE i KONGRESY 1. Dwadzieścia lat misjo- 20.05.1989 7 referatów logii na ATK w War- szawie 2. Dzieci – dzieciom 20.02.2008 5 referatów misji. 150 lat PDMD w Polsce 3. 25 lat Centrum For- 06.05.2009 2 referaty publikacja macji Misyjnej 4. Radość Ewangelii źró- 12.06.2015 3 referaty, publikacja dłem misyjnego zapa- 10 paneli łu – IV Krajowy Kon- dyskusyjnych gres Misyjny 5. Misje ad gentes Zgro- 25.02.2016 10 referatów publikacja madzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Nie- pokalanej 6. 50 lat misjologii na 11.10.2019 11 referatów ATK/UKSW 7. 100-lecie Misyjnego 24.10.2019 8 referatów Seminarium Duchow- nego w Pieniężnie

 Atłas T. (red.), 25-lecie Centrum Formacji Misyjnej, Warszawa 2009.  Sobolewski Z., Różański J., Szymczycha K., Sochal A. (red.), Radość Ewangelii źródłem misyjnego zapału. IV Krajowy Kongres Misyjny, Warszawa, 12-14 czerwca 2015, Górna Grupa 2015.  Kluj W., Różański J. (red.), Misje ad gentes Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, Warszawa 2016.

LLG178.indbG178.indb 5544 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii... 55

BILAD AS-SUDAN 1. Sudan – bogactwo kul- 16.10.2012 20 referatów publikacja tur i wewnętrzne napię- cia [KK] 2. Bilad as-Sudan – Kultu- 11.06.2013 12 referatów publikacja ry i migracje [KK] 3. Bilad as-Sudan – Na- 25.11.2014 15 referatów publikacja pięcia i konfl ikty [KK] 4. Bilad as-Sudan. Dzie- 01.10.2015 23 referaty publikacja dzictwo przeszłości [KK] 5. Bilad as-Sudan: Polity- 30.09.2016 17 referatów publikacja ka a kultury [KK] 6. Bilad as-Sudan. Polska 24.11.2017 21 referatów publikacja a strefa Sudanu [KK] 7. Bilad as-Sudan: Rodzi- 07.12.2018 11 referatów publikacja me kultury i islam [KK]

 Cisło W., Różański J., Ząbek M. (red.), Sudan – bogactwo kultur i we- wnętrzne napięcia, Warszawa 2012.  Cisło W., Różański J., Ząbek M. (red.), Bilad as-Sudan – kultury i migracje, Warszawa 2013.  Cisło W., Różański J., Ząbek M. (red.), Bilad as-Sudan – napięcia i konfl ikty, Pelplin 2014.  Cisło W., Różański J., Ząbek M. (red.), Bilad as-Sudan – dziedzictwo przeszłości, Pelplin 2015.  Różański J., Ząbek M. (red.), Sudan – archeologia i historia, Warszawa 2015.  Cisło W., Różański J., Ząbek M. (red.), Bilad as-Sudan – kultura i polityka, Pelplin 2016.

LLG178.indbG178.indb 5555 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 56 Rozprawy i artykuły

 Cisło W., Różański J., Ząbek M. (red.), Sudan – wojna, polityka, uchodźcy, Pelplin 2016.  Cisło W., Różański J., Ząbek M. (red.), Bilad as-Sudan: Polska a strefa Sudanu, Pelplin 2017.  Cisło W., Różański J., Ząbek M. (red.), Bilad as-Sudan: rodzime kultury a islam, Pelplin 2018.

AZJA I OCEANIA 1. Kościół w Azji i Afryce 19.05.1974 15 referatów publikacja oraz współczesne problemy duszpasterstwa polonijnego 2. Szczegółowe problemy 18.05.1975 10 referatów publikacja miejscowych Kościo- łów w Azji 3. Kościół w Oceanii 18.05.1976 10 referatów publikacja 4. 700-lecie spotkania eu- 18.05.1994 ropejsko-chińskiego 5. Ojciec Marian Żelazek 22.05.2007 10 referatów publikacja SVD – Ojciec Trędo- watych 6. Ewangelizacja w Chi- 15.10.2008 7 referatów nach – misyjne dziedzictwo Zgromadzenia Słowa Bożego

 Zapłata F., Kowalak W. (red.), Kościół w Ameryce Łacińskiej i w Azji. Materiały sympozjum misjologicznego 1973, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1979), t. II, cz. 1.

LLG178.indbG178.indb 5566 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii... 57

 Zapłata F., Kowalak W. (red.), Kościół w Ameryce Łacińskiej i w Azji. Materiały sympozjum misjologicznego 1973, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1979), t. II, cz. 2.  Kowalak W. (red.), Materiały sympozjum misjologicznego 1975-1976, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1978), t. III.  Szyszka T. (red.), Ojciec Marian Żelazek SVD – Ojciec Trędowatych. Father Marian Żelazek SVD – Th e Father of the Lepers, Warszawa 2008.

DOKUMENTY MISYJNE 1. Od Vaticanum II do 22.05.1977 15 referatów publikacja Adhortacji apostolskiej „Evangelii nuntiandi” 2. Fidei donum – główne 17.04.2007 9 referatów postulaty encykliki Piusa XII i ich realizacja w Polsce 3. Dokumenty misyjne 08.12.2010 4 referaty XX wieku 4. Jan Paweł II w Puebla 08.11.2012 6 referatów (1979). Dokument końcowy konferencji CELAM 5. Od dekretu soboro- 17.10.2014 6 referatów publikacja wego „Ad gentes” do adhortacji „Evangelii gaudium”

 Kowalak W. (red.), Duchowość misyjna. Materiały sympozjum misjologicznego 1977-1978, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1982), t. IV.

LLG178.indbG178.indb 5577 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 58 Rozprawy i artykuły

 Sobolewski Z., Różański J., Szymczycha K., Sochal A. (red.), Radość Ewangelii źródłem misyjnego zapału. IV Krajowy Kongres Misyjny, Warszawa, 12-14 czerwca 2015, Górna Grupa 2015.

RELIGIE ŚWIATA 1. Kapłaństwo w reli- 29.11.2013 14 referatów publikacja giach świata 2. Miejsca modlitwy 17.12.2014 12 referatów publikacja i miejsca święte w religiach świata 3. Modlitwa w reli- 09.12.2015 11 referatów publikacja giach świata 4. Ofi ara w religiach 07.12.2016 9 referatów publikacja świata 5. Czas w religiach 13.12.2017 9 referatów świata

 Cisło W., Różański J. (red.), Kapłaństwo w religiach świata, Warszawa 2013.  Cisło W., Różański J. (red.), Miejsca modlitwy i miejsca święte w religiach świata, Pelplin 2014.  Cisło W., Różański J. (red.), Modlitwa w religiach świata, Warszawa 2015.  Cisło W., Różański J. (red.), Ofi ara w religiach świata, Pelplin 2019.

LLG178.indbG178.indb 5588 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii... 59

ADHORTACJE APOSTOLSKIE 1. Ecclesia in America. 05.11.2003 11 referatów publikacja Wybrane problemy Ko- ścioła w Ameryce Po- łudniowej w świetle posynodalnej adhortacji Jana Pawła II 2. Ecclesia in Asia. Wybra- 17.11.2004 15 referatów publikacja ne problemy Kościoła w Azji w świetle posynodalnej adhortacji Jana Pawła II 3. Ecclesia in Oceania. 16.11.2005 10 referatów publikacja Wybrane problemy Ko- ścioła w Oceanii w świe- tle posynodalnej adhortacji Jana Pawła II 4. Ecclesia in Africa. Po- 06.12.2006 11 referatów publikacja jednanie, sprawiedli- wość i pokój – wyzwania dla Kościoła w Afryce na początku XXI w. 5. Ecclesia in Europa. Wy- 11.12.2007 9 referatów brane problemy Kościo- ła w Europie w świetle posynodalnej adhortacji Jana Pawła II

LLG178.indbG178.indb 5599 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 60 Rozprawy i artykuły

 Różański J. (red.), „Ecclesia in America”. Wybrane problemy Kościoła w Ameryce Południowej w świetle posynodalnej adhortacji Jana Paw- ła II, Warszawa 2003.  Różański J. (red.), „Ecclesia in Asia”. Wybrane problemy Kościoła w Azji w świetle posynodalnej adhortacji Jana Pawła II, Warszawa 2004.  Różański J. (red.), „Ecclesia in Oceania”. Wybrane problemy Kościoła w Oceanii w świetle posynodalnej adhortacji Jana Pawła II, Warszawa 2006.  Różański J. (red.), „Ecclesia in Africa”. Pojednanie, sprawiedliwość i pokój – wyzwania dla Kościoła w Afryce na początku XXI w., War- szawa 2006.

AMERYKA 1. Misje w Ameryce Ła- 19.05.1973 13 referatów publikacja cińskiej 2. 500-lecie przybycia 19.05.1992 brak danych Kolumba do Ameryki 3. Polscy oblaci w służbie 17.10.2006 3 referaty publikacja Polonii kanadyjskiej

 Zapłata F., Kowalak W. (red.), Kościół w Ameryce Łacińskiej i w Azji, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1979), t. II, cz. 1.  Kluj W., Różański J. (red.), Polscy oblaci w służbie Polonii kanadyjskiej, Pelplin 2007.

Powyższe zestawienie i przedstawione w nim dane wymagają dodat- kowych wyjaśnień: a) Zdecydowana większość sympozjów i konferencji odbyła się w murach UKSW, głównie w kampusie w Lasku Bielańskim. Jedynie w kilku

LLG178.indbG178.indb 6600 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii... 61

przypadkach wydarzenia miały miejsce na nowym kampusie UKSW na ul. Wóycickiego albo w Centrum Formacji Misyjnej w Warszawie. Czas trwania poszczególnych sympozjów układał się bardzo niejed- nolicie, począwszy od spotkań kilkugodzinnych, przez całodniowe, po wydarzenia kilkudniowe. Było to związane z przyjętym planem orga- nizacyjnym dla poszczególnych bloków tematycznych. I tak, sympozja z serii Bilad as-Sudan są pomyślane jako spotkania całodniowe. Przykła- dem może być sympozjum z roku 2012 zatytułowane Sudan – bogactwo kultur i wewnętrzne napięcia, którego struktura opierała się na pięciu se- sjach i licznych referatach. Program niektórych sympozjów przewidywał też dyskusje panelowe. b) Z danych przedstawionych w powyższym zestawieniu dotyczącym sympozjów wynika, że podczas niektórych z nich zostało wygłoszonych wyjątkowo wiele referatów. Otóż standardowe referaty, prezentowane przez osoby z tytułami naukowymi, wybitne osobistości ze świata dialogu międzyreligijnego albo przedstawicieli innych religii, mieściły się zazwyczaj w granicach 30-45 minut. Jednakże na niektórych sympozjach, jak wspomniana już wyżej seria Bilad as-Sudan, przyjęto nieco odmienną formułę prezentacji referatów. Polega ona na przedstawieniu opracowanego tematu w formie abstraktu, ponieważ wszyscy uczestnicy mieli już bezpośredni dostęp do publikacji książkowej. W takim wypadku nie miałoby sensu odczytywanie całego referatu, zaś zaoszczędzony czas przeznaczano na dyskusję z pozostałymi uczestnikami spotkania. Nieco inną formułę miały referaty studentów Naukowego Koła Misjo- logów (np. Jan Paweł II w Peru). Poszczególni studenci mieli za zadanie kilkuminutowe kompaktowe przedstawienie wyznaczonych zagadnień, które dopiero zebrane razem tworzyły merytorycznie zgodną całość. Tym sposobem w ciągu jednego bloku kilkunastu studentów prezento- wało swoje tematy, ilustrowane multimedialnymi prezentacjami. Owe prezentacje studentów, wypełniające cały blok (90 minut), były pomyśla-

LLG178.indbG178.indb 6611 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 62 Rozprawy i artykuły

ne jako pewnego rodzaju zagajenie tematu i wprowadzenie w tematykę referatów przygotowanych przez specjalistów. c) Kolejna istotna informacja dotycząca sympozjów misjologicznych to ich charakter uczelniany, czyli adresowanie do dosyć wąskiego grona pracowników i studentów UKSW. Jednak duża liczba sympozjów misjologicznych miała charakter krajowy (ogólnopolski), gromadząc przedstawicieli różnorodnych ośrodków akademickich z całej Polski. Wielkim zainteresowaniem cieszyły się wydarzenia międzynarodowe, których przygotowanie i przeprowadzenie wymaga jednak zawsze zwięk- szonego zaangażowania i nakładu pracy. Współczesne media społeczno- ściowe dają wprawdzie niemal nieograniczone możliwości komunikowania się na odległość, jednak należy mieć na uwadze fakt istnienia stref czasowych, co w odniesieniu do dalekiej Azji i Australii albo zachodnich wybrzeży Ameryki przekłada się na kilka godzin różnicy. Dodatkowo na- leży liczyć się z potencjalnymi trudnościami o charakterze technicznym, jak zerwanie łączności, spowolnienie transmisji danych itd. Podczas międzynarodowych sympozjów z obecnymi na żywo zagranicznymi gośćmi konieczne jest zapewnienie płynności komunikacji. Zagadnienie to miało kilka rozwiązań. Jednym z nich było angażowanie tłumacza symultanicznego, co jednak wiąże się ze sporymi kosztami tłu- maczenia i wypożyczenia odpowiedniego sprzętu. Innym rozwiązaniem jest uprzednie przetłumaczenie referatów na język polski i udostępnienie ich w postaci tekstu prezentowanego na ekranie podczas przemowy prelegenta. Ważnym elementem w tej kombinacji jest obecność osoby biegle znającej dany język obcy, aby w sytuacji odstępstw od przygotowanego tekstu na bieżąco podjąć tłumaczenie (specjalistą w tej dziedzinie okazał się ks. prof. UKSW dr hab. Wojciech Kluj OMI). d) Jak to zostało zasygnalizowane już wyżej, grono prelegentów oraz uczestników sympozjów było zazwyczaj bardzo zróżnicowane. Naukow- cy reprezentowali rozmaite dziedziny nauki, począwszy od teologii i mi-

LLG178.indbG178.indb 6622 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii... 63

sjologii, po etnologię i antropologię, historię i archeologię, politologię i socjologię, amerykanistykę i afrykanistykę, dziennikarstwo, medycynę itd. Natomiast słuchaczami (odbiorcami) byli głównie studenci misjologii i teologii (w ostatnich latach jest to również kilkunastoosobowa grupa studentów pochodzących z Afryki i Azji), jak również osoby przy- gotowujące się do pracy misyjnej i doświadczeni misjonarze oraz wolon- tariusze misyjni. Stałymi uczestnikami sympozjów były osoby związane ze środkami masowego przekazu (radio, telewizja, prasa). Na specjalne podkreślenie zasługuje obecność od kilku już lat sporej liczby muzułma- nów i muzułmanek, szczególnie na sympozjach poświęconych dialogowi międzyreligijnemu. e) Stroną organizacyjną wszystkich sympozjów, konferencji i kongre- sów zajmowali się głównie pracownicy naukowi Katedry Misjologii oraz studenci misjologii, członkowie Naukowego Koła Misjologów UKSW. Wiadomo jednak, że wielkie przedsięwzięcia wymagają wieloaspekto- wej współpracy różnych instytucji i osób. Większość sympozjów została przygotowana i zrealizowana przez rozmaite gremia uczelniane, kościel- ne i pozakościelne, które zostaną poniżej skrótowo przedstawione. Katedra Misjologii w realizacji programów sympozjalnych od wielu już dekad owocnie współpracuje z licznymi krajowymi i zagranicznymi ośrodkami akademickimi (Europy oraz Afryki, Ameryki Łacińskiej, Azji, Oceanii). Równie istotna jest współpraca z różnorodnymi zagranicznymi ośrodkami misjologicznymi (np. Missionswissenschaft liches Institut w Sankt Augustin) oraz stowarzyszeniami misjologicznymi (Sto- warzyszenie Misjologów Polskich, Association of Catholic Missiologi- sts, International Association for Mission Studies). Ważne miejsce we współpracy przy organizacji sympozjów zajmują jednostki kościelne, na czele z Papieskim Stowarzyszeniem Pomoc Kościołowi w Potrzebie, Ko- misją Episkopatu Polski ds. Misji wraz z jej agendami (Centrum Formacji Misyjnej, Dziełem Pomocy Ad Gentes oraz MIVA Polska), jak również

LLG178.indbG178.indb 6633 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 64 Rozprawy i artykuły

z Papieskimi Dziełami Misyjnymi. Realizacja serii sympozjów związa- nych z podróżami apostolskimi św. Jana Pawła II jest możliwa dzięki in- spirującej współpracy z Instytutem Papieża Jana Pawła II w Warszawie, który jest samorządową instytucją kultury. Natomiast współpraca z tu- recką organizacją Dunaj – Instytut Dialogu w Warszawie zaowocowała serią licznych i udanych sympozjów międzynarodowych z zakresu dialogu międzyreligijnego. Ważną rolę odegrały też inne fundacje i organizacje, jak werbistowskie Centrum Migranta Fu Shenfu w Warszawie, Pallotyńska Fundacja Misyjna Salvatti, czy salwatoriański Wolontariat Misyjny Salvator itd. Przy organizacji niektórych sympozjów nawiązano współpracę z męskimi i żeńskimi zgromadzeniami zakonnymi. Niezbyt intensywna, ale owocna była współpraca z jednostkami administracji państwowej, np. z Ministerstwem Spraw Zagranicznych. Przy nagłaśnia- niu zagadnień poruszanych na sympozjach ważną rolę odgrywały centra informacyjne oraz ośrodki masowego przekazu, jak KAI, PR, TVP, byłe Radio Józef i obecne Radio Warszawa, jak również kościelna i zakonna prasa oraz redakcje czasopism „Nurt SVD” i „Lumen Gentium”. f) Sympozja to nie tylko referaty, dyskusje i panele w aulach uniwersyteckich, ale również wiele wydarzeń towarzyszących, jak różnorodne formy modlitewne, pokazy fi lmowe, wystawy, występy artystyczne (np. boliwijski chór dziecięcy z Palmarito i muzycy z Urubichá, pokaz ma- lowania na wodzie przez tureckich artystów itd.), tańce (buddyści z Ty- betu) oraz okolicznościowe posiłki (andyjskie chuño, posiłki tureckie, tzw. kociołek afrykański, przygotowywany przez Naukowe Koło Mi- sjologów) cieszące się dużą popularnością. Bardzo ważnym i cenionym przez uczestników elementem większości sympozjów była przestrzeń do bezpośredniego i bezpretensjonalnego spotkania się w grupie osób zainteresowanych misjologią.

LLG178.indbG178.indb 6644 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii... 65

3. Wystawy towarzyszące sympozjom misjologicznym

Jednym z elementów towarzyszących sympozjom misjologicznym, już od lat 70. XX wieku, są okolicznościowe wystawy. Do tej pory zrealizowano ich ponad trzydzieści. Są one przygotowywane jako zapowiedź (reklama) zbliżającego się sympozjum, a zarazem jako zachęta do bliż- szego zainteresowania się jego tematyką. Jest to jedna z efektywnych form komunikowania się ze społecznością akademicką w wymiarze po- zawerbalnym. Poniższe zestawienie pozwala zapoznać się z blokami tematycznymi zorganizowanych wystaw.

TEMATYKA AFRYKAŃSKA 1. Wystawa etnografi czna: Życie codzienne, kul- UKSW 2001 tura i sztuka ludów Afryki (plenerowa) 2. Wystawa fotografi czna: Szkoły w Afryce, au- UKSW 2002 torstwa Piotra Barchańskiego 3. Wystawa zdjęciowa: Afrykanin a Biblia, au- UKSW 2003 torstwa Anny Kotarskiej 4. Wystawa zdjęciowa: Afryka w oczach dzieci UKSW 2005 5. Wystawa reprodukcji: Życie Jezusa według UKSW 2008 Mafa 6. Wystawa reprodukcji: Biblia masajska w ob- UKSW 2009 razach 7. Wystawa zdjęciowa: Kardynał Adam Kozło- UKSW 2011 wiecki, zorganizowana przy współpracy Fun- dacji im. Księdza Kardynała Adama Kozło- wieckiego „Serce bez granic”

LLG178.indbG178.indb 6655 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 66 Rozprawy i artykuły

8. Sudan. Zapomniana Afryka na starych pocz- UKSW 2016 tówkach 9. Wystawa banerowa: Ojciec Paul Joachim Sche- UKSW 2018 besta SVD (1887-1967), pionier badań wśród Pigmejów i Negrytów

TEMATYKA LATYNOAMERYKAŃSKA 1. Wystawa zdjęciowa: Przyszłość Indian z Pa- UKSW 2004 ragwaju 2. Wystawa zdjęciowa: Redukcje jezuickie UKSW 2009 w Boliwii wczoraj i dzisiaj 3. Wystawa planszowa: Pamiątki po wizycie UKSW 2010 Jana Pawła II w Paragwaju 4. Wystawa banerowa: Głosiciele Ewangelii, oj- UKSW 2013 ciec Beniamin Remiorz SVD 5. Wystawa banerowa: Ojciec Piotr Nawrot UKSW 2014 SVD. Misjonarz i muzykolog 6. Wystawa etnografi czna i zdjęciowa: Mapu- UKSW 2016 che z Chile, zorganizowana przy współpracy Ambasady Republiki Chile, Państwowego Muzeum Etnografi cznego w Warszawie, Muzeum Misyjno-Etnografi cznego Księży Werbistów w Pieniężnie, Biblioteki Głównej UKSW 7. Wystawa zdjęciowa: Jan Paweł II w Ameryce UKSW 2016 Środkowej 8. Makieta redukcji jezuickiej San Francisco UKSW 2017 Javier z Boliwii oraz wystawa książek o tematyce misjologicznej (redukcje jezuickie)

LLG178.indbG178.indb 6666 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii... 67

9. Wystawa zdjęciowa: Jan Paweł II w Meksyku UKSW 2019 10. Wystawa zdjęciowa: Jan Paweł II w Peru, UKSW 2019 podkreślająca współpracę Katedry Misjolo- gii z Instytutem Papieża Jana Pawła II 11. Wystawa zdjęciowa: Jan Paweł II na Kubie UKSW 2020

TEMATYKA AZJATYCKA 1. Wystawa planszowa: Ojciec Marian Żela- UKSW 2007 zek SVD, zorganizowana przy współpracy z MSZ 2. Wystawa planszowa: Józef Freinademetz – UKSW 2008 człowiek między dwoma światami 3. Wystawa banerowa: Chińskie oblicza Maryi UKSW 2014

WYSTAWY OKOLICZNOŚCIOWE 1. Wystawa listów (korespondencji) polskich ATK 1971 misjonarzy 2. Wystawa starodruków Biblioteki Głównej UKSW 2002 UKSW 3. Wystawa zdjęciowa: Tajemnica codzienności UKSW 2008 (o Czarnobylu), autorstwa Kornela Konska 4. Wystawa obrazów: Twórczość artystyczna UKSW 2009 studentów misjologii 5. Wystawa zdjęciowa MIVA Polska UKSW 2014 6. Wystawa zdjęciowa: O Czarnobylu bez mi- UKSW 2011 tów, autorstwa Kornela Konska

LLG178.indbG178.indb 6677 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 68 Rozprawy i artykuły

7. Wystawa Biblie Starego i Nowego Świata, UKSW 2017 przygotowana przy współpracy NKM z Bi- blioteką Główną UKSW, towarzysząca Mię- dzynarodowej Konferencji „Th e Bible and Cultures” 8. Wystawa książek misjologicznych z okazji UKSW 2017 Międzynarodowej Konferencji Misjologicz- nej 9. Wystawa plakatów z sympozjów misjolo- UKSW 2019 gicznych z lat 2000-2019 10. Wystawa prac naukowych oraz publikacji UKSW 2019 misjologicznych z okazji 50-lecia misjologii na ATK/UKSW 11. Wystawa książkowa serii wydawniczej UKSW 2019 „Studia i Materiały Misjologiczne” z okazji 50-lecia misjologii na ATK/UKSW

Jak wynika z powyższego zestawienia, wystawy miały bardzo zróżnico- waną tematykę oraz formę, począwszy od ekspozycji zdjęciowych, wystaw banerowych i planszowych, przez udostępnienie archiwaliów i dokumentów oraz książek i czasopism, po wystawy artefaktów etnografi cznych z rozmaitych zakątków świata, makiet, a nawet przedstawień plenerowych. Odwo- łanie się do różnorodnych form prezentacji materiału, poprzez bezpośredni kontakt z artefaktami etnografi cznymi oraz wyrobami artystycznymi z innych kontynentów przyciąga i budzi zainteresowanie zwiedzających. Niemal wszystkie wystawy były zorganizowane w centralnym punk- cie uczelni, jakim jest hol przed aulą Jana Pawła II, albo w holu przed szatnią, którędy codziennie przechodzi niemal cała społeczność akade- micka. Tym samym potencjalnych oglądających wystawy było wielu.

LLG178.indbG178.indb 6688 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii... 69

Dla organizatorów wystawy stanowiły wyzwanie do kreatywnego za- gospodarowania dość niewielkiej przestrzeni przy zastosowaniu mini- malistycznych środków. Każda wystawa była zarazem próbą stworzenia intrygującej przestrzeni, ukazującej bogactwa związane z różnorodno- ścią kulturową środowisk, gdzie prowadzone jest dzieło misyjne. Starano się, by wystawa oddziaływała na zmysły, budziła emocje oraz prowoko- wała pytania i refl eksje dotyczące celowości działalności misyjnej, jak również naukowej refl eksji misjologicznej. Wystawy powstawały przy współpracy z wieloma instytucjami, jak Instytut Papieża Jana Pawła II w Warszawie, z ambasadami krajów la- tynoamerykańskich, z krajowymi i zagranicznymi ośrodkami muzeal- nymi (Państwowe Muzeum Etnografi czne w Warszawie, Muzeum Mi- syjno-Etnografi czne Księży Werbistów w Pieniężnie, Muzeum Misyjne Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej w Obrze, Miejskie Muzeum Etnografi czne w Żorach, Haus Völker und Kulturen w Sankt Augustin), z Biblioteką Główną UKSW (starodruki, dokumenty, serie wydawnicze) oraz z prywatnymi kolekcjonerami.

Podsumowanie

Jubileusz 50-lecia misjologii na ATK/UKSW był okazją do podsumo- wań oraz ewaluacji dotychczasowej działalności naukowej i populary- zującej zagadnienia misjologiczne oraz dzieło misyjne Kościoła. Temu zadaniu służyły sympozja misjologiczne organizowane niemal od samego początku istnienia misjologii na ATK (17), a później na UKSW (88), w sumie 105 wydarzeń, w których wzięło udział kilka tysięcy osób. Założyciel misjologii, ojciec Feliks Zapłata SVD, podkreślał znaczenie sympozjów misjologicznych, tak dla studentów i pracowników naukowych ATK, jak również dla misjologicznej formacji misjonarzy oraz wszystkich innych osób zainteresowanych tematyką misjologiczną.

LLG178.indbG178.indb 6699 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 70 Rozprawy i artykuły

Liczba studentów mogących podjąć studia misjologiczne była odgórnie ograniczona do kilku osób. Jednakże organizowane corocznie sympozja były w latach 70. i 80. XX wieku wyjątkową okazją do wzbogacenia swojej wiedzy misjologicznej, spotkania wybitnych misjologów, zapoznania się z materiałami czy też zakupu publikacji. O ich popularności świadczą imponujące liczby uczestników tychże sympozjów. Na początku XXI wieku zaistniały nowe i sprzyjające okoliczności do nadania misjologii w strukturach UKSW nowej dynamiki, tak w zakresie zajęć dydaktycznych, jak również w organizowaniu sympozjów misjologicznych oraz okolicznościowych wystaw. Nowe możliwości zosta- ły dobrze wykorzystane, o czym świadczą dane statystyczne dotyczące liczby sympozjów (średnio 4,4 na rok w latach 2001-2020), ich bardzo zróżnicowana tematyka, w tym wydarzeń o charakterze międzynaro- dowym oraz międzyreligijnym, jak również konsekwentna działalność wydawnicza (ponad 60 pozycji). Na miarę możliwości organizacyjnych, sympozjom towarzyszyły wystawy tematyczne (w sumie 33), które były nie tylko urozmaiceniem, ale też unaocznieniem tematów refl eksji misjologicznej prowadzonej od pół wieku na ATK/UKSW.

Bibliografi a

Atłas T. (red.), 25-lecie Centrum Formacji Misyjnej, Warszawa 2009. Cichy D. (red.), Misja Kościoła i migracje, Warszawa 2014. Cisło W., Jaszewska D., Piwko A. (red.), Wizualizacja a ewangelizacja, Warszawa 2015. Cisło W., Różański J. (red.), Kapłaństwo w religiach świata, Warszawa 2013. Cisło W., Różański J. (red.), Miejsca modlitwy i miejsca święte w religiach świata, Pelplin 2014. Cisło W., Różański J. (red.), Modlitwa w religiach świata, Warszawa 2015. Cisło W., Różański J. (red.), Ofi ara w religiach świata, Pelplin 2019.

LLG178.indbG178.indb 7700 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii... 71

Cisło W., Różański J., Ząbek M. (red.), Bilad as-Sudan – dziedzictwo przeszłości, Pelplin 2015. Cisło W., Różański J., Ząbek M. (red.), Bilad as-Sudan – kultura i polityka, Pelplin 2016. Cisło W., Różański J., Ząbek M. (red.), Bilad as-Sudan – kultury i migracje, Warszawa 2013. Cisło W., Różański J., Ząbek M. (red.), Bilad as-Sudan – napięcia i konfl ikty, Pelplin 2014. Cisło W., Różański J., Ząbek M. (red.), Bilad as-Sudan: Polska a strefa Sudanu, Pelplin 2017. Cisło W., Różański J., Ząbek M. (red.), Bilad as-Sudan: rodzime kultury a islam, Pelplin 2018. Cisło W., Różański J., Ząbek M. (red.), Sudan – bogactwo kultur i we- wnętrzne napięcia, Warszawa 2012. Cisło W., Różański J., Ząbek M. (red.), Sudan – wojna, polityka, uchodź- cy, Pelplin 2016. Halemba A., Różański J. (red.), Między przekładem biblijnym a rodzimą teologią. Wybrane problemy przekładów biblijnych i teologii afrykań- skiej, Warszawa 2003. Halemba A., Różański J. (red.), Wybrane problemy szkolnictwa w Afryce subsaharyjskiej, Warszawa 2003. Jabłoński F., Recepcja idei misyjnej w Polsce po Soborze Watykańskim II, Kraków 2003. Kluj W. (red.), Religious Plurality and Religious Identity, Warsaw 2019. Kluj W., Różański J. (red.), Misje ad gentes Zgromadzenia Misjonarzy Ob- latów Maryi Niepokalanej, Warszawa 2016. Kluj W., Różański J. (red.), Polscy oblaci w służbie Polonii kanadyjskiej, Pelplin 2007. Kowalak W. (red.), Duchowość misyjna. Materiały sympozjum misjologicznego 1977-1978, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1982), t. IV.

LLG178.indbG178.indb 7711 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 72 Rozprawy i artykuły

Kowalak W. (red.), Inkulturacja – Nowe religie. Materiały sympozjum misjologicznego 1983-1984, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1985), t. VII, cz. 1/cz. 2. Kowalak W. (red.), Materiały sympozjum misjologicznego 1975-1976, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1978), t. III. Kowalak W. (red.), Misjonarze polscy w świecie. Materiały sympozjum misjologicznego 1982, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1985), t. VI, cz. 1/2. Kowalak W. (red.), Rodzina-Katecheza-Dialog. Materiały sympozjum misjologicznego 1979-1980, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1983), t. V. Łapczyński W.A., Złoty jubileusz polskich księży fi dei donum w Zambii 1968-2018, Pelplin 2018. Różański J. (red.), Dzieci – ofi ary wojny, Warszawa 2005. Różański J. (red.), Dzieci głodujące i bez imienia, Warszawa 2007. Różański J. (red.), Dzieci żyjące na ulicy – nowe zjawisko miast afrykań- skich, Warszawa 2004. Różański J. (red.), Przygotowanie misjonarzy – założenia i praktyka, War- szawa 2004. Różański J., Ekstremizm muzułmański – nowe wyzwanie do dialogu?, Warszawa 2016. Różański J., Ząbek M. (red.), Sudan – archeologia i historia, Warszawa 2015. Sobolewski Z. (red.), Świeccy a misje, Górna Grupa 2017. Sobolewski Z., Różański J., Szymczycha K., Sochal A. (red.), Radość Ewangelii źródłem misyjnego zapału. IV Krajowy Kongres Misyjny, Warszawa, 12-14 czerwca 2015, Górna Grupa 2015. Stefanów J.J. (red.), Księgi święte płaszczyzną dialogu?, Warszawa 2006. Struzik Z., Kluj W. (red.), Jan Paweł II w Tajlandii, Warszawa 2018. Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II na Kubie, Warszawa 2020. Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Ameryce Środkowej, Warszawa 2017.

LLG178.indbG178.indb 7722 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii... 73

Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Argentynie, Warszawa 2015. Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Boliwii, Warszawa 2013. Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Chile, Warszawa 2016. Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Ekwadorze, Warszawa 2009. Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Kolumbii, Warszawa 2018. Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Meksyku, Warszawa 2019. Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Paragwaju, Warszawa 2014. Struzik Z., Szyszka T. (red.), Jan Paweł II w Peru, Warszawa 2009. Szyszka T. (red.), Trójca Święta w kontekstach kulturowych, Warszawa 2018. Szyszka T. (red.), Ojciec Marian Żelazek SVD – Ojciec Trędowatych. Fa- ther Marian Żelazek SVD – Th e Father of the Lepers, Warszawa 2008. Szyszka T., Wąs A. (red.), Oblicza Jezusa Chrystusa w kulturach i religiach świata, Warszawa 2007. Zapłata F. (red.), Współczesne dzieło misyjne Kościoła. Materiały sympozjum misyjnego 1971, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1974), t. I, cz. 1. Zapłata F. (red.), Współczesne dzieło misyjne Kościoła. Materiały sympozjum misyjnego 1972, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1974), t. I, cz. 2. Zapłata F., Kowalak W. (red.), Kościół w Ameryce Łacińskiej i w Azji. Materiały sympozjum misjologicznego 1973, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1979), t. II, cz. 1. Zapłata F., Kowalak W. (red.), Kościół w Ameryce Łacińskiej i w Azji. Materiały sympozjum misjologicznego 1973, „Zeszyty Misjologiczne ATK” (1979), t. II, cz. 2.

LLG178.indbG178.indb 7733 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 74 Rozprawy i artykuły

LLG178.indbG178.indb 7744 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Prof. UKSW, dr hab. Wojciech Kluj OMI

DOROBEK NAUKOWY KATEDRY MISJOLOGII ATK/UKSW W PERSPEKTYWIE PÓŁWIECZA

1. „Studia Th eologica Varsaviensia” – artykuły misjologiczne i religioznawcze (1964-2016)...... 75 2. Artykuły i dokumenty misjologiczne w „Collectanea Th eologica” (1968-2019) ...... 81 3. Zeszyty Misjologiczne Akademii Teologii Katolickiej – artykuły misjologiczne publikowane w latach 1974-1986...... 113 4. Prace naukowe z misjologii napisane na ATK/UKSW w latach 1972-2019...... 125 5. Misjologiczne publikacje książkowe ATK/UKSW w latach 1971-2020 ...... 163

„Studia Th eologica Varsaviensia” – artykuły misjologiczne i religioznawcze (1964-2016)

Bibliografi a obejmuje wszystkie teksty misjologiczne, które ukazały się w „Studia Th eologica Varsaviensia” od roku 1964 do numeru 1 z 2016 roku.

Balter L., Objawienie w hinduizmie, STV 34 (1996) nr 1, s. 223-230. Bartosik G.M., Maryja w Koranie i w tradycji muzułmańskiej. Czy osoba Maryi może być pomostem między tymi dwiema religiami?, STV 45 (2007) nr 1, s. 53-83. Bednarz J., Perspektywy ewangelizacji misyjnej w Afryce, STV 28 (1990) nr 1, s. 260-279. Bednarz J., Początek misji katolickich w Północno-Wschodnich Indiach (1889-1915), STV 27 (1989) nr 2, s. 189-202.

LLG178.indbG178.indb 7755 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 76 Rozprawy i artykuły

Bednarz J., Problem ewangelizacji anonimowego chrześcijanina, STV 25 (1987) nr 2, s. 65-90. Czekalski R., W poszukiwaniu kulturowego „cohabitation” dla współcze- snej i przyszłej Europy: chrześcijaństwo, islam, judaizm, STV 50 (2012) nr 2, s. 207-222. Dajczer T., Doświadczenie religijne świata w religiach pozachrześcijań- skich, STV 15 (1977) nr 2, s. 137-167. Dajczer T., Egzystencjalny charakter mitu, STV 15 (1977) nr 1, s. 111-146. Dajczer T., Kosmiczna świadomość Indian Ameryki Północnej, STV 20 (1982) nr 2, s. 131-160. Dajczer T., Kosmiczny wymiar inicjacji kalifornijskich, STV 21 (1983) nr 1, s. 167-219. Dajczer T., Kosmos w religiach pozachrześcijańskich, STV 17 (1979) nr 2, s. 189-206. Dajczer T., Medytacja w buddyzmie therawada, STV 32 (1994) nr 1, s. 109-128. Dajczer T., Medytacja w buddyzmie zen, STV 32 (1994) nr 1, s. 129-151. Dajczer T., Mistyka al-Halladża (858-922 r.) w perspektywie dialogu Ko- ścioła z islamem, STV 16 (1978) nr 1, s. 155-178. Dajczer T., Podstawy moralności w religiach niechrześcijańskich, STV 13 (1975) nr 2, s. 11-34. Dajczer T., Porządek kosmiczno-moralny w religiach niechrześcijańskich, STV 14 (1976) nr 1, s. 3-28. Dajczer T., Religijny charakter inicjacji plemiennej, STV 17 (1979), nr 1, s. 143-172. Dajczer T., Status teologiczny religii niechrześcijańskich, STV 27 (1989) nr 2, s. 167-188. Dajczer T., Szamanizm północnoamerykański, STV 21 (1983) nr 2, s. 209-231. Dajczer T., Tajne stowarzyszenia szamańskie na kontynencie północno- amerykańskim, STV 24 (1986) nr 1, s. 145-168.

LLG178.indbG178.indb 7766 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 77

Dembski W., Koptyjska msza św. z X w. Wstęp, przekład z arabskiego, komentarz, STV 17 (1979) nr 1, s. 257-266. Dembski W., Nabożeństwo do św. Abu Taraba. Wstęp, przekład z arabskiego, komentarz, STV 16 (1978) nr 1, s. 197-210. Fąs L., Zaangażowanie kooperacyjno-animacyjne Domu św. Wojciecha w Pieniężnie w latach 1965-1990, STV 49 (2011) nr 2, s. 129-160. Fic L., Chrześcijaństwo i buddyzm – od spotkania do dialogu, STV 49 (2011) nr 2, s. 161-177. Fic L., Poszukiwanie wspólnych płaszczyzn dialogu Kościoła katolickiego z buddyzmem w nauczaniu Jana Pawła II, STV 45 (2007) nr 2, s. 109- 127. Fic L., „Sensus fi dei” jako kryterium wiary według M.D. Kostera, STV 15 (1977) nr 1, s. 77-94. Graczyk M., Elementy religijne etyki Gandhiego, STV 29 (1991) nr 2, s. 187-198. Ihnatowicz J.A., Jan Paweł II i religie niechrześcijańskie, STV 35 (1997) nr 2, s. 71-103. Jeż A., Trynitarny wymiar ewangelizacji, STV 33 (1995) nr 1, s. 173-188. Jeżyna K., Rodzina chrześcijańska w misji nowej ewangelizacji, STV 53 (2015) nr 1, s. 57-85. Kaczmarek P., Benedykta XVI zmaganie o dialog z islamem, STV 50 (2012) nr 2, s. 245-262. Klapuch G., Wpływ Polski na chrystianizację Skandynawii, STV 4 (1966) nr 2, s. 139-165. Kluj W., Biblijne odniesienia encykliki „Redemptoris missio”, STV 49 (2011) nr 2, s. 79-98. Kluz M., Podstawy odpowiedzialności moralnej chrześcijan za misję ewan- gelizacyjną w świecie, STV 54 (2016) nr 2, s. 151-171. Kowal W., XVI-wieczne normy kanoniczne odnoszące się do małżeństw poligamicznych: historia i teraźniejszość, STV 49 (2011) nr 2, s. 29-42.

LLG178.indbG178.indb 7777 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 78 Rozprawy i artykuły

Kowalak W., Afrykańskie religie synkretyczne a misje, STV 14 (1976) nr 2, s. 183-210. Kowalak W., Charakter wierzeń religijnych ludów Nowej Gwinei, STV 17 (1979), nr 2, s. 159-188. Krahel T., Początki organizacji kościelnej na Litwie, STV 26 (1988) nr 2, s. 67-80. Kubacki Z., Opcje pluralistyczne w teologii religii, STV 47 (2009) nr 2, s. 111-138. Kubacki Z., Religie „drogami zbawienia” dla ich wyznawców. Wokół ostat- niej książki Jacques’a Dupuis, STV 42 (2004) nr 2, s. 127-147. Kuligowski R., Humanizm jako podstawa dialogu między chrześcijanami a niewierzącymi, STV 34 (1996) nr 1, s. 231-264. Kulisz J., W drodze ku jedności z Kościołem „niechalcedońskim”, STV 36 (1998) nr 1, s. 187-188. Kwiatkowski W., Stosunek apologii do apologetyki we współczesnym religioznawstwie, STV 9 (1971) nr 2, s. 57-68. Lewek A., Idea i sens nowej ewangelizacji, STV 32 (1994) nr 2, s. 45-107. Lewek A., Objawienie Boże a ewangelizacja wg Vaticanum II, STV 31 (1993) nr 2, s. 155-195. Lewek A., Społeczno-kulturowe uwarunkowania nowej ewangelizacji w Europie, STV 33 (1995) nr 1, s. 69-150. Malek R., Studia nad taoizmem religijnym, STV 19 (1981) nr 1, s. 259- 269. Mrzygłód-Waligórska E., Dialog ewangelizacyjny w życiu i myśli Karola de Foucauld, STV 28 (1990) nr 1, s. 128-154. Nadolski B., Ryt zairski – przykład liturgii kontekstualnej, STV 36 (1998) nr 2, s. 169-175. Nieścior L., Symbolika pięknych stóp zwiastunów dobrej nowiny (Iz 52,7; Rz 10,15) w interpretacji łacińskich Ojców Kościoła, STV 49 (2011) nr 2, s. 11-27.

LLG178.indbG178.indb 7788 22020-07-06020-07-06 02:52:1702:52:17 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 79

Nosowski J., Koraniczne określenia i charakterystyka pozaarabskich wy- znawców monoteizmu biblijnego, STV 7 (1969) nr 1, s. 91-132. Nosowski J., Problem uwierzytelnienia posłannictwa Mahometa w świetle Koranu, STV 2 (1964) nr 1-2, s. 405-457; 3 (1965) nr 2, s. 309-382; 4 (1966) nr 1, s. 251-337. Nosowski J., Występujące w Koranie nazwy transcendentnego przekazicie- la treści tej księgi, STV 5 (1967) nr 1, s. 221-245. Parzyszek Cz., Drogi nowej ewangelizacji w rodzinie i przez rodzinę, STV 53 (2015) nr 1, s. 37-56. Perczak E., Główne kierunki badawcze mitologii lunarnej, STV 11 (1973) nr 1, s. 241-254. Pikus T., „Modele” Kościoła w ujęciu Leonarda Boff a, STV 37 (1999) nr 2, s. 161-174. Piwko A.M., Manifestacja wiary. Pielgrzymowanie do miejsc świętych w hinduizmie, judaizmie i islamie, STV 49 (2011) nr 2, s. 179-191. Piwko A.M., Rodzina muzułmańska wobec wyzwań nowoczesności, STV 53 (2015) nr 1, s. 103-128. Różański J., Główne dziedziny inkulturacji, STV 49 (2011) nr 2, s. 43-78. Różański J., Misjologia i dialog ekumeniczny, STV 51 (2013) nr 1, s. 121-134. Seweryniak H., Doświadczenie u źródeł religii, STV 34 (1996) nr 2, s. 29-49. Skowronek A., Muzułmanie i chrześcijanie – partnerzy dialogu, STV 25 (1987) nr 2, s. 47-64. Sobkowiak J., Przyszłość religii w świecie zsekularyzowanym, STV 48 (2010) nr 2, s. 105-127. Starowiejski M., Apokryfi czna korespondencja króla Abgara z Chrystu- sem, STV 15 (1977) nr 2, s. 177-200. Stefaniuk T., Islam a agnostycyzm, STV 46 (2008) nr 2, s. 209-224. Swastek J., Chrystianizacja Rusi Kijowskiej do czasów księcia Włodzimie- rza Wielkiego (+ 1015), STV 26 (1988) nr 2, s. 81-110.

LLG178.indbG178.indb 7799 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 80 Rozprawy i artykuły

Szuppe P., Religijny aspekt haitańskiego wudu, STV 43 (2005) nr 2, s. 181- 190. Szyszka T., Misjologiczna refl eksja nad problematyką latynoamerykańską w sekcji misjologii ATK/UKSW, STV 49 (2011) nr 2, s. 99-127. Śrutwa J., Stosunek Kościoła w Afryce rzymskiej II-V w. do pracy chrześci- jan w rolnictwie i rzemiośle, STV 17 (1979) nr 2, s. 225-245. Urban J., Dialog międzyreligijny w ostatnich dokumentach Kościoła, STV 35 (1997) nr 1, s. 127-142. Urban W., Powody i okoliczności przyjęcia chrztu przez Mieszka I, STV 4 (1966) nr 2, s. 11-45. Waligórski W., Wewnątrzkościelne przyczyny zaniku starożytnego Kościoła północnoafrykańskiego w świetle literatury przedmiotu, STV 28 (1990) nr 1, s. 97-127. Waligórski W., Zewnętrzne przyczyny upadku Kościoła w Afryce Północ- nej w świetle współczesnej literatury przedmiotu, STV 27 (1989) nr 2, s. 99-128. Wańka A., Zagadnienie globalizacji religii w nauce Towarzystwa Teozo- fi cznego, STV 41 (2003) nr 2, s. 39-71. Wesoły W., Adaptacja polskich misjonarzy w Czarnej Afryce, STV 19 (1981) nr 2, s. 63-78. Wesoły W., Pomiar zakorzenienia Kościoła na przykładzie jedenastu kra- jów misyjnych Czarnej Afryki, STV 19 (1981) nr 2, s. 53-62. Witakowski W., Geneza chrześcijańskiej kultury syryjskiej, STV 16 (1978) nr 1, s. 125-153. Witek S., Przedchrześcijańskie ujęcie pokory w kręgu myśli Bliskiego Wschodu, STV 6 (1968) nr 1, s. 205-221. Zapłata F., Posoborowa odnowa młodego Kościoła w Indiach, STV 8 (1970) nr 2, s. 335-348. Zapłata F., Teologia powołania misyjnego, STV 8 (1970) nr 2, s. 109- 118.

LLG178.indbG178.indb 8800 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 81

Zapłata F., Wydział Teologii Katolickiej w Kinszasie, STV 17 (1979) nr 2, s. 267-271. Zygma A., Moralność a kryzys fi nansowy w ocenie wybranych religii świa- towych, STV 48 (2010) nr 2, s. 199-218.

Artykuły i dokumenty misjologiczne w „Collectanea Th eologica” (1968-2019)

Bibliografi a obejmuje teksty, które ukazały się w zasadniczej części „Collectanea Th eologica” i dotyczyły zagadnień misjologicznych oraz wszystkie teksty, które ukazały się w „Biuletynie misjologiczno-religio- znawczym1” publikowanym w „Collectanea Th eologica” do końca roku 2019.

Andrzejak A., Poznańskie Dni Misjologii (Poznań 28 IX-30 X 1977), 48 (1978) nr 3, s. 162-166. Andrzejak A., XI Sympozjum Naukowego Koła Teologów (Poznań, 24-26 XI 1977 r.), 49 (1979) nr 1, s. 151-154. Arlik J., Bł. Arnold Janssen, 46 (1976) nr 3, s. 191-193. Arlik J., Bł. Józef Freinademetz, 46 (1976) nr 3, s. 193-195.

1 Biuletyn ten po raz pierwszy pojawił się w numerze 1. z roku 1968 jako „Biuletyn etnologiczno-religioznawczo-misjologiczny”. W numerze 3. z 1968 r. zaistniał jako „Biuletyn religioznawczo-misjologiczny”. W 1969 r. w numerze 1. ukazał się jako „Biuletyn misjologiczno-religioznawczy”. W numerach 2. i 4. z 1969 r. oraz 1. i 3. z 1970 r. nazwany był „misjologicznym”. Od roku 1971 funkcjonuje jako „Biuletyn misjologiczno-religioznawczy”. Ukazał się on w następujących numerach: w roku 1968 (1 i 3), 1969 (1, 2, 4), 1970 (1, 2, 3), 1971 (1, 2, 3, 4), 1972 (1, 2, 3, 4), 1973 (1, 2, 3, 4), 1974 (1, 2, 3), 1975 (1, 2, 3, 4), 1976 (1, 2, 3, 4), 1977 (1, 2, 4), 1978 (2, 3, 4), 1979 (1, 2, 3, 4), 1980 (1, 3, 4), 1981 (1, 3, 4), 1982 (1, 3, 4), 1983 (3, 4), 1984 (3, 4), 1985 (1, 3, 4), 1986 (1, 3), 1987 (1, 3, 4), 1988 (3, 4), 1989 (3, 4), 1990 (1), 1991 (4), 1992 (1, 4), 1993 (4), 1994 (-), 1995 (4), 1996 (1, 3, 4), 1997 (2, 3, 4), 1998 (1, 3), 1999 (2, 3), 2000 (1), 2001 (3), 2002 (2, 3), 2003 (1, 4), 2004 (1, 3), 2005 (1, 2, 3, 4), 2006 (3), 2007 (2, 3), 2008 (1, 3), 2009 (1, 3, 4), 2010 (1, 3), 2011 (2, 3, 4), 2012 (2, 4), 2013 (2), 2014 (1, 2), 2015 (1), 2016 (1), 2017 (1), 2018 (2), 2019 (1). Do końca roku 2019 ukazało się 118 numerów „Biuletynu misjologiczno-religioznawczego”.

LLG178.indbG178.indb 8811 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 82 Rozprawy i artykuły

Aruppe P., Postawa Kościoła wobec różnorodności kultur świata dzisiejszego, 40 (1970) nr 1, s. 5-13. Atłas T., Administratura Apostolska w Atyrau i jej pasterz, 78 (2008) nr 1, s. 170-173. Atłas T., Misjonarze fi dei donum z Polski, 77 (2007) nr 3, s. 149-153. Atłas T., Misjonarze polscy w Gwatemali i Salwadorze, 78 (2008) nr 1, s. 164-170. Atłas T., Od kanibalizmu do ewangelizacji. 50-lecie diecezji Doume Abong- -Mbang w Kamerunie, 77 (2007) nr 2, s. 159-164. Atłas T., Orędzie Bożego Miłosierdzia – nowa motywacja misyjna Kościo- ła w Polsce w kontekście wizyty biskupów polskich ad limina Apostolo- rum w 2005 r., 77 (2007) nr 2, s. 141-149. Atłas T., Podwójny „kongijski” jubileusz, 79 (2009) nr 4, s. 147-151. Atłas T., Polscy misjonarze fi dei donum w Boliwii, 79 (2009) nr 1, s. 174- 178. Atłas T., Polscy misjonarze fi dei donum w Ekwadorze, 80 (2010) nr 1, s. 175-180. Auodi Golika A., Z dziejów ewangelizacji Kamerunu, 81 (2011) nr 2, s. 141-153. Babicki Z., Opieka nad dzieckiem osieroconym w Rwandzie, 88 (2018) nr 2, s. 184-193. Bajerowicz M., Problem edukacji religijnej w muzułmańskim kraju (na przykładzie Tunezji), 69 (1999) nr 2, s. 178-188. Bakalarz J., Udział migrantów w ewangelizacji Kościoła i świata, 48 (1978) nr 4, s. 185-190. Balwierz M., Centrum Formacji Misyjnej, 56 (1986) nr 3, s. 147-152. Balwierz M., Czy religioznawstwo jest ateizacją?, 58 (1988) nr 4, s. 128- 136. Balwierz M., Marksistowska teoria religii i koncepcja religioznawstwa la- ickiego, 58 (1988) nr 3, s. 157-162.

LLG178.indbG178.indb 8822 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 83

Barankiewicz T., 50 lat Misyjnego Seminarium Duchownego Polskiej Pro- wincji Księży Werbistów (1936-1986), 57 (1987) nr 3, s. 142-145. Barankiewicz T., Spotkania z religiami: Karaimi polscy, 58 (1988) nr 3, s. 147-150. Beatyfi kacja apostołów misji [M.T. Ledóchowska, A. Janssen, J. Freinade- metz, E. de Mazenod], 46 (1976) nr 3, s. 187. Behrendt F., Małżeństwo zwyczajowe w plemieniu Ngoni w Zambii i w Malawi (cz. 1), 66 (1996) nr 3, s. 158-166. Behrendt F., Małżeństwo zwyczajowe w plemieniu Ngoni w Zambii i w Malawi (cz. 2), 67 (1997) nr 4, s. 158-166. Bereza J., Dialog chrześcijańsko-buddyjski w Polsce, 71 (2001) nr 1, s. 153- 157. Bereza J., Dialog międzymonastyczny, 67 (1997) nr 2, s. 171-175. Biskiewicz W., 120 lat misji salezjańskich, 66 (1996) nr 3, s. 180-181. Blewiński A., Ewangelizacja kultury czy inkulturacja Ewangelii, 72 (2002) nr 4, s. 95-105. Bł. Maria Teresa Ledóchowska (z listu Episkopatu Polski), 46 (1976) nr 3, s. 188-190. Bornemann F., Prareligia i praobjawienie w ujęciu W. Schmidta, 50 (1980) nr 4, s. 140-144. Broniek R., Szuppe P., Biblioteka Dominikańskiego Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach w Warszawie, 86 (2016) nr 1, s. 160-164. Bronk A., Problemy genezy religii dzisiaj, 42 (1972) nr 2, s. 149-154. Bronk A., Rola języka potocznego w badaniach religioznawczych. Stano- wisko W. Schmidta i jego ocena, 42 (1972) nr 3, s. 199-203. Bronk A., Ujęcie mitu w strukturalizmie, 42 (1972) nr 4, s. 176-182. Bronk A., Ujęcie mitu w strukturalizmie (Dokończenie), 43 (1973) nr 1, s. 162-168.

LLG178.indbG178.indb 8833 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 84 Rozprawy i artykuły

Buchcic H., Główne idee dialogu katolicko-islamskiego na podstawie adhortacji apostolskiej Jana Pawła II „Nowa nadzieja dla Libanu”, 82 (2012) nr 2, s. 105-115. Buczek A., Siegfried Morenz (1914-1970), 41 (1971) nr 1, s. 177-178. Chodzidło T., 60-lecie „Anthropos”, 38 (1968) nr 1, s. 142-145. Chodzidło T., Aharaibu, mało znany szczep pierwotny, 42 (1972) nr 1, s. 152-153. Chodzidło T., Anthropos w służbie misji, 41 (1971) nr 2, s. 149-155. Chodzidło T., Marcin Gusinde SVD (1886-1969), 41 (1971) nr 4, s. 164- 166. Chodzidło T., Międzynarodowa bibliografi a historii misji, 42 (1972) nr 1, s. 150-152. Chodzidło T., O. Paweł Schebesta SVD, 38 (1968) nr 1, s. 145-146. Chodzidło T., O. Wilhelm Koppers SVD, 38 (1968) nr 1, s. 147-148. Chrostowski W., Duszpasterstwo biblijne jako składnik nowej ewangelizacji, 72 (2002) nr 3, s. 55-71. Chrostowski W., Jerozolima – miasto święte chrześcijan: perspektywa katolicka, 68 (1998) nr 2, s. 21-40. Chrostowski W., Żydowskie oświadczenie „Dabru Emet” na temat chrze- ścijan i chrześcijaństwa (10 IX 2000) z perspektywy katolickiej i polskiej, 71 (2001) nr 2, s. 41-58. Chuchra M., Marek S., Działalność misjonarzy świeckich w Kamerunie, 75 (2005) nr 4, s. 189-197. Crollius R., O konieczności i niemożliwości dialogu między religiami, 50 (1980) nr 4, s. 144-149. Cużyt K., Zambia – kraj gwałtownych przemian oraz ciekawej pracy mi- sjonarsko-duszpasterskiej, 47 (1977) nr 4, s. 174-176. Czajkowska K., Umma w okresie przemian – ujęcie interdyscyplinarne, 80 (2010) nr 3, s. 168-184.

LLG178.indbG178.indb 8844 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 85

Czub A., Etyka małżeństwa i rodziny w społeczeństwie pierwotnym w świetle badań Bronisława Malinowskiego, 71 (2001) nr 3, s. 149-158. Czub A., Małżeństwo i rodzina w relacjach plemiennych w ujęciu Broni- sława Malinowskiego, 72 (2002) nr 3, s. 223-232. Czub A., Miejsce rodziny w społeczności plemiennej w ujęciu Bronisława Malinowskiego, 72 (2002) nr 2, s. 157-167. Dajczer T., Anglikański ruch misyjny w pierwszym okresie po reformacji, 54 (1984) nr 4, s. 161-164. Dajczer T., Religie niechrześcijańskie a chrześcijaństwo, 53 (1983) nr 4, s. 147-157. Deklaracja Ogólnoindyjskiej Konferencji o ewangelizacji w Indiach (Pat- na, 3-8 X 1973), 45 (1975) nr 2, s. 172-174. Deklaracja teologów Trzeciego Świata „Obecność i zadania Kościoła w Trzecim Świecie”, 49 (1979) nr 3, s. 167-171. Diawoł A., Rozmowy islamu z zachodem – dialog czy perswazja, 80 (2010) nr 3, s. 157-167. Dudek T., Polskie przekłady Koranu, 73 (2003) nr 4, s. 180-193. Dudek T., Stowarzyszenie Studentów Muzułmańskich w Polsce, 69 (1999) nr 2, s. 210-213. Dudek W., Religie niechrześcijańskie jako zagadnienie teologiczne w świe- tle Vaticanum II, 38 (1968) nr 3, s. 5-18. Dzieło misyjne Kościoła w Polsce (tekst roboczy). Świt nowej epoki misyjnej, 63 (1993) nr 4, s. 147-153. Dziuba A., Ewangelizacja misyjna w Republice Dominikańskiej, 81 (2011) nr 2, s. 135-141. Dziuba A.F., Orędzie ewangelizacyjne Ducha Świętego, 69 (1999) nr 3, s. 49-69. Dziuba A.F., Z orędzia nowej ewangelizacji, 67 (1997) nr 4, s. 35-49. Faliszek M., Australia i Oceania: kultury tradycyjne wczoraj i dziś. Sesja naukowa we Wrocławiu, 26-27.11.1983, 54 (1984) nr 4, s. 151-155.

LLG178.indbG178.indb 8855 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 86 Rozprawy i artykuły

Fontaine J., Nowy sposób widzenia muzułmańskich problemów religijno- -społecznych, 69 (1999) nr 2, s. 173-178. Fontaine J., Po co uczyć się arabskiego?, 69 (1999) nr 2, s. 188-192. Gajda J., Kościół jako Rodzina Boża. Refl eksje na temat Synodu [dla] Afryki, 68 (1998) nr 3, s. 117-127. Gajda J., Nowe afrykańskie Kościoły niezależne, 68 (1998) nr 3, s. 127-143. Gemeinder J., Czego brakuje misjom w Japonii i na Dalekim Wschodzie?, 43 (1973) nr 4, s. 135-139. Gielata B., Ewangelizacja czy rozwój?, 41 (1971) nr 3, s. 169-171. Gielata B., Geneza pojęć religijnych u Ketów, 41 (1971) nr 2, s. 158-163. Gielata B., Islam a chrześcijaństwo w Afryce, 41 (1971) nr 4, s. 166-171. Gielata B., Misyjne instytuty pastoralne, 42 (1972) nr 1, s. 142. Gielata B., Misyjne orędzie Pawła VI [podróż do Oceanii], 42 (1972) nr 1, s. 139-142. Gielata B., Nominacje Kongregacji Ewangelizacji Ludów, 42 (1972) nr 1, s. 142-143. Gielata B., Pontifi cio Museo Missionario Etnologico, 42 (1972) nr 3, s. 192-194. Gielata B., Posłannictwo Kościoła, 41 (1971) nr 2, s. 147-149. Gielata B., Przegląd religioznawczy. Religioznawstwo ogólne; Historia religii; Dialog między religiami; Historia religioznawstwa, 38 (1968) nr 1, s. 148-159. Gielata B., Przegląd religioznawczy. Symbolika Kościołów Wschodnich; Religie starej Ameryki; Wina i obrzędy oczyszczenia, 38 (1968) nr 3, s. 135-140. Gielata B., Religia ludów przedhistorycznych i pierwotnych, 40 (1970) nr 3, s. 143-146. Gielata B., Robotników mało…, 41 (1971) nr 4, s. 159-161. Gielata B., Symbolika chińskiego uniwersalizmu, 39 (1969) nr 1, s. 118- 120.

LLG178.indbG178.indb 8866 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 87

Gielata B., Teologia zjednoczenia religii, 41 (1971) nr 1, s. 173-177. Gielata B., Wkład ks. bpa Kazimierza Kowalskiego w dzieło misyjne Kościoła w Polsce, 42 (1972) nr 1, s. 146-150. Gielata B., Zadanie misjonarza, 44 (1974) nr 2, s. 173-177. Glemp J., Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski regulująca działalność misyjną kapłanów diecezjalnych, 59 (1989) nr 3, s. 119-122. Gładkowski K., Zapomniany etnolog i religioznawca. W setną rocznicę urodzin Stanisława Poniatowskiego, 54 (1984) nr 4, s. 156-160. Głuchowski G., Dziecko jako symbol w kulturze indyjskiej, 67 (1997) nr 4, s. 152-154. Gniadek J., Juliusz Nyerere – blaski i cienie tanzańskiej formy socjalizmu opartej na koncepcji tradycyjnej rodziny afrykańskiej, 77 (2007) nr 3, s. 123-135. Gniady E., Bogactwo chrześcijańskiego braterstwa, 85 (2015) nr 2, s. 180-188. Gosieniecki F., Problem indyzacji liturgii, 41 (1971) nr 3, s. 171-172. Góra M., Święta przestrzeń w rzeczywistości mitycznej – koncepcja Mir- cei Eliadego, 71 (2001) nr 1, s. 173-197. Górka L., Bóg chrześcijaństwa i Bóg islamu, 49 (1979) nr 4, s. 168-171. Górka L., Drogi słowiańskiego ekumenizmu. Ekumeniczny charakter dzia- łalności zjednoczeniowej ks. Jana Urbana, 40 (1970) nr 3, s. 139-143. Górka L., Działalność ekumeniczna Kościoła w Afryce Zachodniej, 44 (1974) nr 3, s. 160-163. Górka L., Działalność misyjna rosyjskiego Kościoła prawosławnego w okresie przed Piotrem I, 41 (1971) nr 3, s. 173-177. Górka L., Działalność misyjna rosyjskiego Kościoła prawosławnego w XIX wieku, 42 (1972) nr 2, s. 146-149. Górka L., Działalność misyjna rosyjskiego Kościoła prawosławnego w XX w., 42 (1972) nr 3, s. 197-199. Górka L., Działalność naukowobadawcza Berlińskiego Instytutu Ekume- nicznego (1962-1972), 43 (1973) nr 2, s. 184-186.

LLG178.indbG178.indb 8877 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 88 Rozprawy i artykuły

Górka L., Ekumeniczny dialog chrześcijan indonezyjskich, 46 (1976) nr 2, s. 207-211. Górka L., Idea zbawienia przedmiotem dialogu chrześcijańsko-buddyj- skiego. Sympozjum teologiczno-religioznawcze, Mödling 10-13 VI 1981, 52 (1982) nr 3, s. 155-157. Górka L., Nakaz misyjny Chrystusa a Kościół Wschodni, 41 (1971) nr 2, s. 155-158. Górka L., Ożywienie misyjne prawosławnego Kościoła Grecji, 44 (1974) nr 2, s. 165-168. Górka L., Piotr Wielki a działalność misyjna, 41 (1971) nr 4, s. 162-164. Górka L., Początki ruchu ekumenicznego na Słowiańszczyźnie w XIX w. i na początku XX wieku, 40 (1970) nr 2, s. 137-141. Górka L., Próby oceny działalności misyjnej rosyjskiego Kościoła prawo- sławnego, 42 (1972) nr 4, s. 182-184. Górka L., Światowa Konferencja Misyjna. Melbourne 12-25.V.1980, 51 (1981) nr 4, s. 151-155. Górka-Sosnowska K., Modlitwa w islamie, 79 (2009) nr 4, s. 131-134. Górski J., Ameryka Łacińska – Teologia wyzwolenia i jej reperkusje w pracy pastoralnej, 62 (1992) nr 4, s. 133-138. Górski J., Encyklika „Redemptoris missio”, 62 (1992) nr 1, s. 153-155. Górski J., Konferencja „Islam w Europie” w Leningradzie, 61 (1991) nr 4, s. 177-179. Górski J., Liturgia afrykańska (badania terenowe w Zambii), 61 (1991) nr 4, s. 180-186. Górski J., Przygotowanie konferencji IAMS na Hawajach, 61 (1991) nr 4, s. 179-180. Górski J., Zadania współczesnej misjologii, 62 (1992) nr 1, s. 155-160. Górzna S., Papież Franciszek wobec dialogu z islamem, 89 (2019) nr 1, s. 153-167.

LLG178.indbG178.indb 8888 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 89

Grodź S., Europejscy chrześcijanie zaangażowani w kontakty z muzułma- nami, 73 (2003) nr 1, s. 197-202. Grodź S., Islam – krótkie wprowadzenie, 73 (2003) nr 4, s. 172. Grodź S., Oblicze afrykańskiego chrześcijaństwa we współczesnej Ghanie, 77 (2007) nr 2, s. 149-158. Gzella H., Adat – prawo zwyczajowe ludów pierwotnych Indonezji, 48 (1978) nr 4, s. 170-176. Gzella H., Małżeństwo na wyspie Flores, 43 (1973) nr 1, s. 183-192. Gzella H., Ngadyjczycy a działalność misyjna [Indonezja], 45 (1975) nr 3, s. 156-160. Gzella H., Zgon czołowego misjologia – ks. doc. dr hab. Feliks Zapłata, 53 (1983) nr 4, s. 144-147. Hadryś J., Życie modlitewne Teresy z Los Andes w świetle jej „Dziennika” i „Listów”, 78 (2008) nr 1, s. 31-49. Haręzga S., Droga Słowa Bożego od jego zrozumienia do inkulturacji, 67 (1997) nr 1, s. 7-29. Haręzga S., Istota ewangelizacji w świetle orędzia 1 Tm 1,12-17, 83 (2013) nr 1, s. 57-69. Horoszewicz M., Afrykański Kościół przed synodem – w teologii „Conci- lium”, 63 (1993) nr 4, s. 171-190. Horoszewicz M., Rok 1492 i jego zamorskie dziedzictwo w teologii „Con- cilium”, 62 (1992) nr 3, s. 147-177. Instrukcja Episkopatu Polski regulująca wyjazdy i pracę kapłanów diecezjalnych na terenach misji, 45 (1975) nr 1, s. 137-140. Instrukcja Kongregacji Ewangelizacji Ludów, 40 (1970) nr 1, s. 137-140. Jabłoński F., „Czynić małe rzeczy z wielką miłością”: II Krajowy Kongres Misyjny, Częstochowa, 70 (2000) nr 2, s. 159-161. Jabłoński F., Międzynarodowy Kongres Misyjny, Rzym, 18-22 X 2000, 71 (2001) nr 2, s. 215-218.

LLG178.indbG178.indb 8899 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 90 Rozprawy i artykuły

Jabłoński F., Misjologia w Polsce, 75 (2005) nr 4, s. 197-207. Jagodziński S., Elementy rzeczywistości mitycznej w New Age, 69 (1999) nr 3, s. 85-99. Jagodziński S., Istota i funkcja mitu w ujęciu Mircei Eliadego, 70 (2000) nr 1, s. 193-204. Jan Paweł II, Cały Kościół jest wezwany do głoszenia prawdy i miłości Bo- żej, 66 (1996) nr 1, s. 149-152. Janowski Sz., Misyjne zaangażowanie Prowincji Warszawskiej Braci Mniejszych Kapucynów, 81 (2011) nr 4, s. 142-149. Jedynak W., Miejsce i rola świeckich w apostolskiej działalności Kościoła w świecie, 71 (2001) nr 4, s. 131-140. Kaczmarek P., Czy chrześcijanie i muzułmanie są ludami Księgi?, 84 (2014) nr 2, s. 107-120. Kadłubowska I., Kardynał Adam Kozłowiecki SJ – misjonarz (1911-2007), 80 (2010) nr 1, s. 165-175. Kadłubowska I., Organizator misji salezjańskich w Zambii Kazimierz Ci- checki SDB, 75 (2005) nr 2, s. 178-182. Kadłubowska I., Pierwszy prefekt apostolskiej prefektury w Broken Hill w płn. Rodezji, Bruno Wolnik SJ, 75 (2005) nr 2, s. 169-177. Kadłubowska I., Wincenty Cichecki SJ – misjonarz w Zambii, 78 (2008) nr 1, s. 136-144. Karski K., Jerozolima – miejscem dialogu i ekumenizmu?, 68 (1998) nr 2, s. 65-73. Keler K., Eklezjalny charakter wspólnot podstawowych według Leonarda Boff a, 54 (1984) nr 3, s. 39-54. Keler K., Pojęcie Boga w świetle teologii wyzwolenia J.L. Segundo, 53 (1983) nr 2, s. 29-45. Keler K., Religijność ludowa na Filipinach: jej znaczenie i wartość, 65 (1995) nr 3, s. 113-126. Kempski M., Dni judaistyczne w Pieniężnie, 57 (1987) nr 1, s. 119-124.

LLG178.indbG178.indb 9900 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 91

Kluj W., Misjologiczne perspektywy teologii Królestwa Bożego w nauczaniu encykliki Jana Pawła II „Redemptoris missio”, 71 (2001) nr 4, s. 99-117. Kluj W., Określenie działalności misyjnej w „Redemptoris missio”, 71 (2001) nr 2, s. 157-172. Kluj W., Pierwsze wspólnoty chrześcijańskie i ich misyjny charakter, 72 (2002) nr 2, s. 31-45. Kluj W., Pneumatologiczne perspektywy teologii misji w „Redemptoris missio”, 71 (2001) nr 2, s. 59-77. Kluj W., Problemy jurysdykcyjne w czasie wychodzenia z systemu misji patronackiej na przykładzie tzw. Schizmy goańskiej na Cejlonie, 75 (2005) nr 4, s. 182-188. Kluj W., Rozwój polskiej terminologii misyjnej na przykładzie słów „kate- checi/katechiści”, 75 (2005) nr 4, s. 208-212. Kluj W., Studia nad tradycyjną religią afrykańską. Zarys problematyki i sposoby badań, 69 (1999) nr 3, s. 181-185. Kluj W., Teologiczne podstawy dialogu międzyreligijnego w nauczaniu Jana Pawła II, 68 (1998) nr 2, s. 75-107. Komisja ds. stosunków religijnych z judaizmem, Żydzi i judaizm w głoszeniu słowa Bożego i katechezie Kościoła katolickiego, 56 (1986) nr 3, s. 139-147. Kondrat K., Idea dialogu między religiami świata w ujęciu współczesnych pluralistów, 71 (2001) nr 2, s. 77-108. Konferencja Episkopatu Indonezyjskiego o działalności katolików (cz. 1), 44 (1974) nr 3, s. 157-160. Konferencja Episkopatu Indonezyjskiego o działalności katolików (cz. 2), 45 (1975) nr 2, s. 169-172. Kongregacja Ewangelizacji Ludów, O katechistach, 44 (1974) nr 2, s. 153- 155. Kongregacja Ewangelizacji Ludów, O powołaniu misyjnym i formacji misjonarzy, 43 (1973) nr 3, s. 153-157.

LLG178.indbG178.indb 9911 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 92 Rozprawy i artykuły

Kongregacja Ewangelizacji Ludów, O zadaniu misyjnym świeckich (cz. 1), 43 (1973) nr 4, s. 129-134. Kongregacja Ewangelizacji Ludów, O zadaniu misyjnym świeckich (cz. 2), 44 (1974) nr 1, s. 159-162. Kongregacja Nauki Wiary, List do biskupów Kościoła katolickiego o nie- których aspektach medytacji chrześcijańskiej (cz. 1), 61 (1991) nr 4, s. 171-177. Kongregacja Nauki Wiary, List do biskupów Kościoła katolickiego o nie- których aspektach medytacji chrześcijańskiej (cz. 2), 62 (1992) nr 1, s. 147-153. Kontemplacja i dialog międzyreligijny. Uwagi i perspektywy na podstawie doświadczenia katolickich mnichów i mniszek, 67 (1997) nr 2, s. 155- 170. Koszorz A., Instrukcja misyjna Episkopatu Polski, 45 (1975) nr 1, s. 140- 141. Koszorz A., Kościół w Tanzanii, 43 (1973) nr 2, s. 169. Koszorz A., Materialna pomoc misjom, 43 (1973) nr 2, s. 169-173. Koszorz A., Polscy misjonarze w liczbach, 40 (1970) nr 2, s. 134-137. Koszorz A., Powszechność obowiązku misyjnego, 41 (1971) nr 1, s. 165- 167. Koszorz A., Udział Polski w dziele misyjnym, 52 (1982) nr 1, s. 157-161. Kościelniak K., Modlitwa Pańska w tradycji muzułmańskiej: egzegetycz- no-teologiczne studium porównawcze: Mt 6,9-13 a hadis Abū Dāwūda, „Tibb” 19 bāb: „Kafya ar-ruqa”, 71 (2001) nr 2, s. 119-128. Kościelniak K., Wybrane hadisy ze zbiorów kategorii Al-Kutub as-sitta – „sześciu ksiąg islamu” (cz. 1), 74 (2004) nr 3, s. 137-148. Kościelniak K., Wybrane hadisy ze zbiorów kategorii Al-Kutub as-sitta – „sześciu ksiąg islamu” (cz. 2), 74 (2004) nr 3, s. 148-154. Kościelniak K., Wybrane hadisy ze zbiorów kategorii Al-Kutub as-sitta – „sześciu ksiąg islamu” (cz. 3), 74 (2004) nr 3, s. 155-158.

LLG178.indbG178.indb 9922 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 93

Kowalak W., Afrykanizacja Kościoła na Czarnym Lądzie, 39 (1969) nr 2, s. 146-149. Kowalak W., Afrykański rodzimy śpiew i muzyka w służbie Kościoła, 39 (1969) nr 4, s. 142-145. Kowalak W., Aglipayanizm: Narodowy Kościół Filipiński, 44 (1974) nr 1, s. 171-174. Kowalak W., Bł. Karol Józef Eugeniusz de Mazenod, 46 (1976) nr 3, s. 190-191. Kowalak W., Deklaracja frankfurcka, 42 (1972) nr 3, s. 187-191. Kowalak W., Deklaracja seulska o ewangelickiej teologii w Trzecim Świe- cie, 53 (1983) nr 4, s. 141-144. Kowalak W., Dzieło misyjne w liczbach, 42 (1972) nr 3, s. 194-196. Kowalak W., Idea akomodacji misyjnej w przeddzień Vaticanum II, 40 (1970) nr 1, s. 152-156. Kowalak W., Informacje, 45 (1975) nr 2, s. 174-178. Kowalak W., Islam w świecie, 43 (1973) nr 2, s. 173-174. Kowalak W., Kaodaizm – nowa religia w Wietnamie, 51 (1981) nr 1, s. 133-135. Kowalak W., Kościół Ameryki Łacińskiej wobec ubogich, 52 (1982) nr 1, s. 165-169. Kowalak W., Kościół katolicki w dwudziestoleciu (1950-1970), 42 (1972) nr 4, s. 170. Kowalak W., Kościół w Afryce, 44 (1974) nr 1, s. 163-164. Kowalak W., Kościół w Afryce, 49 (1979) nr 1, s. 154-158. Kowalak W., Kościół w Afryce w latach osiemdziesiątych, 45 (1975) nr 4, s. 208-216. Kowalak W., Kościół w Australii i Oceanii. Kościół w Azji, 43 (1973) nr 4, s. 134-135. Kowalak W., Księża w krajach misyjnych, 45 (1975) nr 1, s. 143-145.

LLG178.indbG178.indb 9933 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 94 Rozprawy i artykuły

Kowalak W., Kult Cargo w prowincji Sepik Wschodni (Papua Nowa Gwi- nea), 50 (1980) nr 4, s. 149-154. Kowalak W., Melanezjańskie kulty Cargo, 44 (1974) nr 3, s. 164-168. Kowalak W., Misjonarze polscy w 1971 r., 42 (1972) nr 4, s. 169-170. Kowalak W., Misjonarze polscy w 1973 r., 45 (1975) nr 1, s. 142. Kowalak W., Misjonarze polscy w 1974 r., Polscy księża fi deidoniści, 46 (1976) nr 1, s. 185-187. Kowalak W., Misjonarze polscy w 1975 r., 47 (1977) nr 1, s. 183-184. Kowalak W., Misjonarze polscy w 1976 r., 48 (1978) nr 2, s. 194-196. Kowalak W., Misjonarze polscy w 1977 r., 48 (1978) nr 4, s. 167-168. Kowalak W., Misjonarze polscy w 1978 r., 49 (1979) nr 4, s. 167-168. Kowalak W., Misjonarze polscy w 1979 r., 50 (1980) nr 4, s. 139-140. Kowalak W., Misjonarze polscy w 1980 r., 51 (1981) nr 4, s. 147-148. Kowalak W., Niezależny Kościół Filipiński, 51 (1981) nr 1, s. 131-133. Kowalak W., Nowe religie wśród Indian Ameryki Północnej, 56 (1986) nr 1, s. 119-126. Kowalak W., Panafrykański Kongres Katechetyczny, 39 (1969) nr 1, s. 103-111. Kowalak W., Panazjatycka Konferencja Biskupów, 42 (1972) nr 2, s. 142- 146. Kowalak W., Soka Gakkai – nowa religia w Japonii, 52 (1982) nr 4, s. 139-144. Kowalak W., Społeczna działalność Kościoła w Indonezji, 43 (1973) nr 3, s. 164-168. Kowalak W., Teoria monoteizmu pierwotnego i jej krytyka, 57 (1987) nr 1, s. 124-131. Kowalak W., V Sympozjum Misyjne (Warszawa, ATK 18-23.V.1975), 46 (1976) nr 3, s. 198-201. Kowalak W., VI Sympozjum Misjologiczne (Warszawa, ATK 18-20.V.1976), 47 (1977) nr 2, s. 155-160.

LLG178.indbG178.indb 9944 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 95

Kowalak W., VII Sympozjum Misjologiczne, 48 (1978) nr 2, s. 196-201. Kowalak W., VIII Sympozjum Misjologiczne (Warszawa, ATK 21- 23.V.1978), 49 (1979) nr 2, s. 159-165. Kowalak W., IX Sympozjum Misjologiczne. Warszawa, ATK 20-22.V.1979, 50 (1980), nr 3, s. 152-157. Kowalak W., X Sympozjum Misjologiczne. Warszawa, ATK 11-13.V.1980, 51 (1981) nr 4. s. 148-151. Kowalak W., XI Sympozjum Misjologiczne. Warszawa, ATK 10-13.V.1981, 52 (1982) nr 4, s. 133-139. Kowalak W., XII Sympozjum Misjologiczne. Misjonarze polscy w świecie. ATK 16-19.V.1982, 53 (1983) nr 3, s. 145-156. Kowalak W., XIII Sympozjum Misjologiczne. Warszawa, ATK 14-16.V.1983, 54 (1984) nr 3, s. 143-148. Kowalak W., Zapłata F., Misje a kolonializm w Azji, 43 (1973) nr 1, s. 153-158. Kowalak W., Zgromadzenie księży werbistów, 46 (1976) nr 4, s. 181-188. Kowalik M., Idea Istoty Najwyższej u ludów pierwotnych w świetle publikacji Teofi la Chodzidło SVD, 67 (1997) nr 2, s. 178-193. Kowalik M., Modlitwa i uroczystości sakralne u ludów pierwotnych, 67 (1997) nr 3, s. 190-194. Kowalik M., Monoteizm ludów pierwotnych, 66 (1996) nr 4, s. 169-184. Krucina J., Wyzwolenie jako element ewangelizacji, 46 (1976) nr 4, s. 15-27. Krystecka M., Historia powstania „Misji Dzisiaj” – dwumiesięcznika Pa- pieskich Dzieł Misyjnych, 84 (2014) nr 1, s. 173-180. Kurek A., Berliner Mission – Ewangelickie Towarzystwo Misyjne, 43 (1973) nr 2, s. 179-184. Kurek A., Collegio Urbano w 350-tą rocznicę powstania, 49 (1979) nr 1, s. 158-163. Kurek A., Jan Rommerskirchen OMI, 49 (1979) nr 3, s. 174-175.

LLG178.indbG178.indb 9955 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 96 Rozprawy i artykuły

Kurek A., Międzynarodowe Sympozjum Misjologiczne (Rzym 24- 28.X.1977), 48 (1978) nr 3, s. 159-162. Kurek A., Międzynarodowe Sympozjum Misjologiczne (St. Georgen 10-14 IX 1979), 51 (1981) nr 3, s. 163-170. Kurek A., Ośrodki misjologiczne w różnych krajach, 49 (1979) nr 3, s. 171- 173. Kurek A., Początki misjologii katolickiej (w 70-lecie powstania), 49 (1979) nr 4, s. 176-182. Kurek A., Stefan Szolc Rogoziński – świecki inicjator działalności misyjnej, 48 (1978) nr 1, s. 165-171. Kurek A., Studia misjologii w Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim, 49 (1979) nr 2, s. 165-167. Kurek A., Studia misjologii w Uniwersytecie św. Pawła w Ottawie, 49 (1979) nr 2, s. 167-168. Lelito A., Świadkowie Jehowy w ocenie teologii katolickiej, 86 (2016) nr 1, s. 137-159. Lendzion K., Religijny i społeczny wymiar pracy misjonarza na Madaga- skarze, 78 (2008) nr 1, s. 144-163. Lewicka M., Międzynarodowa konferencja naukowa. Dialog chrześci- jańsko-muzułmański, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 83 (2013) nr 2, s. 194-216. Lewicka M., Pracownia języka i kultury arabskiej UMK, 82 (2012) nr 2, s. 115-121. Lourdusamy D.S., Obecność – przepowiadanie – nawrócenie, 46 (1976) nr 1, s. 197-201. Łaba J., Magia i szamanizm w obrzędach Indian Ameryki Północnej, 75 (2005) nr 2, s. 182-192. Maciak M., Dialog Kościoła z islamem jako przejaw miłosierdzia, 83 (2013) nr 2, s. 188-193. Maciak M., Miłosierdzie międzyludzkie w islamie, 82 (2012) nr 4, s. 184-192.

LLG178.indbG178.indb 9966 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 97

Maik B., Koncepcja Boga i świata wg śiwaickiej religii bhakti w perspektywie dialogu z chrześcijaństwem, 70 (2000) nr 1, s. 179-193. Maik B., Stosunek między człowiekiem a Bogiem w śiwaickiej religii bhakti i w chrześcijaństwie, 71 (2001) nr 1, s. 157-173. Malek R., „Monumentia Serica. Journal of Oriental Studies”, 48 (1978) nr 3, s. 167-174. Malek R., „Teologia w kontekście”, 51 (1981) nr 1, s. 123-126. Malek R., Chrześcijaństwo i religie na Tajwanie, 51 (1981) nr 1, s. 126- 130. Malek R., D.T. Suzuki i buddyzm zen, 49 (1979) nr 3, s. 175-179. Malek R., Dialog z religiami pozachrześcijańskimi, 50 (1980) nr 3, s. 160- 165. Malek R., Działalność FABC na rzecz dialogu z religiami w Azji, 51 (1981) nr 3, s. 170-175. Malek R., Federacja Azjatyckich Konferencji Biskupów [FABC], 46 (1976) nr 2, s. 203-207. Malek R., Historia religii, 47 (1977) nr 1, s. 184-193. Malek R., Kowalak W., ‘Neue Zeitschrift für Missionswissenschaft – No- uvelle revue de science missionnaire’ w służbie idei misyjnej Kościoła, 46 (1976) nr 1, s. 187-197. Malek R., Kowalak W., Nowe drogi misji chrześcijańskich, (Konferencja CWME, Bangkok 1972-1973), 44 (1974) nr 2, s. 155-159. Malek R., Królestwo Boże – Kościół – religie niechrześcijańskie, 51 (1981) nr 4, s. 155-161. Malek R., Kurozumi-kio: nowa religia Japonii, 49 (1979) nr 1, s. 164-168. Malek R., Misje są nadal konieczne, 44 (1974) nr 2, s. 161-165. Malek R., Misyjna funkcja Katolickiego Uniwersytetu Nanzan (Nagoya) [Japonia], 45 (1975) nr 3, s. 153-156. Malek R., Nowe czasopisma misyjne i misjologiczne, 45 (1975) nr 3, s. 167-169.

LLG178.indbG178.indb 9977 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 98 Rozprawy i artykuły

Malek R., Nowe inicjatywy FABC, 49 (1979) nr 4, s. 171-176. Malek R., Nowe rozumienie idei misyjnej, 45 (1975) nr 4, s. 201-208. Malek R., Stulecie czasopisma „Die Katholischen Missionen”, 44 (1974) nr 2, s. 189-195. Malek R., Teologia katolicka w Chinach, 59 (1989) nr 3, s. 128-133. Malek R., Teologia misji – teologia religii – teologia świata, 47 (1977) nr 2, s. 160-164. Malek R., Teologiczne czasopisma w Afryce, Azji i Australii, 44 (1974) nr 1, s. 164-168. Malek R., W poszukiwaniu podstaw dialogu z buddyzmem, 48 (1978) nr 2, s. 201-204. Malek R., Zarys dziejów dialogu [międzyreligijnego], 50 (1980) nr 1, s. 149-153. Malek R., Zgon czołowych misjologów [Georg Otto Schurhammer], 43 (1973) nr 3, s. 159-160. Marat W., Bibliografi a polska Mircei Eliadego za lata 1987-2002, 74 (2004) nr 1, s. 194-202. Marat W., Mircei Eliadego „człowiek integralny”, 75 (2005) nr 3, s. 159-170. Marcol A., „Sprawiedliwość ekonomiczna dla wszystkich”, 59 (1989) nr 1, s. 5-17. Marin-Guzmán R., Mahdyzm – muzułmański mesjanizm, 59 (1989) nr 4, s. 137-144. Marin-Guzmán R., Miejsce dziecka w rodzinie muzułmańskiej, 66 (1996) nr 3, s. 156-158. Marin-Guzmán R., Sufi zm – mistycyzm islamu, 60 (1990) nr 1, s. 113- 118. Markowski R., Eliadowska koncepcja religii a teorie redukcjonistyczne, 76 (2006) nr 3, s. 154-165. Maszkowski R., Recepcja muzułmańskiego obrazu Jezusa w polskiej literaturze religioznawczej i teologicznej, 80 (2010) nr 2, s. 39-63.

LLG178.indbG178.indb 9988 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 99

Michalik F., Papua Nowa Gwinea (U progu niepodległości), 45 (1975) nr 3, s. 160-163. Mickiewicz F., Działalność misjonarska św. Piotra poza Palestyną w świe- tle literatury nowotestamentowej, 89 (2019) nr 3, s. 85-109. Milewski J., Miejsce religii w życiu Cyganów polskich, 69 (1999) nr 3, s. 196-200. Miotk A., „Bóg czy złoto?” – burzliwe losy odkrywcy Ameryki, 76 (2006) nr 3, s. 121-144. Miotk A., Dzieło inkulturacji misyjnej w Etiopii Justyna de Jacobisa, 78 (2008) nr 3, s. 175-193. Miotk A., Misja Guglielmo Massai wśród Galla w kontekście misji etiopskich, 77 (2007) nr 3, s. 136-149. Misje – wymaganie powszechności Kościoła [z Katechizmu Kościoła Kato- lickiego], 65 (1995) nr 4, s. 147-149. Miśkowiec A., Międzynarodowość charyzmatu Franciszkanek Misjonarek Maryi, 84 (2014) nr 2, s. 157-165. Miśkowiec A., Teologiczne podstawy misji, 87 (2017) nr 1, s. 198-208. Mroczek D., Katalog rozpraw habilitacyjnych, doktorskich, licencjackich i magisterskich napisanych na specjalizacji misjologii Akademii Teolo- gii Katolickiej w Warszawie (1972-1994), 67 (1997) nr 2, s. 193-208. Müller K., Pierwsze przepowiadanie we współczesnych dyskusjach teologii misji, 55 (1985) nr 4, s. 145-154. Müller K., Posłannictwo misjonarza dzisiaj, 45 (1975) nr 1, s. 145-148. Musiałek A., Dialog religijny w Republice Południowej Afryki, 79 (2009) nr 3, s. 165-172. Musioł S., Idea nowego humanizmu religijnego w ujęciu Mircei Eliadego, 72 (2002) nr 3, s. 232-244. Musioł S., Mircea Eliade – teoretyk i wyznawca nowego humanizmu religijnego, 74 (2004) nr 1, s. 167-179. Musioł S., Reinkarnacja – czym jest?, 66 (1996) nr 1, s. 160-168.

LLG178.indbG178.indb 9999 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 100 Rozprawy i artykuły

Olszewska E., Religijność Tatarów polskich w okresie międzywojennym, 69 (1999) nr 2, s. 198-210. Paprocki H., Rola chrześcijaństwa w dialogu kultur, 78 (2008) nr 1, s. 131-135. Paszko A., Nowe ruchy religijne – sprawozdanie z konferencji, 69 (1999) nr 3, s. 201-203. Paszta Z., Chrześcijanizm i judaizm: porozumienie i jego trudności [perspektywa protestancka], 68 (1998) nr 2, s. 41-57. Pawlik J., „List do Kościołów” wystosowany przez konferencję CWME [Komisji Misji i Ewangelizacji Świata], Bangkok 1973, 44 (1974) nr 2, s. 159-161. Pawlik M., Zagrożenie dla Kościoła ze strony antykatolickich ruchów religijno-politycznych (schemat), 63 (1993) nr 4, s. 153-158. Pawlik M.Z., Pieniężnieńskie spotkania z religiami, 59 (1989) nr 3, s. 122- 124. Pawłowicz Z., Zasady i zadania dialogu międzyreligijnego w nauczaniu Kościoła, 70 (2000) nr 1, s. 171-179. Pawłowicz Z., Stanowisko Lefebvre’a i lefebrystów wobec wolności religijnej, 71 (2001) nr 2, s. 180-194. Piwko M.A., Biuletyn misjologiczno-religioznawczy. Indeks tematyczny (1981-2010), 81 (2011) nr 3, s. 141-157. Piwko M.A., Dialog Kościoła katolickiego z islamem w Polsce, 81 (2011) nr 4, s. 149-158. Piwko M.A., Dziecko w islamie, 79 (2009) nr 4, s. 121-131. Piwko M.A., Dzień islamu w Kościele katolickim w Polsce, 79 (2009) nr 4, s. 134-147. Piwko M.A., Mąż i ojciec w islamie, 81 (2011) nr 2, s. 153-167. Piwko M.A., Status mężczyzny w islamie, 80 (2010) nr 3, s. 184-195. Płaziński E., 450 lat Kościoła w Indonezji, 55 (1985) nr 3, s. 153-158.

LLG178.indbG178.indb 110000 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 101

Praśkiewicz Sz., Działalność misyjna polskich karmelitów bosych wczoraj i dziś, 79 (2009) nr 1, s. 159-174. Pro memoria w sprawie przyjęć do Centrum Formacji Misyjnej w Warsza- wie na rok 1985/1986, 56 (1986) nr 3, s. 152-153. Pryszmont J., „Metanoia” a ewangelizacja, 50 (1980) nr 1, s. 69-80. Przybyłowicz J., Znaczenie liturgii w duszpasterstwie młodzieży w świetle nowej ewangelizacji, 71 (2001) nr 3, s. 87-102. Ramanathan S., Wkład misjonarzy chrześcijańskich do rozwoju badań ję- zyka i literatury tamilskiej, 49 (1979) nr 2, s. 168-174. Różański J., Ks. prof. dr hab. Władysław Kowalak SVD (1933-2015), misjolog i religioznawca. Szkic biografi i naukowej, 87 (2017) nr 1, s. 173-175. Różański J., Spis dysertacji doktorskich oraz prac magisterskich napisanych pod kierunkiem ks. prof. dr. hab. Władysława Kowalaka SVD na Wydziale Teologicznym Akademii Teologii Katolickiej oraz Uniwersy- tetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, 87 (2017) nr 1, s. 176-184. Różański J., Wykaz publikacji ks. prof. dr. hab. Władysława Kowalaka SVD, 87 (2017) nr 1, s. 184-197. Rudnicka-Kassem D., Historia relacji chrześcijańsko-muzułmańskich od powstania islamu do pontyfi katu Jana XXIII, 83 (2013) nr 2, s. 169- 187. Rzepkowski H., Teoria i teologia misji, 46 (1976) nr 2, s. 211-218. Rzym M., Dialog z islamem w ocenie polskich publikacji katolickich, 89 (2019) nr 1, s. 181-198. Sakowicz E., „Duch Święty jest obecny i działa w każdym czasie i miejscu”. Czytając „Redemptoris missio” Jana Pawła II, 66 (1996) nr 1, s. 152- 155. Sakowicz E., „Nie ma misji bez misjonarzy”. Komentarz do encykliki „Re- demptoris missio” Jana Pawła II (nr 61-62), 67 (1997) nr 3, s. 174-178.

LLG178.indbG178.indb 110101 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 102 Rozprawy i artykuły

Sakowicz E., „Wyznanie wiary” w religiach pozachrześcijańskich, 84 (2014) nr 2, s. 166-169. Sakowicz E., Abraham i jego wiara w świetle dokumentów Kościoła doty- czących dialogu katolicko-muzułmańskiego, 72 (2002) nr 2, s. 143-156. Sakowicz E., Chrześcijaństwo i religie niechrześcijańskie w Republice Połu- dniowej Afryki, 79 (2009) nr 3, s. 157-165. Sakowicz E., Czy i jak jest możliwa współpraca bonifratrów z wyznawca- mi innych religii?, 71 (2001) nr 2, s. 194-213. Sakowicz E., Dialog chrześcijaństwa i islamu w Polsce, 66 (1996) nr 4, s. 192-196. Sakowicz E., Dialog chrześcijaństwa z islamem, 59 (1989) nr 4, s. 131-137. Sakowicz E., Dialog międzyreligijny w Afryce. Bibliografi a wybrana, 77 (2007) nr 3, s. 153-163. Sakowicz E., Duch Święty tajemniczo obecny w religiach i kulturach nie- chrześcijańskich, 66 (1996) nr 4, s. 184-189. Sakowicz E., Dziecko w kulturach świata. Sympozjum popularno-naukowe, Lublin 30-31 maja 1994 r., 64 (1994) nr 4, s. 151-152. Sakowicz E., Fundamentalizm islamski, 68 (1998) nr 3, s. 143-146. Sakowicz E., Geografi a i statystyka religii, 68 (1998) nr 1, s. 175-177. Sakowicz E., Grzech w islamie, 57 (1987) nr 3, s. 145-148. Sakowicz E., Grzech w religiach Dalekiego Wschodu, 57 (1987) nr 4, s. 148-152. Sakowicz E., Historia religii, kultury i cywilizacji. Bibliografi a wybrana, 78 (2008) nr 3, s. 198-212. Sakowicz E., Islam w Europie, 69 (1999) nr 2, s. 192-198. Sakowicz E., Islam w nauczaniu Jana Pawła II, 66 (1996) nr 3, s. 153-155. Sakowicz E., Islam w Polsce, 67 (1997) nr 4, s. 145-149. Sakowicz E., Islam. Wybór literatury, 73 (2003) nr 1, s. 169-183. Sakowicz E., Jezus Chrystus w świetle hinduizmu i buddyzmu, 67 (1997) nr 2, s. 175-178.

LLG178.indbG178.indb 110202 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 103

Sakowicz E., Krzyż w religiach niechrześcijańskich, 75 (2005) nr 3, s. 171-176. Sakowicz E., Papieskie intencje misyjne Jana Pawła II (1979-1997), 67 (1997) nr 3, s. 163-174. Sakowicz E., Podstawowe wytyczne w dialogu z religiami niechrześcijań- skimi wg dokumentów Kościoła katolickiego od Vaticanum II, 68 (1998) nr 1, s. 163-169. Sakowicz E., Polscy misjonarze w Republice Południowej Afryki – dane statystyczne z 2008 r., 79 (2009) nr 3, s. 183-185. Sakowicz E., Polskie bibliografi e misyjne i misjologiczne, 58 (1988) nr 4, s. 123-128. Sakowicz E., Polskie bibliografi e religioznawcze, 58 (1988) nr 3, s. 150-157. Sakowicz E., Powszechna odpowiedzialność za misje ad gentes według encykliki „Redemptoris missio” Jana Pawła II, 75 (2005) nr 4, s. 167-182. Sakowicz E., Prorocy i wysłannicy Boga w islamie, 71 (2001) nr 3, s. 158-171. Sakowicz E., Rada Wspólna Katolików i Muzułmanów, 68 (1998) nr 1, s. 177-178. Sakowicz E., Religie najpierwotniejsze, 69 (1999) nr 3, s. 173-181. Sakowicz E., Religie niechrześcijańskie w Polsce, 68 (1998) nr 1, s. 169-175. Sakowicz E., Religie pozachrześcijańskie czy religie niechrześcijańskie, 82 (2012) nr 4, s. 175-178. Sakowicz E., Religie pozachrześcijańskie w Rosji, 82 (2012) nr 4, s. 178-184. Sakowicz E., Religie uniwersalne, uniwersalistyczne, światowe, 82 (2012) nr 2, s. 101-104. Sakowicz E., Religie, dialog międzyreligijny, ekumenizm w Republice Połu- dniowej Afryki – bibliografi a, 79 (2009) nr 3, s. 172-183. Sakowicz E., Religioznawstwo w katechezie, 59 (1989) nr 3, s. 124-128.

LLG178.indbG178.indb 110303 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 104 Rozprawy i artykuły

Sakowicz E., Symbol w religiach plemiennych na przykładzie rytuału my- śliwskiego u ludu Ndembu w Zambii, 60 (1990) nr 1, s. 118-124. Sakowicz E., Symbolika inicjacji chłopców u ludu Ndembu w Zambii, 55 (1985) nr 3, s. 158-167. Sakowicz E., Synkretyzm religijny, 84 (2014) nr 1, s. 180-184. Sakowicz E., Tolerancja wśród religii – wyzwaniem dla współczesnego świata. Ekumeniczna konferencja: „Problem religijnej tolerancji i koegzystencji religii”, Wilno 4-6 X 1993, 64 (1994) nr 3, s. 179-191. Sakowicz E., Trudny dialog Kościoła z islamem, 71 (2001) nr 2, s. 109-118. Sakowicz E., W duchu Asyżu. X rocznica Dnia Modlitwy o Pokój w Asyżu (27.10.1986-27.10.1996), 66 (1996) nr 4, s. 189-192. Sakowicz E., Wolność religijna u podstaw dialogu międzyreligijnego, 69 (1999) nr 3, s. 192-196. Sakowicz E., Zło i grzech u ludów pierwotnych, 67 (1997) nr 4, s. 154-158. Sakowicz E., Żydzi, karaimi, muzułmanie w Polsce, 72 (2002) nr 3, s. 219-222. Sakowicz E., Sokołowski P., Jan Paweł II o dialogu z islamem (na przykła- dzie Libanu), 85 (2015) nr 1, s. 145-163. Sakowicz K., Majowie – dzieje i religia, 79 (2009) nr 1, s. 179-187. Sakowicz K., Miejsce święte w islamie, 78 (2008) nr 3, s. 193-197. Sałyga M., Małżeństwo i rodzina w kulturze islamu, 84 (2014) nr 2, s. 173-186. Schudrich M., Jerozolima – miasto święte Żydów, 68 (1998) nr 2, s. 17-20. Schütte J., Pomoc w rozwoju – przeszkodą w działalności misyjnej? (cz. 1), 43 (1973) nr 1, s. 158-162. Schütte J., Pomoc w rozwoju – przeszkodą w działalności misyjnej? (cz. 2), 43 (1973) nr 2, s. 174-179. Schütte J., Pomoc w rozwoju – przeszkodą w działalności misyjnej? (cz. 3), 43 (1973) nr 3, s. 162-164.

LLG178.indbG178.indb 110404 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 105

Sekretariat dla Niechrześcijan, Postawa Kościoła wobec wyznawców innych religii. Dokument Sekretariatu dla Niechrześcijan poświęcony za- gadnieniem dialogu i misji, 55 (1985) nr 4, s. 137-145. Sekty albo nowe ruchy religijne. Wyzwanie duszpasterskie (cz. 1), 57 (1987) nr 3, s. 135-142. Sekty albo nowe ruchy religijne. Wyzwanie duszpasterskie (cz. 2), 57 (1987) nr 4, s. 137-148. Siudak A., Misyjna duchowość Franciszkanek Misjonarek Maryi (według pism założycielki, błog. Heleny de Chappotin, i aktualnych Konstytucji Zgromadzenia), 79 (2009) nr 1, s. 147-158. Siudak A., Papieskie Dzieło św. Piotra Apostoła, 84 (2014) nr 1, s. 163-173. Siudak A., Pierwsze polskie misjonarki – siostry zakonne, 81 (2011) nr 4, s. 137-142. Siudak A., Zaangażowanie polskich misjonarek – sióstr zakonnych oraz osób świeckich na rzecz misji ad gentes, 81 (2011) nr 3, s. 135-141. Siwiec A., Kościół w Indonezji, 47 (1977) nr 4, s. 171-174. Skarżyńska B., Sacrum – rzecz o polskiej recepcji kategorii eliadowskich, 74 (2004) nr 1, s. 180-194. Skowron-Nalborczyk A., Grodź S., Islam i chrześcijaństwo. Historia, dialog, współczesność, 73 (2003) nr 1, s. 184-197. Slegr J., Papieskie Dzieła Misyjne w Czechach, 81 (2011) nr 3, s. 127-135. Słupek R., Aktualność nakazu misyjnego w kontekście zbawczej wartości religii pozachrześcijańskich, 80 (2010) nr 3, s. 141-156. Sobczak Z., Działalność Instytutu Anthropos w dziedzinie lingwistyki, etnologii i religioznawstwa (1931-1979), 52 (1982) nr 3, s. 152-155. Statuty Papieskich Dzieł Misyjnych, 48 (1978) nr 2, s. 189-194. Statuty Papieskich Dzieł Misyjnych, 52 (1982) nr 3, s. 145-151. Statuty Papieskich Dzieł Misyjnych, 52 (1982) nr 4, s. 129-133.

LLG178.indbG178.indb 110505 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 106 Rozprawy i artykuły

Stolarek J., Dialog katolicko-muzułmański w świetle Instrukcji Erga Migrantes Caritas Christi, 89 (2019) nr 1, s. 168-180. Stopniak F., Polonica w Archiwum Kongregacji Ewangelizacji Ludów, 50 (1980) nr 1, s. 156-164. Sullivan D., Misjonarz jako gość, 68 (1998) nr 1, s. 193-197. Syndoman S., Koncepcja coincidentia oppositorum u Mircei Eliadego, 72 (2002) nr 2, s. 167-183. Szafrański A., Magia i religia w ujęciu Bronisława Malinowskiego, 55 (1985) nr 1, 173-177. Szafrański A., Wiara w uroki – formą kontroli społecznej. Instytucja a wierzenia na przykładzie Tunezji, 66 (1996) nr 1, s. 156-160. Szafrański A., Założenia i tezy pierwszych szkół etnologicznych w odniesieniu do religii i magii, 65 (1995) nr 4, s. 149-154. Szczygieł E., X Sympozjum Misyjne Kleryków (Ołtarzew 22-25 VIII 1975), 46 (1976) nr 3, s. 201. Szmidt S., „Wśród wyznawców Allaha”. Praca ks. Bernarda Duszyńskiego SDB w Libii (1976-1994), 76 (2006) nr 3, s. 144-154. Szmidt S., Działalność misyjna salezjanów w Azji, 67 (1997) nr 4, s. 166-173. Szmidt S., Męczennicy salezjańscy w Chinach, 71 (2001) nr 2, s. 173-180. Szmidt S., Misje salezjańskie w Azji, 66 (1996) nr 3, s. 166-179. Szmidt S., Salezjanie w Wenezueli, 66 (1996) nr 4, s. 196-199. Szmidt S., Salezjańscy męczennicy w Afryce, 69 (1999) nr 3, s. 186-191. Szmidt S., Salezjańska metoda pracy misyjnej, 67 (1997) nr 3, s. 178-183. Szmidt S., Społecznik znad Rio Negro. Ks. Wiesław Kaczmarczyk SDB (1933-2000), 75 (2005) nr 1, s. 192-200. Szuppe P., Rozprawy doktorskie, prace magistersko-licencjackie oraz magisterskie i licencjackie na temat sekt i nowych ruchów religijnych zre- alizowane w ATK, 86 (2016) nr 1, s. 164-176.

LLG178.indbG178.indb 110606 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 107

Śliwka E., Zbiory pozaeuropejskie w państwowych i kościelnych muzeach etnografi cznych w Polsce. Sympozjum etnomuzeologiczne, Pieniężno 7-8.04.1984, 55 (1985) nr 1, s. 165-169. Śrutwa J., Kościół Afryki rzymskiej II-V wieku wobec służby wojskowej, 49 (1979) nr 3, s. 65-77. Teissier H., Chrześcijanin wobec islamu, 69 (1999) nr 2, s. 155-173. Tematyka misjologiczna w programie rocznego przygotowania w Centrum Formacji Misyjnej w Warszawie, 62 (1992) nr 1, s. 160. Tokarski S., Mircea Eliade – Teacher in the background, 74 (2004) nr 1, s. 163-166. Tomaszewska M., Stowarzyszenie Misji Afrykańskich, 75 (2005) nr 2, s. 165-169. Traczyk K., Kościelne zbiory misyjno-etnografi czne w Polsce, 48 (1978) nr 4, s. 168-170. Turbański S., Katolicka kartografi a misyjna, 38 (1968) nr 3, s. 151-152. Turbański S., Kolonialna hipoteka misji, 39 (1969) nr 1, s. 35-56. Turbański S., Kościół Czarnych w USA, 39 (1969) nr 1, s. 111-117. Turbański S., Kościół w kraju Expo 70 [Japonia], 41 (1971) nr 1, s. 167- 173. Turbański S., Obraz dzieła misyjnego w chwili obecnej, 38 (1968) nr 1, s. 170-172. Turbański S., Obraz Kościoła katolickiego w Afryce, 38 (1968) nr 1, s. 173- 185. Turbański S., Zagadnienie misji na Soborze Watykańskim II, 41 (1971) nr 3, s. 177-182. Urban J., Jezus mistrzem dialogu z innymi religiami, 66 (1996) nr 4, s. 91-103. Wańka A., Braterstwo międzyludzkie w perspektywie różnorodności religijnej, 75 (2005) nr 1, s. 200-203.

LLG178.indbG178.indb 110707 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 108 Rozprawy i artykuły

Wąs A., Bracia Muzułmanie w Jordanii. Lojalna opozycja władzy, 73 (2003) nr 4, s. 172-179. Weron W., Ewangelizacja – nowa ewangelizacja – apostolstwo: przemiany terminologiczne, 72 (2002) nr 2, s. 109-119. Wesoły W., Czarna Madonna z Częstochowy w Afryce, 49 (1979) nr 3, s. 179-182. Wesoły W., Ewangelizacja i rozwój w działalności polskich misjonarzy w Afryce, 51 (1981) nr 3, s. 175-180. Wesoły W., Jakość współżycia w grupach roboczych wśród polskich misjonarzy w Afryce Czarnej na podstawie ich listów, 52 (1982) nr 1, s. 161-165. Wesoły W., Misjonarze polscy w świecie, 47 (1977) nr 2, s. 166-169. Wesoły W., Próba pomiaru umisyjnienia parafi i, 64 (1994) nr 3, s. 101-113. Wierna R., Publikacje ks. prof. Stanisława Witka (1924-1987) z zakresu religioznawstwa, 66 (1996) nr 3, s. 182-188. Wierna R., Religioznawcze zainteresowania ks. Stanisława Witka, 65 (1995) nr 4, s. 164-166. Wiński G., Szafrański A., Wybrane kierunki we współczesnej antropologii, 68 (1998) nr 1, s. 178-184. Wiśniowski G., Zgon czołowych misjologów [Józef Alfons Schnusenberg], 43 (1973) nr 3, s. 160-161. Wita G., Aszantów klasyczne i rodzime pojęcie wszechwiedzy Istoty Naj- wyższej, 75 (2005) nr 1, s. 181-192. Wita G., Klasyfi kacja aszanckich specjalistów rytualnych, 77 (2007) nr 2, s. 165-175. Wodecki B., Misyjny aspekt wychowania kapłańskiego. Okólnik Kongre- gacji Ewangelizacji Ludów, 43 (1973) nr 1, s. 151-153. Wosiński J., Wkład bł. Maksymiliana Kolbe w misyjne dzieło Kościoła, 42 (1972) nr 4, s. 5-15.

LLG178.indbG178.indb 110808 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 109

Woźniak Ł., Afrykański synkretyzm religijny. Geneza i wyzwanie dla Kościoła, 88 (2018) nr 2, s. 159-170. Wrzos M., Czasopiśmiennictwo misyjne w polskim systemie prasowym: jego historia, przeobrażenia, perspektywy, 85 (2015) nr 1, s. 163-174. Wrzos M., Misje oblackie w Kamerunie Północnym na podstawie relacji oblatów publikowanych w dwumiesięczniku „Misyjne Drogi”, 88 (2018) nr 2, s. 170-184. Wrzos M., Powstanie i rozwój dwumiesięcznika „Misyjne Drogi” w okresie PRL-u w świetle dokumentów, 87 (2017) nr 1, s. 208-221. Wyparło S., Przystosowanie liturgiczne w diecezji Ruteng na Flores (Indo- nezja), 42 (1972) nr 1, s. 143-146. Zapłata F., Biuletyn etnologiczno-religioznawczo-misjologiczny, 38 (1968) nr 1, s. 141-142. Zapłata F., Dialog z hinduizmem, 42 (1972) nr 4, s. 170-173. Zapłata F., Dni misyjne na KUL-u, 39 (1969) nr 4, s. 136-137. Zapłata F., Godzina świeckich, 40 (1970) nr 1, s. 148-152. Zapłata F., Instytut katechetyczny w Lubumbashi, 39 (1969) nr 4, s. 137. Zapłata F., Komentarze Dekretu o Działalności Misyjnej Kościoła, 39 (1969) nr 4, s. 146-148. Zapłata F., Koniec wielkiej dyskusji, 40 (1970) nr 2, s. 131-134. Zapłata F., „Kościół ludów”, 44 (1974) nr 1, s. 195-202. Zapłata F., Mediolański Tydzień Misyjny, 39 (1969) nr 4, s. 136. Zapłata F., Nowe prawo małżeńskie w Kenii, 40 (1970) nr 3, s. 131-132. Zapłata F., Nowe wysiłki Kościoła w kształtowaniu prawdziwie rodzinnych wspólnot chrześcijańskich, 42 (1972) nr 2, s. 171-177. Zapłata F., Nowy Instytut religioznawczy w Paryżu, 39 (1969) nr 4, s. 137- 138. Zapłata F., Odezwa Pawła VI „Africae terrarum” do Kościołów i ludów Afryki, 38 (1968) nr 3, s. 142-151.

LLG178.indbG178.indb 110909 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 110 Rozprawy i artykuły

Zapłata F., Pierwsza międzynarodowa konferencja katechistów misyjnych, 39 (1969) nr 4, s. 135-136. Zapłata F., Pierwsze panafrykańskie sympozjum biskupów, 40 (1970) nr 3, s. 129-131. Zapłata F., Pierwszy Panafrykański Kongres UNDA, 40 (1970) nr 1, s. 146-147. Zapłata F., Pismo św. w języku chińskim, 40 (1970) nr 1, s. 148. Zapłata F., „Populorum progressio” a dzieło misyjne, 38 (1968) nr 3, s. 140-142. Zapłata F., Postanowienia plenarnego posiedzenia Kongregacji Ewangeli- zacji Ludów (30.III-2.IV.1971), 42 (1972) nr 2, s. 139-142. Zapłata F., Pro i contra działalności misyjnej Kościoła, 39 (1969) nr 4, s. 138-142. Zapłata F., Problem misyjny na holenderskim synodzie pastoralnym, 39 (1969) nr 2, s. 143-144. Zapłata F., Przegląd misjologiczny. Bibliografi a misyjna; Stolica Apostolska a dzieło misyjne; Naukowe spotkania misyjne, 38 (1968) nr 1, s. 159-169. Zapłata F., Religie Czarnej Afryki, 50 (1980) nr 3, s. 157-160. Zapłata F., Spojrzenie na dzieło misyjne, 39 (1969) nr 2, s. 144-146. Zapłata F., Suazi niepodległym państwem Nguane, 40 (1970) nr 1, s. 145- 146. Zapłata F., Transkei. Z problematyki apartheidu RPA, 40 (1970) nr 3, s. 136-139. Zapłata F., Współczesny Ruch AJU w Japonii, 43 (1973) nr 4, s. 139-143. Zapłata F., Z misjologii historycznej, 39 (1969) nr 1, s. 99-103. Zapłata F., Zgon dwóch członków misjologów (Antoni Freitag, Michał Schulien), 39 (1969) nr 1, s. 95-99. Zapłata F., Zmiany w planowaniu lowańskich tygodni misjologicznych 39 (1969) nr 4, s. 138.

LLG178.indbG178.indb 111010 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 111

Zapłata F., 350-lecie założenia Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, 44 (1974) nr 1, s. 168-171. Zapłata F., Kowalak W., Zgon dwóch czołowych Misjologów: Albert Per- bal OMI (1884-1971), Jan Schutte SVD (1913-1971), 42 (1972) nr 4, s. 173-176. Zimoń H., Badania etnologiczne na wyspie Ukerewe w Tanzanii, 40 (1970) nr 1, s. 140-145. Zimoń H., Badania nad rytuałami i pojęcie rytuału, 67 (1997) nr 3, s. 183-190. Zimoń H., Chrystus we współczesnej teologii afrykańskiej, 65 (1995) nr 4, s. 69-79. Zimoń H., Collectanea Instituti Anthropos, 54 (1984) nr 3, s. 148-152. Zimoń H., Dialog chrześcijaństwa z islamem, 44 (1974) nr 1, s. 203-206. Zimoń H., Dialog chrześcijaństwa z religiami afrykańskimi, 43 (1973) nr 2, s. 187-194. Zimoń H., Drugie badania etnoreligioznawcze nad obrzędami i wierze- niami ludu Konkomba w północnej Ghanie, 62 (1992) nr 4, s. 138- 145. Zimoń H., Działalność w dziedzinie etnologii [Czasopismo „Anthropos”. Instytut Anthropos. Przegląd działalności], 46 (1976) nr 4, s. 189-195. Zimoń H., Dziecko w kontekście kultury afrykańskiej, 64 (1994) nr 4, s. 69-80. Zimoń H., E.E. Evans-Pritchard (1902-1973) – badacz ludów Afryki, 45 (1975) nr 3, s. 163-167. Zimoń H., Etnoreligioznawcze badania terenowe wśród ludu Konkomba w północno-wschodniej Ghanie, 56 (1986) nr 1, s. 126-132. Zimoń H., Historyczny zarys religioznawstwa, 47 (1977) nr 1, s. 193-198. Zimoń H., Klasyfi kacja rytuałów, 68 (1998) nr 1, s. 185-193. Zimoń H., Kongres etnologiczny w Göttingen, 40 (1970) nr 3, s. 133-135. Zimoń H., Ks. Teofi l Chodzidło SVD, 50 (1980) nr 1, s. 154-156.

LLG178.indbG178.indb 111111 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 112 Rozprawy i artykuły

Zimoń H., Mikro- i makrokosmos w historii religii, 47 (1977) nr 2, s. 164- 166. Zimoń H., Nauczanie religioznawstwa, 65 (1995) nr 4, s. 155-163. Zimoń H., Nauki religiologiczne i religioznawcze, 80 (2010) nr 1, s. 180-203. Zimoń H., Studia Instytutu Anthropos, 48 (1978) nr 4, s. 176-184. Zimoń H., Sympozjum etnologiczno-religioznawcze w 25-lecie śmierci W. Schmidta, 50 (1980) nr 3, s. 149-152. Zimoń H., Sympozjum naukowe o religiach pozachrześcijańskich w procesie przemian, 60 (1990) nr 1, s. 109-110. Zimoń H., XII Międzynarodowy Kongres Nauk Etnologicznych i Antropo- logicznych, 60 (1990) nr 1, s. 110-113. Zimoń H., XIII Międzynarodowy Kongres Religioznawczy (Lancaster 15-22 VIII 1975), 46 (1976) nr 3, s. 195-197. Zimoń H., Z badań nad genezą kargizmu w północno-wschodniej Nowej Gwinei, 55 (1985) nr 1, s. 169-173. Zimoń H., Życie i działalność naukowa o. Wilhelma Schmidta SVD (1868- 1954), 45 (1975) nr 1, s. 49-59. Z listów misjonarzy [s. Anna Szubert – Liban, s. Justyna Piotrowska – Argentyna, br. Artur Sobiech – Zambia, o. Eugeniusz Basiński – Argentyna], 42 (1972) nr 4, s. 184-186. Zyskowska H., Zarzecki M., Biuletyn misjologiczno-religioznawczy – indeks tematyczny (1968-1980), 75 (2005) nr 3, s. 176-189. Żarkowska A., Religie pozachrześcijańskie na Ukrainie, 84 (2014) nr 2, s. 169-173. Żelazek M., Misjonarz o „Dzienniku misjonarza”, 43 (1973) nr 3, s. 157-159. Żuk M.T., Dobroczynność w Koranie i Sunnie, 71 (2001) nr 3, s. 171-181. Żuk M.T., Dziecko w islamie, 67 (1997) nr 4, s. 149-152. Żuk M.T., Jerozolima – miasto święte muzułmanów, 68 (1998) nr 2, s. 59-63.

LLG178.indbG178.indb 111212 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 113

Żuk M.T., Konferencje naukowe z udziałem polskich muzułmanów, 66 (1996) nr 3, s. 181-182. Żywica Z., Człowiek i jego religia w soteriologicznej ocenie Pawła Aposto- ła, 81 (2011) nr 1, s. 41-59.

ZESZYTY MISJOLOGICZNE AKADEMII TEOLOGII KATOLICKIEJ

Bibliografi a obejmuje wszystkie teksty zamieszczone w „Zeszytach Misjologicznych Akademii Teologii Katolickiej”. Były one publikowane w latach 1974-1986.

Tom I – Współczesne dzieło misyjne Kościoła, Warszawa 1974, red. Feliks Zapłata SVD.

Część pierwsza – Materiały sympozjum misyjnego 1971, Warszawa 1974, red. Feliks Zapłata SVD. Zapłata Feliks SVD, Wstęp, ZMis I/1, s. 7-11. Błeńska Wanda, Przedmowa, ZMis I/1, s. 13-14. Iwanicki Józef, Przemówienie na otwarcie Sympozjum Misyjnego 1971 r., ZMis I/1, s.15-16. Wosiński Jan bp, Przemówienie inauguracyjne w 1971 r.: Problem misjonarza polskiego, ZMis I/1, s. 17-23. Kowalski Kazimierz Józef bp, Homilia podczas Mszy św. na zakończe- nie Sympozjum Misyjnego w 1971 r.: Potrzeba życia kontemplacyjnego w pracy misyjnej, ZMis I/1, s. 25-28. Podstawowe problemy współczesnego dzieła misyjnego Zapłata Feliks SVD, Spojrzenie na dzieło misyjne w świetle współczesnych przemian, ZMis I/1, s. 29-48.

LLG178.indbG178.indb 111313 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 114 Rozprawy i artykuły

Zapłata Feliks SVD, Problem dialogu z kulturami krajów misyjnych, ZMis I/1, s. 49-73. Skowronek Romuald SCJ, Organizacja działalności misyjnej Kościoła w dobie obecnej, ZMis I/1, s. 74-97. Gielata Bolesław SVD, Wartość zbawcza religii niechrześcijańskich, ZMis I/1, s. 98-110. Źródła działalności misyjnej Kościoła Wodecki Bernard SVD, Dzieło misyjne w Piśmie św., ZMis I/1, s. 111-130. Zapłata Feliks SVD, Dzieło misyjne w nauczaniu Kościoła, ZMis I/1, s. 131-151. Kowalak Władysław SVD, Współczesny ruch liturgiczny a misje, ZMis I/1, s. 152-165. Inne problemy, zwłaszcza Polska a kraje Trzeciego Świata Ozdowski Jerzy, Rozwój a misje, ZMis I/1, s. 167-179. Dembowski Bronisław ks., Problemy duszpasterskie Polonii w USA, ZMis I/1, s. 180-192. Kaczmarek Zenon TChr, Z problemów duszpasterstwa polonijnego w Bra- zylii, ZMis I/1, s. 193-199. Ozdowski Jerzy, Polska a pomoc krajom Trzeciego Świata, ZMis I/1, s. 200-211. Spotkanie z ks. Liberskim, misjonarzem z Zambii, ZMis I/1, s. 212-215.

Część druga – Materiały sympozjum misyjnego 1972, Warszawa 1974, red. Feliks Zapłata SVD.

Dzieło misyjne w ogólności Zapłata Feliks SVD, Nowa rzeczywistość Kościoła i nowe wymagania w odniesieniu do jego działalności misyjnej ZMis I/2, s. 7-18. Skowronek Romuald SCJ, Prawo w działalności misyjnej Kościoła, ZMis I/2, s. 19-36.

LLG178.indbG178.indb 111414 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 115

Kaczmarek Kornel OFMConv, Rola brata zakonnego w pracy misyjnej, ZMis I/1, s. 37-53. Rudnicka Krystyna FMM, Kobieta misjonarka wśród muzułmanów, ZMis I/2, s. 54-72. Kościół w Afryce i jego współczesne problemy Zapłata Feliks SVD, Kościół w Afryce w rozwoju historycznym oraz jego współczesne problemy, ZMis I/2, s. 73-96. Murawski Roman SDB, Odnowa współczesnej katechezy w Afryce, ZMis I/2, s. 97-113. Komorowski Zygmunt, Szkolnictwo w przemianach kulturowych Afryki, ZMis I/2, s. 114-121. Kapuścik Franciszek SMA, Problemy młodzieżowe Czarnego Lądu, ZMis I/2, s. 122-144. Chodzidło Teofi l SVD, Charakterystyka religijności pierwotnych ludów Afryki, ZMis I/2, s. 145-166. Kapuścik Franciszek SMA, Problem islamu w Afryce w konfrontacji z chrześcijaństwem, ZMis I/2, s. 167-189. Pasierb Janusz ks., Funkcjonowanie sztuki afrykańskiej w życiu religijnym, ZMis I/2, s. 190-207. Spotkania z misjonarzami Spotkanie z ks. Bpem Jean Gahamanyi, ordynariuszem w Rwandzie, ZMis I/2, s. 209-215. Spotkanie z ks. Ernestem Gollym SVD, misjonarzem w Nowej Gwinei, ZMis I/2, s. 216-222. Spotkanie z inż. Władysławem Dowborem, świeckim misjonarzem Bra- zylii, ZMis I/2, s. 223-235.

LLG178.indbG178.indb 111515 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 116 Rozprawy i artykuły

Część trzecia – Inne materiały, Warszawa 1974, red. Feliks Zapłata SVD.

Henry A. M. OP, Bilans misyjny Soboru, ZMis I/3, s. 7-56. Colombo Domenico PIME, Misje w poszukiwaniu swej istoty, ZMis I/3, s. 57-102. Noser Adolf SVD, Misjonarze świeccy w Nowej Gwinei, ZMis I/3, s. 103- 116. Zapłata Feliks SVD, Pojęcie Boga w niektórych religiach niechrześcijań- skich, ZMis I/3, s. 117-134. Alpuerto Cornelio SVD, Dwojakie oblicza chrześcijan na Filipinach, ZMis I/3, s. 135-148. Szczep Achewa: jego życie, zwyczaje i obyczaje na podstawie osobistych dociekań, tł. z ang. Jadwiga Nikołow, ZMis I/3, s. 149-282.

Tom II – Kościół w Ameryce Łacińskiej i w Azji

Część pierwsza – Materiały sympozjum misjologicznego 1973, War- szawa 1979, red. Feliks Zapłata SVD, Władysław Kowalak SVD.

Zapłata Feliks SVD, Wstęp, ZMis II/1, s. 5-7. Ogólne problemy dzieła misyjnego Wosiński Jan bp, Duchowość misyjna jako czynnik weryfi kujący osobo- wość misjonarza, ZMis II/1, s. 9-19. Batogowski Marian ks., Społeczna posługa współczesnego misjonarza, ZMis II/1, s. 20-31. Murawski Roman SDB, Katecheza jako wyzwolenie, ZMis II/1, s. 32-48. Zapłata Feliks SVD, Ekumenizm a misje, ZMis II/1, s. 49-65. Schütte Johannes SVD, Itty Hierapurath dr, Czy misje już dojrzały do ekumenii?, ZMis II/1, s. 66-75.

LLG178.indbG178.indb 111616 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 117

Pannikkar Raymondo ks., Czym jest dialog między religiami?, ZMis II/1, s. 76-81. Kościół w Ameryce Łacińskiej i jego problemy Perre A. Vander ks., Esquisse de l `évolution recente de l’aide en personnel à l’Eglise en Amérique Latine, ZMis II/1, s. 83-103. Saake Wilhelm SVD, Die Mission und ihre Verantwortung den Indianern gegenüber, ZMis II/1, s. 104-124. Murawski Roman SDB, Problemy odnowy katechezy w Ameryce Łaciń- skiej, ZMis II/1, s. 125-132. Frącek Teresa RM, Rola siostry zakonnej w ośrodkach duszpasterskich w Brazylii, ZMis II/1, s. 133-157. Inne zagadnienia Ozdowski Jerzy, Przemiany ekonomiczne w Ameryce Łacińskiej, ZMis II/1, s. 159-173. Kapuścik Franciszek SMA, Sytuacja religijna w Afryce Zachodniej, ZMis II/1, s. 174-187. Dajczer Tadeusz ks., Przeżycie religijne kosmosu w religiach niechrześci- jańskich, ZMis II/1, s. 188-206.

Część druga – Materiały sympozjum misjologicznego 1974, Warszawa 1979, red. Feliks Zapłata SVD, Władysław Kowalak SVD.

Ogólne problemy dzieła misyjnego Ageneau Robert CSSp, Élément pour une spiritualité missionnaire, ZMis II/2, s. 5-33. Ageneau Robert CSSp, Mission et Église locale, ZMis II/2, s. 34-57. Ogólne problemy Kościoła w Azji Zapłata Feliks SVD, Z historii Kościoła w Azji (Chiny), ZMis II/2, s. 59-70. Kurek Antoni OMI, Działalność misyjna prawosławia, ZMis II/2, s. 71-85.

LLG178.indbG178.indb 111717 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 118 Rozprawy i artykuły

Zimoń Henryk SVD, Działalność misyjna buddyzmu na przestrzeni wie- ków, ZMis II/2, s. 86-116. Kapuścik Franciszek SMA, Drogi ekspansji islamu w Azji, ZMis II/2, s. 117-125. Althausen Johannes, Die Problematik des Religionskongresses in Bangkok, ZMis II/2, s. 126-136. Byrski Krzysztof, Mentalność indyjska a mentalność europejska, ZMis II/2, s. 137-146.

Inne zagadnienia Ozdowski Jerzy, Problemy ekonomiczne w Azji Pd., ZMis II/2, s. 147-161. Althausen Johannes, Schwarze Th eologie: Entstehung – Grundzüge – Per- spektiven, ZMis II/2, s. 162-177. Kapuścik Franciszek SMA, Drogi ekspansji islamu w Afryce, ZMis II/2, s. 178-188. Kowalak Władysław SVD, Problem religii synkretycznych w Afryce, ZMis II/2, s. 189-214. Dajczer Tadeusz ks., Charakterystyka moralności w religiach niechrześci- jańskich, ZMis II/2, s. 215-219. Kamiński Czesław TChr, Duszpasterz polonijny wobec problemu wynagrodzenia, ZMis II/2, s. 220-231. Okroy Grzegorz TChr, Problemy moralne ruchów migracyjnych, ZMis II/2, s. 232-246.

Część trzecia – Teologia misji, Warszawa 1979, red. Feliks Zapłata SVD, Władysław Kowalak SVD.

Masson Joseph SJ, Teologia ogólna działalności misyjnej, ZMis II/3 (cała).

LLG178.indbG178.indb 111818 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 119

Tom III – Materiały sympozjum misjologicznego 1975-1976, Warszawa 1978, red. Władysław Kowalak SVD.

Kapuścik Franciszek SMA, Misje w Oceanii, ZMis III, s. 5-16. Piskaty Kurt SVD, Przyszłość Kościoła w Azji, ZMis III, s. 17-25. Czernicki Józef SSCC, Kościół katolicki w Polinezji Francuskiej, ZMis III, s. 26-35. Rzepkowski Horst SVD, Młody Kościół w Japonii, ZMis III, s. 36-50. Gzella Henryk SVD, Kościół katolicki w Indonezji, ZMis III, s. 51-71. Zapłata Feliks SVD, Z problematyki Kościoła w Indiach, ZMis III, s. 72-97. Krzymkowska Alojza SSPC, Bł. Maria Teresa Ledóchowska, ZMis III, s. 98-111. Kurek Antoni OMI, Prawosławne misje w Japonii, ZMis III, s. 112-123. Kamiński Czesław TChr, Polskie duszpasterstwo w Nowej Zelandii, ZMis III, s. 124-137. Białek Czesław SJ, Praca Polaków wśród trędowatych, ZMis III, s. 138- 159. Ozdowski Jerzy, Japonia – Indie: dwie drogi rozwoju, ZMis III, s. 160-179. Ries Julien, Pojęcie „sacrum” u ludów pierwotnych, ZMis III, s. 180-201. Myszor Wincenty ks., Idea misyjna w greckiej apologetyce II wieku, ZMis III, s. 202-218. Bronk Andrzej SVD, Misjonarz wobec obcych sobie światów mówienia, ZMis III, s. 219-238. Zimoń Henryk SVD, Monoteizm ludów pierwotnych w świetle badań W. Schmidta, ZMis III, s. 239-271. Kowalak Władysław SVD, „Autentyzm” prezydenta Mobutu a Kościół w Zairze, ZMis III, s. 272-297. Malek Roman SVD, Tenri-kio: nowa religia Japonii, ZMis III, s. 298-325. Rzepkowski Horst SVD, Daisetz T. Suzuki i jego znaczenie dla nowocze- snych misji w Japonii, ZMis III, s. 326-345.

LLG178.indbG178.indb 111919 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 120 Rozprawy i artykuły

Zapłata Feliks SVD, Tendencje i kierunki we współczesnej misjologii, ZMis III, s. 346-370. Białek Czesław SJ, Początek Misji Jezuickich w Zambezi i udział w niej Polaków (1879-1912), ZMis III, s. 371-516.

Tom IV – Duchowość misyjna. Materiały sympozjum misjologicznego 1977-1978, Warszawa 1982, red. Władysław Kowalak.

Goldwin Clement SVD, Misyjne powołanie, duchowość i formacja, ZMis IV, s. 5-51. Pöhl Rudolf SVD, Duch Święty i charyzmaty podstawą duchowości misyjnej, ZMis IV, s. 52-78. Gzella Henryk SVD, Duch Święty i ewangelizacja, ZMis IV, s. 79-93. Zapłata Feliks SVD, Duchowość misjonarska według „Evangelii nuntiandi”, ZMis IV, s. 94-102. Kurek Antoni OMI, Duchowość misjonarska Kościołów niekatolickich, ZMis IV, s. 103-115. Klostermaier Klaus, Sādhanā. Zarys duchowości hinduskiej, ZMis IV, s. 116-133. Kowalak Władysław SVD, Świat duchowy wyspiarzy Melanezji, ZMis IV, s. 134-158. Kuhl Josef SVD, Nakaz misyjny Nowego Testamentu w świetle „Evangelii nuntiandi”, ZMis IV, s. 159-169. Zapłata Feliks SVD, Współczesne rozumienie misji od Vaticanum II do „Evangelii nuntiandi”, ZMis IV, s. 170-184. Ozdowski Jerzy, Rozwój integralny w świetle „Ad gentes” i „Evangelii nuntiandi”, ZMis IV, s. 185-199. Henninger Josef SVD, Dialog chrześcijańsko-islamski po Soborze Waty- kańskim II, ZMis IV, s. 200-215. Henninger Josef SVD, Maryja w islamie, ZMis IV, s. 216-227.

LLG178.indbG178.indb 112020 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 121

Dajczer Tadeusz ks., Mistyka al-Halladża w perspektywie dialogu Kościo- ła z islamem, ZMis IV, s. 228-247. Zimoń Henryk SVD, Geneza monoteizmu ludów pierwotnych w ujęciu Wilhelma Schmidta, ZMis IV, s. 248-283. Zimoń Henryk SVD, Wilhelma Schmidta metoda etnologii kulturowohi- storycznej a problem genezy religii, ZMis IV, s. 284-333. Bakalarz Józef TChr, Ruchy migracyjne a ewangelizacja, ZMis IV, s. 334- 349. Bakalarz Józef TChr, Przemiany duszpasterstwa polonijnego w Stanach Zjednoczonych, ZMis IV, s. 350-367. Okroy Grzegorz TChr, „Człowiek w drodze” – jego drogi i bezdroża przedmiotem troski pasterskiej Kościoła, ZMis IV, s. 368-383. Okroy Grzegorz TChr, Przemiany postaw moralnych migranta-maryna- rza, ZMis IV, s. 384-395.

Tom V – Rodzina – Katecheza – Dialog. Materiały sympozjum misjologicznego 1979-1980, Warszawa 1983, red. Władysław Kowalak SVD.

Wesoły Waldemar SVD, Sens i motywacja działalności misyjnej w ocenie polskich misjonarzy z Afryki Czarnej, ZMis V, s. 5-30. Prawdzik Werner SVD, Katecheza w starożytności chrześcijańskiej, ZMis V, s. 31-43. Zapłata Feliks SVD, Sens i znaczenie katechezy, ZMis V, s. 44-50. Camps Arnulf OFM, Rola dialogu w katechezie, ZMis V, s. 51-57. Kowalak Władysław SVD, Charakter pracy katechetów w krajach misyjnych, ZMis V, s. 58-76. Camps Arnulf OFM, Katecheza w Azji, ZMis V, s. 77-81. Glinka Józef SVD, Rozwój Kościoła katolickiego w Indonezji, ZMis V, s. 82- 104.

LLG178.indbG178.indb 112121 22020-07-06020-07-06 02:52:1802:52:18 122 Rozprawy i artykuły

Gzella Henryk SVD, Katecheza w Indonezji, ZMis V, s. 105-110. Gzella Henryk SVD, Rodzina w Indonezji, ZMis V, s. 111-126. Kapuścik Franciszek SMA, Katechizacja młodzieży szkolnej w Afryce Za- chodniej frankofońskiej, ZMis V, s. 127-138. Kapuścik Franciszek SMA, Grupa rodzinna w Afryce Zachodniej, ZMis V, s. 139-150. Kurek Antoni OMI, Katecheza w polskim dystrykcie misyjnym w Kame- runie Północnym, ZMis V, s. 151-162. Kurek Antoni OMI, Rodzina w Kamerunie Północnym, ZMis V, s. 163- 177. Bastide Roger, Układ stosunków rasowych w Brazylii, ZMis V, s. 178-193. Kruża Zachariasz MSF, Katecheza w Brazylii, ZMis V, s.194-235. Kępiński Jerzy, Koncepcja rodziny w Chinach, ZMis V, s. 236-248. Bakalarz Józef TChr, Postulat odnowy katechezy migrantów, ZMis V, s. 249-261. Chołyk Helena, Umisyjnienie katechezy inicjacyjnej drugiego programu nauczania, ZMis V, s. 262-303. Spae Joseph CICM, Dialog buddyjsko-chrześcijański, ZMis V, s. 304-372.

Tom VI – Misjonarze polscy w świecie. Materiały sympozjum misjologicznego 1982, Warszawa 1985, red. Władysław Kowalak SVD.

Część pierwsza – Misjonarze polscy w świecie. Materiały sympozjum misjologicznego 1982, Warszawa 1985, red. Władysław Kowalak SVD.

Kowalak Władysław SVD, Wprowadzenie, ZMis VI/1, s. 5-6. Ławecka Maria CSIC, Udział Sióstr Służebniczek Starowiejskich w dziele misyjnym, ZMis VI/1, s. 7-66. Rajkowska Bronisława CSM, Działalność misyjna Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Św. Rodziny, ZMis VI/1, s. 67-121.

LLG178.indbG178.indb 112222 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 123

Banaś Bearix OSU, Misja urszulańska w Charbinie, ZMis VI/1, s. 123- 187. Długowska Bożena CPC, Rajnowska Gabriela CPC, Praca Sióstr Szary- tek w krajach misyjnych, ZMis VI/1, s. 189-233. Malinowska Ewa SSpS, Wkład Sióstr Służebniczek Ducha Świętego w dzie- ło misyjne Kościoła, ZMis VI/1, s. 235-259. Nowak Teresa FMM, Działalność misyjna Sióstr Franciszkanek Misjona- rek Maryi, ZMis VI/1, s. 261-269.

Część druga – Misjonarze polscy w świecie. Materiały sympozjum misjologicznego 1982, Warszawa 1985, red. Władysław Kowalak SVD.

Ocetek Stanisław OFMConv, Misja franciszkańska Mugenzai no Sono w Japonii, ZMis VI/2, s. 3-70. Szmidt Stanisław SDB, Salezjanie polscy na misjach, ZMis VI/2, s. 71-92. Kurek Antoni OMI, Udział polskich Oblatów w ewangelizacji niechrześci- jan, ZMis VI/2, s. 93-106. Pitoń Jan CM, Działalność misyjna Księży Misjonarzy, ZMis VI/2, s. 107-123. Krok Stanisław CSSR, Działalność misyjna Ojców Redemptorystów w Argentynie, ZMis VI/2, s. 125-151. Fułek Adam SAC, Kuraciński Stanisław SAC, Misyjna działalność Pallo- tynów polskich, ZMis VI/2, s. 153-159. Arlik Józef SVD, Werbiści w służbie misji, ZMis VI/2, s. 161-176. Koszorz Antoni SVD, Polscy księża fi deidoniści, ZMis VI/2, s. 177-192. Okroy Grzegorz TChr, Działalność Chrystusowców wśród Polonii, ZMis VI/2, s. 193-209.

LLG178.indbG178.indb 112323 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 124 Rozprawy i artykuły

Tom VII – Inkulturacja – nowe religie. Materiały sympozjum misjologicznego 1983-1984, Warszawa 1986, red. Władysław Kowalak SVD.

Część pierwsza – Inkulturacja. Materiały sympozjum misjologicznego 1983-1984, Warszawa 1986, red. Władysław Kowalak SVD.

Kowalak Władysław SVD, Inkulturacja misyjna w przeddzień Soboru Watykańskiego II, ZMis VII, s. 5-13. Müller Karl SVD, Inkulturacja i akomodacja w dokumentach papieskich, ZMis VII, s. 14-28. Wodecki Bernard SVD, Teologia inkulturacji misyjnej, ZMis VII, s. 29-49. Faliszek Marian SVD, Moralność inkulturacji – inkulturacja moralności, ZMis VII, s. 50-73. Lewek Antoni ks., Inkulturacja jako zasada ewangelizacji, ZMis VII, s. 74-89. Gzella Henryk SVD, Kościół katolicki w Indonezji po Soborze Watykań- skim II, ZMis VII, s. 90-108. Gzella Henryk SVD, Inkulturacja Kościoła w Indonezji, ZMis VII, s. 109- 124. Osiecki Edward SVD, Inkulturacja katechezy w Melanezji, ZMis VII, s. 125-143. Kurek Antoni OMI, Inkulturacja misyjna w Chinach w XVII i XVIII w., ZMis VII, s. 144-155. Okroy Grzegorz TChr, Rola wartości etnicznych w duszpasterskiej dzia- łalności Kościoła, ZMis VII, s. 156-169.

Część druga – Nowe religie. Materiały sympozjum misjologicznego 1983-1984, Warszawa 1986, red. Władysław Kowalak SVD.

Wodecki Bernard SVD, Idea mesjanizmu w nowych religiach, ZMis VII, s. 171-189.

LLG178.indbG178.indb 112424 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 125

Waldenfels Hans SJ, Współczesne ruchy religijne w Japonii, ZMis VII, s. 190-204. Waldenfels Hans SJ, Duchowość chrześcijańska a duchowość wschodnia, ZMis VII, s. 205-223. Waldenfels Hans SVD, Nowa religijność w Europie – wyzwanie dla chrze- ścijaństwa, ZMis VII, s. 224-234. Glinka Józef SVD, Kebatinan – nowy ruch religijny w Indonezji, ZMis VII, s. 235-242. Kowalak Władysław SVD, Nowe religie w Afryce, ZMis VII, s. 243-264. Kowalak Władysław SVD, Kargizm, ZMis VII, s. 265-285. Oprac. K. Puchała

Prace naukowe z misjologii napisane na ATK/UKSW w latach 1972-20 19

1. Profesury 2014 – J. Różański, Polskie misjonarki i misjonarze w Afryce. 1991 – W. Kowalak, Umbandyzm. Nowa religia w Brazylii.

2. Habilitacje 2015 – T. Szyszka, Redukcje jezuickie Maynas w Górnej Amazonii w XVII- -XVIII wieku. Ujęcie historyczno-misjologiczne. 2013 – W. Kluj, Kształtowanie się podstawowych tekstów wiary w języku malgaskim. 2004 – J. Różański, Inkulturacja Kościoła wśród ludów środkowego Sudanu. 1999 – J. Urban, Dialog międzyreligijny w posoborowych dokumentach Kościoła. 1988 – A. Kurek, Wierzenia i obrzędy Gidarów, ludu północnokameruń- skiego. Studium historyczno-hermeneutyczne.

LLG178.indbG178.indb 112525 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 126 Rozprawy i artykuły

1984 – T. Dajczer, Inicjacje i ich wymiar kosmiczny u ludów Kalifornii. 1981 – W. Kowalak, Geneza kargizmu na Nowej Gwinei. 1974 – F. Zapłata, Kościół katolicki w Indiach. Problem jego dialogu z hinduizmem.

3. Doktoraty z misjologii napisane na ATK/UKSW

2019 Aboreng U., Contemporary Christian-Muslim relations in Northern Nige- ria: Roman Catholic Perspective. Promotor: W. Kluj. Bovio L., Powołanie misyjne jako integralna część powołania kapłańskiego w życiu i myśli bł. Giuseppe Allamano (1851-1926). Promotor: J. Różański, promotor pomocniczy: M. Boguszewski. Hounake K., Inkulturacja obrzędów narodzinowych u ludu Ewé z Togo. Promotor: J. Różański. Krystecka M., Działalność misyjna Kościoła na podstawie materiału ilu- stracyjnego zamieszczonego w czasopiśmie „Misje Dzisiaj” w latach 1980-2015. Promotor: W. Kluj. Mich K., Problem rodzimości Kościoła w Nubii w świetle badań archeolo- gicznych. Promotor: J. Różański. 2018 Adamiak G., Recepcja idei misyjnej w diecezji płockiej w latach 1908- 2015. Promotor: J. Różański. 2017 Jankowski H., Ewangelizacja inkulturacyjna Indian Yanomami w południowej Wenezueli. Promotor: J. Różański. 2016 Michalski B., Fundusz Papieskiego Dzieła Rozkrzewiania Wiary w służbie ewangelizacji. Promotor: W. Kluj.

LLG178.indbG178.indb 112626 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 127

Rezmer A., Działalność misyjna Diecezji Pelplińskiej w świetle soborowych i posoborowych dokumentów Kościoła. Promotor: J. Różański. 2015 Kluz W., Relacja wiary i kultury w kontekście podstawowych idei teologicznych Orygenesa. Promotor: L. Nieścior. Król M., Działalność misyjna Amerykańskiej Prowincji Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów pw. św. Augustyna w diecezji Mendi w Pa- pui Nowej Gwinei w latach 1955-2005. Promotor: J. Różański. Zalewski R., Szkoły Sobotnie jako wyraz troski Polskiej Misji Katolickiej w Anglii i Walii o polskich emigrantów. Promotor: J. Różański. 2014 Slegr J., Hlavní teologické ideje českých misijních katolických časopisů v letech 1900-1950. Promotor: J. Różański. Woźniak Ł., Synkretyczny kult Bwiti jako problem duszpasterski Kościoła w Gabonie. Promotor: J. Różański. 2013 Dąbrowski B., Specyfi ka ewangelizacji inkulturacyjnej grupy etnicznej Baganda na przykładzie diecezji Kasana-Luweero. Promotor: J. Różański. Kołodziejski L., Działalność polskiego duchowieństwa na rzecz Polo- nii na terenie Anglii i Walii po II wojnie światowej. Promotor: J. Różański. Misiorowski M., Ewangelizacja inkulturacyjna ludu Baka w Kamerunie Wschodnim. Promotor: J. Różański. Puchała K., Rola Rzymianek w starożytnej chrystianizacji (I-V w.) na podstawie literatury patrystycznej i współczesnej. Promotor: L. Nieścior. Wrzos M., Główne idee teologiczne polskiego czasopiśmiennictwa misyjnego po II wojnie światowej. Studium misjologiczno-prasoznawcze. Promotor: J. Różański.

LLG178.indbG178.indb 112727 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 128 Rozprawy i artykuły

2012 Jasiński A., Działalność księży pallotynów w Rwandzie i Demokratycznej Republice Konga (1973-2003). Promotor: J. Różański. Macek W., Ewangelizacja Japonii a synkretyzm religijny. Promotor: J. Różański. 2011 Rostkowski M., La Cooperazione dei Laici all’attività missionaria della Chiesa nell’insegnamento di Giovanni Paolo II. Promotor: A. Wolanin (Gregorianum – nostryfi kacja). 2009 Krzyżostaniak G., Inkulturacja obrzędów przejścia na Madagaskarze. Promotor: J. Różański. Tyliszczak K., Rola młodzieżowych Kursów Loreto w duszpasterstwie polonijnym w Europie Zachodniej. Promotor: J. Różański. 2008 Lis N., Działalność polskich misjonarzy i misjonarek w Tanzanii. Promo- tor: J. Różański. Lendzion G., Formy współpracy misyjnej w okresie II Rzeczpospolitej (na podstawie prasy misyjnej). Promotor: J. Różański. Piwko A., Recepcja islamu w Polsce (1918-2005). Promotor: J. Różański. Basałaj M., Działalność polskich Księży Misjonarzy i Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo w Chinach. Promotor: J. Różański. 2007 Michalak A., Rola hausańskich przekładów biblijnych w ewangelizacji północnej Nigerii. Promotor: J. Różański. Zyśk S., Kościelne wspólnoty podstawowe według dokumentów AMECEA (Stowarzyszenia Konferencji Episkopatów Afryki Wschodniej). Promotor: E. Sakowicz.

LLG178.indbG178.indb 112828 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 129

2006 Midura M., Wkład polskich misjonarzy i misjonarek w rozwój Kościoła katolickiego w Senegalu. Promotor: J. Różański. Szczodrowski R., Misyjny wymiar życia i działalności Matki Marii Teresy Linssen i zakonu Communio in Christo. Promotor: J. Różański. 2005 Atłas T., Ruch charyzmatyczny w Republice Konga i jego wpływ na kształ- towanie życia osobistego i społecznego. Promotor: J. Różański. 2003 Halemba A., Wartości religijno-etyczne w przysłowiach ludu Mambwe (Zambia). Promotor: W. Kowalak. Marek S., Współpraca polskich sióstr zakonnych z rodakami fi deidonista- mi w Kamerunie (1984-2000). Promotor: W. Kowalak. Sokołowski P.A., Feliks Zapłata SVD (1914-1982). Życie i twórczość. Pro- motor: W. Kowalak. Wardal S., Rodzina w tradycyjnych strukturach społeczno-religijnych Pa- pui Nowej Gwinei. Promotor: W. Kowalak. 2002 Czub A., Współczesne problemy inkulturacyjne w Afryce Czarnej. Promo- tor: A. Kurek. Kadłubowska I., Adam Kozłowiecki TJ – życie i dzieło: studium misjologiczne. Promotor: W. Kowalak. Maik B., Rola patriarchy Władysława Michała Zaleskiego w procesie doj- rzewania Kościoła w Indiach. Promotor: W. Kowalak. Sędzik J., Le concept Bantu du salut et son impact sur les pratiques chré- tiennes: pour une inculturation du message du salut dans le milieu Bantu (Bantuska koncepcja zbawienia i jej wpływ na praktyki chrześcijańskie). Promotor: W. Kowalak.

LLG178.indbG178.indb 112929 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 130 Rozprawy i artykuły

2001 Brzozowski J., Znaczenie trzech pierwszych synodów limskich dla ewangelizacji misyjnej Indian Guarani na przykładzie redukcji jezuickich w prowincji paragwajskiej w latach 1604-1767. Promotor: A. Kurek. Jabłoński F., Recepcja idei misyjnej w Polsce po Soborze Watykańskim II (1965-1995). Promotor: W. Kowalak. Wojda T., Nurty teologii misji z Münster i Louvain, Rzym 1990. Promo- tor: A. Wolanin (Gregorianum), nostryfi kacja UKSW. 2000 Miotk A., Rozumienie misji w historycznym procesie przemian na przy- kładzie encykliki „Maximum illud”, Sankt Augustin 1999. Pro- motor: K.J. Rivinius (Philosophisch-Th eologische Hochschule SVD Sankt Augustin), nostryfi kacja UKSW. 1999 Kluj W., Teologia misji w nauczaniu Jana Pawła II (1978-1998). Promo- tor: A. Kurek. 1998 Fąs L., Przestrzeń i czas w wierzeniach Jukateków okresu późnoklasyczne- go. Promotor: A. Kurek. Różański J., Dojrzewanie północnokameruńskiej prowincji kościelnej Ga- rua w latach 1946-1996. Promotor: A. Kurek. Zielenda K., Wspólnototwórczy wymiar tradycyjnych religii północnoka- meruńskich ludów kirdyjskich. Promotor: A. Kurek. 1997 Piotrowski J., Zakładanie i dojrzewanie Kościoła w kongijskiej krainie Grand Niari: (druga ewangelizacja 1883-1991). Promotor: A. Kurek.

LLG178.indbG178.indb 113030 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 131

1996 Chmielewski M., Polscy salezjańscy misjonarze. Geneza, rola i fi zjonomia ich działalności (rok 1889-1910). Promotor: C. Semeraro. Chołyk H., Treści misyjne w katechizacji drugiego programu szczegółowe- go w zakresie klas III-VIII. Promotor: W. Kowalak. Czajkowski M., Ewangelizacja misyjna i rozwój w teilhardowskiej wizji rekapitulacji wszystkiego w Chrystusie. Promotor: W. Kowalak. 1991 Markowski R., Pojęcie sunnickiej społeczności muzułmańskiej (umma) w ujęciu porównawczym ze współczesną katolicką koncepcją Ko- ścioła. Promotor: T. Dajczer. 1990 Kruczek Z., Działalność misyjna Kościoła katolickiego w Prowincji Enga w Papui Nowej Gwinei (1947-1987). Promotor: W. Kowalak. 1988 Górski J., Teologiczne podstawy działalności misyjnej Kościoła według do- kumentów Soboru Watykańskiego II. Promotor: W. Kowalak. Czajkowski M., Teilhardowska chrystogeneza jako nowe odczytanie misyjnej natury Kościoła w świetle rekapitulacji wszystkiego w Chrystusie. Promotor: W. Kowalak. 1987 Bęben W., Religijne aspekty tradycyjnych wierzeń i obrzędów ludu Ara- pesz w Papui Nowej Gwinei. Promotor: F. Rosiński. 1984 Urban J., Doświadczenie Boga u ludów Bantu w ujęciu teologów Szkoły Kinshaskiej. Promotor: W. Kowalak. 1979 Andrzejak A., Wkład ks. biskupa Kazimierza Kowalskiego w ruch misyjny w Polsce. Promotor: F. Zapłata.

LLG178.indbG178.indb 113131 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 132 Rozprawy i artykuły

Kępiński J., Idea misyjna w literaturze polskiej w latach 1585-1800. Pro- motor: F. Zapłata. Okroy G., Przemiana postaw moralnych pod wpływem procesów migracyjnych. Promotor: J. Ozdowski. Wesoły W., Działalność polskich misjonarzy w Czarnej Afryce na podstawie listów pisanych w latach 1966-1976. Analiza dokumentów osobistych. Promotor: A. Święcicki. 1975 Kapuścik F., Religie Afryki Zachodniej wobec współczesnych przemian. Promotor: F. Zapłata. Kurek A., Idea misyjna w pismach reformatorów oraz teologów okresu ortodoksji reformacyjnej. Promotor: F. Zapłata. 1973 Kowalak W., Obrzędy afrykańskich kultów synkretycznych: analiza ich komponentów w odniesieniu do działalności misyjnej. Promotor: F. Zapłata.

4. Prace magisterskie z misjologii napisane na ATK/UKSW W niektórych przypadkach trudno jest precyzyjnie określić, kto pisał pracę z misjologii, ponieważ niektórzy studenci formalnie na specjal- ności „misjologia” pisali prace na inne tematy u promotorów z innych specjalności, a studenci z innych specjalności pisali prace z zagadnień dotyczących misji.

2019 Giersz M., Polskie misje franciszkańskie w Japonii na podstawie „Rycerza Niepokalanej”. Promotor: W. Kluj. Lesner E., Kermańskie obrzędy pogrzebowe w świetle badań archeologicz- nych. Promotor: J. Różański.

LLG178.indbG178.indb 113232 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 133

2018 Etebo A., Th e Baptism of Jesus according to the Gospel of Mark and it’s celebration in Ethiopia. Promotor: W. Kluj. Konieczna K., Misyjna Olimpiada Znajomości Afryki. Promotor: T. Szyszka. Kowol E., Specyfi ka pierwszej ewangelizacji lokalnego Kościoła w diecezji Pala w Czadzie w latach 1964-2014 [licencjat kanoniczny]. Pro- motor: W. Kluj. 2017 Gawryszewski P., Ks. dr hab. Antoni Kurek OMI – praca naukowa i dydaktyczna. Promotor: J. Różański. Rosa E., Wyzwania i problemy stojące przed Kościołem w Afryce na podstawie pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II na kontynent afrykań- ski. Promotor: J. Różański. Wycech A., Pojęcie Boga, człowieka i zbawienia w Metodzie Silvy w perspektywie teologii katolickiej. Promotor: W. Kluj. 2016 Aboreng U., Media Reform: An Emerging Task for the Church in Nigeria. Promotor: W. Kluj. Bojańczyk A., Praca polskich werbistów w Indonezji w latach 1965-2010. Promotor: J. Różański. Halicka M., Udział rodzin w misjach Ad Gentes w świetle: „Sławni i nie- znani” Ruth A. Tucker oraz „Jak Akwila i Pryscylla...” ks. Francisz- ka Jabłońskiego. Promotor: W. Kluj. Kąkol U., Kult św. Charbela w relacjach polskich mediów. Promotor: W. Kluj. Marciniak E., Powstanie i działalność misji katolickiej MONASAO w Re- publice Środkowoafrykańskiej. Promotor: J. Różański. Michalak M., Recepcja współczesnego kina indyjskiego w Polsce na przy- kładzie fi lmu „Czasem słońce, czasem deszcz”. Promotor: W. Kluj.

LLG178.indbG178.indb 113333 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 134 Rozprawy i artykuły

Składanek M., Sytuacja społeczna, polityczna i religijna w Sudanie na początku XXI wieku w świetle prasy polskojęzycznej. Promotor: J. Różański. 2015 Ceglińska M., Powstanie i działalność MIVA Polska (2000-2013). Promo- tor: J. Różański. Komorek A., Konfl ikt religijny w Indonezji w latach 1999-2002 na podstawie literatury polskojęzycznej. Promotor: T. Szyszka. Nowak A., Jumuiya – droga kościoła afrykańskiego w Tanzanii. Specyfi ka kościelnych wspólnot podstawowych w kontekście afrykańskim [licencjat kanoniczny]. Promotor: J. Różański. Pawlina A., Teologiczne znaczenie tradycyjnych łowickich zwyczajów wielkanocnych. Promotor: W. Kluj. Wasilewski D., Działalność parafi i Segerea w diecezji Dar es Salaam w Tanzanii (1999-2014). Promotor: J. Różański. 2014 Glazer H., Działalność ruchu modlitewnego „Misji świętej Teresy od Dzieciątka Jezus” w Polsce (1996-2011). Promotor: J. Różański. Mackiewicz P., Pneumatologiczne podstawy misji ad gentes na podstawie literatury polskojęzycznej. Promotor: J. Różański. Szczepańska K., Działalność polskich salwatorianów w Afryce (1968- 2013). Promotor: J. Różański. Szredzińska A., Podobieństwa i różnice w polskojęzycznych wersjach „Echa z Afryki i innych kontynentów” w różnych krajach świata. Promotor: W. Kluj. 2013 Ciołek A., Główne idee listów misjonarzy w „Misjach Dzisiaj” 2000-2010. Promotor: W. Kluj.

LLG178.indbG178.indb 113434 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 135

Głocka K., Główne problemy Kościoła i kontynentu azjatyckiego w prze- mówieniach Jana Pawła II podczas Jego podróży apostolskich do Azji. Promotor: W. Kluj. Kobylińska P., Działalność Pallotyńskiego Sekretariatu Misyjnego Prowin- cji Chrystusa Króla. Promotor: W. Kluj. Marciniak J., Jan Paweł II a kultury Afryki Subsaharyjskiej. Promotor: J. Różański. Nizielska A., Posługa biura diecezjalnego służb medycznych w archidiecezji Bukavu (Demokratyczna Republika Konga). Promotor: J. Różański. Urbańska A., Reklama akcji misyjnej na przykładzie MIVA i Ad gentes. Promotor: J. Różański. Wesołowski K., Świat duchów w tradycyjnych religiach afrykańskich na podstawie literatury polskojęzycznej. Promotor: J. Różański. Zielińska M., Posługa misyjno-ewangelizacyjna polskich misjonarzy w Pa- ragwaju. Promotor: T. Szyszka. 2012 Brzozowska A., Wpływ chrześcijaństwa na rozwój szkolnictwa Zambii. Promotor: J Gajda. Dziewulska K., Posługa misyjno-ewangelizacyjna polskich misjonarzy w Boliwii. Promotor: T. Szyszka. Jaroszyk P., Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej w relacjach zakonnych i kościelnych na podstawie listów św. Eugeniusza de Mazenoda do misjonarzy na Cejlonie. Promotor: W. Kluj. Klukowska M., Problemy rodziny w przemówieniach Jana Pawła II wy- głaszanych podczas pielgrzymek do Ameryki Łacińskiej. Promo- tor: J. Gajda. Pałka J., Spotkania liderów religii światowych i tradycyjnych w Kazach- stanie (2003-2009) jako przejaw dążeń do intensyfi kacji dialogu międzyreligijnego. Promotor: J. Różański.

LLG178.indbG178.indb 113535 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 136 Rozprawy i artykuły

Przyłuska N., „Korespondencja między chrześcijaninem a muzułmaninem” jako prototyp dialogu międzyreligijnego. Promotor: L. Nieścior. Serafi n K., Rola architektury i sztuki sakralnej w dziele ewangelizacji na przykładzie wybranych redukcji jezuickich w Ameryce Południo- wej w XVII i XVIII wieku. Promotor: T. Szyszka. Szoda I., Prezentacja idei misyjnej na łamach „Światła Narodów”, kwar- talnika Papieskiej Unii Misyjnej w Polsce. Promotor: J. Różański. 2011 Borucka M., Geneza i działalność fundacji pomocy humanitarnej „Redemptoris missio”. Promotor: W. Kluj. Chrobot E., Synod dla Azji w świetle polskiej prasy katolickiej. Promotor: W. Kluj. Fidler A., Jezuicka metoda misyjna na podstawie listów misjonarzy (XVII- -XVIII w.). Promotor: J. Różański. Jastrzębowska M., Wkład Zgromadzenia Sióstr św. Józefa w dzieło nowej ewangelizacji na Ukrainie. Promotor: W. Kluj. Kowalczyk N., Treść komentarzy do Papieskich Intencji Misyjnych w „Mi- sjach Dzisiaj”. Promotor: W. Kluj. Kruzel J., Życie i działalność misyjna ks. Kazimierza Cicheckiego SDB na podstawie jego listów. Promotor: J. Gajda. Kunka A., Misje „ad gentes” w świetle Orędzi Jana Pawła II na Światowy Dzień Misyjny. Promotor: W. Kluj. Łuszcz J., Szkoła Sobotnia w Coventry jako miejsce wychowania religijnego, kulturalnego i patriotycznego dzieci i młodzieży. Promotor: J. Różański. Ostrowska M., Przesłanie Jana Pawła II do wyznawców hinduizmu w świetle podróży papieskich do Indii. Promotor: W. Kluj. Sępioł P., Problemy pojednania, sprawiedliwości i pokoju w Afryce Wschod- niej w świetle dokumentów miejscowych episkopatów oraz I i II Sy- nodu Biskupów poświęconych Afryce. Promotor: J. Różański.

LLG178.indbG178.indb 113636 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 137

Sokołowski P., Wkład Kościoła w przemiany społeczno-polityczne we współczesnym Zimbabwe. Promotor: J. Gajda. Torka M., Wkład Kościoła w przemiany polityczno-społeczne na przeło- mie XIX i XX wieku w Zambii. Promotor: J. Gajda. Zapała P., Afrykanie wyniesieni na ołtarze przez Jana Pawła II. Promotor: J. Różański. 2010 Borzęcka U., Dzieci – ofi ary wojen afrykańskich w świetle literatury pol- skojęzycznej. Promotor: W. Kluj. Cieślicka A., Kościół katolicki wobec ludności autochtonicznej Meksyku. Promotor: T. Szyszka. Dulak B., Kultura Papuasów w świetle publikacji polskich misjonarzy wer- bistów. Promotor: W. Kluj. Frąckiewicz M., Udział Kościoła katolickiego w przemianach demokra- tycznych Malawi na przełomie XX-XXI w. Promotor: J. Gajda. Kołodziej J., Współcześni polscy misjonarze-męczennicy w świetle literatury polskojęzycznej. Promotor: W. Kluj. Kostrzewa E., „Traktat o przyjaźni” Matteo Ricciego jako przykład misyjnego spotkania z kulturą chińską. Promotor: W. Kluj. Ładyko M., Misje w Paragwaju w świetle czasopisma „Misjonarz” w latach 1983-2007. Promotor: J. Różański. Małek K., „Życie Jezusa Chrystusa” według Fan Pu. Chińskie wycinanki a interpretacja Ewangelii. Promotor: T. Szyszka. Reczko M., Metoda pracy misyjnej Stowarzyszenia Misji Afrykańskich w Togo na przełomie XIX i XX wieku. Promotor: J. Różański. Roczniak M., Rola wiary w dramacie rwandyjskim 1994 r. na podstawie polskojęzycznych świadectw prześladowanych i oprawców. Pro- motor: J. Gajda. Slégr J., Misijni povolani a odpovednost v dile Jana Pavla II [licencjat kanoniczny z misjologii]. Promotor: J. Różański.

LLG178.indbG178.indb 113737 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 138 Rozprawy i artykuły

Smolak D., Główne problemy państwa i Kościoła w Zimbabwe w świetle literatury polskiej. Promotor: J. Różański. Sołtysik E., „Murzynek” (1913-1939), miesięcznik ilustrowany dla dzieci i młodzieży. Studium historyczno-misjologiczne [licencjat kanoniczny z misjologii]. Promotor: J. Różański. Szaturska M., Dzieło ewangelizacji na terenach Brazylii w świetle nauczania Jana Pawła II. Promotor: R. Markowski. Tancangco M., Pobożność ludowa w Wielki Piątek w świetle tradycji fl a- gellantes w Pampanga na Filipinach (praca napisana w jęz. angielskim: Popular piety on Good Friday in the light of the tradition of „Flagellantes” in Pampanga, Philippines). Promotor: W. Kluj. Ubah A., Małżeństwo w Ghanie według „Ecclesia in Ghana”. Promotor: T. Szyszka. Wierzchowska M., Tradycyjne religie afrykańskie w przemówieniach Jana Pawła II wygłoszonych podczas pielgrzymek do Afryki. Promotor: J. Gajda. Zrelli M., Życie religijne kobiety w Tunezji na podstawie literatury polskojęzycznej i badań własnych. Promotor: J. Różański. 2009 Błażejewska B., Dzieci-żołnierze jako aktualny problem globalny ze szcze- gólnym uwzględnieniem roli młodych kobiet. Promotor: W. Kluj. Bogdańska D., Specyfi ka działalności misyjnej Kościoła katolickiego na terenie Chin. Promotor: R. Markowski. Bogusiak-Madej M., Afryka Subsaharyjska i jej mieszkańcy w listach polskich misjonarzy opublikowanych w „Misjach Katolickich” w latach 1882-1909. Promotor: J. Różański. Czuba M., Relacje katolików i protestantów w Afryce na początku XX w. na podstawie listów misjonarzy publikowanych w „Echu z Afryki” w latach 1900-1914. Promotor: J. Różański.

LLG178.indbG178.indb 113838 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 139

Gawrońska M., Działalność misyjna Sióstr Opatrzności Bożej w Japonii w latach 1976-2006. Promotor: W. Kluj. Juszczyk H., Salezjański Ośrodek Misyjny (1981-2008). Promotor: J. Ró- żański. Kalczyńska J., Wpływ cywilizacji celtyckiej na duchowość misyjną Kościo- ła iryjskiego (V-VIII w.). Promotor: W. Kluj. Kamińska M., Dobra Nowina we współczesnym języku młodzieżowym jako metoda nowej ewangelizacji. Studium analityczno-krytyczne wybranych tekstów. Promotor: W. Kluj. Kapu F., Koncepcja współistnienia religijnego w Indonezji na podstawie Pancasila. Promotor: T. Szyszka. Kisiel A., „Misjonarze Kombonianie” – dwumiesięcznik. Studium historyczno-bibliografi czno-misjologiczne. Promotor: J. Różański. Klimczyk K., Działalność polskich misjonarzy w Afryce na podstawie biuletynu misyjnego „Głoście Ewangelię”. Promotor: J. Różański. Kołodziejski L., Wkład polskich misjonarzy ze Zgromadzenia Ducha Świętego w rozwój Kościoła katolickiego w Kamerunie. Promotor: J. Różański. Mowińska A., Rola misji katolickich w szkolnictwie afrykańskim. Promo- tor: J. Różański. Pawelec J., Działalność polskich misjonarzy salezjanów w świetle czasopisma „Misje Salezjańskie” w latach 1988-2007. Promotor: J. Ró- żański. Siemiątkowska A., Misjologia na Akademii Teologii Katolickiej/Uniwer- sytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie w latach 1995-2006. Promotor: J. Różański. Skowrońska J., Główne problemy misyjne na Madagaskarze oczami misjonarzy. Promotor: W. Kluj. Szklarska A., Działalność polskich misjonarzy w Afryce w świetle czasopisma „Z Pomocą” w latach 1976-1992. Promotor: J. Różański.

LLG178.indbG178.indb 113939 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 140 Rozprawy i artykuły

Szocińska A., Ludy autochtoniczne Ameryki w przemówieniach i homiliach Jana Pawła II wygłoszonych podczas podróży apostolskich. Promotor: W. Kluj. Wach P., Powstanie i rozwój Komisji Episkopatu Polski do spraw Misji. Promotor: J. Różański. Yang Z., Tradycyjny obraz kobiety chińskiej w społeczeństwie i rodzinie, wobec współczesnej sytuacji, w świetle wybranej literatury polsko- języcznej. Promotor: W. Kluj. Zakrzewska A., Duchowość misyjna brata Zenona Żebrowskiego w świetle encykliki „Redemptoris missio”. Promotor: J. Gajda. Żerek T., Problemy i wyzwania Kościoła w świetle adhortacji „Ecclesia in Oceania” i przemówień Jana Pawła II dotyczących Oceanii. Pro- motor: W. Kluj. 2008 Ciarcińska M., Posługa misyjna s. Krystyny Ignaczak w Kamerunie Pół- nocnym. Promotor: J. Różański. Fijałkowska K., Wyrzezanie kobiet w publikacjach polskich. Promotor: J. Różański. Filipek E., Działalność pierwszych polskich klasztorów franciszkań- skich w środowisku miejskim w świetle literatury polskojęzycz- nej. Promotor: J. Różański. Nietrzebka K., Działalność polskich misjonarzy na podstawie czasopisma „Misje Dzisiaj” w latach 1983-2007. Promotor: J. Różański. Rokicka I., Projekty realizowane przez Papieskie Dzieło Misyjne Dzie- ci w Polsce jako odpowiedź na problemy dzieci Afryki (2001- 2007). Promotor: J. Różański. Rokicki P., Misje ad gentes w publikacjach „Gazety Wyborczej i Papieskich Orędzi Misyjnych. Promotor: J. Różański. Stasiak J., Odpowiedź Małych Braci i Małych Sióstr Jezusa na problemy mieszkańców Afryki Północnej. Promotor: J. Różański.

LLG178.indbG178.indb 114040 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 141

Wdowiak M., Problemy Afryki w wypowiedziach Jana Pawła II podczas pielgrzymek kontynentalnych. Promotor: J. Różański. Zielińska A., Działalność misjonarzy w Afryce na podstawie czasopisma „Misjonarze Kombonianie” w latach 1995-2007. Promotor: J. Różański. 2007 Bączek E., Wkład Kościoła w poszanowanie praw dziecka w Afryce i Ame- ryce Łacińskiej w świetle wybranych czasopism misyjnych w latach 1995-2005. Promotor: J. Różański. Dąbrowska M., Cechy charakterystyczne duchowości o. Mariana Żelazka SVD w świetle „Redemptoris missio”. Promotor: J. Różański. Eljasiak M., Rozumienie kultury w wybranych dokumentach Pawła VI i Jana Pawła II. Promotor: J. Różański. Gąsowska W. Rola „Echa z Afryki” w popieraniu zniesienia niewolnictwa. Promotor: J. Różański. Grochowska A., Kościół wobec problemów dzieci na podstawie „Posyłam Was” (1994-2004). Promotor: J. Różański. Kowalczyk M., Wybrane problemy ewangelizacji Afryki w XIX wieku na podstawie „Misji Katolickich” w latach 1882-1892. Promotor: J. Różański. Kvyatkovska V., Obraz kobiety na polskojęzycznych portalach internetowych o tematyce muzułmańsko-arabskiej. Promotor: W. Kluj. Liszewska B., Życie i działalność Wandy Piecuch-Piotrowskiej, misjonarki i lekarki. Promotor: J. Różański. Lubańska B., Fenomen globalizacji w publikacjach „Newsweek Polska” 2001-2003. Promotor: J. Różański. Łasińska A., Moralno-społeczne problemy związane z wystąpieniem AIDS w Polsce na podstawie „Gazety Wyborczej” oraz „Tygodnika Po- wszechnego”. Promotor: J. Różański.

LLG178.indbG178.indb 114141 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 142 Rozprawy i artykuły

Maliszewska A., Małżeństwo sakramentalne w konfrontacji z sytuacją społeczno-prawną współczesnego Togo. Promotor: J. Różański. Markiewicz A., Ekumeniczna nagroda fi lmowa. Promotor: J. Różański. Migalska K., Problemy inkulturacyjne misji pośród społeczności Inu- it w świetle czasopism „Oblat Niepokalanej” i „Misyjne Dro- gi”. Promotor: W. Kluj. Milunas J., Świat nadnaturalny w tradycyjnych religiach afrykańskich według polskiej literatury afrykanistycznej. Promotor: J. Różański. Mironiuk W., Motywy i cele wyjazdu osób świeckich na misje. Promotor: J. Różański. Pakuła J., Międzynarodowy Wolontariat Don Bosco – Studium historyczno-teologiczne. Promotor: J. Różański. Piętka C., Wkład polskich Braci Mniejszych Konwentualnych w rozwój Kościoła w Tanzanii. Promotor: J. Różański. Prokop D., Rola praktyk pobożnościowych w kształtowaniu ideału świętej żony i matki. Św. Joanna Beretta Molla. Promotor: J. Różański. Rokosz B., „Papieskie Intencje Misyjne – Misje Dzisiaj” (1983-2005). Stu- dium historyczno-bibliografi czno-misjologiczne. Promotor: J. Ró- żański. Suwińska A., Współczesne problemy ewangelizacji misyjnej w Rwan- dzie na podstawie polskich czasopism misyjnych w latach 1994- 2004. Promotor: J. Różański. Ślusarczyk A., Działalność misyjna polskich franciszkanów w Za- mbii. Promotor: J. Różański. Ziółkowska Z., Byty niebiańskie i ich przedstawienia na wybranych ikono- grafi cznych przykładach. Promotor: J. Różański. Żukowski W., Powstawanie i dojrzewanie podstawowej wspólnoty kościel- nej na przykładzie misji Masomeloka (w diecezji Toamasina na Madagaskarze). Promotor: W. Kluj.

LLG178.indbG178.indb 114242 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 143

2006 Kiliański M., Działalność misjonarzy ze Zgromadzenia Słowa Bożego w Togo. Promotor: J. Różański. Mańka B., Działalność misyjna Zakonu Braci Mniejszych Konwentual- nych w Afryce Wschodniej. Promotor: J. Różański. Pruszkowska J., „Czarne Suknie” i „Czerwone Twarze” – Huroni w relacjach jezuitów z lat 1625-1650. Promotor: J. Różański. Puchała K., Wkład Polaków w rozwój misji mariannhillskiej na przełomie XIX i XX w. w południowej Afryce. Promotor: J. Różański. Siemienas J., Duchowość misyjna bł. Alojzego Ligudy SVD. Promotor: J. Różański. Stefańska I.E., Powinności świata i Kościoła wobec cudzoziemców we- dług prawa i praktyki Rzeczypospolitej Polskiej oraz orędzi Jana Pawła II na Światowy Dzień Migranta i Uchodźcy. Promotor: J. Różański. Szurgot J., Wkład polskich salezjanów w rozwój Kościoła w Afryce Środko- wej. Promotor: J. Różański. Woch R., Misje na polskich stronach internetowych. Promotor: J. Różański. Zając J., Szerzenie idei misyjnej w programie Komisji Episkopatu Polski ds. Misji „Mój szkolny kolega z Afryki”. Promotor: J. Różański. 2005 Basałaj M., Wkład polskich misjonarzy i misjonarek w rozwój kultu Mi- łosierdzia Bożego w wybranych krajach misyjnych. Promotor: J. Różański. Czałka A., Koncepcja i praktyka promocji ludzkiej w listach misjonarzy z Afryki i Madagaskaru w latach 80-tych XX wieku. Promotor: J. Różański. Kalagasidis Ch., Nowy paradygmat w pismach Fritjofa Capry. Promotor: J. Różański.

LLG178.indbG178.indb 114343 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 144 Rozprawy i artykuły

Padoł H., Promocja kobiety w państwach muzułmańskich aktualnym wyzwaniem misyjnym dla Kościoła. Promotor: E. Sakowicz. Pierzchała A., Antrovis Międzynarodowe Centrum Odnowy Ludzi i Zie- mi. Promotor: W. Kowalak. Solarek M., Nauka Bhagavadgity o zbawieniu w świetle soteriologii chrze- ścijańskiej. Promotor: W. Kowalak. Stanisławek M., Miłość boga (Bhakti) w Bhagavadgicie wobec ewangelicz- nej miłości Boga. Promotor: W. Kowalak. Żmuda M., Działalność misyjna polskich Franciszkanek Misjonarek Ma- ryi w Afryce Zachodniej. Promotor: J. Różański. Żmuda M., Działalność misyjna polskich werbistów w Ghanie. Promotor: J. Różański. 2004 Dominiak J., Metoda misyjna o. Mariana Żelazka w Indiach. Promotor: W. Kowalak. Dziurdź M., Wpływ chrześcijaństwa na życie społeczno-gospodarcze Ugandy. Promotor: J. Gajda. Furtak R., Powstanie, rozwój i działalność Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Promotor: W. Kowalak. Kacprzak M., Uzasadnienie i cel działalności misyjnej pod koniec XIX wieku na podstawie „Echa z Afryki” (1893-1899). Promotor: J. Różański. Lachowska K., Instytut Misyjny Laikatu w Warszawie (1978-2004). Pro- motor: J. Różański. Michalak A., Reiki: system uzdrawiania uniwersalną energią. Promotor: W. Kowalak. Pyskło K., Współczesne problemy ewangelizacji misyjnej w Argentynie na podstawie polskich czasopism misyjnych (1990-2003). Promotor: J. Różański.

LLG178.indbG178.indb 114444 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 145

Seryczyńska B., Duchowość misyjna według „Nocy ciemnej” św. Jana od Krzyża. Promotor: W. Kowalak. Ślusarczyk O., Wyzwania ewangelizacji w przemówieniach i homiliach Jana Pawła II wygłoszonych podczas pielgrzymek do Ameryki Ła- cińskiej (1979-2002). Promotor: J. Różański. Vedrickaja J., Działalność misyjna Kościoła według orędzi Jana Pawła II na Światowe Dni Misyjne (1979-2004). Promotor: W. Kowalak. Witkowska J., Działalność Zgromadzenia Sióstr od Aniołów w Rwandzie w latach 1984-2000. Promotor: E. Sakowicz. Zbroszczyk G., Wkład polskich fi deidonistów w rozwój Kościoła katolickiego w Zambii. Promotor: J. Różański. 2003 Chludzińska S., Gody Baranka w Kościele Zjednoczenia. Promotor: W. Kowalak. Grnyo M., Działalność misyjna sióstr felicjanek w Kenii w latach 1983- 2003. Promotor: E. Sakowicz. Koczko M., Ewangelizacja wobec afrykańskiej (subsaharyjskiej) koncepcji śmierci i życia pozagrobowego. Promotor: J. Różański. Kondratowska E., Techniki psychomanipulacyjne w nowych ruchach parareligijnych. Promotor: W. Kowalak. Kozłowska-Kamińska K., Misyjny wymiar modlitwy kontemplacyjnej we- dług świętej Teresy z Avila. Promotor: D. Dźwig. Laszecka M., Zarodki Słowa (DM 11) w wierzeniach i kulturach rodzi- mych mieszkańców Papui Nowej Gwinei. Promotor: W. Kowalak. Napiontek P., Dzieło misyjne bł. Daniela Comboniego. Promotor: W. Ko- walak. Safi ańczuk E., Współczesne problemy ewangelizacji misyjnej w Brazylii w świetle polskich czasopism misyjnych (1982-2002). Promotor: J. Gajda.

LLG178.indbG178.indb 114545 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 146 Rozprawy i artykuły

Tomaszewska M., Polscy misjonarze realizujący charyzmat Karola La- vigerie i biskupa Melchiora de Marion Bresillac w ewangelizacji Afryki. Promotor: E. Sakowicz. 2002 Agnieszczak K., Rytuał i kultura materialna społeczeństw tradycyjnych jako uobecnienie mitu według Mircei Eliadego. Promotor: W. Kowalak. Karp H., Organizacyjne formy współczesnego ezoteryzmu w Polsce (1980- 2000). Promotor: W. Kowalak. Kopyciński J., Metody i formy pracy misyjnej w Indonezji w świetle pism ks. Czesława Osieckiego. Promotor: W. Kowalak. Majewska A., Działalność misyjna Kościoła na tle konfl iktu zbrojnego w Rwandzie (1994-2000). Promotor: W. Kowalak. Michalak A., Lewirat u ludów czarnej Afryki. Promotor: W. Kowalak. Olszewska I., Wkład archidiecezji gnieźnieńskiej w misyjne dzieło Kościo- ła po Soborze Watykańskim II. Promotor: W. Kowalak. Soika J., Implikacje antropologicznych podstaw promocji człowieka w dzia- łalności misyjnej w świetle dokumentu soborowego „Ad gentes” i posoborowych dokumentów Magisterium Kościoła. Promotor: J. Różański. Stryjewska A., Skutki odkrycia Ameryki w ocenie Jana Pawła II. Promo- tor: W. Kowalak. Syska A., Treści religijne „Opowieści chasydów” M. Bubera i „Z mądrości chasydów” D. Lift shitza. Promotor: W. Kowalak. Szewc B., Stolica Apostolska wobec wydarzeń w Ziemi Świętej. Promotor: W. Kowalak. Urbańska A., Kosmiczny wymiar hinduizmu według Rabindranatha Ta- gore. Promotor: W. Kowalak. Uziębło A., Tradycyjne wierzenia ludności Wysp Kanaryjskich. Promotor: W. Kowalak.

LLG178.indbG178.indb 114646 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 147

Wanago P., Sacrum w kulturze Aborygenów australijskich. Promotor: W. Kowalak. Zwolska O., Imię w religijno-społecznych strukturach afrykańskich. Pro- motor: W. Kowalak. 2001 Brzozowska D., 25 lat działalności polskich Księży Misjonarzy Zgroma- dzenia Misji w Zairze (1976-2001). Promotor: W. Kowalak. Gołębiowski P., Tatarzy polscy i ich obrzędy na przełomie XIX-XX w. Pro- motor: W. Kowalak. Kopania K., Posługa miłości w działalności misyjnej Kościoła (na podstawie wybranych czasopism misyjnych). Promotor: W. Kowalak. Kot R., Obrzędy uzdrawiające Zulusów w Republice Południowej Afryki. Promotor: W. Kowalak. Męcner A., Udział Zgromadzenia Sióstr Małych Misjonarek Miłosierdzia w dziele misyjnym Kościoła. Promotor: W. Kowalak. Rosińska A., Kult przodków w tradycyjnych religiach Afryki Czarnej w świetle polskojęzycznej literatury. Promotor: W. Kowalak. Sobiech A., Centrum Formacji Misyjnej w Warszawie (1984-2000). Pro- motor: J. Różański. Sznejkowska A., Psychomanipulacje w nowych ruchach parareligijnych. Promotor: W. Kowalak. Zawisza M.M., Współczesne problemy rodziny afrykańskiej w świetle przemówień i homilii Jana Pawła II. Promotor: W. Kowalak. 2000 Fyda S., Ewangelizacja misyjna jako zagadnienie głęboko ludzkie w nauczaniu Jana Pawła II. Promotor: M. Czajkowski. Hajzler H., Działalność misyjna ojców bernardynów na Sachalinie (1932- 1948). Promotor: W. Kowalak. Kadłubowska I., Motywacja działalności misyjnej w listach o. Adama Ko- złowieckiego SJ. Promotor: W. Kowalak.

LLG178.indbG178.indb 114747 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 148 Rozprawy i artykuły

Karczewska M., Medytacja transcendentalna w świetle Listu Kongrega- cji Nauki Wiary do Biskupów Kościoła Katolickiego „O niektórych aspektach medytacji chrześcijańskiej”. Promotor: W. Kowalak. Krawczyk M., Misjologia Pawłowa na podstawie listów misyjnych do Rzy- mian, Galatów i Efezjan. Promotor: A. Kurek. Leśkiewicz L., „Salezjańska Pielgrzymka Ewangelizacyjna” jako forma nowej ewangelizacji w misji powszechnej Kościoła. Promotor: W. Kowalak. Rzepniewska-Kużel A., Posługa miłości wobec tradycyjnych sposobów lecznictwa. Promotor: W. Kowalak. Starko O., Duchowość ludowa wschodnich Słowian kijowskiego chrześci- jaństwa. Promotor: W. Kowalak. Szuppe P., Nazistowski mistycyzm w świetle polskojęzycznej literatury przedmiotu. Promotor: W. Kowalak. Ślaski K., Karate jako sztuka walki w aspekcie religijnym. Promotor: W. Kowalak. Tomaszewski M., Idea reinkarnacji w świetle chrześcijańskiej nauki o zmartwychwstaniu. Promotor: W. Kowalak. 1999 Kieżel B., Pastoralna problematyka kultu Candomble w Brazylii. Promo- tor: W. Kowalak. Popyk W., Kościół greckokatolicki na Ukrainie (1939-1969). Promotor: W. Kowalak. Szumilas M., Rola kobiety w kulturze Tuaregów. Promotor: W. Kowalak. 1998 Wiktorek W., Misje parafi alne głoszone przez redemptorystów w diecezji krakowskiej od 1892 do 1914. Promotor: W. Kowalak. 1997 Sudnikiewicz A.D., Działalność ks. Wojciecha Męcińskiego SJ w kontek- ście misji japońskiej. Promotor: A. Kurek.

LLG178.indbG178.indb 114848 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 149

1996 Ciołek B., Doktryna „Boskiej Zasady” w Kościele Zjednoczenia Sun My- ung Moona. Promotor: W. Kowalak. Matys J., Wpływ Pejotu na wierzenia religijne Indian Ameryki Północnej. Promotor: W. Kowalak. Mroczek D.M., Specjalizacja misjologii na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie (1969-1994). Promotor: W. Kowalak. Różański J., Założenie misji północnokameruńskiej. Promotor: A. Kurek. Welner K., Idea inkulturacji misyjnej w świetle posynodalnej adhortacji apostolskiej „Ecclesia in Africa” Jana Pawła II. Promotor: W. Kowalak. 1995 Behrendt F., Inkulturacja obrzędów małżeństwa plemienia Ngoni w Za- mbii i w Malawi. Promotor: W. Kowalak. Bralewska E., Misyjne zaangażowanie polskich katolików świeckich. Pro- motor: A. Kurek. Bziom K.T., Rola świeckich w dziele ewangelizacji świata w świetle adhortacji apostolskiej „Christifi deles laici” papieża Jana Pawła II. Pro- motor: J. Zabielski. Chwistek Z., Wychowanie świadomości misyjnej młodzieży w podręcznikach. Spotkania z Bogiem. Promotor: Z. Marek. Hendzel Z., Teologiczne aspekty encykliki Jana Pawła II „Redemptoris missio”. Promotor: I. Bokwa. Łabędzki B., Ruch Rastafari: nowa religia na Karaibach. Promotor: W. Kowalak. Piegat M., Wierzenia i obrzędy ludów południowego Kamerunu w dorobku polskich badaczy. Promotor: A. Kurek. Pych K., Teologiczne podstawy duchowości chrześcijańskiego Wschodu. Promotor: W. Kowalak.

LLG178.indbG178.indb 114949 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 150 Rozprawy i artykuły

Sokołowski D., Misyjne posłannictwo Kościoła jako zobowiązanie moralne chrześcijanina w świetle encykliki „Redemptoris missio” Jana Pawła II. Promotor: J. Zabielski. Zięba B., Działalność misyjna Sióstr Służebniczek Starowiejskich w Za- mbii w latach 1928-1995. Promotor: A. Kurek. 1994 Byczuk P., Dzieło ewangelizacji w świetle nauczania świętego Maksymilia- na Marii Kolbe. Promotor: M. Graczyk. Chmiel E., Aktualność charyzmatu Franciszkanek Misjonarek Maryi w świetle Encykliki Jana Pawła II „Redemptoris missio”. Promotor: L. Balter. Filipowicz R., Udział Sióstr Misjonarek Świętej Rodziny w procesie doj- rzewania Kościoła zambijskiego w latach 1980-1992. Promotor: A. Kurek. Gawęcka A., Kosmiczny wymiar religii Azteków. Promotor: T. Dajczer. Halemba A., Niektóre elementy inkulturacji w misji Mambwe w świetle orędzia „Africae terrarum” Pawła VI. Promotor: W. Kowalak. Kluska S., Wybrana problematyka latynoamerykańskiej ewangelizacji wy- zwalającej w nauczaniu Jana Pawła II. Promotor: A. Kurek. Kulas A., Misyjny wymiar Zjednoczenia Apostolstwa Katolickiego w pismach świętego Wincentego Pallottiego. Promotor: L. Balter. Kupiec D., Rola Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w dziele odnowy misji kongijskiej. Promotor: A. Kurek. Mendakiewicz P., Problemy inkulturacyjne w ewangelizacji misyjnej Bułgarii. Promotor: A. Kurek. Petrus D., Wierzenia angolańskich Herero. Promotor: A. Kurek. Stępniak D., Kosmiczny wymiar religii Majów. Promotor: T. Dajczer. Uziębło-Schulta A., Działalność misyjna wobec instytucji izolacji kobiet nad Sepikiem w Papui Nowej Gwinei. Promotor: W. Kowalak.

LLG178.indbG178.indb 115050 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 151

Wiśniewski M., Eklezjalność misji w ujęciu Gustava Warnecka. Promo- tor: A. Kurek. 1993 Biegała T., Organizacja szkolnictwa misyjnego w Kongo w czasach kolonialnych (1885-1945). Promotor: A. Kurek. Górski M., Modlitwa chrześcijańska a medytacja Zen w świetle listu do biskupów Kościoła katolickiego „O niektórych aspektach medytacji chrześcijańskiej”. Promotor: T. Dajczer. Husakiewicz B., Duchowość misyjna prawosławia rosyjskiego. Promotor: A. Kurek. Jędrzejczyk Z., Rodzina jako podmiot nowej ewangelizacji. Analiza drogi neokatechumenalnej. Promotor: A. Kurek. Kościuczyk A., Nowa ewangelizacja zakorzeniona w pierwszej ewangelizacji Kościoła. Promotor: A. Kurek. Królik K., Dialog a posłannictwo Kościoła w świetle encyklik „Ecclesiam suam” i „Redemptoris missio”. Promotor: A. Skowronek. Litwiński L., Problemy inkulturacyjne życia konsekrowanego w Kościele czarno-afrykańskim na przykładzie instrukcji i dyrektyw Episko- patu Zairu. Promotor: A. Kurek. Lutka T., Koncepcja uniwersyzmu chińskiego. Promotor: T. Dajczer. Perrein O., Wierzenia i obrzędy Basutosów. Promotor: A. Kurek. Rencz E., Rola wiernych świeckich w świetle dokumentów Kościoła od „Il fermo proposito” do „Redemptoris missio”. Promotor: A. Marcol. Wiśniewski S., Protektorat królów polskich nad misjami w Persji w XVII i XVIII w. Promotor: A. Kurek. 1992 Awuku A., Wierzenia i obrzędy ludu Aszanti w południowej Ghanie. Pro- motor: A. Kurek.

LLG178.indbG178.indb 115151 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 152 Rozprawy i artykuły

Dąbrowska J., Ewangelizacja integralna we współczesnej rzeczywistości Meksyku w świetle pielgrzymek Jana Pawła II (26-31 I 1979, 6-14 V 1990). Promotor: M. Graczyk. Gembarowska K., Asceza buddyzmu zen w dialogu z chrześcijaństwem w oparciu o Tomasza á Kempis „O naśladowaniu Chrystusa”. Pro- motor: T. Dajczer. Krystecka M.J., Synkretyzm religijny ruchu New Age. Promotor: W. Kowalak. Mroczek A., Udział Polaków w chrystianizacji Litwy do I połowy XV w. Promotor: A. Kurek. Nowak A., Kościół katolicki wobec problemu apartheidu i niepokojów spo- łeczno-politycznych w Republice Południowej Afryki. Promotor: J. Ozdowski. Nowińska-Kostrzewa A., Idea misyjna w kolejnych konstytucjach i re- gułach Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej. Promotor: A. Kurek. Ołdachowski A., Bartolomé de las Casas jako misjonarz i obrońca praw ludzkich Indian w XVI wieku. Promotor: A. Kurek. Szade K., Elementy misyjne w katechizmie religii katolickiej w świetle współczesnego rozumienia misji przez Kościół. Promotor: R. Murawski. Szopiński A., Formacja misyjna katolików świeckich w świetle posynodalnej adhortacji apostolskiej Ojca Świętego Jana Pawła II „Christifi - deles laici”. Promotor: A. Kurek. Wszołek M., Wolność i wyzwolenie w świetle instrukcji o niektórych aspektach „teologii wyzwolenia” oraz instrukcji o chrześcijańskiej wolności i wyzwoleniu. Promotor: W. Kowalak. 1991 Bussold P., Dialog chrześcijaństwa z hindusami w ujęciu o. Bede Griffi th- sa. Promotor: W. Kowalak.

LLG178.indbG178.indb 115252 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 153

Chełminiak M., Specyfi ka zaangażowania misyjnego katolików świeckich. Promotor: A. Kurek. Karczewska-Białas J., Działalność misyjna Służebniczek Śląskich Naj- świętszej Maryi Panny w Kamerunie północnym w latach 1975- 1990. Promotor: A. Kurek. Kłak M., Wkład Daniela Comboniego do odrodzenia misji afrykańskiej w XIX wieku. Promotor: A. Kurek. Kołtunowicz U., Idea Boga i Jego kult w judaizmie, islamie oraz tradycyjnych religiach afrykańskich a modlitwy asyskie. Promotor: A. Kurek. Konik A., Kurozumi-kio – nowa religia w Japonii. Promotor: W. Kowalak. Miśkowiec A., Kosmiczny wymiar religii Inków. Promotor: T. Dajczer. Pawlica B., Chrystianizacja Łotyszów i Estów do końca XIV wieku. Pro- motor: A. Kurek. Sadowski S., Synkretyzm doktrynalny i kultowy w religii voodoo na Haiti. Promotor: W. Kowalak. Wryk E., Instytucja guru w myśli hinduistycznej a koncepcja kierownika duchowego w Kościele katolickim czasów nowożytnych. Promotor: T. Dajczer. Zowada B., Boży plan zbawienia a misyjna działalność Kościoła według Soboru Watykańskiego II. Promotor: J. Górski. 1990 Bałdysiak E., Wierzenia i obrzędy religijne Tasmańczyków. Promotor: F. Rosiński. Klimurczyk J., Misja dominikańska w Japonii. Promotor: W. Kowalak. Kędziorek K., Metodyka misyjna Matteo Ricciego w świetle nauki Pawła VI. Promotor: A. Kurek. Łozińska-Burgońska J., Podstawy akomodacji misyjnej w przedsoborowych dokumentach papieskich. Promotor: W. Kowalak.

LLG178.indbG178.indb 115353 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 154 Rozprawy i artykuły

Mioduszewska K., Wierzenia i praktyki szamanistyczne u Buriatów. Promotor: F. Rosiński. Ostasiuk-Brzozowska E., Rissho Kosei-Kai – nowa religia w Japonii. Promotor: W. Kowalak. Pianka J., Treści maryjno-misjologiczne w Koranie. Promotor: W. Kowalak. Szychta K., Misyjna natura sakramentalnego małżeństwa w nauczaniu Jana Pawła II. Promotor: S. Stefanek. Wojciechowski Z., Metoda preewangelizacji misyjnej św. Pawła Apostoła w świetle pism Nowego Testamentu. Promotor: B. Wodecki. 1989 Afewu S., Duchy w wierzeniach tubylców Nowej Gwinei i w teologii katolickiej. Promotor: F. Rosiński. Arak M., Idea misyjna w przemówieniach papieża Jana Pawła II wy- głoszonych podczas podróży apostolskiej do Oceanii. Promotor: W. Kowalak. Bańdur B., Wkład „Homo Dei” do rozwoju i popularyzacji polskiej misjologii. Promotor: A. Kurek. Cozza P., Presenza evangelizzatrice dei Missionari Comboniani in Ugan- da (1910-1980) – [Działalność misyjna księży kombonianów w Ugandzie (1910-1980)]. Promotor: W. Kowalak. Dobrosławska E., Yaliwanizm – kult Cargo w prowincji Sepik Wschodni (Papua Nowa Gwinea). Promotor: W. Kowalak. Garbarz R., Idea nierówności społecznej w tradycyjnych Indiach. Promo- tor: T. Dajczer. Gawrylak-Marczewska R., Wolna wola i determinizm w systemach religijnych Indii. Promotor: T. Dajczer. Gruszka J., Barang – kult cargo w Irinie Zachodnim (1968-1981). Promo- tor: W. Kowalak.

LLG178.indbG178.indb 115454 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 155

Jaroć-Korneluk D., Specyfi ka powołania misyjnego i misyjnej duchowości w oparciu o dekret Soboru Watykańskiego II „Ad gentes”. Promo- tor: W. Kowalak. Jastrzębski S., Domy kultowe Abelamów w Papui Nowej Gwinei. Promo- tor: W. Kowalak. Łutnik E., Akomodacja melanezyjskiego pojęcia mana w misyjnej katechezie o łasce. Promotor: W. Kowalak. Matyaszczyk H.E., Realizacja powszechnego powołania do ewangelizacji przez rodzinę chrześcijańską w świetle „Evangelii nuntiandi” i „Familiaris consortio”. Promotor: P. Góralczyk. Sieczkowska E., Praca misyjna i misjonarska ks. Mariana Batogowskiego (1916-1982). Promotor: A. Kurek. Sowula-Waliszewska J., Inkulturacja misyjna na Czarnym Lądzie według „Africae terrarum” Pawła VI. Promotor: W. Kowalak. Śliwińska B., Religijne aspekty ruchu Mau Mau w Kenii. Promotor: W. Kowalak. 1988 Gil A., Relacja wiary i zbawienia w islamie sunnickim. Promotor: T. Daj- czer. Góral W., Misyjny wymiar działalności Matki Teresy z Kalkuty i jej Zgro- madzenia Misjonarek Miłości. Promotor: A. Kurek. Głębocki Z., Jardim da Imaculada. Polski Niepokalanów franciszkański w Brazylii (1974-1986). Promotor: W. Kowalak. Łapiński J., Posłannictwo misyjne Zgromadzenia Misjonarzy Świętej Ro- dziny w świetle nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego i własnego prawodawstwa zakonnego. Promotor: J. Kałowski. Madejski J., „Biuletyn Misyjny” – organ Papieskiej Unii Misyjnej Ducho- wieństwa w Polsce (1965-1972). Promotor: W. Kowalak.

LLG178.indbG178.indb 115555 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 156 Rozprawy i artykuły

Maliszewska Z., Rola sakralna kobiety w Papui Nowej Gwinei na przykła- dzie wybranych plemion. Promotor: F. Rosiński. Osuch I., Pozycja kobiety w hinduizmie. Promotor: T. Dajczer. Zalewski A., Soka Gakkai – nowa religia w Japonii. Promotor: W. Kowalak. 1987 Chlasta A.M., Wkład misjonarzy i misjonarek zakonnych z Polski w dzieło ewangelizacji w niepodległych Indiach. Promotor: J. Bednarz. Czajkowski M., Teilhardowska chrystogeneza jako nowe odczytanie misyjnej natury Kościoła w świetle rekapitulacji wszystkiego w Chry- stusie. Promotor: W. Kowalak. Górski W., Ewangelizacja misyjna plemienia Bemba. Promotor: A. Kurek. Kamińska H., Mistyka Tukarama w perspektywie dialogu Kościoła z hinduizmem. Promotor: T. Dajczer. Kochańska D., Stefan Szolc-Rogoziński, świecki inicjator misji kameruń- skiej. Promotor: A. Kurek. Kosińska M., Udział polskich salwatorianów w ewangelizacji misyjnej diecezji Nachingwea w latach 1969-1986. Promotor: A. Kurek. Kuczera H., Działalność misyjna polskich karmelitów w Burundi w latach 1971-1981. Promotor: A. Kurek. Lachowicz E., Działalność Papieskiego Dzieła Dziecięctwa Misyjnego w Polsce (1857-1985). Promotor: A. Kurek. Laksa R., Działalność misyjna ojca Brunona Wolnika TJ, prefekta apostolskiego w Broken Hill 1926-1960. Promotor: J. Krętosz. Mackowicz-Gołkowska A., Działalność misyjna polskich księży fi deidoni- stów diecezji tarnowskiej w Ludowej Republice Konga. Promotor: A. Kurek. Majerska J., Ksiądz Alojzy Majewski SAC – pionier misji pallotyńskiej w Kamerunie. Promotor: A. Kurek. Ostaszewska A., Nauka Bhagavadgity o wybawieniu w świetle soteriologii chrześcijańskiej. Promotor: W. Kowalak.

LLG178.indbG178.indb 115656 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 157

Paprotna M., Misja rosyjskiej Cerkwi wśród Tatarów nadwołżańskich do 1826 roku. Promotor: A. Kurek. Radzik J., Udział zgromadzenia Sióstr od Aniołów w dziele misyjnym Kościoła. Promotor: A. Kurek. Waligórski W., Zagadnienie przyczyn upadku Kościoła w Afryce Pół- nocnej w literaturze przedmiotu w XIX i XX wieku. Promotor: W. Myszor. Woźniak J., Motywacja misyjna w „De vocatione omnium gentium”. Pro- motor: A. Kurek. Zimińska U., Dialog Kościoła z judaizmem od Soboru Watykańskiego II. Promotor: T. Dajczer. 1986 Domagała D., Działalność polskich jezuitów w misji w Broken Hill (1912- 1950). Promotor: A. Kurek. Górski J., Idea misyjna w dokumentach Soboru Watykańskiego II. Promo- tor: W. Kowalak. Kamińska H., Mistyka Tukarama w perspektywie dialogu Kościoła z hinduizmem. Promotor: T. Dajczer. Mrzygłód-Waligórska E., Dialog ewangelizacyjny w życiu i myśli Karola de Foucauld. Promotor: T. Dajczer. Nowak Kołodziejczak M., Problematyka misyjna ewangelizacji rodzin w afrykańskich homiliach Jana Pawła II. Promotor: A. Kurek. Piotrowska W., Tradycyjna rodzina w Zambii na przykładzie plemienia Bemba. Promotor: W. Kowalak. Piotrowski J., Misyjna posługa miłości brata Zenona Żebrowskiego. Pro- motor: A. Kurek. Stanek-Oszek S., Działalność ewangelizacyjna polskich księży pallotynów w Rwandzie w latach 1973-1983. Promotor: A. Kurek. Zakrzewska I., Misyjny wymiar Kościoła w świetle adhortacji apostolskiej „Evangelii nuntiandi”. Promotor: A. Kurek.

LLG178.indbG178.indb 115757 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 158 Rozprawy i artykuły

1985 Bogucka E., Udział polskich oblatów Maryi Niepokalanej w ewangelizacji misyjnej diecezji Garua w latach 1970-1980. Promotor: A. Kurek. Czyżycki M., Działalność misyjna Kościoła w ujęciu nowego prawa kanonicznego. Promotor: W. Kowalak. Kiljańska M., Ewangelizacja indywidualna jako forma działalności misyjnej. Promotor: W. Kowalak. Kromska M., Działalność misyjna Leona Piaseckiego SDB w Assam (1922- 1957). Promotor: W. Kowalak. Smorczewska U., Działalność misyjna św. Innocentego Wieniaminowa, metropolity moskiewskiego. Promotor: W. Kowalak. 1984 Krok S., Działalność misyjna polskich ojców redemptorystów w Argenty- nie (1938-1978). Promotor: W. Kowalak. 1983 Chilmon A., Ewolucja pojęcia misyjnego wymiaru Kościoła w dziesięcio- leciu posoborowym (1965-1975). Promotor: W. Kowalak. Macios A., Metoda działalności misyjnej księży jezuitów w Paragwaju (1610-1768). Promotor: W. Kowalak. 1982 Dziepak J., Ordynariat dla Polaków w Niemczech Zachodnich w latach 1945-1975. Promotor: G. Okroy. Kącka J., Motywacja działalności misyjnej w listach o. Jana Beyzyma SJ. Promotor: W. Kowalak. Klunder A., Duszpasterstwo polonijne we Francji w czasie drugiej wojny światowej. Promotor: G. Okroy. Krupski S., „Africae terrarum” a działalność misyjna. Promotor: F. Zapłata. Kusy K., Kosmiczny wymiar religii w Rygwedzie. Promotor: T. Dajczer. Łój M., Organizacje polskie na terenie Nadrenii i Westfalii w latach 1871- 1914. Promotor: G. Okroy.

LLG178.indbG178.indb 115858 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 159

Osiecki E., Katecheza w Papui Nowej Gwinei w konfrontacji z tradycyjną kulturą melanezyjską. Promotor: J. Charytański. Urban J., Współpraca diecezji z misjami według dokumentów papieskich (1926-1981). Promotor: W. Kowalak. Woźniak J., Rola katechety w procesie ewangelizacji Afryki Czarnej. Pro- motor: W. Kowalak. 1981 Grabowska M., Problem inkulturacji w Kościele indyjskim. Promotor: F. Zapłata. Jałyński J., „Populorum progressio” a misje. Promotor: F. Zapłata. Janus-Nowak I., Pomoc w rozwoju jako integralna część ewangelizacji misyjnej w orędziach misyjnych Pawła VI. Promotor: F. Zapłata. Klimosz F., Katecheza istotnym elementem współczesnej ewangelizacji. Promotor: F. Zapłata. Michna Z., Podstawy działalności misyjnej Kościoła w Objawieniu Bożym w ujęciu ks. bp. K.J. Kowalskiego. Promotor: F. Zapłata. Pawłowska-Łuczak J., Katechumenat misyjny w Kościele. Promotor: F. Zapłata. Rajkowska Z., Działalność misyjna Zgromadzenia Sióstr Misjonarek św. Rodziny w Zambii (1970-1980). Promotor: F. Zapłata. Stopa K., Odpowiedzialność parafi i za misje według nauki Soboru Waty- kańskiego II. Promotor: F. Zapłata. Zawisza-Chrzanowska I., Metoda misyjna Konstantyna i Metode- go. Promotor: F. Zapłata. 1980 Bednarz J., Recepcja idei misyjnej Soboru Watykańskiego II w uchwałach synodów Kościoła w Polsce (1966-1980). Promotor: F. Zapłata. Garbień B., Śmierć w tradycyjnych wierzeniach i obrzędach Joru- bów. Promotor: F. Zapłata.

LLG178.indbG178.indb 115959 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 160 Rozprawy i artykuły

Górska-Cichecka A., O. Maksymilian Ryłło SJ jako misjonarz. Promotor: F. Zapłata. Jedlińska J., Kazimiera Berkan (1889-1969) – misjonarka świecka okresu międzywojennego. Promotor: F. Zapłata. Witek-Łasisz B., Doktryna misyjna w świetle ,,Podręcznika nauki o misjach” H. Króla CM i Dekretu „Ad gentes” Vaticanum II. Promotor: F. Zapłata. Wojciechowska A., Letub: kult cargo w prowincji Madang (Papua Nowa Gwinea). Promotor: W. Kowalak. 1979 Gawłowska B., Duch Święty a działalność misyjna Kościoła. Promotor: F. Zapłata. Jakubowski M., Osadnictwo polskie w argentyńskiej prowincji Misiones do roku 1939. Promotor: F. Zapłata. Malinowska E., Wkład Sióstr Służebniczek Ducha Świętego w dzieło misyjne Kościoła, zwłaszcza ze strony polskiej prowincji. Promotor: F. Zapłata. Mielniczek M., Współczesne dzieło misyjne w świetle dokumentów Ko- ścioła. Promotor: F. Zapłata. Sierotowicz S., Mity kosmogoniczno-teogoniczne i nezogoniczne w Koji- kach. Promotor: W. Kowalak. Taradaj G., Udział Polaków w posłudze trędowatym. Promotor: F. Zapłata. Wojtysiak H.Z., Kulty Cargo w prowincji Madang, Papua Nowa Gwinea (1871-1950). Promotor: W. Kowalak. 1978 Jaworowski R., Teologiczne podstawy doktryny o misyjnej naturze Kościo- ła w świetle Konstytucji dogmatycznej „Lumen gentium” i dekretu „Ad gentes”. Promotor: Cz. Rychlicki. Karubin R., Idea „Ujamaa” na tle społeczno-politycznych i religijnych wpływów epoki kolonialnej w Afryce. Promotor: F. Zapłata.

LLG178.indbG178.indb 116060 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 161

Kuncewicz J., Rozwój i rola duszpasterstwa katolickiego wśród polskich emigrantów w Szwecji. Promotor: F. Zapłata. Majewski K., Geneza, rozwój i funkcjonowanie życia religijnego polonii amerykańskiej do roku 1918. Promotor: F. Zapłata. Ruchlewicz G., Paralelizm makro-mikrokosmiczny w ujęciu Mircea Elia- de. Promotor: F. Zapłata. 1977 Bujwid-Konopka K., Wierzenia religijne Majów w okresie klasycznym, tj. IV-X w. n.e. Promotor: F. Zapłata. Chołyk H., Elementy misyjne w katechezie inicjacyjnej drugiego programu nauczania w świetle Dekretu o działalności misyjnej Kościo- ła. Promotor: F. Zapłata. Kaniewski K., Teatr „Nasza Reduta” jako instytucja społeczno-kulturalna Polonii. Promotor: F. Zapłata. Leśnikowski A.K., Społeczne aspekty procesów urbanizacyjnych Brazylii w świetle Listu Apostolskiego „Octogesima adveniens”. Promotor: J. Ozdowski. Ocetek S., Misja franciszkańska Mugenzai No Sono w Japonii (1930- 1939). Promotor: F. Zapłata. Rylski M., Polskie szkoły sobotnie w USA w systemie szkolnictwa amery- kańskiego. Promotor: F. Zapłata. Sławiec J., Emigracja z Polski do Francji od końca XVIII wieku do 1939 roku. Promotor: F. Zapłata. Tomaszewski R., Udział „Przewodnika Katolickiego” w formowaniu ekumenicznej postawy wiernych w latach 1956-1975. Promotor: L. Balter. Tomczyk-Bergstrom M., Działalność duszpasterska wśród Polonii duń- skiej od 1893 r. Promotor: F. Zapłata. Widliński A., Zacofanie i perspektywy przemian społeczno-ekonomicz- nych Brazylii. Promotor: J. Ozdowski.

LLG178.indbG178.indb 116161 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 162 Rozprawy i artykuły

1976 Andrzejak A., Kształtowanie się teologii misji w „Annales Missiologicae” 1928-1938. Promotor: W. Kowalak. Cilulko G., Współpraca misyjna bł. Marii Teresy Ledóchowskiej w świetle Dekretu „Ad gentes”. Promotor: W. Kowalak. Dobrzyński W., Encyklika Piusa XII „Fidei donum” i jej realizacja w Pol- sce. Promotor: W. Kowalak. Knera K., Działalność Papieskiej Unii Misyjnej Duchowieństwa w Polsce 1920-1975. Promotor: W. Kowalak. 1975 Ciecierski J., Rola świeckiego misjonarza w świetle Dekretu o działalności misyjnej Kościoła. Promotor: F. Zapłata. Kazimierski D., Parafi a rzymskokatolicka w Vancouver a inne polonijne zrzeszenia społeczne: analiza socjologiczno-historyczna. Promotor: F. Zapłata. Kępiński J., Rola ,,Misji Katolickich” w umisyjnianiu Ludu Bożego w Pol- sce. Promotor: F. Zapłata. Murawska I., Maryja a dzieło misyjne na podstawie pism Heleny de Chap- potin, założycielki Franciszkanek Misjonarek Maryi. Promotor: F. Zapłata. Napieralski A., Trzydzieści lat w Indiach i Azji Południowej Delegata Apo- stolskiego arcybiskupa Władysława Zaleskiego: charakterystyka i problematyka. Promotor: F. Zapłata. Snochowski S., Metoda misyjna bł. Maksymiliana Kolbego w świetle dokumentów Soboru Watykańskiego II. Promotor: F. Zapłata. Szczygieł E., „Gazeta Polska w Brazylii”: geneza – rozwój – problematyka. Promotor: F. Zapłata.

LLG178.indbG178.indb 116262 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 163

1974 Budzanowski A., Pomoc zagraniczna w rozwoju gospodarki żywnościowej Trzeciego Świata w świetle „Populorum progressio” (na przykła- dzie Afryki). Promotor: J. Ozdowski. Miciuła J., Udział polskich Sióstr Franciszkanek Misjonarek Maryi w dziele misyjnym Kościoła na tle rozwoju i zaangażowania misjonar- skiego całego zgromadzenia. Promotor: F. Zapłata. Młynarczyk E., O. Maksymilian Kolbe jako misjonarz. Analiza motywów jego działalności misyjnej. Promotor: F. Zapłata. Parulska F., Duchowość misyjna Marii od Męki Pańskiej, założycielki Sióstr Franciszkanek Misjonarek Maryi. Promotor: F. Zapłata. Wlazły Z., Dialog Kościoła z religiami niechrześcijańskimi w świetle encykliki „Ecclesiam suam” Pawła VI. Promotor: F. Zapłata. 1973 Kurek A., Cel działalności misyjnej Kościołów prawosławnych. Promotor: F. Zapłata. Kowalak W., Obrzędy afrykańskich kultów synkretycznych: analiza ich komponentów w odniesieniu do działalności misyjnej. Promotor: F. Zapłata. 1972 Bejger A., Problem apartheidu w Republice Południowej Afryki w stosunku do dzieła misyjnego w świetle wypowiedzi Kościołów Południowej Afryki. Promotor: F. Zapłata.

LLG178.indbG178.indb 116363 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 164 Rozprawy i artykuły

Misjologiczne publikacje książkowe ATK/UKSW

1. Publikacje misjologiczne i misyjne Akademii Teologii Katolickiej (lata 1971-1989) Breviarium missionum: wybór dokumentów Kościoła dotyczących dzieła misyjnego, cz. 1-2, oprac.: B. Wodecki, F. Wodecki, F. Zapłata, Warszawa 1979. Dusza T., Czasopisma misyjne w polskich bibliotekach, Warszawa 1980. Kapuścik F.Z., Religie Afryki Zachodniej wobec współczesnych przemian, Warszawa 1979. Kościół na drodze spotkania z trzecim światem, B. Gielata, F. Zapłata (red.), Warszawa 1971. Urban J., Doświadczenie Boga u ludów Bantu, Warszawa 1987. Zapłata F., Kościół katolicki w Indiach: problem jego dialogu z hinduizmem, Warszawa 1972.

Publikacje popularyzujące misje wydane na ATK Bartkowiak T., Timor – wyspa nieznana: notatki, obserwacje misjonarza z wyspy Timor (Indonezja), Warszawa 1978. Dworecki T. (red.), Z kraju kamiennej siekiery: misjonarze-werbiści o No- wej Gwinei 1910-1973 r., Warszawa 1975. Golicka-Jabłońska M., Jabłoński M., Wyspa sercu podobna [Sri Lanka], Warszawa 1985. Golicka-Jabłońska M., Misjonarskie szlaki, Warszawa 1987. Kant B., Gawędy bańskie, Warszawa 1984. Kant B., Kto to taki?, Warszawa 1984. Lewicki T., „Ten kielich mam wypełnić krwią”: opowieść o pierwszych mę- czennikach salezjańskich, Warszawa 1985. Ograbek S., Wędrówki po Flores: wspomnienia z pracy misyjnej, Warsza- wa 1973.

LLG178.indbG178.indb 116464 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 165

Ograbek S., Wędrówki po Flores: wspomnienia z pracy misyjnej, Warsza- wa2 1977. Osiecki Cz., Misjonarz na wyspie Flores. Warszawa 1982. Osiecki Cz., Pod Krzyżem Południa: opowiadania, Warszawa 1989. Osiecki Cz., Pod upalnym słońcem na Flores, Warszawa 1989. Osiecki Cz., Przeżycia i wrażenia misjonarza z wyspy Flores, Warszawa 1971. Osiecki Cz., Słotne dni na Flores, Warszawa 1986. Rozmus B., Wśród szczepu Yanomami, Warszawa 1985. Szmidt S., Dole i niedole mandaryna Wai-Tsiu-Lek, Warszawa 1983. Szmidt S., Lew Bramaputry, Warszawa 1983.

2. Misjologiczne publikacje naukowe wydane po powstaniu UKSW (lata 2001-2020) Bibliografi a obejmuje książki wydane przez: Wydawnictwo Naukowe UKSW/Katedrę Misjologii/Instytut Dialogu Kultury i Religii, a także serie, które wydawane były w innych miejscach, a misjologia UKSW była odpowiedzialna za stronę naukową.

Książki poza seriami Macek M.W., Ewangelizacja Japonii, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW, 2013. Między przekładem biblijnym a teologią afrykańską. Wybrane problemy przekładów biblijnych i teologii afrykańskiej, A. Halemba i J. Ró- żański (red.), Warszawa: KEP ds. Misji, 2003 (opracowanie we współpracy z Komisją Episkopatu Polski ds. Misji). Poland – Georgia. Society – culture – faith – history, A.M. Piwko (red.), Warszawa-Tbilisi: IDKiR, 2018.

LLG178.indbG178.indb 116565 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 166 Rozprawy i artykuły

Przygotowanie misjonarzy – założenia i praktyka, J. Różański (red.), Warszawa: Missio-Polonia, 2004 (opracowanie we współpracy z Centrum Formacji Misyjnej). Różański J., Polskie misjonarki i misjonarze w Afryce, Warszawa: Wydaw- nictwo Naukowe UKSW, 2012. Wizualizacja a ewangelizacja. Przeszłość i teraźniejszość, W. Cisło, D. Ja- szewska, A.M. Piwko (red.), Warszawa: IDKiR, 2015. Wybrane problemy szkolnictwa w Afryce Subsaharyjskiej, A. Halemba i J. Różański (red.), Warszawa 2003 (opracowane we współpracy z Komisją Episkopatu Polski ds. Misji).

Serie książkowe Studia i Materiały Misjologiczne (red. J. Różański) 1. J. Różański, Misje a promocja ludzka według dokumentów soborowych i posoborowych oraz praktyki misyjnej Kościoła, Warszawa 2001. 2. Ewangelia między tradycją a współczesnością afrykańską, J. Różański, P. Szuppe (red.), Warszawa 2004. 3. F. Jabłoński, Misjolodzy polscy. Informator, Warszawa 2005. 4. I. P. Ropiak, Kult Najświętszej Maryi Panny Królowej Pokoju w Yamo- ussoukro na Wybrzeżu Kości Słoniowej, Warszawa 2005. 5. A. Halemba, Religious and ethical values in the proverbs of the Mambwe people (Zambia) – part I, Warszawa 2005. 6. A. Halemba, Religious and ethical values in the proverbs of the Mambwe people (Zambia) – part II (Proverbs), Warszawa 2005. 7. T. Atłas, Ruch charyzmatyczny w Republice Konga i jego wpływ na kształtowanie życia osobistego i społecznego, Warszawa 2005. 8. M. Midura, Wkład polskich misjonarzy i misjonarek w rozwój Kościoła katolickiego w Senegalu, Warszawa 2006. 9. R. Szczodrowski, Misyjny wymiar życia i działalności matki Marii Te- resy Linssen i zakonu Communio in Christo, Pelplin 2006.

LLG178.indbG178.indb 116666 22020-07-06020-07-06 02:52:1902:52:19 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 167

10. F. Jabłoński, Błogosławione stopy głoszących Dobrą Nowinę. Świętowojciechowi misjonarze, Warszawa 2007. 11. M. Rostkowski, La cooperazione dei laici all’attività missionaria delle Chiesa nell’insegnamento di Giovanni Paolo II, Varsavia 2007.

12. P. Zając, Spotkania kultur. Katoliccy misjonarze i ludność rodzima w Kanadzie w historiografi i XIX i XX w., Warszawa 2007. 13. Polscy oblaci w służbie Polonii kanadyjskiej, W. Kluj, J. Różański (red.), Warszawa 2007. 14. G. Krzyżostaniak, Inkulturacja obrzędów przejścia na Madagaskarze, Warszawa 2011. 15. Ojciec Marian Żelazek SVD, Ojciec Trędowatych – Father Marian Żela- zek SVD, Th e Father of the Lepers, T. Szyszka (red.), Warszawa 2008. 16. F. Jabłoński, Tradycja gnieźnieńskich krzyży misyjnych, Gniezno 2010. 17. F. Jabłoński, Apele i orędzia na Światowy Dzień Misyjny (1930-2010), Gniezno 2010. 18. F. Jabłoński, Terytoria misyjne w świetle Kongregacji Ewangelizowania Narodów w 390. rocznicę jej powstania (1622-2012), Warszawa 2012. 19. K. Tyliszczak, Rola młodzieżowych Kursów Loreto w duszpasterstwie polonijnym w Europie Zachodniej, Pelplin 2012. 20. W. Kluj, Kształtowanie się podstawowych tekstów wiary w języku malgaskim, Warszawa 2012. 21. B. Dąbrowski, Specyfi ka ewangelizacji inkulturacyjnej grupy etnicznej Baganda na przykładzie diecezji Kasana-Luweero, Warszawa 2014. 22. W kręgu pracy polskich oblatów na Madagaskarze, G. Krzyżostaniak, J. Różański (red.), Warszawa 2012. 23. J. Różański, Misjonarze oblaci Maryi Niepokalanej na Madagaskarze (1980-2010), Warszawa 2012.

LLG178.indbG178.indb 116767 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 168 Rozprawy i artykuły

24. F. Jabłoński, Tradycja gnieźnieńskich spotkań rodziców misjonarzy (1993-2012), Gniezno 2012. 25. F. Jabłoński, Gnieźnieński Kościół misyjny i misjonarski, Gniezno 2014. 26. L. Kołodziejski, Działalność polskiego duchowieństwa na rzecz Polonii na terenie Anglii i Walii po II wojnie światowej, Warszawa 2013. 27. M. Misiorowski, Ewangelizacja inkulturacyjna Pigmejów Baka w Ka- merunie, Warszawa 2014. 28. M. Wrzos, Polskie czasopisma misyjne po II wojnie światowej. Studium misjologiczno-prasoznawcze, Poznań 2013. 29. M. Wrzos, Bibliografi a polskich czasopism misyjnych. Lata 1945-2013, Poznań 2014. 30. Oblackie czasopiśmiennictwo misyjne w Europie, M. Wrzos (red.), Poznań 2015. 31. L. Nieścior, Kościół otwarty na ludy. Misyjna myśl Ojców Kościoła. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2011. 32. R. Szczodrowski, Misjonarze bez habitów. Sylwetki wybranych polskich misjonarzy świeckich, Coventry 2015. 33. F. Jabłoński, Jak Akwila i Pryscylla… Świadectwa małżeństw pracujących na misjach, Gniezno-Warszawa 2014. 34. T. Szyszka, Redukcje jezuickie Maynas w Górnej Amazonii w XVII- -XVIII wieku. Ujęcie historyczno-misjologiczne, Warszawa 2015. 35. J. Różański, Działalność polskich misjonarzy oblatów Maryi Niepoka- lanej w Kamerunie (1970-2010), Warszawa 2015. 36. Misje ad gentes Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokala- nej, W. Kluj, J. Różański (red.), Warszawa 2016. 37. Ekstremizm muzułmański – nowe wyzwanie do dialogu?, J. Różański (red.), Warszawa 2016. 38. R. Zalewski, Szkoły Sobotnie jako wyraz troski Polskiej Misji Katolic- kiej w Anglii i Walii o polskich emigrantów, Warszawa 2016.

LLG178.indbG178.indb 116868 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 169

39. F. Jabłoński, Małżeństwo i rodzina szkołą ewangelizacji: apostolstwa i misji, Rzeszów 2016. 40. F. Jabłoński, Misyjna świadomość Kościoła domowego. Studium misjo- logicznopastoralne, Warszawa 2016. 41. R. Jaszczuk, Ewangelizacja kultur i inkulturacja Ewangelii w świetle dokumentu końcowego IV Konferencji Generalnej Episkopatu La- tynoamerykańskiego i posynodalnej adhortacji apostolskiej Jana Pawła II „Ecclesia in America”, Warszawa 2012. 42. M. Wrzos, Główne idee teologiczne, historia i funkcje oblackiego cza- sopiśmiennictwa misyjnego w Polsce (1926-2016), Poznań 2016. 43. E. R. Daniel, Franciszkańska koncepcja misji w złotym okresie średnio- wiecza, Poznań 2017. 44. B. Michalski, Fundusz Papieskiego Dzieła Rozkrzewiania Wiary w służbie ewangelizacji, Warszawa 2017. 45. A. Rezmer, Działalność misyjna diecezji pelplińskiej w świetle soborowych i posoborowych dokumentów Kościoła, Górna Grupa 2018. 46. T. Szyszka (red.), Trójca Święta w kontekstach kulturowych, Warszawa 2018.

Dzieci … (red. J. Różański, we współpracy z Komisją Episkopatu Polski ds. Misji i Missio-Polonia) Dzieci – ofi ary wojny, J. Różański (red.), Warszawa 2005. Dzieci głodujące i bez imienia, J. Różański (red.), Warszawa 2007. Dzieci żyjące na ulicy – nowe zjawisko miast afrykańskich, J. Różański (red.), Warszawa 2004.

Ecclesia in … (red. J. Różański, we współpracy z Missio-Polonia) Ecclesia in America. Wybrane problemy Kościoła w Ameryce Południo- wej w świetle posynodalnej adhortacji Jana Pawła II, J. Różański (red.), Warszawa 2003.

LLG178.indbG178.indb 116969 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 170 Rozprawy i artykuły

Ecclesia in Asia. Wybrane problemy Kościoła w Azji w świetle posynodalnej adhortacji Jana Pawła II, J. Różański (red.), Warszawa 2004. Ecclesia in Oceania. Wybrane problemy Kościoła w Oceanii w świetle posynodalnej adhortacji Jana Pawła II, J. Różański (red.), Warszawa 2006. Ecclesia in Africa. Pojednanie, sprawiedliwość i pokój – wyzwanie dla Ko- ścioła w Afryce na początku XXI w., J. Różański (red.), Warszawa 2006.

Jan Paweł II w … (red. Z. Struzik i T. Szyszka) (seria wydawana przez In- stytut Papieża Jana Pawła II w Warszawie pod naukową redakcją Katedry Misjologii) Jan Paweł II w Ekwadorze, Z. Struzik, T. Szyszka (red.), Warszawa 2009. Jan Paweł II w Peru, Z. Struzik, T. Szyszka (red.), Warszawa 2009. Jan Paweł II w Boliwii, Z. Struzik, T. Szyszka (red.), Warszawa 2013. Jan Paweł II w Paragwaju, Z. Struzik, T. Szyszka (red.), Warszawa 2014. Jan Paweł II w Argentynie, Z. Struzik, T. Szyszka (red.), Warszawa 2015. Jan Paweł II w Chile,. Z. Struzik, T. Szyszka (red.), Warszawa 2016. Jan Paweł II w Ameryce Środkowej, Z. Struzik, T. Szyszka (red.), Warszawa 2017. Jan Paweł II w Tajlandii, Z. Struzik, W. Kluj (red.), Warszawa 2018. Jan Paweł II w Kolumbii, Z. Struzik, T. Szyszka (red.), Warszawa 2018. Jan Paweł II w Meksyku, Z. Struzik, T. Szyszka (red.), Warszawa 2019. Jan Paweł II na Kubie, Z. Struzik, T. Szyszka (red.), Warszawa 2020.

Religie świata (red. W. Cisło, J. Różański) T. 1: Kapłaństwo w religiach świata, Warszawa: IDKiR, 2013. T. 2: Miejsca modlitwy i miejsca święte w religiach świata, Pelplin-Warsza- wa, Bernardinum – IDKiR, 2014. T. 3: Modlitwa w religiach świata, Pelplin-Warszawa: Bernardinum – ID- KiR, 2015.

LLG178.indbG178.indb 117070 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza 171

T. 4: Ofi ara w religiach świata, Pelplin-Warszawa: Bernardinum – IDKiR, 2019. T. 11: N. Mojżyn, Świat ikony – ikona świata. Od teologii ikony do teologii ikoniczności. Archetyp soteriologiczny, Warszawa: IDKiR, 2016. T. 12: J. Murkocińska, Kościoły Bejrutu, Pelplin: Bernardinum, 2017. T. 13: M. Tatar, Elementy duchowości ekumenicznej, Pelplin: Bernardi- num, 2018.

Bilad as-Sudan (red. J. Różański) [T. 1]: Bilad as-Sudan. Kultury i migracje, W. Cisło, J. Różański, M. Ząbek (red.), Warszawa: Polskie Towarzystwo Afrykani- styczne, Międzynarodowe Centrum Dialogu Międzyreligijnego i Międzykulturowego UKSW, 2013. [T. 2]: Bilad as-Sudan. Napięcia i konfl ikty, W. Cisło, J. Różański, M. Ząbek (red.), Pelplin-Warszawa: Bernardinum – IDKiR, 2014. T. 3: Bilad as-Sudan. Dziedzictwo przeszłości, W. Cisło, J. Różański, M. Ząbek (red.), Pelplin: Bernardinum, 2015. T. 4: Bilad as-Sudan. Kultura i polityka, W. Cisło, J. Różański, M. Ząbek (red.), Pelplin: Benardinum, 2016. T. 5: Bilad as-Sudan. Polska a Strefa Sudanu, W. Cisło, J. Różański, M. Ząbek (red.), Pelplin: Bernardinum, 2017. T. 6: Bilad as-Sudan. Varia, W. Cisło, J. Różański, M. Ząbek (red.), Pelp- lin: Bernardinum, 2017. T. 7: Bilad as-Sudan. Rodzime kultury a islam, W. Cisło, J. Różański, M. Ząbek (red.), Pelplin: Bernardinum, 2018.

Collectanea Sudanica (red. W. Cisło, J. Różański, M. Ząbek) T. 1: Figuil [Kamerun] – Warszawa: Centre Baba-Simon – IDKiR, 2017.

LLG178.indbG178.indb 117171 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 172 Rozprawy i artykuły

European Mission Studies (red. W. Kluj, K. Vellguth, F. Wijsen) (Seria wydawana przez International Association of Catholic Missio- logists – Europe, Missio Aachen, Katedrę Misjologii UKSW, Sto- warzyszenie Misjologów Polskich).

T. 1: Religious Plurality and Religious Identity, W. Kluj (red.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW, 2019. T. 2: Europe. A Mission continent?, F. Wijsen, W. Kluj (red.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW, 2020.

LLG178.indbG178.indb 117272 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Dr hab. Andrzej Pietrzak SVD, prof. KUL

MISJOLOGIA W SEKCJI TEOLOGII FUNDAMENTALNEJ KUL

Wstęp ...... 173 1. Od Akademickiego Koła Misjologicznego do Katedry Misjologii . . . .174 2. Osiągnięcia...... 178 3. Podsumowanie ...... 184 Bibliografi a ...... 185

Wstęp

Niedawne obchody stulecia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II stworzyły okazję do bilansu i wyznaczenia perspektyw badawczych i dydaktycznych w różnych dziedzinach wiedzy, również w obszarze problematyki misjologicznej. Jak wiadomo, jest ona kluczo- wa dla tożsamości chrześcijańskiej, ponieważ w zamierzeniach Jezusa Chrystusa Jego uczniowie są misjonarzami – posłanymi głosicielami Ewangelii1. Kościół zaś, wspólnota jego uczniów i misjonarzy, jest z natury misyjny2. Badania nad Nowym Testamentem i historią myśli chrześci- jańskiej potwierdzają, że teologia rodzi się w wykonywaniu misji i służy jej. Dlatego można twierdzić, że także wiara chrześcijańska jest z natury misyjna. Wobec powyższego rodzi się pytanie o obecność problematyki misjologicznej na KUL-u, zwłaszcza w Sekcji Teologii Fundamentalnej

1 Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii gaudium, http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/apost_exhortations/documents/papa-francesco_esortazione-ap_20131124_evan- gelii-gaudium.html (21.03.2020), 40. 2 Ad gentes, Dekret o działalności misyjnej Kościoła II Soboru Watykańskiego, https://kosciol.wiara.pl/doc/492068.Ad-Gentes (13.04.2018), 2.

LLG178.indbG178.indb 117373 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 174 Rozprawy i artykuły

(STF), który na wzór innych europejskich uczelni katolickich był i jest środowiskiem jej rozwijania.

1. Od Akademickiego Koła Misjologicznego do Katedry Misjologii

Powstanie KUL-u zbiegło się niemal z ogłoszeniem Maximum illud (1919), listu apostolskiego Benedykta XV, w którym papież wyznaczył od- nowione kierunki działań misyjnych. Wskazał także na konieczność za- pewnienia misjonarzom wykształcenia. Napisał: „Misjonarz zanim podej- mie pracę apostolską, musi przejść dokładne przygotowanie, choć może mogłoby się komuś wydawać, że temu, kto ma głosić Chrystusa ludom bardzo dalekim od cywilizacji, nie jest konieczna znajomość tylu rzeczy. Chociaż bowiem nie może być dyskusji co do tego, że do zbawczego na- wrócenia serc większe znaczenie posiadają walory cnót niż wiedzy, to jednak ten, kto nie byłby odpowiednio wyposażony w bogactwo nauki, czę- sto przekona się, że brak mu wydatnej pomocy do owocnego wypełniania świętej posługi. Nierzadko bowiem pozbawiony jest wystarczającej ilości książek i możności obcowania z ludźmi uczonymi, u których mógłby za- sięgnąć rady, a przecież musi odpowiadać na stawiane pytania, na wszelkie zarzuty przeciwko wierze, i musi rozwiązywać problemy nieraz bardzo trudne. Nadto, im kto okaże się bardziej wykształconym, tym większym cieszyć się będzie autorytetem wśród ludzi, zwłaszcza jeśli przebywać bę- dzie pośród narodu, w którym zainteresowania nauką są w wielkiej czci i poważaniu. Byłoby zaś w ogóle rzeczą wysoce szkodliwą, gdyby głosiciele prawdy dali się przewyższyć sługom błędów. Dlatego w ramach odpowiedniego przygotowania kandydatów do święceń, powołanych przez Pana do prac apostolskich, będzie trzeba zapewnić im wykształcenie we wszystkich dziedzinach nauk, zarówno teologicznych, jak i świeckich, potrzebnych misjonarzom. Chcemy też, aby to samo zrealizowano z całą troskliwością w Papieskim Kolegium Rozkrzewienia Wiary, zwanym Urbaniana. Naka-

LLG178.indbG178.indb 117474 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Misjologia w Sekcji Teologii Fundamentalnej KUL 175

zujemy więc, aby zaprowadzono w nim specjalne studium tych przedmio- tów, które odnoszą się do misji”3. W konsekwencji w krajach zachodnich katolickie uczelnie i seminaria duchowne stopniowo wprowadzały misjologię i nauki pokrewne jako przedmioty wykładowe. Przełomowy w tym względzie okazał się pontyfi kat papieża Piusa XI. Zakładano wtedy katedry i instytuty zajmujące się tą problematyką4. W Polsce, ze względu na okoliczności, w których żył Kościół i na- ród polski po 1795 r., a także na dominację sowiecką i doktrynę mark- sistowską po II wojnie światowej, realizacja tych postulatów stała się możliwa pod koniec lat 60. XX wieku. Po 1945 r. problematyka misyjna była obecna głównie w seminariach zakonnych zajmujących się misjami. W 1969 r. Feliks Zapłata SVD założył pierwszą katedrę misjologii na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie5. Po przygotowaniu ka- dry w tym ośrodku i na uczelniach zagranicznych przedmioty związane z działalnością ad gentes pojawiły się w formacji różnych polskich śro- dowisk katolickich. W zachowanych materiałach archiwalnych KUL pierwsze oznaki zainteresowania misjami wiążą się z Akademickim Kołem Misjologicz- nym6. Utworzone w 1927 r., miało na celu „szerzenie katolickiej idei misyjnej w społeczeństwie, a w szczególności wśród młodzieży akademickiej”7. Inicjatywa ta wpisuje się w ówczesny dynamizm inicjatyw

3 Benedykt XV, List apostolski Maximum illud, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/ben- edykt_xv/listy/maximum_illud_30111919.html (19.03.2020), 23. 4 J. Kroeger, Papal Mission Wisdom: Five Mission Encyclicals 1919-1959. A Century of Catholic Mission Roman Catholic Missiology 1910 to the Present, Oxford 2013, s. 93-100. 5 P.A. Sokołowski, Feliks Zapłata SVD (1914-1982). Życie i twórczość, Warszawa 2005, s. 72-87. 6 J. Żmuda, Akademickie Koło Misjologiczne przy Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w okresie międzywojennym 1927-1939 r. Praca magisterska napisana pod kierunkiem ks. prof., dr. hab. Teofila Chodzidły na seminarium naukowym z religioznawstwa, KUL, Lublin 1975. 7 Statut Akademickiego Koła Misyjnego Studentów Uniwersytetu Lubelskiego (1927). Stowa- rzyszenie akademickie. Koło misjologiczne (1927-1939), Archiwum KUL. Rep. 124. No. 256a.

LLG178.indbG178.indb 117575 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 176 Rozprawy i artykuły

papieskich. Kontynuując wykładnię Maximum illud, sukcesor Bene- dykta XV, papież Pius XI dążył do dynamizacji misji katolickich. Z jego inicjatywy w 1925 r. w Rzymie zrealizowano okołokościelną wystawę misyjną, a w 1926 r. wydał on encyklikę Rerum Ecclesiae o tematyce misyjnej. Zgodnie z duchem tych wydarzeń członkowie AKM przyczyniali się do proponowanej przez papieża dynamizacji dzieła misyjnego Kościoła poprzez pogłębianie wiedzy o misjach „drogą odczytów, zebrań dyskusyjnych i stosownej lektury”, kolportaż literatury misyjnej oraz „kontakt i współpracę z instytucjami misyjnymi oraz z misjonarzami”8. Działal- ność AKM brutalnie przerwała II wojna światowa. Wspomniana wyżej inicjatywa o. Zapłaty w połączeniu z popularyza- cją wiedzy religioznawczej i etnologicznej, zwłaszcza szkoły kulturowo-historycznej werbisty Wilhelma Schmidta, wzbudziła wśród środowisk naukowych zainteresowanie misjami. To właśnie w tym kontekście w latach 1971-1975 o. Teofi l Chodzidło SVD, pracownik Katedry Historii i Etnolo- gii Religii działającej w strukturach ówczesnej Sekcji Teologii Fundamen- talnej, wprowadził wykłady z misjologii. W formie introdukcji i szczegóło- wego omawiania wybranych zagadnień w kolejnych latach problematykę misjologiczną przybliżali studentom: Henryk Zimoń (1976-1980), Marian Balwierz (1983-1991), Stanisław Nagy (1992-1993), Zbigniew Krzyszow- ski (1993-1997, 2001-2009), Jan Perszon (1997-2001), Zdzisław Kupisiń- ski (2011-2013). Od 2005 r. Andrzej Pietrzak prowadzi następujące wy- kłady: koncepcje misji i misjologii, teologia misji, misje w dokumentach Kościoła, historia misji i wstęp do misjologii9. Należy jeszcze wspomnieć

8 Statut Akademickiego Koła Misyjnego Studentów Uniwersytetu Lubelskiego (1927), Stowarzyszenia akademickie. Koło misjologiczne (1927-1939), Archiwum KUL, Rep. 124. No 256a, s. 3-4. 9 Sprawozdania Teologii Fundamentalnej 1948-1990, Archiwum KUL, WT 1.24.4; Programy i plany studiów Instytutu Teologii Fundamentalnej 1956-, Archiwum KUL, WT II.3.4.5.

LLG178.indbG178.indb 117676 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Misjologia w Sekcji Teologii Fundamentalnej KUL 177

działalność naukową Ryszarda Dziury10 i redakcję Encyklopedii katolickiej, która opracowała około tysiąca haseł związanych z misjami. In forma amplissima można twierdzić, że pozostałe wykłady i badania prowadzone w ITF miały wymiar misyjny. Ta teza, daleka od konfabu- lacji, jest słuszna z następującego powodu. Jan Paweł II w Redemptoris missio pisze, że „Różne formy działalności wewnątrz jednej jedynej misji Kościoła rodzą się nie z racji należących do samej jej istoty, ale z różnych okoliczności, w jakich są urzeczywistniane”11. Następnie papież wymie- nia trzy środowiska wykonywania tej jednej jedynej misji, a mianowicie: działalność ad gentes, zwyczajną działalność pastoralną i reewangelizację tych, którzy utracili sens wiary chrześcijańskiej. Ze względu na przedmiot formalny teologii fundamentalnej dzia- łalność STF wpisuje się przede wszystkim w tak rozumianą misję. Do- tychczasowe badania i wykłady prowadzone w STF dotyczyły trzech klasycznych obszarów apologetyki i teologii fundamentalnej związanych ze spotkaniem wiary i rozumu: de vera religione, de revelatione christiana (w tym de fontibus revelationis) i de ecclesia Christi, które są również istotne dla misji12. W ten sposób można analizować działalność naukową i dydaktyczną takich profesorów Instytutu Teologii Fundamentalnej, jak: Piotr Kramer, Józef Achutowski, Adolf Tymczak, Bolesław Radomski, Bogusław Waczyński, Edward Kopeć, Stanisław Nagy, Czesław Bartnik, Romuald Łukaszyk, Marian Rusecki, Henryk Seweryniak, Ireneusz Le- dwoń, Zbigniew Krzyszowski, Jacenty Mastej, Krzysztof Kaucha, Paweł Borto. Prócz tego prowadzono badania, ważne z punktu widzenia realizacji zadań misyjnych, z zakresu etnologii, historii religii, religioznaw-

10 R.S. Dziura (red.), Jezus Chrystus: ikona historii i wiary, Lublin 2004; R.S. Dziura, Dialog z religijno-społeczną tradycją ludów Zambii w świetle posoborowej nauki Kościoła, Lublin 2009; S. Karotempler (red.), Kościół misyjny. Podstawowe studium misjologii, Warszawa 1997. 11 Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris missio, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/pl/ encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_07121990_redemptoris-missio.html (30.03.2020), 33. 12 E. Kopeć, Teologia fundamentalna, Lublin 1975.

LLG178.indbG178.indb 117777 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 178 Rozprawy i artykuły

stwa, antropologii i teologii religii. Taką problematyką zajmowali się: Teofi l Chodzidło, Henryk Zimoń, Marian Balwierz, Marian Rusecki, Ire- neusz Ledwoń, Zdzisław Kupisiński, Stanisław Grodź, Andrzej Pietrzak, Adam Wąs, a w fi lii KUL w Tomaszowie Lubelskim – Damian Cichy. Wydarzeniami, które zwieńczyły dotychczasową obecność problematyki misjologicznej na naszej uczelni i otworzyły nowe perspektywy badawcze i dydaktyczne, były utworzenie w 2008 r. specjalizacji z misjologii, a w 2010 r. – Katedry Misjologii. Było to możliwe dzięki bezpo- średnim i wytrwałym działaniom ks. prof. Mariana Ruseckiego. Obecnie w wyniku przekształceń administracyjnych misjologia rozwija się w ramach Katedry Religiologii i Misjologii.

2. Osiągnięcia

Pierwsze badawcze prace misjologiczne w STF pojawiły się w okresie zatrudnienia ks. Mariana Balwierza, który w latach 70-80. XX w. podjął się rozwijania tej dyscypliny. Oprócz wykładów na KUL-u zajmował się doktryną o Duchu Świętym13, nauczaniem papieskim14, związkiem mię- dzy wiarą Kościoła a misjami15, recepcją chrześcijaństwa w Tanzanii16 i znaczeniem zjawiska migracji dla misji17. Prowadził także badania nad fi lozofi ą religii i problematyką religioznawczą18.

13 M. Balwierz, The Holy Spirit and the Church as a subject of evangelization according to St. Irenaeus, Warszawa 1985. 14 Tenże, VI Pielgrzymka do Afryki, „Ethos” 3 (1990) 11/12, s. 491-494; Tenże, Duchowość misyjna jako istotny element osobowości współczesnego misjonarza, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 15 (1984), s. 31-41. 15 Tenże, Wiara posłannictwem Kościoła w perspektywie misjologicznej, Lublin 1991, s. 269-285. 16 Tenże, Przyjmowanie orędzia wiary na przykładzie afrykańskich ludów Tanzanii, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 17 (1984), s. 109-132. 17 Tenże, Idea misji Boskiej jako faktu eklezjalnego w doktrynie encyklik misyjnych papieży przedsoborowych, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 16 (1984), s. 99-118. 18 Tenże, Zarys filozofii religii z elementami religioznawstwa, Katowice 1982.

LLG178.indbG178.indb 117878 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Misjologia w Sekcji Teologii Fundamentalnej KUL 179

Po rezygnacji Mariana Balwierza z pracy na KUL-u, od 1992 r. prowadzono wykłady z misjologii w STF, ale nie rozwijano tej dyscypliny. W 2005 r. badania wznowił Andrzej Pietrzak. W ramach grantu badawczego Mi- nisterstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, uzyskanego w drodze konkursu (2007), prowadził on badania nad modelami teologii i misji, rozumianymi jako idealizacyjne systemy uczestników oraz relacji między nimi, których celem jest spełnienie misji19. Ważnym składnikiem tak rozumianych modeli było uznanie ich za wzorce poietyczno-sensotwórczego spotkania wiary i kultur oraz kultur i wiary20. Taka perspektywa otworzyła nowatorskie moż- liwości mówienia o doświadczeniu ludzkim, Ewangelii i kulturze jako o sen- sownej i twórczej przestrzeni stawania się człowiekiem otwartym na trans- cendencję oraz integrującym wiedzę, działanie, technikę, estetykę i etykę. Powyższe badania przeprowadzono w oparciu o teologię katolicką w Ameryce Łacińskiej po Soborze Watykańskim II. Jako kryterium idealizacyjne modeli przyjęto rolę, jaką przypisuje się w tej teologii trzem uczestnikom spełniania misji Kościoła, tj. rzeczywistości, zniewoleniu i ży- ciu wewnętrznemu. Do badań nad modelami zastosowano istniejące teorie tworzenia modeli oraz metody obiektowe modelowania rzeczywistości stosowane w informatyce (np. Unifi ed Modeling Language), adaptowane do celu badań. W ten sposób wyodrębniono uzupełniające się i nieprezen- towane dotąd modele ewangelizacji kultur i inkulturacji wiary, które od- zwierciedlają nowsze osiągnięcia teologii i Kościoła w Ameryce Łacińskiej: 1) Model organiczno-wstępujący. Szczególnie reprezentatywny w teologii latynoamerykańskiej. Wyróżnia się zainteresowaniem szeroko ro- zumianą rzeczywistością opisywaną za pomocą metody see-judge-act21.

19 A. Pietrzak, Modele ewangelizacji kultur i inkulturacji wiary w teologii latynoamerykań- skiej, Lublin 2013, s. 65-75. 20 Tamże, s. 274-281, 364-369. 21 Tenże, Metoda widzieć – ocenić – działać a demokratyzacja Ameryki Łacińskiej. Transformacje demokratyczne w Ameryce Łacińskiej. Problemy – wyzwania – implikacje, (red. K. Krzywicka), Lublin 2014, s. 263-274.

LLG178.indbG178.indb 117979 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 180 Rozprawy i artykuły

Krytycznie opracowany i zweryfi kowany opis rzeczywistości poddaje się organicznej analizie w świetle Pisma Świętego, Tradycji, nauczania współczesnego Kościoła, osiągnięć teologii i nauki oraz sugeruje linie kompleksowych działań i zmian. Z tej przyczyny można go porównać do czynności podnoszenia-doskonalenia rzeczywistości w świetle doktryny chrześcijańskiej. Tym samym model ten jest dialogicznym i ewangelizacyjno-inkulturacyjnym procesem ukierunkowanym na przemiany wartości, wzorców, symboli, jednostek, społeczności i jej struktur oraz uzasadniających je mikro- i metanarracji22; 2) Model wyzwolenia. Model ten jest przykładem implementacji modelu organiczno-wstępującego. Wymagał wyróżnienia, ponieważ w tej dziedzinie istnieje znaczący dorobek teologów latynoamerykańskich i Kościoła w Ameryce Łacińskiej, także teologii wyzwolenia. Odpo- wiada on na problematykę dawnych i współczesnych form zniewolenia obecnych w społeczeństwach, kulturach i życiu wewnętrznym każdego człowieka. Promuje wartość wolności i wyzwolenia, które z chrześci- jańskiego punktu widzenia prowadzą do wyzwolenia z grzechów osobistych i społecznych poprzez Jezusa Chrystusa, który wzywa do nawró- cenia i nakierowania na wartości królestwa Bożego. Stałym kierunkiem każdego procesu wyzwolenia nie są ideologie społeczno-polityczne, ale prawda objawiona o Bogu, o Kościele, o człowieku i wspólnocie ludzkiej. Implementacja tego modelu prowadzi do zmian indywidualnych i społecznych, które wprawdzie przekładają się na jakość życia tu-i-teraz, ale do nich się nie ograniczają. Model wyzwolenia jest jedną z form spełnienia misji powierzonej człowiekowi przez Boga w raju oraz misji, do której wzywa Jezus Chrystus swoich uczniów. Tym samym jest on sposobem udziału w Bożym planie zbawienia i przygotowaniem do peł- ni wolności w Bogu w czasach eschatycznych23;

22 A. Pietrzak, Modele ewangelizacji kultur i inkulturacji wiary…, dz.cyt., s. 116-207. 23 Tamże, s. 209-316.

LLG178.indbG178.indb 118080 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Misjologia w Sekcji Teologii Fundamentalnej KUL 181

3) Model inkulturacyjnej ewangelizacji życia wewnętrznego. Uzupeł- nia on „zewnętrzność” poprzednich modeli, które pomimo niekwestiono- wanej wartości niezadowalająco uwydatniają życie wewnętrzne podmio- tu-osoby jako miejsce powstawania i rozwoju wiary, także jej odrzucenia. Obejmuje on całokształt doświadczenia człowieka oraz uwzględnia głęb- sze pokłady jego istnienia. Ostatecznie to właśnie na intymnej płaszczyź- nie życia jednostkowo-osobowego – nie umniejszając roli społecznej kultury, instytucji eklezjalnych i specjalistów – zachodzi przemiana poglą- dów, wartości, symboli, wierzeń, rytuałów i wzorców zachowań istotnych podczas formowania się wiary i realizacji życia inspirowanego Dobrą No- winą Jezusa Chrystusa. Uwydatnienie roli takiego modelu chroni religię i działania misyjno-ewangelizacyjne przed ich intelektualistyczno-prawną redukcją, elitaryzmem, powierzchownymi i mechanicznymi implementa- cjami projektów pastoralnych i wzorców chrześcijańskiego życia24. W ramach powyższych badań opracowano teorię modeli w teologii25. Tym samym uzupełniono niewystarczające studia nad tym zagadnie- niem w języku polskim. Poszerzono także popularne w naszych środo- wiskach typologie relacji wiary i kultur R. Niebuhra o nowsze, ważne zwłaszcza dla zagadnień inkulturacji i teologii26. W oparciu o analizę współczesnych zjawisk i istniejące klasyfi kacje dokonano typologii modeli dialogu międzyreligijnego i misji, które wskazują na stopień aktyw- ności lub pasywności działań ewangelizacyjno-inkulturacyjnych. Wy- różniono model asertywno-empatycznego współistnienia (pokojowej koegzystencji), model indygenistyczno-majeutyczny, model selektyw- no-translacyjny oraz model powrotu i nawrócenia27.

24 Tamże, s. 317-386. 25 Tamże, s. 27-75. 26 J.L. González, Christian Thought Revisited. Three Types of Theology, Maryknoll-New York 2003; S.B Bevans. and R.P. Schroeder, Models of Contextual Theology, Maryknoll-New York 2004; C. Vagaggini, Teologia. Pluralizm teologiczny, Kraków 2005. 27 A. Pietrzak, Modele ewangelizacji kultur i inkulturacji wiary…, dz.cyt., s. 180-183.

LLG178.indbG178.indb 118181 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 182 Rozprawy i artykuły

W badaniach uwydatniono znaczenie teologii dla misji chrześcijań- skich, która przejawia się nie tylko w pracach teologów i dokumentach Kościoła, ale także w implementacjach projektów ewangelizacyjnych oraz w życiu każdego wierzącego i wspólnoty eklezjalnej. Zwrócono zwłaszcza uwagę na tzw. mikroteologię lub kryptoteologię oraz na fakt, że teologia jest w pewnym sensie omnioccultata. Podkreślono rolę wspo- minanej już rzeczywistości i jej interpretacji jako ważnego uczestnika teologii, ewangelizacji i doświadczenia duchowego. Podjęto problem po- wiązań dzieła misyjnego ze społecznymi ramami poznawania oraz ide- ologiami. Wskazano także na znaczenie metodologii oddolnych, niewy- kluczających, opartych na fundamentalnej godności człowieka, jedności i uczestnictwie w kształtowaniu życia osób, wspólnot i społeczności, zwłaszcza eklezjalnych28. Przedmiotem badań była także kwestia napięć, które powstają w kontekście inkulturacji wiary i ewangelizacji kultur, widocznych np. w trakcie tworzenia teologii lokalnych i w implementacjach chrześci- jaństwa do nowych warunków kulturowych. Bacząc na istniejące już w tym obszarze studia29, zwrócono uwagę na znaczenie następują- cych kryteriów: trynitologicznego; pedagogiki objawiającego się Boga; chrystologicznego; wolności, jedności i miłości w sprawach budzących wątpliwość; świadomości możliwych ideologizacji wiary i teologii; po- stępowania Kościoła początków w upominaniu braterskim; domnie- mania prawdy i dobra; istoty prawdy teologicznej; sensus fi delium; wyzwalającej i preferencyjnej opcji na rzecz ubogich; misji ewangeliza- cyjnej; wierności rzeczywistości stworzonej i permanentnego otwarcia na transcendencję; inkulturacyjnej integracji wiary i życia, działania i kontemplacji30.

28 Tamże. 29 J.B. Libânio, Teologia da libertação. Roteiro didático para um estudo, São Paulo 1987, s. 418-428. 30 A. Pietrzak, Modele ewangelizacji kultur i inkulturacji wiary…, dz.cyt., s. 337-247.

LLG178.indbG178.indb 118282 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Misjologia w Sekcji Teologii Fundamentalnej KUL 183

Do ważniejszych osiągnięć badawczych należy jeszcze zaliczyć: 1) wprowadzenie do misjologii i teologii pojęcia kulturowego brokera31; 2) systematyzację i uwydatnienie roli obecności, świadectwa, dialogu, kerygmatu, osmozy, kontemplacji i mistyki w aktualnym spełnianiu się człowieka jako ucznia i misjonarza Jezusa Chrystusa32; 3) systema- tyzację teologicznych i nieteologicznych uzasadnień inkulturacji33; 4) opracowanie głównych nurtów teologii protestanckiej w Ameryce Ła- cińskiej34; 5) źródłowe opracowanie Praw z Burgos ważnych dla historii misji, stosunku katolików do religii niechrześcijańskich i kultur oraz historii formowania się praw człowieka i prawa międzynarodowego35; 6) opracowanie, na podstawie dorobku teologii latynoamerykańskiej, opcji na rzecz ubogich jako argumentu na rzecz wiarygodności Ko- ścioła i jego misji36. W ramach seminarium naukowego z zakresu problematyki misjologicznej powstały w ostatnich latach następujące doktoraty: 2016 r. – s. Anna Miśkowiec FMM, „Misja ad gentes w dokumentach kapituł generalnych Zgromadzenia Franciszkanek Misjonarek Maryi z lata 1896-2008”; 2019 r. – o. Bartłomiej Marek OFM, „Działalność misyjna Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej na podstawie życia i pism św. Jana In- nocentego Weniaminowa (1797-1879)”; 2019 r. – ks. Th eodore Ikemefu- na Iloh, „Th e mission of the Church in the light of the Teachings of the Catholic Bishops’ Conference of Nigeria, 1965-2017”.

31 Tamże, s. 379-386. 32 Tamże. 33 A. Pietrzak, Teologia da inculturação, Lublin 2010; Pietrzak A., Uzasadnienie inkulturacji we współczesnej teologii – status quaestionis, „Roczniki Teologiczne”, 54 (2007) 9, s. 5-21. 34 Tenże, Teologia protestancka w Ameryce Łacińskiej – terra incognita. Ameryka Łacińska wobec wyzwań globalizacji, Toruń 2006, s. 339-354. 35 Tenże, Prawa z Burgos. Abiit, non obiit. Księga poświęcona pamięci Księdza Profesora Antoniego Kościa SVD, Lublin 2013, s. 971-984. 36 Tenże, Opcja na rzecz ubogich znakiem wiarygodności Kościoła, Pieniężno 2002.

LLG178.indbG178.indb 118383 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 184 Rozprawy i artykuły

Inne osiągnięcia:  w 2007 r., we współpracy z Seminarium Duchownym w Pieniężnie, zorganizowano Konferencję Międzynarodowego Stowarzyszenia Misjologów Katolickich, w której wzięło udział ok. 50 misjologów z Afryki, Azji, Ameryki Południowej i Północnej;  w 2019 r. w Lublinie zorganizowano konferencję naukową pt. „Od Maximum illud do Evangelii gaudium. Teologia, nauki humanistycz- ne i społeczne w służbie misji”;  owocem współpracy z uczelniami polskimi i zagranicznymi było wygłoszenie 42 referatów naukowych, liczne zajęcia popularyzujące problematykę misyjną, wystawy misyjne oraz audycje radiowe, sze- reg wizyt studyjnych;  ogłoszono drukiem 4 książki autorskie, 4 książki współredagowane, 37 artykułów naukowych, 9 popularnonaukowych. Publikacje uka- zują się w języku polskim, angielskim, portugalskim i hiszpańskim.

Podsumowanie: młode wino do nowych bukłaków (Mk 2,22)

Jan Paweł II w Redemptoris missio pisze, że „Misja Chrystusa Odku- piciela, powierzona Kościołowi, nie została jeszcze bynajmniej wypeł- niona do końca. Gdy u schyłku drugiego tysiąclecia od Jego przyjścia obejmujemy spojrzeniem ludzkość, przekonujemy się, że misja Kościoła dopiero się rozpoczyna i że w jej służbie musimy zaangażować wszystkie nasze siły”37. Papież Franciszek w Evangelii gaudium wzywa katolików do radosnej odnowy zapału misyjnego i do nawrócenia ewangelizacyjnego uwzględniającego wszystko to, co jest istotne dla wiary chrześcijańskiej w kontekście aktualnych ludzkich spraw. Stąd, bacząc na historię obec- ności problematyki misyjnej na KUL-u i w Polsce, należy postawić pyta-

37 Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris missio, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/pl/ encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_07121990_redemptoris-missio.html (30.03.2020), 1.

LLG178.indbG178.indb 118484 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Misjologia w Sekcji Teologii Fundamentalnej KUL 185

nie: jakie zadania w najbliższych latach powinien spełnić STF w zakresie misjologii? Pomijając osobiste zainteresowania pracowników, pożytecz- ne i przyszłościowe wydaje się uaktualnione i źródłowe opracowanie nauczania papieskiego dotyczącego misji. Istnieje także potrzeba opracowania polskiego podręcznika do misjologii, który nie będzie kopią eu- roatlantyckich wzorców, ale rodzimą refl eksją na temat misji.

Bibliografi a

Ad gentes, Dekret o działalności misyjnej Kościoła II Soboru Watykań- skiego, https://kosciol.wiara.pl/doc/492068.Ad-Gentes (13.04.2018). Balwierz M., Duchowość misyjna jako istotny element osobowości współ- czesnego misjonarza, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 15 (1984), s. 31-41. Balwierz M., Idea misji Boskiej jako faktu eklezjalnego w doktrynie encyklik misyjnych papieży przedsoborowych, „Śląskie Studia Historyczno- -Teologiczne” 16 (1984), s. 99-118. Balwierz M., Przyjmowanie orędzia wiary na przykładzie afrykańskich ludów Tanzanii, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 17 (1984), s. 109-132. Balwierz M., Th e Holy Spirit and the Church as a subject of evangelization according to St. Irenaeus, Warszawa 1985. Balwierz M., VI Pielgrzymka do Afryki, „Ethos” 3 (1990) 11/12, s. 491-494. Balwierz M., Wiara posłannictwem Kościoła w perspektywie misjologicznej, Lublin 1991. Balwierz M., Zarys fi lozofi i religii z elementami religioznawstwa, Katowi- ce 1982. Benedykt XV, List apostolski Maximum illud, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/benedykt_xv/listy/maximum_illud_30111919.html (19.03.2020).

LLG178.indbG178.indb 118585 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 186 Rozprawy i artykuły

Bevans S.B. and Schroeder R.P., Models of Contextual Th eology, Maryk- noll-New York 2004. Dziura R.S., Dialog z religijno-społeczną tradycją ludów Zambii w świetle posoborowej nauki Kościoła, Lublin 2009. Dziura R.S. (red.), Jezus Chrystus: ikona historii i wiary, Lublin 2004. Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii gaudium, http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/apost_exhortations/documents/papa-francesco_esortazione-ap_20131124_evangelii-gaudium.html (21.03.2020). Gonzalez J.L., Christian Th ought Revisited. Th ree Types of Th eology, Ma- ryknoll-New York 2003. Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris missio, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/pl/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_07121990_ redemptoris-missio.html (30.03.2020). Karotempler S. (red.), Kościół misyjny. Podstawowe studium misjologii, Warszawa 1997. Kopeć E., Teologia fundamentalna, Lublin 1975. Kroeger J., Papal Mission Wisdom: Five Mission Encyclicals 1919-1959. A Century of Catholic Mission Roman Catholic Missiology 1910 to the Present, Oxford 2013. Libânio J.B., Teologia da libertação. Roteiro didático para um estudo, São Paulo 1987. Pietrzak A., Metoda widzieć – ocenić – działać a demokratyzacja Ame- ryki Łacińskiej. Transformacje demokratyczne w Ameryce Łacińskiej. Problemy – wyzwania – implikacje, (red. K. Krzywicka), Lublin 2014. Pietrzak A., Modele ewangelizacji kultur i inkulturacji wiary w teologii latynoamerykańskiej, Lublin 2013. Pietrzak A., Opcja na rzecz ubogich znakiem wiarygodności Kościoła, Pieniężno 2002.

LLG178.indbG178.indb 118686 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Misjologia w Sekcji Teologii Fundamentalnej KUL 187

Pietrzak A., Prawa z Burgos. Abiit, non obiit. Księga poświęcona pamięci Księdza Profesora Antoniego Kościa SVD, Lublin 2013b, s. 971-984. Pietrzak A., Teologia da inculturação, Lublin 2010. Pietrzak A., Teologia protestancka w Ameryce Łacińskiej – terra incognita. Ameryka Łacińska wobec wyzwań globalizacji, Toruń 2006. Pietrzak A., Uzasadnienie inkulturacji we współczesnej teologii – status quaestionis, „Roczniki Teologiczne”, 54 (2007) 9, s. 5-21. Programy i plany studiów Instytutu Teologii Fundamentalnej 1956-, Ar- chiwum KUL, WT II.3.4.5. Sokołowski P.A., Feliks Zapłata SVD (1914-1982). Życie i twórczość, Warszawa 2005. Sprawozdania Teologii Fundamentalnej 1948-1990, Archiwum KUL, WT 1.24.4. Statut Akademickiego Koła Misyjnego Studentów Uniwersytetu Lu- belskiego (1927), Stowarzyszenia akademickie. Koło misjologiczne (1927-1939), Archiwum KUL, Rep. 124. No 256a. Vagaggini C., Teologia. Pluralizm teologiczny, Kraków 2005. Żmuda J., Akademickie Koło Misjologiczne przy Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w okresie międzywojennym 1927-1939 r. Praca magisterska napisana pod kierunkiem ks. prof. dr. hab. Teofi la Chodzidły na seminarium naukowym z religioznawstwa, KUL, Lublin 1975.

LLG178.indbG178.indb 118787 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 188 Rozprawy i artykuły

LLG178.indbG178.indb 118888 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Paul B. Steff en SVD

SZCZEGÓLNY WKŁAD W BADANIA MISJOLOGICZNE WYDZIAŁU MISJOLOGII PAPIESKIEGO UNIWERSYTETU URBANIANA W RZYMIE

Wprowadzenie ...... 189 1. Od początku istnienia Kolegium Urbana Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w 1627 r. do przekształcenia w Papieski Uniwersytet Urbaniana w 1962 r...... 190 2. Druga katolicka Katedra Misjologii utworzona w 1920 r. i jej pierwsi dziekani...... 191 3. Instytut Studiów Misyjnych w Kolegium Ateneum Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w latach 1932-1986 ...... 198 4. Wydział Misjologii: ramy dla badań, nauczania i studiowania . . . 201 5. Reforma studiów nad misjami w 1999 r...... 213 Podsumowanie...... 217

Wprowadzenie

„Przegląd genezy i historii Wydziału Misjologii z jednej strony uwzględnia uwagę i wrażliwość misyjną Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, z drugiej strony jest okazją do przypomnienia idei i celów misjologii, które rozwijały się przez 80 lat, od 1920 r. do końca XX w., kształ- towały akademicką przeszłość i badania misjologiczne na Uniwersytecie Urbana, przemianowanym później na Papieski Uniwersytet Urbaniana”1.

1 G. Cavallotto, Origine, content e significato della riforma della Facoltà di Missiologia, w: J.A. Barreda (red.), Formare alla Missione, s. 109-122.

LLG178.indbG178.indb 118989 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 190 Rozprawy i artykuły

1. Od początku istnienia Kolegium Urbana Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w 1627 r. do przekształcenia w Papieski Uniwersytet Urbaniana w 1962 r.

Profesor Bifet wyjaśnia początki formacji i wychowania misyjnego od założenia Kolegium Urbana Kongregacji Rozkrzewiana Wiary w 1627 r.: „Prawdą jest, że Wydział Misjologii legalnie rozpoczął swoją działalność w 1986 roku, ale świadomość misjologiczna, także na poziomie edukacji szkolnej (o wartości akademickiej i można powiedzieć, że uniwersyteckiej), istniała już od 1627 roku… Kolegium zostało założone przez kard. Giovanni Battista Vives w 1626 r., z dwunastoma studentami. Kolegium Ateneum miało przyjmować młodych ludzi z każdego narodu i zostało podporządkowane Kongregacji Rozkrzewiania Wiary. Nawet teraz moż- na przeczytać napis na frontowej ścianie budynku: „Collegium Urbanum de Propaganda Fide… pierwsze Kolegium dla celów misyjnych założone przez św. Jana Leonardiego, jak również przez kard. Giovanni Battista Vives2”. Profesor Bifet jest również przekonany, że Kolegium Urbana, nie po- sługując się terminologią, w swojej działalności dydaktycznej jako instytucja szkolnictwa wyższego, zawsze był misjologiczny: „W tej sytuacji Kolegium Ateneum niekoniecznie musiało posiadać ‘terminologię’, był już bowiem uniwersytetem z misjologią od XVII wieku. W ciągu tych stuleci zaistniała jeszcze jedna, bardzo ważna rzeczywistość, o stałej war- tości dla misji, a zatem aktualna, to znaczy wielu „misjonarzy”, uformo- wanych i wysłanych przez Collegio Urbano Athenaeum do różnych kra- jów misyjnych w Azji, zostało męczennikami (ich relikwie znajdują się

2 J. Esquerda Bifet, Significato storico-teologico della Facoltà di Missiologia, w: J.A. Barreda (red.), Formare alla Missione. 25° Facoltà di Missiologia dell’Università Urbaniana, Facoltà di Missiologia, Città del Vaticano 2012, s. 129-136; por. tenże, Mariology for a Missionary Church, 1994; tenże, Mariologia per una Chiesa missionaria, 1988; tenże, Teologia della evangelizzazione, 1992.

LLG178.indbG178.indb 119090 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Szczególny wkład w badania misjologiczne Wydziału Misjologii... 191

w Kolegium Urbana). Jednocześnie Kongregacja Rozkrzewiania Wiary wydała kilka dokumentów zaadresowanych do misjonarzy, które do dziś mają wielką wartość misjologiczną, w szczególny sposób dotyczących formacji autochtonicznych duchownych i wprowadzania Ewangelii do kultur (jest to temat, który dzisiaj nazywamy ‘inkulturacja’). Są to dokumenty, które do dzisiaj stanowią punkt odniesienia w badaniach3.

2. Druga katolicka Katedra Misjologii utworzona w 1920 r. i jej pierwsi dziekani

Papież Benedykt XV przypomina w swoim pierwszym papieskim dokumencie misyjnym w czasach nowożytnych, że „Misjonarze muszą mieć staranne i dogłębne wykształcenie, zwłaszcza w dziedzinie misjologii”4. Benedykt podkreśla, że przyszli misjonarze muszą być przygotowani zarówno w zakresie przedmiotów „teologicznych, jak i świeckich, w tym wszystkim, czego mogą potrzebować na misjach”. „Biegłość we wszystkich dziedzinach nauki” uważa za obowiązkową. Wreszcie wy- powiada się bezpośrednio na temat potrzebnego programu nauczania dla Kolegium Ateneum Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, nazywanego Urbanianum: „Nakłaniamy do tego, aby zostało to przyjęte, tak jak jest to właściwe, w ramach kursów prowadzonych w Urbanianum, Papieskim Kolegium Rozkrzewiania Wiary. Nakłaniamy również dyrektorów tego Kolegium do wprowadzenia odpowiednich przepisów dotyczących na-

3 J. Esquerda Bifet, Significato storico-teologico della Facoltà di Missiologia, 130; por. J. Metzler, Sacrae Congregationis de Propaganda Fide. Memoria rerum, Roma-Freiburg-Wien 1971-1976. W tomie tym została opracowana historia Kongregacji Rozkrzewiania Wiary od 1622 do 1972. Zobacz dokumenty w tomie II: Scelta dei Missionari (2 maggio 1625), indirizzi del Segretario Ingoli (1628-1639), Instruzioni per i Vicari Apostolici della Cina e dell’Indochina (1659), Regole per i missionari (1707), Studio delle lingue (1774) itd. 4 J. Kroeger, Papal Mission Wisdom: Five Mission Encyclicals 1919-1959, w: S. Bevans, A Century of Catholic Mission. Roman Catholic Missiology 1910 to the Present, Eugene (Oregon) 2013, s. 94.

LLG178.indbG178.indb 119191 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 192 Rozprawy i artykuły

uczania misjologii, jako gałęzi nauki, która od tej pory ma być włączona do ich programów nauczania”5. „Katedra (a nie wydział) Misjologii została erygowana po Liście apostolskim Maximum illud Benedykta XV (1919). Konstytucja apostolska Deus scientiarum Dominus Piusa XI (25 maja 1931 r.) ustanowiła nowe zasady nadawania kwalifi kacji akademickich na uniwersytetach i wydziałach. Mówiąc konkretniej, potrzebne były rozprawy doktorskie, która wnosiłaby nowy wkład do badań naukowych. W 1935 r. Kongrega- cja ds. Seminariów i Studiów Uniwersyteckich odnowiła prawa nadane przez Ojca Świętego Uniwersytetowi Urbana (dla Wydziałów Filozofi cznych i Teologicznych)”6. Andre Seumois przedstawia również historyczny przegląd wydarzeń od Maximum illud do utworzenia Katedry Misjologii w Kolegium Ate- neum Kongregacji Rozkrzewiania Wiary7.

2.1. Pierwszy kierownik katedry Giovanni Battista Tragella PIME w latach 1920-1922

Giovanni Battista Tragella urodził się w 1885 roku. Ukończył studia teologiczne z licencjatem w 1911 r. i w tym roku przyjął święcenia ka- płańskie. W 1911 roku wstąpił do nowicjatu Pontifi cio Istituto Missioni Esteri (PIME, Papieski Instytut Misji Zagranicznych). Ksiądz Tragella wróciwszy do Włoch z krótkiego pobytu w Hong- kongu, angażuje się w założenie i rozwój Unione Missionaria del Clero

5 Benedykt XV, Maximum Illud: List Apostolski o szerzeniu wiary na całym świecie. 30 listopada 1919 roku, http://www.svdcuria.org/public/mission/docs/encycl/mi-en.htm (02.10.2019). 6 J. Esquerda Bifet, dz. cyt., s. 131. 7 A. Seumois, La S. C. „de Propaganda Fide” et les études missionnaires, w: J. Metzler, Sacrae Congregationis de Propaganda Fides. Memoria rerum, t. III/2, Roma-Freiburg-Wien 1976, s. 455-463.

LLG178.indbG178.indb 119292 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Szczególny wkład w badania misjologiczne Wydziału Misjologii... 193

(Unia Misyjna Duchowieństwa), włoskiej federacji kapłańskiej, która miała wielki wpływ na Kościół katolicki we Włoszech pod inspirują- cym kierownictwem o. Pawła Manny (1872-1952). Główną rolę w wizji misyjnej o. Manny odegrało tworzenie prasy katolickiej. Ksiądz Tra- gella został głównym asystentem o. Manny. Było to przede wszystkim czasopismo „Le Missioni Cattoliche”, dla którego ks. Tragella pracuje od końca 1915 roku. Papież Benedykt XV (1854-1922) polecił w swojej misyjnej encyklice z 1919 r. Maximum illud założenie katedry misjologicznej w Kolegium Ateneum Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w Rzymie. Holenderski kardynał prefekt Kongregacji Rozkrzewiania Wiary Wilhelm van Rossum CSsR (1854-1932) skonsultował się z prof. Josephem Schmidlinem (1876-1944), który miał na oku dwóch kandy- datów do Katedry Misjologii w Rzymie. Najpierw Schmidlin zapropo- nował niemieckiego benedyktyna Lorenza Kilgera, który był w Rzymie na studiach archiwistycznych, ale potem zaproponował obsadzenie katedry przez ks. Tragellę. Kongregacja wybrała wtedy włoskiego kan- dydata – ks. Tragellę. Latem 1919 r. ks. Tragella udał się na koszt Kon- gregacji do Steyl do domu macierzystego Zgromadzenia Słowa Bożego (SVD), gdzie konsultował się z ks. Friedrichem Schwagerem (1876- 1929), a następnie do Münster, gdzie poznał pioniera katolickiej misjologii Josepha Schmidlina8. W ramach Kościoła Katolickiego na świecie była to druga katedra tego nowego przedmiotu akademickiego. Od października 1919 r. do

8 W tym czasie ks. Tragella uczestniczył również w Kursie Misyjnym w Dusseldorfie w dniach 7-14 października 1919 r., zorganizowanym i prowadzonym przez o. Friedricha Schwagera. Dzięki temu zapoznał się z wszystkimi ważnymi podmiotami katolickiego systemu misyjnego w Niemczech. Tu również zobaczył i zrozumiał potrzeby misji niemieckich, zagrożonych upadkiem w dawnych niemieckich strefach wpływu. Por. P. Steffen, Tragella G.B., BBKL XXXVII (2016), s. 1332-1345; K. Müller, Friedrich Schwager (1876-1929). Pionier katolickiej misjologii (Studia Instituti Missiologici SVD 34), Nettetal 1984; K. Müller, Josef Schmidlin (1876-1944). Papsthistoriker und Begründer der katholischen Missionswissenschaft. (Studia Instituti Missiologici SVD 47), Nettetal 1989.

LLG178.indbG178.indb 119393 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 194 Rozprawy i artykuły

lata 1921 r. ks. Tragella prowadził wykłady misjologiczne w Kolegium Ateneum Urbana Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w Rzymie9.

2.2. Drugi kierownik katedry: Lorenz Kilger OSB

Lorenz Kilger żył w latach 1880-1964. W 1914 r. przyjął święcenia kapłańskie w Zgromadzeniu Benedyktynów Misyjnych św. Ottiliena, po ukończeniu studiów fi lozofi cznych i teologicznych. Stał się jednym z pio- nierów nauki o misjach w Niemczech. Ojciec Kilger prowadził wykłady misjologiczne u profesora Schmidlina w Münsterze, które przeprowadził po raz pierwszy w semestrze zimowym 1909/1910. Był jednym z pierwszych doktorantów na pierwszej katolickiej Katedrze Misjologii. Jego rozprawa doktorska dotyczyła pierwszej misji wśród ludności Afryki Wschodniej. Następnie wykładał historię misji w St. Ottilien, w Rzymie w Papieskim Kolegium Rozkrzewiania Wiary i w benedyktyńskim Ate- neum św. Anzelma (1920-1925), następnie w Akademii Filozofi cznej St. Ottilien (1925-1936) i później we Freiburgu w Szwajcarii (1944-1961). Jest także współzałożycielem szwajcarskiego wielojęzycznego „Nouvel- le Revue de Science Missionnaire – Neue Zeitschrift für Missionswis- senschaft ” (NZM) zainicjowanego przez Johannesa Beckmanna SBM10 w Immensee w Szwajcarii w 1945 roku. Jego specjalizacją była praca misyjna w Afryce Wschodniej i Zachodniej, Ameryce i Indiach w XVI- -XVIII wieku. Pisał głównie o chrzcie, katechumenacie, duchowieństwie, szkole, szpitalach, edukacji zawodowej i świeckich pomocnikach. Dzię- ki dokładnym badaniom i rzeczowej ocenie przyczynił się do uznania

9 P.B. Steffen, Tragella Giovanni B. PIME (1885-1968) Missionswissenschaftler, BBKL XXXVII (2016), s. 1332-1345. 10 P. B. Steffen [przegląd]: U. Schwegler, Johannes Beckmann SMB (1901-1971). Leben und Werk, w: Studia Instituti Missiologici SVD 85, Nettetal 2005, „Urbaniana University Journal” 69:1 (2016), s. 234-238; P.B. Steffen, Beckmann Johannes, SMB (1901-1971). Missionswissenschaftler, BBKL XXXVIII (2017), s. 80-89.

LLG178.indbG178.indb 119494 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Szczególny wkład w badania misjologiczne Wydziału Misjologii... 195

i przełomu w badaniach naukowych nad misjami, zwłaszcza nad historią misji11.

2.3. Trzeci kierownik katedry: Cyril Jarre OFM

Cyril Jarre w 1903 r. ukończył studia, które były szczególnie ukie- runkowane na prawo kanoniczne. W 1904 r. został wysłany na misje franciszkanów w Chinach w Wikariacie Apostolskim Jinan (Tsinanfu) w Szantung. Po dwóch latach pracy duszpasterskiej został nauczycielem w Hungkialou w pobliżu Jinan. W latach 1913-1921 ponownie praco- wał w duszpasterstwie. W 1921 roku o. Jarre został mianowany rektorem seminarium duchownego. Od września 1924 r. o. Jarre jest we Francisz- kańskim Kolegium Antonianum w Rzymie, a od 1925 r. także w Kole- gium Ateneum Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, jako profesor misjologii. W 1929 roku zostaje mianowany wikariuszem apostolskim Jinan. Biskup Jarre zawsze miał dobre stosunki z władzami chińskimi i z sa- mymi Chińczykami. W swoim wikariacie w szczególności poświęcił się budowaniu całościowego systemu edukacji i szkoleń. Z naukowego punktu widzenia, franciszkanin posługujący się miejscowym językiem był bardzo pożyteczny. Główne kierunki jego pracy to dwa znaczące tłu- maczenia. Najpierw przetłumaczył na łacinę kodeks cywilny Republiki Chińskiej, a następnie prawo Kościoła katolickiego z 1917 r. z łaciny na chiński. 11 kwietnia 1946 r. Wikariat Apostolski Tsinanfu (Jinan) uzy- skał status archidiecezji i o. Jarre został mianowany arcybiskupem12.

11 P.B. Steffen, Kilger Laurenz Ferd. OSB (1890-1964). Missionswissenschaftler, BBKL XXXIV (2013), s. 673-683. 12 P.B. Steffen, Erzbischof Cyrillus Rudolf Jarre (1878-1952) aus Ahrweiler. Zeuge des Glaubens in Shandong, China Heimatjahrbuch 2013 des Kreises Ahrweiler, s. 93-95; tenże, Jarre Cyrillus Rudolf OFM, Bischof (1878-1952). Missionsrechtler, BBKL XXXIV (2013), s. 603- 620.

LLG178.indbG178.indb 119595 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 196 Rozprawy i artykuły

2.4. Czwarty kierownik katedry: Vitalis Lange OFM

Vitalis Lange żył w latach 1880-1934. W 1906 r. przyjął święcenia kapłańskie i wyjechał na misję do Chin, gdzie został przydzielony do Wikariatu Apostolskiego Tsinanfu (Jinan) w Szantung. W 1907 r. przy- był do Jinan, gdzie pracował na różnych stacjach misyjnych. Zanim zo- stał powołany do Rzymu, o. Vitalis Lange był przez dwa lata, od 1927 do 1929 r., rektorem prowadzonego przez franciszkanów regionalnego seminarium duchownego w Hungkialou koło Jinan w Szantung. W latach 1929-1932 Lange prowadził wykłady misjologiczne i teologiczne we Franciszkańskim Ateneum Antonianum w Rzymie i był jednocześnie profesorem misjologii w Ateneum Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w Rzymie. Chiński misjonarz Vitalis Lange został w 1929 r. już czwartym kierownikiem katedry w ciągu zaledwie 10 lat. W 1932 r. Vitalis Lange powrócił do misji franciszkańskiej w Wikariacie Apostolskim Tsinanfu w Szantung w Chinach, gdzie pracował do śmierci 7 kwietnia 1934 r. jako wykładowca w seminarium duchownym. Trwałym i wartościowym dziełem, które zostawił, jest opublikowana w 1929 r. historia misji fran- ciszkańskiej w Wikariacie Apostolskim Tsinanfu (Jinan) w Szantung13. Częste zmiany kierownika katedry zahamowały rozwój własnej szko- ły misjologicznej. W latach 1930-1952 w Ateneum Urbano misjologię wykładał włoski ksiądz diecezjalny Ugo Bertini (1887-1972)14.

13 V. Lange OFM, Das Apostolische Vikariat Tsinanfu. Franziskanische Missionsarbeit in China, Werl 1929; P.B. Steffen, Lange Hermann Vitalis OFM (1880-1934) Missiologe, BBKL XXXIV (2013), s. 787-790. 14 Zobacz P.B. Steffen w: Biograpisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL): Tragella Giovanni B. PIME (1885-1968) Missionswissenschaftler, BBKL 37 (2016), s. 1332-1345; Kilger Laurenz Ferd. OSB (1890-1964). Missionswissenschaftler, BBKL XXXIV (2013), s. 673-683; Jarre Cyrillus Rudolf OFM, Bischof (1878-1952). Missionsrechtler, BBKL XXXIV (2013) 603-620; Lange Hermann Vitalis OFM (1880-1934) Missiologe, BBKL XXXIV (2013) 787- 790; Bertini Ugo (1887-1972). Patrologe u. Missionswissenschaftler, BBKL XXXIV (2013),

LLG178.indbG178.indb 119696 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Szczególny wkład w badania misjologiczne Wydziału Misjologii... 197

2.5. Piąty kierownik katedry: Ugo Bertini

Ugo Bertini (1887-1972) w latach 1919-1922 jest wykładowcą patrologii w Papieskim Instytucie Orientalnym (Pontifi cio Istituto Orientale) w Rzymie. Angelo Roncalli, późniejszy papież Jan XXIII, został mianowany w 1921 r. przez papieża Benedykta XV przewodniczącym Rady Wyż- szej Dzieła Rozkrzewiania Wiary we Włoszech. W 1922 r. Bertini został mianowany przez papieża Piusa XI zastępcą sekretarza generalnego Rady Wyższej Papieskich Dzieł Misyjnych. Tę funkcję sprawował do 1950 roku. Zadanie to pozwoliło mu nawiązać kontakt z organizacjami misyjnymi we Włoszech i zapoznać się z rozwojem nauki o misjach w Rzymie. W 1928 r. Bertini założył czasopismo misyjne „Il Pensiero Missionario”. W latach 1930-1931 Bertini zaczyna prowadzić kursy misjologiczne w Kolegium Urbana Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w Rzymie. Jego przedmiotem są biblijne fundamenty misji, statystyki misyjne i współpraca misyjna. W roku akademickim 1932-1933 Katedra Misjologii w Kolegium Urba- na Kongregacji Rozkrzewiania Wiary została rozbudowana o Instytut Misyjny i otrzymała kilku nowych wykładowców. 1 września 1933 r. po- wstał nowy instytut. Od tej pory trzyletnie studia wprowadziły wszystkie aspekty nauki o misji i jej dyscyplinach pomocniczych, które obejmowały porównawcze studia religijne, fi lozofi ę ludów, językoznawstwo i etnolo- gię. Przez dwie dekady Ugo Bertini pracował jako profesor w Instytucie Misjologii w Kolegium Rozkrzewiania Wiary w Rzymie. Od połowy lat dwudziestych do 1952 r. publikował liczne prace misyjne15.

s. 87-92; Perbal Albert OMI (1884-1971), Missionswissenschaftler, BBKL XXXIII (2012) 1006-1011; Müller Karl SVD (1918-2001) Missionswissenschaftler, BBKL 39 (2018), s. 1039- 1060; Rzepkowski Horst SVD (1935-1996), Missionswissenschaftler, BBKL XXXIV (2013), s. 1257-1270. 15 W 1928 r. wygłosił semestralny wykład w Institut Catholique de Paris. Zaowocowało to jego książką Pius XI i medycyna w służbie misjom, wydaną w Paryżu w 1928 r., a w języku włoskim w 1930 roku.

LLG178.indbG178.indb 119797 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 198 Rozprawy i artykuły

3. Instytut Studiów Misyjnych w Kolegium Ateneum Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w latach 1932-1986

Były rektor Uniwersytetu Urbaniana i były dziekan Wydziału Misjolo- gii prof. Giuseppe Cavallotto napisał w 2012 r.: „Instytut Nauk o Misjach został utworzony ad experimentum, później jego nazwa przeważnie tłu- maczona na język włoski jako Naukowy Instytut Misji, natomiast Kongre- gacja ds. Edukacji Katolickiej używa terminu Naukowy Instytut Misyjny. 1 września 1933 r. Instytut został kanonicznie zatwierdzony przez Kon- gregację ds. Seminariów i Studiów Uniwersyteckich jako autonomiczny Instytut Uniwersytetu Urbana, z własnym prodziekanem i radą nauko- wą. Instytut otrzymał możliwość nadawania stopni naukowych licencjatu i doktoratu w zakresie misjologii. Instytut zawdzięcza swe narodziny decyzji Piusa XI, który studiom misjologicznym nadał specjalną rangę, jak również wsparciu i wymianie doświadczeń Uniwersytetu w Münste- rze, gdzie powstała pierwsza Katedra Misjologii prof. Schmidlina, która korzystała z doświadczenia misjologicznego Kościołów protestanckich, łącząc misjologię z różnymi dyscyplinami naukowymi”16. Profesor Bifet wyjaśnia dalszy rozwój sytuacji: „Naukowy Instytut Misyjny został założony w listopadzie 1932 r. przez sekretarza Kongre- gacji Rozkrzewiania Wiary bpa Carlo Salottiego. Został on ofi cjalnie zatwierdzony przez ds. Kongregację Seminariów i Studiów Uniwersy- teckich (dekret Ut Sacrorum z 1 września 1933 r.), z prawem nadawania stopni akademickich w dyscyplinach misyjnych. W latach 1942-1943 został rozbudowany o sekcję prawną. W 1951 r. Kongregacja ds. Semi- nariów i Studiów Uniwersyteckich przyznała sekcji prawnej Naukowe- go Instytutu Misyjnego możliwość nadawania tytułów naukowych”17.

16 P. B. Steffen, Bertini Ugo (1887-1972). Patrologe und Missionswissenschaftler, BBKL XXXIV (2013), s. 87-92. 17 J. Esquerda Bifet, dz. cyt., s. 130-131.

LLG178.indbG178.indb 119898 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Szczególny wkład w badania misjologiczne Wydziału Misjologii... 199

Papież Pius XI i kardynał van Rossum, obaj należący do najwięk- szych promotorów misji katolickich w XX wieku, chcieli zapewnić dalszy rozwój katolickiej nauki misyjnej poprzez założenie instytutu i podnoszenie kwalifi kacji akademickich w Kolegium Ateneum Kon- gregacji Rozkrzewiania Wiary. Ojciec Bertini jest ostatnim kierownikiem przed założeniem Instytutu Studiów Misyjnych w Ateneum de Propaganda Fide w Rzymie i przez dwadzieścia lat kontynuuje nauczanie w nowo założonym instytucie, przyczyniając do jego rozwoju. Albert Perbal (1884-1971) wstąpił do Zgromadzenia Oblatów Maryi Niepokalanej w 1902 roku. W latach 1919-1924 o. Perbal był osobistym sekretarzem przełożonego generalnego swojego zakonu w Rzymie. Jego zadaniem było także przygotowanie nowych obsza- rów misyjnych, jak te w Kongu, w Laosie i Kamerunie. W ten sposób o. Perbal zdobywał coraz większą wiedzę fachową w dziedzinie misji afrykańskich. Ojciec Perbal był obecny we wrześniu 1931 r. na inau- guracji pierwszej katedry misjologii na Katolickim Uniwersytecie św. Pawła w Ottawie. W tym samym roku powstał Instytut Misjologiczny w Ateneum Urbano de Propaganda Fide (Kolegium Urbana Kongrega- cji Rozkrzewiania Wiary) w Rzymie. W 1932 r. został mianowany wy- kładowcą misjologii w nowo powstałym instytucie. Od 1933 r. nauczał również przedmiotów z zakresu posługi misyjnej i wprowadzenia do studiów misyjnych w języku łacińskim. Od 1941 r. miał również wy- kłady na temat islamu, a od 1945 r. na temat prawa islamskiego i kolonii. W latach 1934-1938 o. Perbal był odpowiedzialny za program stu- diów misjologicznych w Institut Catholique de Paris, gdzie prowadził wykłady z misjologii. W 1935 r. ukazało się pierwsze znaczące studium misjologiczne: Premières leçons de Th éologie Missionnaire. Już w 1935 r. o. Perbal za- proponował założenie czasopisma misjologicznego. Z drugiej strony, Kongregacja Rozkrzewiania Wiary zaproponowała współpracę

LLG178.indbG178.indb 119999 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 200 Rozprawy i artykuły

z istniejącym już „Il Pensiero Missionario”, czasopismem założonym w 1929 r. przez Unię Misyjną Duchowieństwa. W latach 1941-1954 o. Perbal był przez 13 lat wiceprezesem Papieskiego Instytutu Studiów Misyjnych w Kolegium Urbana Kongregacji Rozkrzewiania Wiary. W 1954 r. o. Perbal przeszedł na emeryturę. Przez lata o. Perbal był konsultantem lub członkiem różnych kongregacji Kurii Rzymskiej, tj. Komisji „promuzułmańskiej” pod przewod- nictwem kardynała Tisseranta (1939), Papieskiego Dzieła św. Piotra Apostoła (1933), Międzynarodowej Rady Unii Misyjnej Duchowień- stwa (1942), Société des Africanistes de Paris (1934), konsultorem Kon- gregacji Rozkrzewiania Wiary (1941), Komisji Edukacji Zgromadzeń Zakonnych (1944) oraz Komitetu Wykonawczego Afrykańskiego Insty- tutu Międzynarodowego w Londynie (1947). Ojciec Perbal odegrał kluczową rolę w zaplanowaniu i pomyślnym przeprowadzeniu pierwszego Kongresu Misjologicznego na Papie- skim Uniwersytecie Urbaniana w 1950 roku18. Prof. Andre Seumois OMI (1917-2000), wybitny misjolog w latach 1952-1988 Andre Seumois wstąpił do Zgromadzenia Oblatów Maryi Niepoka- lanej i przyjął święcenia kapłańskie w 1940 roku. Po studiach w Ate- neum Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w Rzymie i pierwszych do- świadczeniach w nauczaniu na Uniwersytecie św. Pawła w Ottawie, o. Seumois przez większość swojego życia pracował na Papieskim Uni- wersytecie Urbaniana w Rzymie: w latach 1952-1988 jako wykładowca

18 20 października 1968 roku o. Perbal został odznaczony francuskim medalem „Mérite National”, który wręczył mu jego były kolega ze studiów kardynał Tisserant., por. E. Lapointe, A. Perbal OMI (1884-1971), Un missiologue oublie, w: C. Dujardin, C. Prudhomme (red.), Mission & Science. Missiology Revised, 1850-1940, Leuven 2015, s. 171-197; por. A. Perbal, Prime lezioni di teolgia missionaria, Firenze 1941; P. B. Steffen, Perbal Albert OMI (1884- 1971), Missionswissenschaftler, BBKL XXXIII (2012), s. 1006-1011.

LLG178.indbG178.indb 220000 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Szczególny wkład w badania misjologiczne Wydziału Misjologii... 201

i dyrektor Instytutu Studiów Misyjnych, a następnie jako dziekan Wy- działu Misjologii i innych uniwersytetów rzymskich. W czasie Soboru o. Seumois był ekspertem, a w latach 1973-1977 konsultantem Kongregacji Ewangelizacji Narodów. Jest on szczególnie związany ze Swizz Nouvelle Revue de Science Missionnaires od czasu opublikowania jego Introduction à la Missiologie (Supplementa NZM 4, 1952). Opublikował kilka prac misjologicznych. W regularnych od- stępach czasu spod jego pióra wychodziły książki i artykuły dotyczące głównie kwestii misyjno-teoretycznych. Profesor Seumois, należał do „Szkoły w Louvain”, która w działal- ności misyjnej zajmowała się przede wszystkim fundatio ecclesiae, czyli zakładaniem lokalnych Kościołów. Szczególny wymiar odgrywa w teologii o. Seumois teologia apostolatu. Do pewnego stopnia jego Th éolo- gie missionnaire, opublikowana w Bolonii w 1993 r., może być uznana za jego spuściznę.19

4. Wydział Misjologii: ramy dla badań, nauczania i studiowania

„Wydział Misjologii prowadził badania naukowe i studia misjologiczne wraz ze wszystkimi innymi wydziałami (teologia, prawo, fi lozofi a), dlatego cały Uniwersytet Urbaniana jest uważany za uniwersytet Ad gentes. W tym sensie wielkie kongresy, które się tutaj odbywają, mają charakter interdy- scyplinarny i zawsze mają wymiar ewangelizacji ad gentes. Nasz wydział jest jak zaczyn i gwarant tożsamości ad gentes całego Uniwersytetu”20.

19 A. Seumois, Teologia missionaria, Bologna 1993; tenże, La S. C. «de Propaganda Fide» et les études missionnaires, w: J. Metzler, Sacrae Congregationis de Propaganda Fide. Memoria rerum, t. III/2, Roma-Freiburg-Wien 1976, s. 455-463. 20 J. Esquerda Bifet, dz. cyt., s. 131.

LLG178.indbG178.indb 220101 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 202 Rozprawy i artykuły

4.1. Rola katedr na Wydziale Misjologii

Wydział Misjologii jest wyjątkowo bogaty w liczne katedry zajmu- jące się konkretnymi aspektami, które razem przyczyniają się do stu- diów nad misjami. Jest 13 katedr. 1) Katedra Wprowadzenie do Misjologii i Misjografi i Prof. Angelo Barreda OP, hiszpański dominikanin, był do 2019 roku przewodniczącym, jako profesor zwyczajny w dziedzinie misjologii21. Przez wiele lat prowadził takie kursy jak: Wprowadzenie do Misjolo- gii; Misjografi a: Zaangażowanie misyjne i świadectwo dzisiaj; Apostol- skie działania świeckich: tożsamość, zadania i formy stowarzyszeniowe; Współczesny zielonoświątkowiec. 2) Katedra Biblii i Misji Prof. Donatella Scaiola, kierownik Katedry Biblii i Misji22. W roku akademickim 2019/2020 wykładał: Misja w Nowym Testamencie; Mi- sja w Starym Testamencie; Wprowadzenie do judaizmu; Biblia i misja: teksty, odczytywanie liczb i praktyk religijnych; Kontrowersyjne strony Biblii; Religie w Biblii.

21 Jego publikacje to: Missiologia. Studio introduttivo, San Paolo 2002; Ambito europeo della prima evangelizzazione, w: M. Rostkowski O.M.I. (red.), La Missione senza confini, Roma 2000, s. 327-337; „Evangelii gaudium” proyecto misionero del papa Francisco para la Iglesia de hoy, Roma 2014; Tendenze della missione oggi, UUJ 67 (2014), s. 139-169; Evangelii Gaudium, invito alla lettura, UUJ 68:2 (2015), s. 11-30; Evangelii gaudium invito alla lettura, UUJ 68:2 (2015), s. 11-30; La enseñanza de la misionología, un desafio para los centros de estudios eclesiales, „Studium” 51:3 (2011) 377-412; Il vangelo della prosperità, una schiaffo alla vera missione cristiana, „Euntes Docete” 59:3 (2006), s. 153-198; El prof. Jesús López- Gay S.J., un misionólogo al servicio de la misión „ad gentes”, „Studia Missionalia” 54 (2005) s. 145-164; Il pluralismo religioso, criterio ermeneutico della vita e dell’attività del missionario, „Euntes Docete” 58:1 (2005), s. 145-164; Verso il protagonismo missionario delle chiese local, „Studia Missionalia” 54 (2005), s. 165-194; El pluriforme testimonio misionero en el mundo de la globalización 52 (2003), s. 319-346; La Chiesa come comunione, soggetto di evangelizzazione, „Euntes Docete” 49:1 (1996), s. 79-97.

LLG178.indbG178.indb 220202 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Szczególny wkład w badania misjologiczne Wydziału Misjologii... 203

3) Katedra Historii Misji

Prof. Alberto Trevisiol, ICM23 to były dziekan Wydziału i rektor Uniwersytetu oraz kierownik Katedry Historii Misji. Prowadził przez wiele lat takie kursy jak: Historia Kościoła misyjnego; Pierwsze głoszenie i działalność misyjna; Symbol w pismach Ojców Kościoła i w najnowszych tekstach katechetycznych; Misja w Dekrecie Ad Gentes, Evangelii nuntiandi, Redemptoris missio oraz w niektórych dokumentach lokalnych Kościołów. W roku 2019/2020 jako wykładowca emeryt prowa- dził następujące kursy w Instytucie Katechetyki Misyjnej i Duchowości Misyjnej (ICMSM Institute of Mission Catechetics and Missionary Spi- rituality): Historia Kościoła I: starożytna i średniowieczna i Historia Ko-

22 Jej publikacje to: Missiologia. Studio introduttivo, San Paolo 2002; Ambito europeo della prima evangelizzazione, w: M. Rostkowski O.M.I. (red.), La Missione senza confini, Roma 2000, s. 327-337; „Evangelii gaudium” proyecto misionero del papa Francisco para la Iglesia de hoy, Roma 2014; Tendenze della missione oggi, UUJ 67 (2014), s. 139-169; Evangelii Gaudium, invito alla lettura, UUJ 68:2 (2015), s. 11-30; Evangelii gaudium invito alla lettura, UUJ 68:2 (2015), s. 11-30; La enseñanza de la misionología, un desafio para los centros de estudios eclesiales, „Studium” 51:3 (2011), s. 377-412; Il vangelo della prosperità, una schiaffo alla vera missione cristiana, „Euntes Docete” 59:3 (2006), s. 153-198; El prof. Jesús López- Gay S.J., un misionólogo al servicio de la misión „ad gentes”, „Studia Missionalia” 54 (2005), s. 145-164; Il pluralismo religioso, criterio ermeneutico della vita e dell’attività del missionario, „Euntes Docete” 58:1 (2005), s. 145-164; Verso il protagonismo missionario delle chiese local, „Studia Missionalia” 54 (2005), s. 165-194; El pluriforme testimonio misionero en el mundo de la globalización, 52 (2003), s. 319-346; La Chiesa come comunione, soggetto di evangelizzazione, „Euntes Docete” 49:1 (1996), s. 79-97. 23 Jego wybitne publikacje to: Amarono una terra dagli orizzonti infiniti pagine di storia dei missionari della Consolata in Argentina: 1946-1978, Roma 1997; I primi missionari della Consolata nel Kenia 1902-1905, Roma 1983; Uscirono per dissodare il campo pagine di storia dei Missionari della Consolata in Kenya, 1902-1981, Roma 1989; Conclusioni, w: Il cammino della missione: Convegno Internazionale a cinquant’anni dalla promulgazione del Decreto Conciliare Ad Gentes, Roma 2015, s. 515-521; In ascolto dell’America: Popoli, culture, religioni, strade per il futuro. Atti del Convegno Internazionale Pontificia Università Urbaniana 7-9 aprile 2014, A. Trevisiol (red.), Città del Vaticano 2014; In ascolto dell’Africa contesti, attese, potenzialità; atti del convegno internazionale, Pontificia Università Urbaniana, 14-16 maggio 2012, Città del Vaticano 2012; I cate- chisti e le catechiste nella missione ad gentes in ascolto della storia, „Euntes Docete” 62:3 (2009), s. 131-170; „Ecclesia in Africa” elementi di un nuovo progetto missionario, „Euntes Docete” 57:1 (2004), s. 227-241; Missione e liberazione, „Euntes Docete” 55:2 (2002), s. 143-160.

LLG178.indbG178.indb 220303 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 204 Rozprawy i artykuły

ścioła II: nowoczesna i współczesna oraz na Wydziale Misjologii kurs: Historia Kościoła Misyjnego.

4) Katedra Duchowości Misyjnej

Hiszpański ksiądz diecezjalny prof. Juan Esquerda Bifet przez wiele lat piastował funkcję kierownika tej katedry. Jest autorem wielu ksią- żek i artykułów, zwłaszcza w swoim ojczystym języku hiszpańskim, ale także w języku włoskim, a jego prace często były tłumaczone na język angielski24. Na jego cześć prof. Barreda opublikował w 2013 roku dzie- ło: Fede e missione (Wiara i misja)25. Prof. Joseph Dinh Duc Dao, wietnamski ksiądz diecezjalny, uczył najpierw misjografi i, a następnie przez wiele lat duchowości misyjnej jako kierownik tej katedry, aż do momentu, gdy został wysłany do swojego rodzinnego Wietnamu, gdzie obecnie służy swojemu ludowi jako biskup26. Obecnie kierownikiem katedry i prowadzącym kursy jest profesor Dotolo.

24 Juan Esquerda Bifet urodził się w Hiszpanii w 1929 r. Święcenia kapłańskie przyjął w 1954 r. (diecezja Lleida). W latach 1968-1974 wykładał jako profesor zwyczajny na Wydziale Teologicznym Północnej Hiszpanii. Jest także emerytowanym profesorem na Wydziale Misjologii Papieskiego Uniwersytetu Urbaniana. Opublikował wiele artykułów i książek poświęconych duchowości misyjnej, maryjnej i kapłańskiej, w tym: Duchowość kapłańska dla Kościoła misyjnego (Pontifical Urbaniana University, 1998), Diccionario de San Juan de Avila (Monte Carmelo 1999), Diccionario doctrinal de M. María Inés-Teresa Arias (México 2004), Dictionary of Evangelization (2005), https://www.edizionisanpaolo.it/utore/juan-esquerda-bifet.aspx (14.08.2019). Jego inne publikacje: Teologia ewangelizacji. Duchowość misyjna, Rzym 1992; Kompendium Misjologiczne. Życie jest misją, Walencja 2007; Misjologia. Ewangelizuj w globalnym świecie, Madryt 2008; Duchowość kapłańska i misja. Znak Dobrego Pasterza, Rzym 1995; Duchowość Kościoła misyjnego, Rzym 1994; Duchowość kapłańska dla Kościoła misyjnego, Rzym 1998; Duchowość maryjna. Maryja w sercu Kościoła, Valencia 2009; Diccionario de la evangelización, Madrid 1998; Dizionario dell’evangelizzazione, Napoli 2005. 25 J.A. Barreda (red.), Fede e missione, Roma 2013. 26 J. Dinh Duc Dao, Spiritualità cristiana nel contesto asiatico. L’Asia alla ricerca di una Spiritualità nel Sinodo dei vescovi per l’Asia, w: M. Rostkowski O.M.I. (red.), La Missione senza confini. Ambiti della missione ad gentes, Roma 2000, s. 221-231; por. Missiografia, situazioni attuali e tendenze emergenti della missione, in Missione per il terzo millenio, corso di Missiologia, Roma 1992, s. 27-46.

LLG178.indbG178.indb 220404 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Szczególny wkład w badania misjologiczne Wydziału Misjologii... 205

5) Katedra Teologii Systematycznej Misji

Prof. Eugen Nunnenmacher, niemiecki werbista i były misjonarz z Konga, który obronił doktorat na Wydziale Misjologii w Urbania- nie, przez siedem lat wykładał tam teologię misji27. Kierownik katedry prof. Gianni Colzani28. Prof. Antoine De Padou Pooda pochodzi z Burkina Faso29. W 2020 r. objął kierownictwo katedry. W roczniku akademickim 2019/2020 pro- wadził kursy: Metodologia badań; Teologia systematyczna misji; Metodo- logia pracy naukowej; Duszpasterstwo: teologia i wiedza antropologiczna; Formacja misyjna: podstawy teologiczne i wytyczne duszpasterskie oraz Dar i misja.

27 Jego publikacje to: Missionarisches Selbstverständnis nach dem Konzilsdekret „Ad Gentes” und nach persönlichen Äußerungen von Afrikamissionaren (Studia Instituti Missiologici Societatis Verbi Divini 33), Nettetal 1984; Il Regno di Dio e la missione della Chiesa, RM 12-20, w: Cristo Chiesa Missione: Commento alla „Redemptoris Missio” (Studia Urbaniana 38), Roma 1992, s. 67-87; Figura e formazione del missionario in prospettiva postconciliare (AG 25 e 26), w: Chiesa e missione (Studia Urbaniana 37), Roma 1990, s. 269-303; Missionarische Spiritualität: Fragen und Ansichten – veranschaulicht an „Ad Gentes” und „Redemptoris Missio”, Die Anregung 58:5 (2006), s. 383-389; Anthropos und Mission, „Verbum SVD” 45:1 (2004), s. 15-18; 40 Jahre Steyler Missionswissenschaftliches Institut: Rückblick und Schwerpunkte für die Zukunft, „Verbum SVD” 43:3 (2002) s. 243-251; Vorbereitung für Interkulturalität in der empfangenden Provinz, „Verbum SVD” 43:2 (2002), s. 189-203; „Tut dies zu meinem Gedächtnis” – in Afrika wie anderswo: Zum afrikanischen Symboldenken im Eucharistieverständnis, „Verbum SVD” 37:3 (1996), s. 299-317. 28 G. Colzani, Missiologia contemporanea il cammino evangelico delle chiese: 1945-2007, San Paolo 2010; tenże, Sulla via della missione: tempo ordinario – parte seconda, Supplemento della Rivista del Clero italiano v. 99 (2018) n. 7-8, 32 pp.; tenże, La speranza scelta pastorale della Chiesa italiana, Bologna 2008; tenże, Cristologie e missione un rapporto da approfondire, Roma 2001; tenże, La trasformazione della missione mutamenti di paradigma in missiologia, (Biblioteca di teologia contemporanea; 109), Brescia 2000; tenże, Teologia della missione: vivere la fede donandola, Padova 1996; tenże, Antropologia teologica l’uomo: paradosso e mistero, Bologna 1997; tenże, Teologia della missione, Bologna 2019; tenże, Conversione, Assisi 2016; tenże, Pensare la missione. Studi editi e inediti, S. Mazzolini (red.), Città del Vaticano 2012. 29 A. de Padou Pooda, Le don de la mission et la mission du don. Essai sur un paradigme missionnaire de ‘Eglise-Famille de Dieu au Burkina Faso, Paris 2018.

LLG178.indbG178.indb 220505 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 206 Rozprawy i artykuły

6) Katedra Kościoła i Misji Kierownikiem katedry jest prof. Sandra Mazzolini. W roku akademickim 2019/2020 prowadził następujące kursy lub seminaria: Kościół i misja; Lectio coram (Czytanie w obecności Boga); Laboratorium badawcze i pisania akademickiego I; Pracownia badawcza i pisania akademickiego II; Zbawcze pośrednictwo Kościoła; Pneumatologia: ekonomia działania Ducha Świętego; Głoszenie Chrystusa: historia, teologia i duszpasterstwo; Teologia misji i posoborowe przyjęcie Kościoła jako Ludu Bożego: ustalone punkty i pytania otwarte30. 7) Katedra Teologii i Teologii Misji Prof. Francis A. Oborji31 pochodzi z Nigerii, z anglojęzycznej Afryki i w roku akademickim 2019/2020 prowadził następujące kursy lub seminaria: Teologia inkulturacyjna; Wprowadzenie do Tradycyjnych Reli- gii Afrykańskich; Ekologia i misje, teologia kontekstualna i misje, modele i perspektywy; Pojednanie i misje; Tendencje teologiczne i duszpasterskie; Prądy teologiczne w kontekście afrykańskim i perspektywy; Ewangelizacja Afryki, historia i aktualne kierunki teologiczne i duszpasterskie oraz kultura pokoju i pojednania.

30 Vangelo e culture. Per nuovi incontri, S. Mazzolini (red.), Città del Vaticano 2017; Evangelizzare il sociale. Prospettive per una scelta missionaria, S. Mazzolini (red.), Città del Vaticano 2015; Concilio, Assisi (PG) 2015; Chiesa e salvezza. L’«extra Ecclesiam nulla salus» in epoca patristica, Città del Vaticano 2008; Una lunga preparazione andata in fumo?, w: Vaticano II in rete, t. 4, Bologna 2012; Secondo il volere di Dio. Itinerario spirituale di Gaetana Sterni, Roma-Città Nuova 2005; G. Colzani, Pensare la missione. Studi editi e inediti, S. Mazzolini (red.), Città del Vaticano 2012; S. Mazzolini, M. Perroni (red.), Teologhe: in quale Europa?, Cantalupa (To) 2008. 31 Jego publikacje to: Mission and reconciliation theology and pastoral challenges of social violence, Ariccia (RM) 2015; God, Spirit, and Human Wholeness Appropriating Faith and Culture in West African Style, Eugene (Or.) 2012; Christianity and traditional religions orientations for a pastoral approach, Roma 2009; Concepts of mission: the evolution of contemporary missiology, Maryknoll (NY) 2006; Towards a Christian theology of African religion issues of interpretation and mission, Eldoret (Kenya) 2005; Ecology and environmental protection in African theology a missiological appraisal, UUJ 70 (2017) 2, s. 63-102; The theological aspects of mission new challenges and perspectives, UUJ 67 (2014) 1, s. 35-70.

LLG178.indbG178.indb 220606 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Szczególny wkład w badania misjologiczne Wydziału Misjologii... 207

8) Katedra Teologii Duszpasterstwa Misyjnego Paolo Giglioni (1943-2002) był liturgistą, teologiem pastoralnym i misjologiem. W latach 1978-2002, czyli przez 24 lata, Giglioni był wy- kładowcą na Wydziale Misjologii oraz w Instytucie Katechetyki Misyjnej i Duchowości Misyjnej. W 1995 r. został mianowany profesorem zwy- czajnym. W tym samym czasie studiował na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim na Wydziale Misjologii. Jego praca doktorska dotyczyła tematu Posługi sakramentalne w służbie misji. W latach 1992-1998 Paolo Giglioni pełnił funkcję dziekana Wy- działu Misjologii na Urbanianie. Przez piętnaście lat był konsultantem Kongregacji Ewangelizacji Narodów. Był pierwszym sekretarzem generalnym Międzynarodowego Stowarzyszenia Misjologów Katolickich (IACM – International Association of Catholic Missionaries), które współtworzył od jego początków w 1995 r. (ofi cjalnie powołano je w 1999 r.). Giglioni był odpowiedzialny za zorganizowanie Międzyna- rodowego Kongresu Misjologicznego, który odbył się w październiku 2000 r. na Papieskim Uniwersytecie Urbaniana. Paolo Giglioni zmarł w 2002 roku w Rzymie32. Od 2002 roku Giglionego zastąpił prof. Paul B. W. Steff en SVD. W roku 2019/2020 prowadził on następujące kursy: Misyjna teologia duszpasterska; Teologia i praktyka wspólnoty chrześcijańskiej; Odnowa duszpasterstwa misyjnego w lokalnych Kościołach; Szkolenie formato- rów dla misyjnych seminariów; Rzeczywistość misyjna: doświadczenia, pytania, perspektywy; Nowe osiągnięcia w teologii duszpasterskiej w lo-

32 P. Giglioni, Nuovi miniseri ecclesiali: loro rapport con la prima evangelizzazione, w: M. Rostkowski O.M.I. (red.), La Missione senza confini. Ambiti della missione ad gentes, Roma 2000, s. 341-361; Donna: ministero e missione, „Euntes Docete” (1989) 3, s. 335-469; Ministeri, w: Dizionario di Missiologia, Bologna 1993, s. 335-341; Carismi e ministeri per la pastorale missionaria, Città del Vaticano 1996; La missione sulle vie del Concilio. Il pensiero missionario di Giovanni Paolo II, Roma 1988; Temi biblici e teologici per la catechesi, Roma 1985; por. P. Steffen, Giglioni Paolo (1943-2002). Liturgiker u. Pastoraltheologe, BBKL XXXIV (2013), s. 377-380.

LLG178.indbG178.indb 220707 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 208 Rozprawy i artykuły

kalnych Kościołach oraz diecezjalne i parafi alne planowanie duszpa- sterskie33.

9) Katedra Katechezy w Kościele Misyjnym Prof. Giuseppe Cavallotto, dziekan i rektor, kierownik katedry34. Prof. Luciano Meddi jest obecnym kierownikiem Katedry Katechezy w Ko- ściele Misyjnym. W roku akademickim 2019/2020 prowadził następują-

33 Jego najważniejsze publikacje to: Centres of Formation and Evangelizing Ministry. Pastoral Institutes in Oceania and Africa, (Studia Instituti Missiologici SVD 102), Siegburg 2014; Missionsbeginn in Neuguinea. Die Anfänge der Rheinischen, Neuendettelsauer und Steyler Missionsarbeit in Neuguinea, (Studia Instituti Missiologici SVD 61), Nettetal 1995; Der Beitrag des Missionars zum Aufbau einer einheimischen Kirche: Seine Herkunft und Ausbildung, seine Motivation, sein Lebensstil und sein Wirken, w: T. Bautz, B. Jaspert (red.), 50 Jahre Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon – Ein Weg in die Zukunft, Nordhausen 2018, s. 775-826; Die Vernetzung der Pastoralinstitute in Asien: Als Lerngemeinschaft sich den neuen Aufgaben stellen, „Zeitschrift für Missionswissenschaft und Religionswissenschaft” 102 (2018), s. 104-113; Incarnating the Spirit of Vatican II in Indian Soil: The Contributions of Fr. D. S. Amalorpavadass (1932-1990) to Indian Theology and Church Renewal, „Ishvani Documentation and Mission Digest” 36:1 (2018), s. 43-56; The Mission and Ministry of the East Asian Pastoral Institute for the local churches in Asia and Oceania, „Word and Worship” 51 (2018) 1, s. 60-83; Nurturing Human and Christian Communities, w: L. Stanislaus SVD, vanThanh Nguyen (red.), SVD Missionary Discipleship in Glocal Contexts, (Studia Instituti Missiologici SVD 112), Siegburg 2018, s. 317-329; The Long Road to Aggiornamento. Vatican II, the Church in India & the NBCLC, w: Towards New Horizons, A. Thottakara, J. Sagaya (red.), The National Biblical, Catechetical & Liturgical Centre, Bangalore 2017, s. 40-64; Practical Missiology or Practical Theology with Missionary Perspective? The Transformation of Missiology before and after Vatican II, „Ishvani Documentation and Mission Digest” 35 (2017) 2, s. 146-160; Small Christian Communities and Asian Integral Pastoral Approach: A Possible Way to Implement the Regno-centric Ecclesiology, „Ishvani Documentation and Mission Digest” 34:3 (2016), s. 225-237; Stand und Desiderate heutiger missionsgeschichtli- cher Forschung, „Schweizerische Zeitschrift für Religions- und Kulturgeschichte” 110 (2016), s. 457-470; Missiological Education, w: J. Kavunkal, Ch. Tauchner (red.), Mission beyond Ad Gentes. A Symposium, (Studia Instituti Missiologici SVD 104), Siegburg 2016, s. 194-222; Evangelizing Ministry in a Secular Context, w: K. Krämer, K. Vellguth (red.), The Universal Church in Germany, (One World Theology – 6), Quezon City (Philippines) 2015, s. 95-103; The Asian Pastoral Integral Approach: A contextualized Model for the Evangelizing Mission of the Church, „East Asian Pastoral Review” 51:3 (2014), s. 213-230; Lumko Institute: Towards building a participatory church, „East Asian Pastoral Review” 51:2 (2014), s. 109-139.

LLG178.indbG178.indb 220808 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 Szczególny wkład w badania misjologiczne Wydziału Misjologii... 209

ce kursy lub seminaria: Katecheza w misji Kościoła; Ścieżki edukacyjne: inicjacja chrześcijańska i dorośli; Katecheza misyjna; Język, języki i narracja wiary; Chrześcijańskie wychowanie dorosłych; Posługa biblijna i upo- wszechnianie propozycji chrześcijańskiej35.

34 G. Cavallotto, Rinascita del catecumenato e pastorale missionaria in Europa, w: M. Rostkowski O.M.I. (red.), La Missione senza confini, Roma 2000, s. 287-310; Missione e mis- sionarietà in Giovanni Paolo II (red.), Roma 2004; Catecumenato antico diventare cristiani secondo i padri, Bologna 1996. 35 Jego publikacje to: Formare cristiani adulti. Desiderio e competenza del parroco, Assisi 2013; Il cammino di fede. Riorganizzare la catechesi parrocchiale, Torino 2016; Il Catecumenato Crismale. Risorsa per la pastorale degli adolescenti, Torino 2014; L. Meddi, Compiti e Pratiche di Nuova Evangelizzazione, w: C. Dotolo, L. Meddi, Evangelizzare la vita cristiana. Teologia e Pratiche di Nuova Evangelizzazione, Assisi 2012, 79-150; E. y M.Barghiglioni, L. Meddi, Adultos en la comunidad cristiana. Guía para la preparacíon de itinerarios para la evange- lizacíon y el crescimiento en la fe, Sal Terrae, Santander 2011; L’itinerario formativo per la iniziazione cristiana dei ragazzi, w: Iniziazione cristiana per i nativi digitali. Orientamenti socio-pedagogici e catechistici, Milano 2012, 149-175; La proposta catechistica in Italia. Direzioni, progetti, problemi, w: G. Routhier, L. Bressan, L. Vaccaro, La catechesi e le sfide dell’evangelizzazione oggi, Brescia 2012, s. 63-81; Apprendere nella chiesa oggi: verso nuove scelte di qualità, w: Associazione Italiana dei Catecheti (AICa), P. Zuppa (red.), Apprendere nella comunità cristiana. Come dare „ecclesialità” alla catechesi oggi?, Torino 2012, s. 95-131; La responsabilità dell’annuncio. Pratiche di Evangelizzazione, w: Ho creduto, perciò ho parlato. Contributi della 10a Settimana Nazionale di Formazione e Spiritualità Missionaria. Loreto 26-31 agosto 2012, Roma 2013, s. 69-90; Catechismo della Chiesa Cattolica e comunicazione della fede. Linguaggio e linguaggi per la Nuova Evangelizzazione, w: Istituto Superiore di Catechesi e Spiritualità Missionaria Pontificia Università Urbaniana, F. Placida (red.), w: Il Catechismo della Chiesa Cattolica a 20 anni dalla sua pubblicazione. A servizio della catechesi missionaria nel contesto culturale attuale, Leumann 2013, s. 54-84; Vita eterna? Un tema da ripensare nella vita della comunità cristiana. Prospettive pastorali, w: C. Dotolo, G. Giorgio (red.), Credo la risurrezione della carne, la vita eterna, Bologna 2013, s. 299-335; La lecture del la Bible comme expérience de rencontre dans le contexte culturel d’aujourd’hui. L’actualisation: un devoir de la pastorale biblique, w: H. Derroitte (red.), Dimensions bibliques de la catéchèse. Du texte biblique à la Parole de Dieu Lumen Vitae, Brexelles 2013, s. 117-144; Traduzione di Incontrare la Bibbia nel contesto culturale oggi. Il compito attualizzante della pastorale biblica in Istituto di Catechetica Università Pontificia Salesiana; C. Pastore (red.), „Viva ed efficace è la parola di Dio” (eb 4,32). Linee per l’animazione biblica della pastorale, Torino 2010, s. 53-66; Ambiti di vita e risveglio della fede. L’adulto in parrocchia. Sarà possi- bile?, w: Ufficio Catechistico Nazionale-Benzi, G. Dal Toso, U. Montisci (red.), Dodici ceste piene… Mc 6,43. Catechesi e formazione cristiana degli adulti, Torino 2013, s. 80-83. Zob. stronę internetową: http://www.lucianomeddi.eu/index.php/libri-2/.

LLG178.indbG178.indb 220909 22020-07-06020-07-06 02:52:2002:52:20 210 Rozprawy i artykuły

10) Katedra Historii i Fenomenologii Religii Prof. Benedict Kanakappally OCD, dziekan i wicerektor, kierownik katedry. Prowadzi sześć kursów: Fenomenologia religii; Wprowadzenie do buddyzmu; Misje i religie; Język religii; Hinduizm, religia i duchowość, część I; Hinduizm, etyka i duchowość, II część. 11) Katedra Chrystologii i Teologii Religii Prof. Carmelo Dotolo36 to żonaty, świecki teolog fundamentalny i eks- pert w dziedzinie teologii inkulturacji i międzykulturowości; obecnie jest dziekanem Wydziału i kierownikiem Katedry Chrystologii i Teologii Re- ligii. W roku akademickim 2019/2020 prowadził pięć kursów: Teologia fundamentalna; Teologia duchowości misyjnej; Teologia religii; Działania edukacyjne wybrane przez studenta; Wyjątkowość Jezusa i debata chrystologiczna. Prowadzi też takie kursy jak: Teologia inkulturacyjna; Meto- da i autorzy teologii religii; Wyjątkowość Jezusa i debata chrystologiczna oraz religie i zbawienie. Od wielu lat prowadzi również wykłady z teologii fundamentalnej na Uniwersytecie Gregoriańskim. W roku akademickim 2019/2020 wykładał: Teologię religii; Teologię duchowości misyjnej; Oso- bliwość Jezusa i debata krytyczna. 12) Katedra Misji i Dialogu Międzyreligijnego

Prof. Gaetano Sabetta, który jest kierownikiem Katedry Misji i Dia- logu Międzyreligijnego, prowadzi kursy: Wprowadzenie do islamu; Dialog interreligijny; Studia i metodologia badań w misjologii; Współ- czesny hinduizm; Chrześcijaństwo i religie: teologie dialogu. W roku

36 Jego wybitne publikacje to: Teologia e postcristianesimo un percorso interdisciplinare, Brescia 2017; Evangelizzare la vita cristiana teologia e pratiche di nuova evangelizzazione, Assisi 2012; L’annuncio del vangelo Dal Nuovo Testamento alla „Evangelii Gaudium”, Assisi 2015; Teologia dalla tradizione note di metodo, „Urbaniana University Journal” 66:2 (2013), s. 119-131; La fede, incontro di libertà a chi crede di non poter credere, Padova 2012; Enchiridion sull’inculturazione della fede, Città del Vaticano 2019.

LLG178.indbG178.indb 221010 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Szczególny wkład w badania misjologiczne Wydziału Misjologii... 211

akademickim 2019/2019 poprowadził też kurs: Studia i metodologia badań w misjologii. Edoardo Scognamiglio OFM Conv prowadzi gościnne wykłady pt. Wprowadzenie do islamu37. 13) Katedra Antropologii Kulturowej Antropologia kulturowa jest od wielu lat wykładana przez prof. Ales- sandro Dell’Orto – wybitnego antropologa kulturowego i sinologa z wielo- letnim doświadczeniem w Chinach. Jest on kierownikiem Katedry Antro- pologii Kulturowej i prowadzi kursy: Antropologia społeczna i kulturowa; Wprowadzenie do konfucjanizmu i taoizmu; Antropologia i misjologia; An- tropologia porównawcza: odczyty etnografi czne i współczesne debaty oraz popularne religie: teorie, etnografi e i perspektywy dla misjologii38. Należy wspomnieć, że Centrum Studiów Chińskich jest częścią Wy- działu Misjologii. Prof. Dell’Orto przez ponad dziesięć lat był jej oddanym dziekanem. Od 2018 roku zadanie to przejął prof. Benedykt Kanakappally. Od 1997 roku Uniwersytet rozpoczął głęboką restrukturyzację. W ramach Wydziału Misjologii Instytut Katechezy Misyjnej, powstały już w 1970 r., oraz Sekcja Duchowości powołały Wyższy Instytut Katechezy i Duchowości Misyjnej (ISCSM – Institute of Catechesis and Missionary Spirituality)39, utworzony przez Kongregację ds. Edukacji Katolickiej, któ-

37 Jego publikacje to: Amate i vostri nemici: utopia dell’amore o follia della Croce? Celebrare la Misericordia, Leumann (TO) 2015; Immagini di Gesù Cristo nel cristianesimo primitive, San Paolo 2014; L’incarnazione del Verbo: il contributo di Tommaso d’Aquino nella „Summa theo- logiae”, Città del Vaticano 2013; Homo religiosus et symbolicus: breve introduzione alla storia delle religioni, Leumann (TO) 2012; Dialogo tra le culture ebraismo, cristianesimo, islam, Padova 2011; Gesù Cristo il rivelatore celeste qui videt me videt et Patrem, San Paolo 2011. 38 Jego publikacje to: Racconti di templi e divinità la religione cinese tra spazi sociali e Aracne, 2014; Place and spirit in Taiwan Tudi Gong in the stories, strategies, and memories of everyday life, London-New York 2002; Lezioni cinesi storia, filosofia e antropologia della Cina, Città del Vaticano 2017. 39 Valentino Cottini w roku akademickim 2019/20 wykłada gościnnie na temat Biblii i Koranu oraz duchowości islamu. Ponadto niektóre kursy prowadzone są gościnnie przez różnych wykładowców, takich jak: prof. Ivica Zizic przeprowadził kurs Inkulturacja

LLG178.indbG178.indb 221111 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 212 Rozprawy i artykuły

ra zatwierdziła program i statut w 1999 r. Ma dwa miejsca, gdzie odbywają się wykłady, jedno w Castel Gandolfo, a drugie w kampusie Urbaniana w Rzymie. Jest on ukształtowany jako Wyższa Szkoła Nauk Religijnych z własną specjalną misjologiczną i międzykulturową orientacją40. Prof. Alberto Trevisiol wyjaśnia charakterystyczną misyjną orientację ISCSM: „Jak łatwo można się domyślić na podstawie tego, co zostało utworzone, nowemu Wyższemu Instytutowi Katechezy i Duchowości Misyjnej nakreślono szeroki horyzont. Światło, które go przenika, jest tym, które promieniuje charakterystycznym dla założycielskiej natury misyjnej Uniwersytetu Urbaniana. Specyfi cznym powołaniem naszego uniwersytetu jest pełnienie roli strażnika Misji. Znajduje się w samym sercu Kościoła dzięki prowadzeniu badań nad problemami i zagadnieniami misyjnymi, co czyni właśnie nowy Instytut. Charakteryzuje go świadomość i zaangażowanie Kongregacji Ewangelizacji Narodów i tych, którzy uczynili z misji sens swojego życia, aby poszerzać prze- strzeń szczególnego przygotowania do służby misjom także poza sferę wyświęconych szafarzy. Ludziom świeckim, wierzącym mężczyznom i kobietom, oferuje się możliwość pogłębienia ich świadomości oraz przemyśleń i realizacji misji ad gentes w sposób kompetentny”41.

Eucharystii; prof. Fabrizio Bosin OSM od wielu lat prowadzi kursy: Mariologia, Ekumenizm i misje; Sprawiedliwość, czas, ochrona stworzenia; prof. H. Zhao z Chin: Chiny i chrześcijań- stwo, historia, teraźniejszość i perspektywa; prof. Gioacchino Campese CS: Duszpasterstwo migrantów i uchodźców: wyzwania misjonarskie XXI wieku; prof. Luca Pandolfi: Przekaz medialny: nowy areopag misji; Silvio Paluzzi: Przewodnik duszpasterski; prof. D. Mancini: Globalizacja w dobie złożoności; A. Adamo: Ścieżki ewangelizacji dziś. Prof. Bongiovanni, specjalista od dialogu międzyreligijnego: Pedagogika dialogu międzyreligijnego; prof. Grignani: Wymiar teologiczny Kongresu latynoamerykańskiego – perspektywy misji i historii ewangelizacji protestanckiej. 40 Przewodniczącym ISCSM jest prof. Luca Pandolfi. Instytut ma 5 profesorów zwyczajnych i nadzwyczajnych, 5 współpracowników, 13 z wykładami zleconymi, 15 wykładających gościnnie; zob. też: http://www.urbaniana.it/it/ateneo/storia.htm (24.10.2019). 41 A. Trevisiol, Il Significato dell’ ISCSM nella Facoltà di Missiologia, „Catechesi missionaria” XVI, 1 (2000), s. 84-94, 87-88.

LLG178.indbG178.indb 221212 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Szczególny wkład w badania misjologiczne Wydziału Misjologii... 213

5. Reforma studiów nad misjami w 1999 r.

„Uznanie Naukowego Instytutu Misyjnego za Wydział Misjologii, które nastąpiło 25 lipca 1986 r., wiązało się, oprócz zwiększenia liczby profesorów zwyczajnych, także z poważnym przemyśleniem działania systemu i programu studiów”42. Kardynał Józef Tomko od 1993 r. nalegał na reformę wydziału, ponie- waż „uznał, że kształcenie oferowane przez wydział jest niewystarczające i zbyt ogólne”43. „Nowa propozycja restrukturyzacji Wydziału Misjologii, omówiona i zatwierdzona przez Senat Akademicki, została przekazana Wielkiemu Kanclerzowi, który wyraził swoją akceptację. Rada Wydziału opracowała ostateczny system studiów, który wszedł w życie w latach 1999-2000”44. Od 2005 roku wydział oferuje trzy specjalizacje: teologia misji, duszpasterstwo misyjne i katechezy oraz misja i religie. Publikacje Papieskiego Uniwersytetu Urbaniana „Słownik opublikowany przez Wydział Misjologii powstał we współ- pracy z profesorami innych wydziałów. Ta publikacja była punktem docelowym, jak i wyjścia. Jednocześnie opracowano ‘podręcznik’ we współpracy z innymi profesorami”45.

42 G. Cavallotto, dz. cyt., s. 114. 43 Tamże, s. 116. 44 Tamże, s. 119. 45 J. Esquerda Bifet, dz. cyt., s. 131-132; Dizionario di Missiologia, Roma-Bologna 1993; Portare Cristo all’uomo, t. I, Dialogo, 1985, t. II, Testimonianza, t. III, Solidarietà, Roma 1985; La salvezza oggi. Congresso internazionale di missiologia (Autorzy: Acharuparambil, Buttiglione, Cottier, Daneels, Dhavamony, Kasper, Mathieu, Mondin, Di Rovanseda, Saraiva Martins, Seumois, Sgreccia, Testa, Tomko, Giovanni Paolo II), Roma 1989; Le salut aujourd’hui. Congrès international de missiologie, Roma 1990; „Redemptoris Missio” (Autorzy tekstów i refleksji: Arinze, Barragàn Lozano, Colombo, Cordeiro, Dinh Duc Dao, Federici, Gheddo, Goudreault, Hoyos Castrillón, Martini, López-Gay, Karotemprel, Renaud, Sanchez, Saraiva Martins, D’Souza, Tumi, Madre Teresa di Calcutta, Zago), Roma 1991; A dieci anni dall’Enciclica „Redemptoris Missio” (Autorzy: Arinz, Castro Quiroga, Colzani, George, Karotemprel, Riccardi, Schotte, Schreiter, Spreafico, Tomko e il discorso di Giovanni Paolo II), Roma 2001.

LLG178.indbG178.indb 221313 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 214 Rozprawy i artykuły

W tym miejscu należy wspomnieć o opublikowanym misjologicznym Atti dei congressi, czyli o obradach konferencyjnych Uniwersytetu Urbaniana. Jedna z konferencji odbyła się w 2018 r. wspólnie z Uniwer- sytetem Sapienza i Roma Tre i była poświęcona tematyce 10. Międzyna- rodowego Kongresu Lingwistyki Misyjnej (Rzym, 21-24 marca 2018). Druga publikacja jest rezultatem wspólnych wysiłków pracowników Wydziału Misjologii: Seguire Cristo nella missione, pod redakcją Seba- stiana Karotemprela SDB w 1996 roku46. Publikacja Chiesa e Missione, zawierająca teksty wielu profesorów z Wydziału Misjologii i nie tylko, jest podsumowaniem kongresu misyjnego na ten temat47. Biblioteka Papieskiego Uniwersytetu Urbaniana „Biblioteka Papieskiego Uniwersytetu Urbaniana, w swojej obecnej strukturze, składa się właściwie z dwóch bibliotek, którymi są: Bibliote- ka Kolegium Urbaniana, zwana Biblioteką Uniwersytecką, oraz Papieska Biblioteka Misyjna, przeniesione z siedziby Kongregacji Ewangelizacji Narodów na pl. Hiszpański (Piazza di Spagna). Połączyły się one w nowej siedzibie w 1979 roku. Chronologicznie Biblioteka Uniwersytecka została założona 300 lat przed Biblioteką Misyjną, dokładnie pięć lat po założeniu Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, 1 sierpnia 1627 r., razem

46 S. Karotemprel (red.), Seguire Cristo nella missione, San Paolo 1996. Książka ta została wydana w kilku językach, aby dotrzeć do odbiorców na całym świecie: Following Christ in Mission. A Foundational Course in Missiology, Bombay 1995; Seguir a Cristo en la misión. Manual de misionologia, Estella 1998; Suivre le Christ en mission (Autorzy: Acharuparambil, Ballong-Wen-Mewuda, Baxla, Borrmans, Contran, Crollius, Dhavamony, Esquerda-Bifet, Federici, Fuss, Giglioni, Gómez, González Fernández, Henkel, Kadowaki, Karotemprel, Kottuppallil, Kroeger, López-Gay, Maccise, Macías-Alatorre, Metzler, Müller, Mutiso- Mbinda, Vadakumpadan, Wolanin, Zago), Roma 1999. 47 Chiesa e Missione (Autorzy: Acharuparambil, Borrmans, Cavallotto, Chiocchetta, Colombo, Dinh Duc Dao, Esquerda Bifet, Federici, García Martín, Giglioni, Henkel, Honings, López-Gay, Mondin, Nunnenmacher, Saraiva Martins, Scalzotto, Spada, Testa, Tomko, Trevisiol, Virgulin, Vodopivec), Roma 1990.

LLG178.indbG178.indb 221414 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Szczególny wkład w badania misjologiczne Wydziału Misjologii... 215

z Kolegium Urbana. Z natury swej Kolegium miało na celu wspieranie studiów jako niezbędnego środka do formacji przyszłych misjonarzy. Jednym z absolutnie niezbędnych do tego narzędzi była biblioteka. We- dług dokumentów, Biblioteka Kolegium Urbana Kongregacji Rozkrze- wiania Wiary posiadała, jako fundusz początkowy, dar Kolegium Gre- goriańskiego z 1643 roku. Z okazji Roku Świętego 1925 papież Pius XI dał impuls do zorganizowania wystawy misyjnej w Watykanie. Ojciec Święty chciał, aby na wystawie zebrano jak najwięcej relacji, pamiątek dotyczących posługi misyjnej i misji katolickich, zarówno z przeszłości, jak i z tego historycznego momentu, włączając w to całą powstałą spuści- znę wydanych książek zainspirowanych misjami. Później książki zebrane na tej wystawie (tabele geografi czne, gramatyki i słowniki języków tubyl- czych, katechizmy, historie święte, komentarze teologiczne oraz książki dotyczące historii religii, topografi i, etnografi i krajów misyjnych) zostały przekazane Kongregacji Rozkrzewiania Wiary i utworzyły Papieską Bi- bliotekę Misyjną. Nowa biblioteka została podporządkowana Kongre- gacji Rozkrzewiania Wiary w celu nawiązania bliskiej współpracy po- między Archiwum Kongregacji a Biblioteką Misyjną, aby w ten sposób promować i ułatwiać badania naukowe”48. Pierwszym mianowanym bibliotekarzem po 1925 r. był o. Roberto Stre- it OMI, który był odpowiedzialny za sekcję książkową Działu Misyjnego. Dyrektorami Papieskiej Biblioteki Urbaniana w latach 1935-2019 byli: Mariani Bonaventura OFM (1935-1936), Antonio Palumbo (1937- 1938), G.B. Tragella PIME (1939-1945), Nicola Ladomersky (1946- 1973), o. Józef Pierlorz (1973-1974), o. Willi Henkel (1974-2001), o. Ma- rek Rostkowski (2001-2016), o. Alfons Rakotondravelo (od 2017)49. Dyrektor Biblioteki Urbaniana, stanowisko często pełnione przez członków Zgromadzenia Oblatów Maryi Niepokalanej, Marek Rostkow-

48 http://www.urbaniana.edu/Urbaniana/Biblioteca/Notizie/Storia.aspx (4.4.2020). 49 Tamże.

LLG178.indbG178.indb 221515 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 216 Rozprawy i artykuły

ski zredagował specjalny tom na cześć wybitnego dyrektora biblioteki urbaniańskiej Willego Henkla: M. Rostkowski O.M.I. (red.), La Missione senza confi ni. Ambiti della missione ad gentes. Miscellanea in onore del R. P. Willi Henkel. Direttore della Pontifi ca Biblioteca Missionaria e della Biblioteca della Pontifi cia Università Urbaniana (Rzym 2000) z wieloma cennymi wykładami misjologicznymi50. Ojciec Willi Henkel był uta- lentowanym bibliotekarzem i historykiem misji, który wniósł ogromny wkład do nauki o misjach51. Dodatkowe publikacje naukowe dotyczące misji Należy zauważyć, że również członkowie innych wydziałów w Urba- nianie wnieśli istotny wkład w dziedzinie studiów nad misjami. Wspo- mnieć tu można również o. Battistę Mondin i jego Dizionario Storico e Teologico delle Missioni z 2001 roku52.

50 Ojciec W. Henkel zostaje następcą o. Johannesa Rommerskirchena OMI, założyciela „Bibliographia Missionaria”, jako jej redaktor w latach 1966-1998. Jego publikacje są bardzo obszerne: Die religiöse Situation der Heiden und ihre Bedeutung nach John Henry Newman, Roma 1967; Die Konzilien in Lateinamerika, t. I: Mexiko 1555-1897, Paderborn 1984; Der einheimische Klerus. Ein Blick in die Geschichte, Aachen 1989; Ecclesiae memoria. Miscellanea in onore del R. P. Josef Metzler, OMI, Prefetto dell’Archivio Segreto Vaticano, Roma-Freiburg- Wien 1991; Organisierter Einbau des Missionsgedankens in die Theologie, „Neue Zeitschrift für Missionswissenschaft” 20 (1964), s. 283-285; The bibliography of Fr. J. Rommerskirchen O.M.I., „Euntes Docete” 21 (1968), s. 23-32; Francesco Ingoli, erster Sekretär der Propaganda Fide über Druckerpresse und Mission, „Commnicatio Socialis” 3 (1970) 1, s. 60-72 & 3 (1970) 2, s. 160-173; Il Postconcilio dell’Urbaniana, w: Chiesa e Missione, Roma 1990, s. 617-631; Centres de Recherches Germaniques, in Science de la Mission et formation missionnaire au XXe siècle. Collection du CREDIC, 10. Dr. M. Spindler et J. Gadille, Bologna 1992, s. 87-100. Zob. Więcej w: G. Dalla Torre, Bibliografia del Rev.mo Padre Willi Henkel O.M.I., 1964-1999, w: M. Rostkowski, O.M.I. (red.), La Missione senza confini. Ambiti della missione ad gentes, Roma 2000, s. 477-483. 51 Por. J. Metzler, Un uomo nel servizio della missione: P. Willi Henkel, O.M.I., w: M. Rostkowski O.M.I. (red.), La Missione senza confini, Roma 2000, s. 13-19; por. W. Brandmüller, P. Henkels Beitrag zur Konziliengschichtsschreibung, w: tamże, s. 23-24. 52 B. Mondin, Dizionario Storico e Teologico delle Missioni, Roma 2001.

LLG178.indbG178.indb 221616 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Szczególny wkład w badania misjologiczne Wydziału Misjologii... 217

Podsumowanie

Ivan Dias, kardynał prefekt Kongregacji Ewangelizacji Narodów i wielki kanclerz Urbaniany podzielił się podczas obchodów jubileuszu 25-lecia Wydziału Misjologii swoim pomysłem na studia misyjne: „Dzi- siaj misja polega na uświadomieniu sobie wspólnego procesu wychodzenia do drugiego człowieka, do ludzkości, ze świadomością, że jest się jej częścią, nie jako antagonista czy arogancki posiadacz absolutnej Prawdy, ale jako partner w podróży ku prawdzie, do której Duch Pański poprowadzi nas jako ludzkość, a nie jako wybrany gatunek. Misja, specyfi czny cel studiów i akademickich dociekań, jest racją bycia Kościoła, a zatem znajduje się w centrum wszystkiego, co się w nim dokonuje, z potrze- bami, z różnymi metodami, nawet w wyjątkowości celu podstawowego, który obejmuje głoszenie, dialog, świadectwo oraz katechezę, ekonomię, z ich cechą charakterystyczną, która nie może być oddzielona od powszechnej solidarności, liturgii, sakramentów i nauczania akademickiego każdego przedmiotu teologicznego. Wszystkie te działania nie mogą być oddzielone od pierwiastka misyjnego. To jest kierunek, który musi charakteryzować i określać całą naszą uczelnię”53.

53 I. Dias, Anniversario della Facoltà di Missiologia, w: J.A. Barreda (red.), Formare alla Missione, Facoltà di Missiologia, Città del Vaticano 2012, s. 123-127.

LLG178.indbG178.indb 221717 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 218 Rozprawy i artykuły

LLG178.indbG178.indb 221818 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Prof. Klaus Vellguth

MISJOLOGIA W NIEMCZECH ANALIZA SYTUACJI W 2019 ROKU

Wstęp ...... 219 1. Historia misjologii jako dyscypliny naukowej ...... 219 2. Katedry misjologii w 2019 roku ...... 221 3. Quo vadis, misjologio? ...... 228 Bibliografi a ...... 230

Wstęp

Przedstawienie krótkiego przeglądu sytuacji misjologii w Niemczech odbyło się na sympozjum w Warszawie 12 października 2019 r. okazji obchodów złotego jubileuszu polskiej misjologii. Artykuł zawiera spojrzenie na historię misjologii jako dyscypliny naukowej w Niemczech, przegląd pięciu uniwersytetów w tym kraju, które mają katedrę misjologii oraz kilka słów o Międzynarodowym Instytucie Badań Misjolo- gicznych, który przyjął w Niemczech status Stowarzyszenia Misjologów Katolickich. W podsumowaniu zostały przeanalizowane problemy i wyzwania, przed którymi stoją obecnie misjolodzy w Niemczech.

1. Historia misjologii jako dyscypliny naukowej

Misjologia jako dyscyplina teologiczna nauczana na uniwersytetach i w szkołach wyższych w Niemczech jest stosunkowo nowa i sięga nie da-

LLG178.indbG178.indb 221919 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 220 Rozprawy i artykuły

lej niż sto lat wstecz1. Pierwsza Katedra Misjologii na Wydziale Teologii Katolickiej w Münster została założona w 1911 r. przez Josepha Schmi- dlina2 (pierwsze wydanie „Zeitschrift für Missionswissenschaft ”3 pod redakcją Josepha Schmidlina ukazało się w tym samym roku). Utworze- nie Katedry Misjologii może być postrzegane jako rezultat fali misyjnej w tym ultramontanistycznym niemieckim katolicyzmie z jednej strony, a z drugiej ofi arnej pracy ruchu misjologicznego. Ruch ten musiał spro- stać wyzwaniu wynikającemu z wiodącego protestantyzmu, który był związany z polityką kolonialną pod koniec 1900 roku4. Niemiecka polityka kolonialna wysoko ceniła działalność misyjną Kościoła, ponieważ prowadziła do europeizacji i duchowej asymilacji kolonii i protektora- tów. Aby misjonarze mogli stawić czoła stojącym przed nimi zadaniom, potrzebowali nie tylko solidnego zrozumienia teologii, ale także wiedzy misjologicznej oraz znajomości kultur i języków. W związku z tym rząd niemiecki popierał utworzenie wydziałów misjologicznych na uniwersy-

1 Por. G. Collet, „...aż po krańce ziemi”. Najważniejsze pytania współczesnej misjologii, Freiburg 2002, s. 3. 2 Josef Schmidlin został mianowany profesorem historii Kościoła, teologii dogmatycznej, patrystyki i misjologii w 1910 roku. Rok później również w Münster założył „Zeitschrift für Missionswissenschaft”, który następnie został przemianowany na „Zeitschrift für Missionswissenschaft und Religionswissenschaft” [Czasopismo Misjologiczne i Religioznawcze] i do dziś jest publikowane przez Międzynarodowy Instytut Badań Misjologicznych. W 1914 r. Schmidlin został profesorem misjologii na Uniwersytecie w Münster. Napisał książkę o katolickiej misjologii, która przez dziesięciolecia, po jej opu- blikowaniu w 1919 r., była uważana za podstawową pracę na ten temat. Schmidlin bardzo się zasłużył dla misjologii katolickiej, zanim został zmuszony do przejścia na emeryturę w okresie nazistowskim, a następnie był internowany w obozie w Vorbruck-Schirmeck, gdzie zmarł w styczniu 1944 roku. 3 W pierwszych latach wydawania czasopismo przyciągnęło tysiące subskrybentów i jak stwierdzono w przeglądzie przeprowadzonym 25 lat później: „Był ceniony zarówno w kraju, jak i za granicą, w tym także wśród niekatolików, za osiągnięcia naukowe”. L. Kilger, Die Zeitschrift für Missionswissenschaft im ersten Vierteljahrhundert, ZMR 25 (1935), s. 201-213. 4 Por. M. Delgado, D. Neuhold, 90 Jahrgänge ZMR und 95 Jahre IIMF. Einige Aspekte ihrer Geschichte, „Zeitschrift für Missionswissenschaft und Religionswissenschaft” 90 (2006), s. 3-4, 275-298.

LLG178.indbG178.indb 222020 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Misjologia w Niemczech, analiza sytuacji w 2019 roku 221

tetach państwowych5. W 1911 r. Joseph Schmidlin, założyciel wydziału misjologii, opisał misjologię jako „systematyczną, opartą na faktach wie- dzę opisującą krzewienie wiary chrześcijańskiej, obejmującą nie tylko rozwój, jaki nastąpił w przeszłości i teraźniejszości, ale także jego podstawy i prawa”6. Po stu latach misjologia w Niemczech nadal uważana jest za dyscy- plinę teologiczną, której celem jest przezwyciężenie uproszczonego sposobu myślenia i ponowne zdefi niowanie teologii z perspektywy Kościoła powszechnego w dobie globalizacji. Kluczowe znaczenie tego zadania podkreślił w 2018 r. biskup Hildesheim, Heiner Wilmer, który napisał w czasopiśmie teologicznym: „Niemieccy teologowie często nieświado- mie narzucają swój własny punkt widzenia, uznając go za obiektywny. Czasami myślimy, że świat kręci się wokół nas i że to my możemy wpro- wadzić Rzym i Kościół powszechny na właściwą drogę”. Aby uniknąć tak wąskiego spojrzenia i stale na nowo podejmować refl eksję nad działal- nością misyjną Kościoła, na początku trzeciego tysiąclecia potrzebna jest perspektywa misyjna teologii i Kościoła w Niemczech7.

2. Katedry misjologii w 2019 roku

W 2019 r. misjologia była wykładana w Niemczech na pięciu wydzia- łach teologii katolickiej. Katedry misjologii znajdują się na wydziałach teologii katolickiej w państwowych uniwersytetach w Münsterze i Würz-

5 Ze strony protestanckiej Gustav Warneck (1834-1910), jeden z ojców i pionierów współcze- snej misjologii, był honorowym profesorem misjologii od 1896 r. na Uniwersytecie w Halle, gdzie po przejściu Warnecka na emeryturę w 1908 r. utworzono Katedrę i Zakład Misjologii. Wraz z Theodorem Christliebem i Reinholdem Gundemannem Gustav Warneck był współ- założycielem „Allgemeine Missions-Zeitschrift” [Ogólne Czasopismo Misjologiczne]. Por. M. Delgado, D. Neuhold, 90 Jahrgänge ZMR und 95 Jahre IIMF, dz. cyt., s. 275-298. 6 J. Schmidlin, Die katholische Missionswissenschaft, ZM (1991), s. 10-21. 7 H. Wilmer, Mehr Existentielles wagen. Die Kirche muss sich erneuern, „Herder Korrespondenz” 9/2019, s. 28-31.

LLG178.indbG178.indb 222121 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 222 Rozprawy i artykuły

burgu, jak również na uniwersytetach prowadzonych przez różne zgromadzenia zakonne: jezuitów w Sankt Georgen, werbistów w Sankt Au- gustin i pallotynów w Vallendar. Misjologia na Uniwersytecie w Münster Misjologia na Wydziale Teologii Katolickiej Uniwersytetu w Münster jest prowadzona przez Instytut Misjologii i Studiów Teologicznych poza Europą8. Dyrektorem i kierownikiem Instytutu od września 2013 r. jest prof. dr Norbert Hintersteiner. Na Wydziale Teologii Katolickiej Uniwersytetu w Münster wykłada 20 wykładowców. Wspierani w pracy dydaktycznej i badawczej przez 60 pracowników naukowych i liczną kadrę pozaakademicką, zapewniają naukę około 1500 studentom i doktorantom. Wydział Teologii Katolic- kiej Uniwersytetu w Münster jest więc największą placówką teologiczną na uniwersytecie państwowym w Europie i oferuje studentom szeroki zakres możliwości i specjalizacji. Uniwersytet planuje stworzyć do 2022 r. kampus teologiczny, na którym skoncentrują się trzy wydziały teologiczne (rzymskokatolicki, protestancki i islamski) oraz inne ośrodki związane z religią; będą miały wspólną bibliotekę. Znaczenie misjologii: Uniwersytet w Münster jest siedzibą naj- starszego katolickiego instytutu misjologicznego w Europie (od 1914 roku) i posiada własną Katedrę Misjologii i Teologii poza Europą. Na Wydziale Teologii Katolickiej za instytut i przedmiot wykładowy odpowiada Zakład Teologii Systematycznej, który skupia szeroki zakres podmiotów powiązanych z misjologią. Instytut działa w całej Europie w ramach Międzynarodowego Stowarzyszenia Studiów nad Misjami (IAMS – International Association for the Study of Missions), Euro- pejskiego Towarzystwa Teologii Międzykulturowej i Studiów Między- religijnych (ESITIS – European Society of Intercultural Th eology and

8 https://www.uni-muenster.de/FB2/mission/ (01.10.2019).

LLG178.indbG178.indb 222222 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Misjologia w Niemczech, analiza sytuacji w 2019 roku 223

Interreligious Studies) i jest zaangażowany w dialog z religiami i teolo- gią porównawczą. Program nauczania misjologii w ramach studiów magisterskich: Nor- bert Hintersteiner, kierownik Katedry Misjologii w Münster, krytycznie odnosi się do faktu, że z powodu lekceważenia tematu w Konstytucji apostolskiej Sapientia Christiana (O kościelnych uniwersytetach i wy- działach) misjologia ma jedynie marginalny status w programie nauczania teologii. W pełnym toku studiów magisterskich na kierunku teologicznym w Münster przewiduje się ją tylko w połączeniu z opcjonalnym modułem specjalizacji fakultatywnej dotyczącej teologii międzykulturo- wej i studiów międzywyznaniowych oraz w szerokim zakresie opcjonal- nych seminariów tematycznych. W 2018 r. Instytut Misjologii i Teologii poza Europą rozpoczął planowanie dwuletnich międzynarodowych stu- diów magisterskich z zakresu teologii międzykulturowej i badań mię- dzyreligijnych. Studia doktoranckie: W Instytucie pracuje pięciu doktorantów zajmu- jących się tematami związanymi z historią chrześcijaństwa i misją w Azji, pozaeuropejskim podejściem do teologii, teologii porównawczej i badań międzyreligijnych, Kościołami migrantów itp. Otrzymują oni wsparcie w postaci dwutygodniowych kolokwiów badawczych, indywidualnych spotkań oraz półtoradniowego seminarium dla doktorantów w ciągu se- mestru w ramach sprawdzonego projektu współpracy z organizacjami protestanckimi o podobnym charakterze w Hamburgu i Rostoku. Misjologia na Uniwersytecie w Würzburgu Na Wydziale Teologii Katolickiej Uniwersytetu w Würzburgu znajduje się Katedra Misjologii i Dialogu Międzyreligijnego9. Kierownikiem katedry jest prof. dr Chibueze C. Udeani.

9 https://www.theologie.uni-wuerzburg.de/institute-lehrstuehle/prak/lehrstuhl-fuer-missionswissenschaft/startseite/ (01.10.2019).

LLG178.indbG178.indb 222323 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 224 Rozprawy i artykuły

Znaczenie misjologii: Utworzenie Katedry Misjologii i Dialogu Mię- dzyreligijnego jest świadectwem wielkiej wagi, jaką wydział, jak rów- nież uniwersytet i diecezja w Würzburgu przywiązują do misjologii jako przedmiotu akademickiego. Program obejmuje dziewięć godzin dydaktycznych tygodniowo i dodatkowo opiekę mentorską. Oprócz wykładów, program studiów obejmuje również wycieczki dla studentów. Program nauczania misjologii w ramach studiów magisterskich: Pro- gram nauczania misjologii stanowi regularną część studiów magisterskich na wydziale. Studia doktoranckie: W latach 2014-2016 kierownik katedry pracował z dwunastoma doktorantami z różnych krajów (Afryki, Chin i Niemiec) zarówno w Würzburgu, jak i na innych uniwersytetach (w Niemczech, Austrii i Belgii). Jeden z doktorantów obronił swój doktorat w lutym 2016 roku. Misjologia w Wyższej Szkole Filozofi i i Teologii św. Jerzego we Frankfurcie Misjologia w Wyższej Szkole Filozofi i i Teologii św. Jerzego we Frank- furcie jest nauczana w Instytucie dla Kościoła Powszechnego i Misji10. Pełniącym obowiązki dyrektora Instytutu jest o. dr Markus Luber SJ. Liczba studentów utrzymuje się na stałym poziomie. Wynika to z decyzji kilku diecezji o skoncentrowaniu kształcenia seminarzystów na misjologii. W 2019 r. uczyło się tam 40 kandydatów do kapłaństwa. Za- pisanych jest prawie czterystu studentów. Znaczenie misjologii: Misjologia jest przedmiotem egzaminacyjnym w programie studiów magisterskich na kierunku teologia. Program nauczania misjologii w ramach studiów magisterskich: Program nauczania misjologii stanowi część systematycznego modułu o chrześcijaństwie w relacjach z religiami niechrześcijańskimi. Program

10 https://iwm.sankt-georgen.de/ (01.10.2019).

LLG178.indbG178.indb 222424 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Misjologia w Niemczech, analiza sytuacji w 2019 roku 225

nauczania obejmuje dwugodzinny wykład i seminarium. Wykład dotyczy podstawowych zagadnień misjologicznych (inkulturacja, dialog itp.) w ich historycznym i topografi cznym kontekście. Studia doktoranckie: Brak doktorantów. Misjologia w Wyższej Szkole Filozofi czno-Teologicznej św. Augustyna Wyższa Szkoła Filozofi czno-Teologiczna św. Augustyna, prowadzona przez werbistów, ma także Katedrę Misjologii11. Kierownikiem katedry jest prof. dr ojciec Martin Üffi ng SVD. Katedra Misjologii na Wydzia- le Filozofi czno-Teologicznym bardzo blisko współpracuje z Instytutem Misjologicznym Zgromadzenia Słowa Bożego (SVD). Znaczenie misjologii: Podstawowym kierunkiem Wydziału Filozo- fi czno-Teologicznego są studia nad misjami, kulturami i religiami. Jest to specyfi czna cecha Wydziału, która ma związek z powołaniem samego Zgromadzenia Słowa Bożego. W opisie profi lu wydziału wyraźnie zazna- czono: „Dostarczenie solidnej wiedzy na temat misji, religioznawstwa i etnologii pozwala zrozumieć misyjny i uniwersalny wymiar Kościoła, wiary chrześcijańskiej i teologii katolickiej. W ten sposób studenci otrzy- mują specjalistyczne, metodyczne i społeczne narzędzia, za pomocą któ- rych mogą być świadkami chrześcijańskiego przesłania w różnych kontekstach historycznych i kulturowych w Niemczech i na całym świecie, w warunkach globalizacji, a także nabyć praktyczne umiejętności w od- noszeniu się do innych kultur i religii”. Program nauczania misjologii w ramach studiów magisterskich: Wprowadzenie do misjologii składa się z dwóch modułów: Praktyczne i teologiczne wprowadzenie do teologii i chrześcijańskiego zaangażo- wania w zakresie odpowiedzialności za świat. W ramach kursu podstawowego dotyczącego misji, kultur i religii studenci zobowiązani są do uczestnictwa w czterech specjalnych wykładach i seminarium. W ra-

11 http://www.missionswissenschaft.eu/missionswissenschaft/ (01.10.2019).

LLG178.indbG178.indb 222525 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 226 Rozprawy i artykuły

mach kursu studenci mogą wybierać spośród oferowanych seminariów w pięciu dziedzinach (teologii systematycznej, praktycznej, biblijnej, historycznej i misyjnej/kultury/z dziedziny misjologii). Studia doktoranckie: Studenci mogą uzyskać doktorat z misjologii w Wyższej Szkole Filozofi czno-Teologicznej św. Augustyna. Studenci, którzy ukończyli podstawowe studia w innym miejscu w Europie, zazwyczaj rozpoczynają je od licencjatu, inni zaczynają od razu od studiów doktoranckich. Misjologia w Wyższej Szkole Filozofi czno-Teologicznej w Vallendar Wyższa Szkoła Filozofi czno-Teologiczna w Vallendar również posiada Katedrę Misjologii12. Kierownikiem i dyrektorem Katedry Misjologii od 2008 r. jest prof. dr Klaus Vellguth. Wyższa Szkoła Filozofi czno-Teologiczna w Vallendar jest prywatną, niefi nansowaną przez państwo uczelnią katolicką o statusie uniwersytetu. Ma 375 studentów na dwóch wydziałach: teologii i opieki medycznej (semestr zimowy 2017/18). Otrzymują oni indywidualne wsparcie od znanych specjalistów w ich naukowym, duchowym i osobistym rozwoju. W nauczanie i badania na Wydziale Teologicznym jest zaangażowanych 19 nauczycieli akademickich. W środowisku akademickim w Vellendar istnieje długa tradycja misjologiczna. Już w 1914 r. na miejscowym Uni- wersytecie Towarzystwa Apostolstwa Katolickiego utworzono Katedrę Misjologii. W Wyższej Szkole Filozofi czno-Teologicznej w Vallendar In- stytut Misjologii powstał w 2011 r. Program nauczania misjologii w ramach studiów magisterskich obejmuje wprowadzenie do misjologii – dwugodzinny wykład w ramach kursu magisterskiego. Moduł ten zapoznaje studentów z podstawowymi zagadnieniami teologicznymi i dokumentami Kościoła na temat dzia-

12 https://www.pthv.de/forschung/institute/institut-fuer-missionswissenschaft/ (01.10.2019).

LLG178.indbG178.indb 222626 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Misjologia w Niemczech, analiza sytuacji w 2019 roku 227

łalności misyjnej. W ten sposób są oni zdolni do refl eksji nad misją Ko- ścioła z perspektywy misjologicznej. Są również zaawansowane wykłady, w których nacisk kładzie się na aktualne problemy misjologiczne. W ramach studiów doktoranckich Wydział zapewnia doktorantom wsparcie indywidualne. Raz w semestrze odbywa się kolokwium misjologiczne i religioznawcze dla doktorantów z Katedry Religioznawstwa. Studenci uczelni mogą uzyskać także doktorat z teologii. W ostatnich latach pomyślnie zrealizowano siedem projektów doktoranckich nadzo- rowanych przez Katedrę Misjologii. Międzynarodowy Instytut Badań Misjologicznych

Międzynarodowy Instytut Badań Misjologicznych (IIMF – Interna- tionales Institut für Mysiologische Forschung) z siedzibą w Münster jest stowarzyszeniem nauczycieli akademickich oraz przyjaciół i zwolenni- ków misjologii zainteresowanych badaniami nad relacjami i rozwojem międzykulturowym13. Stowarzyszenie to zostało założone przez misjo- logów katolickich ponad sto lat temu, w 1911 roku. Jest ono otwarte na sprawy ekumeniczne i zachęca do wymiany interdyscyplinarnej. W roku, w którym powstał Międzynarodowy Instytut Badań Misjo- logicznych, ukazało się także czasopismo „Zeitschrift für Missionswis- senschaft ”, pierwsza tego typu publikacja poświęcona wówczas tej nowej dyscyplinie teologicznej. Pierwszym redaktorem pisma był misjolog Joseph Schmidlin z Münster. Do dnia dzisiejszego jednym z głównych zadań instytutu jest wydawanie tego czasopisma misjologicznego, za którego redakcję odpowiada prof. dr Mariano Delgado z Uniwersytetu we Fryburgu (Szwajcaria). Burzliwa historia tego czasopisma misjologicznego obejmuje zmianę jego nazwy, przymusowe zaprzestanie wydawania za czasów nazistów i przywrócenie go do życia po II wojnie

13 Zob. K. Vellguth, Christliche Mission immer neu denken. Das Internationale Institut für missionswissenschaftliche Forschungen (IIMF), „Politik und Kultur” 18 (2019), s. 9, 22.

LLG178.indbG178.indb 222727 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 228 Rozprawy i artykuły

światowej. „Zeitschrift für Missionswissenschaft ” pojawiło się ponownie w 1947 r., a w 1950 r. zmieniło nazwę na „Zeitschrift für Missionswissen- schaft und Religionswissenschaft ” (ZMR). Dzisiaj IIMF promuje badania nad teoretycznymi i praktyczny- mi zagadnieniami związanymi z misjami, ewangelizacją, inkulturacją i krzewieniem wiary chrześcijańskiej. Jednym z aktualnych, głównych wyzwań dla IIMF jest nowe postrzeganie misjologii z uwzględnieniem refl eksji nad badaniami międzykulturowymi i dynamiką generowaną przez postkolonializm oraz włączeniem ich do misjologii. W celu pro- mowania rozpatrywanych tematów misjologicznych IIMF organizuje sympozja i spotkania naukowe, bierze udział w konferencjach i zachęca do wydawania publikacji na temat misjologii i religioznawstwa. Katolic- cy naukowcy w IIMF tworzą grupę roboczą, która jednocześnie stanowi Stowarzyszenie Misjologii i Religioznawstwa pośród katolickich dyscyplin teologicznych.

3. Quo vadis, misjologio?

Jak można przedefi niować misje? 24 września 2019 r. biskupi niemieccy wydali nowe oświadczenie w sprawie misji, zatytułowane: Ewan- gelizacja i globalizacja14. W oparciu o rozumienie misji określonej przez Sobór Watykański II, w trzech rozdziałach zajmują się oni następujący- mi fundamentalnymi zagadnieniami: Jak Ewangelię Jezusa Chrystusa można „przetłumaczyć” i zrozumieć w kategoriach językowych i kulturowych w kontekście współczesnego świata? Przed jakimi wyzwaniami stoi współczesny Kościół w sytuacji globalizacji i sekularyzacji? I w jaki sposób wspólnota wierzących Kościoła, jako wspólnota modlitwy, soli- darności i nauki, może rozwijać perspektywy misyjne i formułować kon-

14 Biskupi niemieccy, Ewangelizacja i globalizacja, opublikowane przez Sekretariat Konferencji Episkopatu Niemiec, Bonn 2019.

LLG178.indbG178.indb 222828 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Misjologia w Niemczech, analiza sytuacji w 2019 roku 229

kretne możliwości? Oświadczenie biskupów powraca do dokumentów misyjnych Zeit zur Aussaat – Missionarisch Kirche sein15 z 2000 r. i Al- len Völkern sein Heil16 z 2004 r. i nadaje nowy impet głoszeniu Ewan- gelii w naszych czasach. Kwestie poruszane przez biskupów skupiają się na kluczowych aspektach, które muszą być rozważone przez misjologów w Niemczech. Należy podjąć i rozwijać kluczowe badania naukowe. Wiek koloniali- zmu odcisnął piętno na chrześcijańskiej misji w przeszłości. Teraz postkolonializm, kładąc nacisk na trwałą dekolonizację byłych kolonii, przyczynia się do pogłębionej refl eksji misjologicznej w odniesieniu do byłych potęg kolonialnych, zwracając uwagę na trwałość imperialistycznych struktur w różnych sferach życia. W kontekście misjologicznym postkolonializm jest dziś postrzegany nie w kategoriach historii linearnej, ale jako rzeczywistość rozwijająca się w procesach współzależnych. Powoduje to tworzenie struktur władzy w sposób bezrefl eksyjny oraz marginalizację ludności krajów postkolonialnych. Postkolonializm zachęca również mi- sjologię do angażowania się w dekonstrukcję stosunków zarówno w by- łych koloniach południa, jak i byłych krajach kolonialnych na północy, aby rozbić struktury rzekomego ucisku w Kościele i społeczeństwie. Podejście postkolonialne odpowiada zatem rozumieniu misjologii re- lacyjnej, której celem jest głoszenie chrześcijańskiego przesłania skoncen- trowanego na wyzwoleniu i rozwoju człowieka. Prowadzone są w szcze- gólności badania nad prześladowaniami politycznymi, gospodarczymi i kulturowymi; relacje hierarchiczne określone przez płeć lub orientację seksualną; dominacja etniczna i podporządkowanie; konteksty określo- ne przez migrację; budowanie relacji naznaczonych dyskusjami hierar- chicznymi i antropocentrycznymi; nad formami dyskusji naukowych itd.

15 Biskupi niemieccy, Czas siać. Kościół misyjny, opublikowane przez Sekretariat Konferencji Episkopatu Niemiec, Bonn 2000. 16 Biskupi niemieccy, Jego zbawienie dla wszystkich narodów. Kościół Misji Świata, opublikowane przez Sekretariat Konferencji Episkopatu Niemiec, Bonn 2004.

LLG178.indbG178.indb 222929 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 230 Rozprawy i artykuły

Refl eksje te wpisują się w debaty misjologiczne, które uważa się za wkład naukowy w odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób misja chrześcijańska może być realizowana w sposób odpowiedni w XXI wieku. Kwestia ta ma tym większe znaczenie dla misjologii w Niemczech, że papież Franciszek w zdecydowany sposób umieścił misję Kościoła w samym sercu swego pontyfi katu – i to w sposób bardzo szczególny, ogła- szając i świętując Nadzwyczajny Miesiąc Misyjny.

Bibliografi a

Biskupi niemieccy, Ewangelizacja i globalizacja, opublikowane przez Se- kretariat Konferencji Episkopatu Niemiec, Bonn 2019. Biskupi niemieccy, Czas siać. Kościół misyjny, opublikowane przez Se- kretariat Konferencji Episkopatu Niemiec, Bonn 2000. Biskupi niemieccy, Jego zbawienie dla wszystkich narodów. Kościół Misji Świata, opublikowane przez Sekretariat Konferencji Episkopatu Nie- miec, Bonn 2004. Collet G., „...aż po krańce ziemi”. Najważniejsze pytania współczesnej misjologii, Freiburg 2002. Delgado M., D. Neuhold, 90 Jahrgänge ZMR und 95 Jahre IIMF. Einige Aspekte ihrer Geschichte, „Zeitschrift für Missionswissenschaft und Religionswissenschaft ” 90 (2006), s. 3-4, 275-298. Kilger L., Die Zeitschrift für Missionswissenschaft im ersten Vierteljahr- hundert, ZMR 25 (1935), s. 201-213. Schmidlin J., Die katholische Missionswissenschaft , ZM (1991), s. 10-21. Vellguth K., Christliche Mission immer neu denken. Das Internationale Institut für missionswissenschaft liche Forschungen (IIMF), „Politik und Kultur” 18 (2019), s. 9, 22. Wilmer H., Mehr Existentielles wagen. Die Kirche muss sich erneuern, „Herder Korrespondenz” 9/2019, s. 28-31.

LLG178.indbG178.indb 223030 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Prof. Bryan Lobo SJ

THE FACULTY OF MISSIOLOGY – GREGORIAN UNIVERSITY ROME

Introduction...... 231 1. Remote beginnings ...... 232 2. Th e Faculty of missiology from its inception onwards ...... 236 3. Th e present Faculty of missiology...... 239 4. Renewal Program for Missionaries...... 240 5. Publications of the Faculty...... 241 6. Documenta Missionalia ...... 247 Conclusion ...... 250

Introduction

Th e Faculty of missiology at the Gregorian University Rome, in this year 2020, completes 88 years. It was on August 9, 1932, that the Sacred Congregation „de Seminariis et Studiorum Universitatibus”, issued a decree signed by the then Prefect of the Congregation, Cardinal Cayetano Bisleti, that granted permission to the University to start the Faculty of missiology1. To believe, as many do, that this Faculty was primarily intended by the Jesuits who run the Gregorian University, would be a mis- take. We, therefore, need to clarify this point briefl y in the next section by looking back to the years preceding the foundation of the Faculty.

1 See J. López-Gay, Historia De La Facultad De Misionología, in M. Dhavamony (ed.), Prospettive Di Missiologia Oggi, Documenta Missionalia 16, Rome 1982, 19. In footnote 20, López-Gay states that the text of the decree can be found in the „Acta Romana Societatis Iesu”, 7 (1932), 60. See also U. Navarrete, Prefazione, in Prospettive Di Missiologia Oggi, Documenta Missionalia 16, Rome 1982, 9; P. Dezza, Prefazione, „Studia Missionalia” vol. 1 (1943), V.

LLG178.indbG178.indb 223131 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 232 Rozprawy i artykuły

Remote beginnings

With the promulgation of the Apostolic Letter Maximum Illud in 1919, Pope Benedict XV gave the Church a clear directive of taking the formation of missionaries seriously. „Before he enters upon his ap- ostolate the missionary should have very careful training. Th is is true despite the possible objection that a man destined to preach Christ in places far removed from civilization has no need of a broad education. It is beyond dispute, of course, that for the work of converting the minds of men the refi nements of virtue are more valuable than a knowledge of the fi ne points of literature. If, however, a man has not been supplied with a creditable provision of learning, it is going to be brought home to him quite frequently that he lacks what could have been an important asset in the fruitful fulfi lment of his ministry… the students whom the Lord has called to sacred studies must acquire profi ciency in all the branches of learning while they are being trained for their future work. Th ese branches will include both sacred and profane subjects, anything they might need on the missions… We also enjoin the directors… to make adequate provision for the teaching of the science of missiology, a branch of study that from now on is to be included in their curriculum (22, 23)”2. We note in the above, that missiology was confi dently being given the status of a science which needed to be a separate branch of study thanks to the missiological research in the Catholic context commenced in Münster (1911) under the direction of Prof. Joseph Schmidlin3. It, therefore, comes as no surprise that Benedict XV begins

2 http://www.vatican.va/content/benedict-xv/en/apost_letters/documents/hf_ben-xv_ apl_19191130_maximum-illud.html (10.04.2020). See also J. López-Gay, Historia De La Facultad De Misionología, 10. 3 By now it is common knowledge that Schmidlin is considered the ‘Father’ of Catholic missiology but was heavily influenced by Gustav Warneck, the ‘Father’ of Protestant missiology,

LLG178.indbG178.indb 223232 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Th e Faculty of Missiology – Gregorian University Rome 233

to think about the intellectual formation of missionaries and thereby to prepare the ground for the next Pope to create structures for the implementation of such formation. Pope Pius XI, who succeeded Pope Benedict XV, well-known as the „Great Pope of the Missions”4, showed deep interest to open an institute for specialized training in missionary science. He contacted the then General of the Society of Jesus, Fr. Wlodimir Ledóchowski, before the month of December 1922 to propose the idea of an institute for missiological studies. Ledóchowski responds to the Pope on December 3, 1922. In his response, the Gen- eral of the Society of Jesus is very clear that the missiological institute is the personal desire of the Pope and would be classifi ed as the “most splendid creations” of the Roman Pontiff . However, the main problem that needed to be addressed was who would take responsibility of such an Institute and the great vision that accompanies it. Ledochówski gave four solutions: Th e fi rst was to give the responsibility of the whole Institute to the Sacred Congregation of the Propaganda Fide. Nevertheless, the Gen- eral is conscious of the fact that the competence of the Sacred Con- gregation is limited to administration and not to scientifi c research. Th erefore, other three solutions are presented before the Pope. Th e second solution was to entrust the responsibility of such an In- stitute exclusively to a Religious Order similar to the Institute of the Angelicum which was left to the sole responsibility of the Domini- cans or the Pontifi cal Gregorian University to the Jesuits. Even here, the General maintains certain reservations. He states in his letter:

and the 19th century missionary developments. See M. Üffing, Catholic Mission in Europe 1910-2010, in S. Bevans, A Century of Catholic Mission: Roman Catholic Missiology 1910 to the Present, Oxford 2013, 35. 4 See J. López-Gay, Historia De La Facultad de Missionología, 10. For the information that follows on the communication between Pope Pius XI and the General of the Society of Jesus, Fr. Wlodimir Ledóchowski, and for a large part of the history of the Faculty, I am indebted to this article.

LLG178.indbG178.indb 223333 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 234 Rozprawy i artykuły

„It seems to me that even this solution is not appropriate, because, given the vastness of the concept and the work of the missions, it is diffi - cult for a single religious Order to have all the eminent men, required for so many branches of the relative disciplines; moreover, because it is preferable that the missionaries of both the secular and religious clergy contribute to the full development of the great idea of Your Holiness”5. Th e third and the fourth solutions would be to give the responsibility of such an institute to a totally new Congregation that needed to be created, or a Religious Order assisted by others which seems the most convenient of the solutions. Finally the General, Ledóchowski, ends his letter cautioning the Pope of the following if he thought of considering the Society of Jesus as the probable candidate for this job: „I would humbly ask you to consider, that choosing it (Th e Society of Jesus) for this new work could perhaps create discontentment in more ways than one and thereby be harmful to its successful outcome, not to speak of the weakness of our own resources. Your Holiness, enlightened by the Spirit, will certainly decide what is best for the expansion of the Kingdom of Jesus Christ and the salvation of souls redeemed with his most precious blood...”6. It was clear from the letter of the Jesuit General, that the realization of the dream of a missiological institute required precaution in certain aspects, careful planning and ideal resources, most especially in terms of suitable professors. Th e Pope did not appear satisfi ed and aft er two months asked the Jesuit General for more solutions but with the con- sideration that the Society of Jesus take the lead in starting a missiological institute. Another letter was sent to the Pope, this time a bit longer than the earlier one7. Aft er explaining the three solutions that the Jesuit

5 Ibidem, 12. The letter was written in Italian. [Translation from Italian to English Author]. 6 Ibidem; [Brackets and translation Author]. 7 For the explanation and contents of some parts of the letter, Ibidem, 13-15.

LLG178.indbG178.indb 223434 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Th e Faculty of Missiology – Gregorian University Rome 235

General placed before the Pope, López-Gay quotes the 4th solution at length and then ends with the following: „Th e General concludes brief- ly explaining the two great diffi culties that one encounters to proceed with the project of the Institute of Missiology. Th e fi rst getting compe- tent professors; the second, the campaign that could be started against the Jesuits by some people who do not accept the love and confi dence that the Pope shows in regard to the Society of Jesus… (then quoting the General himself, Lopez-Gay continues) «assisted by the Lord and by the Holy See in the grace of the sacrifi ces that obedience and the great work would require of us we could in some way satisfy all exigencies of such an Institute»… Among many elements of value this letter reveals how the General envisioned the future Institute of Missiology which was a faithful refl ection (fi el refl ejo) of the thinking of the Pope”8. Before the year 1929, when a new course in missiologia was added to the curriculum of the Faculty of theology of the Gregorian Univer- sity, the scientifi c study of mission and the need for its inclusion in the academic formation of seminaries and missionaries was slowly gaining ground. Already between 1924 to 1926, the „International Exposition of Missions” was organized by the Vatican aft er which the missionary Encyclical Rerum Ecclesiae (February 28, 1926) was published where the Pope hinted at such a formation: „It is also important that simulta- neously with this priestly formation these seminarians receive a scientif- ic education both in the sacred and profane sciences” (25)9. Already in Europe, initiatives were being taken to organize and give impetus to the scientifi c study of missions by Jesuit scholars like Pierre Charles, Th eodore Monnens, P. de Leturia and José Zameza who would be infl uential in the initiation of the Faculty of missiology at the Gregorian University.

8 Ibidem, 15-16. [Brackets and translation Author]. 9 http://www.vatican.va/content/pius-xi/en/encyclicals/documents/hf_p-xi_enc_28021926_ rerum-ecclesiae.html (13.04.2020).

LLG178.indbG178.indb 223535 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 236 Rozprawy i artykuły

Th e course in missiology added to the theological curriculum in 1929, as mentioned earlier, was entrusted to Monnens. Th e interest in missionary studies started growing in the University and fi nally on August 9, 1932 the intention of Pope Pius XI was realized when the new Fac- ulty of missiology was started at the Gregorian University. Th e Sacred Congregation, „de Seminariis et Studiorum Universitatibus” published a decree that allowed the Faculty of missiology to be established at the Gregorian University Rome. Towards the end of the Decree, the new faculty was presented as follows: „to obtain a formation more complete of all that is treated in the theme of missions and of those sent, ad gentes, as proclaimers of the word of God to have one approach that is scientifi c and another that is more pastoral and practical”10. Th ese two approach- es have characterized in varying degrees the programs of the Faculty of missiology in the years to come.

Th e Faculty of missiology from its inception onwards

While presenting the Faculty of missiology to the Bishops and Su- periors of the Missionary institutes, the then Rector of the Gregorian University, Fr. Fernando Willaert, sent a letter stating the fundamental criteria of the Faculty which was to respond to the missionary exigencies of the time as intended by the two Popes, Benedict XV and Pius XI. Its aim was to achieve a full and scientifi c preparation of the missionaries, to create an institution of specialists in missionary thinking and to direct the missional works. Th e Faculty, therefore, was committed to promote missionary science and the scientifi c preparation of missionaries and missiologists. Five aspects needed to be integrated in the program: the speculative aspect, the practical or pastoral aspects,

10 In J. López-Gay, Historia De La Facultad De Misionología, 19. [Translation Author].

LLG178.indbG178.indb 223636 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Th e Faculty of Missiology – Gregorian University Rome 237

the juridical aspect, the ethnological and the linguistic aspects11. Even though the study of religions did not feature specifi cally in any of these aspects, it becomes an important part of the study program in the coming years. However, in 1982 when the Faculty was celebrating its 50th anniversary, Navarette, the then Rector of the Gregorian University, stated that the anthropological orientation was one of the three orientations of the Faculty when it began which included the study of non-Christian religions and culture12. Fr. José Zameza became the fi rst Dean of the Faculty and together with Monnens was responsible to give shape to the Faculty by charting out a program which gave the view of the orientation of the program at that time.13 Th ere were basic and optional courses on the dogmatic aspects of mission, history of missions, history and study of religions – especially Islam and Hinduism, languages like, Sanskrit, Arabic, Turk- ish, Sinhala, Kikongo; missionary law and moral theology and missions. Aft er the fi rst year of the Faculty’s progress, Pope Pius XI was in- terested in knowing how the program was proceeding. A full report was given to the Pope about the courses off ered with their respective orientations as is understood with the aspects mentioned above. Th e Pope was „fully satisfi ed” with the report. Th e scope of the Faculty for the incoming students was clear, to help them become teachers of missiological science and directors of journals and other missionary works. As the number of enrolments increased, the need was felt of off ering courses on other themes like

11 For the latin text of this letter and translated parts of it in Spanish, Ibidem, 19-20. 12 The other two orientations of the Faculty were: 1. „Theological: on the principle aspects of revelation regarding the universal mission of the Church. 2. Historical: on the progressive expansion of Christianity in the world”. In U. Navarrete, Prefazione, 7. [Translation Author]. 13 The syllabus can be found in J. López-Gay, Historia de la Facultad de Misionología, 23-24. López-Gay in turn takes it from the Academic Calendar of courses of the Faculty 1932-33.

LLG178.indbG178.indb 223737 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 238 Rozprawy i artykuły

ecumenism, missionary dimensions of the Bible and anthropology as connected to ethnology. With the arrival of Fr. Pasquale d’Elia, the history of the Christian mission in China becomes a topic that was inserted in the curriculum. In the later years with the new canonical legislations on missions, the courses on „missional rights” and „moral theology of mission” had to be treated bearing in mind the recent changes. Th is challenge was taken up by the new professors who con- tinued to be invited to help out in the missionary formation that the Faculty of missiology was off ering the world. For quite some time, the theology of mission held on to the school of Pierre Charles where the goal of all mission was argued to be the “implantation of the Church”. Th e professors who came aft er him: Fr. Ledrus and Fr. J. Masson, as faithful disciples of Pierre Charles, held on to that argument in their teaching career in the Faculty. In the coming years right up to the Second Vatican Council and for the next few subsequent years, the number of students increased, professors, Jesuits and non-Jesuits, experts in their own fi elds were ac- cepted to teach in the Faculty. Th ere was a renewal in the vision of the Faculty which wanted to keep in line with the vision of the Second Vatican Council. Th emes such as Catechesis and mission, Holy Spir- it and mission, Phenomenology of religion, Spirituality and mission, etc. were courses that were added to the syllabus. With such a change in the syllabus, the academic year 1968-69 started to off er three spe- cializations for a licentiate in missiology: Dogmatic theology, Pastoral theology and History of Religions. Th e following Jesuits were the Deans of the Faculty: José Zameza (1932-1933); Th eodore Monnens (1933-1943); Pasquale d’Elia (1943- 1953); José Zameza (1954-1957); Prudencio Damboriena (1958-1963); Joseph Masson (1963-1969); Jesús López-Gay (1969-1975); Mariasu- sai Dhavamony (1975-1981); Ari Roest Crollius (1981-1987); Jesús

LLG178.indbG178.indb 223838 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Th e Faculty of Missiology – Gregorian University Rome 239

López-Gay (1987-1996); Adam Wolanin (1996-2003); Ari Roest Croll- ius (2003-2005); Adam Wolanin (2005-2007); Christopher Shelke (2007-2010); Felix Körner (2010-2011); Th omas Casey (2011-2012); François-Xavier Dumortier (2012-2015 – Pro Decanus); Milan Žust (2015-2018). Th e present Dean is Bryan Lobo (2018-…).

Th e present Faculty of missiology

Th e present Faculty of missiology is intent upon following the di- rectives of Pope Francis especially within the dynamic call to „go forth” (Evangelii Gaudium 20-24). Today, „going forth” would not simply mean entering a community whether Christian, non-Christian or secular without prior preparation – intellectual and spiritual – to respond to the challenges of that community. Th ose challenges are always en- folded within a certain horizon of understanding which include theological, philosophical, sociological, anthropological and ethnological issues. It is these issues of a community that need to be studied and refl ected upon when one is sent or „goes forth” to that community for which a solid missiological training is required. Th ese communities, for the sake of clarity, can be divided into the Ad gentes communities where an initial proclamation of the Christian Faith is required in ways suitable to the context, and New Evangelization communities, where a revival of the Christian Faith is required using techniques inspired by the Spirit and academic formation. Refl ecting on the topic Th eology of religions, is also essential being a recent phenomenon, that made headway most prominently aft er Vatican II especially among theologians and missiologists. Religious pluralism is a reality that is found practically everywhere today. Th e positive values of religions that need to be respected according to the dictates of Vatican II (Nostra Aetate 2), has led to a vast literature that seeks to respond to the questions that re-

LLG178.indbG178.indb 223939 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 240 Rozprawy i artykuły

sult from this position especially for Christian mission. A missiological program needs to, therefore, address these three aspects of mission Ad gentes, New Evangelization and Th eology of religions either in distinct yet connected ways or in a single non-distinct way. Th e Faculty of missiology at the Gregorian University, at least for now, feels it important to maintain the three aspects as three disciplines in its missiological training in a distinct yet connected manner. Various courses and workshops are off ered to prepare the students in these specifi c disciplines along with seminars to prepare the students to write a scientifi c paper and prepare for the comprehensive exams14. In short, the missiology program in Italian off ers students a foundational preparation in missiology that includes biblical, theological, historical, spiritual, anthropological, canonical and pastoral themes. With the other courses and workshops, the students are invited to critically refl ect on the various issues of missional theory and praxis. Th e professors are encouraged to conduct the classes in a dialogical manner to ensure greater student participation. Th e Faculty of missiology stands also as an „applicational” faculty for theology at the Gregorian. By „applicational” I mean that the students studying theology are given the opportunity to choose courses that would help them apply their theological knowledge in a scientifi c way to contemporary missionary concerns.

Renewal Program for Missionaries

Th e Renewal Program for Missionaries, a one-semester program, was started in February 2020 for on-going theological, intellectual and spiritual formation of missionaries. Th ere were quite a few requests from

14 To see the courses, seminars and workshops offered by the Faculty, go to the homepage of the Gregorian University: www.unigre.it (English) and click „Academic units” in the option above, and then click „Faculty of missiology” and choose the option „Programs and courses”.

LLG178.indbG178.indb 224040 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Th e Faculty of Missiology – Gregorian University Rome 241

Religious, Priests and even lay missionaries for a program through which they could update themselves with the new perspectives emerging in the fi eld of missiology. At the same time, the Faculty felt that the sharing of their rich missionary experiences could be of help to professors in the program. Off ering this kind of formation in Rome seemed ideal „where the universal and the local Church meet in a radical way. Furthermore, the geographical proximity of the Vatican City and the Pope is expected to give a strong stimulus to missio-theological training”15. Th is year there were 16 participants: 7 from India, 1 from Sri Lanka, 1 from Australia, 1 from Germany, 1 from Japan, 5 from the Philippines.

Publications of the Faculty Studia Missionalia

Th e year 1943 saw a great step taken by the Faculty in introducing the publication of a scientifi c journal called „Studia Missionalia” with Zameza as its Editor. „Th e birth of the Journal must be seen against the backdrop of the events that testifi ed to the missionary excitement that characterized the church of the thirties, an excitement that was not only apostolic but also intellectual and academic and of which the Society of Jesus was the undisputed protagonist”16. Paolo Dezza, the then Rector of the Gregorian University, ends his preface to the fi rst volume of the „Studia Missionalia” in the following signifi cant words: „As we read in the beginning of the Apostolic Constitution Deus scientiarum Dominus, it is proper to a Faculty not only to teach but to also promote the progress of the sciences with in-depth study of the great problems and with scientifi c publications. Th e Faculty of missiology did not neglect this duty

15 Taken from the brochure, For-Mission: Renewal Program for Missionaries. 16 I. Morali, Studia Missionalia e la Facoltà di Missiologia: Un legame vitale, „Studia Missionalia”, vol. 63 (2014), 9. [Translation Author].

LLG178.indbG178.indb 224141 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 242 Rozprawy i artykuły

with its numerous publications of many professors that in these ten years had occupied the Chair of the Faculty. With the scope of intensifying this scientifi c activity, and to give completion to its fi rst decade, the Faculty desired to begin the publication of a Series of «Studia Missionalia» which begins with the present volume that the faculty lays down as a fi lial trib- ute at the foot of the august throne of His Holiness Pius XII, who in the footsteps of his glorious predecessor, since his fi rst encyclical Summi Pontifi catus, has given new impetus to studies and missionary activity”17. From what Dezza stated, it becomes clear that the Faculty was oper- ating already with the aim of doing research which in some point of time needed visibility through writing and publication. It was comprehended as a duty that the Faculty was supposed to accomplish in the future years considering the fact that the „Faculty went ahead affi rming itself in the ideological fi eld, and distancing itself from being a simple school of im- mediate preparation and practise for missionaries”18. Th e fi rst volume had 11 articles, all written by the Faculty professors and one by the student of the faculty. Th e themes mostly treated in the fi rst 10 volumes, according to Lopez-Gay, were on historical aspects of mission, ideologies and perspectives on missionary movements in various parts of world (vol. VIII), the Church and mission, dogmatic questions of mission, history of religions, canon law and mission, Bible and mission, ecumenism, ethnology (with special reference to India and China) and linguistics19. Th ese themes refl ected the courses off ered in the academic program of the Faculty. In this sense, teaching and research went hand-in-hand in the formation off ered within the Faculty. Students from other Faculties also profi ted from these courses and publications.

17 P. Dezza, Prefazione, VIII. [Translation Author]. 18 J. López-Gay, Historia de la Facultad de Misionología, 27. [Translation Author]. 19 Ibidem, 29. See also I. Morali, Studia Missionalia e la Facoltà di Missiologia, 10-11.

LLG178.indbG178.indb 224242 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Th e Faculty of Missiology – Gregorian University Rome 243

Th e above volumes with the 1961 volume which was dedicated to Islam, were published before the Second Vatican Council. During the years of the Council, themes on religions were studied with great interest. Whole volumes were devoted to single religions like the 1962 volume was for Buddhism, while the 1963 volume highlighted Hinduism. Th e 1964 volume presented articles on the theme of Religious Ethnology. Th e study of religions appeared, and justly so, important for publication during these years before the end of Vatican II. In the years aft er Vatican II, a similar momentum was maintained but with a diff erence. Th e publications expressed a vision that needed to be adopted for missionary issues not only in regard to other religions, but also ecumenism, inculturation and other issues. Th e trend was to respond to the proposals of interreligious dialogue hinted at in the Dec- laration Nostra Aetate. As we know, the word „dialogue” or „colloqui- um” had appeared for the fi rst time in a magisterial document Ecclesiam Suam of Pope Paul VI written during the proceedings of Vatican II in 1964 and the Faculty of missiology played its part in off ering the world the outcome of its research and refl ections on this novel and important topic. It comes as no surprise, therefore, that the next volume which was published two years later in 1966, Th e Church and the Religions20 was again connected to religions but with the dialogical intention of grap- pling with comparative issues between Christianity and other religions. It is possible that the study of religions in these volumes could be seen, on the one hand, through the lenses of Paolo Dezza when he mentions in his preface in the fi rst volume of the „Studia Missionalia” that „beyond the present fl ourish of studies in religions in the lay Universities, there was more than ever the need that such religions of millions of people, such as Hinduism, Buddhism, Confucianism, Shintoism etc., be studied according to the correct principles of the true philosophy and of Catholic

20 See I. Morali, Studia Missionalia e la Facoltà di Missiologia, 12.

LLG178.indbG178.indb 224343 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 244 Rozprawy i artykuły

theology in themselves and in their relation to the Catholic dogma”21, on the other hand, in the years aft er Vatican II, especially when the study of religions was done through the lens of Nostra Aetate 2, the tendency was to see those religions as esteemed in themselves without being judged by the so called principles of „true philosophy” or „Catholic theology” even though viewed in comparison to Christianity. At the end of his introduction to the 1966 volume, Masson, who talks of the Declaration Nostra Aetate, ends by stating that the Declaration was written to recognize the immense problem that exists in the study and mutual encounter between Christianity and other religions. Finally the Declaration choses „to bring closer than to distance, to appreciate, to admire and to love, before challenging or criticizing. Both attitudes are essential; it is indeed esteem that must come fi rst if love is the law of Christ; he admired the centurion’s faith from a distance: «I have not found anyone in Israel with such great faith» (Mt. 8,10)”22. Dhavamony, who contributes an article in this volume is also in high praise of the Declaration in regard to its recognition of Hinduism. He states: „Th e Declaration of the second Vatican Council on the relationship of the Catholic Church to Hinduism really touches the core of Hinduism which consists in an inquiry into the divine mystery and in seeking aft er release from human misery. It rightly combines the philosophical inquiry and the religious aspirations, for in Hinduism both go hand in hand and are never separate. Th e problem of God and of human existence, for the Hindus far from being an academic and purely intellectual one, is through and through religious and highly practical. Th e document outlines with reverence the Hindus’ searching spirit in mythology and philosophy in which the divine mystery is expressed and brings out clearly the longing of the Hindu soul for reaching the divine,

21 P. Dezza, Prefazione, VII. See also I. Morali, Studia Missionalia e la Facoltà di Missiologia, 13. 22 J. Masson, Introduction, „Studia Missionalia” (1966), 17. [Translation Author].

LLG178.indbG178.indb 224444 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Th e Faculty of Missiology – Gregorian University Rome 245

one liberated from fetters by means of asceticism, contemplation and love of God. It inspires respect for what is good and noble in Hinduism and encourages solid study and appreciation of these values”23. Th e above quotes, are in fact only representations of an attitude that developed aft er the second Vatican Council towards other religions. Such an attitude led to a mutual fecundation of Christianity and other religions. In the years that followed, the volumes of „Studia Missionalia” remained within the spectrum of interreligious dialogue with a special priority of being faithful to the teachings of Vatican II. As editor of the journal for 37 years (1968-2005), Dhavamony published the following volumes entitled: Th e Supreme Reality in non-Christian Religions (1968); Th e origin of cosmos and man (1969); Man, Culture and Religion (1970); Revelation in Christianity and other religions (1971); Meditation in Chris- tianity and other Religions (1972); Priesthood and prophecy in Christi- anity and other religions (1973); Worship and ritual in Christianity and other religions (1974); Prayer in Christianity and other Religions (1975); Meditation in Christianity and other Religions (1976); Mysticism in Chris- tianity and other Religions (1977); Morality in Christianity and other religions (1978); Monasticism in Christianity and other Religions (1979); Ways of salvation in Christianity and other religions (1981); Meaning of Death in Christianity and other Religions (1982); Eschatology in Christi- anity and other Religions (1983); Founders of Religions – Christianity and other Religions (1984); Religious Reformers – Christianity and other Re- ligions (1985); Saints – Christianity and other Religions (1986); Spiritual Masters – Christianity and other Religions (1987); Teachers of Religion – Christianity and Religions (1988); Peace – Christianity and other Religions (1989); Human Rights – Christianity and other Religions (1990); Women – Christianity and other religions (1991); Religious Sects and Movements – Christianity and other Religions (1992); Th eology of Religions – Chris-

23 M. Dhavamony, The Religious Quest of Hinduism, „Studia Missionalia” (1966), 5.

LLG178.indbG178.indb 224545 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 246 Rozprawy i artykuły

tianity and other Religions (1993); Interfaith Dialogue – Christianity and other Religions (1994)24. Till this year aft er Vatican II, as should be clear, the volumes were dedicated to various themes but always in dialogue with other religions. It was for nearly thirty years that „Studia Missiona- lia” remained committed to the mission of interreligious dialogue. Th e later themes as we shall see were on other missiological themes which were challenging topics at least in those contemporary years. Follow- ing are the titles of the volumes aft er 1994, Inculturation – Gospel and Culture (1995); Local Th eologies (1996); Mission and Human Progress (1998); New Evangelization in the Th ird Millennium (1999); Lay Mis- sionaries in the Th ird Millenium (2000); „Who do you say that I am?” – Christology in the Th ird Millenium (2001); Jesus Christ and the Gen- tile Mission (2002); Jesus Lord and Saviour (2003); Witnessing to Jesus Christ and his Mission (2004). With the volume of 2004, Dhavamony ends his term as Director of the „Studia Missionalia”. Th e questions about the uniqueness of salvation in Jesus Christ in the context of other religions, which was also a central theme of the Declaration Dominus Iesus published in 2000 by the Congregation for the Doctrine of Faith was a theme highly debated amongst theologians and missiologists. It, therefore, comes as no surprise that the volumes aft er 2000 show great commitment in responding to this issue. With the coming of the next editor Christopher Shelke, one sees a mix of themes from the purview of theology and mission not aban- doning totally though the theme of religions and cultures. Th e following titles bear testimony to this fact: St. Francis Xavier and following of his Mission (2005); Church: her mission to peoples and Nations (2006); Holy Spirit and his Mission (2007); God the creator: Universality of Incultural-

24 These titles, except for some, are also mentioned in I. Morali, Studia Missionalia e la Facoltà di Missiologia, 14-15, bearing in mind the journals’ vision and commitment to the research of Christianity and other religions in these years.

LLG178.indbG178.indb 224646 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Th e Faculty of Missiology – Gregorian University Rome 247

ity (2008); Divine Convenant: Rainbow of religions and cultures (2009); Apostle Paul: Th e mission to nations and peoples (2010). Aft er Shelke, Adam Wolanin who became the editor published three volumes with two having a special focus on evangelization: Th e Society of Jesus at the service of the evangelizing mission of the Church (2011); Wit- ness and Sanctity: At the heart of all evangelization (2012)25; One Faith, various ways of communicating it: Some signifi cant examples in the Histo- ry of Christianity (2013). In the year 2012, the Church was celebrating 50 years of the beginning of the second Vatican Council. It was an occasion not only to celebrate but to look back and evaluate the various positions in regard to missional thinking that emerged and were elaborated in missiological literature and missionary practise. On this occasion, the Faculty of missiology organized a three day conference, the proceedings of which were published in the next volume entitled, Mission, Church and Th eology aft er 50 years of the Second Vatican Council (2014) edited by Ilaria Morali. Aft er this year, the future publications of the „Studia Missionalia” were suspended by the then Rector and Acting Dean of the Faculty, Fr. François-Xavier Dumortier, to refl ect on the presenta- tion, style and future orientation of the journal. Th e change of govern- ment in the University and within the Faculty has been cause for the delay of the next issue but a renewal of the journal is expected in the near future.

Documenta Missionalia

In 1964 the fi rst volume of the „Documenta Missionalia” was published by the Faculty of missiology. Besides the „Studia Missionalia”, the „Documenta Missionalia” was conceived as a publication with a twofold

25 See also Ibidem, 16.

LLG178.indbG178.indb 224747 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 248 Rozprawy i artykuły

prospect. Each volume could be dedicated to a single topic by a single author or to the proceedings of any conference held by the Faculty. Ex- plaining the nature of this publication, Dhavamony states: „Documenta Missionalia is a collection of scholarly studies on missionary, anthropological and cultural aspects of non-Christian peoples related to their religious, historical and ethnological contexts”26. Th e following are the authors/editors and the titles of the volumes27: Jesús López-Gay, El matrinomio de los japoneses. Problema y soluciones según un ms. inédito de Gil de la Mata -1547-1599, vol. 1, 1964; Jesús López-Gay, El catecumenado en la misión del Japón del siglo XVI, vol. 2, 1966; Vincenzo Poggi, Un classico della spiritualità musulmana, vol. 3, 1967; Jesús López-Gay, La liturgia en la Misión del Japón del siglo XVI, vol. 4, 1970; Mariasusai Dhavamony (ed.), Evangelization, Dialogue and Develop- ment, vol. 5, 1972; Marcel Zago, Rites et cérémonies en milieu bouddhiste Lao, vol. 6, 1972; Mariasusai Dhavamony, Phenomenology of Religion, vol. 7, 1973; Ary Roest Crollius, Th e Word in the Experience of Revelation in Qur’an and Hindu Scriptures, vol. 8, 1974; Mariasusai Dhavamony (ed.), Evangelization, vol. 9, 1975; Giuseppe Piras, La Congregazione e il Collegio di Propaganda Fide di J.B. Vives, G. Leonardi e M. De Funes, vol. 10, 1976; Gianfranco Coff ele, Johannes Christian Hoekendijk: da una teologia della missione ad una teologia missionaria, vol. 11, 1976; Jean-Louis Richard, L’experience de la conversion chez les Basotho, vol. 12, 1977;

26 M. Dhavamony, Publications of the Faculty of Missiology, Prospettive di Missiologia, Oggi – „Documenta Missionalia” 16, Rome 1982, 36. 27 All the works are published by the Gregorian University Rome and are found in the library of the same University.

LLG178.indbG178.indb 224848 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Th e Faculty of Missiology – Gregorian University Rome 249

Cyriac Muppathyil, Meditation as a path to God-realization, vol. 13, 1979; Ignatius Viyagappa, G.W.F. Hegel’s Concept of Indian Philosophy, vol. 14, 1980; Mariasusai Dhavamony, Classical Hinduism, vol. 15, 1982; Mariasusai Dhavamony, Prospettive di Missiologia, oggi, vol. 16, 1982; Francesco Dentoni, Il Giappone nel dilemma fra tradizione e modernità. La fi gura e l’opera di Yanagita Kunio, vol. 17, 1982; Peter Tete, A Missionary Social Worker in India: J.B. Hoff mann, the Chota Nagpur Tenancy Act and the Catholic Co-operatives 1893-1928, vol. 18, 1984; Soosai Arokiasamy, Dharma, Hindu and Christian, according to Roberto De Nobili: Analysis of its meaning and its use in Hinduism and Chris- tianity, vol. 19, 1986; Emilio Grasso, Fondamenti di una Spiritualità missionaria. Secondo le opera di Don Divo Barsotti, vol. 20, 1986; Joseph Masson, Père de nos Pères, vol. 21, 1988; Varghese Malpan, A Comparative study of the Bhagavad-gita and the Spiritual Exercises of Saint Ignatius of Loyola on the Process of Spiritual Liberation, vol. 22, 1992; John Moniz, „Liberated Society”: Gandhian and Christian vision – Com- parative study, vol. 23, 1996; Mariasusai Dhavamony, Christian Th eology of Inculturation, vol. 24, 1997; John Berchmans Barla, Christian Th eological Understanding of other Re- ligions according to D.S. Amalorpavadass, vol. 26, 1999; Mariasusai Dhavamony (ed.), Teologia Cristiana della Religioni e della Missione ‘Ad Gentes’, vol. 27, 200228;

28 This work was in honour of Mons. Pietro Rossano.

LLG178.indbG178.indb 224949 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 250 Rozprawy i artykuły

Michael T. Mclaughlin, Knowledge, Consciousness and Religious Conver- sion in Lonergan and Aurobindo, vol. 28, 2003; Mariasusai Dhavamony, Ecumenical Th eology of World Religions, 2003, 29; Mariasusai Dhavamony, Jesus Christ in the Understanding of World Reli- gions, vol. 30, 2004; Walter Insero, La Chiesa è „Missionaria per sua Natura” (AG 2). Origine e contenuto dell’aff ermazione conciliare e la sua recezione nel dopo Con- cilio, vol. 32, 2007; Jeff rey G. L. Chang, Communion and Spiritual Leadership in Asia, vol. 33, 2008; Corneliu Berea, Il Pensiero Teologico di Yves Congar sulla Defi nizione della Missione nel Periodo Preconciliare, vol. 34, 2009; Paulus Pham, Towards an Ecumenical Paradigm for Christian Mission, vol. 35, 2010; Luka Lusala Lu Ne Nkuka, Jésus-Christ et la religion africaine. Réfl ex- ion christologique à partir de l’analyse des mythes d’Osiris, de Gueno d’Obatala, de Kiranga et de Nzala Mpanda, vol. 36, 2010; Ferdinand Guillén Preckler, Dieu dans la littérature africaine. En relisant les classiques africans, vol. 37, 2012; Felix Körner (ed.), La riscoperta dell’identità religiosa. Un dialogo interdisciplinare, vol. 38, 2013; Bryan Lobo (ed.), Enlightenment and Tantra: Hindus and Christians in Dialogue, vol. 39, 2018.

Conclusion

Th e Faculty of missiology at the Gregorian University Rome, being the fi rst Faculty of missiology in the world personally proposed by Pope Pius XI himself in the last 88 years has served the Church by training many students who would in future, as professors, train other students of

LLG178.indbG178.indb 225050 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Th e Faculty of Missiology – Gregorian University Rome 251

missiology in their turn. In this way, the Faculty of missiology has done a great service to the mission of the Universal and the local Church. It kept up a good academic standard fl anked by well researched publications on topics concerning mission studies. Among the varied interpre- tations of missional issues in theory and practise, the Faculty sought to off er its own perspective on those issues traversing the path by remain- ing faithful to the magisterial teachings; a faithfulness not only in letter but in spirit as well.

LLG178.indbG178.indb 225151 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 252 Rozprawy i artykuły

LLG178.indbG178.indb 225252 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Dokumentacje

Ks. Tomasz Atłas

FINANSOWY WYMIAR WSPÓŁPRACY MISYJNEJ PAPIESKICH DZIEŁ MISYJNYCH W POLSCE W LATACH 2009-2019 Wstęp ...... 253 1. Finansowa współpraca misyjna i Papieskie Dzieła Misyjne . . 254 2. Ofi arność i transparentność...... 256 3. Finansowa współpraca misyjna w latach 2009-2019 ...... 258 Zakończenie...... 269

Wstęp

Kościół, który ze swej natury jest misyjny1, realizuje swoje posłannictwo poprzez zaangażowanie wszystkich swoich członków. Zadanie to spoczywa zarówno na Kościele powszechnym, poszczególnych Kościołach partykularnych, na kościelnych instytucjach i stowarzyszeniach, a wreszcie na każdym

1 Por. AG 2.

LLG178.indbG178.indb 225353 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 254 Dokumentacje

z ochrzczonych2. Chociaż to szczególne powołanie i posłannictwo dzieci Kościoła wydaje się oczywiste, to jednak wciąż trzeba o nim przypominać. Jest to potrzebne, aby każdy z katolików jeszcze pełniej przeżywał swoje po- wołanie ucznia-misjonarza, a tym samym, aby odpowiedzialnie włączał się w misję Kościoła3. Przypomina o tym papież Franciszek, które od początku swego pontyfi katu zwraca szczególną uwagę na misję, ewangelizację, „peryferie” potrzebujące Boga, a przy tym na to, iż jest to zadanie całego Ko- ścioła4. Dał temu wyraz pisząc choćby w adhortacji posynodalnej Evangelii gaudium: „Marzę o wyborze misyjnym, zdolnym przemienić wszystko, aby zwyczaje, style, rozkład zajęć, język i wszystkie struktury kościelne stały się odpowiednim kanałem bardziej do ewangelizowania dzisiejszego świata niż do zachowania stanu rzeczy”5.

1. Finansowa współpraca misyjna i Papieskie Dzieła Misyjne

To zaangażowanie w misję Kościoła poprzez podejmowanie autentycz- nego współdziałania poszczególnych wspólnot kościelnych i pojedynczych wiernych określane jest mianem współpracy misyjnej. Jest ona urzeczywist- niana zarówno przez modlitwę, wyrzeczenie, świadectwo, osobiste zaan- gażowanie czy pracę itd.6. Szczególnym jednak rodzajem, ale i wymiarem tejże współpracy jest niesienie pomocy materialnej czy wprost fi nansowej. Aktywność ta ma głębokie uzasadnienie teologiczne, a w wyjaśnianiu go wskazuje się przede wszystkim na nauczanie św. Pawła Apostoła (2 Kor 8, 1; Rz 15, 26). Opisywane w nim wsparcie dla ubogich z Jerozolimy ukazane

2 Por. Cooperatio missionalis 1. 3 Por. Ochrzczeni i posłani. Kościół Chrystusa z misją w świecie. Orędzie na Światowy Dzień Misyjny 2019 r., https://missio.org.pl/pontyfikat/images/attachments/Or%C4%99dzie_ na_%C5%9Awiatowy_Dzie%C5%84_Misyjny_2019_NMM_MDz.pdf (07.05.2020). 4 Por. szerzej: G. Colzani, Church’s Mission. History, Theology and the Way Forward, Watykan 2019, s. 141-146. 5 EG 27. 6 Por. Cooperatio missionalis 2; KPK 781.

LLG178.indbG178.indb 225454 22020-07-06020-07-06 02:52:2102:52:21 Finansowy wymiar współpracy misyjnej Papieskich Dzieł Misyjnych w Polsce... 255

jest nie tylko jako zaangażowanie ludzkie, ale równocześnie jako działanie Boga i dar Jego miłości. W tym kontekście sama kolekta staje się łaską, jej hojność – znakiem obfi tości łaski, a zarazem znakiem jedności, solidarności i współpracy pomiędzy Kościołami7. W tej perspektywie współpraca fi nansowa w działalności misyjnej ma znaczenie fundamentalne. Nie można jej zredukować tylko do wsparcia ma- terialnego różnego rodzaju inicjatyw misyjnych. U jej podstaw leży chrze- ścijańska miłość, która inspiruje, aby włączyć się w wymianę darów, wejść realnie w krąg współpracy misyjnej i to w wymiarze Kościoła powszechne- go8. Zadanie to realizują przede wszystkim Papieskie Dzieła Misyjne9. Ponieważ tematem niniejszego artykułu jest tylko jeden, bardzo kon- kretny wymiar działalności wspomnianej instytucji, dlatego zainteresowanych jej powstaniem, naturą i zadaniami odsyłam do tekstu źródłowego, którym jest Statut Papieskich Dzieł Misyjnych10. Wracając jednak do istoty naszych rozważań, należy podkreślić, że „wspólna troska o potrzeby misyjne całego Kościoła i każdego Kościoła partykularnego uczyniła z Papieskich Dzieł Misyjnych wyraz komunii i so- lidarności powszechnej. W swoim dziele uwrażliwiania wyjaśniają wiernym i pasterzom pierwszeństwo powszechnego charakteru współpracy misyjnej, współpracując z Biskupami, aby inicjatywy partykularne nie przynosiły szkody wspólnemu wysiłkowi wspierania ewangelizacji narodów”11. Szcze- gólnym owocem, ale i narzędziem tej współpracy stają się fundusze solidar-

7 Por. G. Colzani, Współpraca misyjna, Warszawa 2017, s. 64-65. 8 Por. R.C. Pérez, La cooperación misionera entre las Iglesias particulares en la comunión de la Iglesia universal, w: F. Meroni, A. Gil (red.), La misión, futuro de la Iglesia. Missio ad-inter gentes, Madryt 2019, s. 247-248. 9 Por. RMis 84; Cooperatio missionalis 4, Statut PDM, art. 8. 10 Statut Papieskich Dzieł Misyjnych jest obecnie przedmiotem szerokich konsultacji i refleksji roboczych. Aktualna jego wersja jest dostępna na: https://missio.org.pl/pontyfi kat/images/attachments/STATUT_PDM_nowy_2016_dalsze_ poprawki%20-%20I.docx 11 Statut PDM, art. 20.

LLG178.indbG178.indb 225555 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 256 Dokumentacje

ności, które zakładają trzy dzieła: Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary, Papieskie Dzieło Misyjne Dzieci oraz Papieskie Dzieło św. Piotra Apostoła12. Najważniejszym z nich jest fundusz PDRW13 będący owocem solidarności i współpracy misyjnej w ramach Światowego Dnia Misyjnego14.

2. Ofi arność i transparentność

Mówiąc o materialnym wymiarze współpracy misyjnej warto podkreślić, iż Kościół wielokrotnie przypominał, że ofi ary zbierane na określony cel nie mogą być przeznaczone w inny sposób15. W stosunku do ofi ar zbieranych w ramach Papieskich Dzieł Misyjnych wyrażono to następująco: „Ofi ary wiernych zebrane przez PDM w diecezjach na potrzeby misji powszechnej powinny być w całości, regularnie i jak najszybciej przekazane Dyrekcji Kra- jowej. Ofi ary zebrane na misje ad gentes podczas Światowego Dnia Misyjne- go we wszystkich diecezjach, parafi ach oraz instytucjach świata katolickiego albo przy innych szczególnych okazjach, nie mogą być w żadnym wypadku przeznaczone na inne cele”16. Stanowisko to przypomniał także sam papież Franciszek z okazji jubileuszowego, dziewięćdziesiątego Światowego Dnia Misyjnego: „Uważam zatem za stosowne przypomnienie mądrych wskazań moich poprzedników, którzy postanowili, aby na rzecz tego Dzieła przeznaczone były wszelkie ofi ary, jakie każda diecezja, parafi a, wspólnota zakonna, stowarzyszenia i ruchy kościelne z całego świata, mogłyby zgromadzić, żeby

12 Por. RMis 85; Statut PDM, art. 19, 20. 13 W niniejszym artykule zostaną zastosowane skróty: PDM – Papieskie Dzieła Misyjne; PDRW – Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary; PDPA – Papieskie Dzieło św. Piotra Apostoła; PDMD – Papieskie Dzieło Misyjne Dzieci; PUM – Papieska Unia Misyjna. 14 Por. Cooperatio missionalis 13. Zainteresowanych powstaniem, funkcjonowaniem i pro- pozycjami dotyczącymi funduszu PDRW odsyłam do następującego opracowania naukowego: B. Michalski, Fundusz Papieskiego Dzieła Rozkrzewiania Wiary w służbie ewangelizacji, Warszawa 2017. 15 Por. KPK 1267 § 3; KPK 791 nr 4. 16 Statut PDM, art. 68.

LLG178.indbG178.indb 225656 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 Finansowy wymiar współpracy misyjnej Papieskich Dzieł Misyjnych w Polsce... 257

pomóc potrzebującym wspólnotom chrześcijańskim oraz umocnić głosze- nie Ewangelii, aż po krańce ziemi. Także dzisiaj nie uchylajmy się od tego gestu misyjnej komunii eklezjalnej. Nie zamykajmy serca w naszych partykularnych troskach, ale poszerzajmy je na perspektywy całej ludzkości”17. Co ważne, Kongregacja Ewangelizacji Narodów przypomina o tym także dyrektorom krajowym PDM, opisując zasady współpracy misyjnej: „W żadnym wypadku Dyrektorzy Krajowi nie powinni przeznaczać na cele i dzieła partykularne ofi ar wiernych zebranych na misje ad gentes czy to w Światowym Dniu Misyjnym, czy przy innych specjalnych okazjach. To wiążące ich w sumieniu polecenie jest niezbędne dla zachowania równego i powszechnego rozdziału pomocy, którą PDM zapewniają w imieniu Pa- pieża i Kolegium Biskupów”18. Ten niezwykle ważny, ale i delikatny aspekt współdziałania misyjnego w analizowanym przez nas okresie kilkakrotnie przywoływali także dostoj- nicy z Kongregacji Ewangelizacji Narodów. Wystarczy wspomnieć choćby dwa listy, które w tej sprawie do przewodniczących wszystkich Episkopatów skierowali prefekci Kongregacji Ewangelizacji Narodów: kard. Ivan Dias oraz kard. Fernando Filoni19. Pośrednio temat ten podjął także o. Ryszard Szmydki OMI, ówczesny sekretarz generalny PDRW, podczas rekolekcji głoszonych dla Episkopatu Polski w roku 201620. Ostatnie tego typu przypomnienie miało miejsce podczas wizyty w Pol- sce abp. Giampietro Dal Toso, sekretarza pomocniczego Kongregacji Ewan- gelizacji Narodów i przewodniczącego PDM. Hierarcha ten przybyły do

17 Kościół misyjny – świadek miłosierdzia. Orędzie na Światowy Dzień Misyjny 2016 r., https://missio.org.pl/pontyfikat/images/attachments/Oredzie_na_Swiatowy_Dzien_ Misyjny_2016.pdf (07.05.2020). 18 Cooperatio missionalis 8. 19 Pisma Prefekta Kongregacji Ewangelizacji Narodów z 5 maja 2011 r. (nr 2300/11) oraz z 3 sierpnia 2013 r. (nr 3210/13). Dokumenty w Archiwum Dyrekcji Krajowej PDM. 20 Por. R. Szmydki, Idźcie i głoście. O duszpasterskim i misyjnym nawróceniu. Notatki do konferencji rekolekcyjnych dla Episkopatu Polski. Jasna Góra, 22-25 listopada 2016 r., Górna Grupa 2017, s. 116-118.

LLG178.indbG178.indb 225757 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 258 Dokumentacje

Polski z okazji Nadzwyczajnego Miesiąca Misyjnego, przemawiając 8 paź- dziernika 2019 r. podczas zebrania plenarnego polskich biskupów powie- dział: „Chciałbym jednak jeszcze raz podkreślić, że na polecenie papieży ofi ary zebrane w Światowy Dzień Misyjny (Niedzielę Misyjną), muszą być w całości przeznaczone na Międzynarodowy Fundusz Solidarności. Praw- dą jest, że wiele waszych diecezji współpracuje z niektórymi diecezjami na terenach misyjnych, ale celem takiej działalności jest wsparcie działań pa- pieża i ma wymiar powszechny, to znaczy pozwala Kościołowi lokalnemu wspierać działalność Kościoła powszechnego. Współpraca misyjna między Kościołami lokalnymi nie zastępuje misyjności powszechnej, w której Na- stępca Piotra pełni posługę Pasterza dla wszystkich, któremu powierzono opiekę nad całym Kościołem, nad wszystkimi Kościołami i nad wszystkimi katolikami”21.

3. Finansowa współpraca misyjna w latach 2009-2019

Nakreśliwszy szeroki kontekst i niektóre implikacje szczegółowe zwią- zane z fi nansową współpracą misyjną w ramach PDM, należy teraz skupić się na danych liczbowych i ich analizie. Dla ułatwienia niektóre z nich zo- stały zebrane w formie tabel. Podane w nich kwoty przedstawiono w wa- lucie polskiej. W celu analizy wspomnianych danych opatrzono je także komentarzami.

Rok 2009 Ofi ary zebrane na PDM Ofi ary przekazane sekretaria- w Polsce tom generalnym PDM PDRW 3 874 263,60 3 306 618,89 PDPA 104 164,33 70 923,70

21 Tekst w archiwum prywatnym Autora. Wątek ten potwierdził także ks. abp Dal Toso podczas rozmowy z Autorem w dniu 8 października 2019 r.

LLG178.indbG178.indb 225858 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 Finansowy wymiar współpracy misyjnej Papieskich Dzieł Misyjnych w Polsce... 259

PDMD 1 620 834,00 1 393 099,85 PUM 112 292,59 7 592,49 Razem 5 711 554,53 4 778 234,93

Analizując ofi arność na PDM w roku 2009, należy najpierw wyjaśnić, jakie czynniki składają się na całość zebranych ofi ar. Po pierwsze są to ofi ary zebrane na poszczególne dzieła, zarówno w ramach zorganizowanych akcji, o których wspomnimy nieco później, ale także od ofi arodaw- ców indywidualnych. Dodatkowo fundusz ten wzbogacony został przez odsetki z lokat bankowych czy też dzięki ofi arom uzyskanym za pamiąt- ki z krajów misyjnych22. Przykładowo ta dodatkowa część uzyskanych środków wyniosła w analizowanym roku 337 790,83 zł. Warto dodać tutaj, iż ówczesny dyrektor krajowy PDM, ks. Jan Pio- trowski przedstawiając zestawienie fi nansowe za rok 2009 wskazał, iż średnia ofi ara na statystycznego wiernego Kościoła w Polsce wynosiła 0,16 zł. Ubolewał przy tym, iż praktycznie zanikły ofi ary z nabożeństw misyjnych23.

Rok 2010 Ofi ary zebrane na Ofi ary przekazane sekretaria- PDM w Polsce tom generalnym PDM PDRW 4 004 578,95 3 388 421,91 PDPA 183 200,92 100 924,76 PDMD 1 434 192,53 1 197 228,85 PUM 193 463,40 68 413,45 Razem 5 815 435,80 4 754 988,97

22 Por. Sprawozdanie z działalności Papieskich Dzieł Misyjnych w roku 2009, Warszawa 2010, s. 75. 23 Tego typu nabożeństwa zalecała Konferencja Episkopatu Polski podczas swego 115 i 134 zebrania plenarnego.

LLG178.indbG178.indb 225959 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 260 Dokumentacje

Jak widać powyżej, w kolejnym, interesującym nas roku zebrane ofi ary nieznacznie wzrosły, choć ostatecznie do poszczególnych sekre- tariatów generalnych PDM przekazano sumę nieco mniejszą. Przy tej okazji należy wspomnieć, że zgodnie ze Statutem PDM część zebranych ofi ar można wykorzystać na animację i pokrycie kosztów administracyj- nych24. To m.in.: czynsze, rachunki, wynagrodzenia, podróże służbowe, zakup i modernizacja sprzętu, telefony i utrzymanie samochodów, zakup materiałów do animacji itd. Niezwykle istotnym czynnikiem w tej kwestii są kursy walut. Od ich wskazań zależy bowiem czy ofi ary przekazane do Rzymu będą adekwatne do ofi ar zebranych w Polsce25. Przedstawiając raport fi nansowy za omawiany rok, piszący te słowa przekazał jednocześnie, że sekretarz generalny PDPA ks. Jan Dumon, dziękując za ofi arność Kościoła w Polsce wyraził nadzieję, że w kolejnych latach ofi ary składane na formację seminarzystów w krajach misyjnych będą wzrastać26. Warto podkreślić ten fakt, bowiem już w kolejnych latach zaowocował on nowymi inicjatywami w animacji i współpracy misyjnej w ramach PDPA.

Rok 2011 Ofi ary zebrane na PDM Ofi ary przekazane sekretaria- w Polsce tom generalnym PDM PDRW 4 357 399,54 3 672 155,71 PDPA 164 541,21 120 265,29 PDMD 1 839 870,97 1 552 044,36 PUM 114 099,93 37 088,55 Razem 6 475 911,66 5 381 553,91

24 W art. 69 Statutu PDM czytamy m.in.: „Jedynie pewien procent z zebranych funduszy może być zatrzymany przez Dyrekcje Krajowe na działalność animacyjną i administrację”. 25 PDM w Polsce przekazują zebrane ofiary do sekretariatów generalnych PDM w Rzymie po przeliczeniu ich na dolary USD. Inna dostępna możliwość – to przeliczanie ich na EUR. 26 Por. Sprawozdanie z działalności Papieskich Dzieł Misyjnych w roku 2010, Warszawa 2011, s. 4.

LLG178.indbG178.indb 226060 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 Finansowy wymiar współpracy misyjnej Papieskich Dzieł Misyjnych w Polsce... 261

Jak widać, ofi ary zebrane, ale i wypracowane przez PDM, w roku 2011 wzrosły o ponad 760 tysięcy zł w stosunku do roku 2009. Dla pełnej analizy zestawianych danych trzeba jednak powrócić do wspomnianych już wątków. Bieżące koszty administracji i animacji, a także – zawsze trudny do przewidzenia kurs walut – warunkują ostateczną sumę przekazaną do dyspozycji sekretariatów generalnych PDM. Przyjmuje się, że tzw. rozchody dyrekcji krajowych powinny oscylować wokół 15% zebranych ofi ar. I tak, w analizowanych do tej pory zestawieniach przedstawiały się one odpowiednio: 2009 – 16,34%, 2010 – 18,24% oraz 2011 – 16,90%. Jak pokazuje dotychczasowe doświadczenie dyrekcji krajowej PDM w Polsce, czynnikiem niezwykle obciążającym ten bilans są wspomniane już kursy walut. Najlepiej widać to w kolejnej tabeli z roku 2012, gdzie poniesione koszty, z racji wysokiego kursu USD, wyniosły aż 23%27.

Rok 2012 Ofi ary zebrane na PDM Ofi ary przekazane sekretaria- w Polsce tom generalnym PDM PDRW 4 341 792,44 3 479 135,60 PDPA 248 952,49 123 125 423,37 PDMD 1 837 755,48 1 436 254,62 PUM 185 575,16 51 836,60 Razem 6 614 075,57 5 092 650,18

Kontynuując naszą analizę, należy skupić się teraz na ofi arach zebranych przez poszczególne dzieła. Statut PDM przypomina, że ofi ary zebrane przez PDM we wszystkich parafi ach i diecezjach świata, stanowią Powszechny Fundusz Solidarności zapewniający istnienie i skuteczność programu uniwersalnej pomocy. Jego celem jest ekonomiczne wsparcie Kościołów na terenach misyjnych w ich wysiłkach ewangelizacji, rozwo-

27 Por. Sprawozdanie z działalności Papieskich Dzieł Misyjnych w roku 2012, Warszawa 2013, s. 44.

LLG178.indbG178.indb 226161 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 262 Dokumentacje

ju kościelnego i społecznego, wychowania i pomocy społecznej. Ofi ary te powinny być przekazane dyrekcji krajowej PDM nie tylko w całości, o czym już wspomniano, ale także regularnie i tak szybko, jak to moż- liwe28. W przypadku PDRW Powszechny Fundusz Solidarności tworzą środki materialne zebrane z okazji Światowego Dnia Misyjnego, ofi ary od członków róż Żywego Różańca oraz pozostałe datki29. W roku 2012 ofi ary te stanowiły 66% wszystkich ofi ar zebranych przez PDM30. Kolejne trzy lata zaangażowania w animację, formację i współpracę misyjną przyniosły kolejny wzrost ofi ar przekazanych na Papieskie Dzie- ła Misyjne. I tak: w roku 2013 zebrano 7 173 006,04 zł, a do dyspozycji sekretariatów generalnych PDM przekazano 6 017 673,09 zł. W roku na- stępnym zebrano 7 209 779,91 zł, a przekazano 6 367 018,82 zł. I wreszcie w roku 2015 zebrano 7 263 301,30 zł oraz przekazano 6 037 816,34. Przy okazji warto tutaj zauważyć nie tylko systematyczny wzrost ofi ar przekazywanych dla dzieła misyjnego za pośrednictwem PDM, ale także relatywnie niskie ich wydatki. W kolejnych latach wyniosły one odpowiednio: 16,11%, 11,69% oraz 16,87%. W analizowanym okresie zauważono także systematyczny wzrost ofi ar na Papieskie Dzieło św. Piotra Apostoła. Dotychczas dzieło to wspierane było tylko dzięki sporadycznym ofi arom, z których więk- szość pochodziła od seminarzystów. Nic więc dziwnego, że sekretariat generalny tegoż dzieła prosił, aby szukać nowych metod i dróg dla pozyskania nowych ofi arodawców i zwiększenia puli pozyskiwanych środków31. Prośba ta wydawała się uzasadniona nie tylko ze względu na potrzeby misyjnych seminariów i domów formacji32. Warto także

28 Por. Statut PDM, art. 67, 68. 29 W roku 2012 ofiary zebrane z okazji tzw. Niedzieli Misyjnej wyniosły 3 803 488,06 zł. Pozostałe ofiary przekazane na PDRW wyniosły 410 163,87 zł. 30 PDPA – 4%; PDMD – 28%; PUM – 2%. 31 Por. Pismo Sekretarza Generalnego PDPA do Dyrektora Krajowego PDM z 4 marca 2011 r. (nr 652/11). Dokument w Archiwum Dyrekcji Krajowej PDM. 32 W Statucie PDM, w art. 11 czytamy: „Papieskie Dzieło św. Piotra Apostoła zostało założone, aby:

LLG178.indbG178.indb 226262 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 Finansowy wymiar współpracy misyjnej Papieskich Dzieł Misyjnych w Polsce... 263

pamiętać, iż w wielu krajach dzieło to zasilane jest specjalnymi ofi a- rami zbieranymi z okazji IV Niedzieli Wielkanocnej, tzw. Niedzieli Dobrego Pasterza. W tej perspektywie PDM w Polsce podjęły liczne nowe inicjatywy, które oprócz walorów animacyjnych i formacyjnych zaczęły przynosić efekty fi nansowe. Wystarczy tylko wspomnieć nie- które z nich: inicjatywa AdoMiS (Adoptuj Misyjnych Seminarzystów), która z biegiem czasu zaowocowała licznym gronem systematycznie wpłacających ofi arodawców, związana z tą inicjatywą sprzedaż koszu- lek oraz innych drobiazgów33. PDPA zaczęli również wspierać młodzi ludzie przyjmujący sakrament bierzmowania, zakupując pamiątkowe krzyże, czy też nowożeńcy i neoprezbiterzy w ramach akcji „Misyjny Bukiet”34. Pewna część ofi ar pochodziła również z wyjazdów animacyjnych do młodzieży, wygłoszonych rekolekcji itp.35. Zapewne ważnym dopowiedzeniem będzie także zestawienie wszystkich ofi ar na PDM w Polsce w przeliczeniu na jednego katoli- ka. W roku 2015 najwyższą ofi arnością wykazali się statystyczni wierni z diecezji: tarnowskiej – 0,86 zł, siedleckiej i kieleckiej – 0,42 zł, war- szawsko-praskiej – 0,38 zł, toruńskiej – 0,36 zł oraz płockiej – 0,32

a) korzystać ze środków duchowych, w szczególności z modlitwy i ofiary, żeby Pan żniwa „wyprawił robotników na swoje żniwo”; b) uwrażliwiać lud chrześcijański na konieczność troski o powołania misyjne i znaczenie formacji duchowieństwa lokalnego w młodych Kościołach na terenach misyjnych, a następ- nie móc ich posyłać do współpracy w innych Kościołach siostrzanych; c) przyczyniać się do wzrostu duchowieństwa w młodych Kościołach, wykorzystując szczególnie otrzymane fundusze na stypendia studenckie, opłacanie stancji, przekazywanie subsydiów i innych darowizn, aby umożliwić budowę i rozwój wielu wyższych i niższych seminariów (łącznie z ośrodkami propedeutycznymi) tak diecezjalnych, jak i międzydiece- zjalnych”. 33 Por. Sprawozdanie z działalności Papieskich Dzieł Misyjnych w roku 2013, Warszawa 2014, s. 38-39. 34 Na temat wspomnianych inicjatyw można przeczytać więcej w kolejnych numerach dwu- miesięcznika „Misje Dzisiaj” oraz na: https://pdpa.missio.org.pl/ (08.05.2020) 35 Przykładowo w roku 2014 zebrano łącznie 178 466,33 zł, a w tym 82 892,10 zł dzięki akcji AdoMiS. Por. szerzej w: Sprawozdanie z działalności Papieskich Dzieł Misyjnych w roku 2014, Warszawa 2015, s. 34-35.

LLG178.indbG178.indb 226363 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 264 Dokumentacje

zł. Z kolei najmniej składali statystyczni wierni z diecezji: łomżyńskiej – 0,04 zł, szczecińsko-kamieńskiej – 0,05 zł, krakowskiej i gdańskiej – 0,07 zł36. Począwszy od roku 2015, w zestawieniach fi nansowych PDM zo- stały wyszczególnione po raz pierwszy ofi ary pochodzące z inicjatywy „Dar serca dla misji”, a wyniosły one 106 968,51 zł. Inicjatywa ta po- legała na przygotowaniu i dystrybucji w prasie ulotek-przekazów za- chęcających do wsparcia fi nansowego PDRW. Na początek pojawiły się one w „Misjach Dzisiaj”, „Gościu Niedzielnym”, „Niedzieli”, „Idziemy” i „Naszym Dzienniku”. W kolejnych latach do wspomnianych tytułów dołączyły także „Przegląd Katolicki” oraz „Echo Katolickie”. Widząc, iż inicjatywa ta pozwoliła pozyskać nowych ofi arodawców i z każdym rokiem przynosiła większe zyski, PDM postanowiły w ten sam sposób wspierać także PDPA. Ta nowa inicjatywa została nazwana „Dla klery- ków misyjnych”. Przechodząc do kolejnych lat, skupimy się teraz szczególnie na ofi arności dzieci w ramach PDMD. Tytułem wstępu należy przypo- mnieć, w jaki sposób dzieło to służy w Kościołach partykularnych. Jego zadania to m.in.: a) pomoc wychowawcom w budzeniu i stopniowym rozwijaniu u dzieci powszechnej świadomości misyjnej, aby prowadzić je do duchowej komunii oraz wymiany własnych środków materialnych z dziećmi z innych Kościołów, szczególnie z będącymi w największych trudnościach. Wszystkie mają coś do dania i do otrzymania, a ich de- wizą są słowa: „Dzieci pomagają dzieciom”; b) przyczynianie się do budzenia i rozwoju powołań misyjnych; c) przygotowywanie animatorów misyjnych, którzy towarzyszą dzieciom na drodze kształtowania bardziej dojrzałej świadomości mi-

36 Por. Sprawozdanie z działalności Papieskich Dzieł Misyjnych w roku 2015, Warszawa 2016, s. 56-57.

LLG178.indbG178.indb 226464 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 Finansowy wymiar współpracy misyjnej Papieskich Dzieł Misyjnych w Polsce... 265

syjnej. Dokonuje się to przez bezpośrednie zaangażowanie dzieci w takich formach, które Dzieło podejmuje w różnych krajach, aby stały się one małymi misjonarzami. W tym celu powinny być ustanowione struktury na szczeblu lokalnym i regionalnym oraz podjęte działania odpowiednie do takiego zaangażowania37. W tym złożonym procesie ważnym elementem są ofi ary od dzieci i dla dzieci. Analizując kolejne lata widać, że suma tychże ofi ar systematycznie wzrastała. Pewien wyjątek stanowił jednak rok 2016, kiedy odnotowano duży spadek38. Wynikło to przede wszystkim z faktu, że w wielu polskich diecezjach nie odbyły się uroczystości I Komunii św. (dotychczasowe uroczystości zostały przesunięte z drugiej na trzecią klasę szkoły podstawowej). Warto przy tym podkreślić, że na fundusz PDMD39 składają się zasadniczo trzy składniki: ofi ary zbierane podczas tzw. kolędy misyjnej40, ofi ary zbierane przy okazji tzw. białego tygodnia oraz ofi ary indywidualne41. Znaczny odsetek tych ostatnich stanowiły środki materialne przekazywane przez po- szczególne ogniska misyjne, a będące wynikiem osobistych wyrzeczeń czy też innej aktywności, np. kiermasze, jałmużna wielkopostna itd. Przykładowo w roku 2017 ofi ary zebrane z okazji I Komunii św. wy- niosły 1 135 568,99 zł, natomiast dary przekazane kolędnikom misyjnym 1 335 990,85 zł42.

37 Por. Statut PDM, art. 13. 38 W roku 2016 wydatki na administrację i animację wyniosły równe 15%. Por. Sprawozdanie z działalności Papieskich Dzieł Misyjnych w roku 2016, Warszawa 2017, s. 60. 39 Por. Statut PDM, art. 18. 40 Historię i rozwój kolędy misyjnej można poznać w: K. Czermak, 25 lat otwierania serc i domów. Kolędnicy misyjni w diecezji tarnowskiej (1993-2017), Tarnów 2018. 41 Więcej o tychże inicjatywach na: https://dzieciom-misji.missio.org.pl/ (08.05.2020). 42 Por. Sprawozdanie z działalności Papieskich Dzieł Misyjnych w roku 2017, Warszawa 2018, s. 68-69.

LLG178.indbG178.indb 226565 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 266 Dokumentacje

Rok 2016 Ofi ary zebrane na PDM Ofi ary przekazane sekreta- w Polsce riatom generalnym PDM PDRW 5 549 858,28 4 719 363,71 PDPA 305 118,33 242 978,91 PDMD 1 992 997,33 1 752 653,80 PUM 72 928,75 -6 000,04 Razem 7 920 902,69 6 708 996,38

Zapewne pewne zdziwienie i pytania budzi ujemna liczba umieszczo- na w zestawieniu ofi ar przekazanych przez PUM do Rzymu, która pojawi się również w kolejnych tabelach z roku 2018 i 2019. Wynika ona z bilansu wydatków i ewentualnych przychodów Papieskiej Unii Misyjnej. Celem PUM nie jest zbieranie ofi ar, a te, które się pojawiają na jej wsparcie, są sporadyczne, o czym będzie mowa poniżej43. Co więcej, PUM nie przesyła do Rzymu zebranych środków, ani też zestawień fi nansowych, a jedynie coroczny raport pastoralny. Warto zauważyć, że począwszy od roku 2016, w zestawieniach fi nansowych PDM zaczęto wyszczególniać nowe kategorie. I tak, w ramach PDRW pojawiły się: ofi ary indywidualne, taca z Niedzieli Misyjnej, akcja „Dar serca dla misji”, wpłaty od kół różańcowych oraz Akcja „Żywy Różaniec dla Misji”44. Jeśli chodzi z kolei o ofi ary na PDPA, to wyszczególniono kategorie: ofi ary, intencje mszalne, AdoMiS, Dla kleryków, Bierzmowani oraz Mi- syjny Bukiet45. Ta ostatnia inicjatywa przyniosła odpowiednio 7 386,00 zł w roku 2016 oraz 15 498,13 zł w roku 201746.

43 W razie potrzeby działalność PUM jest finansowana ze środków PDRW. 44 Więcej o tej inicjatywie na: https://missio.org.pl/pontyfikat/nasze-inicjatywy/247-zywy- -rozaniec-dla-misji (08.05.2020). 45 Por. Sprawozdanie z działalności Papieskich Dzieł Misyjnych w roku 2016, Warszawa 2017, s. 47-49.

LLG178.indbG178.indb 226666 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 Finansowy wymiar współpracy misyjnej Papieskich Dzieł Misyjnych w Polsce... 267

Rok 2017 Ofi ary zebrane na PDM Ofi ary przekazane sekretaria- w Polsce tom generalnym PDM PDRW 5 882 612,68 4 857 103,68 PDPA 405 625,03 306 025,55 PDMD 2 885 816,10 2 542 163,86 PUM 94 840,00 1 698,66 Razem 9 268 893,81 7 706 991,76

Rok 2018 przyniósł najwyższą jak do tej pory ofi arność. Zebrano łącznie 9 340 055,26 zł, a do sekretariatów generalnych PDM przekazano 7 915 555,92 zł. Zamieszczone poniżej zestawienie przedstawia, jak kształtowała się ofi arność na poszczególne dzieła.

Rok 2018 Ofi ary zebrane na PDM Ofi ary przekazane sekretaria- w Polsce tom generalnym PDM PDRW 5 846 836,21 4 904 075,51 PDPA 403 976,71 323 505,97 PDMD 2 954 018,34 2 689 612,41 PUM 135 224,00 -1 637,97 Razem 9 340 055,26 7 915 555,92

Jeżeli chodzi o procentowy podział zebranych ofi ar, to przedstawia się on następująco: PDRW – 62,87%, PDPA – 4,38%, PDMD – 31,55% oraz PUM – 1,20%47. Wnikliwego obserwatora z pewnością zaciekawił fakt, iż Papieska Unia Misyjna ma najmniejszy wkład w tworzenie funduszu PDM.

46 Por. tamże, s. 47-49; Sprawozdanie z działalności Papieskich Dzieł Misyjnych w roku 2017, Warszawa 2018, s. 65-67. 47 Por. Sprawozdanie z działalności Papieskich Dzieł Misyjnych w roku 2018, Warszawa 2019, s. 70.

LLG178.indbG178.indb 226767 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 268 Dokumentacje

Ofi ary zbierane w jej ramach pochodzą albo od jej formalnych człon- ków, czasem od grup kleryckich. Bardzo rzadko zdarza się też, iż diecezja przesyłając ofi ary na poszczególne dzieła przekazuje jakąś część na wsparcie PUM. Nie należy jednak zapominać, iż z natury rzeczy zbieranie ofi ar nie jest zadaniem tegoż dzieła. Przypominają o tym Statut PDM48 oraz Instrukcja Kongregacji Ewangelizacji Narodów o współ- pracy misyjnej Cooperatio missionalis: „Papieska Unia Misyjna – dla misyjnej formacji i uwrażliwiania na potrzeby misji kapłanów, semi- narzystów, członków instytutów życia konsekrowanego, zarówno mę- skich, jak i żeńskich, stowarzyszeń życia apostolskiego, a także świec- kich misjonarzy i osób bezpośrednio zaangażowanych w animację i pracę na rzecz misji powszechnej. PUM jest jakby duszą innych Dzieł, ponieważ ci, którzy ją tworzą, mają szczególną możliwość rozbudzania we wspólnotach chrześcijańskich ducha misyjnego oraz intensyfi kowa- nia misyjnej współpracy”49. Rok 2019 miał ogromne znaczenie dla dzieła misyjnego Kościoła ze względu na przeżywany w październiku Nadzwyczajny Miesiąc Misyjny. Zapowiadając go papież Franciszek apelował, aby czas ten stał się także okazją do materialnej misyjnej solidarności. Wspominał, że ten niezwykły miesiąc będzie intensywnym wydarzeniem łaski, aby promować inicjatywy oraz nasilić w szczególności modlitwę – duszę wszelkiej misji – gło- szenie Ewangelii, rozważania biblijne i teologiczne na temat misji, dzieła miłosierdzia chrześcijańskiego i konkretne działania współpracy i solidar- ności między Kościołami50. W zamyśle organizatorów, tzn. Kongregacji Ewangelizacji Narodów, wszystkie ofi ary na misje zebrane w czasie Nad-

48 Por. Statut PDM, art. 19-22. 49 Cooperatio missionalis 4. 50 Por. In occasione del centenario della promulgazione della Lettera Apostolica „Maximum Ilud” sull’attività svolta dai missionari nel mondo, w: Congregazione per l’Evangelizzazione dei Popoli. Pontificie Opere Missionarie, Battezzati e inviati: la Chiesa di Cristo in missione del mondo. Mese Missionario Straordinario Ottobre 2019, Mediolan 2019, s. 13.

LLG178.indbG178.indb 226868 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 Finansowy wymiar współpracy misyjnej Papieskich Dzieł Misyjnych w Polsce... 269

zwyczajnego Miesiąca Misyjnego powinny być przekazane za pośrednic- twem PDM do dyspozycji papieża na potrzeby ewangelizacji51. Zestawienie wszystkich ofi ar zebranych w roku 2019 zamieszczono poniżej52.

Rok 2019 Ofi ary zebrane na PDM Ofi ary przekazane sekretaria- w Polsce tom generalnym PDM PDRW 5 835 756,41 4 991 753,38 PDPA 433 499,05 337 056,23 PDMD 2 668 902,23 2 313 330,34 PUM 149 605,90 -374,27 Razem 9 087 763,59 7 641 765,68

Mówiąc o ofi arności materialnej w roku 2019 trzeba nadmienić, iż słowo wdzięczności w tym kontekście wypowiedział polski Episkopat. Biskupi, w specjalnym liście pasterskim z okazji Nadzwyczajnego Mie- siąca Misyjnego na 22 września 2019 roku pisali, iż dziękują m.in. insty- tucjom bezpośrednio wspierającym dzieło misyjne, a przez nie tym oso- bom, które współpracują z nimi, podejmują liczne misyjne inicjatywy i hojnie wspierają je materialnie53.

51 Por. Carità Missionaria e comunione tra le Chiese, w: Congregazione per l’Evangelizzazio- ne dei Popoli. Pontificie Opere Missionarie, dz. cyt., s. 399-400. 52 Procentowy podział ofiar zebranych w roku 2019 wygląda następująco: PDRW – 64,31%, PDPA – 4,77%, PDMD – 29,21% oraz PUM – 1,72%. 53 Por. Ochrzczeni i posłani. Kościół Chrystusa z misją w świecie. List pasterski Episkopatu Polski z okazji Nadzwyczajnego Miesiąca Misyjnego. Dokument w Archiwum Dyrekcji Krajowej PDM.

LLG178.indbG178.indb 226969 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 270 Dokumentacje

Zakończenie

Na zakończenie warto przytoczyć słowa papieża Franciszka z 2019 roku. W kontekście Nadzwyczajnego Miesiąca Misyjnego napisał on: „Papieskie Dzieła Misyjne pełnią swą służbę na rzecz powszechności kościelnej jako globalna sieć, która wspiera misyjne zaangażowanie pa- pieża poprzez modlitwę, która jest duszą misji, i miłosierdzie chrześcijan całego świata. Ich służba pomaga papieżowi w ewangelizacji Kościołów partykularnych (Dzieło Rozkrzewiania Wiary), w formacji miejscowego duchowieństwa (Dzieło św. Piotra Apostoła), w wychowaniu w świado- mości misyjnej dzieci całego świata (Dzieło Misyjne Dzieci) oraz w misyjnej formacji wiary chrześcijan (Papieska Unia Misyjna)”54. Tę przepiękną i jakże ważną organizację nie tylko wspierają, ale współ- tworzą ci wszyscy, którzy PDM przekazują swoje ofi ary. W roku 2009 złożyli oni 5 711 554,53 zł, a w roku 2019 aż 9 087 763,59 zł. Niniejsze opracowanie nie zostało napisane tylko po to, aby wykazać ten wzrost. Jest ono wyrazem szacunku dla wszystkich ofi arodawców PDM. Z drugiej zaś strony, zachęca do dalszych analiz kwestii materialnej współpra- cy misyjnej. I po trzecie wreszcie – zaprasza, aby wszyscy ochrzczeni, uczniowie-misjonarze odkryli i wykorzystali wszystkie możliwości, aby służyć dziełu misyjnemu Kościoła w łączności z papieżem. Bo przecież potrzeba, aby Papieskie Dzieła Misyjne istniały i „działały we wszystkich Kościołach partykularnych, zarówno tych o dawnej tradycji, jak i młodych” i były uznane za ofi cjalny organ współpracy misyjnej wszystkich Kościołów i wszystkich chrześcijan55.

54 Por. Ochrzczeni i posłani. Kościół Chrystusa z misją w świecie. Orędzie na Światowy Dzień Misyjny 2019 r., https://missio.org.pl/pontyfikat/images/attachments/Or%C4%99dzie_ na_%C5%9Awiatowy_Dzie%C5%84_Misyjny_2019_NMM_MDz.pdf (08.05.2020). 55 Por. Statut PDM, art. 12.

LLG178.indbG178.indb 227070 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 Ks. dr hab. Franciszek Jabłoński

DOROBEK NAUKOWY I PUBLICYSTYCZNY CZŁONKÓW STOWARZYSZENIA MISJOLOGÓW POLSKICH

Istotnym wydarzeniem, które miało ogromne znaczenie dla powstania Stowarzyszenia Misjologów Polskich, był III Krajowy Kongres Misyjny odbywający się w październiku 1999 r., w którego ramach zorganizowano, jak powiedział ks. prof. Władysław Kowalak SVD, „pierwsze spotkanie misjologów od czasów Popiela”, czyli I Krajowy Kongres Misjologiczny. Jest dla mnie radością, że byłem współorganizatorem tego kongresu. Zaowocował on późniejszymi cyklicznymi spotkaniami misjologów oraz doprowadził do skonsolidowania środowiska naukowego tej dziedziny. W roku 2006, po ustaleniu statutu, powstało Stowa- rzyszenie Misjologów Polskich. Celem SMP jest refl eksja naukowa nad działalnością misyjną Kościoła, promocja misjologii w środowiskach kościelnych i naukowych oraz troska o dydaktykę misjologii w seminariach duchownych. W październiku 2019 r. do Stowarzyszenia Misjologów Polskich należy 45 członków, zwanych zwyczajnymi, 13 członków honorowych oraz jeden korespondent. Łącznie jest to grupa 59 osób. Chciałbym tak- że wspomnieć o sześciu członkach naszego Stowarzyszenia, którzy już zakończyli ziemską wędrówkę, są to: śp. o. Władysław Kowalak, werbista; ks. Zdzisław Kruczek, michalita; ks. Ambroży Andrzejak (Poznań), ks. Antoni Kurek, oblat; s. Kinga Kozdrój, służebniczka, ks. Janusz Gajda (Lublin).

LLG178.indbG178.indb 227171 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 272 Dokumentacje

Wśród 45 członków, jak pozwoliłem ich sobie nazwać – zwyczajnych – jest aktualnie trzech biskupów, są kapłani diecezjalni, zakonni (wer- biści, oblaci, franciszkanie, salezjanie, salwatorianie, misjonarze Świętej Rodziny), jedna siostra zakonna ze zgromadzenia Franciszkanek Mi- sjonarek Maryi oraz pięć osób świeckich. Członkowie SMP studiowali misjologię na różnych uczelniach: na UKSW w Warszawie, w Rzymie (Urbanianum i Gregorianum), w Kanadzie i w Niemczech. Większość członków posiada tytuł doktora, siedmiu – doktora habilitowanego, dwóch – profesora uczelnianego i dwóch – profesora zwyczajnego – bel- wederskiego (ks. prof. Jan Górski i ks. prof. Jarosław Różański). Członkowie SMP należą do bardzo wielu innych stowarzyszeń, to- warzystw i instytutów polskich i międzynarodowych, wśród których można wymienić: International Association of Catholic Missiologists (ks. prof. W. Kluj jest przewodniczącym tegoż stowarzyszenia), Inter- national Association for Mission Studies, Association of Oblate Insti- tutes of Higher Studies, Association for Oblate Studies and Research, Missionswissenschaft liches Institut w Sankt Augustin k. Bonn, Polskie Towarzystwo Afrykanistyczne, Krajowa Rada Misyjna, Fundacja Po- mocy Humanitarnej „Redemptoris Missio”, Komitet Główny Misyjnej Olimpiady Znajomości Afryki, Konferencja Oblackich Przełożonych Wyższych Europy – Conférence Interprovinciale d’Europe itd. Są członkami i konsultorami komisji, rad i innych grup działających przy Konferencji Episkopatu Polski, np. Komisji Episkopatu ds. Misji, Rady Episkopatu ds. Dialogu Religijnego. Biorą udział w projektach badawczych, szczególnie w Afryce, są organizatorami wielu wystaw o tematyce misyjnej i misjologicznej, udzielają konsultacji merytorycznej i misjologicznej przy powstawa- niu fi lmów itp. Otrzymali także wiele nagród i wyróżnień, np. Srebrny Krzyż Zasługi.

LLG178.indbG178.indb 227272 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 Dorobek naukowy i publicystyczny członków Stowarzyszenia Misjologów Polskich 273

Członkowie SMP są także twórcami i redaktorami czasopism misjologicznych, jak chociażby: „Nurt SVD”, „Lumen Gentium”, „Studia Mi- sjologiczne”, „Annales Misjologici Posnanienses” czy „Chiny Dzisiaj”. Przede wszystkim członkowie Stowarzyszenia to promotorzy bardzo wielu prac magisterskich, licencjackich i doktorskich, głównie z dziedziny misjologii, religioznawstwa oraz teologii misji. Dorobek naukowy tak licznego i tak prężnie działającego grona na- ukowców nie może być mały. Wielość materiału badawczego mogłaby posłużyć na materiał kolejnej, potężnej pracy naukowej. Pracy, któ- ra wymagałaby poświęcenia wiele czasu i trudu, chociażby ze względu na niełatwy dostęp do dorobku naukowego niektórych członków SMP, a czasami brak źródeł. Między innymi dlatego właśnie postanowiłem oprzeć się na reprezentatywnej grupie 25 członków Stowarzyszenia i przedstawić swo- istą panoramę dorobku naukowego i publicystycznego tej grupy. Na dorobek naukowy wybranych 25 członków Stowarzyszenia składa się: 130 książek, 50 książek pod redakcją, ok. 1000 artykułów naukowych i popularno-naukowych, kilkadziesiąt haseł w encyklopediach, kilka- dziesiąt recenzji. Warto tutaj podkreślić, że wielu członków Stowarzy- szenia wydaje swoje książki w serii: Studia i Materiały Misjologiczne pod redakcją o. prof. J. Różańskiego. Część dorobku członków SMP została zebrana w „Bibliographia Missionaria” (Pontifi cia Università Urbaniana) w książce: Misjolodzy polscy. Informator pod redakcją F. Jabłońskiego, wydanej w 2005 r. również w serii Studia i Materiały Misjologiczne oraz w: Bibliografi a publikacji polskich werbistów za lata 1945-1996, red. M. Studnik SVD, Warszawa 1998, Bibliografi a publikacji polskich werbistów (1997- 2006), red. W. Kowalak, Warszawa 2008, Bibliografi a publikacji polskich werbistów (2007-2016), oprac. M. Studnik SVD, Górna Grupa 2017.

LLG178.indbG178.indb 227373 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 274 Dokumentacje

Problematyka badawcza podejmowana przez członków SMP jest bardzo szeroka, obejmuje działalność Kościoła na pięciu kontynen- tach, jego misyjność, inkulturację, liturgię na misjach, badania innych religii i wierzeń, problemy misyjnych Kościołów lokalnych, ich kondycję i struktury. Badaniom zostały poddane także pielgrzymki misyjne Jana Pawła II. Polem badawczym jest ponadto dziedzina animacji, formacji i współpracy misyjnej oraz treści misyjne w katechezie. Członkowie SMP w swoich pracach badawczych dokonują pod- sumowań zaangażowania dla dzieł misyjnych poprzez działalność Papieskich Dzieł Misyjnych, zakonów i zgromadzeń oraz parafi i czy diecezji w danym kraju, np. w Polsce. Osobnym polem badawczym jest misyjności w Piśmie świętym, u Ojców Kościoła. Dorobek naukowy członków Stowarzyszenia Misjologów Polskich ukazuje, że polscy misjolodzy realizują uchwały II Soboru Watykańskiego, naukę posoborowych dokumentów Kościoła dotyczących działalności misyjnej, naukę papieży: Jana Pawła II, Benedykta XVI, aż po nauczanie papieża Franciszka. Jak to zauważył jeden z misjologów: „misyjna wizja Fran- ciszka osadzona jest w jezuickiej duchowości naznaczonej misyjnym zapałem. Czerpiąc z doświadczeń jezuitów, Franciszek poszukuje nowych rozwiązań dla współczesnego świata, np. «wyjście na peryferia egzystencjalne», czy ogłoszenie października «nadzwyczajnym mie- siącem misyjnym»”. Prace badawcze na poziomie habilitacji dotyczyły następujących dziedzin: - Dialog międzyreligijny w posoborowych dokumentach Kościoła (J. Urban), - Inkulturacja Kościoła wśród ludów Środkowego Sudanu (J. Różański), - Kształtowanie się podstawowych tekstów wiary w języku malgaskim (W. Kluj),

LLG178.indbG178.indb 227474 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 Dorobek naukowy i publicystyczny członków Stowarzyszenia Misjologów Polskich 275

- Misyjna świadomość Kościoła domowego. Studium misjologicznopa- storalne (F. Jabłoński), - Modele ewangelizacji kultur i inkulturacji wiary w teologii latynoame- rykańskiej (A. Pietrzak), - Redukcje jezuickie Maynas w Górnej Amazonii w XVII-XVIII wieku. Ujęcie historyczno-misjologiczne (T. Szyszka), - Teologia misji w procesie inkulturacji (J. Górski). Można na koniec zadać sobie pytanie, czy dorobek naukowy i publicystyczny SMP jest duży, średni czy mały. Odpowiedź jest je dna: bardzo duży. Ale nasuwa się pytanie, czy ten rozpędzony pociąg polskiej misjologii w ramach SMP będzie dalej takim TGV? Wiele zależy od na- stępców. Niektórzy pamiętają ten czas, gdy wielcy misjolodzy odeszli na emeryturę i trudno było o ich następców.

LLG178.indbG178.indb 227575 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 276 Dokumentacje

LLG178.indbG178.indb 227676 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 konferencje I Sympozja

OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA MISJOLOGICZNA „JAN PAWEŁ II NA KUBIE”, 5 III 2020, UKSW, WARSZAWA

„Jan Paweł II na Kubie” to temat ogólnopolskiej konferencji misjologicznej, która odbyła się 5 marca 2020 r. na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Otwarcia konferencji dokonał dyrektor Instytutu Nauk Teologicznych ks. prof. dr hab. Tomasz Wielebski, który witając przybyłe na to spotkanie osoby zauważył, że uczestnicy sympozjum reprezentują cały Kościół: „Są świeccy, prezbiterzy i siostry zakonne, którzy chcą pochylić się nad tajemnicą posłania misyjnego, w myśl przesłania papieża Franciszka, który uzmysławia każdemu członkowi Kościoła, że ochrzczeni mają być najpierw uczniami w szkole Chrystusa, a potem misjonarzami. Te dwie rzeczywistości muszą się ści- śle ze sobą wiązać w życiu każdego wierzącego. Także misje – zarówno te wewnętrzne, jak i zewnętrzne – muszą czerpać inspirację z modlitwy połączonej z refl eksją intelektualną” – powiedział gospodarz miejsca. Na sympozjum, oprócz studentów UKSW, przybyły osoby duchowne i świeckie przygotowujące się do wyjazdu na misje w roku akademickim 2019/2020 w Centrum Formacji Misyjnej w Warszawie oraz reprezen- tantki zgromadzeń żeńskich posługujących na Kubie, tj. siostry eucha- rystki z Pruszkowa oraz siostry ze Zgromadzenia Matki Bożej Miłosier- dzia z Warszawy.

LLG178.indbG178.indb 227777 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 278 Konferencje i sympozja

1. Kontekst polityczno-społeczny pielgrzymki

Najpierw zapoznano się z kontekstem polityczno-społecznym pielgrzymki Jana Pawła II na Kubę, który przedstawiła dr hab. Katarzyna Dembicz z Ośrodka Studiów Amerykańskich UW. Prelegentka zauwa- żyła, że pielgrzymkę Jana Pawła II na Kubę w 1998 r. poprzedził okres silnego niepokoju społecznego. Z powodu spadku produkcji prze- mysłowej i eksportu cukru trzcinowego około miliona osób na Ku- bie straciło wówczas pracę. Społeczeństwo kubańskie zaczęło walczyć o przetrwanie. W 1995 r. Fidel Castro doszedł do wniosku, że musi zmienić politykę z zamkniętej na otwartą – zaznaczyła prof. Dembicz i wyjaśniła, że turystyka staje się ważnym sektorem gospodarki kubań- skiej, która otworzyła Kubę na inwestorów zagranicznych. Inwestycje zagraniczne dotyczyły nie tylko turystyki, ale również górnictwa. Chi- ny m.in. udzieliły pomocy w zakresie środków transportu, dostarczając milion rowerów – podała przykłady kubańskiej współpracy międzyna- rodowej wykładowczyni UW. Gospodarka kubańska odżywa w drugiej połowie lat 90. – stwier- dziła prof. Dembicz. Obecnie Kuba przyjmuje ok. 5 mln turystów, na początku był milion. Kuba chce zaistnieć na arenie międzynarodowej. Nawiązując współpracę naukową z Wenezuelą i Nikaraguą staje się wi- doczna w regionie latynoamerykańskim. Wysyła tam swoich lekarzy i techników. Wzmacniają się też siły zbrojne Kuby. Jej ambicją jest być liderem politycznym i gospodarczym w regionie Ameryki Środkowej. W momencie przyjazdu Jana Pawła II na Kubę następuje przebudzenie duchowe społeczeństwa kubańskiego, które kulturowo było i jest społeczeństwem religijnym. Dlatego Jan Paweł II zdawał sobie spra- wę, że lepszym odbiorcą jego przesłania będzie społeczeństwo niż rząd – podkreśliła prelegentka, wprowadzając w kolejny temat referatu.

LLG178.indbG178.indb 227878 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 „Jan Paweł II na Kubie” 279

2. Nauczanie Jana Pawła II dla Kubańczyków

Tematykę nauczania św. Jana Pawła II podczas pielgrzymki na Kubę przeanalizował ks. dr hab. Zdzisław Struzik (wykładowca Wydziału Stu- diów nad Rodziną UKSW i dyrektor Instytutu Papieża Jana Pawła II), który podał główne elementy przesłania Jana Pawła II do różnych grup społecznych na Kubie. „Pielgrzymka Jana Pawła II na Kubę, która odbyła się w dniach 21- 25 stycznia 1998 r., została poprzedzona dwa lata wcześniej spotkaniem Fidela Castro z Janem Pawłem II w Watykanie. Papież udając się na Kubę był przekonany, że odnowa moralna i duchowa Kubańczyków może do- konać się przez rodzinę, dlatego w swoim przesłaniu do Kubańczyków zwrócił uwagę na wartości ewangeliczne, wartość życia i godności po- wołania rodzicielskiego” – podkreślił ks. Struzik. „Papież nawiązał do głównego przesłania swojego pontyfi katu zawartego w słowach: Nie lę- kajcie się otworzyć drzwi Chrystusowi; Nie dawajcie się zwyciężać złu, ale zło dobrem zwyciężajcie. Upominał się też o przywrócenie statusu ka- techisty w systemie edukacyjnym państwa kubańskiego. Do młodzieży mówił o kryzysie wartości oraz niebezpieczeństwach narkomanii i al- koholizmu. Postawił pytanie egzystencjalne: Dlaczego działania władzy nie dają rozwoju społeczeństwu, lecz je degradują? Trzeba wprowadzać sprawiedliwość w sposób rozsądny. Zwrócić uwagę na życie społecznie, oparte na dobru wspólnym”. „Na spotkaniu z ludźmi kultury Jan Paweł II określił postawę Ko- ścioła wobec kultury kubańskiej jako postawę miłości i szacunku, która przejawia się w promocji człowieka ku celowi wyższemu, transcendent- nemu. Wspomniał też o wartości Ojczyzny i życia w wolności i że każda społeczność, w tym społeczność religijna, katolicka ma prawo do wol- ności i niezależności w działaniu. Papież wspomniał też o cierpieniach narodu kubańskiego, o pojęciu bohatera narodowego. W oczach świata

LLG178.indbG178.indb 227979 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 280 Konferencje i sympozja

ranga tej papieskiej wizyty na Kubę była ogromna” – zaznaczył wykła- dowca UKSW.

3. Kubańska maryjność na podstawie kultu Matki Bożej z El Cobre

Ks. prof. UAM dr hab. Piotr Piasecki OMI przybliżył kult maryjny na Kubie – w El Cobre. Wykładowca Wydziału Teologicznego Uniwer- sytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu zauważył, że Matka Boża z El Cobre od ponad 400 lat zajmuje szczególne miejsce w wierzeniach religijnych na Kubie, gdzie mieszają się wierzenia chrześcijańskie z afry- kańskimi, praktykowanymi przez sprowadzonych na tę karaibską wyspę niewolników z Afryki. „Praktykowany od 400 lat kult maryjny wynosi Matkę Bożą z El Cobre ponad wszelkie podziały i traktuje ją jako patronkę wszystkich Kubańczyków bez względu na wyznawaną religię. Kult ten nie ogranicza się tylko do sfery religijnej, od daw- na tworzy przestrzeń dla kubańskiej tożsamości narodowej. Ma swoje odzwierciedlenie w sztuce i literaturze. Toteż Matkę Bożą z El Cobre czczą nie tylko katolicy czy protestanci, lecz także wyznawcy religii afrokubańskich, którzy w czasach kolonialnych postanowili zsynchro- nizować własny kult Królowej Wód, która uosabia obfi tość i płodność, z wiarą chrześcijańską” – podkreślił ks. Piasecki. Następnie zwrócił uwagę na miejsce kultu maryjnego w El Cobre w czasach zaawansowanego komunizmu. „Mimo że praktyka religijna była na Kubie zakazana do 1990 r., to sanktuarium Matki Bożej El Cobre nie było przez Fidela Castro objęte zakazem pielgrzymowania, z racji na osobiste, rodzinne związki Fidela z tym miejscem. Jednak religijność ludu kubańskiego jest płytka, ponieważ Kościół katolicki na Kubie nigdy nie wywarł wielkiego wpływu na kształtowanie się toż- samości religijnej i narodowej Kuby, jak na resztę hiszpańskich kolonii

LLG178.indbG178.indb 228080 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 „Jan Paweł II na Kubie” 281

Nowego Świata. Nie angażował się on intensywnie w sferę życia poli- tycznego na Kubie” – zaznaczył prelegent. Można stwierdzić, że w czasach zakazu Kubańczycy znaleźli sobie własny sposób praktykowania swojej wiary, w który wpisuje się kult Matki Bożej Miłosierdzia z El Cobre, wspierającej duchowo spragnione wolności serca Kubańczy- ków.

4. Działalność misjonarska na Kubie

O. dr hab. Tomasz Szyszka SVD z UKSW przedstawił zaangażo- wanie misjonarzy i misjonarek w dzieło ewangelizacji na Kubie. We- dług najnowszych danych podanych przez prelegenta obecnie Kuba jest podzielona na 11 diecezji (3 archidiecezje i 8 diecezji), które liczą 305 parafi i, ponad tysiąc kościołów i kaplic, które obsługuje 357 ka- płanów (w tym 77 zakonnych), 84 diakonów stałych, 776 osób kon- sekrowanych. Misjonarzy z Polski pracuje tam 22: 9 księży fi deido- nistów, 6 kapłanów zakonnych i 7 sióstr zakonnych oraz liczna grupa misjonarzy z innych krajów świata. Posługują oni w różnych sekto- rach życia społecznego, takich jak formacja chrześcijańska, edukacja, opieka zdrowotna. Za sprawą misjonarzy z Polski szerzy się kult Mi- łosierdzia Bożego oraz dzieła z nim związane. Praca misyjna w tym kraju ożywia charyzmaty zakonne oraz rady ewangeliczne, wśród nich szczególnie ubóstwo – zaznaczył ks. Szyszka. Angażują się przede wszystkim w budowanie wspólnot, promując człowieka, a nie budyn- ki kościelne, prowadzenie duszpasterstwa powołaniowego. Każdy duchowny próbuje realizować swój charyzmat, ale możliwości są bardzo ograniczone. Oprócz wszechobecnego ubóstwa misjonarze muszą się zmierzyć przede wszystkim z obojętnością religijną. Misje w tym kraju dają możliwość odważnego potraktowania wezwania papieża Franciszka, aby wyjść na peryferie. „Próbuje to zalecenie papieża re-

LLG178.indbG178.indb 228181 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 282 Konferencje i sympozja

alizować m.in. ks. Adam Wiński, posłany do diecezji Bayamo – podał przykład ks. Szyszka. Wychodzi on na peryferie, dotykając realnych potrzeb ludności, budując wspólnotę Kościoła. Jego posługa tam wymaga ogromnej kreatywności”. Wykładowca UKSW nawiązał także do historii ewangelizacji Kuby, przytaczając kilka faktów z jej przebiegu: „Pierwsi misjonarze na Ku- bie pojawili się w 1512 r. Byli to dominikanie, którzy pierwszy dom zakonny założyli w 1529 r. Następnie w 1566 r. pojawili się tam jezuici, którzy zapisali się w historii Kuby ustanowieniem prawodawstwa bro- niącego Indian. W tej dziedzinie zasłynął też dominikanin Bartolomé de Las Casas, którego zakon zaczął od ewangelizowania hiszpańskich konkwistadorów, wpływając na zmianę ich postawy wobec rodzimej ludności. W 1690 r. działało na Kubie 204 jezuitów w 17 klasztorach. W XVII w. było tam 12 zakonów męskich, które zajmowały się przede wszystkim edukacją. Ich klasztory stawały się centrami edukacyjny- mi. Misjonarze, zwłaszcza franciszkanie i dominikanie, uczyli Indian, potem Afroindian pisać i czytać. Dominikanie wprowadzili szkoły wyższe, w 1728 r. założyli pierwszy Uniwersytet św. Hieronima w Ha- wanie, na którym powstał już wtedy wydział medyczny, wykładało w nim wówczas 19 wykładowców z tytułami naukowymi zdobytymi w Hiszpanii. Na Santo Domingo pierwszy uniwersytet powstał 150 lat wcześniej. Edukacja realizowana przez zakony już wtedy rozwijała się dość intensywnie. W XVIII wieku było na Kubie już 5 klasztorów żeń- skich (w Hawanie). Największy był klasztor sióstr klarysek w Hawa- nie, gdzie działało 100 sióstr. Działalność misyjna i ewangelizacyjna Kościoła na Kubie rozwijała się dość pomyślnie aż do rewolucji i obję- cia rządów przez Fidela Castro, kiedy to działalność misyjna na Kubie została zakazana – skonkludował były misjonarz w Boliwii.

LLG178.indbG178.indb 228282 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 „Jan Paweł II na Kubie” 283

5. Fidel Castro i Che Guevara jako ikony w Kościele Ameryki Łacińskiej

Ks. dr Jarosław Tomaszewski, reprezentujący Facultad Teológica de Mariano Soler w Montevideo w Urugwaju, dokonał komparatystyki działalności dwóch rewolucjonistów komunistycznych w Ameryce Ła- cińskiej – Fidela Castro i Che Guevary. Prelegent na wstępie podkreślił, że te dwie postaci, mimo że walczyły z Kościołem katolickim, stały się jego ikonami: „Obrazy tych dwóch postaci ciągle istnieją w przekazie społecznym i ich wizerunki nadal są popularyzowane. Można ich oglą- dać na murach każdego miasta, mniejszego czy większego, w Ameryce Łacińskiej. Także wewnątrz katolicyzmu funkcjonują ich obrazy. Stało się to za pośrednictwem teologii wyzwolenia, która adaptowała ideolo- gicznie obraz Che Guevary i Fidela Castro do łona Kościoła. Obraz Fi- dela jest polityczno-społeczny, jako obrońcy idei sprawiedliwości, tak go przedstawiała narracja kubańskich katolików. Natomiast obraz Che Gu- evary był kulturowo-religijny, bardziej istniał w przekazie popularnym. Był on artystą, symbolem, guru, funkcjonującym w umysłach wszystkich mieszkańców Ameryki Łacińskiej jako Mesjasz. Fidel natomiast był postrzegany jako ideowiec, Mojżesz. Ta narracja nie została nigdy rzetel- nie skorygowana przez Kościół lokalny w Ameryce Łacińskiej. Obydwaj byli propagatorami idei komunistycznej, chociaż bardzo się różnili. Che Guevara urodził się w 1928 r. w Argentynie. Stanowił symbol rewolty moralnej bogatej młodzieży dekadenckiego Zachodu w latach 60. Przez jakiś czas współdziałał z rewoltą Fidela Castro. Niektórzy twierdzą, że był zbyt mocny, żeby stać się cieniem Fidela, więc poniósł śmierć, roz- strzelany w Boliwii w 1966 r., krążą przypuszczenia, że za cichym przy- zwoleniem Fidela Castro” – zaznaczył ks. dr Tomaszewski. „Fidel Castro to Kubańczyk, urodził się w 1926 r., wychowanek jezu- itów, polityk, zaangażowany w montaż komunizmu na Kubie. Jego celem

LLG178.indbG178.indb 228383 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 284 Konferencje i sympozja

było stworzenie ideału państwa komunistycznego w Ameryce Środkowej. Fidela z Che Guevarą łączyło tyle wartości, ile zarazem dzieliło” – pod- kreślił ks. Tomaszewski i wymienił następujące różnice: Fidel skupiony na polityce jednego państwa – Kuby. Che Guevara to wędrowiec, trubadur, miał sen, że zanosi ideę komunistyczną do Afryki. Fidel Castro to adwo- kat, humanista, natomiast Che to lekarz. Ich postrzeganie w Ameryce Ła- cińskiej jest bardzo różne. Środowiska prawicowe traktują zarówno Che, jak i Fidela jako zło konieczne. Środowiska zaś lewicowe i niektóre kręgi katolickie uważają ich za bohaterów. Ks. Tomaszewski wskazał też na fakt, który pozwolił Fidelowi wykorzystać sytuację pęknięcia w społeczności Kościoła i wkraść się w jej łaski. Była nią nominacja na biskupa księdza ze Stanów Zjednoczonych pracującego na Kubie, co wywołało oburzenie nacjonalistów katolickich i uznanie Fidela za obrońcę niezależności Kuby. To pozwoliło Fidelowi budować swój obraz jako wodza walki o sprawiedli- wość i wolność Kuby od amerykańskich wpływów. Na pytanie, jak do wnętrza katolicyzmu latynoskiego wszedł Che Gue- vara, odpowiedź prelegenta brzmiała: „W teologii wyzwolenia Che Gue- vara uznawany jest za nowego Chrystusa. Idealne wcielenie w danym czasie. Stąd teologia wyzwolenia będzie nazywana teologią kontekstu- alną. Kontekstem jest bieda klas najniższych, a Guevara walczył o po- krzywdzonych. Jego obraz w mediach był wówczas bardziej popularny niż Fidela Castro”. Następnie ks. Tomaszewski wymienił cztery środowi- ska promujące obraz Che Guevary wewnątrz katolicyzmu latynoskiego. Pierwsze jest związane z teologią kolumbijskiego dominikanina Ca- mila Torresa Restrepo, który wyświęcony w latach 60. od początku staje po stronie partyzantki kolumbijskiej kierowanej przez Che Guevarę. Bi- skup mu zabrania, ale on się buntuje, zrzuca sutannę i przystępuje jako były ksiądz do walki zbrojnej. Torres jako pisarz ideologiczny, twierdził, że Chrystus połowy XX wieku w kontekście Ameryki Łacińskiej musi stać się Guevarą, zbrojnym Chrystusem.

LLG178.indbG178.indb 228484 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 „Jan Paweł II na Kubie” 285

Drugie środowisko stanowią księża tzw. Trzeciego Świata, które zaist- niało w Ameryce Łacińskiej w Argentynie. Głoszą oni, że samo przepowiadanie duchowe nie wystarcza, trzeba przejść do czynu, trzeba działać. Ich zdaniem Ewangelia powinna być praktykowana społecznie. Właśnie ich idolem staje się rodzimy rewolucjonista Che Guevara. Trzecim środowiskiem promującym obraz Che Guevary w latynoskim katolicyzmie jest chilijski ruch chrześcijański promujący socjalizm. Ruch ten, relatywizując prawdy i symbole chrześcijańskie, głosił, że Chleb Eu- charystyczny to chleb powszedni. Czwarte środowisko reprezentują teolodzy lansowani przez słynnego jezuitę, którego skarcił Jan Paweł II, a który zmarł 1 marcu 2020 r. Był nim katolicki duchowny Ernesto Cardenal, poeta, w latach 1979-1987 minister kultury w rządzie Nikaragui. Głosił on, że duszpasterstwo powinno być oparte na wspólnotach podstawowych, które realizują aspekt społeczny Ewangelii. To spowodowało odejście parafi i od sprawowania sakramen- tów i od katechezy. W rezultacie kościoły stały się miejscem przekazywania ideologii lewackiej z użyciem terminologii zaczerpniętej z Ewangelii. W ten sposób prowadzono do niewiary w prawdziwego Chrystusa historycznego, budząc wiarę w Che Guevarę jako Chrystusa danego czasu. „Magisterium Kościoła za czasów kard. Ratzingera interweniowa- ło, próbując korygować to, co działo się z obrazami tych dwóch przy- wódców rewolucyjnych i z teologią wyzwolenia w tamtejszym Kościele. Jednak postrzeganie Fidela Casto i Che Guevary wewnątrz katolicyzmu Ameryki Łacińskiej jest ciągle dla Magisterium Kościoła ogromnym wyzwaniem” – podsumował swoje wystąpienie wykładowca z Urugwaju.

6. Współczesne formy duszpasterstwa na Kubie

Ks. Adam Wiński, od kilku lat posługujący na Kubie, przedstawił współczesne formy duszpasterstwa w tym kraju. W próbie refl eksji teolo-

LLG178.indbG178.indb 228585 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 286 Konferencje i sympozja

gicznej o Kościele na Kubie stwierdził, że bycie duszpasterzem w tym pań- stwie to zadanie o wiele bardziej złożone niż kilka czy kilkanaście lat temu. Kościół na Kubie jest nieliczny, stanowi zaledwie kilka procent spo- łeczności, chociaż statystyki podają, że np. Hawanę zamieszkuje 55 procent chrześcijan, ale są to tylko ludzie ochrzczeni w tym wielkim mieście. „W diecezji, w której pracuję w Bayamo, liczba ludzi utożsamiających się z Kościołem nie przekracza 5% społeczności. Zatem jest to Kościół w permanentnym stanie misyjnym. Jest to Kościół, który stara się być szpitalem dla poranionych, który nieustannie szuka sposobów spotkania się z człowiekiem, którego serce woła o Boga” – podkreślił polski misjonarz na Kubie.

Wydarzenia pastoralne

Ks. Wiński podkreślił wydarzenia w Kościele latynoskim, które pozwo- liły temu Kościołowi lokalnemu wypracować swoją drogę do spotkania z drugim człowiekiem. „Trzeba przywołać i docenić autorefl eksję Kościo- ła latynoskiego i Karaibów w ramach Konferencji Episkopatów Latyno- amerykańskich. Pierwsze taka Konferencja odbyła się w Rio w 1955 r., następne w Medellin, Puebla, Santo Domingo i Apareçida, przyczyniając się do zjednoczenia ducha chrześcijańskiego tego kontynentu. Szczegól- nym wydarzeniem w Kościele na Kubie było spotkanie w 1986 r. wszystkich przedstawicieli Kościoła, zarówno duchownych, jak i świeckich. Na spotkaniu tym, które miało rangę synodu ogólnokubańskiego, podjęto refl eksję teologiczną, pastoralną, historyczną i socjologiczną nad wszystkimi problemami zaistniałymi w Kościele kubańskim. Nowością spotkania było postawienie dążenia do świętości w centrum duszpasterstwa, ukie- runkowanego na Chrystusa. W świetle tej teologii świętości nawrócenie duszpasterskie wyrażało się nie tylko w pytaniu o liczbę ludzi obecnych w kościele, ale przede wszystkim o osobistą świętość członków powierzo-

LLG178.indbG178.indb 228686 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 „Jan Paweł II na Kubie” 287

nych kapłanom. Podczas tego spotkania przyjęto, że wierzący XXI w. to nie tyle człowiek przekonany do prawd wiary, ale ten, kto osobiście spotkał się z Chrystusem. Dogłębną analizę Kubańczyka przedstawił Episkopat Kuby w liście duszpasterskim w 1993 r., w którym biskupi określili współ- czesnego Kubańczyka jako człowieka wykorzenionego z tradycji chrześci- jańskiej i narodowej przez system komunistyczny, który umasowionego, skolektywizowanego, zmęczonego codzienną walką o byt Kubańczyka do- prowadził to marazmu i potrzeby emigracji – przytoczył głos Episkopatu kubańskiego misjonarz.

Docelowe grupy parafi alne

Ksiądz Wiński zaprezentował swój plan duszpasterski skierowany do czterech grup mieszkańców jego parafi i. Pierwszą grupę stanowią ochrzczeni i praktykujący wiarę. Nie ma ich wielu. Wobec nich należy się zatroszczyć o pogłębienie ich wiary i wiedzy religijnej i wspierać ich w dążeniu do świętości oraz przebudzić w nich odpowiedzialność i współodpowiedzialność za Kościół. Drugą grupą są katechumeni i nowo ochrzczeni. Wobec nich należy wyjść z propozycją sposobów pogłębienia ich życia religijnego i zjedno- czyć z wiernymi z pierwszej grupy. Trzecią grupą są tzw. ochrzczeni w dzieciństwie, ale praktykujący częściowo. Można ich nazwać pasterkowo-rezurekcyjnymi. Wobec nich pierwszym etapem jest życzliwe przyjęcie, zrozumienie, a następnie po- głębienie i oczyszczenie właściwych form religijnych oraz zaproszenie do katechumenatu. W tej grupie znajdują się wyznawcy wierzeń ludo- wych, tj. spirytyści, santeryści. Czwartą grupą, najbardziej liczną na Kubie, są tzw. ateiści sytuacyjni, którzy z powodu uwikłań życiowych nigdy nie spotkali się z Kościołem i Chrystusem. Uważają ateizm za swój system i religię.

LLG178.indbG178.indb 228787 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 288 Konferencje i sympozja

Propozycje dla ateistów

„Dla ateistów zostały powołane Kubańskie Dziedzińce Pogan. Dzie- dziniec pogan to miejsce spotkań z ludźmi niewierzącymi albo wierzą- cymi inaczej, albo agnostykami. W ramach tzw. duszpasterstwa ateistów proponuje się im różnego rodzaju spotkania (aby mogli nie tyle przy- bliżyć się do wiary, co doświadczyć życzliwości Kościoła) oraz ofertę edukacyjną i bogaty plan formacji poprzez różnego rodzaju szkolenia i warsztaty o charakterze świeckim. Ci ludzie mają okazję po raz pierwszy przebywać w pomieszczeniach kościelnych, spotkać się z kapłanem i doświadczyć ludzkiego oblicza Kościoła. Organizujemy też tzw. noce słuchania, kiedy to kościół jest otwarty, a w nim kapłan, małżeństwo, psycholog, prawnik są do dyspozycji ludzi, którzy mogą przyjść, poroz- mawiać i otrzymać stosowną pomoc” – poinformował prekursor spo- tkań z ateistami na Kubie. Nabożeństwa uliczne Inną formą spotkania z ludźmi nieprzychodzącymi do kościoła, pod- jętą przez ks. Wińskiego, jest wyjście z drogą krzyżową na ulice i przeprowadzenie prostego ulicznego nabożeństwa zachęcającego do modlitwy wokół obrazów ukazujących stacje Drogi Krzyżowej. „Za każdym razem gromadzi się, oczywiście nielegalnie, od 30 do 50 osób. Podobną formę przyjęło przygotowanie do święta Matki Bożej w El Cobre. Wyj- ście z modlitwą różańcową na ulice i ukazanie historii życia Matki Bożej umożliwiło wielu ludziom doświadczenie Bożej obecności we wspólno- cie” – stwierdził misjonarz i dodał, że jest to realizacja wezwania papieża Franciszka do wyjścia na peryferie ze słowem Bożym. Duszpasterstwo ławkowe Jeszcze innym rodzajem wyjścia do ludzi jest wymyślone przez ks. Adama duszpasterstwo ławkowe. „Siadam w parku, a ludzie przysiadają się do mnie i dzielą się swoimi problemami, szukając rady i wsparcia.

LLG178.indbG178.indb 228888 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 „Jan Paweł II na Kubie” 289

Dzięki temu duszpasterstwu ławkowemu mamy teraz we wspólnocie syna pastora, córkę jednego z wysoko postawionych urzędników pań- stwowych. Młodzi często proszą o kierownictwo duchowe. Obecnie pro- wadzę 300 osób, wymaga to dużo czasu i wysiłku. Kubańczycy to ludzie bardzo zmysłowi, dlatego trzeba nieustannie szukać różnych sposobów na spotkanie z drugim człowiekiem na poziomie różnych zmysłów, do- tyku, wzroku, zapachu. Dlatego duże oddziaływanie duszpasterskie mają zapalone świecie, kadzidło, a błogosławieństwo z okazji Dnia Matki z użyciem perfum przynosi dobroczynne efekty” – podkreśla duszpasterz. Noc światła Zwyczaj gromadzenia się ludzi na placu w centrum miasta, zwłasz- cza w soboty i niedziele, został wykorzystany do stworzenia tzw. nocy światła. „Wtedy katedra jest otwarta, a w niej wystawienie Najświętszego Sakramentu i młodzi katolicy idą dwójkami, aby zaprosić przebywają- cych na placu ludzi do wejścia do kościoła-katedry, gdzie inna grupa osób czyta Pismo Święte i wyjaśnia je. Następnie rozdawane są kartki, aby osoby, które nie mają żadnego związku z Kościołem, mogły napisać krótki list do Pana Boga jako odpowiedź na to usłyszane słowo Boże. W ciągu takiej nocy kościół odwiedza 200, a nawet 300 osób, niektórzy z nich zostają i zaczynają przygotowywać się do życia sakramentalnego” – dzielił się swoimi spostrzeżeniami misjonarz. Wakacyjne przebudzenie Kolejną inicjatywą duszpasterską jest przebudzenie małych wspólnot parafi alnych poprzez inne wspólnoty. Dokonuje się to dzięki studentom z Polski. Jest grupa ze wspólnoty „Comunione e Liberazione”, która już trzeci rok w liczbie 8 osób przyjeżdża na miesiąc wakacji, aby kubańskim dzieciom w wioskach i osiedlach organizować czas wakacyjny. „Przyczy- niają się też do integracji młodych w parafi i, dając przykład kreatywnej współpracy. Także rodzice dzieci są zachęcani do organizowania małego

LLG178.indbG178.indb 228989 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 290 Konferencje i sympozja

co nieco w formie ciastka, przygotowania czegoś do picia, aby umilić dzieciom czas wakacyjny i poczuć smak współpracy we wspólnocie. Ta współpraca młodych z Kościołów polskiego i kubańskiego podkreśla po- wszechność Kościoła” – podsumował inicjatywę ks. Wiński. Trudności do pokonania Ks. Wiński wspomniał też o trudnościach współczesnego duszpasterstwa na Kubie. Jedną z nich stanowi mentalność zarówno świeckich, jak duchownych, wyrażana krótkim stwierdzaniem, które stało się sloga- nem: „Zawsze tak było i niech tak pozostanie”. „Trzeba tę postawę bier- ności przełamywać, szukając nowych sposobów rozwoju świadomości ludzi, aby chciało im się chcieć ulepszać siebie i ojczyznę” – stwierdził misjonarz. Na Kubie zauważa się ogromny dystans między ludem a kapłanem, dlatego ks. Adam postanowił pewnego razu zamknąć katedrę po Ko- munii Świętej i zaraz po błogosławieństwie zaprosić ludzi zebranych w kościele na dziedziniec na wspólną kawę. „Na początku był opór, a teraz jeszcze dwie godziny po Eucharystii słychać dyskusje i dzielenie się wspólnym życiem. Tak wspólnota staje się domem” – podkreślił ks. Wiń- ski. Kolejną trudnością był ogromny mur pomiędzy ludźmi od lat obecnymi w Kościele a nowymi, często z przeszłością komunistyczną, po- chodzącymi z rodzin milicyjnych, prześladujących latami tych, którzy są w Kościele. „Aby przełamać ten dzielący ich mur, dokonałem aktu mało liturgicznego. W Wielki Czwartek obmyłem nogi 12 wiernym. Po- tem poprosiłem ich, aby umyli nogi tym nowym w kościele i tak do 12 dołączyło kolejnych 12 osób. Polało się wiele łez, wzruszeni zaczęli się obejmować i przebaczać sobie wzajemnie. Potrzeba jeszcze wiele wysił- ku, aby dochodziło do pojednania w kubańskim Kościele. Jest to praca piękna i twórcza, bo widać jak Chrystus przemienia serca” – mówił z en- tuzjazmem misjonarz z diec. białostockiej.

LLG178.indbG178.indb 229090 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 „Jan Paweł II na Kubie” 291

Ks. Wiński wymienił też inną poważną trudność w funkcjonowaniu parafi i. Jest nią inwigilacja partyjna, przesłuchiwanie studentów na temat tego, co dzieje się w kościołach, nakłanianie do zapisania się do par- tii, indoktrynacja, obecność tajniaków na Mszy św., organizowanie zajęć dla dzieci i młodzieży w niedzielę. Problemami dotyczącymi duszpasterstwa są także tzw. trudności koniunkturalne, brak transportu, paliwa, trudności w zdobywaniu po- żywienia. Trudnym do szybkiego rozwiązania problemem na Kubie jest synkretyzm religijny, którego przykładem jest Santeria, połączenie ele- mentów religii plemienia Joruba i katolicyzmu. „Kościół na Kubie potrzebuje nawrócenia pastoralnego. Ważne jest budowanie społecznego zaufania wobec Kościoła, rozwój teologii pojednania i dialogu oraz teologii nadziei, której Kubańczycy bardzo potrze- bują. Kościół na Kubie potrzebuje nieustannej formacji ludzkiej, intelek- tualnej i duchowej, aby być szpitalem polowym dla poranionych w różny sposób i aby nieustannie budzić w sobie iskrę misyjną” – podsumował swoje wystąpienie misjonarz. Konferencja naukowa została zorganizowana przez Katedrę Misjolo- gii Instytutu Nauk Teologicznych UKSW przy współpracy Instytutu Jana Pawła II w Warszawie. Była to 11 konferencja poświęcona pielgrzymkom apostolskim Jana Pawła II do Ameryki Łacińskiej oraz 16, włączając jego pielgrzymki do Afryki i Azji, które odbyły się w murach UKSW. Dr Mariola Krystecka

LLG178.indbG178.indb 229191 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 292 Konferencje i sympozja

LLG178.indbG178.indb 229292 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 Spis treci

Wprowadzenie ...... 3 ROZPRAWY I ARTYKUŁY Jarosław Różański OMI, Warszawska szkoła misjologiczna na ATK/UKSW Wykładowcy, studenci, program i historia struktur...... 5 Tomasz Szyszka SVD, Znaczenie sympozjów misjologicznych oraz publikacji i wystaw w dorobku misjologii warszawskiej ...... 41 Wojciech Kluj OMI, Dorobek naukowy Katedry Misjologii ATK/UKSW w perspektywie półwiecza ...... 75 Andrzej Pietrzak SVD, Misjologia w Sekcji Teologii Fundamentalnej KUL . . . .173 Paul Steff en SVD, Szczególny wkład w badania misjologiczne Wydziału Misjologii Papieskiego Uniwersytetu Urbaniana w Rzymie ...... 189 Klaus Vellguth, Misjologia w Niemczech, analiza sytuacji w 2019 roku . . . . . 219 Bryan Lobo SJ, Th e Faculty of Missiology – Gregorian University Rome . . . . 231

DOKUMENTACJE Ks. Tomasz Atłas, Finansowy wymiar współpracy misyjnej Papieskich Dzieł Misyjnych w Polsce w latach 2009-2019 ...... 253 Ks. Franciszek Jabłoński, Dorobek naukowy i publicystyczny członków Stowarzyszenia Misjologów Polskich ...... 271

KONFERENCJE I SYMPOZJA Ogólnopolska konferencja misjologiczna „Jan Paweł II na Kubie” . . . . 277

LLG178.indbG178.indb 229393 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 Contents

Introduction ...... 3

DISSERTATIONS AND ARTICLES Jarosław Różański OMI, Warsaw missiological school at ATK / UKSW Lecturers, students, program and history of structures...... 5 Tomasz Szyszka SVD, Th e importance of missionary symposia as well as publications and exhibitions in the academic achievements of Warsaw missiology ...... 41 Wojciech Kluj OMI, Th e academic achievements of the Faculty of Missiology ATK/UKSW in the perspective of half a century...... 75 Andrzej Pietrzak SVD, Missiology in the Fundamental Th eology Section of the Catholic University of Lublin ...... 173 Paul Steff en SVD, Th e special contribution to mission science studies of the Faculty of Missiology of the Pontifi cal Urbaniana University in Rome...... 189 Klaus Vellguth, Missiology in Germany an analysis of the situation in 2019. . . .219 Bryan Lobo SJ, Th e Faculty of missiology – Gregorian University Rome . . . . 231

DOCUMENTATION Tomasz Atłas, Financial dimension of missionary cooperation of Pontifi cal Missionary Societies in Poland in the years 2009-2019...... 253 Franciszek Jabłoński, Scientifi c and journalistic achievements of the members of the Association of Polish Missionaries ...... 271

CONFERENCES AND SYMPOSIUMS Polish missionary conference: John Paul II in Cuba ...... 277

LLG178.indbG178.indb 229494 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 LLG178.indbG178.indb 229595 22020-07-06020-07-06 02:52:2202:52:22 PAPIESKA UNIA MISYJNA

Wszyscy kapłani winni mieć misyjne serce i umysł, powinni być otwarci na potrzeby Kościoła i świata, (...). Niech troska Kościoła o całą ludzkość towarzyszy im podczas modlitwy, a przede wszystkim w czasie Ofi ary Eucharystycznej. (RMis 67)

Bezpośrednim i szczególnym celem Unii Misyjnej jest uwrażliwienie i formacja misyjna kapłanów, zakonników i zakonnic, którzy ze swojej strony winni troszczyć się o nią we wspólnotach chrześcijańskich; ponadto Unia zmierza do szerzenia innych Dzieł Papieskich, których jest duszą. (RMis 84)

http://www.pum.missio.org.pl

LLG178.indbLG_177.inddG178.indb 2296 9 6240 22020-07-0602016.03.2020-07-06 02:52:2202:5 2 08:42:22